Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức tron cuộc sống, học tập của bản thân môn Triết học Mác-Lênin | Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh

lOMoAR cPSD| 22014077
Chủ đề: Vận dụng mối quan hệ biện chứng
giữa vật chất và ý thức trong cuộc sống, học
tập của bản thân
1. Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức.
Theo quan điểm triết học Mác - Lênin, vật chất và ý thức có mối quan hệ biện
chứng. Trong đó, vật chất là phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan
được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại,
chụp lại, phản ánh và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác; còn ý thức là sự phản
ánh hiện thực khách quan vào trong bộ óc người, có sự cải biên và sáng tạo. Vật
chất quyết định ý thức, còn ý thức tác động tích cực trở lại vật chất.
Biểu hiện của mối quan hệ này:
● Tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội.
● Lĩnh vực vật chất quyết định lĩnh vực tinh thần.
● Nhân tố vật chất quyết định nhân tố ý thức.
Nhân tố vật chất bao gồm: Điều kiện vật chất, hoàn cảnh sống, điều kiện khách
quan, quy luật khách quan, khả năng khách quan.
Nhân tố ý thức bao gồm: Tư tưởng, quan điểm, lý luận, đường lối, chính sách, mục
tiêu, phương hướng, giải pháp, biện pháp, cách thức hành động, chiến lược, nhu cầu.
a) Vật chất quyết định ý thức:
Thứ nhất, vật chất quyết định nguồn gốc của ý thức: không có sự tác động của thế
giới khách quan vào trong bộ não người thì sẽ không có ý thức, phải có sự tác
động của vật chất trong tự nhiên và vật chất trong xã hội thì mới có sự ra đời của ý thức.
Thứ hai, vật chất quyết định nội dung của ý thức: Dưới bất kỳ hình thức nào, ý
thức đều là phản ánh hiện thực khách quan, vậy nên nó phải mang tính khách quan,
do thế giới khách quan quy định. Nội dung của ý thức là kết quả của sự phản ánh
hiện thực khách quan trong đầu óc con người, sự phát triển của hoạt động thực tiễn
là động lực lớn nhất quyết định tính phong phú của nội dung ý thức. lOMoAR cPSD| 22014077
Thứ ba, vật chất quyết định bản chất của ý thức: Bản chất của ý thức là phản ánh
tích cực, sáng tạo hiện thực khách quan, tức là thế giới vật chất được dịch chuyển
vào bộ óc con người và được cải biên trong đó. Vậy nên vật chất là cơ sở để hình
thành bản chất của ý thức, bản chất sáng tạo và bản chất xã hội của ý thức cũng
phải dựa trên những tiền đề vật chất nhất định.
Thứ tư, vật chất quyết định sự vận động, phát triển của ý thức: Mọi sự tồn tại, phát
triển của ý thức đều gắn liền với sự biến đổi của vật chất. Vật chất thay đổi thì ý
thức cũng phải thay đổi theo, tri thức và các yếu tố của ý thức đều dựa trên sự phản ánh vật chất.
Ví dụ 1: Cổ nhân có câu “Phú quý sinh lễ nghĩa” là để nói khi con người trở nên
giàu có, sang trọng thì cuộc sống sẽ phát sinh những phép tắc, lễ nghĩa mới. Hiểu
nôm na, khi vật chất đầy đủ, sung túc thì con người chú trọng đến văn hóa, tinh
thần và nhiều nghi thức, lễ nghĩa được đưa ra làm cho cuộc sống phong phú hơn.
Chứng minh cho việc vật chất là nguồn gốc của ý thức, có vật chất rồi mới sinh ra ý thức.
Ví dụ 2: Hiệu ứng Mandela có một cái tên chính thức trong khoa học là
(Collective) False Memory – kí ức sai (tập thể). Năm 2013 khi cựu tổng thống qua
đời, rất nhiều người đã bất ngờ vì họ có kí ức Mandela đã mất vào những năm
1980. Rất nhiều người còn kí ức về thời sự thông báo về sự việc, kể cả một bài
phát biểu từ vợ của cựu tổng thống. Triết học duy vật cho rằng não bộ là một dạng
vật chất sống đặc biệt, não là nơi tạo ra ý thức của con người, khi một hình ảnh nào
đó được đưa vào trong não bộ và được cải biên trong đó, chứng minh rằng vật chất
quyết định bản chất của ý thức
b) Ý thức có tính độc lập tương đối và tác động ngược lại vật chất.
