Phân tích Hạnh phúc của một tang gia trong Số đỏ của Vũ Trọng Phụng
Một trong những tác phẩm văn học tiêu biểu cho xu hướng hiện thực hóa phê phán kịch liệt xã hội tư
sản thành thị trước năm 1945 là tiểu thuyết "Số đỏ" của nhà văn Vũ Trọng Phụng. Kính mời quý bạn
đọc cùng theo dõi bài viết dưới đây của Luật Minh Khuê, bài viết sẽ cung cấp cho quý bạn đọc mẫu
phân tích Hạnh phúc của một tang gia chọn lọc hay nhất.
Phân tích Hạnh phúc của một tang gia chọn lọc hay nhất
Bước qua những trang cổ tích nhẹ nhàng, êm ái của Thạch Lam, đắm chìm trong những bi thương,
mất mát của những cuộc đời như tấm vải rách chẳng còn vẹn nguyên trong những trang văn của Nam
Cao, ta cùng quay trở về hiện thực lố lăng của xã hội thành thị Việt Nam giai đoạn những năm 1930 -
1945. Một xã hội trong lớp vỏ văn minh " âu hóa" bao trùm lên những trò đời kệch cỡm, nhảm nhí.
Trong cái xã hội nhiều phương Tây - Ta, bằng ngòi bút của mình, Vũ Trọng Phụng đã tung ra hàng loạt
những tiếng cười mang đậm sắc thái phê phán ẩn náu sau những tình huống đầy mâu thuẫn của "Số
đỏ" mà điển hình là tác phẩm 'Hạnh phúc của một tang gia"
Vũ Trọng Phụng được biết đến là một nhà văn và nhà báo nổi tiếng của Việt Nam vào đầu thế kỉ XX.
Những sáng tác của ông đều đóng góp cho văn học Việt Nam trước cách mạng tháng Tám một diện
mạo hoàn toàn mới lạ. Hầu hết các tác phẩm của ông chúng ta đều thấy rõ ý thức bênh vực người lao
động, chính ngòi bút trào phúng sắc sảo đã vạch trần bản chất của những cái xấu xa, cái ác, bẩn thỉu
của một xã hội cũ. Có thể nói ông đã hiểu thấu cái xã hội ngày ấy qua từng trang viết. Những tác phẩm
của ông đều được coi là những thước phim vượt thời gian. Trong các tác phẩm của ông trào phúng là
một điểm sáng đặc biệt và đây cũng là sở trường của ông tạo nên sức hút về nghệ thuật cũng như nội
dung. Tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật đó chính là tác phẩm "Hạnh phúc của một tang gia" thuộc
chương XV của tiểu thuyết "Số đỏ", được sáng tác vào năm 1936 và in thành sách vào năm 1938.
"Số đỏ" là tiểu thuyết kể về nhân vật chính Xuân tóc đỏ, một kẻ bị coi là hạ lưu nhưng bằng lời nói dối
ngọt ngào và thủ đoạn mưu mô đã nhảy lên được tầng lớp thượng lưu danh giá của xã hội Âu hóa lúc
bấy giờ. Qua đó nhà văn đã phê phán những con người nhố nhăng trong xã hội buổi giao thời Đông Tây hỗn loạn.
"Hạnh phúc của một tang gia" là câu chuyện xoay quanh nhân vật của một người chết là cụ Cố tổ đã
ngoài 80 tuổi. Sự ra đi của cụ Cố tổ là niềm hạnh phúc của đại gia đình, từ vợ chồng ông Văn Minh,
ông Phán, cậu Tú Tân đến cô Tuyết cùng với một đám con cháu, ai ai cũng vui mừng vì cái chết của cụ
Cố tổ. Từ giây phút ông cụ mất, đám con cháu của cụ được dịp khoe mẽ với hàng xóm xung quanh.
Đám ma được cử hành theo nghi thức hiện đại của xã hội thượng lưu phương Tây. Những thế hệ con
cháu mang danh hiếu thảo trong đám tang của cụ đã mặc những bộ trang phục Âu hóa nửa tây nửa ta,
những trò "mèo mả gà đồng" của dâu con những người xung quanh đó. Người đi đưa tang ai cũng
làm ra vẻ mặt nghiêm chỉnh buồn rầu nhưng lại bàn bạc đủ chuyện trên đời: chuyện vợ con,nhà cửa...
Trong cảnh hạ huyệt, cậu Tú Tân hướng dẫn mọi người chi tiết trong cách bố trí chụp từng bức hình.
