Sách tự học lập trình - Công nghệ thông tin | Trường đại học Công Nghệ Sài Gòn

Sách tự học lập trình - Công nghệ thông tin | Trường đại học Công Nghệ Sài Gòn được sưu tầm và soạn thảo dưới dạng file PDF để gửi tới các bạn sinh viên cùng tham khảo, ôn tập đầy đủ kiến thức, chuẩn bị cho các buổi học thật tốt. Mời bạn đọc đón xem!

20 10 lượt tải Tải xuống
Chia sẻ Báo cáo tài liệu

Môn: Công nghệ thông tin(CNSG)

Trường: Đại học Công nghệ Sài Gòn

Thông tin:

209 trang 5 tháng trước

Tác giả:

Profile Kim Oanh
Bùi Vi t Hà ệ
We support approaches to coding that engage young people in
thinking creatively, reasoning systematically, and working
collaboratively essential skills for everyone in today's society. --
Chúng tôi h m t công c l p trình m i giúp trỗ trợ ộ ụ ậ ớ ẻ suy nghĩ
hợp lý hơn, hệ thống hơn, sáng tạo hơn, làm việc nhóm và rèn
luyện các kỹ n thinăng cầ ết trong xã hội hôm nay.
Hà Nội 2016
2 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Mục l c ụ
Vì sao Scratch? ......................................................................................................................... 6
Mục đích ............................................................................................................................... 7
Bắt đầu .................................................................................................................................. 7
Nội dung bài h c .................................................................................................................. 7ọ
Câu h i và bài t p ................................................................................................................. 7ỏ ậ
Mở rộng ................................................................................................................................ 7
CHƯƠNG 1: LÀM QUEN VỚI SCRATCH ........................................................................... 8
Bài 1. Tư duy máy tính là gì ..................................................................................................... 9
Mục đích ............................................................................................................................... 9
Bắt đầu .................................................................................................................................. 9
Nội dung bài h c ................................................................................................................ 10ọ
Câu h i và bài t p ............................................................................................................... 14ỏ ậ
Mở rộng .............................................................................................................................. 15
Bài 2. Làm quen v i Scratch .................................................................................................. 17ớ
Mục đích ............................................................................................................................. 17
Bắt đầu ................................................................................................................................ 17
Nội dung bài h c ................................................................................................................ 18ọ
Câu h i và bài t p ............................................................................................................... 22ỏ ậ
Mở rộng .............................................................................................................................. 23
CHƯƠNG 2: BẮT ĐẦU LẬP TRÌNH SCRATCH .............................................................. 24
Bài 3. Chuy ng 1 ............................................................................................................. 25ển độ
Mục đích ............................................................................................................................. 25
Bắt đầu ................................................................................................................................ 25
Nội dung bài h c ................................................................................................................ 25ọ
Câu h i và bài t p ............................................................................................................... 37ỏ ậ
Mở rộng .............................................................................................................................. 38
Bài 4. V hình 1 ...................................................................................................................... 39ẽ
Mục đích ............................................................................................................................. 39
Bắt đầu ................................................................................................................................ 39
Hoạt độ ọng bài h c............................................................................................................... 39
Câu h i và bài t p ............................................................................................................... 48ỏ ậ
Mở rộng .............................................................................................................................. 49
Bài 5. Âm thanh 1................................................................................................................... 50
3 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Mục đích ............................................................................................................................. 50
Bắt đầu ................................................................................................................................ 50
Nội dung bài h c ................................................................................................................ 50ọ
Câu h i và bài t p .............................................................................................................. 57ỏ ậ
Mở rộng .............................................................................................................................. 58
Bài 6. Chuy ng 2 ............................................................................................................. 60ển độ
Mục đích ............................................................................................................................. 60
Bắt đầu ................................................................................................................................ 60
Nội dung bài h c ................................................................................................................ 60ọ
Câu h i và bài t p ............................................................................................................... 66ỏ ậ
Mở rộng .............................................................................................................................. 67
Bài 7. V hình 2 ...................................................................................................................... 70ẽ
Mục đích ............................................................................................................................. 70
Bắt đầu ................................................................................................................................ 70
Nội dung bài h c ................................................................................................................ 71ọ
Câu h i và bài t p ............................................................................................................... 76ỏ ậ
Mở rộng .............................................................................................................................. 76
Bài 8. Âm thanh 2................................................................................................................... 77
Mục đích ............................................................................................................................. 77
Bắt đầu ................................................................................................................................ 77
Nội dung bài h c ................................................................................................................ 77ọ
Câu h i và bài t p .............................................................................................................. 87ỏ ậ
Mở rộng .............................................................................................................................. 88
CHƯƠNG 3: TÌM HIỂU SÂU HƠN SCRATCH ................................................................. 89
Bài 9. H i tho i ...................................................................................................................... 90ộ ạ
Mục đích ............................................................................................................................. 90
Bắt đầu ................................................................................................................................ 90
Nội dung bài h c ................................................................................................................ 91ọ
Câu h i và bài t p ............................................................................................................... 98ỏ ậ
Mở rộng .............................................................................................................................. 98
Bài 10. H i và truyội thoạ ền thông ........................................................................................ 100
Mục đích ........................................................................................................................... 100
Bắt đầu .............................................................................................................................. 100
Nội dung bài h c .............................................................................................................. 100ọ
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 104ỏ ậ
Mở rộng ............................................................................................................................ 105
4 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 11. C n .................................................................................................................. 107ảm biế
Mục đích ........................................................................................................................... 107
Bắt đầu .............................................................................................................................. 107
Nội dung bài h c .............................................................................................................. 108ọ
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 113ỏ ậ
Mở rộng ............................................................................................................................ 113
CHƯƠNG 4: SCRATCH NÂNG CAO ............................................................................... 115
Bài 12. X lý s 1 ................................................................................................................. 116ử ố
Mục đích ........................................................................................................................... 116
Bắt đầu .............................................................................................................................. 116
Nội dung bài h c .............................................................................................................. 116ọ
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 123ỏ ậ
Mở rộng ............................................................................................................................ 123
Bài 13. X lý s 2 ................................................................................................................. 125ử ố
Mục đích ........................................................................................................................... 125
Bắt đầu .............................................................................................................................. 125
Nội dung bài h c .............................................................................................................. 125ọ
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 129ỏ ậ
Mở rộng ............................................................................................................................ 129
Bài 14. X lí xâu ký t 1 ...................................................................................................... 130ử ự
Mục đích ........................................................................................................................... 130
Bắt đầu .............................................................................................................................. 130
Nội dung bài h c .............................................................................................................. 130ọ
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 137ỏ ậ
Mở rộng ............................................................................................................................ 137
Bài 15. X lí xâu ký t 2 ...................................................................................................... 138ử ự
Mục đích ........................................................................................................................... 138
Bắt đầu .............................................................................................................................. 138
Nội dung bài h c .............................................................................................................. 138ọ
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 143ỏ ậ
Mở rộng ............................................................................................................................ 144
Bài 16. Làm vi i List 1 .................................................................................................. 145ệc vớ
Mục đích ........................................................................................................................... 145
Bắt đầu .............................................................................................................................. 145
Nội dung bài h c .............................................................................................................. 145ọ
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 155ỏ ậ
5 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Mở rộng ............................................................................................................................ 156
Bài 17. Làm vi i List 2 .................................................................................................. 157ệc vớ
Mục đích ........................................................................................................................... 157
Bắt đầu .............................................................................................................................. 157
Nội dung bài h c .............................................................................................................. 157ọ
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 170ỏ ậ
Mở rộng ............................................................................................................................ 170
Bài 18. Th t .................................................................................................................. 171ủ ục 1
Mục đích ........................................................................................................................... 171
Bắt đầu .............................................................................................................................. 171
Nội dung bài h c .............................................................................................................. 171ọ
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 181ỏ ậ
Mở rộng ............................................................................................................................ 182
Bài 19. Th t .................................................................................................................. 184ủ ục 2
Mục đích ........................................................................................................................... 184
Bắt đầu .............................................................................................................................. 184
Nội dung bài h c .............................................................................................................. 185ọ
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 199ỏ ậ
Mở rộng ............................................................................................................................ 199
Bài 20. Clone. Phân thân c a nhân v t ................................................................................. 202ủ ậ
Mục đích ........................................................................................................................... 202
Bắt đầu .............................................................................................................................. 202
Nội dung bài h c .............................................................................................................. 202ọ
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 208ỏ ậ
Mở rộng ............................................................................................................................ 208
6 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Vì sao Scratch?
Trên tay các b n là cu n sách ng, ngôn ng l p ạ ố Tự h p trình Scratchọc lậ , một môi trườ ữ ậ
trình "kéo th i vả" rất mới đố ới Vi t Nam. Vì sao m i c n h ng l p trình ệ ọi ngườ ầ ọc môi trườ ậ
này? Vì sao Scratch l i thích h p cho l i thi u nhi, thi u niên và phù h p cho viạ ợ ứa tuổ ế ế ợ ệc đưa
các ki c l c hến thứ ập trình cho các bậ ọc này?
Môi trường và ngôn ngữ lập trình Scratch do nhóm nghiên cứu Lifelong Kindegarden
Group thuộc đại h t lọc MIT (Massachusetts Institute of Technology) thiế ập đầu năm 2008.
Ý tưởng ban đầ ới, đơn giảu của nhóm chỉ là thiế ật l p một ngôn ngữ lập trình m n, chỉ dùng
kéo th , dành cho t l t hình, ng d n, kích ả trẻ con để thiế ập trò chơi, phim hoạ ứ ụng đơn giả
thích sự ng làm vi c nhóm c . sáng tạo trong môi trườ ệ ủa trẻ
Tuy nhiên Scratch ch bùng n t qu ỉ thực sự ổ ừ năm 2014 khi một số ốc gia như Anh, Mỹ đã
đổ ới m i đột phá chương trình giảng dạy môn Tin h i dung ki n ọc trong nhà trường, đưa nộ ế
thức Khoa học máy tính vào nhà trườ ững đềng ngay từ cấp Tiểu học. Một trong nh nghị
quan tr ng nh l n, d ng ọ ất của các chương trình này là cần đưa các ngôn ngữ ập trình đơn giả ạ
kéo th ng d y t ng ngay t u h c. Vi u ch nh ả như Scratch vào giả ạ rong nhà trườ ừ Tiể ọ ệc điề ỉ
chương trình môn Tin học này đã kéo theo sự gia tăng bùng nổ của Scratch trên phạm vi
toàn th i. S t biế giớ ố lượng học sinh đăng ký tham gia trang Scratch tăng độ ến c v s ả ề ố lượng
và ch ng. Th ng minh tính h p d n c ng l p trình kéo th ất lượ ực tế đã chứ ấ ẫ ủa các môi trườ ậ ả như
Scratch, s p trình c nh . Scratch vô cùng thích h p cho tr l i t n ự đam mê lậ ủa trẻ ỏ ợ ẻ ứa tuổ ừ 6 đế
14, t p Ti u h c, THCS c t Nam. Chính vì v i mức là các cấ ể ọ ủa Việ ậy trong Chương trình đổ ới
giáo d a Vi t Nam sau 2018, B Giáo d i dung ục củ ệ ộ ục & Đào tạo cũng đã quyết định đưa nộ
kiến th c Khoa h c máy tính trong môn Tin h c p Ti u h c, và nh ng ngôn ứ ọ ọc vào ngay từ ấ ể ọ ữ
ngữ l p trình kéo th là m n t ng và h c sinh. ậ ả như Scratch sẽ ột lựa chọ ốt cho các nhà trườ ọ
Scratch là gì?