Thứ nhất, tính độc lập của ý thức thể hiện qua việc ý thức chính là ý thức của con
người, ý thức là sự phản ánh thế giới vật chất vào trong đầu óc của con người, do
vật chất sinh ra, nhưng khi đã ra đời thì ý thức có "đời sống" riêng, ý thức không lệ
thuộc một cách máy móc vào vật chất. Nhìn chung, ý thức thay đổi chậm so với sự
biến đổi của thế giới vật chất.
Thứ hai, trong mối quan hệ với vật chất thì ý thức hoàn toàn có thể tác động trở lại
đối với vật chất thông qua các hoạt động thực tiễn của con người. Nhờ vào hoạt
động thực tiễn, ý thức có thể làm biến đổi những điều kiện, hoàn cảnh vật chất,
thậm chí còn tạo ra “thiên nhiên thứ hai” phục vụ cho cuộc sống của con người. lOMoAR cPSD| 22014077
Thứ ba, vai trò của ý thức thể hiện ở chỗ chỉ đạo hoạt động của con người; nó có
thể quyết định làm cho hoạt động của con người đúng hay sai, thành công hay thất
bại. Sự tác động của ý thức đối với vật chất diễn ra theo hai hướng:
Tích cực: Khi phản ánh đúng đắn hiện thực, ý thức sẽ là động lực thúc đẩy vật chất phát triển.
Tiêu cực: Khi phản ánh sai lạc hiện thực, ý thức có thể kìm hãm sự phát triển của vật chất.
Thứ tư, xã hội càng phát triển thì vai trò của ý thức ngày càng to lớn. Tuy nhiên,
tính năng động, sáng tạo của ý thức mặc dù rất to lớn nhưng không thể vượt quá
tính quy định của những tiền đề vật chất đã xác định, phải dựa vào các điều kiện
khách quan và năng lực chủ quan của các chủ thể hoạt động.
Lưu ý: Tự bản thân ý thức không thể có sức mạnh để tác động vào vật chất, muốn
có sức mạnh để tác dụng vào vật chất thì ý thức phải được thâm nhập vào con
người và tổ chức thực hiện trong thực tiễn.
Ví dụ 1: Chủ tịch Hồ Chí Minh sớm nhận thức được cuộc đấu tranh giải phóng dân
tộc của nhân dân Việt Nam là một bộ phận trong cuộc đấu tranh chung của nhân
dân thế giới, vì vậy người đã tích cực hoạt động nhằm đoàn kết nhân dân các dân
tộc trong cuộc đấu tranh giành độc lập, tự do. Điều này cho thấy ý thức đã phản
ánh được thực tiễn và đưa ra mục tiêu, phương hướng để tác động lại vật chất, tạo
sự phát triển cho vật chất
Ví dụ 2: Ông bà ta có câu “có chí thì nên” là để nói rằng có ý chí, có quyết tâm thì
con người sẽ làm được những việc to lớn; sự kiên trì, cố gắng sẽ dẫn tới thành
công. Có thể thể thấy, từ xa xưa quan niệm ý thức tác động đến vật chất được
người đời ủng hộ, từ đó tạo động lực cho nhiều người dựa vào ý thức để hành động
và tác động trở lại vật chất.
Ví dụ 3: Từ thời xa xưa, con người ta chỉ có thể sử dụng văn truyền miệng hay
thông qua cử chỉ tạo ra nhiều sự bất tiện cho việc lưu trữ thông tin. Chính vì vậy,
con người đã sáng tạo ra những chữ viết thô sơ, đơn giản nhất để rồi lưu giữ được
lịch sử đến ngày nay. Nếu không có chữ viết thì lịch sử sẽ thiếu đi tính xác thực. Ở
đây, ý thức về việc “lưu trữ thông tin” dẫn đến sáng tạo ra chữ viết.
2. Ý nghĩa phương pháp luận và vận dụng mối quan hệ biện chứng giữa vật
chất và ý thức trong cuộc sống, học tập của bản thân lOMoAR cPSD| 22014077
Thứ nhất, vì vật chất quyết định ý thức nên trong nhận thức cần phải tôn trọng
nguyên tắc tính khách quan, trong hoạt động thực tiễn cần phải xuất từ thực tế
khách quan, tôn trọng và hành động theo các quy luật khách quan.
