Nghiên cứu về ảnh hưởng của gia đình truyền thống Việt Nam | Môn Chủ nghĩa xã hội khoa học - Trường Cao đẳng Kinh tế - Kỹ thuật Công thương

lOMoAR cPSD| 58605085
III) Các đặc điểm bị ảnh hưởng của gia đình truyền thống Việt Nam:
Gia đình là tế bào của xã hội, là cơ sở, nền tảng vững chắc nhất cho sự phát triển
của xã hội. Muốn xã hội phồn vinh trước hết phải quan tâm đến việc xây dựng gia
đình ấm no, hòa thuận, tiến bộ. Trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát
triển kinh tế thị trường, gia đình Việt Nam cần thiết phải bổ sung nhiều chuẩn mực, giá trị mới,
đồng thời kế thừa và phát huy nhiều giá trị từ trong truyền thống, trong đó có Nho giáo.
Vì vậy, tư tưởng của Nho giáo về gia đình đã trở thành những chuẩn mực đạo đức cho
gia đình Việt Nam truyền thống, trong đó vẫn có nhiều giá trị tích cực đối với việc xây
dựng gia đình Việt Nam hiện nay.
1) Ảnh hưởng sâu sắc từ Nho giáo:
Từ thời phong kiến nước ta đã bị nước Trung Quốc đô hộ ngàn năm nên đã gây ra sự
ảnh hưởng sâu sắc trong nền giáo dục về gia đình Việt Nam.
Nho giáo góp phần vào việc xây dựng một gia đình tình nghĩa, hòa thuận nhưng
chưa thực sự tiến bộ vì nó chứa đựng tư tưởng trọng nam khinh nữ, gia trưởng, đề
cao sự phục tùng một chiều của người dưới đối với người trên, của con đối với cha
mẹ, vợ với chồng, em với anh… dẫn tới bất bình đẳng giới, cản trở quá trình xây dựng
quan hệ dân chủ, bình đẳng giữa các thành viên.
Trong mối quan hệ vợ chồng, Nho giáo cho rằng người phụ nữ luôn phải khuôn
mình theo đạo tam tòng có tứ đức: công, dung, ngôn, hạnh, phải biết phu xướng, phụ tùy,
biết yêu thương, chăm sóc chồng con, biết nghe lời chồng để gia đình yên ấm, hạnh phúc.
Trong gia đình, địa vị vợ chồng được phân định rõ ràng: “chồng chúa vợ tôi”, và người
phụ nữ mặc nhiên chấp nhận, chỉ biết suốt đời bó mình trong ngôi nhà với những
công việc bếp núc, nữ công gia chánh, không được học hành, giao lưu hay tham gia
các công tác xã hội.… Như vậy, theo Nho giáo, trong quan hệ vợ chồng thì tình nghĩa,
thủy chung, hòa thuận là những yêu cầu tiêu biểu. Trong quan hệ cha mẹ với con cái,
Nho giáo đòi hỏi có con trai để nối dõi tông đường, không được như vậy đó là nhà vô
phúc, con bất hiếu. Thậm chí đạo hiếu còn được đẩy lên mức khắc nghiệt đòi hỏi sự
phục tùng tuyệt đối của con cái đối với bố mẹ, ngay cả tình yêu, hôn nhân. Cực đoan
hơn có quan niệm cha bảo con chết mà con không chết là con bất hiếu, người con có
hiếu phải nuôi dưỡng cha mẹ với lòng kính trọng, biết ơn vô hạn. . Nho giáo đòi hỏi lOMoAR cPSD| 58605085
phận làm con phải có trách nhiệm với cha mẹ không chỉ khi còn sống mà cả khi cha mẹ đã mất.
Đạo hiếu có ý nghĩa quan trọng nhất, bậc cao nhất trong các nguyên tắc ứng xử
gia đình. Đã là người Việt thì từ xa xưa cho tới hiện nay đều có tục thờ cúng tổ tiên. Nhưng
Nho giáo đã làm cho nó sâu đậm hơn như một đạo. Tục lệ này rải đều trong cả năm như
thường xuyên nhắc nhở mọi người. Trong gia đình thì bàn thờ tổ tiên được đặt ở gian
giữa; trong dòng họ thì có nhà thờ riêng biệt; hoặc nếu họ nhỏ ít người thì nhà thờ
khá to, còn đặt thủ từ chăm nom. Người Việt thường nói hiếu là một đạo, đạo hiếu. Hiếu không
dừng ở đạo đức, mà xa hơn còn là phạm trù tín ngưỡng, một tín ngưỡng thế tục, hiếu
còn là một điều luật xã hội mọi người phải tuân thủ. Những việc thờ cúng tổ tiên được
tổ chức liên tiếp quanh năm, việc giữ gìn mồ mả nghiêm chỉnh, những việc tang tế
cẩn thận và lập nhà thờ họ cũng là những biểu hiện của đạo hiếu, của tín ngưỡng Nho giáo.