Tóm t t m l ắ ột vài ý để trả ời cho câu h i: ỏ vậy Scratch là gì?
- ng l p trình ng d nh s Scratch là 1 môi trườ ậ ứ ụng đặc biệt, trong đó việc “viết” lệ ẽ được thực
hiện b ằng thao tác “kéo thả”.
- u ra c a Scratch h các công ngh và ng d ng m t c a CNTT-ICT, do v y các Đầ ủ ỗ trợ ệ ứ ụ ới nhấ ủ ậ
ứng dụng của Scratch rất phong phú, hấ ẻp dẫn, nhất là tr nhỏ.
- Scratch có s phát tri n bùng n l c bi t là sau khi m qu c gia có ự ể ổ 2 năm trở ại đây. Đặ ệ ột số ố
tiềm l thu t m nh trên th gi ng dực khoa học kỹ ậ ạ ế ới đã quyế nh đưa Scratch vào giảt đi ạy
trong nhà trường cho học sinh từ cấp Tiểu học.
- Scratch hoàn toàn mi n phí và có th chia s r ng rãi trong c ng. ễ ể ẻ ộ ộng đồ
- Scratch r t thích h t o ra các ng d h a, animation, bài h ng, mô ấ ợp để ạ ứ ụng đồ ọ ọc, bài giả
phỏng ki n th trình di n t t phù hế ức, ễn, sách điệ ử, trò chơi, … rấ ợp v ng, giáo viên, ới nhà trườ
học sinh.
- ng t d y h c sinh làm quen vScratch là môi trườ ốt nhất để ạ ọ ới tư duy máy tính, khoa học
máy tính ngay t l u h c. ừ ứa tuổi tiể ọ
Nội dung, đối tượng cuốn sách
7 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Cuốn sách s bao quát t chính c ng l p trình Scratch bao g m: ẽ ất cả các chủ đề ủa môi trườ ậ ồ
chuyển động, đồ họa, âm thanh, hội thoại, cảm biến, biến nhớ, xử lý số - xâu ký tự - mảng
số, thủ t ng c a sách có th ng, hục và clone. Đối tượ ủ ể là giáo viên tin học, giáo viên thườ ọc
sinh tất cả các c p t u h c, THCS, THPT. ấ ừ Tiể ọ
Về ng n i dung c n sách này s là m t trung dung gi ng d ng thu n túy định hướ ộ ủa cuố ẽ ộ ữa ứ ụ ầ
thực t c ế và ki n th c hàn lâm c a khoa hế ứ ủ ọc máy tính. Chúng tôi không đi quá sâu vào họ
thuật sẽ gây nhàm chán, khó hi u v u vào các ể ới học sinh, nhưng cũng không sa đà quá nhiề
kỹ năng thiết kế trò chơi, phim hoạt hình, …
Nội dung sách s c chia thành nhi u bài h . M i bài h u có chung 1 c u trúc ẽ đượ ề ọc nhỏ ỗ ọc đề ấ
nhất định. Người học có th t h c, thể ự ọc ho c hặ ọ ực hành dưới sự hướng d n c a giáo viên. ẫ ủ
Cấu trúc 1 bài h c s ọ ẽ thống nh bao g m các ph n sau. ất sẽ ồ ầ
Mục đích
Giới thiệu ng n mắ ục đích, yêu cầ ần đạ ức và năng lựu c t về kiến th c của người học.
Bắt đầu
Phần m u c a m i bài h ng b u b ng nh ng câu h liên quan ở đầ ủ ỗ ọc sẽ thườ ắt đầ ằ ữ ỏi, đặt vấn đề
đế ớn bài h n bọc để người đọc suy nghĩ và chuẩ ị, trước khi bư c vào phần chính thức. Mô
hình c n kh y ngu n c ng của phầ ởi động này chính là khơi dậ ồ ảm hứ ủa người học, giúp người
học sẽ luôn chủ ng trong quá trình hđộ ọc tập và luy n t p. ệ ậ
Nội dung bài h c ọ
Nội dung i bài h i nghichính của mỗ ọc s c trẽ bao g m m t dãy các ho ng hoồ ộ ạt độ ặ ả ệm dành
cho ngư c, đời học. Người học có thể tự họ ọc ho ng dặc làm theo hướ ẫn của giáo viên để thực
hiện các ho ng này. Các hoạt độ ạt động s d n d n d n d c khám phá và t ng ẽ ầ ầ ẫ ắt người họ ừ
bước nắm bắt kiến thức, dựa trên đó sẽ c theo yêu chình thành năng lự ầu của bài học.
Câu h i và bài t p ỏ ậ
Các bài t p, bài luy n tr m ho ng c ki n thậ ệ ắc nghiệ ặc lập trình giúp người học củ ố ế ức đã được
học và rèn luy các bài tện k y thu i quy t v ỹ năng lập trình, tư du ật toán và giả ế ấn đề. Đa số ập
là đơn giản. Các bài tập khó sẽ có kèm thêm dấu *.
Mở rộng
Đây là phầ có ý nghĩa vậ ệm dành cho ngườn thực sự n dụng, mở rộng, tìm tòi trải nghi i học.
Đa số ọ , bài tcác vấn đề ập trong phần này là những bài khó, yêu cầu người h c phải suy nghĩ,
thử nghi m, th c hành nhi i h c t các bài toán, vệ ự ều hơn. Nếu ngườ ọc làm đượ ất cả ấn đề được
đặt ra trong phần này thì chứng tỏ đã xuất sắc hoàn thành mục tiêu, mụ ọc đích của bài h c.
8 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
CHƯƠNG 1: LÀM QUEN VỚI SCRATCH
9 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 1. Tư duy máy tính là gì
Mục đích
Học xong bài này, b n có th ạ ể:
- gi i quy t 1 v , máy tính s nào. Hiểu được: để ả ế ấn đề ẽ "tư duy", "suy nghĩ" như thế
- gi i quy c th nào, thông qua Biết được để ả ết 1 bài toán trên máy tính cần đượ ực hiện như thế
các ví dụ minh họa cụ thể.
Bắt đầu
1. Hàng ngày chúng ta v u ẫn được nghe, xem, quan sát các chương trình máy tính được điề
khiển b i. Hãy k y mà em bi ởi con ngườ ể ra 1 vài chương trình như vậ ết?
Gợi ý:
- Dây chuy n t ng l p ráp máy tính. ề ự độ ắ
- Máy tính b ng tính toán các phép tính. ỏ túi tự độ
- Các trò chơi trên máy tính.
2. Em đã nghe đượ "tuy duy máy tính" hay "máy tính nghĩ" ở đâu chưa? Hãy nêu ra c cụm từ
1 vài ngu n thông tin mà em bi t. Ti ng Anh c m t này là "Computer thinking". Em hi u ồ ế ế ụ ừ ể
thế nào v c m t này? ề ụ ừ
3. Quan sát Robot Asimo Nh n. ật bả
hoặc xem video:
Em hãy tr l i các câu h ả ờ ỏi sau:
- Robot này có suy nghĩ giống người không?
- c chRobot thự ất hoạt động như 1 máy tính, vậy máy tính có suy nghĩ không? Máy tính có
tư duy không?
4. Em hãy quan sát k t qu cế ả ủa 1 chương trình máy tính đơn giản bằng cách mở và chạy
chương trình Start.Meo chay.sb2.
- chuyMô tả ển độ ủa con mèo. Mèo đã thựng c c hiện các công việc gì, theo thứ tự các bước
như thế nào?
- v i hình sau: So sánh điều em đã mô tả ớ
https://youtu.be/NZngYDDDfW4
10 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- Em có rút t lu n gì không? ra được kế ậ
5. Câu h i cho t ỏ ất c : ả
- Máy tính s c hi c lên k ẽ tư duy như thế nào để thự ện các chương trình, công việc đượ ế
hoạch trước?
- Máy tính suy nghĩ và thự ệc như thếc hiện công vi nào?
- i máy tính? Vai trò của con người như thế nào đối vớ
Nội dung bài h c ọ
1. trên bàn c vuông Quân cờ ờ
Em hãy nhìn lên bàn c ô vuông sau. các quân c trên bàn c này m n ch c sang ờ ờ ờ ỗi lầ ỉ đi đượ
ô bên c nh theo hàng ngang ho c hàng d c. Câu h i: quân c màu xanh c n phạ ặ ọ ỏ ờ ầ ải đi bao
nhiêu bước và đi như thế nào để đến đượ c vị trí quân cờ màu đỏ?
Trả l ời: Đi bằng 6 bước và có thể đi theo nhiều cách để đến đích.
Trên thực t c hiế t t c các bài toán c n gi i, các v c n gi i quy c thấ ả ầ ả ấn đề ầ ả ết cũng phải đượ ự ện
theo từng bước.
Ghi nhớ: máy tính th c hi n công vi c theo t ự ệ ệ ừng bước.
Từ v màu ị trí quân cờ
xanh đế trí màu đỏn vị có
nhiều cách đi khác nhau,
nhưng cần chỉ ra các cách
đi với ít bước nhất.
11 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Em có thể tìm được r c giất nhi u các ví d khác v viề ụ ề ệ ải quyết vấn đề theo các bước trên
th th thực t c cế. Hãy cùng xem các ví d sau, em c n liụ ầ ệt kê các bướ ụ ể để ực hiện các công
việc đó.
- ng, em ph ng, ph nào, hãy li t kê lHàng ngày đi từ nhà đến trườ ải đi qua các đườ ố ệ ần lượt
các đườ đó.ng, phố
- n vi Các bước để thực hiệ ệc nấu cơm.
- bài toán khai tri n 1 s thành tích các s nguyên t , Giải 1 bài toán theo các bước, ví dụ ể ố ố ố
bài toán gi t, bài toán ch ng minh m ng th ng th ải phương trình bậc nhấ ứ ột đẳ ức, bấ ẳt đ ức.
2. Quét nhà
Em quan sát căn phòng. Nhiệm vụ của em là c n góc nhà, v trí có ần quét rác và đưa rác đế ị
thùng rác. Em chỉ được dùng ch ng ngang và d c theo các lổi quét theo các hướ ọ ối đi trong
phòng.
Hình ảnh dưới đây chỉ ra các công việc ph c hiải thự ện đồng thời là thứ tự của chúng để hoàn
thành công việc được giao trên.
Sơ đồ thực hiện là: 1 - 2 - 3 - 4 - 5.
1
2
4
5
Thùng rác
Cái ch i ổ
12 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Các em quan sát và tr l ả ời các câu h i sau:ỏ
- Nếu thay đổ các bưới thứ tự c là: 3 - 1 - 2 - - 5 thì công vi4 ệc có hoàn thành không?
- N u ch -2 thành: 2 - 1 - 3 - 4 - 5 thì k t qu công vi ế ỉ thay đổi bước 1 ế ả ệc ra sao?
- c 4, 5 có th c không? Các bướ ể đổi chỗ cho nhau đượ
Kết luận
- ng gi i quy t các bài toán th Thông thường người ta thườ ả ế ực tế thông qua các bước.
- t c là quan tr hoàn thành nhi m v . Thứ ự các bướ ọng để ệ ụ
3. Quan sát m mô ph ột chương trình máy tính ỏng giải quyết vấn đề
Có rất nhi m ho t vều ph n mầ ề ặc trò chơi mô phỏng gi i quyả ế ấn đề thông qua các bước.
- i ti ng m t th Trò chơi Pacman nổ ế ộ ời.
