Những đặc điểm của độc quyền tư bản chủ nghĩa môn Kinh tế chính trị Mác – Lenin | Học viện Công Nghệ Bưu Chính Viễn Thông

lOMoAR cPSD| 58647650
KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC LÊNIN
NHỮNG ĐẶC ĐIỂM CỦA ĐỘC QUYỀN TƯ BẢN CHỦ NGHĨA *Phần nói: I.
Khái quát về chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước (PHẦN 1): 1.Khái niệm:
“Mở đầu phần trình bày hôm nay, mình xin giới thiệu về
khái niệm chủ nghĩa tư bản độc quyền.”
- Đây là một giai đoạn phát triển cao của chủ nghĩa tư
bản, khi mà cạnh tranh tự do dần bị thay thế bởi sự
thống trị của các tổ chức độc quyền lớn. Những công ty,
tập đoàn có tiềm lực tài chính mạnh bắt đầu kiểm soát
thị trường, chi phối giá cả và loại bỏ các đối thủ nhỏ hơn.
- Theo quan điểm của Lenin, sau Chiến tranh thế giới thứ
nhất, chủ nghĩa tư bản tự do đã chuyển sang giai đoạn
độc quyền, và đây cũng chính là hình thức cao nhất của
chủ nghĩa đế quốc. Trong thời kỳ này, nhà nước can
thiệp sâu vào nền kinh tế, không phải để điều tiết công
bằng, mà chủ yếu là để bảo vệ quyền lợi cho các tập đoàn tư bản lớn. 2.Nguyên nhân hình thành:
“Chủ nghĩa tư bản độc quyền không phải tự nhiên mà xuất
hiện. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến quá trình hình thành này, cụ thể như:” lOMoAR cPSD| 58647650
- Thứ nhất, là do sự phát triển mạnh của lực lượng sản
xuất, kéo theo tích tụ và tập trung tư bản ngày càng lớn.
- Thứ hai, cuối thế kỷ XIX, các thành tựu về điện, cơ khí,
giao thông… bùng nổ. Những ngành này đòi hỏi vốn đầu
tư lớn và quy mô sản xuất rộng, buộc các doanh nghiệp
phải mở rộng hoặc liên kết.
- Thứ ba, các quy luật kinh tế tư bản như giá trị thặng dư,
tích lũy tư bản cũng góp phần thúc đẩy các doanh
nghiệp mở rộng quy mô sản xuất, ngày càng tập trung hơn.
- Thứ tư, sự cạnh tranh khốc liệt trên thị trường khiến các
doanh nghiệp nhỏ dần bị loại bỏ, nhường chỗ cho các
tập đoàn lớn thống trị.
- Cuối cùng, cuộc khủng hoảng kinh tế năm 1873 và sự
phát triển của tín dụng, cổ phần hóa đã tạo điều kiện
cho các tổ chức độc quyền ra đời và lớn mạnh. II. Đặc điểm:
1.Xuất khẩu tư bản (PHẦN 2):
“Chào mọi người, tiếp theo phần trình bày của bạn vừa rồi
về khái niệm độc quyền tư bản chủ nghĩa, mình xin trình
bày đặc điểm thứ hai – cũng là một trong những điểm nổi
bật nhất của giai đoạn này – đó chính là xuất khẩu tư bản.”
Vậy xuất khẩu tư bản là gì? lOMoAR cPSD| 58647650
- Khác với thời kỳ tư bản tự do – khi các nước chủ yếu
xuất khẩu hàng hóa, thì sang giai đoạn độc quyền, các
nước tư bản phát triển không chỉ mang hàng đi bán
nữa, mà họ bắt đầu mang cả tiền vốn ra nước ngoài để
đầu tư. Việc này được gọi là xuất khẩu tư bản.
- Hiểu đơn giản, thay vì mở nhà máy trong nước, thì các
nhà tư bản lại mang vốn sang những nước kém phát
triển hơn, nơi có tài nguyên phong phú, nhân công rẻ,
nhưng thiếu vốn, thiếu công nghệ. Ở đó, họ đầu tư vào
các ngành như khai khoáng, giao thông, nông nghiệp,
thậm chí là cho chính phủ nước đó vay tiền.
Vì sao họ làm vậy?
