Lý thuyết ôn tập - Tư tưởng Hồ Chí Minh | Trường Đại Học Duy Tân

3. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến,
đậm đà bản sắc dân tộc trong công cuộc đổi mới hiện nay a. Nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc
Theo Hiến pháp sửa đổi (1993) thì nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc tức là nền văn hóa mang đầy
đủ các nội dung về yếu tố dân tộc, dân chủ, nhân văn và hiện đại. Tính dân tộc thể hiện qua 3 khía
cạnh : là nền văn hóa có cội nguồn, gốc rễ dân tộc, phát triển dựa trên điều kiện sức mạnh của dân
tộc và phát triển luôn luôn vì lợi ích dân tộc, vì hạnh phúc, phồn vinh của dân tộc. Tính dân chủ được
biểu hiện thông qua sự mở rộng và phát triển dân chủ để khẳng định chủ thể của nền văn hóa thuộc
về nhân dân, để khai thác triệt để tiềm nặng văn hóa dân tộc, phát hiện và phát triển những tài năng
văn hóa. Tính nhân văn của nền văn hóa biểu hiện sự trân trọng những giá trị của con người, nền văn
hóa thấm nhuần những giá trị nhân đạo sâu sắc và phát triển nhấn mạnh quy luật quan hệ nhân tinh,
khẳng định vai trò văn hóa ở con người, khoan dung và mang nặng tính người . Tính hiện đại của nền
văn hóa thể hiện qua việc phát triển nền văn hóa dựa trên cơ sở vật chất ngày càng hiện đại, dựa
trên khoa học - công nghệ hiện đại và phục vụ cho việc đào tạo, giáo dục con người theo hướng hiện
đại phát triển dựa trên tư tưởng tiến bộ xã hội.
Như vậy, nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc được hiểu qua hai đặc trưng: tiên tiến và
đậm đà bản sắc dân tộc. Nền văn hóa tiên tiến là nền văn hóa yêu nước và tiến bộ xã hội mà nội
dung cốt lõi là lý tưởng độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội theo chủ nghĩa Mác - Lênin và tư
tưởng Hồ Chí Minh, mang tinh thần dân chủ, nền văn hóa mà trong đó dân chủ là yếu tố làm thay đổi
nhiều mặt của đời sống văn hóa dân tộc, là tiền đề quan trọng cho sự phát triển văn hóa, tạo động
lực cho sự phát triển tài năng, nhu cầu sáng tạo của quần chúng nhân dân. Đó là nền văn hóa mang
tính nhân văn, nhân đạo sâu sắc, phản ánh mối quan hệ hài hòa giữa con người và con người, giữa
con người với tự nhiên, phát triển vì sự phát triển toàn diện và hạnh phúc của con người, mang tính
hiện đại về trình độ dân trí, khoa học, công nghệ ... Nền văn hóa tiên tiến không chỉ trong nội dung
tư tưởng mà cả trong hình thức biểu hiện, trong các phương tiện chuyển tải nội dung. Nền văn hóa
tiên tiến cũng là nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc. Tính chất dân tộc luôn luôn gắn bó với tính
chất tiên tiến của nền văn hóa và hai mặt này liên quan biện chứng với nhau. Bản sắc văn hóa của
một dân tộc là những đặc trưng về văn hóa, về đời sống tinh thần dân tộc ấy, là những nét đặc biệt,
độc đáo về tinh thần, về văn hóa, về cách sống và sức sáng tạo để phân biệt dân tộc này với dân tộc
khác. Bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam là hạt nhân của tinh thần sáng tạo của dân tộc, truyền từ đời
này sang đời khác, được làm giàu thêm bằng kinh nghiệm cuộc sống và sự sáng tạo của các thế hệ.