- n m Socoban Phầ ềm trò chơi xếp đồ
- n tho i Tìm đường trên điệ ạ
Trong trò chơi này, Pacman là
người đào vàng sẽ có nhiệm
vụ tìm vàng dọc theo các con
đường trong 1 mê cung. Tuy
nhiên trên đường đi thường
xuất hiện các con quỉ s tìm ẽ
cách giết hại người đào vàng.
Người đào vàng phải có
nhiệm v tránh các con quụ ỉ
đồng th c càng ời đào đượ
nhiều vàng càng t ốt.
Một bác công nhân có nhiệm
vụ chuy n các thùng trong ể
vườn đế trí đã đượn vị c đặt
trước. Mỗi lần bác công nhân
chỉ có thể đẩy được 1 thùng đi
1 bướ ờng đi trong vườc. Đư n
rất khó vì có nhiều b ng ức tườ
và nhi u thùng. Bác công nhân ề
phải tìm ra được 1 cách dịch
chuyển t hoàn ối ưu nhất để
thành nhi m vệ ụ.
13 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Các em có th tìm hi u ví d khác n ể ểu và đưa ra nhiề ụ ữa.
Theo em có nh m gì chung v i các ví d ững điể ớ ụ trên?
4. Máy tính "nghĩ" như thế nào?
Em hãy quan sát sơ đồ hay đượ sau c mô phỏng cho các công việc xử lý trên máy tính.
Input (đầu vào):
Đầu vào được hiểu là:
- Bài toán hay v c n gi i quy ấn đề ầ ả ết.
- Các thông s , d u c a bài toán. ố ữ liệu ban đầ ủ
Bộ xử lý:
Là chương trình máy tính, phần mềm hoặc thiết bị vi xử lý bất kỳ có chức năng tiếp nhận
đầu vào, sau đó tiến hành giải quyếy bài toán.
Output (đầu ra):
Kết quả c a bài toán, v hi n u ra. ủ ấn đề được thể ệ ở đầ
Ví dụ bài toán tìm đường đi tối ưu.
Bài toán tìm đường đi (tối ưu)
giữa hai vị trí trong thành ph . ố
Cho trướ ịc hai v trí Đầu và Cuối,
máy tính s ph a trên b ẽ ải dự ản đồ
giao thông thành ph tìm ra ố để
được 1 cách đi với khoảng cách
hoặc thời gian t ối ưu nhất.
Trên màn hình máy tính s hi n ẽ ệ
đường đi tối ưu đó với các thông
tin có liên quan.
Bộ xử lý
Input
Output
14 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Input (đầu vào)
Xử lý
Output (đầu ra)
- V u và Cu ị trí 2 điểm Đầ ối.
- B ng giao thông ản đồ đườ
thành phố.
- nh khác v giao Các qui đị ề
thông, các tuyến đường 1
chiều, ….
Thực hiện tìm đường đi tối
ưu từ ầu đế vị trí Đ n vị trí
Cuối.
Máy tính th n bài toán ực hiệ
theo 1 qui trình đã được con
ngườ ịi xác đ nh (lập trình)
trước th c cheo các bướ ặt
chẽ, t m tìm ra ối ưu, bảo đả
được kết quả.
Thể hi n trên màn hình ệ
đường đi tối ưu này.
Như vậy "tư duy của máy tính" thực chấ ệt là vi c con người cung cấp cho máy tính các dữ
liệu đầ ấn đề thông qua các chương trình, cáu vào và cách xử lý v c bước, hay các lệnh một
cách tu c bài toán, vần t , ch m b o gi i quyự ặt chẽ, đả ả ả ết đượ ấn đề được đặt ra.
5. Con ngườ ụng máy tính để gì và như thếi sử d giải quyết vấn đề nào?
Trên thực tế i s d i quy t các bài toán mà n u không có máy con ngườ ử ụng máy tính để giả ế ế
tính s t. ẽ r t khó gi i quyấ ả ế
Qui trình con người sử d giụng máy tính để ải quyết vấn đề ờng theo các bước như sau: thư
- nh bài toán, v c n gi i quy t (ví d Xác đị ấn đề ầ ả ế ụ: bài toán tìm đường đi trên bản đồ).
- nh các d u (v u và Cu ng Xác đị ữ liệu đầu vào ban đầ ị trí 2 điểm Đầ ối, bản đồ giao thông đườ
phố, …).
- Xây d m các l nh, ựng chương trình để đưa vào máy tính xử lý (lập chương trình bao gồ ệ
đưa vào máy tính để xử lý).
- Máy tính ch , th hi u ra trên màn hình ạy theo chương trình đã nạp và đưa ra kết quả ể ện là đầ
máy tính.
Câu h i và bài t p ỏ ậ
1. Em hãy li n 1 s công vi c hàng ngày ệ ểt kê các bước đ thực hiệ ố ệ ở nhà em (như thổi cơm,
quét nhà, gi ặt quần áo, ….).
2. Em hãy ch m mô ph ng gi i quy . ỉ ra thêm các trò chơi và phần mề ỏ ả ết vấn đề
3. Cách gi i quy t bài toán ả ế sau là đúng hay sai?
Bài toán: cho trướ
c 3 số a, b, c, tính tổng a + b + c n
2 2 2
ếu biế ằt r ng mỗi bước chỉ được phép
thực hiện 1 phép toán 2 s . ố
Input: a, b, c.
Xử lý theo các bước sau:
B1. Tính a
2
+ b
2
B2. Tính c
2
B3. Lấy k t qu B1 c ng v i B2. ế ả ộ ớ
Output: in ra kết qu . ả
15 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
4. Cho trướ ện 1 trong các điềc số tự nhiên N (N>1). Mỗi bước em chỉ có thể thực hi u sau:
- Giảm N đi 1.
- u N là ch n. Chia đôi N nế ẵ
Giả s cho N = 100. H i em có th n nhanh nh ử ỏ ể thực hiệ ất là bao nhiêu bước để thu được số
1.
5. Em hãy tìm 1 đườ g đi từ trí A đến vị n vị trí B.
Mở rộng
Sử d ng cách mô t trên, em hãy vi x i 1 ụ ả mô hình xử lý vấn đề ở ết và trình bày sơ đồ ử lý vớ
số bài toán sau (vi t và mô t Input, Output và Bế ả ộ x ử lý).
1. Đầ a, b, c, đầ nhưng đã đượ tăng u vào là 3 số bất kỳ u ra là các số này c sắp xếp theo thứ tự
dần. Ví dụ đầu vào là 5, - u ra c a bài toán ph i là -1, 3, 5. Bi ng m 1, 3 thì đầ ủ ả ết rằ ỗi bước chỉ
cho phép th c có thực hi i ch 2 s c nh nhau hoện đổ ỗ ố ạ ặ ể so sánh 2 s b kiố ất kỳ để ểm tra xem
số nào l nào nhớn hơn, số ỏ hơn.
2. Bài toán tính t ng c b c a, b, c n u bi ng m cho phép ổ ủa 3 số ất kỳ cho trướ ế ết rằ ỗi bước chỉ
thực hi c lện: l y t ng 2 s u c a 1 s ấ ổ ố dương, đổi dấ ủ ố (từ âm thành dương và ngượ ại), ki m tra ể
2 s xem s nào l y 1 hi u c a 1 s ố ố ớn hơn, hoặc lấ ệ ủ ố dương lớn hơn trừ đi 1 số dương nhỏ hơn.
3. Gi i bài toán chuy Socoban sau. ả ển đồ
A
B
16 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
17 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 2. Làm quen v i Scratch ớ
Mục đích
Học xong bài này, b n s biạ ẽ ết:
- Làm quen và bi ng ng d ng m p trình kéo th . ết 1 môi trườ ứ ụ ới: lậ ả
- L p trình t u khi n máy tính ho ng t nh tu n t . ậ ức là điề ể ạt độ heo các bước, các lệ ầ ự
- c qui trình ho n c ng Sratch. Hiếu đượ ạt động cơ bả ủa 1 chương trình trong môi trườ
Bắt đầu
Trong bài trước các em đã đượ ệm "tư duy máy tính", tức làm quen với khái ni c là cách mà
máy tính có th c", "hành ng" theo s u khi n c i. Bây ể "nghĩ" và "làm việ độ ự điề ể ủa con ngườ
giờ chúng ta s làm quen vẽ ới m ng c a máy tính. Chúng ta ột trong những hành độ ụ thể đó củ
sẽ được làm quen với một môi trường giao tiếp mới để con người có th ể điều khi n máy tính ể
có thể c", ng Scratch. "suy nghĩ" và "làm việ đó là môi trườ
1. Em hãy quan sát 1 chương trình chạy trên môi trường Scratch và đưa ra các nhận xét của
mình. Chương trình được ghi trong tệp . Start.Dance.sb2
Các g ợi ý:
- Để chạy chương trình, em nháy lên hình lá cờ màu xanh phía trên cửa sổ chính. Em có
nhận xét gì v ho ng c u bé trên màn hình? ề ạt độ ủa cậ
- d phía trên (c nh hình lá c Để ừng chương trình em bấm nút tròn màu đỏ ạ ờ).
- n các ho ng c u bé, âm thanh tr ng và quan sát n n sân kh u. Em hãy chú đế ạt độ ủa cậ ố ề ấ
2. Em m t p , ch n xét c a em v ng ở ệ Start.Color.sb2 ạy chương trình và viết l i nhạ ậ ủ ề hoạt độ
của nhân vật.
18 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Gợi ý:
- i màu s c bên ngoài c a con mèo. Quan sát sự thay đổ ắ ủ
- Em có th gi i thích vì sao mèo l i màu c a mình không? ể ả ại thay đổ ủa bộ lông củ
Nội dung bài h c ọ
1. Làm quen v i giao di n Scratch ớ ệ
Scratch là môi trường mà em sẽ được học trong môn học này. Các em hãy quan sát giao
diện chính c a Scratch: ủ
Thực đơn
Sân kh u ấ
Cửa s lổ ệnh
Khu v c tự ạo
nhân v t ậ
Thanh công
cụ nhanh
Nút trợ
giúp nhanh
Nút tr ợ
giúp
Nhân v t ậ
Khung điều
khiển
Khu vực tạo
sân khấu,
nền
19 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Chúng ta cùng tìm hiểu nhanh các v trí quan tr ng trong giao di n Scratch. ị ọ ệ
Sân khấu
Sân kh u là c hi n chính c a ph m. Khi ph n m y chúng ta quan sát ấ ửa sổ thể ệ ủ ần mề ầ ềm chạ
phần m m thông qua sân kh u di n ca nh c, xem phim, ề ấu, tương tự như khi chúng ta xem biể ễ ạ
xem Tivi.
Nhân vật
Nhân vật xu n trên sân kh ng chính c a các ho ng. Có th có nhi u ất hiệ ấu, là đối tượ ủ ạt độ ể ề
nhân v ng v ng lo i. Khi l u tiên ch y Scratch, nhân vật, đa dạ ề kích thước và chủ ạ ần đầ ạ ật
chính là 1 chú mèo xinh xắn.
Cửa s lổ ệnh
Cửa s a sổ l nh ch a các "l u khi n ho ng c a nhân v t. M i nhân v t có 1 cệ ứ ệnh" để điề ể ạt độ ủ ậ ỗ ậ ử ổ
lệnh riêng. Trong c này không c n ph i vi nh mà chửa sổ ầ ả ết lệ ỉ c n kéo th nh t khung ầ ả các lệ ừ
điều khiển bên cạnh sang. Vì v ng lậy Scratch được gọi là môi trườ ập trình kéo thả.
