Những đóng góp quan trọng của Trần Chánh Chiếu trong phong trào Duy Tân ở Nam Kì đầu thế kỉ XX môn Lịch sử Việt Nam | Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh

lOMoAR cPSD| 22014077
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM
Số 8(86) năm 2016
_____________________________________________________________________________________________________________
NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA TRẦN CHÁNH CHIẾU
TRONG PHONG TRÀO DUY TÂN Ở NAM KÌ ĐẦU THẾ KỈ XX NGÔ SỸ TRÁNG* TÓM TẮT
Trần Chánh Chiếu không chỉ là một nhà văn, nhà báo mà còn là một nhà yêu nước
ở Việt Nam trong những năm ầu thế kỉ XX. Thông qua quá trình hoạt ộng trong phong trào
Duy Tân, Trần Chánh Chiếu ã có những óng góp nhất ịnh ối với Nam Kì thời bấy giờ. Bài
viết ề cập những óng góp quan trọng của Trần Chánh Chiếu trong phong trào
Duy Tân ở Nam Kì (1901 – 1908).
Từ khóa: óng góp, yêu nước, Duy Tân, Nam Kì, Trần Chánh Chiếu. ABSTRACT
Contributions by Tran Chanh Chieu in Duy Tan movement at Nam Ki
in the early years 20th century
Tran Chanh Chieu is not only a writer, journalist but also a patriot at Vietnam in the
early years of the 20th century. Through the operation in the Duy Tan movement, Tran
Chanh Chieu has made certain contributions for Nam Ki at that time. The writer of this
article mentioned the important contribution of Tran Chanh Chieu in Duy Tan movement
at Nam Ki (1901 – 1908).
Keywords: contribute, patriotic, Duy Tan, Nam Ki, Tran Chanh Chieu.
làm giáo học, làm xã trưởng, rồi làm thông 1.
Vài nét về Trần Chánh Chiếu ngôn cho
Trần Chánh Chiếu (còn gọi là Gilbert
Chiếu) là một trong những người hoạt ộng *
công khai và hăng hái nhấ
quan Tham biện ở Rạch Giá. Với chức vụ t cho cuộc Duy
này, Trần Chánh Chiếu có iều kiện ể vun
tân lúc bấy giờ ở Nam Kì. Ông sinh ngày 2 tháng 6 năm
vén của cải riêng cho mình, nhưng ông
1867 (Đinh Mão) tại quận Vân
không làm thế. Thay vào ó, ông ã hết lòng
Tập, chợ Rạch Giá, tỉnh Rạch Giá (nay
vì dân, và với cương vị ó, ông càng thấy rõ
thuộc phường Vĩnh Thanh Vân, thị xã Rạch
sự khốn khổ của những người dân dưới chế
Giá, tỉnh Kiên Giang) [2]. Ông ược sinh ra
trong một gia ình khá giả và
ộ áp bức bóc lột của Pháp. là con trai của
Một thời gian sau, ông ược bổ nhiệm
Trần Thọ Cửu - một hương chức trong làng.
làm xã trưởng làng Vĩnh Thanh Vân, và tại
Nhờ ó, từ nhỏ ông ã ược lên Sài Gòn theo
ây, ông là người ầu tiên thiết kế, xây dựng
học Trường Collège d’Adran (trường này
chợ Rạch Giá. Ông ược vào quốc tịch Pháp
hoạt ộng từ năm 1864 ến năm 1882 thì óng cử
nên còn gọi là Gilbert Chiếu. Trong thời
a). Sau khi học xong, ông ược bổ nhiệm
ThS, Trường Đại học Sư phạm TPHCM; Email: ngosytrang@gmail.com lOMoAR cPSD| 22014077
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM
Ngô Sỹ Tráng
_____________________________________________________________________________________________________________
gian ương chức, ông biết sử dụng vị thế và
luận (bàn về nghề buôn bán) ược ăng trên
quyền hạn của mình ể làm những việc có
báo Nông cổ mín àm (số ầu tiên) ã khẳng
lợi cho dân, như: khi phạt những người nhẹ
ịnh rằng “Sự ại thương là ệ nhứt cách giúp
tội, ông ánh vài roi rồi cho về nhà chứ
cho dân phú quốc cường”. Đây cũng chính
không giao cho tòa án, ông tự ý ặt ra con
là thời iểm mà cuộc Minh Tân ở Nam Kì bắt
dấu (triện) cho làng, với li tất ( ộ lớn) to hơn
ầu ược nhen nhóm với mục ích mở mang
con dấu của quan Tham biện chủ tỉnh (con
việc kinh doanh buôn bán và làm ăn ể nâng
dấu của tỉnh có ường trực kính là 38 li
cao ời sống. Trần Chánh Chiếu chính là một
nhưng con dấu của làng to hơn, 49 li), giữa
trong những người i tiên phong trong vấn ề
con dấu có khắc tượng nữ thần tự do. Con
này. Những nhân sĩ miền Nam lúc bấy giờ
dấu này ược dùng mãi ến những năm trước
gọi ông là quan phủ Duy Tân.
