Nhập môn lập trình - Tài liệu tham khảo | Đại học Hoa Sen

Nhập môn lập trình - Tài liệu tham khảo | Đại học Hoa Sen được sưu tầm và soạn thảo dưới dạng file PDF để gửi tới các bạn sinh viên cùng tham khảo, ôn tập đầy đủ kiến thức, chuẩn bị cho các buổi học thật tốt. Mời bạn đọc đón xem

18 9 lượt tải Tải xuống

Chia sẻ Báo cáo tài liệu

Khoa Khoa học & Công nghệ môn Kỹ - Bộ thuật Ph n m m ầ ề

NHẬP MÔN ẬP TRÌNH L

Tác giả

Nguyễn Văn Sơn

Nguyễn Bá Trung

Tháng 06/2015

K thu t lỹ ậ ập trình

Trang 1

MỤC LỤC

LỜI NÓI ĐẦU ..................................................................................................................................6

BÀI 1: CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN......................................................................................................7

I. Máy nh và cấ ạo máy nhu t .7 ................................................................................................

I.1. Máy nh là gì? ......................................................................................................................7

I.2. C u tấ ạo máy tính: .................................................................................................................8

II. Các khái niệm cơ bản 9 .............................................................................................................

II.1. Lập trình? ............................................................................................................................9

II.2. Ngôn ngữ ập trình (programming language)? l .....................................................................9

II.3. Biên dịch (compile)? .......................................................................................................... 10

II.3. Thông dịch (Interpreng)? ................................................................................................. 10

II.4. Trình biên dịch (compiler) .................................................................................................. 11

II.5. Ngôn ngữ máy (machine langauge) ................................................................................... 11

III. l Ngôn ngữ ập trình C ........................................................................................................11

III.1. Tập ký tự (charater set) trong C ........................................................................................ 11

III.2. T ừ khóa trong C (keyword) ............................................................................................... 12

III.3. Tên (idener): ................................................................................................................12

III.4. M ột số chương trình đơn giản trong C .............................................................................. 13

IV. p tBài tậ ự làm................................................................................................................... 16

BÀI 2: GIẢI THUẬT - MÃ GIẢ LƯU ĐỒ - ........................................................................................ 22

I. Giải thu t ậ ............................................................................................................................. 22

II. Mô tả giải thuật .................................................................................................................... 22

II.1. Mã giả (Pseudocode): ........................................................................................................ 22

II.2. Lưu đồ (Flowchart) ............................................................................................................ 25

III. p tBài tậ ự làm................................................................................................................... 27

BÀI 3: BIỂU THỨC VÀ CÁC PHÉP TOÁN ........................................................................................ 33

I. Biều thức, toán hạng, toán tử ............................................................................................... 33

I.1. Khái niệm: .......................................................................................................................... 33

I.2. Ví dụ minh họa: .................................................................................................................. 33

II. Các phép toán: ..................................................................................................................... 34

II.1. Phép toán số học: .............................................................................................................. 34

II.2. Phép toán quan hệ (so sánh): ............................................................................................36

II.3. Phép toán logic: ................................................................................................................. 36

K thu t lỹ ậ ập trình

Trang 2

II.4. Phép toán tăng giảm: ........................................................................................................ 37

II.5. Phép toán trên bit: ............................................................................................................37

II.5. Phép toán điều kiện:.......................................................................................................... 38

II.5. Ví dụ minh họa: ................................................................................................................. 39

III. p tBài tậ ự làm................................................................................................................... 39

BÀI 4: KIỂ Ữ ỆU D LI U – – HẰNG BIẾN – NHẬP XU T Ấ ..................................................................... 46

I. Kiểu d ữ liệu .......................................................................................................................... 46

I.1. Khái niệm: .......................................................................................................................... 46

II. Biến (Variable): ....................................................................................................................47

III. H ng (Constant) ằ ...............................................................................................................48

III.1. Các loại hằng: ................................................................................................................... 48

III.2. Khai báo hằng: .................................................................................................................. 49

IV. u enum Kiể ........................................................................................................................ 50

V. Nhập xu Input - Output) ất ( ................................................................................................... 51

V.1. Nh p xuậ ất ký tự với conio.h ...............................................................................................51

V.2. Nh p xuậ ất ký tự với stdio.h ...............................................................................................52

V.3. Nh p xuậ ất có định dạng v i stdio.h ớ ................................................................................... 52

V.4. Các ký tự đị ạnh d ng ........................................................................................................... 53

VI. M ột số bài tập minh h ọa...................................................................................................53

VII. p tBài tậ ự làm................................................................................................................... 55

