Mẹ | Soạn văn 7 Cánh diều

Soạn văn 7: Mẹ
Kiến thức Ngữ văn
1. Thơ bốn chữ, năm chữ
- Thơ bốn chữ: Thể thơ theo đó, mỗi dòng có bốn chữ. Các dòng thơ
trong bài thường ngắt nhịp 2/2 hoặc 1/3.
- Thơ năm chữ: Thể thơ theo đó, mỗi dòng có năm chữ. Các dòng thơ
trong bài thường ngắt nhịp 2/3 hoặc 3/2.
- Các dòng thơ trong một khổ thơ không nhất thiết phải ngắt nhịp giống nhau.
- Bài thơ bốn chữ hoặc năm chữ có thể gieo vần chân, vần lưng, vần liền,
vần cách hay vần hỗn hợp.
2. Trải nghiệm trong cuộc sống và việc đọc hiểu thơ
Cùng đọc một bài thơ nhưng mỗi người có một cảm nhận và trải nghiệm
khác nhau. Việc hiểu văn bản phụ thuộc vào trình độ, hoàn cảnh và đặc
biệt là những gì người đọc đã chứng kiến và trải qua.
Soạn bài Mẹ - Mẫu 1 1. Chuẩn bị
- Bài thơ được chia làm mấy khổ? Vần trong bài thơ được gieo như thế
nào? Các dòng thơ được ngắt nhịp ra sao? Gợi ý:
 Bài thơ được chia làm năm khổ.
 Vần được gieo: vần chân (thẳng - trắng, già - xa)
 Nhịp thơ: 2/2 hoặc 1/3
- Bài thơ viết về ai và về điều gì? Ai là người đang bày tỏ cảm xúc, tình
cảm, suy nghĩ trong bài thơ?
Gợi ý: Bài thơ viết về người mẹ và viết về sự già đi của mẹ theo thời gian.
Người con đang bày tỏ cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ trong bài thơ.
- Bài thơ có những từ ngữ và biện pháp nghệ thuật nào đặc sắc? Tác dụng của chúng là gì? Gợi ý:
 Hình ảnh “cau” và “mẹ”: Với hình ảnh cây cau vốn gần gũi, nhà thơ
bộc lộ nỗi xót xa khi mẹ ngày càng già đi.
 Hình ảnh đối lập như “Lưng mẹ còng rồi - Cau thì vẫn thẳng”, “Cau -
ngọn xanh rờn, Mẹ - đầu bạc trắng”: Gợi ra sự liên tưởng về tuổi già của mẹ.
 Biện pháp tu từ so sánh “Một miếng cau khô – Khô gầy như mẹ”:
Hình ảnh mẹ già như miếng cau khô để gợi lên sự già nua héo hắt của người mẹ.
 Câu hỏi tu từ “Sao mẹ ta già?”: Hỏi đấy mà như muốn bộc lộ nỗi xót
xa, đau lòng trước thực tại.
- Kể tên một số bài thơ bốn chữ mà em đã học hoặc đã đọc: Con chim
chiền chiện (Huy Cận), Lượm (Tố Hữu), Hạt gạo làng ta (Trần Đăng Khoa)...
- Đỗ Trung Lai sinh năm 1950, quê ở Hà Nội.
- Mỗi khi nghĩ về mẹ, chúng ta thường cảm thấy yêu mến, kính trọng và biết ơn. 2.2 Đọc hiểu
Câu 1. Chú ý vần và nhịp của bài thơ.
 Vần thơ: vần chân (thẳng - trắng, già - xa)
 Nhịp thơ được sử dụng linh hoạt: 2/2 hoặc 1/3
Câu 2. Các từ ngữ nói về “mẹ” và “cau” ở khổ 1 và 2 có mối quan hệ với
nhau như thế nào về nghĩa?
Các từ ngữ nói về “mẹ” và “cau” ở khổ 1 và 2 có mối quan hệ đối lập nhau về nghĩa: Gợi ý:
Các từ ngữ nói về “mẹ” và “cau” ở khổ 1 và 2 có mối quan hệ đối lập với nhau về nghĩa.
 lưng mẹ “còng” - cau “thẳng”
 cau “ngọn xanh rờn” - mẹ “đầu bạc trắng”
 cau “ngày càng cao” - mẹ “ngày một thấp”
 cau “gần giời” - mẹ “gần đất”
Câu 3. Chú ý sắc thái biểu cảm của từ “nâng” và từ “cầm”.