1945 [2]. Ông ã làm ược nhiều việc có ích
Năm 1906, ông làm chủ bút báo Nông
cho dân chúng, nhà nho Nguyễn Liên
cổ mín àm, tờ báo kinh tế ầu tiên của nước
Phong ã ca ngợi trong Nam Kì phong tục:
ta thay ông Lương Khắc Ninh. Năm 1907,
Vĩnh Thanh Vân cảnh ẹp xinh
làm chủ bút báo Lục tỉnh tân văn, một tờ
Bởi Trần Chánh Chiếu công trình sửa báo vừa ề cập chính trị vừa bàn về các vấn sang.
ề kinh tế, văn hóa, ông chú trọng tuyên
….. Mở mang sắp ặt cải
truyền tư tưởng duy tân cứu nước. Từ ó, ông ược ồng b canh,
ào miền Nam xem như một nhân vật trụ cột
Phố phường chợ búa phân minh tư
của phong trào Duy Tân, Đông bề…
Du ở Nam Kì. Trong 3 năm (1906 – 1908), [2]
ngoài quyên tiền, ông còn vận ộng ược 100
Trần Chánh Chiếu còn mộ dân khẩn
thanh niên cho phong trào Đông Du. Vì hoạt
hoang ở huyện Giồng Riềng, trở thành một
ộng yêu nước và cạnh tranh thương mại,
ại iền chủ, ngoài ra ông còn huê lợi phố xá
nên ông bị Pháp bắt giam hai lần (1908,
tại chợ Rạch Giá. Năm 1900, ý thức ược 1917).
thực trạng en tối của ất nước, ông bán một
Năm 1908 ông sang Hồng Kông gặp
phần gia tài, bỏ việc lên Sài Gòn làm báo,
Phan Bội Châu và các ồng chí khác. Sau khi
tham gia các tổ chức yêu nước, khuếch
về nước, Trần Chánh Chiếu ã ứng lên cổ
trương phong trào Minh Tân. Thông qua ó,
ộng công khai ở Nam Kì phong trào Minh
ông kết thân với các nhân sĩ yêu nước, như
Tân. Ông ề ra những công việc phải làm
Nguyễn An Khương, Nguyễn Thần Hiến,
theo gương duy tân của Trung Quốc: phát
Nguyễn Quang Diêu, Đặng Thúc Liêng
triển trường dạy học, phát triển công nghệ
cùng khuếch trương phong trào.
trong nước, mở mang trường quân sự dạy
Ngay từ năm 1901, Trần Chánh Chiếu
thủy quân, lục quân. Ba nội dung chính của
ã có những bài viết trong mục Thương cổ
phong trào là phát ộng cổ xúy người Việt lOMoAR cPSD| 22014077
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM
Số 8(86) năm 2016
_____________________________________________________________________________________________________________
ứng ra buôn bán, hùn vốn mở mang kĩ nghệ nói riêng. Sau khi ra tù, Trần Chánh Chiếu
tranh thương với người Pháp, Hoa, Ấn ang ở lại Sài Gòn sinh sống, ông tiếp tục các
khống chế kinh tế nước ta; khai dân trí, hoạt ộng bí mật như tiếp xúc với Cường Để
chống các hủ tục, tệ nạn xã hội, mê tín… và
vào năm 1913 khi ông này về Nam Kì…
cuối cùng là ả kích sự cai trị của Pháp. Năm
Những hoạt ộng sôi nổi của phong trào
1917, ông bị tòa án Sài Gòn bắt giam một
Minh Tân làm cho chính quyền thực dân và
lần nữa vì Pháp cho rằng ông là người bí
tay sai ể ý, tìm cách àn áp phong trào.
mật giúp Phan Xích Long (Phan Phát Sanh)
Cuối tháng 10 năm 1908, Trần Chánh
khởi nghĩa chống Pháp trong năm 1916.