Qua các thời đại lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước, yêu nước đã trở thành một giá trị truyền
thống của văn hóa dân tộc. Nó trở thành giá trị cao nhất trong các thang bậc giá trị văn hóa Việt Nam
và là một động lực cực kỳ to lớn. Chính vì vậy, nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc trước hết là nền
văn hóa yêu nước. Có thể nói yêu nước và tiến bộ vừa là đặc trưng bao quát nhất của nền văn hóa
tiên tiến, vừa là đặc trưng của bản sắc dân tộc.
b. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà
bản sắc dân tộc trong công cuộc đổi mới hiện nay
Nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc chỉ có thể phát triển bền vững và phát huy đầy đủ bản sắc của
nó trên cơ sở tiếp thu được những tinh hoa trí tuệ của loài người, nền văn hóa tiên tiến phải là nền
văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc nhưng không thể tách khỏi quan hệ với thế giới. Bởi xu thế toàn cầu
hóa đang diễn ra là tất yếu xu thế đó là khách quan, mang tính thời đại. Hơn nữa, toàn cầu hóa là
một quá trình đầy mâu thuẩn, phức tạp, mặt tất yếu kỹ thuật, kinh tế là mặt tích cực có lợi ta phải
tận dụng, song cũng không thể bỏ qua mặt xã hội kinh tế, mặt bản chất giai cấp của quá trình toàn
cầu hóa.Yêu cầu đó đòi hỏi phải quán triệt sâu sắc di sản văn hóa Hồ Chí Minh. Tăng cường và đổi
mới công tác lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước và phát huy vai trò của các đoàn thể nhân
dân đối với các hoạt động văn hóa, xã hội, đồng thời tạo nên sự tham gia tích cực hơn nữa của toàn
xã hội trong công tác này. Trước những yêu cầu bức xúc của sự nghiệp đổi mới, đòi hỏi phải quan
tâm sâu sắc, vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa nhằm xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc là yêu cầu khách quan. Chúng ta cần triển khai thực hiện
những biện pháp cơ bản sau:
Một là, nâng cao nhận thức về vai trò của văn hóa đối với sự phát triển những giá trị xã hội chủ
nghĩa.Văn hóa là sản phẩm hoạt động sáng tạo của con người. Nó không phải là cái gì tồn tại tự nó,
bên ngoài cộng đồng nhân loại, mà là toàn bộ những giá trị bao gồm hệ thống tri thức, hành động,
kinh nghiệm xã hội, tạo thành môi trường văn hóa nuôi dưỡng đời sống tinh thần của con người,
hướng con người vươn tới những lý tưởng cao đẹp và quyết tâm phấn đấu vì tương lai, hạnh phúc và
sự hoàn thiện con người. Phong trào văn hóa, đấu tranh trên lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật và những
thắng lợi trên lĩnh vực này tạo thêm những tiền đề cho sự nghiệp giải phóng và sự nghiệp cách mạng
xã hội chủ nghĩ. Thực tiễn cách mạng Việt Nam đã chứng minh hùng hồn sức mạnh của văn hóa Việt
Nam khi nó được khơi dậy trong lòng dân tộc. Với sức mạnh truyền thống văn hóa Việt Nam, kết hợp
với tinh hoa văn hóa nhân loại, nhân dân ta đã giành được thắng lợi huy hoàng trong kháng chiến
chống thực dân Pháp và đế quốc xâm lược Mỹ trong thời kỳ đấu tranh giành chính quyền, chủ nghĩa
xã hội là lý tưởng, nguyện vọng của quần chúng, trở thành động lực cách mạng to lớn; phong trào
văn hóa, đấu tranh trên lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật và những thắng lợi trên lĩnh vực này tạo thêm
những tiền đề cho sự nghiệp giải phóng và sự nghiệp cách mạng xã hội chủ nghĩa. Sức mạnh diệu kỳ
của văn hóa đã nâng tầm vóc dân tộc Việt Nam trong hơn nửa thế kỷ qua nhắc nhở chúng ta phải
đặc biệt coi trọng yếu tố văn hóa trong quá trình đổi mới đất nước hiện nay. Trong bối cảnh ngày nay,
cần có sự thống nhất cao về nhận thức trong toàn bộ hệ thống chính trị và toàn xã hội về tầm quan
trọng của văn hóa cả về lĩnh vực lý luận, thực tiễn và công tác chỉ đạo xây dựng phát triển văn hóa.
