Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về hình thái kinh tế -xã hội? Phân tích quá trình lịch sử tự nhiên của hình thái kinh tế -xã hội? Ý nghĩa phương pháp luận của vấn đề nghiên cứu?” môn Triết học Mác - Lênin | Trường đại học Mở Hà Nội

lOMoAR cPSD| 53331727 CHỦ ĐỀ 5
II.Phân tích nội dung Quy luật thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập. 1 .Cở sở lý luận
Quy luật thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập thể hiện bản chất, là hạt
nhân của phép biện chứng duy vật, bởi quy luật đề cập tới vấn đề cơ bản và
quan trọng nhất của phép quy luật biện chứng duy vật – vấn đề nguyên nhân,
động lực của sự vận động, phát triển.
Vị trí: quy luật giúp giải thích sự vận động, phát triển của sự vật, hiện tượng
trong mọi lĩnh vực, từ tự nhiên đến xã hội.
Vai trò: + Giúp nhận thức sâu sắc về mối quan hệ giữa các yếu tố trong một hệ thống
+Là cơ sở lý luận cho việc phân tích và giải quyết các vấn đề thực tiễn, từ
đó đưa ra các quyết sách phù hợp. a) Các khái niệm:
- Mặt đối lập là khái niệm dùng để chỉ các bộ phận, các thuộc tính… có
khuynh hướng biến đổi trái ngược nhau, nhưng cùng tồn tại khách quan
trong mỗi sự vật hiện tượng của tự nhiên, xã hội và tư duy.
Vd: Trong cơ thể người có hoạt động tự nhiên là ăn và bài tiết cùng
tồn tại hay thực vật có hai quá trình quang hợp và hô hấp…
- Mâu thuẫn biện chứng ( mâu thuẫn) là khái niệm dung để chỉ sự liên hệ,
tác động theo cách vừa thống nhất, vừa đấu tranh, vừa đòi hỏi, vừa loại
trừ, vừa chuyển hoá lẫn nhau giữa các mặt đối lập.
Vd: Mẫu thuẫn về quan hê ̣tài sản đẫn đến tranh chấp, hê quả là anh em ̣
tan đàn xẻ nghé, bạn bè chia lìa,...
• Tính khách quan: Mâu thuẫn là cái vốn có của mọi sự vật,
hiện tượng, không phải đem từ bên ngoài vào. Tồn tại không
phụ thuộc vào ý thức con người.
• Tính phổ biến: Mâu thuẫn diễn ra trong mọi sự vật, hiện
tượng, mọi giai đoạn tồn tại và phát triển của sự vật, hiện tượng.
Mâu thuẫn này mất đi sẽ có mâu thuẫn khác thay thế.
• Tính phong phú, đa dạng: Sự vật, hiện tượng khác nhau sẽ có
mâu thuẫn khác nhau. Trong một sự vật, hiện tượng có thể tồn
tại nhiều mâu thuẫn khác nhau và có vị trí, vai trò khác nhau đối
với sự vận động, phát triển của sự vật đó. b) Nội dung
Trong mỗi mâu thuẫn, các mặt đối lập vừa thống nhất với nhau, vừa đấu
tranh lẫn nhau tạo nên trạng thái ổn định tương đối của sự vật, hiện tượng. lOMoAR cPSD| 53331727 -
Sự thống nhất giữa các mặt đối lập là khái niệm dùng để chỉ sự liện
hệ giữa chúng và được thể hiện ở việc:
• Thứ nhất, các mặt đối lập cần đến nhau, nương tựa vào nhau, làm
tiền đề cho nhau tồn tại.
• Thứ hai, các mặt đối lập tác động ngang nhau, cân bằng nhau thể
hiện sự đấu tranh giữa cái mới đang hình thành với cái cũ chưa mất hẳn.
• Thứ ba, giữa các mặt đối lập có sự tương đồng.