Đám ma của cụ Cố tổ chính là cuộc diễu hành được sử dụng mọi trò hề của tầng lớp thượng lưu. Qua
đoạn trích này tác giả đã phơi bày những trò lố lăng, phi đạo đức lẫn truyền thống của kẻ sống núp
dưới gót giày của bọn thực dân xâm lược, một bức tranh toàn cảnh của xã hội đương thời mục rữa, thối nát.
Điều đầu tiên mà chúng ta cảm nhận được ngay đó chính là tiêu đề của tác phẩm "Hạnh phúc của một
tang gia". Ta như cảm nhận được rằng đây chính là mâu thuẫn và nực cười của câu chuyện. Trong nhà
có tang, đám đang luôn gắn liền với sự mất mát, đau thương nhưng trong đoạn trích này sự đau
thương đã được thay thế bằng niềm hạnh phúc, cảm giác như đây là điều mà họ mong chờ, khao khát
từ lâu và nay đã trở thành hiện thực.
Khi trong nhà có tang thì ông Phán mọc sừng lúc này lại cảm thấy hạnh phúc vì được thêm số tiền, đó
chính là vài nghìn đồng bù khoản bị vợ cắm sừng. Và chính con trai của cụ - cụ Cố Hồng cũng nhắm
mắt mơ màng đến cái lúc cụ mặc áo gai, lụ khụ chống gậy, để cho thiên hạ thấy được sự đau khổ và
cũng để họ chỉ trỏ để khen một cái đám ma như thế một cái gậy như thế. Ông Văn Minh lại rất thích
thú với cái chúc thư kia sẽ vào thời kì thực hành chứ không phải là lý thuyết viển vông nữa. Cậu Tú
Tân lại sướng điên người lên, vì chỉ có lúc này mới có thể trổ tài chụp ảnh, trong khi đó thì bà Văn
Minh nôn nao chờ lăng xê những kiểu đồ tang tân thời của hiệu may Âu hóa. Cô Tuyết lai thêm vui
mừng khi lại có dịp khoe với thiên hạ cái cơ thể gợi cảm qua làn áo tang mỏng manh kia như thể nói
rằng ' chưa đến nỗi đánh mất chữ trinh". Dường như mọi thứ hạnh phúc cứ thế mà tuôn ra, trào ra khó dấu diếm.
Tất cả mọi người trong gia đình đều coi đây chính là một dịp may, không những thế nó còn là dịp may
đặc biệt để thỏa mãn ý muốn,thực hiện được ý đồ riêng tư của đời mình. Chính đám con cháu vô tâm,
bất hiếu ấy ai cũng sung sướng thỏa thích ngay trong đám tang của gia đình mình. Trong " Hạnh phúc
của một tang gia" ta thấy được sự đi ngược với lẽ đời khi có những niềm hân hoan, hạnh phúc từ
chính những đứa con, đứa cháu trước sự mất mát đau thương. Sử dụng đồng thời cặp từ ' Hạnh
phúc" và "tang gia" mang lại một hàm ý trái ngược nhau như tiếng cười chua chát, Vũ Trọng Phụng đã
thể hiện rõ đặc sắc trào phúng ở đây.
Không có bất kì một sự thương xót nào, trong đám tang chỉ toàn không khí hoan hỷ, mỗi người đều
mang trong mình những niềm vui riêng. Sự biến chất về nhân cách trong đại gia đình này thể hiện ở
tâm thế chúng là chờ đợi để được chia phần khối gia sản kếch xù kia "Cái chết kia làm cho nhiều
người sung sướng lắm".
Cái chết nhưng mang lại niềm vui cho mọi người bởi tất cả tồn đọng bên trong những kẻ đó chẳng còn
nhân tính nữa. Niềm vui sướng qua mỗi nhân vật được biến tấu muôn hình vạn trạng.
Có lẽ niềm vui đầu tiên phải kể đến nhân vật cụ Cố Hồng, ông chờ đợi sự trọng vọng về tuổi tác của tất
cả mọi người đối với mình thể hiện qua cách xưng hô "cụ Hồng". Cụ Cố tổ mất, đồng nghĩa với với
việc con " giai nhớn" là cụ Hồng trở thành người có quyền lực nhất trong nhà.Tuy vẫn còn trẻ, chưa
đến tuổi thọ nhưng ông có tham vọng là được mọi người gọi bằng cụ, ông thích được mọi người
trong gia đình và xã hội trọng vọng, kính nể. Niềm vui của ông là được diễn trò già yếu trước bàn dân
thiên hạ cùng với sự mơ mộng được mặc áo xô gai, lụ khụ ho khạc mếu máo để được mọi người nghĩ
"Úi giời con giai nhớn đã già thế kia". Chỉ vì muốn được gọi là "cụ" mà ông muốn bố mình mất đi -
một lí do hết sức khôi hài nhưng khi đi sâu vào đoạn trích ta còn thấy được những lý do hài hước khác nữa.
