NHÀ CHU - Nghiên cứu lịch sử và chính sách của triều đại (NHÀ CHU)

NHÀ CHU I.
Lịch sử hình thành
Nhà Chu tồn tại lâu hơn bất cứ một triều đại nào khác trong lịch sử Trung Quốc, triều
đình nhà Chu Trung Quốc tồn tại 790 năm khoang năm 1027 trươc công nguyên, đên
năm 256 trươc công nguyên thì bị nhà Tần tiêu diệt. Nhà Chu tồn tại vơi 37 đời vua.
Nhà Chu được chia thành hai thời kỳ: Tây Chu (1046-771 năm TCN) và Đông Chu (770-256 năm TCN).
Nhà Chu được thành lập bởi Chu Vũ Vương , lấy kinh đô của ông là Cao Kinh (nay là
Tây An, Thiểm Tây). Năm 771 trươc Công nguyên, Cao Kinh thất thủ và nhà Tây
Chu bị tiêu diệt. Năm 770 trươc Công nguyên (năm đầu tiên của vua Chu Bình), vua
Bình di chuyển về phía đông, và thủ đô trở thành Chu (nay là Lạc Dương, Hà Nam).
Sau thời kỳ này, nhà Chu được gọi là nhà Đông Chu.
Thời Chu chia làm hai thời kỳ Tây Chu và Đông Chu:
– Thời kỳ thứ nhất đóng đô ở đất Phong, đất Cao (tỉnh Thiểm Tây bây giờ) gọi là Tây
Chu (1121 – 770 TCN); đên đời Chu Bình Vương, bị các dân tộc du mục Hiểm Doãn
và Khuyển Nhung ở phía Tây uy hiêp, phai dời đô qua Lạc Dương (Hà Nam ngày nay)
ở phía đông, từ đó bắt đầu thời kỳ thứ nhì gọi là Đông Chu.
– Đời Đông Chu lại chia làm hai thời kỳ nữa: thời Xuân Thu (722-479 TCN) và thời
Chiên Quốc (478-221 TCN). Sự phân chia này chỉ dựa trên một bộ sử biên niên của Khổng Tử, bộ Xuân Thu Lãnh thổ
- Nhà Chu coi tất ca đất đai thuộc thần thánh, và họ là những đứa con của thần thánh “thiên tử”
=> tất ca đất đai và dân cư đều thuộc về họ
- Đất đai mình chinh phục được quá rộng để cai trị
=> Các vua nhà Chu đã chia đất đai thành những vùng và chỉ định chư hầu để cai
trị vùng đó dươi danh nghĩa của mình.
Ban đồ các nươc chư hầu của Nhà Chu.
Chính sách của nhà Chu khá tương đồng vơi mô hình chính trị Âu châu thời Trung
cổ, trong đó có rất nhiều tiểu quốc được thành lập, và phần lơn đều do con cháu của thiên
tử làm lãnh đạo. Các lãnh đạo, hay lãnh chúa của các tiểu quốc đó đều nhận tươc hiệu của nhà Chu Về chính trị:
Chính trị: nhà nươc thực hiện chê độ “tông pháp” (chê độ cai trị theo tông tộc, dòng
máu): tất ca các nươc chư hầu đều là con cháu nhà Chu Phong kiến phân quyền
Vua Chu chỉ nắm quyền trung ương ở Cao Kinh (gần Tây An ngày nay), còn thì chia đất cho các chư hầu.
Theo nguyên tắc thì đất của vua (vương) tức thiên tử được vạn dặm vuông và có vạn
cỗ chiên xa (vạn thặng); dươi vương có năm tươc: công, hầu, bá, tử, nam.
Tất ca những nươc nhỏ đó gọi chung là chư hầu; mỗi chư hầu sau lại sáp nhập thêm
một hay nhiều nươc nhỏ, gọi là phụ dung, tức là chư hầu của chư hầu. Uy quyền của
một chư hầu lan tơi đâu thì đó là biên giơi.