- Sự đấu tranh giữa các mặt đối lập là khái niệm dùng để chỉ sự tác động
qua lại theo hướng bài trừ, phủ định lẫn nhau giữa chúng.
- Sự thống nhất giữa các mặt đối lập có tính tạm thời, tương đối, có điều
kiện, nghĩa là sự thống nhất đó chỉ tồn tại trong trạng thái đứng im tương
đối của sự vật, hiện tượng. Sự đấu tranh có tính tuyệt đối, nghĩa là đấu
tranh phá vỡ sự ổn định tương đối của chúng dẫn đến sự chuyển hoá về chất của chúng.
- Sự đấu tranh giữa các mặt đối lập phát triển làm mâu thuẫn ngày càng trở
nên sâu sắc và khi đến một mức độ nhất định, trong điều kiện nhất định
thì mâu thuẫn được giải quyết, sự vật, hiện tượng chuyển hoá.
- Sự vật, hiện tượng mới ra đời tự nó lại có mặt đối lập mới, có mâu thuẫn
mới, có quá trình thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập.
- Tóm lại: Mọi đối tượng đều bao gồm những mặt, những khuynh
hướng, lực lượng…đối lập nhau tạo thành những mâu thuẫn trong
chính nó; sự thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập là nguyên
nhân, động lực bên trong của sự vận động và phát triển, làm cho cái
cũ mất đi và cái mới ra đời.
Vd : + Trong cuộc kháng chiến chống Pháp, mâu thuẫn giữa nhân dân
và thực dân Pháp được đẩy lên đỉnh điểm, tại động lực cho nhân dân ta
đấu tranh và kết quả là khai sinh ra nhà nước Việt Nam
+ Sự đấu tranh giữa giai cấp thống trị và giai cấp bị trị đã tạo nên
một hình thái xã hội mới. Sự hình thành của xã hội mới lại làm phát
sinh những mâu thuẫn mới trong xã hội đó.
c) Ý nghĩa phương pháp luận:
- Vì mâu thuẫn là nguồn gốc, động lực của sự vận động, phát triển nên
cần phải thừa nhận tính khách quan của sự mâu thuẫn trong sự vật,
hiện tượng; từ đó giải quyết mâu thuẫn phải tuân theo quy luật, điều lOMoAR cPSD| 53331727
kiện khách quan. Muốn phát hiện mâu thuẫn cần tìm ra thể thống nhất
của các mặt đối lập trong sự vật, hiện tượng.
- Vì mâu thuẫn có tính đa dạng, phong phú nên khi phân tích mâu
thuẫn, phải xem xét quá trình phát sinh, phát triển của từng loại
mâu thuẫn; xem xét vai trò, vị trí và mối quan hệ giữa các mâu thuẫn
và đề ra được phương pháp giải quyết mâu thuẫn đó.
- Phải nắm vững nguyên tắc giải quyết mâu thuẫn bằng đấu tranh
giữa các mặt đối lập, không điều hoà mâu thuẫn cũng không nóng vội
hay bảo thủ, bởi giải quyết mâu thuẫn còn phụ thuộc vào điều kiện đã
đủ và chín muồi hay chưa. 2 . Liên hệ bản thân Ví dụ cá nhân:
Trong quá trình học tập, tôi thường gặp phải các ý kiến trái chiều trong
nhóm thảo luận. Việc lắng nghe và tranh luận về những quan điểm khác
nhau đã giúp tôi phát triển tư duy, mở rộng kiến thức và cải thiện khả
năng giải quyết vấn đề.
Kết luận: Quy luật thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập không
chỉ là một khái niệm lý thuyết mà còn có ứng dụng thực tiễn quan trọng
trong việc hiểu và giải quyết các vấn đề trong cuộc sống hàng ngày. Bằng
cách nhận diện và phân tích các mặt đối lập, chúng ta có thể thúc đẩy sự
phát triển cá nhân và xã hội.