Nền Văn Minh Aztec Môn Lịch sử văn minh thế giới | Đại học Thủ đô Hà Nội

lOMoAR cPSD| 61164048
NỀN VĂN MINH CỦA NGƯỜI AZTEC ( KHOẢNG THẾ KỈ XIII – XVI)
1. Lịch sử hình thành
Văn minh Aztec được hình thành chủ yếu trên phần lãnh thổ của Mexico ngày nay, gần
như vào giai đoạn cuối của nền văn minh bản địa trước khi thực dân Tây Ban Nha đặt chân
đến vùng đất này. Do đó, nền văn minh Aztec được xây dựng trên nền tảng vô cùng phong
phú của các nền văn hóa trước đó và trở thành một trong những nền văn minh phát triển
rực rỡ nhất ở châu Mĩ. Chủ nhân của nền văn minh này là người Aztec vốn là những thổ
dân da đỏ thuộc bộ tộc Nahuatl.
1.1) Đặc điểm của người Aztec
Nơi người Aztec xây dựng văn minh vốn là địa bàn cư trú của bộ tộc Toltec - chủ nhân của
nền văn minh Toltec. Bộ tộc Toltec bắt đầu phát triển văn minh của họ trong phần lãnh thổ
trung bộ Mexico, gần thành phố Mexico hiện nay. Có lẽ người Toltec từ miền Bắc tràn
xuống vào khoảng thế kỉ I sau CN. Đến khoảng thế kỉ VIII, người Toltec bắt đầu tạc một
số lượng có trình độ mĩ thuật cao và xây dựng kim tự tháp lớn. Trong khoảng thời gian từ
thế kỉ X – XII, họ đạt đến đỉnh cao văn minh của mình và có ảnh hưởng đến người Maya.
Một số học giả tin rằng, người Toltec đã di cư đến vùng đất của người Maya, sinh sống ở
đó và truyền bá văn minh. Đến thế kỉ XIII, một bộ tộc thổ dân còn trong từ kì hoang dã từ
phía Tây bắc tràn vào Mexico. Đó là bộ tộc Aztec. Khi đến Mexico, họ đã đánh bại người
Toltec vốn đã suy yếu từ lâu.
Người Aztec đã biết cách học tập những thành tựu văn hóa của người Toltec và của cả cư
dân Maya láng giềng đề xây dựng nên nền văn minh đặc sắc của mình. Lịch của họ cũng
chính xác như người Maya. Dù không có hệ chữ viết tương đối tốt như của người Maya,
họ vẫn tạo ra dược những chữ viết tượng hình. Trong lĩnh vực y học, họ có những bệnh
viện với các thầy thuốc có trình độ cao. 1.2) Văn minh Aztec
Văn minh Aztec mang tính chất là một nền văn minh đô thị phát triển ở trình độ cao. Tổ
chức kinh tế vào đầu thế kỉ XVI của họ có thể cao hơn tỏ chức kinh tế của người châu Âu đương thời.
1.2.3) Kinh đô của người Aztec
Kinh đô của người Aztec là thành phố Tenochtitlan. Đó là sự kết hợp hai hòn đảo Tenotitlan
và Tlatelolco nhưng chỉ gọi đơn giản với cái tên Tenochtitlan. Kinh đô này được bắt đầu
xây dựng từ năm 1325 trên các ốc đảo giữa hồ Texcoco nhằm tránh sự xâm nhập, cướp phá
của kẻ thù từ đất liền. Thủ đô Mexico ngày nay được xây dựng ngay tại địa điểm của kinh
đô Tecochtitlan ngày xưa. Theo truyền thuyết, người Aztec quyết định nơi đặt kinh đô của lOMoAR cPSD| 61164048
họ là chỗ họ nhìn thấy con phượng hoàng ngậm một con rắn ở mỏ, đậu vào cây xương rồng
mọc trên một tảng đá giữa hồ. Tenochtitlan không phải là đô thị phát triển một cách ngẫu
nhiên mà trái lại, nó được quy hoạch cẩn thận, có trật tự, trên một khuôn viên hình vuông,
giống như quy hoạch xây dựng của người Tây Ban Nha sau này. Rất nhiều đường phố
chính là những dòng kênh mà người ta đi lại bằng thuyền nhỏ. Tuy nhiên vẫn có hè phố để
dành riêng cho người đi bộ. Do đó, từ đất liền, khách có thể viếng thăm kinh đô bằng ghe
thuyền hay men theo các vỉa hè được xây bằng đá. Sự cân đối hài hòa một cách có quy
hoạch khiến cho những kẻ chinh phục nó phải ngỡ ngàng khâm phục. Đến đầu thế kỉ XVI,
dân số của kinh đô khoảng 80.000 người khiến cho Tenochtitlan trở thành một trong những
đô thị đông dân nhất lúc bấy giờ, sánh ngang với các đô thị nổi tiếng khác ở châu Âu như
Paris, Venice hay Milan. Năm 1519, một toán lính Tây Ban Nha đã đổ bộ lên lãnh thổ của
đế chế Aztec, dưới sự chỉ huy của Hernando Cortez. Khi tìm đến được Tenochtitlan, tất cả
họ đều sững sờ trước vẻ tráng lệ và sự giàu có của thành phố này, còn thổ dân Aztec thì lại
tôn thờ họ như những vị thần linh; họ đã dâng tặng đám người tây Ban Nha vô số vàng bạc
trong khi nhà vua Montezuma – vị vua cuối cùng của đế chế Aztec, tiếp đón họ rất lễ độ
để rồi sau đó, ông bị chính những “ vị khách quý” của mình bắt giam và hãm hại, chấm
dứt một thời huy hoàng của Đế chế Aztec.