Hành động “nâng” thể hiện sự nâng niu, trân trọng với mẹ, “cầm” là hành
động dồn nén cảm xúc xót xa cay đắng của người con.
Câu 4. Dòng 18 dùng để hỏi hay bộc lộ cảm xúc?
Dòng 18 để bộc lộ cảm xúc của nhân vật trữ tình.
2.3 Trả lời câu hỏi
Câu 1. Qua bài thơ Mẹ, chỉ ra đặc điểm của thể thơ bốn chữ ở các yếu tố:
số tiếng và nhịp ở các dòng thơ, vần của bài thơ.  Số tiếng: 4  Nhịp: 2/2 hoặc 1/3  Vần: vần chân
Câu 2. Bài thơ Mẹ là lời của ai, bộc lộ cảm xúc gì? Nêu cảm nhận chung
của em sau khi đọc bài thơ.
- Bài thơ Mẹ là lời của người con, bộc lộ cảm xúc xót xa, thương cảm khi mẹ ngày càng có tuổi.
- Cảm nhận sau khi đọc bài thơ: Xúc động trước tình cảm của người con,
thấu hiểu và yêu thương mẹ nhiều hơn.
Câu 3. Liệt kê những từ ngữ được tác giả dùng để nói về “mẹ” và “cau”
trong bài thơ. Để thể hiện hình tượng “mẹ” và “cau”, tác giả sử dụng
những biện pháp tu từ nào? Hãy chỉ ra tác dụng của các biện pháp tu từ đó.
- Các từ ngữ nói về “mẹ” và “cau” trong bài thơ:
 lưng mẹ “còng” - cau “thẳng”
 cau “ngọn xanh rờn” - mẹ “đầu bạc trắng”
 cau “ngày càng cao” - mẹ “ngày một thấp”
 cau “gần giời” - mẹ “gần đất”
 một miếng cau khô/khô gầy như mẹ
- Để thể hiện hình tượng “mẹ” và “cau”, tác giả sử dụng những biện pháp tu từ và tác dụng:
 Tương phản đối lập: “Lưng mẹ còng rồi - Cau thì vẫn thẳng”, “Cau -
ngọn xanh rờn, Mẹ - đầu bạc trắng”: Gợi ra sự liên tưởng về tuổi già của mẹ.
 So sánh “Một miếng cau khô – Khô gầy như mẹ”: Hình ảnh mẹ già
như miếng cau khô để gợi lên sự già nua héo hắt của người mẹ.
 Câu hỏi tu từ “Sao mẹ ta già?”: Hỏi đấy mà như muốn bộc lộ nỗi xót
xa, đau lòng trước thực tại.
Câu 4. Chỉ và phân tích các câu thơ thể hiện tình cảm của người con
dành cho mẹ ở hai khổ thơ cuối bài.
“Một miếng cau khô Khô gầy như mẹ Con nâng trên tay
Không cầm được lệ”
Khổ thơ thể hiện sự trân trọng, yêu mến dành cho người mẹ. Nhưng cũng
là nỗi xót xa không thể kìm nén được khi mẹ ngày càng già đi.
Ngẩng đầu hỏi giời Sao mẹ già ta?
Không một lời đáp Mây bay về xa.
Câu hỏi tu từ không nhận được lời đáp, để lại sự cô đơn, trống vắng.
Không ai trả lời được vì sao mẹ già, cũng không ai ngăn được guồng
quay của thời gian tàn nhẫn. Hình ảnh “mây bay về xa” cũng giống như
mái tóc mẹ bạc hòa cùng với mây trắng trên cao thể hiện một niềm xót xa, tiếc nuối.
Câu 5. Trong số những hình ảnh được tác giả dùng để khắc họa hình
tượng người mẹ, em thích nhất hình ảnh nào? Tại sao?
 Hình ảnh: Một miếng cau khô/Khô gầy như mẹ.
