Phân tích, đánh giá nội dung và nghệ thuật “Sóng” - Xuân Quỳnh | Ngữ văn 11 Cánh diều

1. Phân tích bài thơ Sóng mẫu 1
Đố ai cắt nghĩa được tình yêu
Có khó gì đâu một buổi chiều
Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt
Bằng hương nhè nhẹ gió hiu hiu (Xuân Diệu)
Hai tiếng “Tình yêu” nghe đơn giản là thế nhưng cũng là hai tiếng khó lí
giải nhất cõi đời. Thứ tình cảm tự nhiên, dung dị mà nồng cháy ấy đã đi
vào trong văn chương, làm trái tim con người rung lên những nhịp đập
thổn thức biết bao lần. Chàng thi sĩ Xuân Diệu đã định nghĩa tình yêu
bằng “một buổi chiều” có “nắng nhạt” và “gió hiu hiu”. Với Puskin, đó
là “Ngọn lửa tình chưa hẳn đã tàn phai”. Và đến với Xuân Quỳnh, ta sẽ
bắt gặp một tình yêu có diện mạo đằm thắm, nữ tính, dạt dào như những
cơn sóng biển trong thi phẩm “Sóng”.
Xuân Quỳnh (1942-1988) là nhà thơ nữ tiêu biểu của văn học Việt Nam
hiện đại. Sinh ra và lớn lên trong thời kì khó khăn của đất nước, lại có
hoàn cảnh gia đình đặc biệt nên Xuân Quỳnh luôn giàu lòng trắc ẩn, tràn
đầy niềm khao khát yêu, khao khát được cống hiến. Sức mạnh của thơ
chị chính là sức mạnh của sự nữ tính, của một trái tim rất đỗi “phụ nữ”.
Mọi biến động của đời sống, mọi sự kiện xảy đến trong đời đều được chị
ghi chép lại bằng những vần thơ da diết. Xuân Quỳnh sáng tác cả thơ và
văn xuôi, trong và sau kháng chiến chống Mĩ. Chất trữ tình đằm thắm
thấm nhuần trong thơ chị kể cả khi chị viết về chiến tranh. Hiện thực đất
nước những năm kháng chiến gian lao cũng từng trở thành nguồn cảm
hứng cho những sáng tác của Xuân Quỳnh như biết bao cây bút cùng thời:
Lời mẹ ru không chỉ ngọt ngào
"Cái bống ngủ ngon, cánh cò bay mải..."
Bởi khi bay có cánh cò đã gãy
Trong lúc ngủ say cái bống vẫn giật mình (Khi con ra đời)
Chiến hào ngước nhìn lên
Chuối vườn ai vừa trổ
Một giàn mướp hoa vàng
Một đầm sen trước ngõ. (Chiến hào)
Tuy nhiên, chỉ khi được sống trọn với những xúc cảm đa đoan về tình
yêu và gia đình thì thơ Xuân Quỳnh mới thực sự được thăng hoa. Trái
tim nhạy cảm ấy đã xao xuyến trước một bông hoa cúc xanh trong đầm
lầy tuổi thơ, bâng khuâng khi đợi mùa ngâu hoa nở, thấm thía về sự trôi
chảy của thời gian,… Thơ chị không gọt đẽo cầu kì mà tự nhiên, chân
thành, sâu sắc như chính trái tim của người phụ nữ từng trải. “Thơ Xuân
Quỳnh là thơ của một cánh chuồn chuồn bay tìm chỗ nương thân trong
nắng nôi dông bão của cuộc đời … Thế giới thơ ca Xuân Quỳnh là sự
tương tranh không ngừng giữa khắc nghiệt và yên lành với những biểu
hiện sống động và biến hóa khôn cùng của chúng. Ở đó trái tim thơ
Xuân Quỳnh là cánh chuồn chuồn báo bão cứ chao đi chao về, mệt
nhoài giữa biến động và yên định, bão tố và bình yên, chiến tranh và
hòa bình, thác lũ và êm trôi, tình yêu và cách trở” (Chu Văn Sơn).
Bài thơ “Sóng” được ra đời vào tháng 12 năm 1967 tại bãi biển Diêm
Điền. Tác phẩm là lời tự giãi bày của một tâm hồn luôn khao khát yêu
và được yêu đến tận cùng, trăn trở âu lo về mọi bình diện của tình yêu.
Sôi nổi, trẻ trung, rạo rực mà vẫn ý nhị, dịu dàng - bài thơ đã trở thành
một trong những sáng tác hay nhất viết về tình yêu của người phụ nữ,
thể hiện rõ phong cách nghệ thuật Xuân Quỳnh.