Câu hỏi trắc nghi m ệ ..................................................................................................................... 56

BÀI 5: CẤU TRÚC ĐIỀU KHIỂN ...................................................................................................... 59

I. Cấu trúc if............................................................................................................................. 59

I.1. Cú pháp: ............................................................................................................................. 59

I.2. Lưu đồ: ............................................................................................................................... 60

I.3.Ví dụ minh họa: ................................................................................................................... 61

II. Cấu trúc if … else… ...............................................................................................................65

II.1. Cú pháp: ................................................................................................................................ 65

II.2. Lưu đồ: .............................................................................................................................. 67

II.3.Ví dụ minh họa: .................................................................................................................. 68

III. Cấu trúc if … else…lồng nhau ............................................................................................ 69

III.1. Cú pháp: .............................................................................................................................. 69

III.2.Ví dụ minh họa: ................................................................................................................. 70

IV. Cấu trúc switch … case...................................................................................................... 72

K thu t l ỹ ậ ập trình

Trang 3

IV.1. Cú pháp:........................................................................................................................... 72

IV.2.Ví dụ minh họa: ................................................................................................................. 73

BÀI 6: CẤU TRÚC VÒNG LẶP ........................................................................................................ 78

I. Vòng lặp for .........................................................................................................................78

I.1. Cú pháp: ............................................................................................................................. 78

I.2. Lưu đồ: ............................................................................................................................... 79

I.3 Bài tập minh h a ọ ................................................................................................................. 79

II. Vòng lặp while ......................................................................................................................83

II.1. Cú pháp: ............................................................................................................................ 83

II.2 Lưu đồ ................................................................................................................................ 84

II.3 Bài tập minh h a ọ ................................................................................................................ 84

III. p do - while Vòng lặ ........................................................................................................... 89

III.1. Cú pháp: ........................................................................................................................... 89

III.2. Lưu đồ .............................................................................................................................. 90

III.3 Bài tập minh h a ọ ............................................................................................................... 90

IV. L nh break connue ệ – ...................................................................................................... 93

V. Bài tập tự làm....................................................................................................................... 95

BÀI 7: HÀM VÀ CẤU TRÚC CHƯƠNG TRÌNH .............................................................................. 100

I. Hàm ................................................................................................................................... 100

I.1. Khái niệm: ........................................................................................................................ 100

I.2. Xây dự g hàm:n ................................................................................................................. 100

I.3. S dử ụng hàm: ................................................................................................................... 102

I.4. Truy n tham s : ề ố ............................................................................................................... 103

I.5. Hàm trả v ề giá trị và hàm không trả về giá trị: ................................................................... 103

I.5. Khai báo hàm nguyên mẫu: .............................................................................................. 104

II. Hàm đệ qui ........................................................................................................................107

II.1. Khái niệm đệ qui và hàm đệ qui....................................................................................... 107

II.2. Xây dựng hàm đệ qui ....................................................................................................... 107

II.3. Mộ ốt s vví dụ ề hàm đệ qui .............................................................................................107

III. Cấu trúc chương trình ....................................................................................................109

III.1. Cấu trúc chung một chương trình ................................................................................... 109

III.2. T m v c bi n ầ ự ế .................................................................................................................. 110

III.3. Kh i l ố ệnh ........................................................................................................................ 110

IV. Phân rã bài toán ............................................................................................................. 111

K thu t l ỹ ậ ập trình

Trang 4

V. Bài tập tự làm..................................................................................................................... 114

BÀI 8: MẢNG - ARRAY ............................................................................................................... 120

I. M ng m t chi u ả ộ ề ................................................................................................................. 120

I.1. Khái niệm ......................................................................................................................... 120

I.2. Khai báo ........................................................................................................................... 120

I.3. Truy xu t ấ các phần tử của mảng ....................................................................................... 121

I.4. Các thao tác trên mảng 1 chiều ........................................................................................121

I.5. Bài tập minh họa .............................................................................................................. 127

I.6. Bài tập tự làm ................................................................................................................... 129

II. M ng nhi u chi ả ề ều...............................................................................................................130

II.1. Khái niệm ........................................................................................................................ 130

II.2. Khai báo mảng 2 chiều:.................................................................................................... 130

II.3. Các thao tác trên mảng 2 chiều........................................................................................ 131

II.4. Bài tập minh h a ọ ............................................................................................................. 132

II.5. Bài tập tự làm.................................................................................................................. 133

III. M t tham s truy ảng là mộ ố ền vào hàm ............................................................................ 134

III.1. M ng m t chi truyả ộ ều là tham số ền vào hàm .................................................................. 134