Ngoài quy mô hoành tráng, “ thành phố Venice của châu Mĩ” này còn thực sự lộng lẫy đầy
ấn tượng. Những kim tự tháp đồ sộ được xây dựng ở mọi phía, kim tự tháp cao nhất dành
để thờ thần Tlaloc và Huitzilopochtli. Cuối cùng là những đền thờ cao vút. Những nỗ lực
và sáng tạo nghệ thuật đã được dành cho những ngôi đền này. Trong thành phố có rất nhiều
đền, nổi bật lên và chế ngự tất cả là khu Đền Chính anwmf ở trung tâm thành phố. Những
công trình kiến trúc này đều có tường bao xung quanh, trên tường có trang trí hình rắn,
hình thần rắn nổi tiếng Coatepantli. 1.2.4) Tôn giáo
Tôn giáo đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống của người Aztec . Nó được xem là sứ
mệnh cứu thế của người Aztec, là đức tin vào số mệnh, điều mà hình như đã tạo ra cho
người Aztec một dấu ấn khác biệt so với những dân tộc ở xung quanh.
Người Aztec tôn thờ những vị thần quan trọng: thần Quetzalcoatl, thần Huitzilopochtli,
thần Tlaloc, thần Mưa… Trong đó, thần Quetzalcoatl là vị thần được tôn thờ từ thời người
Teohihuacan, sau đó được người Ttoltec rồi đến người Aztec thờ phụng như một trong
những vị thần quan trọng nhất của họ. Quetzalcoatl là một biểu hiện của tín ngưỡng vua –
thần, được thể hiện dưới hình dáng khi là một ông già đeo mặt nạ, khi thì giống một con
rắn mình có lông. Hình tượng của vị thần này thường được cư dân bản địa liên tưởng để lí
giải cho những biến cố lịch sử của họ. Sự suy tàn và buộc phải chuyển dịch về phương lOMoAR cPSD| 61164048
Nam của nền văn minh Toltec được lí giải một cách huyền thoại là do sự ra đi của thần
Quetzalcoatl. Về sau, khi quân Tây Ban Nha đổ bộ vào Mexico, người Aztec lại tưởng rằng
thần Quetzalcoatl trở về, do đó từ vua tới dân đã đối xử với những kẻ đi xâm lược này bằng
một thái độ ngưỡng mộ và kính trọng đến mức khó hiểu. Đó là một trong những lí do khiến
cho đế chế Aztec nhanh chóng bị tê liệt trước những kẻ xâm lược đầy mưu mô.
Thần Huitzilopochtli – thần Chiến tranh và thần Mặt Trời, được xem là vị thần quan trọng
nhất trong đời sống tâm linh của người Aztec và cả Đế chế của họ. Niềm tin sâu sắc vào
lời hứa của thần Huitzilopochtli từ lúc lập nghiệp trong quá khứ còn âm u rằng : chính họ
là dân tộc được Chúa trời chọn để trao lời hứa thiêng liêng. Nghĩa là Chúa trời vĩ đại
Huitzilopochtli đến đây để giúp người Aztec trở thành những lãnh chúa, những ông hoàng
thống trị khắp mọi nơi và đó chính là nhiệm vụ của Ngài, vì điều đó mà Ngài đến đây…Đó
chính là cơ sở cho thế gới quan của họ.