Ông Văn Minh còn vui mừng hơn vì cái chúc thư của cụ tổ để lại đến nay khi cụ mất đã được đem ra
thực hành. Đây có lẽ là thời khắc mà ông đã chờ đợi từ rất lâu rồi bởi cái gia tài mà cụ để lại cho con
cháu bây giờ mới được thực hiện, nó khiến đứa cháu trai này đứng ngồi không yên, trông đợi từng
giây, từng phút. Đây có lẽ cũng là tâm lý chung của đám con cháu trong gia đình thượng lưu này, bởi
thứ họ quan tâm hàng đầu là liệu bản thân sẽ được bao nhiêu trong bức chúc thư kia. Một đứa cháu
với dã tâm về món hời tài sản trước mắt từng chút chút một đã bóp méo nhân tính vốn có của mình.
Trong khi đó thì bà Văn Minh lại dùng đám tang của cụ Cố phục vụ cho việc quảng bá hiệu may của
mình. Trong đám tang bà trưng bày những mốt áo tang mới nhất, những người trong gia đình cũng
diện những mốt áo tang cách tân ấy, đi đi lại lại trong đám tang ắt hẳn sẽ thu hút được ánh nhìn của
đám thượng lưu. Đám tang này là một đám tang sang trọng và tầm cỡ, nhất định sẽ có nhiều tầng lớp
thượng lưu tới tham dự,chính vì thế mà bà Văn Minh đã nhân cơ hội đó để trình diễn bộ sưu tập của hiệu may Âu hóa.
Còn cô Tuyết - con gái út của cụ Cố thì lại diện những bộ y phục mốt nhất trước tất cả mọi người. Bộ y
phục với tên gọi "Ngây thơ" được miêu tả "cái áo dài voan mỏng trong cóc - sê. trông như hở cả nửa
nách và vú". Bộ trang phục lệch lạc đã làm mất đi sự tôn nghiêm cần có của một đám tang. Mang tiếng
là bộ y phục như khẳng định bản thân vẫn còn trinh tiết nhưng lại trở thành sự phỉ báng, không tôn
trọng người đã mất.
Cậu Tú Tân lại được dịp sướng điên người lên vì sử dụng chiếc máy ảnh từ lâu đã không có dịp dùng
đến. Trông có vẻ tất bật, cậu chạy đi chạy lại khua chân múa tay yêu cầu mọi người thể hiện kiểu này,
kiểu khác. Một sự vô tâm, thờ ơ với người đã khuất bởi đứa cháu trai bất hiếu.
Hay chính ông Phán mọc sừng cũng vui mừng vì trên đầu mình mọc sừng sẽ được hưởng nhiều tiền
hơn sau khi đám ma kết thúc. Ông vừa có thể công khai cho gia đình nhà vợ một cách hãnh diện rằng
mình là một người chồng bị cắm sừng, lại vừa có thể vạch trần cô Hoàng Hôn lăng loàn. Một người
nữa có lẽ hạnh phúc nhất khi cụ Cố mất có lẽ là Xuân tóc đỏ danh dự của hắn ngày càng tăng vọt, ngày
càng đáng tin hơn, uy tín hơn.
Đối với bạn của cụ Cố Hồng, đây lại là cơ hội trưng diện các kiểu râu và các loại mề đay, "Bắc Đẩu Bội
Tinh, Long Bội Tinh, Cao Mên Bội Tinh, Vạn Tượng Bội Tinh.." Không phải bỗng dưng mà trời cho cơ
hội để khoe mẽ, giờ đây tất cả mọi người sẽ phải nhìn vào mà trầm trồ.
Không chỉ có người nhà của cụ Cố tổ sung sướng ra mặt mà những người ở đây cũng góp phần vào
niềm hạnh phúc của gia đình thượng lưu này. Là đám tang nhưng lại có kiệu bát cống, có lợn quay che
lọng chẳng khác nào một đám hỷ? Hay có cả kèn ta, kèn tây của sự lố bịch Âu hóa. Hay chính đám ma
này chính là cơ hội cho những " nam thanh nữ tú" "mèo mả gà đồng" "Chim cò" nhau. Thật đáng xấu
hổ, đáng lên án thay.