- Lý do rất đơn giản: lợi nhuận.
Khi trong nước đã bão hòa, khó mở rộng sản xuất thì việc
đầu tư ra nước ngoài giúp họ: - Tìm được thị trường mới
- Nguồn nguyên liệu rẻ hơn
- Và khai thác được lực lượng lao động giá rẻ.
Chính vì vậy, lợi nhuận họ thu được thường cao hơn nhiều so
với đầu tư trong nước.
Xuất khẩu tư bản thường có hai hình thức chính:
- Thứ nhất là đầu tư trực tiếp, tức là họ xây dựng nhà
máy, cơ sở sản xuất ở nước khác. Ví dụ như một công ty
Mỹ mở nhà máy dệt ở Ấn Độ, hoặc công ty Pháp khai
thác mỏ than ở châu Phi. lOMoAR cPSD| 58647650
- Thứ hai là đầu tư gián tiếp, tức là cho vay – có thể là cho
các doanh nghiệp hoặc cho chính phủ vay – kèm theo
lãi suất cao và các điều kiện đi kèm. Nói cách khác, cho
vay nhưng không hề “tốt bụng”.
Hệ quả của xuất khẩu tư bản là gì?
- Một mặt, nó giúp các nước kém phát triển tiếp cận
được nguồn vốn và công nghệ. Nhưng mặt khác, nó lại
khiến họ phụ thuộc sâu vào các nước tư bản phát triển,
mất dần quyền kiểm soát kinh tế. Dần dần, các quốc gia
này trở thành sân sau kinh tế, chịu sự chi phối của các
tập đoàn lớn từ phương Tây.
- Xuất khẩu tư bản chính là bước đệm để các tập đoàn
độc quyền mở rộng ảnh hưởng toàn cầu, chuẩn bị cho
quá trình phân chia thế giới về kinh tế, mà phần tiếp
theo các bạn sẽ được nghe rõ hơn.
2.Sự phân chia thế giới về kinh tế giữa các tập đoàn tư bản
độc quyền (PHẦN 3):
“Tiếp nối phần trình bày về xuất khẩu tư bản, mình sẽ tiếp
tục với một đặc điểm rất quan trọng khác của chủ nghĩa
tư bản giai đoạn độc quyền, đó là sự phân chia thế giới về
kinh tế giữa các tập đoàn tư bản độc quyền.”
Trước hết, tại sao lại có sự phân chia này?
- Sau khi tích lũy được nguồn tư bản khổng lồ trong nước
và thực hiện xuất khẩu tư bản ra nước ngoài, các tập
đoàn độc quyền ở các nước tư bản lớn như Anh, Pháp, lOMoAR cPSD| 58647650
Mỹ, Đức… bắt đầu mở rộng tầm ảnh hưởng ra toàn thế giới.
- Tuy nhiên, điều quan trọng là không chỉ một quốc gia
hay một tập đoàn làm điều này, mà rất nhiều tập đoàn
cùng lúc bắt đầu vươn ra thị trường toàn cầu. Và từ đó,
nảy sinh nhu cầu “chia phần” – tức là phân chia thị
trường, nguồn tài nguyên, và cả khu vực đầu tư với nhau.
Cụ thể, sự phân chia kinh tế này diễn ra như thế nào?
- Các tập đoàn lớn – thường là những công ty có quy mô
xuyên quốc gia – thiết lập ảnh hưởng ở những khu vực
nhất định. Họ đầu tư vốn, chi phối ngành công nghiệp
then chốt, nắm giữ hệ thống vận tải, ngân hàng, khai khoáng, thương mại… Ví dụ như:
• Tập đoàn tài chính Anh có thể nắm quyền kiểm soát các
tuyến đường sắt và mỏ ở Ấn Độ;
• Trong khi đó, tập đoàn dầu mỏ Mỹ thì chi phối thị
trường dầu ở Trung Đông;
• Hay các ngân hàng Pháp chiếm lĩnh hệ thống tài chính ở Bắc Phi.
- Điều đáng nói là, các tập đoàn này không chỉ cạnh tranh
mà còn “bắt tay” với nhau để chia thị trường, tránh
giẫm chân lên nhau – ít nhất là trong một thời gian nhất định. lOMoAR cPSD| 58647650 Hệ quả là gì?