Khung điều khiển
Là nơi chứ ụ" dùng để ạo ra chương trình. Tạa các "công c t i khung này chứa các mẫu lệnh,
người lập trình sử dụng các công cụ này để ết chương trình củ vi a mình.
Khung điều khiể ẽn này s có 3 TAB thông tin: Script (Lệnh) , (Trang Costume (Backdrop)
phục / Nền sân kh u) và (Âm thanh). ấ Sound
Các l i nhóm bao g m các l n ệnh trong Scratch được chia thành nhóm, mỗ ồ ệnh có ý nghĩa gầ
tương tự ệnh như vậ nhau và thể hiện bằng 1 màu cụ thể. Có 10 nhóm các l y trong Scratch.
Khi nháy lên 1 nhóm, khung phía dưới sẽ xuất hiện các lệnh của nhóm này.
Thực đơn
Thực đơn chứa các lệnh chính của Scratch.
Thanh công c nhanh ụ
Nhóm đang hoạt động hiện
Các bi u t ng và tên nhóm ể ượ
Các l nh c c a nhóm hi n th ệ ụ thể ủ ệ ời. Sử
dụng các lệnh này b ng cách kéo th ằ ả sang
cửa sổ lệnh bên cạnh.
20 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Thanh công c nhanh ch l nh làm vi i nhân v t và các l nh. ụ ứa một số ệ ệc nhanh vớ ậ ệ
Nút trợ giúp nhanh
Nút này có ý nghĩa như như: nháy chuột lên nút, sau đó nháy chuột lên 1 lệnh bất kỳ sẽ hiển
thị nội dung mô tả của lệnh này.
Nút trợ giúp
Nháy nút này để hiện các trợ giúp nhanh của phần mềm.
Khu vực tạo nhân v t ậ
Tại khu v t, chực này em có th ể thực hiện các thao tác như tạo thêm nhân vậ ỉnh s a ngoử ại
hình nhân v i trang ph c), b ật (thay đổ ụ ổ sung âm thanh, ….
Khu vực tạo sân kh u, n n ấ ề
Tại khu vực này em có th ể thực hiện các thao tác v i sân kh u, tớ ấu như trang trí sân khấ ạo
thêm các c nh sân kh u khác, t o âm thanh n n cho sân kh u. ả ấ ạ ề ấ
2. Điều khiển nhân vật bằng các lệnh
Các em hãy th hi u khi n ho ng c a nhân vực hiện các bước sau để ểu cách điề ể ạt độ ủ ật con
mèo.
(i) Nháy nút , nháy lên nhóm l nh (màu tím) Scripts ệ Look
(ii) Kéo thả l nh t u khi ệ ừ khung điề ển phia dưới sang cửa sổ
bên ph "Hello!" thành "Xin chào". ải, sau đó sửa chữ
(iii) Nháy lên nút nhóm Motion (màu xanh th ẫm)
(iv) Kéo thả l nh t u khi ng c bên ph i, ệ ừ khung điề ển phia dưới sa ửa sổ ả
sau đó sửa số 10 thành 100.
(v) Dùng chuột kéo 2 lệnh trên sát vào nhau như hình dưới đây, ta thu đượ ạn chương c 1 đo
trình gồm 2 l nh. ệ
Kéo thả
Nháy chuột tại
đây để chạy
đoạn chương
trình này
Đoạn chương trình
= Dãy các l ệnh
21 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bây gi ờ để chạy đoạn chương trình này em hãy nháy chuộ ủa đoạt lên vị trí bất kỳ c n
chương trình trên, và quan sát xem con mèo thay đổi như thế nào.
Các em s y gì? ẽ thấ
Nếu bây gi em tách 2 l nh trên r y th em thờ ệ ời ra và chạ ử ấy có gì thay đổi?
3. B n "B ắt đầu 1 chương trình đơn giản bằng sự kiệ ắt đầu chương trình"
Bây gi chúng ta s cùng nhau hoàn thiờ ẽ ện đoạn chương trình trên thành một chương trình
hoàn ch nh. ỉ
Chọn nút nhóm l nh có ch ki n), kéo th l nh sau sang c l nh chính. ệ ữ Events (sự ệ ả ệ ửa sổ ệ
Sau đó em điề ỉnh để ạn chương trình gồu ch có 1 đo m 3 lệnh sau.
Bây gi nh trên Scratch. Em có th phóng to c ờ chúng ta đã có 1 chương trình hoàn chỉ ể ửa sổ
chạy c nh ch y b ng cách nháy bi ng lá c xanh. Khi ủa chương trình và thực hiên lệ ạ ằ ểu tượ ờ
chạy chương trình, nhân vậ nói "Xin chào" trong 2 giây, sau đó sẽt của chúng ta sẽ chuyển
động về phía trước 100 bước.
Chương trình trên có thể ểu như sau: viế ạt l i dưới dạng các dòng chữ tiếng Việt cho dễ hi
Nế ế ự ệ ảu nháy vào lá cờ xanh (n u s ki n này x y ra)
Thể hi n dòng ch "Xin chào" trong 2 giây.ệ ữ
Chạy v c.ề phía trước 100 bướ
Cách vi c dùng trong tin h p các v , bài toán và viết như trên thường đượ ọc, khi thiết lậ ấn đề ết
các bước thực hiện để giải quyết trên máy tính.
Môt vài kết lu u. ận ban đầ
- Các nhân v u khi n b ng các l nh trong c l nh. ật có thể điề ể ằ ệ ửa sổ ệ
- L nh có th c kéo th t khung các m u l nh, không ph ng l nh trên màn hình. ệ ể đượ ả ừ ẫ ệ ải vi t tế ừ ệ
Lệnh điều khiển sự kiện khi nháy lên lá
cờ xanh sẽ chạy đoạn chương trình dưới
Nhân vật nói "Xin chào" trong 2 giây.
Nhân vật ch y v c (pixel). ạ ề phía trước 100 bướ
2 l nh này s c thệ ẽ đượ ực
hi kiện nếu sự ện trên xảy
22 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- Nhóm các l nh g n li n nhau t y các l nh s lệ ắ ề ạo thành 1 đoạn chương trình. Khi chạ ệ ẽ ần lượt
chạy t ừ trên xuống dưới.
- hoàn thi nh, c nh s ki u cĐể ện 1 chương trình hoàn chỉ ần đưa lệ ự ện lên đầ ủa
đoạn chương trình.
- Để chạy chương trình nháy lên nút có hình lá cờ xanh. Nháy nút tròn đỏ ừng chương sẽ d
trình đang chạy.
- phóng to c y b ng cách nháy vào nút góc trái trên màn hình. Có thể ửa sổ chạ ằ
6. Phân lo i các nhóm l n nhân v t ạ ệnh điều khiể ậ
Em hãy quan sát vào khu v u khi n các l nh c a Scratch. Toàn b h ng l nh ực khung điề ể ệ ủ ộ ệ thố ệ
được chia làm bao nhiêu nhóm? Mỗi nhóm có tên là gì và đặc trưng bởi màu sắc gì?
Em hãy nhìn vào sơ đồ sau để thấy toàn bộ các nhóm lệnh trong Scratch.
- Hãy li t kê các nhóm l nh c a Scratch, màu s hi n cệ ệ ủ ắc thể ệ ủa nhóm và nêu nhanh ý nghĩa
các nhóm này.
- V ng l p trình kéo th Scratch chúng ta không c n h c thu chi ới môi trườ ậ ả ầ ọ ộc lòng và nhớ
tiết từng l nh. Ch c n hi nh, cách s d ng và kéo th chúng sang c l nh là ệ ỉ ầ ểu ý nghĩa lệ ử ụ ả ửa sổ ệ
dùng được.
Câu h i và bài t p ỏ ậ
1. Trong ví d trên, n t 2 l ụ ếu em đặ ệnh tách ra như hình sau:
thì em có th y 2 l ể chạ ệnh trên như 1 chương trình không?
Nhóm l nh chuy n ệ ể
độ
Nhóm l nh th ệ ể
hiệ
Nhóm l nh âm thanh ệ
Nhóm l nh s ki n ệ ự ệ
Nhóm l u khi n ệnh điề ể
Nhóm l nh c m bi n ệ ả ế
Nhóm l nh bút v ệ ẽ
Nhóm l nh tính toán ệ
Nhóm l nh d u ệ ữ liệ
Nhóm l nh m ệ ở
23 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Kết lu i rận: các l nh rệ ờ ạc nhau không tạo thành 1 chương trình hoàn chỉnh. Các lệnh cần kết
nối với nhau.
2. Nút n góc ph l ằm ở ải dưới của c a sử ổ ệnh có ý nghĩa gì? Hãy thao tác và trả
lời câu hỏi trên.
3. Hai nút nh này n m trên thanh công c nhanh phía trên màn hình có tác d ng gì? ỏ ằ ụ ụ
Để hiểu em hãy thực hiện thao tác sau:
- Nháy chu ột lên 1 trong 2 nút trên.
- u l n lên nhân v Sau đó em nháy chuột nhiề ầ ật.
- Em thấy điề đó suy ra ý nghĩa củu gì xảy ra? Từ a 2 nút trên.
4. Để ột chương trình mớ tạo m i, em thực hiện lệnh File / New.
Em hãy t i và t n sau v i nhân v t chính ạo 1 chương trình mớ ạo 1 đoạn chương trình đơn giả ớ ậ
con mèo.
Chạy chương trình và quan sát xem con mèo thự ững hành độc hiện nh ng gì.
5. Để ại chương trình đang làm việ ệp chương trình ghi l c, em thực hiện lệnh File / Save. T
Scratch c n có ph n m r ng là *.sb ho c *.sb2 ầ ầ ở ộ ặ
Mở rộng
Em hãy tìm hi u các l nh trong nhóm chuy ng (motion) và viể ệ ển độ ết 1 chương trình hoàn
chỉnh điề ển độu khiển nhân vật của em chuy ng trên màn hình.
24 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
CHƯƠNG 2: ẮT ĐẦB U LẬP TRÌNH
SCRATCH
25 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 3. Chuy ng 1 ển độ
Mục đích
Học xong bài này, b n có th : ạ ể
- u khi n nhân v t di chuy n trên màn hình (sân kh u) b ng dãy l n. Điề ể ậ ể ấ ằ ệnh đơn giả
- p trang ph hi n bên ngoài, qu n áo) cho nhân v Thiết lậ ục (costume, thể ệ ầ ật.
- Thay đổi nền sân khấu, màn hình.
Bắt đầu
Em hãy m , quan sát và ch ở chương trình moving 1.khoidong.sb2 ạy chương trình.
a) em hãy mô t nh ng gì x y ra trên màn hình. ả ữ ả
b) theo em các l t (con cánh cam) chuy ng? ệnh nào đã làm cho nhân vậ ển độ
A. Lệnh ?
B. Lệnh ?
C. Lệnh ?
Em có nhận xét gì v màu s a các l nh làm nhân v t chuy ng? ề ắc củ ệ ậ ển độ
Nội dung bài h c ọ
1. Cùng quan sát nhóm l nh Motion ệ
Em hãy quan sát nhóm các l nh trong nhóm chuy ng (motion) c a Scratch. ệ ển độ ủ
26 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Em có nhận xét gì v các l nh này? ề ệ
- T nh trong nhóm Chuy u có cùng màu xanh. ất cả các lệ ển động đề
- Các l nh này có cùng ch u khi n ho ng c t trên màn hình. ệ ức năng điề ể ạt độ ủa các nhân vậ
2. T nhân v c sân kh u ọa độ ật và kích thướ ấ
Để điề có thể u khiển chuy ng nhân vển độ ậ ễt d dàng chúng ta cần tìm hiểu thêm thông tin về
sân khấu mà trên đó các nhân vật đóng vai chính.