Bổn phận của chư hầu là 1-2 năm một lần phai lại triều cống thiên tử - cống phẩm là
san vật trong nươc - trình bày về tình hình cai trị trong nươc; có sự xích mích gì vơi
lân bang thì không được tự giai quyêt lấy bằng vũ lực mà phai để thiên tử xử; khi chư
hầu chêt, truyền ngôi lại cho con thì phai được thiên tử chấp nhận.
Ngược lại bổn phận của thiên tử là phai che chở, giúp đỡ các chư hầu: nươc nào bị
ngoại tộc xâm lăng thì đem quân lại cứu; nươc nào mất mùa thiên tử cũng phai cứu
trợ. Và 5 năm một lần, thiên tử đi thăm hêt các chư hầu một lượt, dĩ nhiên là chỉ tơi
những nươc lơn rồi bao các nươc nhỏ tơi họp để cùng tê lễ thần núi (ngũ nhạc) và
nghe các nguyện vọng của họ.
Thời kỳ Tây Chu, chế độ phong kiến đó có nhiều điểm tốt:
- Nó giúp nhà Chu cai trị được một lãnh thổ rộng gấp mười đất của tộc Chu mà
không phai dùng nhiều quân đội, không tốn sức;
- Nó lập được một tổ chức có trật tự, trên dươi đều có quyền lợi và bổn phận, mà
bổn phận của trên (thiên tử) nặng hơn của dươi,
- Nó cho mỗi nươc độc lập trong một liên hiệp, do đó vừa tạo được tinh thần quốc
gia, vừa tạo được tinh thần tứ hai giai huynh đệ. Tinh thần quốc gia nhờ nó mà
không hẹp hòi vì "đất nào cũng là đất của Thiên tử, người nào cũng là dân của Thiên tử"
- Nó giúp nhà Chu đem văn minh truyền bá khắp các chư hầu; danh từ Trung Hoa
(xứ văn minh ở trung tâm) có thể xuất hiện từ hồi đó;
- Nó trọng ý dân và hoà bình, giai quyêt được những mâu thuãn giữa các nươc nhỏ
mà không phai dùng đên vũ lực. Nó tạo ra một hình thức chiên tranh "lễ độ",
"quân tử" rất đặc biệt, khắp thê giơi không thấy ở đâu ca.
Lý thuyêt thì như vậy, nhưng trên thực tê ́ sự tốt đẹp kéo dài được gần 300 năm rồi sau
đó suy tàn dần, hoá ra vô hiệu khi quyền lực Thiên tử suy yêu vào thời Đông Chu.
Bộ máy quan lại (vẽ sơ đồ)
Đời Chu, triều đình đã có bốn chức như chức thượng thư đời sau: tư mã coi việc binh,
tư khấu coi việc hình, tư đồ coi về canh nông, tư không coi về dân sự, ruộng đất, đê
điều, đường sá. . (tức như bộ công thời sau). Chưa có hai bộ: bộ lại và bộ hộ, vì chưa
cần thiêt, có thể giao cho những quan nhỏ.
Ngoài ra có một chức coi về việc riêng của vua (trủng tê); một chức coi về việc ăn
uống của vua (thiện phu); một chức coi về kho lẫm (truyền phủ); một chức dạy thái tử
(sư phó); có một quan coi các hoạn quan nữa.
Ở triều đình có ba chức quan nhỏ: Chức coi về thiên sự, tê lễ, lịch; Thái bốc coi về
bói. .; và Sử coi về nhân sự, chép lại việc các đê vương đời trươc, để lưu truyền những
điều các tiên vương đã đặt ra. Những Kinh, Thi, Thư, Lễ, Nhạc đều do sử quan làm ra.
Thời đó, không dân tộc nào chép sử kỹ như Trung Hoa.