Đường lối phát triển văn hóa là hình ảnh phản chiếu bản chất của chế độ xã hội. Thể hiện bản chất
khác nhau giữa chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội, không chỉ ở hệ thống chính trị, hệ thống kinh
tế, mà còn ở chính sách văn hóa, phát triển văn hóa lành mạnh, phát triển những giá trị công bằng,
bình đẳng, nhân đạo, tiến bộ là mục tiêu hướng tới của công cuộc đi lên xã hội chủ nghĩa. Xây dựng
và phát triển văn hóa liên và quan tác động chặt chẽ với các lĩnh vực khác, cùng nhằm đảm bảo đẩy
mạnh phát triển kinh tế - xã hội, nhu cầu giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa. Chính vì vậy, xét trên
cả khía cạnh nội dung và hình thức, phát triển văn hóa chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng trong quá
trình đổi mới đất nước theo con đường xã hội chủ nghĩa mà mỗi tổ chức Đảng và toàn bộ hệ thống
chính trị và toàn xã hội phủ nhận thức rõ và thực hiện nghiêm túc. Do vậy cần phải đẩy mạnh công
tác tuyên truyền trước tiên là trong các cấp ủy Đảng, và toàn bộ Đảng viên, sau đó là tuyên truyền
cho toàn xã hội nhận thức một cách đúng đắn, đầy đủ tư tưởng của Hồ Chí Minh về văn hóa, vai trò
của văn hóa, yêu cầu xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc trong điều kiện phát
triển kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế.
Hai là, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, phát huy vai trò quản lý của Nhà nước,
phát huy vai trò của các đoàn thể nhân dân, đồng thời đẩy mạnh công tác xã hội hóa trong xây dựng
và phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
Sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và quản lý của Nhà nước xã hội chủ nghĩa đối với mọi hoạt
động văn hóa là vấn đề có tính nguyên tắc, là nhân tố quyết định thắng lợi của sự nghiệp xây dựng
nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc ngày nay. Sự lãnh đạo của Đảng là vấn đề bảo đảm về
chính trị, tư tưởng để xây dựng nền văn hóa trên nền tảng của hệ tư tưởng của giai cấp công nhân,
đi đúng quỹ đạo và mục tiêu xác định. Có phát huy vai trò quản lý của Nhà nước mới tập trung được
nguồn đầu tư đúng hướng đi liền với tăng cường quản lý, bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa.
Đồng thời phát huy vai trò của các đoàn thể nhân dân, thực hiện xã hội hóa công tác xã hội, nhằm
phát huy cao nhất tiềm năng, sức mạnh của các đoàn thể, của cá nhân, cộng đồng và của toàn xã hội
vào việc đầu tư, lưu giữ, củng cố các giá trị văn hóa vào giải quyết các vấn đề xã hội. Nhà nước cần
phải tăng cường quản lý văn hóa, tuy nhiên sự quản lý của Nhà nước thông qua hệ thống pháp luật
và có những cách thức phù hợp, linh hoạt. Nhà nước đầu tư vào những lĩnh vực, những khía cạnh
không hoặc ít có khả năng xã hội hóa. Xã hội hóa xây dựng, phát triển văn hóa trước hết ở việc huy
động các nguồn lực đóng góp vào sự nghiệp xây dựng và phát triển văn hóa. Có những chính sách
mang lại quyền lợi thiết thân cho chính người dân, thì đó chính là "đem tài dân, sức dân làm lợi cho
dân. Xã hội hóa không chỉ có ý nghĩa giải quyết vấn đề tài chính, mà còn khẳng định truyền thống
nhân nghĩa, tăng thêm trách nhiệm của cộng đồng, xây dựng tinh thần đoàn kết dân tộc... nếu không
phát huy sức mạnh của toàn dân, của mọi thành phần kinh tế, thì Nhà nước tự mình không thể đảm
đương nổi. Thực tế những năm qua cho thấy, nhiều chương trình xoá đói, giảm nghèo, lao động và
việc làm, để đền ơn đáp nghĩa, hỗ trợ nhân đạo, toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá ở khu
dân cư... chỉ thành công khi phát huy đầy đủ vai trò của các tổ chức đoàn thể xã hội, doanh nghiệp và
cá nhân trong xã hội. Đó chính là thực hiện phương châm cái gì xã hội làm tốt hơn Nhà nước thì để
xã hội làm, Nhà nước chỉ hướng dẫn, hỗ trợ bằng định chế luật pháp; cái gì mà xã hội không thể làm
hoặc làm không tốt, thì Nhà nước có trách nhiệm phải làm; mặt khác Nhà nước phải quan tâm xây
dựng, hoàn thiện cơ chế chính sách, chế tài ổn định đáp ứng yêu cầu xã hội hóa hoạt động văn hóa.