III.2. M ng hai chi truy ả ều là tham số ền vào hàm.................................................................... 134

III.3. Bài tập minh họa ............................................................................................................ 134

III.4. Bài tập tự làm ................................................................................................................. 136

IV. i tr c nghi m Câu hỏ ắ ệ .......................................................................................................137

BÀI 9: CHUỖI - STRING ............................................................................................................... 141

I. Khái niệm về chuỗi ............................................................................................................. 141

II. Khai báo chuỗi .................................................................................................................... 141

III. p xu t chu i Nhậ ấ ỗ ............................................................................................................. 141

IV. Truy xuất từng ký tự của chuỗi ....................................................................................... 142

V. M ột số hàm xử lý chuỗi trong C .......................................................................................... 143

VI. M minh h a v x ột số ví dụ ọ ề ử lý chuỗi .............................................................................. 146

VII. p Bài tậ ............................................................................................................................ 150

BÀI 10: CON TRỎ – POINTER ...................................................................................................... 154

I. Khái niệm con tr ỏ ............................................................................................................... 154

I.1. Địa chỉ (address) ............................................................................................................... 154

I.2. Con tr (pointer) ỏ ..............................................................................................................154

II. Con tr ỏ và mảng ................................................................................................................. 156

K thu t l ỹ ậ ập trình

Trang 5

III. i t o con tr Khở ạ ỏ .............................................................................................................157

IV. Các phép toán trên con trỏ ............................................................................................. 157

V. B ộ nhớ động (Dynamic Memory) ........................................................................................ 158

VI. p minh h a Bài tậ ọ ............................................................................................................ 160

VII. p tBài tậ ự làm................................................................................................................. 162

BÀI 11: STRUCT – KIỂU C ẤU TRÚC .............................................................................................165

I. Khái niệm kiểu cấu trúc ...................................................................................................... 165

II. Khai báo kiểu cấu trúc (struct) ............................................................................................ 165

III. Truy xuất các thành phần của struct ............................................................................... 166

IV. M ng struct ả .................................................................................................................... 167

V. Các ví dụ về struct .............................................................................................................. 168

VI. p Bài tậ ............................................................................................................................ 174

BÀI 12: LẬP TRÌNH VỚI TẬP TIN FILE – ....................................................................................... 179

I. Khái niệm le ..................................................................................................................... 179

II. Cấu trúc FILE ......................................................................................................................180

III. Thao tác trên le text – Đọc File – Ghi File ...................................................................... 180

IV. p minh h c-ghi le text Bài tậ ọa đọ ................................................................................... 184

V. Các thao tác trên le nhị phân ............................................................................................ 185

VI. p minh h c ghi le nh Bài tậ ọa đọ ị phân ............................................................................ 186

Cho thông n nhân viên < mã số (int) , tên (50 ký tự) , lương (double)> .....................................186

VII. p tBài tậ ự làm................................................................................................................. 188

BÀI TẬP LÀM THÊM ................................................................................................................... 195

TÀI LIỆU THAM KH O Ả ................................................................................................................ 202

K thu t l ỹ ậ ập trình

Trang 6

L U ỜI NÓI ĐẦ

Các bạn sinh viên thân mến! Khi các bạn cầm trên tay và bắt đầu đọc

nh a cuững hàng chữ đầu tiên củ ốn sách này, chúng tôi hiểu các bạn là ai và đang

muốn gì ết sinh viên đều ít nhiề ặp khó khăn khi bắt đầ ập trình, và ? Hầu h u g u học l

kết qu trong nh y r ng chả ững năm qua cho thấ ằ ỉ khoảng m t phộ ần ba sinh viên có

kết qu t V i kinh nghiả ừ khá trở lên khi học môn này. ớ ệm nhi dều năm trong nghề ạy

h c bi l i ch p chọc và đặ ệt là dạy ập trình cho các bạn sinh viên mớ ậ ững làm quen với

nh l n cuững dòng code lạ ẫm và khô cứng, chúng tôi đã biên soạ ốn sách “Nhập môn

l v i m n h u qu nh ập trình” ớ ục đích giúp các bạ ọc môn này một cách hiệ ả ất.

Cuố ừn n theo tsách này này được biên soạ ng bài, mỗi bài học được trình

bày ột cách súc tích về ần lý thuyết, ví dụm một nội dung cụ thể bao gồm ph minh

h p t ph n c nghi m. T t c c tr n th c t ọa, bài tậ ự làm và ầ trắ ệ ấ ả có 12 bài họ ải dài kiế ứ ừ

khái niệm cơ bản cho đến các kiế ập trình. ỗi bài học có n thức nền tảng trong l M

tính độ ội dung nhưng lại có tính thừ bài trước đến bài sau giúp c lập về mặt n a kế từ

sinh viên dễ dàng thu nạp và tích lũy kiế ỗi bài họ n thức sau m c.