Lấy sóng để biểu đạt tình yêu đâu phải là điều mới lạ trong thi ca nói
riêng và nghệ thuật nói chung. “Ông hoàng thơ tình” Xuân Diệu từng lấy
cái ào ạt của sóng để diễn tả men say ái tình trong đôi mắt những người đang yêu:
Hãy dâng cả tình yêu lên sóng mắt!
Hãy khăng khít những cặp môi gắn chặt
Nữ sĩ Phan Thị Thanh Nhàn lại miêu tả sóng gắn với những cảm thức về tình yêu đổ vỡ:
Gió lạnh đến tê người
Sóng như là chạy trốn
Biển mịt mù vắng tanh
Không cánh buồm không bến
Em chìa tay hứng mưa
Nghe lòng mình mặn chát
Điểm độc đáo của Xuân Quỳnh nằm ở chỗ nhà thơ đã sáng tạo một con
sóng riêng mang đầy vẻ nữ tính. Hai hình tượng “Sóng” và “Em” cùng
song hành xuyên suốt tác phẩm, khi riêng rẽ, khi hòa nhập nhưng đều
thể hiện những cảm xúc đa tầng, chiêm nghiệm sâu sắc của nhà thơ về
tình yêu. Trong khổ thơ đầu tiên, nhà thơ đã nêu lên những đặc tính của sóng:
Dữ dội và dịu êm
Ồn ào và lặng lẽ
Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể
Bốn câu thơ vừa tả thực những chuyển động của sóng, vừa bộc lộ những
cung bậc của tình yêu. Những con sóng ngoài biển khơi có lúc cuộn trào
dữ dội, tạo nên những âm thanh ồn ã khiến ta phải bất ngờ nhưng bỗng
chốc lại âm thầm, lặng lẽ xô vào bờ cát, âu yếm dấu chân con người.
Những đối cực của thiên nhiên thật thú vị và khó nắm bắt, giống hệt
dòng nội tâm của một người đang yêu. Trái tim ta khi thì nồng nàn,
mãnh liệt, muốn vượt lên bất chấp tất cả mọi rào cản nhưng có khi lại
mềm yếu, khao khát sự bình yên dung dị. Xuân Quỳnh hết sức tinh tế
khi sử dụng cặp từ đối lập “Dữ dội” - “dịu êm”, “Ồn ào” - “lặng lẽ” cùng
quan hệ từ “và”. Hai thái cực của sóng tưởng như mâu thuẫn nhưng lại
cùng hòa hợp trong một bản thể, làm nên diện mạo phong phú của tình
yêu. Các - mác đã gọi đây là “Sự thống nhất của các mặt đối lập”, những
điểm ngược dấu cùng tồn tại và bổ sung lẫn nhau. Tuy nhiên, con sóng
của Xuân Quỳnh vẫn là một con sóng được nhìn bằng nhãn quan của
một người phụ nữ nên cuối cùng vẫn thiên về phần “dịu êm” và “lặng
lẽ”. Điều này khác với con sóng đầy nam tính, khát khao chiếm hữu trong thơ Xuân Diệu: Cũng có khi ào ạt
Như nghiến nát bờ em
Là lúc triều yêu mến
Ngập bến của ngày đêm
Hai câu thơ sau của khổ thơ đầu, nhà thơ nêu ra hệ quả của sự đối
nghịch. Bởi sóng “dữ dội”, chân thực đến tận cùng với từng cảm xúc và
ước ao sự bình yên nên sóng không chịu khuôn mình vào dòng chảy nhỏ
bé của sông. Nếu sông không “hiểu” được sóng, ngọn sóng ắt sẽ từ giã
không gian quen thuộc, “tìm ra tận bể” để thỏa sức vẫy vùng. Điều này
quả thực rất đúng với những người phụ nữ khi yêu. Sự nhảy cảm, yếu
mềm trong bản năng phụ nữ luôn khiến họ hướng đến những điều gần
gũi, yên bình. Tuy nhiên, không vì thế mà họ cam chịu sống dưới mái
nhà của những cảm xúc quẩn quanh, giả dối và cũ kĩ. Chính niềm khao
khát yêu, khát vọng tự do sẽ chắp cánh cho người phụ nữ mạnh mẽ đối
diện với những khó khăn, cách trở để tìm ra tình yêu đích thực của mình.
Trên con đường đi tìm “chân hạnh phúc”, ta đâu thể đại khái và qua loa!