Kích thước sân kh u ấ
Sân kh u nh t 480 x 360. Chi m / pixel), ấ luôn có kích thước hình chữ ậ ều ngang = 480 (điể
chiều cao = 360 (điểm / pixel).
Tâm c a sân kh u chính là tâm c a h màn hình. ủ ấ ủ ệ trục tọa độ
Mỗi vị trí trên sân kh u s u b i 2 s , 2 t (x, y). ấ ẽ được đánh dấ ở ố ọa độ Ở đây:
x = kho ng cách t v n tr ng (tr c Y); y = kho ng cách t v trí này ả ừ ị trí này đế ục đứ ục tung, trụ ả ừ ị
đế ụn tr c ngang (trục hoành, trục X).
Cặp s i là t c a v ố (x, y) được gọ ọa độ ủ ị trí, điểm đã cho.
Giá trị t x ch y t - n 240. ọ ộa đ ạ ừ 240 đế
Giá trị t y ch y t - n 180. ọ ộa đ ạ ừ 180 đế
Em hãy xác định trên sân khấu các vị trí có tọa độ sau:
(0, 0); (10, -10); (100, 100).
Tọ ộa đ c m trên mủa điể ặt
phẳng có trục tọ ộa đ và cách
tính tọa độ.
Điểm A trên hình có tọa độ
x=4 theo tr c hoành (ngang) ụ
và y=3 theo tr c tung (ngang). ụ
27 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Mô hình tọa độ và kích thước sân khấu c a Scratch. ủ
Tọa độ của nhân vật
Khi nhân vật chuy nh nhân v t này b ng t cển động trên màn hình, chúng ta xác đị ậ ằ ọ ộa đ ủa
chúng. T a nhân vọa độ ọa độ của nhân vật được tính là t của điểm chính tâm củ ật. Ví d ụ
điểm tính tọ ộa đ c ủa con mèo như hình dưới đây.
Em hãy kéo th l nh sau và ki m tra xem nhân v a chúng ta chuy ng ả ần lượt các lệ ể ật củ ển độ
như thế nào. Viết mô tả sang cột bên cạnh.
Biế ất được kích thước, tọ ộa đ sân kh u chúng ta có th u khi n nhân v t chuy n ể điề ể ậ ển động đế
bất cứ v trí nào chúng ta mu n. ị ố
2. Hướng chuyển động của nhân vật
Vị trí này s nh t cẽ xác đị ọ ộa đ ủa
nhân v t con mèo. ậ
28 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Khi chuy ng b nh , nhân v t bao gi n theo 1 ển độ ởi lệ ậ ờ cũng di chuyể
hướ ị ởng nhất định. Trong Scratch, các hướng được qui đ nh b i 1 số đo góc, như chỉ ra theo
sơ đồ sau.
Giá tr
ị góc c ng tính t -180 n 180 . ủa hướ ừ
o
đế
o
Lệnh t quay theo chi ng h 1 góc cho cho phép nhân vậ ều kim đồ ồ
trước (ví dụ theo hình 15 độ ảnh).
Lệnh t quay theo chi ng h 1 góc cho phép nhân vậ ều ngược kim đồ ồ
cho trước (ví dụ 15 độ theo hình ảnh).
Khi 1 nhân vật m o, nhân v ng m ng ớ ợi đư c khởi tạ ật này luôn hướng theo hướ ặc định là hướ
ph
ải (right, 90
o
).
Hãy cho bi ng các nhân v t ết hướ ậ này là hướng nào?
right
left
up
down
Mặc định nhân
vật có hướng
right (90
o
)
Nhân vật đang
xoay theo hướng
down (180 -
o
/
Nhân vật đang
xoay theo hướng
left (-90 )
o
Nhân vật đang
xoay the ng o hướ
up (0 )
o
29 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
3. Hãy cho nhân v t chuy n trên sân kh u ậ ển động đơn giả ấ
Bây gi các em hãy cùng th u khi n các nhân vờ ực hiện các chương trình đơn giản điề ể ật
chuyển động trên màn hình.
1. Thi t qu n. ết lập 2 chương trình sau và quan sát kế ả thực hiệ
Nhận xét:
- K c hi t chuy ng theo 1 hình ết quả thự ện 2 chương trình này là như nhau (nhân vậ ển độ
vuông và quay v v u), tuy nhiên v t khó quan sát vì t ề ị trí ban đầ ới chương trình 1 rấ ố ộc đ
chuyển động nhanh quá, còn chương trình 2 thì dễ ển độ dàng quan sát sự chuy ng của nhân
vật.
- nh m d ng thTrong chương trình 2, lệ (ý nghĩa tạ ừ ực hiện chương trình trong
1 giây) có ý nghĩa giúp chúng ta quan sát đượ ển động rõ ràng hơn. Kinh nghiệc sự chuy m
này hay được sử dụng.
- L nh có màu vàng nh m trong nhóm l u khi n (Control) mà các ệ ạt nằ ệnh Điề ể
em s c làm quen trong các bài h p theo. ẽ đượ ọc tiế
2. Bây gi em s cho nhân v t chính chuy ng theo chi u ngang trên sân kh u, ví d ờ ẽ ậ ển độ ề ấ ụ
chạy t ừ trái sang phải và ngược lại.
Em hãy thi nh sau: ết lập chương trình có các lệ
Lệnh này có tác d ng cho nhân vụ ật
chính quay lại (xoay ngược kim đồng
h
ồ 180 )
30 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Các em s y gì? ẽ thấ
Em sẽ thấy chú mèo khi quay ngược kim đồ 180 độ ộn ngượng hồ sẽ bị l c!
Để để điề ỉ khắc phụ ỗc l i này chúng ta sẽ dùng lệnh u ch nh
cách xoay người của nhân vật. Lệnh này có 3 lựa chọ ộ ọn bằng cách dùng chu t nháy ch n tại
nút phía ph nh. 3 l n quay là: ch (left-ải của lệ ựa chọ ỉ quay trái phải right); không quay
(don’t rotate); và quay tròn (all around). Chúng ta nhìn th y chú mèo b l c là do ấ ị ộn ngượ
lựa chọn quay tròn.
Bây gi hãy vi ờ ết lại đoạn chương trình trên:
4. Thêm l p ệnh lặ
Chúng ta sẽ quan sát k u c a m n ỹ hơn chương trình đã làm trong phần đầ ủ ục trên và chú ý đế
4 nhóm l nh l p l i gi ng nhau. ệ ặ ạ ố
Để khỏi phả ếi vi t lại các nhóm lệnh giống nhau nhiều lần, trong Scratch (và trong mọi môi
trườ điềng lập trình khác), người ta sử dụng các lệnh để u khiển các cấu trúc lặp này.
Trong Scratch lệnh điều khiển này có dạng sau:
nhóm
nhóm
nhóm
nhóm
31 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Ý nghĩa của lệnh là cho phép thực hiện nhóm các lệnh nằm bên trong lệnh này có thể được
thực hi c ti ên lện l p l l n. S l n l p có th u ch nh trặ ại 1 số ầ ố ầ ặ ể điề ỉ ự ếp tr ệnh.
Quay tr l trên, chúng ta có th vi t lở ại ví dụ ể ế ại đoạn chương trình trên bằng 1 chương trình
khác, ng n g n. L nh l y t nhóm l u khi n. ắ ọ ệ ặp được lấ ừ ệnh Điề ể
Kỹ thuật l t cặp chương trình được s c tử d ng r t nhi u trong thụ ấ ề ự ế, trong tấ ả các môi trường
lập trình máy tính.
Em hãy vi p trên và ch y th ki . ết lại đoạn chương trình lặ ạ ử để ểm tra k t quế ả
5. B sung nhân v t ổ ậ
Đối tượng điề ủa 1 chương trình Scratch là nhân vậu khiển chính c t trên sân khấu. Chúng ta
điều khiển nhân vật b c ng cách kéo thằng chương trình đượ đưa ra (bằ ả mẫu lệnh) trên Cửa
sổ l nh c a nhân v t. Mệ ủ ậ ỗi nhân v t có 1 c l nh (Script Window) c u ậ ửa sổ ệ ủa riêng mình. Điề
đặ ịc biệt thú v là chúng ta có thể tạo ra nhiều nhân vật trên sân khấu.
1. Khu v c làm vi c v ự ệ ới nhân vật.
Khu vực phía dướ ấu chính là nơi tậi sân kh p trung thông tin của các nhân vật có trong
chương trình. Nháy lên chữ i nhỏ sẽ xuấ ệt hi n các thông tin của nhân vật này. Khung thông
tin nhân vật và các tính năng tương ứng như sau:
Kéo thả các nhóm l nh mu n l p vào v trí ệ ố ặ ị
này. Có th i giá tr s 10 b ng 1 s ể thay đổ ị ố ằ ố
hiê
1. Kéo th nhóm ả
lệnh này vào đây
2. K c, nhóm ết quả thu đượ
lệnh được thực hiện lặp 4
lầ
Các nút l nh b sung ệ ổ
thêm nhân v ật.
Cửa sổ thông tin c a nhân ủ
vật. Tại đây có thể thay
đổi, sử ựa tr c tiếp thông
tin của nhân vật.
32 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Khi nháy chu i lên bi ng nh t s n thêm 1 b ng ch n các l nh nột phả ểu tượ ân vậ ẽ có xuất hiệ ả ọ ệ ữa
đố ới v i nhân vật này.
Tại cửa sổ thông tin c t chúng ta có thủa nhân vậ ể thực hiện các thao tác sau.
2. B sung thêm nhân v n d u ổ ật từ thư việ ữ liệ
Để bổ sung thêm nhân vật từ 1 thư việ ện các bướn có sẵn, em hãy thực hi c sau.
- Nháy nút t i khung nhân v ạ ật.
- n c các nhân v n có s n. Xuất hiệ ửa sổ ật trong thư việ ẵ
Kho thư việ ảnh ngườ dùng, … có thển này có rất nhiều hình i, con vật, đồ chọn làm nhân
vật của chương trình.
Tên của nhân v t ậ
Hướng xoay hi n ệ
Hiển th hay n nhân v ị ẩ ật.
Lựa chọn cách xoay hướng nhân vật.
quay tròn không trái ph i ả
quay
Bảng ch n các l nh vọ ệ ới nhân v t khi nháy ậ
chuột phải lên nhân v t. Các ch trên ậ ức năng từ
xuống: xem thông tin; tạo 1 bản sao; xóa; ghi
hình ảnh ra file; n không hi n trên màn ẩ ệ
hình.
33 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- Nháy chu n bột chọ 1 hình và nháy nút OK để ổ sung hình này vào chương trình như 1 nhân
vật mới.
Hình ảnh sau mô t ả 1 chương trình có 4 nhân vật.
3. Ho ng c a em ạt độ ủ
Em hãy thi sung vào sân kh u t n 5 nhân vết lập 1 chương trình, bổ ẩ ừ 2 đế ật. Sau đó em viết
các ch c lương trình độ ập điều khiển các nhân vật này.
6. Thay đổi nền sân khấu
1. N n sân kh u là gì? ề ấ
Nền sân kh u là nh ng gì th hi n trên c u ấ ữ ể ệ ửa s chính cổ ủa chương trình. Các nhân vật đề
hoạt động trên n n c a sân kh u. ề ủ ấ
Hình nền sân kh u ẩ
Hình nh thu nh cả ỏ ủa
sân khấu và các chức
năng với sân khấu ở đây
Danh sách các nhân vật
hiện t b ại đây. Có thể ổ
sung không hạn chế s ố
lượng nhân vật cho mỗi
chương trình Scratch.