Các ví dụ ốn sách này đượ hai ngôn ngữ minh họa trong cu c viết bằng cả

l ng ki n th t trong mập trình C và Java. Mỗi bài là mô tả cách áp dụ ế ức lý thuyế ỗi

tình huống bài toán cụ ể, vì vậy sinh viên không nên chỉ đọc qua mà hãy gõ lạ th i

nh y th hi u m c ch c khi ững bài tập này và chạ ử để ể ột cách chắ ắn trướ làm các bài

t l i tr c nghi c khi h ập. Và cũng đừng quên hoàn tất các câu trả ờ ắ ệm trướ ọc bài mới.

Mặc dù đã có nhiề ắng khi biên soạ ốn sách này, nhưng không thểu cố g n cu

nào tránh đượ ững sai sót, chúng tôi mong nhận đượ đóng góp ý kiếc nh c sự n của

t t c t t c n h c giấ ả các bạn để cuốn sách ngày càng hoàn thiện hơn. Chúc ấ ả các bạ ọ ỏi

và thành công với lĩnh vực mà mình đã chọn.

Nhóm tác giả:

Nguyễn Văn Sơn

Nguyễn Bá Trung

Lê Thanh Tùng

K thu t l ỹ ậ ập trình

Trang 7

BÀI 1: CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN

I. Máy tính và cấ ạo máy tínhu t

I.1. Máy tính là gì?

Máy tính (computer) hay còn gọi là máy vi tính là mộ ử, nó có t dụng cụ điện t

thể:

- Chạy được các chương trình cài đặt sẵn

- Lưu trữ d u ữ liệ

- Xử lý dữ liệu thành thông tin hữu ích

- Có khả năng lập trình

Hình 1.1 Máy tính để bàn (desktop computer)

Hình 1.2 Máy tính xách tay (laptop)

Hình 1.3 ọn có tính năng gần như máy tínhMáy Ipad nhỏ g

K thu t l ỹ ậ ập trình

Trang 8

Hình 1.4: Điệ ại thông minhn tho

Các loại điệ ại thông minh (smartphone) ngoài tính năng chính là gọn tho i

điện, nhắn tin nó còn có khả năng khác như lướ ạc, chơi t web, check mail, nghe nh

game, ch n m ng d ng r t h ạy các phầ ềm ứ ụ ấ ữu ích,…

I.2 u t . Cấ ạo máy tính:

Máy tính có 2 thành phần chính ứng (hardware) và phầ: phần c n mềm

(software).

- Phần c ng (hardware): Bao g n c ứ ồm các linh kiệ ấu thành máy tính như: bộ

vi x ch ch (mainboard), b nh t m (rử lý (CPU), bo mạ ủ ộ ớ ạ am), màn hình

(monitor), đĩa cứng (harddisk), bàn phím (key board), con chuột (mouse),

thùng máy (case),…

Hình 1 C u t o .5: ấ ạ máy tính

(http://tip4pc.com/cau-tao-may-tinh/)

K thu t l ỹ ậ ập trình

Trang 9

- Phần m m (software): bao gề ồm các hệ điều hành và các phầ ềm đượn m c

cài đặt vào máy tính.

 Ngoài 2 phần cơ bản trên, thông thường máy tính còn kế ới các thiết nối v t

b ngoị ại vi như: máy in (printer), moderm, webcam, loa (speaker), máy quét

(scanner),...

II. Các khái niệm cơ bản

II.1. L ? ập trình

L o ra m ng m lập trình (programming): là tạ ột chương trình bằ ột ngôn ngữ ập

trình để đó. máy tính thự ột công việc nàoc hiện m

L ập trình là kỹ thu t:ậ

o Sử d ng m l ụ ột ngôn ngữ ập trình

o Cài đặt các giả ật toán)i thuật (thu

o Tạo ra chương trình máy tính

Ví dụ ụng ngôn ngữ ập trình C để ạo ra chương trình Hello:: sử d l t

#include “stdio.h”

void main()

{

printf(“Hello!”);

}

II.2. Ngôn ngữ l (programming language)? ập trình

Ngôn ập trình là mộ ống được ký hiệu hóa để miêu tả ững tính ngữ l t hệ th nh

toán (qua máy tính) trong mộ t dạng mà cả con người và máy đề có thểu đọc và hiểu

được.