Tâm hồn và quan niệm về tình yêu của Xuân Quỳnh rất phóng khoáng,
cao cả và thực tế, cho thấy vẻ đẹp mới mẻ của người phụ nữ Việt Nam
hiện đại. Quả thực, “Quỳnh đã không thể tương đối được khi định vị cái
gọi là HẠNH PHÚC” (Nguyễn Thị Minh Thái).
Khổ thơ thứ hai, con sóng được miêu tả trong chiều kích vô cùng của
thời gian, từ đó nhà thơ cho thấy sức sống trường tồn của tình yêu trong đời sống nhân loại:
Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ
“ngày xưa” và “ngày sau” là hai khoảng thời gian đối lập, chỉ quá khứ
và tương lai. Cụm từ “vẫn thế” đã khẳng định quy luật bất biến rằng dẫu
thời gian có trôi qua, vạn vật có đổi thay nhưng những con sóng vẫn
ngày đêm miệt mài, khi “Ồn ào”, khi “lặng lẽ” như thế. Định luật ấy
không chỉ đúng với tự nhiên mà còn đúng với con người. Dù trước hay
sau, ở thời đại nào, khát vọng tình yêu vẫn luôn là điều tự nhiên, bất biến
trong trái tim con người. Tuổi của tình yêu, của trái tim có thể đi ngược
với khoảng thời gian vật lí. Chỉ cần va chạm với tình yêu, dù là “tuổi hai
mươi” hay “khi tóc bạc”, trái tim ta vẫn sẽ ngân lên những nhịp đập bồi
hồi, tươi trẻ. Yêu và làm thơ đã trở thành lẽ sống của cuộc đời nữ sĩ.
Xuân Quỳnh đã viết về sức mạnh kì diệu của tình yêu trong “Thơ viết
cho mình và những người con gái khác”:
Em yêu anh, yêu anh như điên
Em viết những bài thơ tình yêu tưởng anh là ý tứ
Trán em bớt dô ra, bàn tay không vụng nữa
Tay này đây, em may áo cho anh
Bàn sẽ cắm hoa, tường sẽ treo tranh
Em sẽ làm theo những điều anh mơ ước
Không ngừng soi chiếu vào những cơn sóng biển dập dìu để khám phá
chính mình, nhà thơ đã đặt ra câu hỏi về nguồn gốc của sóng và cũng là của tình yêu:
Trước muôn trùng sóng bể Em nghĩ về anh, em
Em nghĩ về biển lớn
Từ nơi nào sóng lên?
Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu?
Em cũng không biết nữa Khi nào ta yêu nhau
Khổ thơ thứ ba gợi ra trong tâm trí người đọc hình ảnh người con gái
nhỏ bé đang đứng trước biển khơi rộng lớn với lớp lớp sóng trào. Đối
mặt với sự mênh mông, rợn ngợp của tự nhiên, con người bao giờ cũng
nảy sinh những suy tư về bản thân, cuộc sống. Xuân Quỳnh đã “nghĩ về
anh, em”, về tình yêu đôi lứa trên thế gian và tự hỏi không biết những
con sóng kia đến từ nơi đâu mà dạt dào đến thế. Và còn tình yêu? Tình
yêu từ đâu tới mà mãnh liệt và cháy bỏng khôn cùng? Điệp ngữ “Em
nghĩ” được lặp lại hai lần thể hiện những suy tư, trăn trở xuất hiện liên
tiếp trong tâm trạng nhà thơ. Thế giới tự nhiên đã thực sự “khúc xạ” tâm
hồn đa đoan của Xuân Quỳnh, trở thành nơi để thi sĩ gửi gắm tâm tư và
bộc bạch những trăn trở.
