Những vấn đề về phương pháp nghiên cứu | Môn Xã hội học văn hóa - Đại học Văn hóa Hà Nội

lOMoAR cPSD| 60888405
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ XÃ HỘI HỌC VĂN HOÁ
1.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU XÃ HỘI HỌC VĂN HOÁ
- Phương pháp định lượng
Phương pháp nghiên cứu định lượng là một phương pháp nghiên cứu trong khoa học xã
hội, tự nhiên và các lĩnh vực khác, tập trung vào việc thu thập và phân tích dữ liệu số để
kiểm tra giả thuyết, đo lường các biến và xác định mối quan hệ giữa chúng. Phương pháp
này thường sử dụng các công cụ thống kê để phân tích dữ liệu và rút ra kết luận có thể tổng
quát hóa cho một quần thể lớn hơn.
- Ưu điểm của phương pháp định lượng
Một trong những ưu điểm nổi bật của nghiên cứu định lượng là khả năng tổng quát hóa kết
quả. Với kích thước mẫu lớn và thiết kế nghiên cứu chặt chẽ, kết quả từ nghiên cứu định
lượng có thể được áp dụng cho toàn bộ quần thể. Điều này giúp các nhà nghiên cứu có thể
đưa ra những kết luận có giá trị và đáng tin cậy về các hiện tượng xã hội hoặc tự nhiên.
Phương pháp nghiên cứu định lượng thường cho ra kết quả có độ tin cậy và chính xác cao.
Nhờ vào việc sử dụng các công cụ thống kê và quy trình phân tích chặt chẽ, các nhà nghiên
cứu có thể kiểm tra giả thuyết một cách rõ ràng và có hệ thống. Điều này giúp tăng cường
tính khách quan trong nghiên cứu, giảm thiểu sự thiên lệch có thể xảy ra.
Ngoài ra, nghiên cứu định lượng còn cho phép dễ dàng so sánh giữa các nhóm, biến và điều
kiện khác nhau. Dữ liệu số giúp các nhà nghiên cứu thực hiện các phép toán thống kê, từ
đó rút ra những kết luận có ý nghĩa về mối quan hệ giữa các biến. Điều này rất hữu ích
trong việc phát hiện các xu hướng và mẫu hình trong dữ liệu.
- Nhược điểm của phương pháp định lượng
Một trong những hạn chế lớn nhất là thiếu chiều sâu trong việc hiểu rõ cảm xúc, ý kiến và
trải nghiệm của người tham gia. Nghiên cứu định lượng thường tập trung vào việc đo lường
các biến số mà có thể bỏ qua những khía cạnh phức tạp của hành vi con người, điều mà
phương pháp nghiên cứu định tính có thể làm tốt hơn.
Hơn nữa, việc thiết kế bảng hỏi hoặc thí nghiệm có thể gặp khó khăn, đặc biệt là trong việc
xác định các biến và cách thức đo lường. Nếu không cẩn thận trong việc chọn mẫu hoặc lOMoAR cPSD| 60888405
thiết kế khảo sát, có thể dẫn đến thiên lệch trong kết quả, làm giảm tính chính xác và độ tin cậy của nghiên cứu.
Nghiên cứu định lượng thường không linh hoạt. Một khi bảng hỏi hoặc thiết kế thí nghiệm
đã được xác định, việc thay đổi trong quá trình thu thập dữ liệu có thể gặp khó khăn. Điều
này có thể hạn chế khả năng khám phá các chủ đề mới hoặc các vấn đề phát sinh trong quá trình nghiên cứu.
- Phương pháp định tính
Phương pháp nghiên cứu định tính là một phương pháp nghiên cứu trong khoa học xã hội
và nhân văn, tập trung vào việc hiểu sâu sắc các hiện tượng, hành vi, và trải nghiệm của
con người. Thay vì sử dụng các số liệu định lượng như trong nghiên cứu định lượng, phương
pháp định tính thường sử dụng các công cụ và kỹ thuật như phỏng vấn sâu, nhóm tập trung,
quan sát, và phân tích tài liệu.
- Uu điểm của phương pháp định tính
Một trong những ưu điểm nổi bật của nghiên cứu định tính là khả năng hiểu sâu sắc về cảm
xúc, ý kiến và trải nghiệm của người tham gia. Thông qua các kỹ thuật như phỏng vấn sâu
và nhóm tập trung, nhà nghiên cứu có thể thu thập được những thông tin chi tiết và phong
phú, từ đó có cái nhìn sâu sắc về các hiện tượng xã hội. Điều này đặc biệt quan trọng trong
các lĩnh vực như tâm lý học, xã hội học và nhân học, nơi mà sự phức tạp của hành vi con
người cần được khám phá một cách toàn diện.