M l i th u ki ột ngôn ngữ ập trình phả ỏa mãn được hai điề ện cơ bản là:

- Nó phả ểu và dễ ụng đố ập trình, để người có i dễ hi sử d i với người l con

thể dùng nó giả ết các bài toán.i quy

- Nó phải miêu tả ột cách đầy đủ m và rõ ràng các tiến trình, để có thể

chạy được trên các máy tính .

Câu lệnh (instruction) là đơn vị ơ bả ột ngôn ngữ ập trình. c n của m l

M p h nh gi i quy t mỗi chương trình (program) là tậ ợp các câu lệ ả ế ột bài toán

cụ thể. M nh M M Một nhóm lệ  ột chương trình. ột nhóm các chương trình  ột

ph n m m (software) ầ ề

Bấm Tải xuống để xem toàn bộ.

Thông tin :

203 trang 2 tuần trước

Môn:

Nhập môn lập trình - Phần Tự Luận

Trường:

Đại học Hoa Sen

Tác giả:

Kim Oanh

| 1/203

| | Tải xuống

Preview text:

Khoa Khoa học & Công nghệ - Bộ môn Kỹ thuật Phần mềm
NHẬP MÔN LẬP TRÌNH Tác giả Nguyễn Văn Sơn Nguyễn Bá Trung Tháng 06/2015 Kỹ thu t l ậ ập trình MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU ..................................................................................................................................6
BÀI 1: CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN......................................................................................................7 I.
Máy nh và cấu tạo máy nh .................................................................................................7
I.1. Máy nh là gì? ......................................................................................................................7
I.2. Cấu tạo máy tính: .................................................................................................................8
II. Các khái niệm cơ bản .............................................................................................................9
II.1. Lập trình? ............................................................................................................................9
II.2. Ngôn ngữ lập trình (programming language)? .....................................................................9
II.3. Biên dịch (compile)? .......................................................................................................... 10
II.3. Thông dịch (Interpre ng)? ................................................................................................. 10
II.4. Trình biên dịch (compiler) .................................................................................................. 11
II.5. Ngôn ngữ máy (machine langauge) ................................................................................... 11 III.
Ngôn ngữ lập trình C ........................................................................................................ 11
III.1. Tập ký tự (charater set) trong C ........................................................................................ 11
III.2. Từ khóa trong C (keyword) ............................................................................................... 12 III.3. Tên (iden
er): ................................................................................................................ 12
III.4. Một số chương trình đơn giản trong C .............................................................................. 13 IV.
Bài tập tự làm ................................................................................................................... 16
BÀI 2: GIẢI THUẬT - MÃ GIẢ - LƯU ĐỒ ........................................................................................ 22 I.
Giải thuật ............................................................................................................................. 22
II. Mô tả giải thuật .................................................................................................................... 22
II.1. Mã giả (Pseudocode): ........................................................................................................ 22
II.2. Lưu đồ (Flowchart) ............................................................................................................ 25 III.
Bài tập tự làm ................................................................................................................... 27
BÀI 3: BIỂU THỨC VÀ CÁC PHÉP TOÁN ........................................................................................ 33 I.
Biều thức, toán hạng, toán tử ............................................................................................... 33
I.1. Khái niệm: .......................................................................................................................... 33
I.2. Ví dụ minh họa: .................................................................................................................. 33
II. Các phép toán: ..................................................................................................................... 34
II.1. Phép toán số học: .............................................................................................................. 34
II.2. Phép toán quan hệ (so sánh): ............................................................................................ 36
II.3. Phép toán logic: ................................................................................................................. 36 Trang 1 Kỹ thu t l ậ ập trình
II.4. Phép toán tăng giảm: ........................................................................................................ 37
II.5. Phép toán trên bit: ............................................................................................................ 37
II.5. Phép toán điều kiện:.......................................................................................................... 38
II.5. Ví dụ minh họa: ................................................................................................................. 39 III.
Bài tập tự làm ................................................................................................................... 39
BÀI 4: KIỂU DỮ L Ệ I U – HẰNG –
BIẾN – NHẬP XUẤT ..................................................................... 46 I.
Kiểu dữ liệu .......................................................................................................................... 46
I.1. Khái niệm: .......................................................................................................................... 46
II. Biến (Variable): .................................................................................................................... 47 III.
Hằng (Constant) ............................................................................................................... 48