Khổ thơ thứ tư dường như đã trả lời cho câu hỏi của nhà thơ: “Sóng bắt
đầu từ gió”. Xuân Quỳnh lại một lần nữa dựa vào sự vận động của tự
nhiên để lí giải tình cảm. Gió từ khơi xa thổi vào mặt biển, tạo nên
những con sóng trập trùng. Ngày gió yên, biển lặng. Ngày gió gào, biển
dữ. Thế nhưng, sự tò mò đã khiến nhà thơ muốn truy vấn đến tận cùng,
tiếp tục đặt ra câu hỏi: “Gió bắt đầu từ đâu?”. Thế rồi, dường như thua
cuộc trước sự diệu kì của tạo hóa, người con gái đành bất lực thú nhận:
“Em cũng không biết nữa/Khi nào ta yêu nhau”. Câu thơ như một tiếng
cười trừ vừa dễ thương lại vừa nữ tính. Tự nhiên và bí ẩn - ấy chính là
gió trời và cũng là tình yêu đôi lứa. Ta làm sao có thể cài đặt trái tim như
một chiếc đồng hồ dây cót để đợi chờ gió thổi hay đánh thức yêu
thương! Sẽ thật phũ phàng và đau đớn làm sao nếu “Bài thơ nói về trái
tim anh lại viết bằng bộ óc”. Cô gái đã nhận ra chẳng có điểm xuất phát
và biên giới cuối cùng cho tình cảm. Ta chỉ biết rằng mình đã yêu khi đã
thực sự sống trọn trong nó rồi:
Tình yêu đến trong đời không báo động
Trái tim em đâu lỡ hẹn bao giờ
Một trong những nét hấp dẫn nhất của tình yêu chính là nỗi nhớ. Nỗi
nhớ không chỉ xuất hiện trong tâm tưởng mà còn biểu hiện ngay trên
khuôn mặt, ánh mắt, cử chỉ của kẻ đang yêu. Khổ thơ thứ năm có hình
thức đặc biệt, được kéo dài hơn với sáu câu thơ, diễn tả nỗi nhớ da diết
và đằm sâu trong cõi lòng người con gái:
Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức
Không gian biển cả ngày càng được mở ra đa chiều, rộng lớn. Điệp từ
“Con sóng” được lặp lại ba lần trong ba câu thơ gợi liên tưởng đến hình
ảnh những đợt sóng liên tiếp cuồn cuộn dưới lòng biển sâu rồi lũ lượt xô
vào bờ giống một con người đang sống trọn trong hạnh phúc và nhớ
nhung. Các cặp từ đối lập “dưới lòng sâu” - “trên mặt nước”, “ngày” -
“đêm” diễn tả nỗi nhớ thường trực, đeo bám con người đến mức “không
ngủ được”. Từ cảm thán "Ôi" xuất hiện giữa dòng thơ cho thấy nỗi nhớ
mạnh mẽ đến mức không thể che giấu mà buộc phải thốt lên thành lời.
Sóng thao thức với đại dương cũng như em luôn nhung nhớ, khát khao
thấu hiểu và yêu thương anh vậy! Nỗi nhớ được thể hiện qua hình tượng
sóng thật gợi cảm và tràn đầy nữ tính. Em là sóng. Sóng là em. Nhưng
có lẽ, hóa thân vào sóng vẫn chưa thể diễn tả hết sự nồng nàn của tình
cảm nên cuối cùng, cô gái đã tách ra, trực tiếp thổ lộ: “Lòng em nhớ đến
anh/Cả trong mơ còn thức”. Nỗi nhớ như một sinh thể, có linh hồn riêng,
bước vào cả trong giấc mơ của con người, bung tỏa khỏi giới hạn của
không gian và thời gian. “mơ” và “thức” vốn là hai trạng thái đối lập,
nay được đặt cạnh nhau, cho thấy lực tác động kì diệu của tình yêu đến
con người. Hơn hết, hành động “nhớ” và “thức” không chỉ là biểu hiện
của “yêu” mà còn cho thấy sự lo lắng, quan tâm cùng vô vàn dự cảm ập đến trong cõi lòng.
Nỗi nhớ khi hai người yêu nhau phải xa nhau thường đi liền với biết bao
lo âu, mặc cảm. Ai cũng sợ tình yêu của mình trở thành “thuyền” và
“bến” trong câu ca dao xưa:
Thuyền về có nhớ bến chăng?
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền.
Chính vì thế, khổ thơ tiếp theo là lời khẳng định tình yêu son sắt, thủy
chung bất chấp mọi rào cản:
Dẫu xuôi về phương Bắc
Dẫu ngược về phương Nam
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh một phương.
Tác giả lại một lần nữa sử dụng thủ pháp nghệ thuật đối lập để thể hiện
tâm trạng. “Bắc” - “Nam” chỉ hai vị trí địa lí xa xôi, cách trở. “xuôi” -
“ngược” là sự vận động trái chiều. Điệp từ “Dẫu” được lặp lại hai lần
như khẳng định sức mạnh của tình yêu chân chính. Lời thơ ban đầu rất
dịu dàng, đằm thắm, đến đây bỗng tràn trề niềm quyết tâm mạnh mẽ.