34 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Trong hình trên, nền sân kh u là r ng. Chúng ta có th b sung thêm nhi u hình nấ ỗ ể ố ề ền để đưa
lên trang trí cho sân khấu.
Cửa sổ điều ch nh, b sung n n sân kh u có d ỉ ổ ề ấ ạng như hình sau.
2. B sung thê n sân kh ổ m nề ấu vào chương trình
Để bổ sung thêm hình ảnh sân khấu từ 1 thư việ ện các bướn có sẵn, em hãy thực hi c sau.
- Nháy nút t i khung thông tin sân kh u. ạ ấ
- n c các hình n n sân kh n có s n. Xuất hiệ ửa sổ ề ấu trong thư việ ẵ
Nháy nút vào Backdrops để
chức làm vi n sân kh u ệc với nề ấ
Cửa sổ chỉnh sửa tr c ự
tiếp đồ họa, hình ảnh
của nền sân khấu.
Các nút công
cụ b sung, ổ
tạp m u ới, điề
chỉnh nền sân
khấu.
Danh sách nền
sân khấu hi n ệ
tại đây
35 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- Nháy ch n hình n n mu ọ ề ốn đưa vào chương trình và nháy nút OK.
Hình nền sâu kh u s hình sau. ấ ẽ đưa vào chương trình tương tự
Chú ý: khi nháy lên nút sân khấu phía dưới, cửa sổ t hi n cho Backdrops như hình sau xuấ ệ
phép ch nh s p hình h a sân kh u. Có th t tên các n n sân kh u trong ỉ ửa tr c tiự ế ảnh đồ ọ ấ ể đặ ề ấ
cửa sổ này.
Khung điều khiể ận nhân v t và
sân kh sung ấu sau khi đã bổ
thêm nhi u nhân v t và n n ề ậ ề
sân khấu
36 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
7. Cho nhân v t chào h i ậ ỏ
Nhóm các l nh Chuy ng ch u khi n nhân v t di chuy n trên sân khệ ển độ ỉ điề ể ậ ể ấu, nhưng còn
thể hi n bên ngoài c a các nhân v i dùng các l nh c a nhóm ệ ủ ật như ăn mặc, nói, hát thì phả ệ ủ
khác.
Chúng ta cùng làm quen với m t vài l n c a nhóm l nh Th hi n (Look) cộ ệnh đơn giả ủ ệ ể ệ ủa
Scratch. B u t ắt đầ ừ 1 chương trình như sau:
Chú mèo trước khi xuất phát sẽ chào khán giả: "Chào các bạn, tôi là Mèo con" trong 2 giây.
Sau đó Mèo chạ trí cũ. Khi về đich, My vòng quanh sân khấu 1 vòng và quay trở lại vị èo sẽ
chào: "Chúc các b n ng ngon". ạ ủ
Các l c kéo th ệnh đượ ả vào chương trình như sau:
2 l nh m ệ ới trong đoạn chương trình trên là:
Dãy các hình n n ề
sân khấu hi n ệ ở
đâ
37 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Lệnh này th hi n n i dung câu nói trên màn hình và d ng toàn b ể ệ ộ ừ ộ chương trình trong 1 thời
gian nh nh (ví d 2 giây trong ví d trên). Hình nh th hiất đị ụ ụ ả ể ện có ý nghĩa nhân vật đang
nói.
Lệnh này th hi n n i dung câu nói trên màn hình (không d ng toàn b ể ệ ộ ừ ộ chương trình). Hình
ả ểnh th hi ện có ý nghĩa nhân vật đang nói.
Câu h i và bài t p ỏ ậ
1. Vi u khi n nhân v t th n các công vi c sau: ết chương trình điề ể ậ ực hiệ ệ
- u 8 vòng theo chi ng h . Đi vòng quanh sân khấ ều ngược kim đồ ồ
- u 5 vòng theo chi ng h . Đi vòng quanh sân khấ ều kim đồ ồ
- n, tôi chu n bTrước khi đi nói "Chào các bạ ẩ ị đi". Sau đó nhân vật sẽ đi vòng quanh sân
khấu 4 l n, m s d ng l i và nói câu: "Tôi v a hoàn thành công vi c" trong ầ ỗi lần đi về ẽ ừ ạ ừ ệ
khoảng th p. ời gian 2 giây trước khi đi tiế
2. Em hãy thi u khi n nhân v t chuy sau, ết lập các chương trình để điề ể ậ ển động theo các sơ đồ
chú ý đến mỗi ngã rẽ ạ nên dừng l i vài gi ngh ây để ỉ ngơi.
3. Em hãy vi t o ra 4 nhân v y các nhân v t này chào hết 1 chương trình nhỏ ạ ật, khi chạ ậ ỏi như
sau.
A
B
C
38 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Mở rộng
Viết chương trình thực hiện các công việc sau:
- p 4 nhân v Thiết lậ ật như hình dưới đây.
- L t cho m i nhân v t chuy ng quanh sân kh u theo chi ng h 4 ần lượ ỗ ậ ển độ ấ ều ngược kim đồ ồ
lần. Con này ch y sau con kia. ạ
39 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 4. V hình 1 ẽ
Mục đích
Học xong bài này b n s biạ ẽ ết:
- S d ng khái ni m bút v u khi n nhân v n trên màn ử ụ ệ ẽ để điề ể ật vẽ các đường, hình đơn giả
hình.
- Thay đổ ắc, đội màu s rộng, kiểu của nét vẽ.
- Làm quen v i khái ni m c m bi n và các l nh c m bi n. ớ ệ ả ế ệ ả ến đơn giả
- âu l u khi n r nhánh (selection). Biết các c ệnh điề ể ẽ
Bắt đầu
1. Gi s có 1 h bút v , b ng màu và 1 t gi y tr ng. H b u v . Trong ả ử ọa sĩ với 1 số ẽ ả ờ ấ ắ ọa sẽ ắt đầ ẽ
các t a hừ n công vi c v csau, từ nào liên quan đế ệ ẽ ủ ọa sĩ này:
- y ra m t bàn. Trải giấ ặ
- Nhấc bút.
- U ống nước.
- H bút. ạ
- Hát.
- gi i lao. Nghỉ ả
- Di chuyển bút trên giấy.
- Lia bút, rê bút.
- n màu khác. Chọ
- n bút khác. Chọ
2. Em đã từ trên máy tính chưa? Hãy kể 1 vài chương ng làm quen với các phần mề ậm t p vẽ
trình như vậy.
3. Trong bài h c này chúng ta s c làm quen và h c cách Scratch có th v c trên ọ ẽ đượ ọ ể ẽ đượ
màn hình dướ ủa chương trình. Chương trình sẽi sự điều khiển c điều khiển những công cụ
sau đây:
- bút v ẽ
- b ng màu ả
- nh c bút, h bút ấ ạ
và nhi i b ều tính năng nổ ật khác.
Hoạt động bài học
1. Ch v theo chuy ng nhân v t ế độ ẽ ển độ ậ
Trong Scratch, chế v p r n theo nguyên t c sau: độ ẽ được thiết lậ ất đơn giả ắ
40 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- h bút (pen down). Đặt chế độ ạ
- ng s t o ra v Khi đó khi nhân vật chuyển độ ẽ ạ ết trên đường đi của mình, đó chính là nét vẽ
được tạo ra theo màu sắc, kiểu bút có sẵn của hệ thống.
- có th i màu v , nét bút v . Trong quá trình vẽ ể thay đổ ẽ ẽ
- k t thúc ch v c n nh c bút (pen up). Để ế ế độ ẽ ầ ấ
Các l nh c a nhóm v u có màu xanh lá cây. ệ ủ ẽ (pen) đề
Chúng ta chú ý các lệnh sau:
- L nh thi t l p ch v , Sau l nh này m i chuy ng c a nhân v u ệ ế ậ ế độ ẽ: ệ ọ ển độ ủ ật sẽ đề
để lại nét vẽ a mình. trên đường đi củ
- L nh h y ch v . Chú ý sau l nh này các hình v không b xóa trên màn hình. ệ ủ ế độ ẽ: ệ ẽ ị
- L nh thi t l p màu v nh màu v bệ ế ậ ẽ: . Cách xác đị ẽ ởi lệnh này như sau:
nháy chu t lên ô vuông c trên màn hình có màu ộ ủa lệnh, sau đó nháy chuột lên 1 vị trí b t kấ ỳ
sắc mu nh. ốn xác đị
- L nh thi t l ng r ng nét v . Giá tr ệ ế ập độ ộ ẽ: ị
- L nh xóa t các hình v trên màn hình: . ệ ất cả ẽ
Em hãy thi t qu . ết lập 1 chương trình vẽ đơn giản như mô tả dưới đây và quan sát kế ả
Xóa các hình đượ ẽ trước v c
đó.
Thiết l p ch : h bút.ậ ế độ vẽ ạ
Đặt màu v là màu: xanh.ẽ
Thiết l ng nét bút = ập độ rộ
5.
Cho nhân v t chuy ng lên ậ ển độ
vị ả ủ trí góc ph i trên c a sân
kh u.ấ
2. V 1 s hình hình h n ẽ ố ọc đơn giả
Các em s cùng th c hành v các hình hình h ng Scratch: hình vuông, ch nhẽ ự ẽ ọc sau bằ ữ ật,
hình thoi, hình bình hành, hình thang.
41 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Để đượ thực hiện các chương trình vẽ c các hình trên chúng ta c nh tần xác đị ọ ộa đ nh các đỉ
của các hình này.
Ví dụ v nh t nh là: ới hình vuông, chúng ta xác đị ọ ộa đ các đỉ
Chương trình có thể ập như hình dưới đây. Chú ý rằ ệnh "go to x:0 y:0" đượ được thiết l ng l c
đặ ớ ỉ ỉ ị ị ớt trư c lệnh "pen down" ch ra rằng ch sau khi nhân vật d ch chuy n vển đế trí (0,0) m i
bắt đầu quá trình v . ẽ
Kết quả c hi n hình phủa chương trình được thể ệ ở ải.
Tương tự ạo chương trình vẽ tương ứ chúng ta thiết lập tọ ộa đ của các hình còn lại và t ng.
(0, 0)
(150,0)
(150, 150)
(0,150)
Em viết chương trình điều
khiển nhân v u chuy n ật bắt đầ ể
độ ịng từ v trí (0,0), sau đó lần
lượt di chuy trí ển đến các vị
(150,0), (150,150), (0,150),
cuối cùng quay tr trí ban ở l i v ạ ị
đầu (0,0).
42 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Ẩn nhân vật trong các bài toán vẽ hình
Trong 1 số bài toán v hình n u không có nhu c u hi n th nhân v t thì Scratch cho phép n, ẽ ế ầ ể ị ậ ẩ
không hi n th t b ng l nh t nhóm Hi n th nh ể ị (tạm th i) nhân vờ ậ ằ ệ ừ ể ị (Look). Ngược lại lệ
có tác dụng hi n th l nh nhân v t trên màn hình. ể ị trở ại hình ả ậ
Sử d ng hình nh con rùa làm nhân v a bài toán v hình ụ ả ật củ ẽ
Logo là phần m u tiên cho phép l p trình t o bút v trên màn hình. Trong ph n mềm đầ ậ ạ ẽ ầ ềm
Logo sử d ng hình v t o ra các nhân v t hình nh ụ ảnh con rùa để ẽ. Chúng ta cũng có thể ạ ậ ả
Rùa trong các bài t p v t o ra khung c nh gi ng trong ph n m ậ ẽ hình để ạ ả ố ầ ềm Logo.