III.1. Các loại hằng: ................................................................................................................... 48
III.2. Khai báo hằng: .................................................................................................................. 49 IV.
Kiểu enum ........................................................................................................................ 50 V. Nhập xuất I
( nput - Output) ................................................................................................... 51
V.1. Nhập xuất ký tự với conio.h............................................................................................... 51
V.2. Nhập xuất ký tự với stdio.h ............................................................................................... 52
V.3. Nhập xuất có định dạng với stdio.h ................................................................................... 52
V.4. Các ký tự định dạng ........................................................................................................... 53 VI.
Một số bài tập minh họa................................................................................................... 53 VII.
Bài tập tự làm ................................................................................................................... 55
Câu hỏi trắc nghiệm ..................................................................................................................... 56
BÀI 5: CẤU TRÚC ĐIỀU KHIỂN ...................................................................................................... 59 I.
Cấu trúc if............................................................................................................................. 59
I.1. Cú pháp: ............................................................................................................................. 59
I.2. Lưu đồ: ............................................................................................................................... 60
I.3.Ví dụ minh họa: ................................................................................................................... 61
II. Cấu trúc if … else… ............................................................................................................... 65
II.1. Cú pháp: ................................................................................................................................ 65
II.2. Lưu đồ: .............................................................................................................................. 67
II.3.Ví dụ minh họa: .................................................................................................................. 68 III.
Cấu trúc if … else…lồng nhau ............................................................................................ 69
III.1. Cú pháp: .............................................................................................................................. 69
III.2.Ví dụ minh họa: ................................................................................................................. 70 IV.
Cấu trúc switch … case...................................................................................................... 72 Trang 2 Kỹ thu t l ậ ập trình
IV.1. Cú pháp:........................................................................................................................... 72
IV.2.Ví dụ minh họa: ................................................................................................................. 73
BÀI 6: CẤU TRÚC VÒNG LẶP ........................................................................................................ 78 I.
Vòng lặp for ......................................................................................................................... 78
I.1. Cú pháp: ............................................................................................................................. 78
I.2. Lưu đồ: ............................................................................................................................... 79
I.3 Bài tập minh họa ................................................................................................................. 79
II. Vòng lặp while...................................................................................................................... 83
II.1. Cú pháp: ............................................................................................................................ 83
II.2 Lưu đồ ................................................................................................................................ 84
II.3 Bài tập minh họa ................................................................................................................ 84 III.
Vòng lặp do - while ........................................................................................................... 89
III.1. Cú pháp: ........................................................................................................................... 89
III.2. Lưu đồ .............................................................................................................................. 90
III.3 Bài tập minh họa ............................................................................................................... 90 IV.
Lệnh break – con nue ...................................................................................................... 93
V. Bài tập tự làm....................................................................................................................... 95
BÀI 7: HÀM VÀ CẤU TRÚC CHƯƠNG TRÌNH .............................................................................. 100 I.
Hàm ................................................................................................................................... 100
I.1. Khái niệm: ........................................................................................................................ 100
I.2. Xây dựng hàm: ................................................................................................................. 100
I.3. Sử dụng hàm: ................................................................................................................... 102
I.4. Truyền tham số: ............................................................................................................... 103
I.5. Hàm trả về giá trị và hàm không trả về giá trị: ................................................................... 103