Gia đình Việt Nam, trong thời kỳ đất nước đổi mới có những yếu tố cũ, yếu tố
mới đan xen lẫn nhau không còn chữ hiếu mù quáng như xưa, nhưng lại không ít hiện
tượng con cái hỗn láo với cha mẹ. Bệnh gia trưởng độc tôn, độc đoán giảm nhiều
nhưng có nhiều biểu hiện gia tăng sự vô trách nhiệm của các bậc cha mẹ, không những
không quan tâm chăm sóc mà còn làm hư hỏng con cái. Trong việc xây dựng gia đình
hòa thuận, dân chủ, bình đẳng có nhiều tiến bộ. Vẫn còn giữ được tình nghĩa vợ chồng
chung thủy truyền thống Việt Nam, song cũng đã xảy ra những cảnh gia đình lục đục
vợ chồng đánh chửi nhau, sống buông thả và bất chính, yêu thương giả dối và lăng
nhăng bồ bịch. Quan hệ trong gia đình có sự biến đổi khá phức tạp. Đặc biệt gần đây lại xuất hiện khuynh
hướng trở lại với nhiều nề nếp cũ của gia đình theo chiều hướng tích cực. Đó là quan
tâm hơn đến việc xây dựng gia đình và giáo dục con cái, điều mà trước đây Nho giáo đặc biệt
quan tâm; xây dựng lại nhà thờ, sửa sang lại mồ mả, tổ tiên, lập lại gia phả, đi lại thăm
hỏi tìm người trong họ, bày tỏ tình cảm sẵn sàng cưu mang lẫn nhau... Nho giáo
đã ảnh hưởng sâu rộng đến mọi lĩnh vực của xã hội Việt Nam, trong đó
có gia đình, trên cả hai mặt tích cực và tiêu cực: Việc xây dựng gia đình mới ở Việt Nam
hiện nay vẫn phải kế thừa và phát huy những giá trị tích cực mà Nho giáo đã xây dựng
và định hình trong gia đình Việt Nam truyền thống, đó là việc:
- Đề cao trách nhiệm, tình nghĩa của các thành viên với nhau để xây dựng một gia đình hòa thuận. lOMoAR cPSD| 58605085
- Xác định được vai trò của các thành viên trong gia đình và hệ thống đó vẫn được vững tới bây giờ
- Đàn ông là trụ cột gia đình, là kinh tế chủ yếu, đàn ông xây nhà đàn bà xây tổ ấm
- Kính trên nhường dưới, con cháu lễ phép với ông bà, cha mẹ, anh chị. Tiêu cực: - Thiếu tính dân chủ.
- Đề cao tam tòng tứ đức hạ thấp thân phận người vợ, người phụ nữ, trai năm thê bảy
thiếp, gái chính chuyên 1 chồng, đi ngược sự tiến bộ về nhận thức của người dân ở TKXX.
- Xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử: người phụ nữ phải luôn phụ thuộc vào người đàn
ông. Bạo lực gia đình mà không được bỏ chồng vì đàm tiếu thiên hạ Gia đình ở
Trung Hoa là kiểu gia đình phụ quyền, nhấn mạnh vai trò, quyền lợi và trách nhiệm
của họ tộc và phát triển theo hướng gia đình nhỏ thành đại tộc.
2) Các nước phương Tây (tiêu biểu là Mĩ, Pháp)
Trước tác động đa chiều của xã hội hiện đại, nhất là tác động của hội nhập quốc tế.