Phương pháp nghiên cứu định tính cũng rất linh hoạt. Nhà nghiên cứu có thể điều chỉnh các
câu hỏi và phương pháp thu thập dữ liệu trong quá trình nghiên cứu, giúp họ khám phá các
chủ đề mới hoặc các vấn đề phát sinh. Điều này tạo ra một môi trường nghiên cứu mở, nơi
mà các ý tưởng và quan điểm mới có thể được phát hiện.
Ngoài ra, nghiên cứu định tính cho phép xây dựng mối quan hệ và sự tin tưởng giữa nhà
nghiên cứu và người tham gia. Sự tương tác trong các buổi phỏng vấn hoặc nhóm tập trung
không chỉ giúp thu thập dữ liệu mà còn tạo ra một không gian an toàn để người tham gia
chia sẻ những trải nghiệm và cảm xúc của họ.
- Nhược điểm của phương pháp định tính
Một trong những hạn chế lớn nhất là khó khăn trong việc tổng quát hóa kết quả. Do kích
thước mẫu thường nhỏ và không đại diện, kết quả từ nghiên cứu định tính khó có thể áp lOMoAR cPSD| 60888405
dụng cho toàn bộ quần thể. Điều này có thể dẫn đến những kết luận không chính xác hoặc không đầy đủ.
Bên cạnh đó, nghiên cứu định tính có thể bị ảnh hưởng bởi sự chủ quan của nhà nghiên
cứu. Việc phân tích dữ liệu có thể bị thiên lệch bởi quan điểm và cảm nhận cá nhân, dẫn
đến sự không chính xác trong việc diễn giải kết quả. Hơn nữa, quá trình thu thập và phân
tích dữ liệu định tính thường tốn nhiều thời gian và công sức hơn so với nghiên cứu định
lượng, điều này có thể là một trở ngại lớn đối với nhiều nhà nghiên cứu. - Phương pháp hỗn hợp:
Phương pháp hỗn hợp (Mixed Methods) trong nghiên cứu xã hội học văn hóa là cách tiếp
cận kết hợp cả phương pháp định tính (qualitative) và phương pháp định lượng
(quantitative) trong cùng một nghiên cứu để thu thập và phân tích dữ liệu.
Định tính: Tập trung vào khám phá, giải thích hiện tượng và hiểu sâu ý nghĩa văn hóa, xã
hội thông qua các phương pháp như phỏng vấn, quan sát tham gia, nghiên cứu trường hợp.
Định lượng: Tập trung vào đo lường, phân tích số liệu để xác định xu hướng, mối quan hệ
và khái quát hóa dữ liệu qua khảo sát, bảng hỏi, thống kê.
- Phương pháp hỗn hợp được dùng khi:
Muốn khai thác cả chiều sâu (ý nghĩa, ngữ cảnh văn hóa) và bề rộng (số liệu thống kê, mẫu
lớn). Cần kiểm chứng lẫn nhau giữa hai loại dữ liệu để tăng độ tin cậy và toàn diện của
nghiên cứu. Các vấn đề nghiên cứu đòi hỏi sự phức tạp mà một phương pháp riêng lẻ không thể giải quyết. Ưu điểm 1. Toàn diện hơn
- Kết hợp dữ liệu định tính (chiều sâu, chi tiết) và định lượng (bức tranh tổng thể,
đại diện) giúp hiểu rõ vấn đề hơn.
- Ví dụ: Khảo sát định lượng về thái độ người dân với các lễ hội văn hóa, kết hợp
vớiphỏng vấn sâu để tìm hiểu cảm nhận, ý nghĩa họ gán cho các lễ hội.
2. Kiểm chứng và bổ sung lẫn nhau:
- Dữ liệu định tính giúp giải thích và làm rõ các kết quả định lượng (ví dụ: số liệu khảo sát). lOMoAR cPSD| 60888405
- Ngược lại, định lượng giúp khái quát hóa kết quả định tính sang phạm vi rộng hơn.
3. Phù hợp với các nghiên cứu phức tạp
- Các vấn đề văn hóa, xã hội thường chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa và không thể
giảiquyết bằng một cách tiếp cận duy nhất.
4. Tăng độ tin cậy và tính hợp lệ
- Sử dụng cả hai phương pháp giúp giảm thiên lệch từ mỗi loại phương pháp, nâng
caođộ chính xác của nghiên cứu. - Nhược điểm
1. Tốn thời gian và nguồn lực:
- Nghiên cứu hỗn hợp đòi hỏi nhiều công sức để thực hiện hai loại thu thập dữ liệu, phân
tích và tích hợp kết quả.
2. Đòi hỏi kỹ năng chuyên sâu:
- Người nghiên cứu cần thành thạo cả hai phương pháp, biết cách kết hợp chúng một cách logic và phù hợp.