Ngoài kinh đô, nươc chia ra làm châu, rồi tơi quận, lý (làng), giao cho đại phu hoặc kẻ sĩ cai trị. Nông nghiệp
- Nông nghiệp thời nhà Chu đã rất tập trung và trong nhiều trường hợp được chỉ đạo từ nhà nươc.
- thực hiện chê độ tỉnh điền (chia ruộng đất cho nông dân công xã cày cấy theo hình
chữ “tỉnh”. Chê độ tỉnh điền đã xuất hiện từ trươc nhưng đên Tây Chu nó phát
triển hơn và hoàn chỉnh).
- Tất ca ̉ đất đai trồng trọt đều thuộc sở hữu quý tộc, các quý tộc trao lại đất đai cho
các nông nô của mình. Ví dụ, một manh đất được chia làm chín miêng vuông, hình
chữ tỉnh (井), gọi là phép tỉnh điền, thu hoạch từ manh đất nằm chính giữa thuộc
về nhà nươc, ở những manh xung quanh thuộc về các nông dân.
⇨ nhà nươc có thể tích trữ lương thực thặng dư (như gạo) và phân phối chúng ở thời đói kém hay mất mùa. Binh chế
Nhà Chu cho phép trưng binh. Lính, chiên xa, ngựa, bò, dân phai nộp cho nhà nươc
theo định số. Quân đội chia làm ngũ (năm người lính), lượng (năm ngũ) do một tư mã
cai quan, tốt (bốn lượng), lữ (năm tốt), sư (năm lữ) do một đại phu làm suý cai quan,
quân (năm sư) do một viên tương cai quan. Theo nguyên tắc, thiên tử có sáu quân,
chư hầu có ba hoặc hai, một tuỳ theo lơn nhỏ. Nguyên tắc đó ít khi được tuân theo. Pháp chế
Pháp chê ́ của thời đó phân biệt hai giai cấp: quý tộc (đại phu) và dân thường (thứ dân).
Quý tộc mà phạm tội thì xử theo lễ, nghĩa là theo tục lệ của giơi quý tộc; dân thường
mà phạm tội mơi bị triều đinh xét theo hình luật, tội nặng nhất thì bị nhục hình khắc
chữ trên trán, cắt mũi, chặt chân, thiên, xử tử, xé thây, lăng trì, tru di tam tộc (họ cha,
họ mẹ, họ vợ). Tội nhẹ hơn thì bị gọt đầu, hay đồ (đày đi xa).
Hình luật mơi đầu không được ban bố trong dân gian, như vậy triều đình muốn áp
dụng ra sao tùy ý, dân không được biêt; dần dần về sau, mơi được khắc lên đỉnh đồng
cũng chỉ để ở trong cung thôi, rồi khắc lên gỗ treo ở kinh đô và các thị tứ. Giáo dục
- Từ đời Thương, Trung Hoa đã có chữ viêt, mơi đầu khắc trên giáp cốt, lên đồ
đồng; rồi sau, từ đầu đời Chu khắc bằng dao hoặc viêt bằng sơn lên thẻ tre; su nữa
lại viêt bằng sơn trên lụa.
- Có chữ viêt thì có trường học, chia làm hai cấp: tiểu học cho những trẻ từ 8 đên 14
tuổi, đại học cho thiêu niên từ 15 đên 20 tuổi. Tiểu học dạy cho trẻ cách ứng đối,
kính nhường và học một số chữ. Đại học dạy lục nghệ tức lễ, nhạc, xạ (bắn cung),
ngự (đánh xe), thư (viêt chữ), số (toán học).
- Con nhà bình dân thì học ở hương học (trường ở làng), con nhà quý tộc học ở
trường quốc học (kinh đô). Sử chép như vậy, nhưng đầu đời Chu có lẽ chỉ con nhà
quý tộc mơi được học cấp đại học, biêt lục nghệ để sau ra làm quan, còn con bình
dân thì may lắm một số rất ít được học vài năm ở tiểu học thôi.