Phải chăng, khi ta yêu nhau, trái tim luôn hướng về nhau thì mọi phương
trời dù ở đâu cũng chẳng còn quan trọng nữa. Nơi nào có anh và em, nơi
ấy trở thành duy nhất. Anh chính là bến bờ hy vọng, là niềm mong đợi
tuyệt vời và cao cả nhất của em! Không cần ước lệ hay ẩn dụ, tình yêu
được bộc lộ một cách táo bạo, quyết liệt, chân thành. Trái tim của Xuân
Quỳnh quả thực là một trái tim quả cảm, dám yêu, dám nhớ, dám chờ,
thậm chí dám trải qua cả sự tổn thương. Chị đã chọn cho mình một cách
yêu và giữ gìn tình yêu thật đáng trân quý:
Khi anh vắng bàn tay em biết nhớ
Lấy thời gian đan thành áo mong chờ
Lấy thời gian em viết những dòng thơ
Để thấy được chúng mình không cách trở…
Giữa con người văn chương và con người đời thường của một tác giả
thường có những khoảng cách nhất định. Tuy nhiên, với Xuân Quỳnh,
thơ văn của chị vẫn chính là chị như vốn có. Có bao nhiêu tâm tư, chị
đều gửi gắm hết vào trang thơ. Những bài thơ của chị, dù ở khoảng thời
gian nào, vẫn luôn lấp lánh niềm tin vào tình yêu, hạnh phúc:
Ở ngoài kia đại dương
Trăm ngàn con sóng đó
Con nào chẳng tới bờ
Dù muôn vời cách trở
Ba từ “Ở ngoài kia” đem đến hình dung cô gái đang hướng của mình về
khơi xa, nơi trăm ngàn con sóng không biết mỏi đang vượt qua giới hạn
để chạm được vào bờ, ôm ấp nỗi yêu thương. Câu chuyện ấy của biển cả
cũng là câu chuyện miên viễn của tình yêu con người. Những người yêu
nhau bao giờ cũng sẽ tìm đến nhau, luôn luôn là thế.Hình tượng sóng
bỗng sáng ngời lên vẻ đẹp của tâm hồn người phụ nữ với những khao
khát về tình yêu chung thủy và mái ấm gia đình hạnh phúc. Nhưng
không dừng lại ở đó, là một người phụ nữ nhạy cảm, ở Xuân Quỳnh còn
tồn tại một chút chạnh lòng nghĩ đến những cách trở trong tình yêu:
Cuộc đời tuy dài thế
Năm tháng vẫn đi qua
Như biển kia dẫu rộng Mây vẫn bay về xa
Ở khổ thơ thứ tám, thời gian và không gian được đặt trong thế đối lập.
“Cuộc đời” vốn ngắn ngủi, “năm tháng” lại quá dài. Biển cả dẫu rộng
lớn mênh mang cũng chẳng đủ sức níu giữ đám mây bay về phía chân
trời. Các từ “tuy” - “vẫn”, “dẫu” - “vẫn” như tiếng thở dài buồn bã của
nhà thơ trước những thực tế chẳng thể cải tạo. Xuân Quỳnh cũng sợ hãi
sự trôi chảy của thời gian, sự nguội lạnh của lòng người, sợ cái mai một
của tình yêu bởi suy cho cùng, con người cũng chỉ là một thực thể hữu
hạn trước sức tàn phá khốc liệt của thế gian. Không ít lần những vần thơ
chị nặng trĩu nỗi âu lo:
Lời tình tự trăm lần trên ghế đá
Biết lời nào giả dối với lời yêu…
Những nghịch lí của cuộc đời khiến con người đau khổ biết bao! Khát
khao yêu thương và hạnh phúc là bất tận nhưng nhan sắc, tuổi xuân và
sinh mệnh lại vô cùng ngắn ngủi. Nhất là ở những con người từng trải
qua nhiều biến cố trong đời, điều này lại càng được nhận thức rõ rệt.