3. Thay đổi màu và nét bút
Quan sát các tính chất sau liên quan đến các tính chất của công vi . ệc vẽ
(0,
(200,0)
(200,150)
(0,150
(0,
(200,0)
(150,150)
(50,150)
(0, 0)
(200, 0)
(100, 80)
(100, -80)
(0, 0)
(200, 0)
(150,150)
(-50,150)
43 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Tính ch ất 1
Tính ch ất 2
Tính ch ất 3
Em hãy a các thu c tính trong các c ng trên. chỉ ra tên củ ộ ột của bả
Có 3 thông số sau liên quan đế (color), độn bút vẽ trong Scratch: màu vẽ rộng nét bút (size)
và độ mờ nét bút (shade).
Màu bút v (pen color) ẽ
Màu sắc c c thi c của bút vẽ đượ ết l i lập bở ệnh . Giá tr màu sị ắ ủa bút
vẽ trong Scratch được đánh số 0 đế từ n 200 theo dải màu cầu vồng.
Ta có bảng giá tr màu ng n sau: ị ắ
Giá trị
Màu
Giá trị
Màu
Giá trị
Màu
0
Đỏ
70
Xanh lá cây
130
Xanh thẫm
30
Vàng
100
Xa da trời
170
Hồng
Độ rộng nét (pen size) bút
Độ ợ rộng của nét bút đư c tính bằng pixel (điểm). Lệnh sẽ thiết lập
kích thước của nét bút vẽ hiện thời.
Độ mờ nét bút (pen shade)
Dải màu theo sắc
cầu v c thiồng đượ ết
lập trong Scratch,
lấy giá trị s t 0 ố ừ
0
70
130
170
200
Dải các giá tr ị
màu c a bút v ủ ẽ
từ n 200. 0 đế
30
100
44 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Độ ờ đậ ị m (hay độ m nhạt) của bút vẽ i tham sđược đo bở ố shade có gía tr từ 0 đến 100. Giá
trị 0 là đậm nhất (độ m = 0), giá tr = 100 là m hoàn toàn. ờ ị ờ
Lệnh thiết lập độ mờ của nét bút.
Ngoài 3 lệnh thi p thông s chính th m nét bút, trong ết lậ ố ức cho màu bút, kích thước và độ ờ
Scratch còn có các l này. ệnh làm thay đổi các giá trị
Thay đổi màu của bút theo giá trị được nhập
trong lệnh.
Thay đổ kích thưới c nét bút theo giá trị được
nhập trong l nh. ệ
Thay đổi độ mờ bút theo giá trị được nhập
trong lệnh.
Em hãy thi c hi n k i màu s m ết lập các chương trình thự ệ ết quả thay đổ ắc, kích thước và độ ờ
sử d ng các m u l nh trên. ụ ẫ ệ
Em hãy vi hi n trên màn hình các hình v ết lại các đoạn chương trình thể ệ ẽ sau:
4. Thi p bút v riêng ết lậ ẽ
Mụ ủc đích c a chúng ta trong bài luy n này là thiệ ết
lập m t bút v t trên sân kh u) và có ộ ẽ (như 1 nhân vậ ấ
khả ng tnăng vẽ các nét bút đú ại vị trí đầu bút như
hình bên.
Chú ý nét vẽ c a bút xu u ngòi ủ ất phát từ chính đầ
bút trong hình.
Em hãy th c hi ự ện các bước sau đây:
- B sung thêm 1 nhân v n ổ ậ ầt vào chương trình. L
này hãy ch n nhân v t bút chì (pencil) trong danh ọ ậ
sách để ấ đưa vào sân kh u.
45 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Chọn bút vẽ theo
hình nh này ả
(pencil).
- xóa nhân v t mèo b ng cách nháy chu i lên mèo t u Sau đó em có thể ậ ằ ột phả ại cửa sổ điề
khiển nhân v t và ch n l nh ậ ọ ệ delete.
Bây gi t duy nh t trên màn ờ Bút chì đã hiện như nhân vậ ấ
hình. Tuy v y n u th n l nh v chúng ta s y nét v ậ ế ực hiệ ệ ẽ ẽ thấ ẽ
xuất phát từ điểm giữa c nh bên). ủa bút chì (xem hình ả
Trong Scratch, nét vẽ s xu t phát t c a nhân v t. Do ẽ ấ ừ tâm ủ ậ
vậy mu n nét v u bút chì chúng ta c n chuyố ẽ đi qua đầ ầ ển
tâm của hình v v u bút chì. ề ị trí đầ
Cách th ực hiện như sau:
- Nháy ch u khi n nhân v ọn bút chì trong khung điề ể ật.
- Nháy lên TAB Costume. S xu t hi n màn hình ch nh s a hình nh trang phẽ ấ ệ ỉ ử ả ục của nhân
vật hi i, cện thờ ụ thể ở đây là bút chì.
Bên ph i là c nh s h a nhân v n ( y là bút chì). Nhi m v ả ửa sổ chỉ ửa đồ ọa củ ật đang chọ ở đâ ệ ụ
của chúng ta là chuyển tâm của nhân vật về đầu bút. Em thực hiện theo các bước sau.
1. Nháy chuột
lên nút có hình
dấu cộng (+)
này. Đây là chức
năng chọn tâm
của hình nhân
vật.
46 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Hãy s d v 1 hình vuông trên màn hình. ử ụng bút này để ẽ
5. V u ki n và s m bi n ẽ theo điề ệ ự kiện cả ế
Những chương trình mà chúng ta đã biế t đều là 1 dãy các l nh b u b ng l nh s ki n ệ ắt đầ ằ ệ ự ệ
. L u khi y khi nháy chuệnh này điề ển đoạn chương trình gắn phía dưới chạ ột
lên lá cờ.
Trong nhóm các lệnh s ki n còn có 1 l u khi n theo s ki n nháy lên 1 phím b t k . ự ệ ệnh điề ể ự ệ ấ ỳ
Đó là lệnh . L lệnh này có ý nghĩa tương tự ệnh trên, ch khác là ỉ
nhóm các l nh g c nháy. ệ ắn bên dưới sẽ thực hiện khi phím tương ứng đượ
Chúng ta hãy cùng thiết lập chương trình sau:
Nế ự ở ạ ếu có s kiện nháy lên lá cờ: kh i t o ch độ v hẽ đồ ọa
vớ ối các tham s ban đầu.
2. Xuất hiện 2
đường vạch
ngang, dọc như
hình bên. Em
hãy nh n gi và ấ ữ
rê chuột đến
điểm đầu bút và
nhả chuột.
3. u Công việc điề
chỉ ịnh v trí tâm nhân
vật bút chì đã hoàn
thành. Em có thể kiểm
tra để xem bút sẽ vẽ
như thế nào.
47 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nế ự ệu s ki nmột trong các phím ← → ↓ đượ ấc b m, nhân vật sẽ
xoay các góc 90 độ trái, 90 độ ải và 180 đ ph ộ.
Nếu phím ↑ đượ ấ ậ ẽ ến lên phía trước b m, nhân v t s ti c 10
bước.
Chúng ta sử d ng l nh n b ng ụ ệ , trong đó phím tương ứng được chọ ằ
cách nháy chu a s a sột lên nút hình tam giác và ch ng cọn tên phím tương ứ ủ ự ki n. Trên cệ ử ổ
lệnh c a nhân v t này s ủ ậ ẽ đặt 5 chương trình như sau.
Thiết lập chương trình như dưới đây và quan sát hoạ ủa chương trình.t động c
Chú ý: Trong các bài tiếp theo các em s u khi n bàn phím b ng ẽ còn được học thêm cách điề ể ằ
các công cụ c m bi n khác c a Scratch. ả ế ủ
6. L nh Stamp v hình c a nhân v t lên màn hình ệ ẽ ủ ậ
Các đoạn chương
trình này được đặt
trong cùng 1 cửa sổ
lệnh c a nhân vủ ật,
và được thực hiện
đồ ờng th i.
Nháy chu t lên v trí này ộ ị
sẽ hi n ra t t c các phím ệ ấ ả
trên bàn phím. Lựa chọn
1 để thiết lập lệnh cho sự
kiện nháy phím này.
48 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Lệnh Stamp có ch t lên màn hình t trí và th m th c hi n ức năng in hình nhân vậ ại vị ời điể ự ệ
lệnh (v u ki ới điề ện đang ở chế độ h bút). ạ
Em hãy thi có th v ết lập chương trình để ể ẽ được hình dưới đây.
Em cần t o m t nhân v t m t tâm c a nhân vạ ộ ậ ới có hình tròn màu xanh đặc, sau đó cần đặ ủ ật
đúng vị trí tâm hình tròn.
Câu h i và bài t p ỏ ậ
1. Hãy vi n v các hình sau. ết chương trình để thực hiệ ẽ
2. Hãy vi các hình sau, k p các công c màu s ết chương trình vẽ ết hợ ụ ắc và stamp.
3. Trong ví d c a m i và b sung thêm yêu c u sau: ụ ủ ục 5, em hãy thay đổ ổ ầ
- s vàng, khi sang ph i màu v là xKhi nhân vật đi sang trái thì màu vẽ ẽ ả ẽ anh lá cây, đi lên
với màu đỏ và đi xuố ng với màu xanh thẫm.
49 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
4. S d ng l nh vi hình sau: ử ụ ệ Stamp để ết chương trình vẽ
Mở rộng
1. Xây d ựng chương trình có các chức năng sau.
- t là bút chì và qu bóng hình tròn. Có 2 nhân vậ ả
- Khi chạy chương trình, cả bóng đề 2 bút chì và quả u vẽ lên 1 hình vuông ở 2 bên màn
hình.
- Bút chì k hình vuông màu vàng, qu bóng t o hình vuông màu xanh. ẻ ả ạ
50 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 5. Âm thanh 1
Mục đích
Học xong bài này, b n s biạ ẽ ết:
- K i âm thanh v i nhân v t. Nhân v t nói và th hi n l i nói b ng ch và âm thanh. ết nố ớ ậ ậ ể ệ ờ ằ ữ
- Các l nh t n sân kh u. ệ ạo âm thanh, đánh trống và chơi nhạc trên nề ấ
- u khi n nhân v t nh y múa. Điề ể ậ ả
Bắt đầu
1. Chúng ta đã biế ệnh say có ý nghĩa như thết l nào.
Lệnh s ẽ làm cho mèo con kêu meo meo như sau
Tuy v y chúng ta ch nhìn th y mèo kêu mà không nghe th y gi ng nói c a mèo. V y có ậ ỉ ấ ấ ọ ủ ậ
cách nào để nghe được giọng của mèo, hay của bất kỳ một nhân vật nào khác hay không?
2. Trong bài h c này, em s c làm quen và h n âm thanh. ọ ẽ đượ ọc được các lệnh liên quan đế
Có rất nhiều điề đang ở phía trướu thú vị c.
- Âm thanh, gi ng nói có th phát ra t nhân v t hay không? Nhân v nào? ọ ể ừ ậ ật sẽ "nói" như thế
- n c a sân kh u có th b c hay không? Nhạc nề ủ ấ ể ật lên đượ
- a chúng ta có th c không? Nhân vật củ ể hát đượ
- t có th h tr ng, th c hay không? Nhân vậ ể chơi các nhạc cụ, đán ố ổi kèn đượ
Nhưng câu hỏi như vậ ần lượy em sẽ được l t làm quen trong bài học này.