- Toàn bộ thế giới – đặc biệt là các nước chậm phát triển
– dần dần bị chia cắt thành “vùng ảnh hưởng kinh tế”
của các tập đoàn tư bản lớn.
- Và đây không phải là phân chia dựa trên chủ quyền quốc
gia, mà là phân chia theo lợi ích kinh tế của các tập đoàn.
- Nói cách khác, quyền lực thực sự không còn nằm ở
chính phủ, mà nằm trong tay các ông lớn kinh tế.
Một điểm thú vị là:
Chính từ sự phân chia này, các xung đột lợi ích dần dần
xuất hiện. Khi các tập đoàn mở rộng quá đà, hoặc muốn
giành lại thị trường từ tay đối thủ, thì cạnh tranh kinh tế
chuyển thành xung đột chính trị, thậm chí là nguyên nhân
sâu xa của chiến tranh thế giới.
Chẳng hạn, trước Chiến tranh thế giới thứ nhất, Đức – một
nước tư bản mới trỗi dậy – không hài lòng với phần “miếng
bánh” mà mình đang có. Họ muốn nhiều thuộc địa, nhiều
thị trường hơn → Và từ đó dẫn đến mâu thuẫn với Anh,
Pháp – những nước đã chiếm lĩnh thị trường từ trước. Tóm lại:
Sự phân chia thế giới về kinh tế giữa các tập đoàn độc
quyền là một đặc điểm mang tính chiến lược trong chủ
nghĩa tư bản giai đoạn đế quốc. lOMoAR cPSD| 58647650 Nó cho thấy:
- Sức mạnh khủng khiếp của các tập đoàn độc quyền,
vượt qua cả chính phủ.
- Và đặt nền móng cho một trật tự kinh tế toàn cầu bị
kiểm soát bởi một nhóm rất nhỏ các thế lực tài chính.
“Phần tiếp theo sẽ phân tích mối liên hệ giữa hai đặc điểm
mà chúng ta vừa học – đó là xuất khẩu tư bản và sự phân
chia thế giới – mời các bạn tiếp tục theo dõi.”
3.Mối liên hệ giữa xuất khẩu tư bản và sự phân chia thế giới
về kinh tế (PHẦN 4):
“Ở phần này, mình sẽ trình bày mối liên hệ giữa hai đặc
điểm rất quan trọng của chủ nghĩa tư bản độc quyền: đó
là xuất khẩu tư bản và sự phân chia thế giới về kinh tế giữa
các tập đoàn tư bản.”
Trước hết, mình nhắc lại ngắn gọn một chút để mọi người dễ hình dung:
- Xuất khẩu tư bản là việc các nước tư bản phát triển
mang vốn đầu tư ra nước ngoài – thường là sang những
nước nghèo hoặc kém phát triển – để thu lợi nhuận cao hơn.
- Còn sự phân chia kinh tế thế giới là việc các tập đoàn
độc quyền lớn thỏa thuận hoặc cạnh tranh để chiếm
lĩnh và kiểm soát các khu vực kinh tế quan trọng trên toàn cầu.
Vậy, hai đặc điểm này liên quan gì tới nhau? lOMoAR cPSD| 58647650
- Thứ nhất, xuất khẩu tư bản chính là “công cụ” để các
tập đoàn độc quyền mở rộng ảnh hưởng ra thế giới.
- Họ mang vốn ra đầu tư vào các nước yếu hơn, từ đó: • kiểm soát tài nguyên
• chi phối thị trường
• và nắm luôn lực lượng lao động tại chỗ.
- Nói cách khác, chính việc xuất khẩu tư bản là bước đầu
tiên trong quá trình “chia phần” kinh tế thế giới giữa các tập đoàn lớn.
- Thứ hai, sau khi các tập đoàn đã đầu tư vào nhiều khu
vực khác nhau, họ bắt đầu xác lập “lãnh địa” riêng, thỏa
thuận ngầm hoặc cạnh tranh công khai để giữ vững thị trường.
- Từ đó, hình thành những khu vực ảnh hưởng kinh tế
riêng biệt, như kiểu: “khu này là của Anh”,
• “vùng kia là của Mỹ”,
• “châu Phi thuộc Pháp kiểm soát”, v.v...
- Đây chính là sự liên kết trực tiếp giữa xuất khẩu tư bản và phân chia thế giới.