3. Khó khăn trong tích hợp kết quả
- Kết quả định tính thường mang tính mô tả và sâu sắc, trong khi kết quả định lượng
lạithiên về con số và thống kê. Việc dung hòa hai loại kết quả này có thể phức tạp. 4. Chi phí cao:
- Thực hiện đồng thời phỏng vấn, khảo sát và xử lý dữ liệu có thể làm tăng chi phí nghiên cứu.
5. Nguy cơ thiếu cân bằng
- Nếu một trong hai phương pháp bị ưu tiên quá mức, nghiên cứu có thể mất tính toàndiện.
Một số phương pháp khác
- Phương pháp so sánh (Comparative Method)
Mô tả: So sánh các hiện tượng văn hóa giữa các nhóm, vùng, hoặc thời kỳ khác nhau để
tìm ra điểm tương đồng và khác biệt. - Kỹ thuật chính: lOMoAR cPSD| 60888405
So sánh theo chiều không gian (giữa các quốc gia, vùng miền).
So sánh theo chiều thời gian (giữa các giai đoạn lịch sử). - Ưu điểm:
Giúp phát hiện quy luật chung và đặc thù của các hiện tượng văn hóa.
Làm sáng tỏ ảnh hưởng của các yếu tố văn hóa, xã hội. - Nhược điểm
Phụ thuộc nhiều vào dữ liệu sẵn có.
Khó khăn trong việc so sánh khi có sự khác biệt về tiêu chuẩn đo lường.
- Phương pháp lịch sử (Historical Method)
Mô tả: Nghiên cứu các tài liệu, dữ kiện lịch sử để tìm hiểu sự phát triển và biến đổi của các
hiện tượng văn hóa qua thời gian. - Kỹ thuật chính:
Phân tích tư liệu lịch sử.
Nghiên cứu các di sản, tài liệu lưu trữ, hoặc tác phẩm nghệ thuật cổ. - Ưu điểm:
Cung cấp cái nhìn dài hạn về sự biến đổi văn hóa.
Giúp hiểu rõ nguồn gốc và bối cảnh lịch sử của hiện tượng văn hóa. - Nhược điểm:
Phụ thuộc nhiều vào độ chính xác và đầy đủ của tài liệu lịch sử.
Dễ bị ảnh hưởng bởi quan điểm của người ghi chép lịch sử.
1.3.1. Phương pháp thu thập thông tin xã hội học trong nghiên cứu xã hội học văn hoá
Phương pháp định lượng:
Khảo sát: Dùng bảng hỏi hoặc phỏng vấn có cấu trúc để thu thập dữ liệu số liệu từ một nhóm người lớn.
Phân tích thống kê: Sử dụng các phần mềm thống kê để xử lý và phân tích dữ liệu số liệu đã thu thập.
Phương pháp định tính: lOMoAR cPSD| 60888405
Phỏng vấn sâu: Tương tác trực tiếp với người tham gia để thu thập thông tin sâu sắc về
quan điểm, trải nghiệm và hành vi của họ.
Quan sát tham gia: Tham gia trực tiếp vào hoạt động của nhóm người mà bạn nghiên cứu
để hiểu rõ hơn về văn hóa và xã hội của họ.
Phân tích tài liệu: Phân tích các tài liệu văn bản, hình ảnh, video,... liên quan đến đối tượng nghiên cứu.
Nghiên cứu trường hợp: Nghiên cứu sâu về một trường hợp cụ thể để hiểu rõ hơn về một hiện tượng xã hội.
Khi lựa chọn phương pháp cần cân nhắc những yếu tố gì ? Mục tiêu nghiên cứu
Xác định rõ mục tiêu: Bạn muốn đo lường gì, tìm hiểu gì? Ví dụ, nếu muốn đánh giá tần
suất tham gia các sự kiện văn hóa, phương pháp định lượng như khảo sát sẽ phù hợp.
Loại dữ liệu cần thu thập:
Dữ liệu định lượng: Các con số, tỷ lệ, tần suất (sử dụng khảo sát, thống kê).
Dữ liệu định tính: Ý nghĩa, cảm nhận sâu sắc (sử dụng phỏng vấn, quan sát).
Đối tượng nghiên cứu Đặc điểm đối tượng:
Trình độ, độ tuổi, hoặc khả năng tiếp cận công nghệ. Ví dụ, khảo sát trực tuyến phù hợp với
giới trẻ, nhưng có thể không hiệu quả với người cao tuổi. Quy mô mẫu:
Nếu nghiên cứu quy mô lớn, cần phương pháp nhanh chóng và dễ tổng hợp như khảo sát định lượng.