Chiếu bị Pháp bắt ở Sài Gòn, ưa về Mĩ Tho
Sau một thời gian bị giam cầm ông ược
ể lục xét Minh Tân khách sạn và bắt luôn
chính quyền trả tự do. Sau ó ông mất tại Sài
những chí sĩ hoạt ộng cùng với ông. Pháp
Gòn vào năm 1919, phần mộ ở ất thánh họ
hạ ngục ông với tội thành lập các cơ sở của
ạo Tân Định, (nay thuộc Quận 1, Thành
phong trào Duy Tân. Ông bị giam hơn 7 phố Hồ Chí Minh).
tháng thì ược thả ra (bị bắt cuối tháng 10-
Để tỏ lòng thương tiếc một người chí
1908, thả ra tháng 4-1909) nhờ sự vận ộng
sĩ hết lòng vì nước, vì dân, một người tiên
của Luật sư Phan Văn trường ở Pháp. Ông
phong khuếch trương vấn ề kinh tế ầu tiên
về quê bán tất cả ruộng ất, phố xá ể trả nợ
ở nước ta, năm 1950, nhà nho Phương Hữu
cho công ti mà ông ứng ra gọi phần hùn
ã sáng tác bài thơ ca ngợi ông với những câu
trước ây rồi lên ở luôn tại Sài Gòn, mở tiệm như sau:
bán èn, dụng cụ văn phòng, soạn những loại
Trời ất bẩm sinh vốn khác thường,
sách về kiến thức phổ thông và giải trí, như:
Tài trai lại gặp buổi tang thương. Tân -
Tiền căn báo hậu (phỏng theo Le
văn kêu gọi hồn non nước,
comte de monte Cristo của A.Dumas), bút
Minh xã tranh ua chí quật cường. hiệu Kì Lân Các (1914).
Quốc tịch mang danh dân Phú - Lãng, -
Văn ngôn tập giải (Recueil du
Thâm tâm vẫn máu họ Hùng
langage fleuri), giải thích các danh từ mới. Vương. [4] -
Gia phổ (livret de phamille), có
2. Những óng góp của Trần Chánh
chừa khoảng trống, giúp những người
Chiếu trong phong trào Duy Tân ở
muốn lập gia phổ ghi chép (1917). Nam Kì
Tuy nhiên, với một tinh thần yêu
Trần Chánh Chiếu sinh ra và lớn lên
nước nồng nàn, dù luật pháp của chính
trong một gia ình ại iền chủ có ủ iều kiện ể
quyền thuộc ịa ở Nam Kì lúc bấy giờ rất hà
học hành, ông ược học tiếng Tây và vào
khắc ối với những người yêu nước nhưng ã
làng Tây. Do có quốc tịch Pháp nên ông
không làm nhụt chí những người yêu nước
ược tự do i lại và có quyền hạn nhất ịnh ở
lúc bấy giờ nói chung và Trần Chánh Chiếu lOMoAR cPSD| 22014077
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM
Ngô Sỹ Tráng
_____________________________________________________________________________________________________________
xứ Nam Kì bấy giờ. Lớn lên trong cảnh mất
mại, xuất nhập khẩu. Do Trần Chánh Chiếu
nước, ông hiểu ược phần nào cuộc sống cực
nhạy bén trong kinh doanh và có mối quan
khổ của nhân dân trong vòng nô lệ. Chính
hệ xã hội rộng rãi, nên công ti của ông làm
sự ồng cảm với nhân dân trong cảnh mất
ăn phát ạt, số người mua cổ phần không
nước ã hình thành trong con người Trần
ngừng tăng lên. Những sản phẩm ầu tiên
Chánh Chiếu một tấm lòng yêu nước mãnh
của công ti là xà bông và diêm, cạnh tranh
liệt. Ông trở thành lãnh tụ tiêu biểu của
rất hiệu quả trên thị trường Nam Kì lúc bấy
phong trào yêu nước ở Nam Kì vào những giờ.