 Nguyên nhân: Hình ảnh so sánh đã diễn tả được sự héo hắt, già nua
của mẹ trước thời gian tàn nhẫn.
Câu 6. Quan sát người thân trong gia đình của mình qua năm tháng, em
thấy họ có những thay đổi như thế nào? Em có cảm xúc gì khi nhận ra những thay đổi ấy?
- Quan sát người thân trong gia đình của mình qua năm tháng, em thấy họ
có những thay đổi: ngày càng lớn tuổi hơn, sức khỏe không còn như trước.
- Cảm xúc: xót xa, nhưng cũng thêm yêu quý, trân trọng những người
thân trong gia đình nhiều hơn.
Soạn bài Mẹ - Mẫu 2 3.1 Tác giả
Tác giả Đỗ Trung Lai sinh năm 1950, quê ở Hà Nội.
3.2 Đọc - hiểu văn bản
a. Hình ảnh người mẹ
- Hình ảnh mẹ được đối chiếu với hình ảnh cây cau - một loài cây đã
quen thuộc ở làng quê Việt Nam.
- Những hình ảnh về “mẹ” và “cau”:
 lưng mẹ “còng” - cau “thẳng”
 cau “ngọn xanh rờn” - mẹ “đầu bạc trắng”
 cau “ngày càng cao” - mẹ “ngày một thấp”
 cau “gần giời” - mẹ “gần đất”
=> Người mẹ ngày một già đi theo năm tháng, thời gian.
b. Tình cảm của người con dành cho mẹ
- Hình ảnh so sánh “một miếng cau khô/khô gầy như mẹ”: Xót xa, đau
đớn khi tuổi tác của mẹ ngày càng lớn, sức khỏe ngày càng yếu đi.
- “Con nâng trên tay”: Thái độ trân trọng, nâng niu của người con dành cho mẹ.
- “Không cầm được lệ”: Nỗi xót xa, cay đắng bị dồn nén.
- Câu hỏi tu từ “Sao mẹ ta già?”: Câu hỏi tu từ không nhận được lời đáp,
để lại sự cô đơn, trống vắng.
- Hình ảnh “mây bay về xa” cũng giống như mái tóc mẹ bạc hòa cùng với
mây trắng trên cao thể hiện một niềm xót xa, tiếc nuối.
=> Niềm thương cảm, nỗi xót xa và sự trân trọng dành cho người mẹ.
Soạn bài Mẹ - Mẫu 3 (1) Mở bài
Giới thiệu khái quát về tác giả Đỗ Trung Lai, bài thơ Mẹ. (2) Thân bài a. Hình ảnh người mẹ
- Hình ảnh mẹ được đối chiếu với hình ảnh cây cau - một loài cây đã
quen thuộc ở làng quê Việt Nam.
- Những hình ảnh về “mẹ” và “cau”:
 lưng mẹ “còng” - cau “thẳng”
 cau “ngọn xanh rờn” - mẹ “đầu bạc trắng”
 cau “ngày càng cao” - mẹ “ngày một thấp”
 cau “gần giời” - mẹ “gần đất”
=> Người mẹ ngày một già đi theo năm tháng, thời gian.
b. Tình cảm của người con dành cho mẹ
- Hình ảnh so sánh “một miếng cau khô/khô gầy như mẹ”: xót xa, đau
đớn khi tuổi tác của mẹ ngày càng lớn, sức khỏe ngày càng yếu đi.
- “Con nâng trên tay”: thái độ trân trọng, nâng niu của người con dành cho mẹ.
- “Không cầm được lệ”: nỗi xót xa, cay đắng bị dồn nén.
- Câu hỏi tu từ “Sao mẹ ta già?”: câu hỏi tu từ không nhận được lời đáp,
để lại sự cô đơn, trống vắng.
- Hình ảnh “mây bay về xa” cũng giống như mái tóc mẹ bạc hòa cùng với
mây trắng trên cao thể hiện một niềm xót xa, tiếc nuối.
=> Niềm thương cảm, nỗi xót xa và sự trân trọng dành cho người mẹ. (3) Kết bài
Khẳng định giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ Mẹ.