Tình yêu có thể khiến người ta đẹp lên, đôi tay bớt vụng, cái trán bớt dô
nhưng cũng có thể hủy hoại con người. Nếu ta không yêu, không có
niềm hạnh phúc vô bờ cũng đồng nghĩa với việc ta không biết tổn
thương. Đã chấp nhận sống hết mình vì tình yêu cũng là chấp nhận trái
tim có thể tan nát vì tình. Ta lo lắng tình yêu của mình chẳng bì được
với sức mạnh của thời gian, sợ hãi khi người ta yêu chẳng hiểu cho tình yêu ấy:
Ta yêu người con trai không phải vì mình
Mà họ yêu ta vì họ yêu chính họ
Được yêu hai lần, họ cao lên một bậc
Ta không được yêu cảm thấy thấp dần đi
Vì chính ta cũng chẳng yêu ta…
Đến đây, tưởng như bài thơ sẽ kết thúc với một nốt trầm bi lụy. Khúc ca
dạt dào về tình yêu và biển lớn sẽ hóa thành bản nhạc buồn về con
người, năm tháng. Thế nhưng, “Trái tim hoàn thiện nhất chính là trái tim
có nhiều mảnh vá”, Xuân Quỳnh đã thể hiện sự kiên định với tình yêu
của mình cùng khát vọng bất tử để yêu và được yêu trọn vẹn:
Làm sao được tan ra
Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ
Đến đây, “Em” và “Sóng” lại cùng hòa nhập, quấn quýt vào nhau. “Làm
sao được tan ra” là một câu hỏi tu từ được dùng để bộc lộ cảm xúc. Cụm
từ "tan ra" toàn thanh bằng rất nhẹ nhàng nhưng cũng cho thấy khao
khát cháy bỏng được hòa mình vào tình yêu của Xuân Quỳnh. Những từ
“biển lớn”, “ngàn năm” là những khái niệm không gian, thời gian rộng
lớn. Đại dương tình yêu của nhân loại vô cùng rộng lớn. Nhà thơ mong
muốn được hóa thành “trăm con sóng nhỏ” để tận hưởng và dâng hiến
hết mình cho tình yêu chung của nhân loại. Chỉ khi sóng còn vỗ, biển
mới còn xao động. Chỉ khi con người hi sinh, tình yêu mới còn tồn tại,
chiến thắng được sức mạnh của thời gian “Để ngàn năm còn vỗ”. Đây là
quan niệm tình yêu xuất phát từ truyền thống nhưng cũng rất mới mẻ, hiện đại.
Như vây, qua hình tượng trung tâm là “Sóng” và “Em”, tác phẩm đã
khắc họa những cung bậc của con người trong tình yêu, đem đến những
triết khí sâu sắc về tình yêu và cuộc sống, cho ta thấy rõ vẻ đẹp nữ tính
và khát khao hạnh phúc ở hồn thơ Xuân Quỳnh. Bài thơ sử dụng thể thơ
năm chữ truyền thống, ngôn ngữ tinh tế, nhiều cặp từ đối lập, các tính từ
giàu sắc thái biểu cảm, hệ thống điệp ngữ cùng giọng điệu kết hợp giữa
sôi nổi, mạnh mẽ với nhẹ nhàng, sâu lắng.
“Sóng” xứng đáng là lời tuyên ngôn ý nhị, tinh tế, chân thành của người
con gái về tình yêu. Chừng nào trên thế gian vẫn còn những trái tim trẻ
bồi hồi vì tình yêu, chừng ấy những con sóng trong thơ tình của Xuân
Quỳnh vẫn mãi dào dạt…
2. Phân tích bài thơ Sóng mẫu 2
Xuân Quỳnh là nhà thơ của hạnh phúc đời thường. Thơ bà là tiếng lòng
của một tâm hồn luôn luôn khao khát tình yêu, gắn bó hết mình với cuộc
sống hàng ngày, trân trọng, nâng niu và chăm chút cho hạnh phúc đời
thường. Trong các nhà thơ nữ Việt Nam, Xuân Quỳnh xứng đáng được
gọi là nhà thơ của tình yêu. Bà viết nhiều, viết hay về tình yêu nhưng có
lẽ Sóng là bài thơ đặc sắc hơn cả. Bởi nó nói lên được một tâm hồn khao
khát yêu đương, một tình yêu vừa hồn nhiên chân thật, vừa mãnh liệt,
sôi nổi của một trái tim phụ nữ.
Tình yêu là đề tài muôn thuở của thi ca. Nhiều nhà thơ nổi tiếng đã viết
về tình yêu với tất cả sự nồng nhiệt của một trái tim tuổi trẻ. Ta bắt gặp
một Xuân Diệu nồng nàn, đắm say và khát khao dâng hiến cho tình yêu,
một Nguyễn Bính mơ màng tìm về tình yêu đồng nội, một Anh Thơ tha
thiết nhưng thẹn thùng cái duyên con gái… nhưng chỉ đến Xuân Quỳnh,
cái khát vọng rất đỗi đời thường của con người đó mới được bộc bạch ,
mà bộc bạch một cách chân thành như chính cuộc đời nhà thơ vậy : một
thứ tình yêu vừa phong phú, phức tạp, vừa thiết tha sôi nổi của một trái
tim phụ nữ đang rạo rực, đang khao khát yêu đương.