năm ầu thế kỉ XX, người khởi xướng, hoạt
Trần Chánh Chiếu còn là cầu nối ể
ộng sôi nổi nhất trong phong trào Duy Tân. truyền bá tài liệu yêu nước của Phan Bội
Với ịa vị của mình, ông ã vừa phát
Châu từ Nhật Bản gửi về nước. Sau khi gặp
huy thế mạnh về kinh tế, vừa phát huy thế
cụ Phan Bội Châu ở Hương Cảng, Trần
mạnh về ngôn luận báo chí, ể phát ộng
Chánh Chiếu ã bí mật em những bản hiệu
phong trào yêu nước với tên gọi phong trào
triệu bằng Hán văn về nước phổ biến. Do
Duy Tân, mục tiêu mở mang công thương
có lợi thế là dân làng Tây ít bị dòm ngó, cho
nghiệp, óng góp tài chính cho phong trào
nên ông còn có nhiệm vụ phân phát những
Đông Du của Phan Bội Châu, ề cao việc sử
tài liệu yêu nước của Phan Bội Châu và của
dụng chữ Quốc ngữ, kêu gọi bài trừ hủ tục
các ồng chí ở nước ngoài gửi về. Những tài
mê tín dị oan, học theo lối sống mới, ề cao liệu như:
văn hóa dân tộc (những nội dung quan
Hải ngoại huyết thư, Lưu cầu huyết lệ tân
trọng của phong trào Duy Tân). Ông là
thư, Kỉ niệm lục… có tác ộng cổ vũ và
người có vai trò và những óng góp quan
khuấy ộng mạnh mẽ lòng yêu nước của
trọng cho phong trào Duy Tân ở Nam Kì.
nhân dân Nam Kì. Mặt khác, lợi dụng ịa vị
Trần Chánh Chiếu là một nhà trí thức
và quyền hạn của mình ông ã kêu gọi, tập
năng ộng, rất có tài trên thương trường.
hợp và ưa một số lượng lớn thanh niên Nam
Ông có nhiều thành công trong vai trò kinh
Kì sang Nhật du học, hưởng ứng phong trào
doanh ể hỗ trợ tài chính cho phong trào
Đông Du của Phan Bội Châu. Do có quốc
Đông Du ở Nam Kì. Trong chủ trương phát
tịch Pháp nên ông dễ dàng trong việc vận
triển công nghệ ất nước, Trần Chánh Chiếu ộng tòa Tân Đáo (Service de
ã có ý thức lập một tập oàn kinh tế mà Nam
I’Immigration) ể làm giấy tờ xem số thanh
Kì Minh Tân Công nghệ xã có thể xem là
niên i du học là những người Hoa về thăm
táo bạo nhất. Đây là một tập oàn kinh tế nhà bên Tàu.
theo hình thức góp vốn cổ phần ầu tiên
Ngoài ức tính can ảm, ông còn là
trong lịch sử phát triển kinh tế của người
người thông minh, biết tận dụng thời cơ.
Việt, các lĩnh vực hoạt ộng kinh doanh rộng
Dựa vào luật lệ hiện hành ở Nam Kì lúc bấy
lớn từ sản xuất, ào tạo dạy nghề ến thương lOMoAR cPSD| 22014077
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM
Số 8(86) năm 2016
_____________________________________________________________________________________________________________
giờ về tự do ngôn ngữ báo chí, ông ã nhờ
Ngoài ra, Trần Chánh Chiếu còn sử dụng
người Pháp ứng tên lập báo, còn ông thì
báo chí ể tuyên truyền tư tưởng chống
làm chủ bút. Trần Chánh Chiếu ã phát huy
Pháp. Điều ó ã làm cho Pháp lo sợ tìm cách
ược sức mạnh ngôn luận của báo chí ể tạo
ối phó, Pháp chèn ép, ịnh bắt ông nhưng do
trong ra quảng ại quần chúng ý thức mới
chúng không có ủ chứng cớ, chúng quay
trong kinh doanh thương nghiệp. Qua ó,
sang khủng bố những người cùng hoạt ộng
cạnh tranh với các thế lực ngoại quốc ang với ông.