I.5. Khai báo hàm nguyên mẫu: .............................................................................................. 104
II. Hàm đệ qui ........................................................................................................................ 107
II.1. Khái niệm đệ qui và hàm đệ qu i....................................................................................... 107
II.2. Xây dựng hàm đệ qui ....................................................................................................... 107 II.3. Một ố
s ví dụ về hàm đệ qui ............................................................................................. 107 III.
Cấu trúc chương trình .................................................................................................... 109
III.1. Cấu trúc chung một chương trình ................................................................................... 109
III.2. Tầm vực biến .................................................................................................................. 110 III.3. Khối lện
h ........................................................................................................................ 110 IV.
Phân rã bài toán ............................................................................................................. 111 Trang 3 Kỹ thu t l ậ ập trình
V. Bài tập tự làm..................................................................................................................... 114
BÀI 8: MẢNG - ARRAY ............................................................................................................... 120 I.
Mảng một chiều ................................................................................................................. 120
I.1. Khái niệm ......................................................................................................................... 120
I.2. Khai báo ........................................................................................................................... 120
I.3. Truy xuất các phần tử của mảng ....................................................................................... 121
I.4. Các thao tác trên mảng 1 chiều ........................................................................................ 121
I.5. Bài tập minh họa .............................................................................................................. 127
I.6. Bài tập tự làm ................................................................................................................... 129
II. Mảng nhiều chiều............................................................................................................... 130
II.1. Khái niệm ........................................................................................................................ 130
II.2. Khai báo mảng 2 chiều:.................................................................................................... 130
II.3. Các thao tác trên mảng 2 chiều........................................................................................ 131
II.4. Bài tập minh họa ............................................................................................................. 132
II.5. Bài tập tự làm .................................................................................................................. 133 III.
Mảng là một tham số truyền vào hàm ............................................................................ 134
III.1. Mảng một chiều là tham số truyền vào hàm .................................................................. 134
III.2. Mảng hai chiều là tham số truyền vào hàm .................................................................... 134
III.3. Bài tập minh họa ............................................................................................................ 134
III.4. Bài tập tự làm ................................................................................................................. 136 IV.
Câu hỏi trắc nghiệm ....................................................................................................... 137
BÀI 9: CHUỖI - STRING ............................................................................................................... 141 I.
Khái niệm về chuỗi ............................................................................................................. 141
II. Khai báo chuỗi .................................................................................................................... 141 III.
Nhập xuất chuỗi ............................................................................................................. 141 IV.
Truy xuất từng ký tự của chuỗi ....................................................................................... 142
V. Một số hàm xử lý chuỗi trong C .......................................................................................... 143 VI.
Một số ví dụ minh họa về xử lý chuỗi .............................................................................. 146 VII.
Bài tập ............................................................................................................................ 150
BÀI 10: CON TRỎ – POINTER ...................................................................................................... 154 I.
Khái niệm con trỏ ............................................................................................................... 154
I.1. Địa chỉ (address) ............................................................................................................... 154
I.2. Con trỏ (pointer) .............................................................................................................. 154
II. Con trỏ và mảng ................................................................................................................. 156 Trang 4 Kỹ thu t l ậ ập trình III.
Khởi tạo con trỏ ............................................................................................................. 157 IV.
Các phép toán trên con trỏ ............................................................................................. 157
V. Bộ nhớ động (Dynamic Memory) ........................................................................................ 158 VI.
Bài tập minh họa ............................................................................................................ 160 VII.
Bài tập tự làm ................................................................................................................. 162
BÀI 11: STRUCT – KIỂU CẤU TRÚC ............................................................................................ .165 I.