Các gia đình truyền thống đã xuất hiện những biểu hiện về cách sống, lối sống xa lạ, trái
với giá trị chuẩn mực xã hội, mưu lợi ích cá nhân./ Đề cao các giá trị vật chất, xem nhẹ
các giá trị tinh thần, chà đạp lên khuôn mẫu, giá trị văn hoá đích thực ở một bộ phận
trong các tầng lớp, các thành phần xã hội. Lối sống, cách sống xa lạ, trái với những giá trị
chuẩn mực tốt đẹp của gia đình Việt Nam đã và đang xâm nhập vào đời sống của nhiều
gia đình, nhất là gia đình trẻ. Nhiều sản phẩm văn hoá ra đời vội vã, chạy theo lợi nhuận
và hiệu quả thương mại hoặc chiều theo thị hiếu, quay lưng lại với những giá trị tinh thần
cao đẹp, tạo ra những chướng ngại cho việc nâng cao mặt bằng dân trí. Văn hoá hình
chiếm lĩnh hết cả không gian và thời gian, uy hiếp văn hoá đọc, văn hoá chữ, tạo cho
thanh thiếu niên sức ỳ và sự lười biếng. Nhiều người bị trói chặt vào màn hình máy tính,
mải mê với thú vui ẩm thực, nhạc mới, thời trang… mà quên đi những lĩnh vực tinh
thần phong phú và đa dạng có chiều sâu văn hoá.
Hậu quả của những tác động tiêu cực đó dẫn tới một bộ phận trong các tầng lớp,
thành phần xã hội thiên về mưu cầu lợi ích cá nhân đã chà đạp lên những khuôn mẫu,
những giá trị đạo đức đích thực của xã hội. Không ít người trong lớp trẻ hiện nay có tâm
lý học đòi cách sống thực dụng, buông thả, sùng bái đồng tiền, tiêu dùng phương Tây, lOMoAR cPSD| 58605085
quay lưng lại với văn hoá, đạo đức truyền thống. Những phong tục tập quán được coi là
thuần phong mỹ tục, nay được thế hệ trẻ coi là “cổ hủ”, lỗi thời. Sự thâm nhập của văn
hóa độc hại, của sự lai căng văn hóa, của lối sống thực dụng và những tiêu cực khác của
kinh tế thị trường, đã và đang ảnh hưởng, làm băng hoại những giá trị văn hóa truyền
thống, ảnh hưởng tới sự phát triển bền vững của đất nước.
Hội nhập quốc tế cùng với đô thị hóa tăng nhanh làm cho quan hệ xã hội của các
thành viên gia đình và của các gia đình ngày càng rộng hơn, đồng thời làm thu hẹp các
quan hệ họ tộc, láng giềng. Sự gắn kết của các thành viên trong gia đình ngày nay lỏng
lẻo, thiếu tính bền vững hơn trước. Văn hóa gia đình thiếu ổn định và thống nhất, hạnh
phúc gia đình trở nên mỏng manh, dễ bị đổ vỡ, chuẩn mực đạo đức truyền thống bị xem
nhẹ, những hiện tượng lệch chuẩn có xu hướng gia tăng. Những hiện tượng như quan hệ
tình dục trước hôn nhân, đồng tính luyến ái, sống thử, kết hôn muộn, sống độc thân,
ly hôn, ly thân không ngừng tăng lên và có tính đột biến.
3) Ví dụ ảnh hưởng tiêu cực Nho giáo:
Trong gia đình truyền thống Việt Nam từ thời xa xưa thân phận của người phụ nữ
luôn bị xem thường, khinh rẻ không được trân trọng, luôn bị người chồng của mình chèn
ép, theo truyền thống thời xưa thì người nam có quyền tam thê tứ thiếp mà không cần để
ý đến cảm nhận của người phụ nữ: Nhất nam viết hữu, thập nữ viết vô; Đàn ông nông nổi
giếng khơi, đàn bà sâu sắc như cơi đựng trầu; Trai tay không chẳng ăn mày vợ, gái trăm
vạn cũng thể nhờ chồng. Bên cạnh đó còn có việc trọng nam khinh nữ, thời xưa thì ông
cha ta đã cho rằng trong một gia đình nếu sinh được con trai thì là phú quý trời cho còn
sinh con gái là tai họa vì họ cho rằng con gái là người vô dụng chẳng làm nên chuyện gì
chỉ đem lại nổi ô nhục hay phiền phức cho gia tộc của họ: gia đình sinh được con gái thì
không có tiếng nói trong gia tộc, mọi quyết định về kinh tế, thừa kế đều sẽ được giao cho
gia đình sinh được con trai. Nhưng trong thời đại hiện nay thì địa vị người phụ nữ
không còn thấp kém nữa, mà đã là bình đẳng với nam quyền trong quan hệ gia đình.