Trong học tập: Là một sinh viên sư phạm, học theo chế độ tín chỉ, sống trong một
đất nước đang phát triển, chúng ta phải nhận thức được rằng điều kiện đất nước
đang khó khăn, cơ sở vật chất chưa hoàn thiện, đặc biệt là do ảnh hưởng rất lớn
của đại dịch covid vừa qua. Ngoài ra, mỗi người chúng ta cần phải tôn trọng tính
khách quan và hành động theo các quy luật khác quan như tuân thủ giờ giấc, nội
quy nhà trường đề ra,...
Trong cuộc sống: Trong dịch Covid-19, nhà nước ban hành chính sách cách ly dẫn
đến sự tổn hại to lớn đến nhiều mặt như giáo dục, kinh tế, đời sống,... Tuy nhiên, ta
cũng hiểu rằng đây là cách tốt nhất để giảm thiểu tối đa sự thiệt hại về con người.
Nếu không có chính sách như vậy chỉ e dịch bệnh sẽ lây lan nhanh chóng như một
số nước bạn và tôi luôn tuân thủ theo những chính sách của chính phủ bằng việc:
hạn chế ra ngoài, học online,...
Thứ hai, vì ý thức tác động trở lại đối với vật chất nên cần phải phát huy tính năng
động chủ quan, nghĩa là phát huy tính tích cực, năng động, sáng tạo của ý thức.
Tôi vào ngành học của mình không phải do tình nguyện mà do sự chỉ dẫn của gia
đình và giáo viên. Tuy nhiên, tôi hiểu rằng bản thân cần phải chủ động, năng nổ
trong việc trau dồi tình cảm đối với ngành học của mình.
(Tri thức) Tôi cần phải tìm hiểu sâu về ngành học của mình về các học phần của
ngành. Đối với các học phần, tôi chủ động tìm hiểu các tài liệu, sách tham khảo khi
được giao bài tập. Ngoài ra, tôi phải chủ động hơn trong việc học, không nên phụ
thuộc quá nhiều vào giảng viên như khi còn ở cấp 3. Nếu cần thiết, tôi sẵn sàng tìm
những trải nghiệm bên ngoài để mở mang tầm mắt của mình.
(Tình cảm) Để có thể trải qua 4 năm đại học ý nghĩa cùng với cầu tiến nghề nghiệp
tương lai bản thân tôi phải tự chủ động trong việc trao dồi tình cảm với nghề, tìm
kiếm sự đam mê nghề nghiệp thông qua tạo cảm giác thoải mái khi học và tìm thấy
điều thú vị có thể làm động lực cho tôi. Ngoài ra, tôi tiếp xúc thật nhiều với thầy
cô, đàn anh đàn chị, bạn bè cùng ngành để tăng thêm tình cảm.
(Niềm tin) Tôi phải có niềm tin ở bản thân, có hoài bão, mục tiêu từ ngành học của
mình. Tuy nhiên, có khát vọng, có ước mơ cũng phải xem xét tính khả thi và
không quên thực hiện hoá nó nếu không tất cả chỉ là sáo rỗng, hão huyền. Tôi sẽ lOMoAR cPSD| 22014077
đặt cho mình mục tiêu tốt nghiệp ngành học của mình với tấm bằng loại giỏi
nhưng để đạt được tôi phải hiểu rằng sẽ mất nhiều mồ hôi và nước mắt, sự cố gắng
không ngừng, cùng kế hoạch chỉn chu.
(Ý chí) Tôi tự nhận bản thân là một người rất dễ nản và xao lãng vào việc khác.
Khi trở thành sinh viên cùng với việc là chạm mốc tuổi tự lập, xung quanh tôi luôn
có những cám dỗ, thu hút khiến tôi dễ dàng sa vào mà bỏ quan những mục tiêu, lý
tưởng đã đề ra. Tôi phải biết tránh xa nó ra, phải nói “không” khi không cần, không
thể, đặt việc học lên hàng đầu.
Ngoài ra, từ giai đoạn tự nhận thức, sinh viên có thể thông qua các hoạt động rèn
luyện và mài dũa các kỹ năng để khắc ghi vào sự hình thành của tiềm thức, từ đó
bước sang giai đoạn mới của vô thức.
Ví dụ: Việc được giảng dạy về bảy hàng đẳng thức giúp cho sinh viên có kiến thức
nền tảng về nó, để khi có một bài Toán thì sinh viên có thể áp dụng công thức có
trong tiềm thức (thông qua việc ghi nhớ, làm nhiều bài tập) để giải quyết bài Toán đó.