nắm ộc quyền trong lĩnh vực kinh tế của
Nhà văn Sơn Nam cho rằng Lục tỉnh
nước nhà. Mặt khác, Trần Chánh Chiếu còn
tân văn là tờ báo ộc lập ầu tiên của làng báo
sử dụng báo chí kêu gọi nhân dân học theo
Việt Nam, ược ra ời trong hoàn cảnh chính
lối sống mới bài trừ các tệ nạn xã hội như
trị, kinh tế ặc biệt của Nam Kì [3]. Hai tờ
cờ bạc, rượu chè, tệ nạn thuốc phiện… Đặc
báo Nông cổ mín àm và Lục tỉnh tân văn do
biệt, khi làm chủ bút tờ báo Lục tỉnh tân
ông làm chủ bút ã cổ vũ mạnh mẽ cho
văn, ông nhấn mạnh vai trò của báo chí là
phong trào Duy Tân ở Nam Kì những năm
phải khuyến khích ược “Người An Nam lo
ầu thế kỉ XX. Đây cũng chính là giai oạn
việc thương mại, học nghề nghiệp mà ua
mà Trần Chánh Chiếu có nhiều cống hiến
tranh quyền lợi cùng với Chệt và Chà”, báo
cho phong trào Đông Du ở Nam Kì nhất.
chí phải góp phần ổi mới xã hội, nhằm “cải
Trên các tờ báo do mình chủ trương,
biến Nam nhân” [3].
Gilbert Chiếu ã cho in rất nhiều bài cổ vũ
Trần Chánh Chiếu ã có lúc làm chủ
tinh thần tự lực tự cường của các doanh
bút cả hai tờ báo Nông cổ mín àm và Lục
nhân trong nước; bên cạnh ó ông còn chủ
tỉnh tân văn. Không những sử dụng báo chí
trương làm một iều rất mới mẻ mà nay ta
trong việc kêu gọi tranh thương và cổ vũ lối
gọi là “kinh tế dịch vụ”. Thông qua dịch vụ
sống mới mà các tờ báo của Trần Chánh
này, không ơn thuần là nơi kinh doanh cho
Chiếu còn phản ánh cuộc sống hiện thực
một cá nhân nào, mà ó là cơ quan kinh tài
lúc bấy giờ, Lục tỉnh tân văn của ông còn
cho phong trào Duy Tân; còn là nơi che mắt
công khai lên án bọn quan tham, kêu gọi
thực dân nhằm tập hợp những người yêu
ồng bào oàn kết, tương trợ, tương ái. Trần
nước trước lúc xuất dương, ồng thời là cơ
Chánh Chiếu cho ăng những bài: Thượng
sở tạo nguồn kinh phí ở Nam Kì ủng hộ
bất chính hạ tắc loạn, Hợp quần giữa các
phong trào Đông Du của Phan Bội Châu.
ồng bang, Khi những nhân vật thượng ẳng
Gilbert Chiếu cho xây dựng Minh Tân
khởi nghĩa, Sự hỗ tương phù trợ giữa ồng
khách sạn ở Mĩ Tho và Nam Trung khách
bào và bàn về nghĩa hỗ tương phù trợ…
sạn trước ga xe lửa Sài Gòn ể làm cơ sở tích
làm chấn ộng dư luận trong nước. Ông sử
lũy kinh tài cho phong trào. Hình thức bên
dụng báo chí như một phương tiện ấu tranh
ngoài là hoạt ộng kinh doanh, nhưng thực
rất hữu hiệu trên phương diện ngôn luận.
chất là nơi liên lạc, gặp gỡ và ón tiếp những lOMoAR cPSD| 22014077
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM
Ngô Sỹ Tráng
_____________________________________________________________________________________________________________
chí sĩ yêu nước Nam Kì. Ở Nam Trung
là người ã ề xướng cuộc thi viết tiểu thuyết
khách sạn có một ban ón tiếp và hướng dẫn
ầu tiên trong lịch sử văn học Quốc ngữ
ồng bào ược tổ chức gồm các ông: iền chủ
nước ta. Đặc biệt, ông ã viết hai cuốn sách
và thư kí Nguyễn Háo Văn, ông hội tề xã
và cho xuất bản công khai ở Sài Gòn là
Đinh, cai tổng Võ Văn Thiện. Ngoài ra, các
Hương Cảng nhơn vật (du kí) và Quảng
cơ sở này là trung tâm ể truyền bá tư tưởng
Đông tỉnh thành phong cảnh. Mấy trang
tiến bộ ở nước ngoài vào Nam Kì, các tác
sau của Hương Cảng nhân vật lại còn có in
phẩm yêu nước của Phan Bội Châu như
một số danh từ và Nhật ngữ thông dụng, ể
Sùng bái giai nhân, Kỉ niệm lục… ược công
giúp cho người mới sang Nhật có thể sử
khai phổ biến ở ây nên truyền bá rất nhanh.