- Tơi gần cuối đời Xuân Thu, Khổng Tử là người đầu tiên mở trường tư thục để dạy
trẻ em và thanh niên bất kỳ thuộc giai cấp nào. Có thể ông cũng dạy lục nghệ,
nhưng ông chú trọng nhất tơi sự đào tạo một số thanh niên ưu tú, dạy họ Kinh Thi,
Kinh Thư, Kinh Lễ, Kinh Nhạc (có thể ca Kinh Dịch nữa), để họ thành những
người tài đức thay giai cấp quý tộc mà giúp vua chúa. Một số môn sinh của ông đã
giúp các vua và đại phu đương thời, thành những kẻ sĩ có danh vọng. Tôn giáo
Giống như ở Ấn Độ và Tây Á, cùng vơi thời gian có một sự pha trộn giữa các tôn
giáo của kẻ chinh phục và kẻ bị chinh phục.
Những vị cai trị nhà Chu chấp nhận vào danh sách thần thánh của mình một số vị thần
của nền văn minh Thương.
Sự cúng tê ́ nhiều vị thần từ thời nhà Thương vẫn được tiêp tục, gồm ca ̉ vị thần mùa
màng, mưa và nông nghiệp - một trong những vị thần này được tin rằng được sinh ra
từ một bà mẹ trinh trắng. Trong số các vị thần đó có vị thần sông Hoàng Hà, người có
thân cá nhưng có mặt người. Trong nền văn minh Chu, con người tiêp tục cố gắng
làm dịu các vị thần bằng cách cúng tê. Những người có kha năng thì hiên tê bằng gia súc, cừu, lợn hay ngựa.
Việc hiên tê bằng người giam bơt so vơi thời nhà Thương, nhưng nhà Chu có ca vợ và
bạn bè ở trong mộ, và mỗi năm một cô gái trẻ bị cúng làm cô dâu cho thần sông. Việc
hiên tê này bắt đầu bằng việc những bà đồng cốt lựa chọn một cô gái đẹp nhất có thể.
Mặc cho cô ta đồ satin, tơ và đeo trang sức và đặt lên một cái giường cươi trên một
cái bè. Họ tống cái bè xuống sông. Cái bè sẽ chìm và cô gái chêt đuối, coi như là một
đồ hiên tê cho thê giơi vô hình của vị thần sông. Suy tàn
Nhà Chu suy yêu, các nươc chư hầu nội chiên triền miên để giành quyền bá chủ, tiên
tơi thống nhất Trung Quốc. Đầu thời Xuân Thu có hàng nghìn nươc nhỏ, đên cuối
thời Chiên Quốc xuất hiện cục diện Ngũ bá Thất hùng. Trong số 7 nươc lơn, Tần là
nươc mạnh hơn ca, đã tiêu diệt 6 nươc đối địch, thống nhất Trung Quốc ca ̉ về lãnh thổ, chính trị, kinh tê. Thành tựu 1. Chữ viết
- Số lượng chữ càn nhiều và cách viêt càng đơn gian. Chữ viêt tiêu biểu là kim văn
hay chung đỉnh văn (chữ viêt trên chuông đỉnh). Tây Chu, Nhà vua thường ban
thưởng ruộng đất và người lao động cho các quý tộc. Mỗi lần như vậy vua Chu
thường ra lệnh đúc đỉnh đồng và ghi nhận việc ấy nên để làm kỷ niệm. Do đó kim
văn thời kỳ này rất phát triển. Ngoài đồng chữ viêt thời Tây Chu có được khắc lên trống đá, thẻ tre
- Các loại chữ viêt đầu tiên này được gọi chung là chữ đại triện cũng gọi là cổ văn.