Thứ ba, cần phải chống lại bệnh chủ quan, duy ý chí cũng như bệnh bảo thủ, trì trệ.
Trong cuộc sống, ngoài đi học trên trường, tôi phải hướng đến việc tham gia vào
các hoạt động tình nguyện để có thể tiếp xúc với nhiều người với nhiều hoàn cảnh,
tính cánh khác nhau,... hoặc có thể đi làm thêm để hiểu hơn về giá trị của lao động,
giá trị của đồng tiền thay vì chỉ thụ động học lý thuyết ở trên trường lớp.
Trong học tập, bản thân khi học thường có suy nghĩ học cho xong, học cho có để
qua môn nên rất nhiều môn học tôi không đặt nhiều tâm huyết, thiếu sự sáng tạo.
Vì vậy, tôi cần ý thức lại rằng mỗi môn học đều có giá trị, sự quan trọng riêng của
nó và phải học một cách nghiêm túc.
Thứ tư, khi xem xét các hiện tượng xã hội cần phải tính đến cả đều kiện vật chất
lẫn nhân tố tinh thần, cả điều kiện khách quan lẫn nhân tố chủ quan.
Trong cuộc sống, khi bản thân muốn đi làm thêm quán cà phê, tôi phải xác định
được nhiều vấn đề xung quanh. Tôi có thể chịu cực, áp lực được hay không, có
phương tiện đi lại hay không. Đi làm thêm là để có thể tự chủ trong tài chính
nhưng phải xác định rằng liệu có ảnh hưởng để việc học hay không. Ngoài ra, bản lOMoAR cPSD| 22014077
thân có thực sự cần đi làm thêm bên ngoài hay không thay vào đó có thể chọn các công việc online.
Trong học tập, đối với đăng ký học phần, tôi phải suy xét đến mặt thời gian, điều
kiện tài chính, năng lực học tập, không đăng ký quá nhiều rồi không học để tốn
kém về tiền bạc, hay học không nổi sẽ dẫn đến đuối sức, áp lực.
Thứ nhất, vì vật chất quyết định ý thức nên trong nhận thức cần phải tôn trọng
nguyên tắc tính khách quan, trong hoạt động thực tiễn cần phải xuất từ thực tế
khách quan, tôn trọng và hành động theo các quy luật khách quan. Ví dụ 1:
Là một sinh viên sư phạm, học theo chế độ tín chỉ, sống trong một đất nước đang
phát triển, chúng ta phải nhận thức được rằng điều kiện đất nước đang khó khăn,
cơ sở vật chất chưa hoàn thiện, đặc biệt là do ảnh hưởng rất lớn của đại dịch covid
vừa qua. Ngoài ra, mỗi người chúng ta cần phải tôn trọng tính khách quan và hành
động theo các quy luật khác quan như tuân thủ giờ giấc, nội quy nhà trường đề ra,... Ví dụ 2:
Khi học môn văn học, tôi thường xuyên phải viết các bài văn nghị luận xã hội
ngắn. Tôi khi làm bài dù có rất nhiều ý tưởng để viết nhưng vẫn phải tôn trọng yêu
cầu về dung lượng bài viết ngắn, yêu cầu về nội dung. Ngoài ra, tôi phải tôn trọng
những quy tắc về viết chính tả, cấu trúc (mở - thân - kết), diễn đạt, dẫn chứng.
Thứ hai, vì ý thức tác động trở lại đối với vật chất nên cần phải phát huy tính năng
động chủ quan, nghĩa là phát huy tính tích cực, năng động, sáng tạo của ý thức.
Tôn trọng các quy tắc khi viết, bản thân tôi phải chủ động trong việc sáng tạo trong
việc viết nghị luận xã hội.
Tôi phải nghiên cứu về cách viết văn chuẩn mực, học hỏi ở những người chuyên
về viết văn thông qua đọc các bài văn của họ, tìm hiểu đọc sách, tham khảo các tác
phẩm, tạp chí văn học hay uy tín. Tôi còn phải thường xuyên cập nhật thông tin
ngoài xã hội để có thể đem vào trong bài viết của mình. Tôi phải lOMoAR cPSD| 22014077
Thứ ba, cần phải chống lại bệnh chủ quan, duy ý chí cũng như bệnh bảo thủ, trì trệ.