Ba là, giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa phát triển kinh tế với xây dựng và
phát triển văn hóa, xã hội. Thống nhất giữa phát triển kinh tế với phát triển văn hóa, đòi hỏi việc xác
định mỗi chính sách kinh tế đều nhằm thực hiện mục tiêu văn hoá. Đảng và Nhà nước phải lãnh đạo,
tìm giải pháp tạo động lực phát triển kinh tế từ trong cội nguồn và sức mạnh văn hóa, không chạy
theo mục tiêu kinh tế đơn thuần với bất cứ giá nào. Mặt khác, mỗi chính sách phát triển văn hóa của
Nhà nước đều phải dựa trên cơ sở và khả năng kinh tế nhất định và phù hợp với thực lực kinh tế của
đất nước. Trong điều kiện hiện nay, để đẩy mạnh phát triển nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc
dân tộc, Đảng, Nhà nước phải tập trung lãnh đạo phát triển kinh tế, nhằm tạo điều kiện vật chất để
phát triển văn hoá. Bởi chúng ta không thể thực hiện các mục tiêu phát triển văn hóa, xã hội nếu
tách rời với các khả năng kinh tế, không xuất phát từ thực trạng kinh tế - xã hội. Tuy vậy cũng không
phải cứ có tăng trưởng kinh tế là tự nó giải quyết được các vấn đề văn hóa. Trong nhiều trường hợp
có tăng trưởng kinh tế mà không có quan điểm đúng đắn về văn hóa thì thành quả tăng trưởng kinh
tế cũng chệch khỏi các mục tiêu văn hóa, xã hội. Do đó, không phải chờ đến khi kinh tế phát triển
mới giải quyết các vấn đề văn hóa, mà trong từng hoàn cảnh, điều kiện, bước đi của tăng trưởng kinh
tế cần lựa chọn mức độ, hình thức và biện pháp phát triển văn hóa cho phù hợp. Đường lối phát
triển văn hóa - xã hội đúng đắn thì sẽ tạo ra động lực đối với sự phát triển của đất nước. Trong điều
kiện nền kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế, nếu không có quan điểm phát triển văn hóa,
xã hội đúng đắn, sẽ có nguy cơ đẩy xã hội đi đến phân cực thái quá, giữa người giàu và người nghèo,
giữa nông thôn và thành thị, giữa vùng thuận lợi và vùng khó khăn... cùng nhiều tệ nạn xã hội sẽ xuất
hiện, giá trị truyền thống bị mai một, văn hóa - văn nghệ chạy theo thị hiếu thấp hèn... Những biểu
hiện ấy nếu để tích tụ lâu ngày sẽ không chỉ kìm hãm sự phát triển kinh tế - xã hội, mà còn đe dọa
đến ổn định chính trị. Do vậy Đảng và Nhà nước cần quan tâm đề ra cách tổ su chức, thực hiện có
hiệu quả đường lối, chủ trương, chính sách, pháp luật để giải quyết đúng đắn, hài hòa quan hệ giữa
phát triển kinh tế với xây dựng phát triển văn hóa.