dụng tạm thời. Trong hai tác phẩm của
Nhà nghiên cứu Nguyễn Tấn Hài (báo
mình, ông hô hào làm theo gương duy tân
Thông tin công thương - từ số ra ngày 4/10-
của Trung Quốc, như: phát triển công nghệ,
22/11/2000) cho biết, dù lập khách sạn với
phát triển trường học, mở trường quân sự
mục ích chính trị “nhưng không vì thế mà
kiểu mới… Chuyến i giúp ông mở mang
thiếu i tính chất kinh doanh. Trái lại, công
tầm nhìn ra thế giới bên ngoài, ông ca ngợi
việc kinh doanh ược xếp ặt hết sức chu áo
khả năng cạnh tranh của người Trung Quốc
và phong phú. Giá phòng ngủ, giá thức ăn
trong kinh thương, mở mang công nghệ và
ồ uống ược niêm yết công khai, cho thuê
rất mong muốn ồng bào mình cũng làm ược
phòng cả ngày, dài ngày và cả thuê từng như vậy. buổi” [4].
Những việc làm của Trần Chánh
Không chỉ là nhà báo, nhà yêu nước
Chiếu và các ồng chí của ông dù diễn ra bí
nổi tiếng, Trần Chánh Chiếu còn là một nhà
mật nhưng bọn mật thám Pháp ã “ánh hơi”
văn. Với bút danh Trần Thiên Trung, Trần
ược và chúng lên kế hoạch ể bắt ông. Cuối
Nhứt Thăng, Kỳ Lân Các, Quang Huy
tháng 10 năm 1908, Trần Chánh Chiếu
Mộng Trần, Đông Sơ…, ông ã cho ra ời các
cùng một số chí sĩ trung kiên nhất của
tác phẩm như Hoàng Tố Anh hàm oan
phong trào Duy Tân ở Nam Kì bị bắt và bị
(truyện), Lâm Kim Liên (truyện), Thơ máy
truy tố trước tòa. Do uy tín của ông khá lớn
bay, Thất kim ngư (truyện), Tiền căn báo
nên không một ai khai cung hoặc làm
hậu (dịch tác phẩm Le comte de Monte-
chứng chống lại ông. Mọi hoạt ộng của ông
Cristo của A. Dumas), Văn ngôn tập giải
ều úng luật và diễn ra dưới vỏ bọc hợp
(giải thích các danh từ trong lĩnh vực sử,
pháp, do ó Pháp phải miễn tội cho ông.
ịa, khoa học, chính trị, tôn giáo), Gia phổ
Được trả tự do, ông về quê bán hết số ruộng
(hướng dẫn lập gia phả), Minh Tân tiểu
ất ể trả nợ cho những công ti ông ứng ra hùn
thuyết (gồm các bài xã luận ã ược in trên
vốn, sau ó ịnh cư ở Sài Gòn, viết sách và
báo)… [4] Chính trên tờ Nông cổ mín àm,
vẫn hoạt ộng bí mật trong phong trào yêu
số 262 (ra ngày 23/10/1906), Gilbert Chiếu nước ở Nam Kì. lOMoAR cPSD| 22014077
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM
Số 8(86) năm 2016
_____________________________________________________________________________________________________________ 3. Kết luận
báo Nông cổ mín àm, Đại Nam ồng văn
Như vậy, thông qua những hoạt ộng
nhật báo, Lục tỉnh tân văn ã có rất nhiều
sôi nổi của Trần Chánh Chiếu, ta thấy ược
bài xã luận, bình luận, tường thuật... cổ
vai trò tiên phong của ông và các ồng chí là
ộng cho phong trào Duy Tân [1]. Nhờ ó,
vô cùng lớn lao ối với việc phát triển kinh
phong trào Duy Tân ã tạo ược hiệu ứng
tế ở Việt Nam nói chung cũng như ở Nam
xã hội rõ nét, hàng chục công ti, cơ sở
Kì nói riêng, ồng thời thấy ược những óng
kinh doanh của người Việt ược thành lập.