- Cuối cùng, mối quan hệ này còn dẫn tới mâu thuẫn giữa
các nước tư bản, khi lợi ích kinh tế của họ chồng chéo.
- Vì ai cũng muốn mở rộng “miếng bánh” của mình, nên
mâu thuẫn ngày càng gay gắt, và xung đột kinh tế có thể lOMoAR cPSD| 58647650
chuyển thành xung đột quân sự, như đã từng xảy ra
trong Chiến tranh thế giới thứ nhất.
Tóm lại, xuất khẩu tư bản và sự phân chia kinh tế thế giới
là hai quá trình liên kết chặt chẽ.
Cái trước là phương tiện mở rộng, còn cái sau là kết quả
tất yếu khi các tập đoàn muốn khẳng định và giữ vững vị
trí thống trị của mình.
4.Đánh giá, liên hệ thực tiễn và kết luận (PHẦN 5):
“Sau khi các bạn đã cùng nghe về những đặc điểm nổi bật
của chủ nghĩa tư bản độc quyền – từ sự hình thành các tổ
chức độc quyền, xuất khẩu tư bản, đến sự phân chia thế
giới về mặt kinh tế – thì ở phần cuối này, mình xin phép
đánh giá khái quát, đồng thời liên hệ với thực tiễn hiện
nay, và tổng kết lại toàn bài.”
Trước hết là đánh giá:
- Chủ nghĩa tư bản độc quyền là giai đoạn phát triển cao
của chủ nghĩa tư bản, trong đó quyền lực kinh tế tập
trung vào tay một số ít tập đoàn tài phiệt lớn.
- Dưới lớp vỏ “đầu tư” hay “hợp tác”, bản chất của nó vẫn là: bóc lột lao động
• chiếm đoạt tài nguyên
• và chi phối nền kinh tế của các nước yếu hơn.
- Đặc biệt, những hoạt động như xuất khẩu tư bản hay
phân chia thị trường toàn cầu không chỉ làm sâu sắc
thêm sự bất bình đẳng, mà còn tạo ra các mâu thuẫn lOMoAR cPSD| 58647650
gay gắt giữa các nước đế quốc – là nguyên nhân dẫn đến
nhiều cuộc chiến tranh lớn.
Liên hệ thực tiễn:
Mặc dù hình thức có thay đổi theo thời đại, nhưng nếu
nhìn vào thế giới ngày nay, chúng ta vẫn có thể thấy nhiều biểu hiện tương tự.
- Các tập đoàn đa quốc gia hiện nay – như Amazon,
Google, Apple, hay các công ty dầu khí, tài chính – vẫn
đang chi phối thị trường toàn cầu, từ công nghệ, năng
lượng đến truyền thông.
- Các quốc gia giàu tiếp tục đầu tư vào các nước đang
phát triển, nhưng thường đi kèm
là điều kiện kinh tế, chính trị, hoặc chi phối chính sách nội bộ.
- Cạnh tranh giữa các cường quốc về thị phần, tài nguyên,
công nghệ... vẫn diễn ra rất căng thẳng, ví dụ như căng
thẳng Mỹ Trung, hay tranh chấp năng lượng ở Trung Đông.
- Như vậy, dù không còn gọi là “đế quốc” theo kiểu xưa,
nhưng bản chất độc quyền và chi phối vẫn tồn tại, chỉ là dưới hình thức mới. Kết luận: lOMoAR cPSD| 58647650
- Tóm lại, chủ nghĩa tư bản độc quyền không chỉ là một
giai đoạn lịch sử đã qua, mà còn để lại nhiều ảnh hưởng
sâu sắc đến thế giới hiện đại.
- Việc học và hiểu về giai đoạn này giúp chúng ta:
• Nhìn rõ hơn bản chất của những mối quan hệ kinh tế quốc tế,
• Nhận thức được vai trò của các tập đoàn lớn trong
đời sống kinh tế – chính trị hiện nay,
• Và cảnh giác hơn với những hình thức chi phối tinh
vi trong thời kỳ toàn cầu hóa.
“Cảm ơn các bạn đã lắng nghe. Nhóm mình xin kết thúc
phần trình bày tại đây và sẵn sàng trả lời câu hỏi nếu có!”