Nếu đối tượng hạn chế (như nghệ nhân dân gian), nên dùng phương pháp phỏng vấn sâu. Nguồn lực sẵn có
Thời gian:Nghiên cứu dài hạn có thể triển khai phương pháp phức tạp như thí nghiệm xã
hội, trong khi nghiên cứu ngắn hạn cần các phương pháp nhanh gọn như phân tích số liệu thứ cấp. lOMoAR cPSD| 60888405
Kinh phí:Các phương pháp như khảo sát trực tuyến hoặc phân tích dữ liệu thứ cấp thường
tiết kiệm hơn so với quan sát thực địa hoặc thí nghiệm xã hội.
Nhân lực:Một nhóm nghiên cứu lớn có thể thực hiện các phương pháp kết hợp, trong khi
nhóm nhỏ thường tập trung vào một phương pháp chính.
- Tính chất của vấn đề nghiên cứuPhức tạp hay đơn giản:
Nếu vấn đề đơn giản (ví dụ: số người tham gia các hoạt động văn hóa), phương pháp định lượng là đủ.
Nếu vấn đề phức tạp (ví dụ: ý nghĩa văn hóa của các lễ hội truyền thống), cần kết hợp định lượng và định tính.
Nhạy cảm:Các vấn đề nhạy cảm (như sự biến đổi giá trị văn hóa trong cộng đồng thiểu số)
yêu cầu phương pháp tế nhị như phỏng vấn sâu hoặc quan sát.
- Tính đại diện và khả năng tổng quát hóa
Nếu cần kết quả mang tính đại diện và tổng quát hóa cao, nên sử dụng các phương pháp có
mẫu nghiên cứu lớn (như khảo sát định lượng).
Nếu tập trung vào một nhóm cụ thể, phương pháp chuyên sâu như phỏng vấn hoặc quan sát sẽ phù hợp hơn.
- Độ tin cậy và tính chính xác của dữ liệu
Phương pháp phải đảm bảo độ tin cậy: Kết quả cần tái lập được khi thực hiện lại.
Hạn chế sai lệch: Lựa chọn phương pháp phù hợp để giảm thiểu sự thiên lệch từ người trả
lời hoặc người nghiên cứu (ví dụ, thiết kế bảng hỏi rõ ràng, đào tạo người thu thập dữ liệu).
- Bối cảnh văn hóa - xã hội
Đặc thù văn hóa: Phương pháp phải phù hợp với bối cảnh xã hội và văn hóa của đối tượng
nghiên cứu. Ví dụ, một cộng đồng truyền thống có thể dễ tiếp cận hơn qua phỏng vấn trực
tiếp so với khảo sát trực tuyến.
Điều kiện địa lý: Khu vực nghiên cứu có ảnh hưởng đến khả năng thu thập thông tin, như
sự khác biệt giữa nông thôn và thành thị. - Kết hợp phương pháp
Trong xã hội học văn hóa, thường cần kết hợp cả định lượng và định tính để có cái nhìn toàn diện: lOMoAR cPSD| 60888405
Định lượng: Đánh giá mức độ, tỷ lệ (khảo sát, thống kê).
Định tính: Hiểu ý nghĩa sâu sắc, động lực (phỏng vấn sâu, quan sát).
1.3.2. Các bước tiến hành triển khai một nghiên cứu xã hội học văn hoá
1. Chọn đề tài: Xác định vấn đề, lý do chọn.
2. Tìm hiểu lịch sử nghiên cứu: Tránh
trùng lặp, tìm hướng đi mới.
3. Đặt mục đích và nhiệm vụ: Xác định
đích đến và các bước cụ thể.
4. Xác định đối tượng, khách thể, phạm vi nghiên cứu:
Đối tượng: Vấn đề chính cần nghiên cứu.  Khách thể: Người cung cấp thông tin. 
5. Phạm vi: Không gian, thời gian, nội dung nghiên cứu.
6. Chọn phương pháp nghiên cứu: Định
lượng, định tính, hoặc hỗn hợp. 7. Lập giả thuyết và khung lý thuyết: Giả thuyết: Dự đoán ban đầu. 
Khung lý thuyết: Sơ đồ hóa nội dung. 
8. Chọn địa bàn và mẫu nghiên cứu: Đại diện và phù hợp.
9. Tập huấn điều tra viên: Làm quen công
cụ, xử lý tình huống thực tế.
10.Thu thập và xử lý số liệu:
Làm sạch dữ liệu, kiểm tra độ tin cậy.  Phân tích: 
Định lượng: Thống kê mô tả, trung bình, tần suất.
Định tính: Mã hóa, tìm mẫu ý nghĩa chính. lOMoAR cPSD| 60888405
11.Viết báo cáo: Tổng hợp kết quả, rút ra kết luận và đề xuất giải pháp