góp của họ ối với phong trào Duy Tân
Trong ó, hội Minh Tân mễ cốc công cuộc
những năm ầu thế kỉ XX ở Nam Kì. Có thể
tồn tại và phát triển ến hàng chục năm
nhận ịnh rằng phải có một tiềm lực kinh tế
sau. Tổ chức kinh tế tập thể của các
và một ầu óc kinh doanh nhạy bén thì mới
doanh nhân Nam Kì ã làm nhiều người
khuếch trương phong trào Duy Tân phát
ngạc nhiên, ặc biệt khi xét trong iều kiện
triển mạnh mẽ ến thế, trong ó, Trần Chánh
thương mại nước ta còn chưa phát triển
Chiếu chính là người có nhiều óng góp hồi ầu thế kỉ XX.
quan trọng nhất ối với sự hình thành và phát
Cuối cùng, Trần Chánh Chiếu cùng
triển phong trào Duy Tân ở Nam Kì trong
các ồng chí của mình ã biết sử dụng công cụ
những năm ầu thế kỉ XX.
báo chí ể vừa thức tỉnh ồng bào vừa lên án
Trước hết, Trần Chánh Chiếu là người chế ộ cai trị hà khắc của Pháp ở Việt Nam
ã công khai hô hào duy tân cứu nước, rồi
thời bấy giờ. Trần Chánh Chiếu thường phê
cùng với bạn ồng chí hướng lập Nam Kì
phán chính sách của Pháp ở Nam Kì, cổ ộng
Minh Tân Công nghệ xã năm 1908, và nhiều người Việt dùng hàng nội hóa và kêu gọi
cơ sở kinh tài khác như Minh Tân khách dân chúng khuếch trương kinh tế, xây dựng
sạn, Nam Trung khách sạn… ể khuyến
nền văn hóa mới. Phần lớn quan iểm của
khích người dân trong nước mở mang kinh ông ều ược thể hiện trên tờ báo Lục tỉnh tân
doanh, sản xuất, nâng cao tiềm lực kinh tài, văn. Trong thời gian này, Lục tỉnh tân văn
lấy ó làm chỗ dựa cứu nước. Những việc cũng có nhiều bài công kích chế ộ thuộc ịa,
làm của ông ược giới iền chủ và giới công
kêu gọi ồng bào oàn kết chống quan lại
chức hưởng ứng nhiệt liệt ã tạo thành một
tham nhũng khiến thực dân chú ý. Chính từ
phong trào có sức lan tỏa lớn ở Nam Kì lúc những hoạt ộng sôi nổi trên của Trần Chánh bấy giờ.
Chiếu mà phong trào Duy Tân ở Nam Kì ã
Mặt khác, Trần Chánh Chiếu ã
có những bước phát triển mạnh mẽ tạo nền
dùng công cụ báo chí ể thức tỉnh quần
tảng vững chắc cho các phong trào yêu
chúng tạo ra ý thức mới trong kinh doanh
nước ở Nam Kì sau này. Trần Chánh Chiếu
thương nghiệp, qua ó ể cạnh tranh với các
xứng áng với hình tượng một người trí thức
thế lực tư bản ngoại quốc ang thống lĩnh
yêu nước giàu nhiệt huyết trong lịch sử dân
trong lĩnh vực kinh tế nước nhà. Các tờ
tộc ta ở Nam Kì buổi ầu thế kỉ XX. lOMoAR cPSD| 22014077
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM
Ngô Sỹ Tráng
_____________________________________________________________________________________________________________
TÀI LIỆU THAM KHẢO 1.
Nguyễn Hữu Hiếu (2005), “Một trăm năm Duy tân ở Nam Kì”, Tạp chí Xưa và Nay, (235) tháng 5. 2.
Sơn Nam (2004), Phong trào Duy Tân ở Bắc - Trung - Nam, miền Nam ầu thế kỉ XX
- Thiên Địa Hội và Cuộc Minh Tân, Nxb Trẻ, TPHCM. 3.
Nhiều tác giả (2007), Phong trào Đông Du ở miền Nam, Nxb Văn hóa Sài Gòn, TPHCM. 4.
Lê Minh Quốc (2009), Những người Việt Nam tiên phong ầu tiên, tập 2, Nxb Trẻ, TPHCM.
(Ngày Tòa soạn nhận ược bài: 20-01-2016; ngày phản biện ánh giá: 27-01-2016; ngày
chấp nhận ăng: 27-8-2016)