Có lẽ cảnh hạ huyệt là lúc hội tụ đầy đủ nhất sự giả dối và vô đạo đức thể hiện sự bi hài và bất lương
của đám con cháu trong nhà. Vũ Trọng Phụng đã miêu tả trong cái khung cảnh ấy, một khung cảnh đầy
'ưu thương" đã hiện lên hình ảnh những kẻ thối nát lúc bấy giờ. Cậu Tú Tân đóng vai trò là một đạo
diễn trong tấn bi hài kịch này, để thỏa mãn đam mê chụp ảnh của mình cậu đã " bắt bẻ từng người
một, hoặc chống gậy, hoặc gục đầu, hoặc còng lưng, hoặc lau nước mắt như thế này thế nọ". Quá quắt
hơn là bạn bè của cậu còn nhảy lên cả những ngôi mộ xung quanh, nhiệt tình chọn những góc chụp
đẹp. Tấn bi hài khiến người đọc phải cười ra nước mắt khi biến nơi hạ huyệt thành sàn diễn, sân
khấu, thứ tình cảm tiếc hương người chết chỉ là trì diễn xuất lố bịch chứ không phải xuất phát từ thứ
tình cảm đau xót, tiếc thương. Cụ Cố Hồng thì "ho khạc mếu máo và ngất đi", trong khi bố vừa mất
ông chỉ nghĩ đến tiền và danh dự của bản thân thì bây giờ việc khóc lóc và ngất xỉu trước lúc tiễn biệt
người bố lần cuối thì đây cũng chỉ là trò diễn hài. Đây là chi tiết tô đậm sự bất hiếu của kẻ được coi là
người đứng đầu trong gia đình, lúc đó vẫn còn có tiếng khóc lớn nhất bật lên từ ông Phán mọc sừng,
ông ta tỏ ra vô cùng đau khổ, ông " oặt người đi, khóc mãi không thôi". Ông ta chính là người gián tiếp
gây ra cái chết của cụ Cố tổ và tiếng khóc "hứt, hứt" của ông khiến mọi người xung quanh phải chú ý
đến. Thấy ông Phán khóc đến nỗi oặt cả người thì Xuân đã đến đỡ ông để ông không ngã, tiếng khóc
của ông suy cho cùng chẳng phải là tiếng khóc của sự tiếc thương đau đơn mà chẳng qua chỉ là đang
kìm nén niềm hạnh phúc đằng sau. Ngòi bút của Vũ Trọng Phụng đã cận cảnh lia vào từng góc khuất
phía sau cái áo tang tân thời, phơi bày toàn bộ sự lừa lọc, nhẫn tâm, vô nhân tính của đám con cháu
bất hiếu. Đám tang diễn ra như một vở hài kịch mà diễn viên chính là đám con cháu vô nhân tính này.
Cách tạo dựng tình huống vô cùng độc đáo trái với đạo lí, phong tục. Một đám tang ngập tràn trong
hạnh phúc, vui sướng mà không hề có chút tiếc thương đau buồn nào cả. Qua đây Vũ Trọng Phụng
cũng đã nói lên tất cả sự lố bịch vô đạo đức cả cái xã hội thượng lưu nửa thuộc địa phong kiến đương
thời và trào lưu Âu hóa.
Từ cách đặt tên cho nhan đề, tên nhân vật, cách so sánh, đến cách đặt câu hỏi... đều đậm chất nét bút
trào phúng, châm biếm. Một tác phẩm văn học ví như chiếc gương khổng lồ soi chiếu và phản ánh xã
hội. Đoạn trích "Hạnh phúc của một tang gia" là một ví dụ điển hình. Tác giả đã không ngần ngại mà
phanh phui toàn bộ những bộ mặt xấu xa, thối nát của xã hội Việt Nam đương thời. Những con thú
đội lốt người thi nhau bàn về "văn minh", "âu hóa" nhưng bên trong tâm hồn lại thối rữa, mục nát.
Cái xã hội mất nhân tính ấy được Vũ Trọng Phụng dựng lên bằng thủ pháp đối lập giữ bên ngoài và
bên trong con người để từ đó phát ra tiếng cười mỉa mai, sâu cay. Trước đây không lâu thì Trần Tế
Xương cũng đã khóc - cười cho xã hội truyền thống Việt Nam điên đảo qua bài thơ "Mồng hai tết viếng cô Kí".
Rất đỗi thành công ở nét bút trào phúng độc đáo phần nào đã là nên tên tuổi của tác phẩm. Ông đã
lộn trái và bóc trần lớp vỏ "văn minh" lộ ra bản chất xấu xa của tầng lớp thượng lưu tư sản. Đồng thời
tác phẩm cũng phơi bày hiện thực xã hội nước ta trước cách mạng, một xã hội thật giả lẫn lộn, nơi
một gia đình băng hoại về đạo đức lại được coi là chuẩn mực về nề nếp.