Bốn là, xây dựng văn hóa phải bắt đầu với tư cách là chủ thể của văn hóa. Con người là chủ thể chân
chính sáng tạo ra những giá trị văn hóa, đồng thời là sản phẩm của môi trường văn hóa. Những
phẩm chất cá nhân của con người được hình thành và phát triển trong quá trình phát triển của nền
văn hóa. Hồ Chí Minh đã chỉ dẫn: Phải làm thế nào cho văn hóa đi sâu vào tâm lý quốc dân, nghĩa là
làm cho văn hóa phải sửa đổi được tham nhũng, lười biếng, xa hoa, xa xỉ. Văn hóa phải soi đường
cho quốc dân đi. Ngày nay, trước tác động của kinh tế thị trường và hội nhập, những cơ hội và thách
thức, trước cả thăng hoa và cám dỗ, văn hóa phải trở thành nhân tố thúc đẩy con người tự hoàn
thiện nhân cách, kế thừa truyền thống cách mạng, phát huy truyền thống yêu nước, ý chí tự lực, tự
cường, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Văn hóa phải tham gia tích cực vào việc phát triển nguồn nhân
lực, đào luyện nhân tài cho đất nước. Đảng và Nhà nước phải lãnh đạo để mọi hoạt động văn hóa
đều nhằm vào xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện về chính trị, tư tưởng, đạo đức, thể
chất, năng lực, tính sáng tạo, có ý thức cộng đồng, lòng nhân ái, khoan dung, tôn trọng nghĩa tình, có
lối sống văn hóa, quan hệ hài hòa trong gia đình, cộng đồng và xã hội. Năm là, giữ vững và phát huy
bản sắc văn hóa dân tộc trong quá trình giao lưu hội nhập quốc tế.
Trước xu thế khu vực hóa, toàn cầu hóa của thế giới hiện nay, không một quốc gia nào có thể phát
triển trong sự tách biệt với thế giới. Tình hình đó đang mở ra thời cơ lớn để tiếp thu những tinh hoa
văn hóa, văn minh nhân loại, làm phong phú thêm cho văn hóa dân tộc.Tuy nhiên, quá trình đó
không phải chỉ diễn ra theo chiều thuận, mà có cả chiều nghịch. Nếu không có một bản lĩnh vững
vàng, một chiến lược phát triển văn hóa đúng đắn thì việc mở cửa giao lưu sẽ dẫn đến nguy cơ sùng
ngoại, đánh mất bản sắc văn hóa dân tộc, văn hóa chỉ còn là bản sao vụng về, mờ nhạt của một thứ
văn hóa vay mượn, ngoại lai. Do vậy, chúng ta ghi nhớ tư tưởng văn hóa Hồ Chí Minh: Bảo vệ bản sắc
văn hóa dân tộc và tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại là hai mặt của một quá trình, hai mặt đó luôn
luôn kết hợp chặt chẽ với nhau, bất cứ một sự lệch lạc nào cũng đưa đến những tổn hại cho việc xây
dựng nền văn hóa mới. Trong lãnh đạo, xây dựng phát triển văn hóa, Đảng ta nhấn mạnh: Phải lấy
bản sắc văn hóa dân tộc làm nền tảng, làm bản lĩnh, nền tảng, bản lĩnh có vững vàng thì mới tiếp thu
được những tinh hoa văn hóa nhân loại đúng đắn; mới chắt lọc được những gì thực sự là tinh hoa và
mới vứt bỏ được những gì là phế thải của bất cứ loại phản văn hóa nào từ bên ngoài. Bảo vệ bản sắc
văn hóa dân tộc phải gắn liền với lãnh đạo việc nâng cao nhận thức, tư tưởng, nâng cao những hiểu
biết về văn hóa, khoa học hiện đại của quần chúng nhân dân, để quần chúng phân biệt được những
gì thực sự là chân, thiện, mỹ với những cái giả, cái ác, cái xấu; nhận cái hay, bỏ cái dở. Cần quán triệt
sâu sắc tư tưởng Hồ Chí Minh: Cái gì cũ mà tốt thì phải phát triển thêm, cũ mà xấu thì phải bỏ; mới
mà hay thì phải làm; mới mà dở, hoặc không phù hợp với con người Việt Nam thì không tiếp
nhận.Giữ gìn và phát huy những giá trị truyền thống, vun trồng những giá trị nội sinh của dân tộc,
tạo cơ sở vững chắc để tiếp thu tinh hoa văn hóa của nhân loại và thời đại ngày nay đang là yêu cầu
khách quan trong quá trình xây dựng nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc ở Việt Nam. Điều
đó đòi hỏi Đảng, Nhà nước, các đoàn thể nhân dân phải tiếp tục quan tâm sâu sắc tư tưởng Hồ Chí
Minh để xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.