Sóng trong tác phẩm cùng tên của nhà thơ mang hình ảnh ẩn dụ. Nó là
sự hóa thân của cái tôi trữ tình đầy mơ mộng của thi nhân. Sóng và em
tuy hai mà một, có lúc phân đôi để soi chiếu vào nhau làm nổi bật sự
tương đồng, có lúc lại hòa nhập để tạo nên âm vang cộng hưởng. Và có
thể nói qua hình tượng sóng, Xuân Quỳnh đã bày tỏ một tình yêu dạt
dào, mênh mông và một khát vọng vĩnh hằng về tình yêu đôi lứa.
Mở đầu bài thơ là trạng thái tâm lý đặc biệt của một tâm hồn đang khao
khát yêu đương, đang tìm đến một tình yêu rộng lớn hơn. Xuân Quỳnh
diễn tả thật cụ thể cái trạng thái khác thường, vừa phong phú vừa phức
tạp trong một trái tim cồn cào khao khát tình yêu. Tính khí của người
con gái đang yêu, cũng như sóng vậy thôi, vốn mang trong nó nhiều
trạng thái đối cực: “Dữ dội và dịu êm, Ồn ào và lặng lẽ”… Và cũng như
sóng, trái tim người con gái đang yêu không chấp nhận sự tầm thường,
nhỏ hẹp, luôn vươn tới cái lớn lao để có thể đồng cảm, đồng điệu với
mình “Sông không hiểu nổi mình, Sóng tìm ra tận bể”. Có thể thấy, ngay
trong khổ thơ đầu tiên này một nét mới mẻ trong quan niệm về tình yêu.
Người con gái khao khát yêu đương nhưng không còn nhẫn nhục, cam
chịu nữa. Nếu “Sông không hiểu nổi mình” thì sóng sóng dứt khoát từ
bỏ nơi chật hẹp đó “Tìm ra tận bể”, đến với cái cao rộng, bao dung. Thật
là minh bạch và cũng thật là quyết liệt!
Nỗi khát vọng tình yêu xôn xao, rạo rực trong trái tim con người, trong
quan niệm của Xuân Quỳnh, là khát vọng muôn đời của nhân loại mà
mãnh liệt nhất là của tuổi trẻ. Nó cũng như sóng, mãi mãi trường tồn ,
vĩnh hằng với thời gian. Từ ngàn xưa, con người đã đến với tình yêu và
mãi mãi cứ đến với tình yêu. Với con người, tình yêu bao giờ cũng là
một khát vọng bồi hồi: Ôi con sóng ngày xưa Và ngày nay vẫn thế Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ
Khi tình yêu đến, như một tâm lý tự nhiên và thường tình, người ta luôn
có nhu cầu tự tìm hiểu và phân tích. Nhưng tình yêu là một hiện tượng
tâm lý khác thường, đầy bí ẩn, không thể giải quyết được bằng lý lẽ
thông thường, làm sao có thể giải đáp được câu hỏi về khởi nguồn của
tình yêu, về thời điểm bắt đầu của một tình yêu. Cái điều mà trước đó đã
từng là Xuân Diêu băn khoăn “Làm sao cặt được nghĩa tình yêu? ” thì
nay một lần nữa Xuân Quỳnh bộc bạch một cách hồn nhiên, thật dễ
thương. Tình yêu cũng như sóng biển, như gió trời vậy thôi, làm sao có
thể hiểu hết được. Nó cũng tự nhiên, hồn nhiên như thiên nhiên , và
cũng khó hiểu, nhiều bất ngờ như tự nhiên vậy : Sóng bắt đầu từ gi Gió bắt đầu từ đâu Em cũng không biết nữa Khi nào ta yêu nhau
Tình yêu thường cũng gắn liền với nỗi nhớ khi xa cách. Nỗi nhớ của một
trái tim đang yêu được Xuân Quỳnh diễn tả thật mãnh liệt. Một nỗi nhớ
thường trực cả khi thức, cả khi ngủ, bao trùm lên cả không gian. Một nỗi
nhớ cồn cào, da diết, không thể nào yên, không thể nào nguôi. Nó cuồn
cuộn, dào dạt như những đợt sóng biển triền miên, vô hồi, vô hạn. Nhịp
thơ trong suốt bài thơ này là nhịp sóng, nhưng rõ nhất, dào dạt, hăm hở,
náo nức nhất , mãnh liệt nhất là ở đoạn thơ này : Con sóng dưới lòng sâu Con sóng trên mặt nước Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Và, như trên đã nói, vẫn là hình tượng song hành của sóng và em bổ