Khái niệm kiểu cấu trúc ...................................................................................................... 165
II. Khai báo kiểu cấu trúc (struct) ............................................................................................ 165 III.
Truy xuất các thành phần của struct ............................................................................... 166 IV.
Mảng struct .................................................................................................................... 167
V. Các ví dụ về struct .............................................................................................................. 168 VI.
Bài tập ............................................................................................................................ 174
BÀI 12: LẬP TRÌNH VỚI TẬP TIN – FILE ....................................................................................... 179 I.
Khái niệm le ..................................................................................................................... 179
II. Cấu trúc FILE ...................................................................................................................... 180 III.
Thao tác trên le text – Đọc File – Ghi File ...................................................................... 180 IV.
Bài tập minh họa đọc-ghi le text ................................................................................... 184
V. Các thao tác trên le nhị phân ............................................................................................ 185 VI.
Bài tập minh họa đọc ghi le nhị phân ............................................................................ 186
Cho thông n nhân viên < mã số (int) , tên (50 ký tự) , lương (double)> ..................................... 186 VII.
Bài tập tự làm ................................................................................................................. 188
BÀI TẬP LÀM THÊM ................................................................................................................... 195
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................................ 202 Trang 5 Kỹ thu t l ậ ập trình LỜI NÓI ĐẦU
Các bạn sinh viên thân mến! Khi các bạn cầm trên tay và bắt đầu đọc
những hàng chữ đầu tiên của cuốn sách này, chúng tôi hiểu các bạn là ai và đang
muốn gì? Hầu hết sinh viên đều ít nhiều gặp khó khăn khi bắt đầu học lập trình, và
kết quả trong những năm qua cho thấy rằng chỉ khoảng một phần ba sinh viên có
kết quả từ khá trở lên khi học môn này. Với kinh nghiệm nhiều năm trong nghề dạy
học và đặc biệt là dạy lập trình cho các bạn sinh viên mới chập chững làm quen với
những dòng code lạ lẫm và khô cứng, chúng tôi đã biên soạn cuốn sách “Nhập môn
lập trình” với mục đích giúp các bạn học môn này một cách hiệu quả nhất.
Cuốn sách này này được biên soạn theo từng bài, mỗi bài học được trình
bày một cách súc tích về một nội dung cụ thể bao gồm phần lý thuyết, ví dụ minh
họa, bài tập tự làm và phần trắc nghiệm. Tất cả có 12 bài học trải dài kiến thức từ
khái niệm cơ bản cho đến các kiến thức nền tảng trong lập trình. Mỗi bài học có
tính độc lập về mặt nội dung nhưng lại có tính thừa kế từ bài trước đến bài sau giúp
sinh viên dễ dàng thu nạp và tích lũy kiến thức sau mỗi bài học.
Các ví dụ minh họa trong cuốn sách này được viết bằng cả hai ngôn ngữ
lập trình C và Java. Mỗi bài là mô tả cách áp dụng kiến thức lý thuyết trong mỗi
tình huống bài toán cụ t ể
h , vì vậy sinh viên không nên chỉ đọc qua mà hãy gõ lại
những bài tập này và chạy thử để hiểu một cách chắc chắn trước khi làm các bài
tập. Và cũng đừng quên hoàn tất các câu trả lời trắc nghiệm trước khi học bài mới .
Mặc dù đã có nhiều cố gắng khi biên soạn cuốn sách này, nhưng không thể
nào tránh được những sai sót, chúng tôi mong nhận được sự đóng góp ý kiến của
tất cả các bạn để cuốn sách ngày càng hoàn thiện hơn. Chúc tất cả các bạn học giỏi
và thành công với lĩnh vực mà mình đã chọn. Nhóm tác giả: Nguyễn Văn Sơn Nguyễn Bá Trung Lê Thanh Tùng Trang 6 Kỹ thu t l ậ ập trình
BÀI 1: CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN
I. Máy tính và cấu tạo máy tính
I.1. Máy tính là gì?
Máy tính (computer) hay còn gọi là máy vi tính là một dụng cụ điện tử, nó có thể:
- Chạy được các chương trình cài đặt sẵn - Lưu trữ dữ liệu
- Xử lý dữ liệu thành thông tin hữu ích
- Có khả năng lập trình
Hình 1.1 Máy tính để bàn (desktop computer)
Hình 1.2 Máy tính xách tay (laptop)
Hình 1.3 Máy Ipad nhỏ gọn có tính năng gần như máy tính Trang 7 Kỹ thu t l ậ ập trình
Hình 1.4: Điện thoại thông minh
Các loại điện thoại thông minh (smartphone) ngoài tính năng chính là gọi
điện, nhắn tin nó còn có khả năng khác như lướt web, check mail, nghe nhạc, chơi
game, chạy các phần mềm ứng dụng rất hữu ích,…
I.2. Cấu tạo máy tính:
Máy tính có 2 thành phần chính: phần cứng (hardware) và phần mềm (software).
- Phần cứng (hardware): Bao gồm các linh kiện cấu thành máy tính như: bộ
vi xử lý (CPU), bo mạch chủ (mainboard), bộ nhớ tạm (ram), màn hình
(monitor), đĩa cứng (harddisk), bàn phím (key board), con chuột (mouse), thùng máy (case),…
Hình 1.5: Cấu tạo máy tính
(http://tip4pc.com/cau-tao-may-tinh/) Trang 8 Kỹ thu t l ậ ập trình
- Phần mềm (software): bao gồm các hệ điều hành và các phần mềm được cài đặt vào máy tính.
Ngoài 2 phần cơ bản trên, thông thường máy tính còn kết nối với các thiết
bị ngoại vi như: máy in (printer), moderm, webcam, loa (speaker), máy quét (scanner),...
II. Các khái niệm cơ bản II.1. Lập trình?
Lập trình (programming): là tạo ra một chương trình bằng một ngôn ngữ lập
trình để máy tính thực hiện một công việc nào đó.
Lập trình là kỹ thuật:
o Sử dụng một ngôn ngữ lập trình
o Cài đặt các giải thuật (thuật toán)
o Tạo ra chương trình máy tính
Ví dụ: sử dụng ngôn ngữ lập trình C để tạo ra chương trình Hello: #include “stdio.h” void main() { printf(“Hello!”); }
II.2. Ngôn ngữ lập trình (programming language)?
Ngôn ngữ lập trình là một hệ t ố
h ng được ký hiệu hóa để miêu tả những tính
toán (qua máy tính) trong một dạng mà cả con người và máy đều có thể đọc và hiểu được.
Một ngôn ngữ lập trình phải thỏa mãn được hai điều kiện cơ bản là:
- Nó phải dễ hiểu và dễ sử dụng đối với người lập trình, để con người có
thể dùng nó giải quyết các bài toán.
- Nó phải miêu tả một cách đầy đủ và rõ ràng các tiến trình, để có thể
chạy được trên các máy tính.
Câu lệnh (instruction) là đơn vị cơ bản của một ngôn ngữ lập trình.
Mỗi chương trình (program) là tập hợp các câu lệnh giải quyết một bài toán
cụ thể. Một nhóm lệnh Một chương trình. Một nhóm các chương trình Một phần mềm (software) Trang 9