Thời Xuân Thu-Chiên Quốc do đất nươc không thống nhất nên chữ viêt không thống nhất Văn học
- Thời kỳ Xuân Thu Chiên Quốc Văn học đã bắt đầu phát triển. KInh thi là tập thơ
ca đầu tiên cũng là tác phẩm văn học đầu tiên của Trung Quốc được sáng tác trong
khoang 500 năm từ thời đầu Tây Chu đên thời giữa Xuân Thu, thời đó thơ cũng là
lời bài hát. Vì vậy vua Chu và cách nươc chư hầu thường sai các quan phụ trách về
âm nhạc của triều đình sưu tầm thơ ca của các địa phương để phổ nhạc. Những bài
thơ sưu tầm phần lơn được tập hợp thành một tác phẩm gọi là Thi, trên cơ sở đó
Khổng Tử đã chỉnh lại một lần nữa đên thời Hán khi Nho giáo được đề cao thì khi gọi là Kinh thi Sử học
- Thời Tây Chu trong cung đình thường xuyên có những liên quan chuyên phụ trách
việc chép sử. Đên thời đầu Đông Chu những nươc chư hầu có nền văn hóa phát
triển tương đối cao như Tấn, Sở, Lỗ cũng đặt các chức quan chép sử. Trong số các
sách sử của các nươc, tốt nhất là quyển biên niên sử của nươc Lỗ. Ttrên cơ sở của
lịch sử của nươc Lỗ, Khổng Tử biên soạn thành Xuân Thu đó là quyển sử do tư
nhân biên soạn lơn nhất ở Trung Quốc
- Ngoài Xuân Thu, các tác phẩm như Thượng Thư (Kinh thi), Chu Lễ,. . cũng là tài
liệu sử rất quý báu để nghiên cứu tình hình chính trị, chê độ quan lại, lễ nghi lúc bấy giờ.
- Đên thời Chiên Quốc các sách Ta truyện, Quốc ngữ, Chiên quốc sách, Lã thị Xuân
Thu đều là những tác phẩm sử học có giá trị Khoa học Tự nhiên
- Y dược thời kỳ Chiên Quốc đã xuất hiện các tác phẩm y học nhan đề là Hoàng Đê
Nội Kinh trong đó nêu ra những vấn đề sinh lý bệnh lý và các nguyên tắc chữa
bệnh như” chữa bệnh thì phai tìm tận gốc”, phai “tìm mầm mống phát sinh” của
bệnh. Cuốn sách này được dịch ra chữ Latin và được Darwin coi đây là bộ bách
khoa về sinh vật của người Trung Quốc thời đó. Đặc biệt, châm cứu là một thành
tựu độc đáo của y học Trung Quốc.
- Thầy thuốc nổi tiêng sơm nhất của Trung Quốc là Biển Thươc sống Vào Thời Chiên Quốc
Tư tưởng và tôn giáo
Đên thời Xuân Thu - Chiên Quốc chiên tranh loạn lạc triền miên các nhà tư tưởng
Trung Quốc rất quan tâm đên việc tìm kiêm đường lối tối ưu bao đam cho đất
nươc được ổn định, thống nhất, nhân dân được an cư lạc nghiệp. Học thuyêt của
các nhà tư tưởng ấy đã đặt cơ sở cho việc hình thành các trường phái tư tưởng của
Trung Quốc thời cổ trung đại trong đó quan trọng nhất là các phái Nho giáo, Đạo
giáo, Mặc gia và Pháp Gia.
Document Outline

• NHÀ CHU
• Lãnh thổ
• Về chính trị:
• Phong kiến phân quyền
• Thời kỳ Tây Chu, chế độ phong kiến đó có nhiều điể
• Bộ máy quan lại (vẽ sơ đồ)
• Nông nghiệp
• Binh chế
• Pháp chế
• Giáo dục
• Tôn giáo
• Suy tàn
• Thành tựu
• Văn học
• Sử học
• Khoa học Tự nhiên
• Tư tưởng và tôn giáo