Nói giảm nói tránh là gì? Ví dụ về nói giảm nói tránh
1. Nói giảm nói tránh là gì?
Nói giảm nói tránh là biện pháp dùng để biểu đạt một cách nhẹ nhàng và tế nhị, tránh gây cảm giác quá đau
buồn, ghê sợ hay nặng nề, đồng thời tránh sự thô tục và thiếu lịch sự. Biện pháp này được sử dụng rất
nhiều trong giao tiếp hàng ngày của chúng ta, và được sử dụng trong cả thơ ca, văn chương. Khi giao tiếp
thông thường, trong một số hoàn cảnh thay vì sử dụng những từ ngữ có tính chất mạnh, gợi cảm giác ghê
sợ, đau buồn thì chúng ta có thể sử dụng biện pháp nói giảm nói tránh để câu nói nhẹ nhàng hơn.
Ví dụ: chúng ta thường dùng từ tử thi thay cho từ xác chết, hoặc khi nhắc đến những người già theo một
cách lịch sự, ta có thể sử dụng từ "có tuổi"
Trong văn chương người ta cũng thường dùng biện pháp tu từ này như: "phải bé lại và lăn vào lòng một
người mẹ, áp mặt nạ bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, gãi rôm
ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng". Ở đoạn văn này, từ "bầu sữa" được sử dụng
để thay thế cho một từ vốn chỉ bộ phận cơ thể của người phụ nữ, giữ chức năng sản sinh ra sữa để nuôi con.
2. Cách sử dụng biện pháp nói giảm, nói tránh
Khi sử dụng biện pháp nói giảm, nói tránh, ta cần chú ý sử dụng một cách linh hoạt để có thể phát huy tối
đa biện pháp tu từ này. Một số lưu ý dành cho cách sử dụng như sau:
Trong giao tiếp, khi chê trách một điều gì, để người nghe dễ tiếp nhận, chúng ta có thể dùng cách phủ định
điều ngược lại với nội dung đánh giá. Nghĩa là thay vì nói "bạn hát dở quá" thì chúng ta có thể nhận xét rằng
"bạn hát chưa được hay". Như vậy với cách nói khéo léo này, chúng ta vừa không cần phải nhận xét một
cách giả dối, cũng không sợ làm mất lòng người đối diện.
Tuy nhiên, việc sử dụng biện pháp nói giảm, nói tránh, còn cần phụ thuộc vào từng tình huống giao tiếp. Có
những trường hợp chúng ta buộc phải phê bình nghiêm khắc, nói đúng mức độ sự thật, hoặc cần thiết phải
nói thẳng thì chúng ta không nên sử dụng biện pháp này.
3. Tác dụng của biện pháp nói giảm, nói tránh
Nói giảm nói tránh là một biện pháp tu từ mang nhiều dụng ý về mặt nghệ thuật và được sử dụng để giúp
cách diễn đạt của mỗi cá nhân được lịch sử nhẹ nhàng hơn.
Ví dụ 1: "chia buồn cùng gia đình, chúng tôi đã cố gắng hết sức nhưng bệnh nhân không qua khỏi". Trong
hoàn cảnh này chúng ta hiểu rằng, "không qua khỏi" tức là đã chết, nhưng bác sĩ vẫn không nói thẳng ra
nhằm giảm cảm giác đau buồn cho người nhà bệnh nhân
Ví dụ 2: "Anh ấy không bao giờ trở về nữa, đã mãi mãi nằm lại nơi chiến trường lạnh lẽo". "Mãi mãi nằm lại"
trong câu nói này có thể hiểu rằng ám chỉ cái chết của người chiến sĩ. Nói như vậy nhằm giảm cảm giác đau
buồn, mất mát, đồng thời diễn đạt cuộc cách nhẹ nhàng sự hy sinh.
Ngoài ra, nói giảm, nói tránh còn được sử dụng nhằm nhận xét người khác một cách tế nhị, văn hóa để
người nghe dễ dàng tiếp thu và lắng nghe ý kiến.
Ví dụ: chị ấy thật xấu xí. Câu nói này có thể thay bằng câu: chị ấy trông không được đẹp cho lắm. Cách nói
này mang nghĩa phủ định một cách tích cực, làm giảm mức độ nghiêm trọng của vấn đề đang được nói đến.
4. Sự khác nhau giữa biện pháp nói giảm, nói tránh và nói quá
Như chúng ta đã biết, nói quá là một biện pháp tu từ được sử dụng nhằm phóng đại quy mô, mức độ và tính
chất của sự việc, mục đích chính là tạo được điểm nhấn cho câu văn và làm tăng sự biểu cảm. Sử dụng
biện pháp nói quá trong câu văn nhằm nhấn mạnh và tạo được ấn tượng, nhưng cần phải được sử dụng một cách hợp lý.