sung đắp đổi cho nhau nhằm diễn tả sâu sắc hơn, ám ảnh hơn tình yêu và
nỗi nhớ cùng với lòng thủy chung vô hạn của một trái tim đang rạo rực
yêu thương. Nỗi nhớ được diễn tả qua hình tượng con sóng nhớ bờ “
Ngày đêm không ngủ được” vẫn chưa đủ, chưa thỏa, lại được thể hiện
một lần nữa qua nỗi nhớ của nhà thơ : “ Lòng em nhớ đến anh, Cả trong
mơ còn thức”. Nỗi nhớ tràn đầy lòng yêu của thi sĩ. Nỗi nhớ thường trực
trong mọi không gian và thời gian, không chỉ tồn tại trong ý thức mà còn
len lỏi trong ý thức, xâm nhập vào cả trong giấc mơ. Những đòi hỏi,
khao khát yêu đương của người con gái được bộc lộ thật mãnh liệt
nhưng cũng thật giản dị: sóng chỉ khao khát tới bờ cũng như em khao
khát có anh ! Tình yêu của người con gái ở đây vừa thiết tha, mãnh liệt,
vừa trong sáng, giản dị, vừa thủy chung duy nhất. Qua hình tượng sóng
và em. Xuân Quỳnh đã nói lên thật chân thành, táo bạo , không hề giấu
giếm cái khát vọng tình yêu sôi nổi, mãnh liệt của mình, một phụ nữ,
một điều hiếm thấy trong văn học Việt Nam.
Xuân Quỳnh viết bài thơ Sóng năm 1967, khi mà nhà thơ đã từng nếm
trải sự đổ vỡ trong tình yêu. Song, người phụ nữ hồn nhiên tha thiết yêu
đời này vẫn còn ấp ủ biết bao hi vọng, vẫn phơi phới một niềm tin vào
hạnh phúc trong trương lai. Vừa tự động viên, an ủi mình, tác giả vừa tin
vào cái đích cuối cùng của một tình yêu lớn như con sóng nhất định sẽ
“tới bờ”, “dù muôn vời cách trở”. Tương lai hạnh phúc như đang còn ở
phía trước. Và vì thế, ý thức về thời gian chưa làm nhà thơ lo âu mà chỉ
làm tăng thêm niềm tin tưởng: Cuộc đời tuy dài thế Năm tháng vẫn đi qua Như biển kia dẫu rộng Mây vẫn bay về xa
Xuân Quỳnh vừa thổ lộ trực tiếp, vừa mượn hình tượng sóng để nói và
suy nghĩ về tình yêu. Những ý nghĩ này có vẻ tự do, tản mạn, nhưng từ
trong chiều sâu của thi tứ vẫn còn sự vận động nhất quán. Đó là cuộc
hành trình khởi đầu là sự từ bỏ cái chật chội, nhỏ hẹp để tìm đến một
tình yêu bao la, rộng lớn, cuối cùng là khát vọng được sống hết mình
trong tình yêu, muốn hóa thân vĩnh viễn thành tình yêu muôn thuở: Làm sao được tan ra Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu Để ngàn năm còn vỗ.
Người con gái mong muốn hòa mình vào bể đời rộng lớn , bứt mình ra
khỏi những lo toan tính toán , để ngập chìm trong bể lớn tình yêu. Phải
có một tình yêu như thế nào thì mới có được một mong muốn cao cả đến
chừng ấy. Khát vọng tình yêu cũng là khát vọng sống mãnh liệt đủ đầy.
Cuộc đời còn tình yêu thì cuộc đời còn tươi đẹp và đáng sống và sống
trong tình yêu là một điều hạnh phúc. Xuân Quỳnh mong ước được sống
mãi trong tình yêu, bất tử với tình yêu
Sóng là một bài thơ tình yêu rất tiêu biểu cho tư tưởng và phong cách
thơ Xuân Quỳnh ở giai đoạn đầu. Một bài thơ vừa xinh xắn, duyên dáng,
vừa mãnh liệt, sôi nổi, vừa hồn nhiên, trong sáng, vừa ý nhị sâu xa. Sau
này khi đã nếm trải nhiều cay đắng trong tình yêu, giọng thơ Xuân
Quỳnh không còn phơi phới bốc men say nữa, nhưng cái khát vọng tình
yêu vẫn tồn tại mãi mãi trong trái tim tràn ngập yêu thương của nhà thơ.