Người Aztec đã phải trả giá cho lời hứa về một tương lai xán lạn, vẻ vang bằng vô vàn sự
đau đớn. Sau khi xây dựng được một đế chế huy hoàng, họ vẫn phải tiếp tục chịu đựng
gánh nặng phải gìn giữ Chúa và Mặt Trời trong cuộc sống của mình, nếu không cuộc sống
của họ sẽ bị đe dọa. Mỗi buổi chiều, khi Mặt Trời lặn, nỗi sợ hãi và hoài nghi ghê gớm
trong họ lại trỗi dậy. Họ sợ không thể thắng được kẻ thù trong đêm tối, không thể chống
lại được hổ dữ và biết bao nhiêu nỗi khiếp sợ đang rình rập tấn công họ…Do đó, họ thấy
cần thiết phải duy trì và tăng thêm sức mạnh cho Mặt Trời, đảm bảo cho Ngài trong việc
giúp họ thắng được kẻ thù. Thức ăn duy nhất là Ngài thích là máu của người. Vì vậy, máu
trở nên cần thiết đối với sự tồn vong của thế giới Aztec. Đây chính là nguồn gốc tục hiến
tế, tuy còn mang nét tàn bạo nhưng nó thể hiện sự tinh tế trong đời sống tinh thần của người
Aztec. Để đạt được mục đích ấy, chiến tranh trở thành một nhu cầu cần thiết, vì máu của
những kẻ bại trận là giá trị lớn nhất và hiển nhiên tù binh là những nạn nhân thích hợp để
dâng lên Thần linh. Thế là chiến tranh trở nên cần thiết không chỉ với nhu cầu kinh tế mà
còn là một nhu cầu tôn giáo.
Cùng với thời gian và những cuộc chinh phạt thành công mỗi ngày một lớn hơn, thần
Huitzilopochtli dường như đã hài lòng với những cơn lũ máu từ những tù binh hiến dâng
cho Ngài. Lúc đó, thần Huitzilopochtli rất hùng mạnh, ngôi đền của Ngài thật đồ sộ: ở phái
trên cao linh thiêng. Thần hiện diện trong một bức tượng đồ sộ, mình đeo đầy trang sức,
tay phải cầm con rắn lửa Xiuhcoatl – thứ vũ khí thần thánh đảm bảo sự bách chiến bách
thắng của quân đội Aztec. Thần Huitzilopochtli sinh ra cùng thần rắn và cùng với thần rắn
Người đã tiêu diệt hết kẻ thù của mình.
Tôn giáo không chỉ ảnh hưởng lớn đối với đời sống của người Aztec mà còn chiếm vị trí
vô cùng quan trọng đối với nền Đế chế của họ. Đó là một thể chế quân phiệt thần quyền. lOMoAR cPSD| 61164048
Chính hoàng đế cũng vừa là giáo chủ vừa thống lĩnh quân dội, người có uy quyền tuyệt đói
và là giáo sĩ tối cao của thần Huitlopochtli. Người lính có thể là cánh tay, hay cái đầu nhưng
vị linh mục là linh hồn. Họ mang trong mình thứ vũ khí tối cao: người đại diện của Chúa
Trời trên trần thế. Nhờ thế, vị linh mục Aztec không chỉ đơn thuần là một giáo sĩ của bộ
lạc mà là một giáo chức với hàng loạt cấp bậc cùng bổng lộc được quy định. Những người
có chức sắc ở khu Đền Lớn, đặc biệt là những người phục vụ cho hoạt động tín ngưỡng
của hoàng gia, được hưởng tô tức từ ruộng đất chinh phục được, và đương nhiên cả những
lễ vật của giáo dân. Một quyền lực khác nữa mà các giáo sĩ chi phối là văn hóa. Vị linh
mục có thể nắm giữ tất cả mọi sự hiểu biết của người Aztec: y học, thiên văn học, phương
pháp tính toán lịch, chữ viết, lịch sử, văn chương và cả triết học. Trong trường học
Calmecac, một trường học của quý tộc, các vị linh mục dạy tất cả các môn học và tất nhiên
cả luật pháp, cách cai trị và nghệ thuật quân sự. Điều này khiến chúng ta nhớ đến nền gióa
dục của Tây Âu thời trung cổ, khi mà nhà thờ là trường học, còn các vị linh mục là những
người thầy duy nhất có thể giảng dạy tất cả mọi môn học.