Nói giảm, nói tránh và nói quá đều là biện pháp tu từ được sử dụng nhiều trong giao tiếp cũng như văn học,
đồng thời đều được dùng để diễn tả không chính xác một sự vật, sự việc. Tuy nhiên hai biện pháp tu từ này
đối lập nhau. Trong khi biện pháp nói giảm, nói tránh dùng để giảm nhẹ tính chất sự việc thì nói quá lại
mang tính chất phóng đại và làm tăng quy mô của sự vật, hiện tượng được miêu tả lên một mức cao hơn để
nhấn mạnh, gây ấn tượng và làm tăng sức biểu cảm.
5. Luyện tập về biện pháp tu từ nói giảm, nói tránh
Bài 1: So sánh hai cách nào sau đây, biết cách nói nào nhẹ nhàng và tế nhị hơn đối với người nghe.
a. Con dạo này lười lắm
b. Con dạo này không được chăm chỉ lắm.
Trả lời: cách nói nhẹ nhàng và tế nhị hơn đối với người nghe là: "con dạo này không được chăm chỉ lắm".
Đây là cách nói giảm, nói tránh, nhằm góp ý một cách nhẹ nhàng.
Bài 2: Những từ ngữ in đậm trong đoạn trích sau đây có nghĩa là gì? Tại sao người viết, người nói
lại dùng cách diễn đạt đó
- Vì vậy, tôi để sẵn mấy lời này, phòng khi tôi sẽ đi gặp cụ Các Mác, cụ Lênin và các vị cách mạng đàn
anh khác, thì đồng bào cả nước, trong Đảng và bầu bạn khắp nơi đều khỏi cảm thấy đột ngột.
- Bác đã đi rồi sao, Bác ơi!
Mùa thu đang đẹp, nắng xanh ngời
- Lượng con ông Đỗ đây mà... Rõ tội nghiệp, về đến nhà thì bố mẹ chẳng còn. Trả lời:
- Từ in đậm trong đoạn trích này là: "đi gặp cụ Các Mác, cụ Lênin và các vị cách mạng đàn anh khác" là
cách để nói đến cái chết mà Bác Hồ đã sử dụng trong di chúc của mình nhằm nhắc đến cái chết một cách nhẹ nhàng hơn.
- Từ in đậm trong câu thơ là: "đi", là cách nói nhẹ nhàng mà nhà thơ Tố Hữu sử dụng để nhắc đến cái chết của Bác Hồ.
- Từ in đậm trong câu này là: "chẳng còn" làm cách nói nhẹ nhàng hơn để chỉ cái chết
Bài 3: Khi chê trách một điều gì, để người nghe dễ tiếp thu, người ta thường nói giảm, nói tránh
bằng cách phủ định điều ngược lại với nội dung đánh giá. Hãy vận dụng cách này để đặt 5 câu đánh
giá trong những trường hợp khác nhau. Trả lời:
- Cậu học môn toán chưa được giỏi lắm.
- Chiếc áo này không được đẹp cho lắm.
- Thằng bé này cần được dạy bảo nhiều hơn.
- Cậu cần cố gắng luyện chữ cho đẹp hơn
- Anh ấy dạo này không tập trung vào công việc
Bài 4: Viết một đoạn văn có sử dụng biện pháp nói giảm, nói tránh
Trả lời: Đất nước ta đã phải trải qua hàng ngàn năm đấu tranh dựng nước và giữ nước. Đó là truyền thống
quý báu của dân tộc Việt Nam từ ngàn đời nay. Trải qua biết bao năm kháng chiến, đấu tranh để giành lại
độc lập, tự do, để có được cuộc sống ấm no như ngày nay, chúng ta đã phải đánh đổi rất nhiều. Biết bao
thế hệ đã ra đi lên đường nhập ngũ để rồi chiến đấu và hi sinh xương máu của mình cho quê hương, đất
nước. Các anh mang trong mình một sứ mệnh lớn lao, nguyện hiến dâng cả sức trẻ, lòng dũng cảm và cả
cuộc đời mình để trở thành những vị anh hùng trong lòng người dân Việt Nam.
Ở trong đoạn văn, biện pháp nói giảm nói tránh được sử dụng ở từ "hi sinh". Từ hi sinh đã được sử dụng để
thay cho cái chết nhằm làm giảm bớt sự đau thương, mất mát mà dân tộc Việt Nam đã phải trải qua.