Nội dung bài h c ọ
1. Nhân v t có th nói, hát ậ ể
Chúng ta hãy bắ ầt đ u t nhóm l nh Sound (âm thanh) và th n l nh ừ ệ ực hiệ ệ
trong nhóm lệnh này.
Chương trình ngắn sau đây sẽ cho chúng ta cảm giác nhân vật có thể nói, hội thoại và giao
tiếp b ng âm thanh trong Scratch. ằ
51 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Như vậy các nhân vật trong Scratch không những có thể "nói" bằng chữ trên màn hình, mà
còn có thể hát, nói b ng âm thanh th a mình thông qua loa c a máy tính. ằ ật củ ủ
Mỗi nhân v u có th có m t hay nhi u âm thanh, gi ật trong Scratch đề ể ộ ề ọng nói đi kèm. Số
lượ ỗng âm thanh của m i nhân vật là không hạn chế.
Lệnh cho phép nhân v hi n âm thanh c a mình tr p trên máy tính. play sound ật thể ệ ủ ực tiế
2. Nhóm l nh âm thanh ệ
Nhóm l nh âm thanh (sound) có màu tím s m. Các l nh làm vi i âm thanh r ng, ệ ẫ ệ ệc vớ ất đa dạ
chúng ta sẽ b u b ng nhóm l u tiên: các l nh b t, t t âm thanh c a nhân ắ ầt đ ằ ệnh đơn giản đầ ệ ậ ắ ủ
vật.
Các l nh b t âm thanh (sound) c a nhân ệ ậ ủ
vật (hoặc sân kh u) ấ
Các l n nhệnh đánh trống và liên quan đế ịp
trống
Các l c và liên n ệnh chơi nhạ quan đế
nhạc cụ
Các l nh làm vi âm ệ ệc với cường độ
thanh
Các l nh làm vi i nh p tr ng ệ ệc vớ ị ố
Em sẽ nghe và nhìn thấy
gì?
Em sẽ nghe th y ti ng kêu ấ ế
meo meo c a Mèo và nhìn ủ
thấy dòng ch Meo meo ữ
trên màn hình.
Trong lệnh play sound cho phép hi n th và lể ị ựa
chọn âm thanh tương ứng của nhân vật. Chọn âm
thanh cần th hi n cho nhân v t này. ể ệ ậ
52 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Em hãy th và phân bi khác bi t khi th c hi n c a các nhóm l nh sau: ử ệt sự ệ ự ệ ủ ệ
Lệnh đầu tiên phát âm
thanh "meo meo", ngay sau
đó thực hiện lệnh mà say
không c i âm thanh ần đợ
kết thúc.
Lệnh đầu tiên phát âm thanh
"meo meo" và đợi cho đến khi
âm thanh k t thúc m i thế ờ ực
hiện l nh ệ say.
Lệnh say n được th c hiự ệ
trước, sau đó đế ện l nh play
sound.
Em hãy th n c 3 nhóm l nh trên và tr l i các m ực hiệ ả ệ ả ờ ệnh đề sau đúng hay sai.
1. C n l nh trên có tác d ng hoàn toàn gi ng nhau. ả 3 đoạ ệ ụ ố
2. Các đoạn lệnh số 1 và 3 có tác dụng giống nhau.
3. L nh s n b t âm thanh có trong l ng th i các l nh ti p ệ play sound ẽ thực hiệ ậ ệnh này đồ ời vớ ệ ế
theo của lệnh này.
4. L nh s n b t âm thanh có trong l nh, ch nghe xong âm thanh s ệ play sound ẽ thực hiệ ậ ệ ờ ẽ
thực hiện các l nh ti p theo. ệ ế
5. L nh s n b t âm thanh có trong l nh, ch nghe xong ệ play sound .. until done ẽ thực hiệ ậ ệ ờ
âm thanh s n các l nh ti p theo. ẽ thực hiệ ệ ế
Chú ý: Lệnh s d ng t ẽ ừ ất cả các âm thanh đang bật trong chương trình.
3. Âm thanh, nh n sân kh u ạc nề ấ
Âm thanh không ch có nhân v t, mà sân kh có âm thanh, nh n cỉ ở ậ ấu cũng có thể ạc nề ủa
riêng mình. Chúng ta hãy th n m a âm ực hiệ ột hoạt động đơn giản sau để hiểu ý nghĩa củ
thanh sân khấu.
(a) Em hãy b sung n n sân kh u m kho các hình a ph n m m, ví d , lổ ề ấ ới từ ảnh đã có củ ầ ề ụ ấy
hình nh sau (bedroom). ả
(b) Làm ẩn đi nhân vật chính là chú mèo.
(c) Nháy ch n bi ng sân kh u khi i và kéo th n ọ ểu tượ ấu trong khung điề ển phía dướ ả đoạ
chương trình như trong hình ảnh sau.
53 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Chúng ta chú ý đến đoạn chương trình ngắn của sân khấu này.
Khi chạy chương trình này, nghe đượem sẽ thấy mỗi khi nháy chuột lên sân khấu sẽ c 1 âm
thanh nhỏ phát ra.
Trên thực tế m i nhân v u n n c u có th gán v i m t hay ỗ ật và sân khấ ề ủa 1 chương trình đề ể ớ ộ
nhiều âm thanh khác nhau. Các âm thanh này r ng, có th là l ng, nhấ ạt đa d ể ời nói, tiếng độ ạc
nền, bài hát. Các t p âm thanh có th dùng bao g m các d ệ ể ồ ạng wav, mp3, …..
4. Thu âm tr p âm thanh cho nhân v t ực tiế ậ
Trong hoạt động này, em sẽ thực hi c tiện vi c thu âm trệ ự ếp t t o ra ừ máy tính qua micro để ạ
một âm thanh của nhân vật. Các bước th ực hiện như sau.
(1) Lựa ch a nhân vọn trong l nh play sound crecord ệ ủ ật.
Kéo thả 2 l nh ệ
này t c ừ ửa sổ
lệnh c a sân ủ
khấu.
Làm t Mèo con ẩn đi nhân vậ
Bổ sung thêm hình
ảnh sân khấu này.
Nháy t vào c l nh c u. ại đây để ửa sổ ệ ủa sân khấ
Sân kh u có các âm ấ
thanh, nhạc n n riêng cề ủa
mình.
Nhân vật có âm thanh,
nhạc, giọng nói riêng.
Số lượng âm thanh cho
mỗi nhân vật là không
hạn ch . ế
Lệnh này n m trong nhóm s ki n (event) c a sân kh u. ằ ự ệ ủ ấ
Các l n m i khi nháy chuệnh bên dưới sẽ thực hiệ ỗ ột lên sân
ấ
Bật âm thanh c a sân khủ ấu được ghi
trong lệnh
54 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
hoặc vào TAB Sounds c u khi n và nháy lên bi ng micro . ủa khung điề ể ểu tượ
Cửa s c tiổ sau sẽ xu ất hiện để chuẩn b thu âm trị ự ếp.
Trong quá trình đang thu âm, cửa sổ này có dạng như sau:
Khi kết thúc thu âm, âm thanh v c thu s hi n th trên c ừa đượ ẽ ể ị ửa sổ như sau:
Nháy nút này để bắ ầt đ u
thu âm.
Nháy nút này để kết thúc
thu âm.
Trong thời gian thu âm,
nút này chuy . ển màu đỏ
55 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bây gi có th n vi t tên cho âm thanh v a thu âm. ờ ể thực hiệ ệc đặ ừ
5. B sung âm thanh cho nhân v t và sân kh u ổ ậ ấ
Trong hoạt động này, em sẽ thực c sân hiện thao tác b sung âm thanh cho nhân v t (hoổ ậ ặ
khẩu) l y t 1 kho âm thanh có s n cấ ừ ẵ ủa phần m ềm.
Cửa s làm vi âm thanh c a nhân v t ổ ệc với ủ ậ hoặc sân kh u ấ
Như chúng ta đã biết, trong Scratch, các nhân vậ ểt có th nói, hát, phát ra tiếng nói của mình.
Sân khẫu cũng có thể có âm thanh nền. Trong màn hình Scratch nếu nháy lên nút Sound
chúng ta sẽ vào ch sung thêm âm thanh cho nhân vức năng cho phép bổ ật. Cũng trên màn
hình này s hi n toàn b danh sách các âm thanh hi a nhân v i các âm ẽ ệ ộ ện đang có củ ật. Vớ
th thanh có sẵn chúng ta có th ể ực hiện các thao tác sau:
- nh s a âm thanh. Chỉ ử
- Xóa âm thanh.
- Thay đổi tên âm thanh.
Khu vực làm việc
với âm thanh của
nhân vật hoặc sân
khấu.
Âm thanh hi n th i ệ ờ
Xóa âm thanh
Vị trí đổi tên âm thanh
Khu vực ch a ỉnh sử
âm thanh
Danh sách âm thanh
56 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Mỗi nhân v c nhi u âm thanh, em có th b sung âm thanh tật có thể đi kèm 1 hoặ ề ể ổ ừ các kho
có s c ti c lẵn, có th thu âm ể trự ếp hoặ ấy t các t p âm thanh trên máy tính. ừ ệ
Em hãy th n thao tác b sung âm thanh cho nhân v t b ng cách l y t 1 kho có s n. ực hiệ ổ ậ ằ ấ ừ ẵ
Bổ sung âm thanh t kho có s n ừ ẵ
- Nháy vào nút hình loa phía trên khung làm vi i âm thanh c ở ệc vớ ủa nhân vật.
- n c có danh sách các âm thanh. Xuất hiệ ửa sổ
- Em nháy ch n 1 âm thanh và nháy nút OK. ọ
Em sẽ thấy âm thanh này đã được đưa vào khu vực âm thanh của nhân vật.
Bổ sung âm thanh t t ừ ệp ngoài
- Nháy nút .
- n h p h i m t p có d ng hình sau. Tìm ki m t p âm thanh ngoài. Xuất hiệ ộ ội thoạ ở ệ ạ tương tự ế ệ
Danh sách các âm thanh của
nhân v n th t ật hiể ị ại đây.
57 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- n t p âm thanh mu n b sung và nháy nút . T p âm thanh này s Chọ ệ ố ổ Open ệ ẽ được đưa vào
danh sách âm thanh c t (ho c sân kh u). ủa nhân vậ ặ ấ
Câu h i và bài t p ỏ ậ
1. Thi p nhân v t là th y giáo, thu âm l i nói "Chào em" và viết lậ ậ ầ ờ ết đoạn chương trình thầy
giáo nói và th hi n dòng ch "Chào em" trên màn hình. ể ệ ữ
2. Thi p nhân v t là h i nói "Em chào th " và viết lậ ậ ọc sinh, thu âm lờ ầy ạ ết đoạn chương trình
em h c sinh chào th y giáo, nói và th hi n dòng ch "Em chào th y" trên màn hình. ọ ầ ể ệ ữ ầ
58 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
3. Thi p 2 nhân v t là th y giáo và h c sinh. Thu âm gi ng nói c y "Chào em", ết lậ ậ ầ ọ ọ ủa thầ
giọng nói h c sinh "Em chào th " và th n thi ọ ầy ạ ực hiệ ết kế chương trình như sau:
- y nói "Chào em" và th hi n l i chào trên màn hình. Thầ ể ệ ờ
- Sau 1 giây, h c sinh s i "Em chào th " và hi n dòng ch trên màn hình. ọ ẽ chào lạ ầy ạ ệ ữ
4. Thi ết lâp chương trình như sau:
- N n sân kh u là hình nh m ng. ề ấ ả ột ngôi trườ
- t chính là hai b n h c sinh nh Nhân vậ ạ ọ ỏ đang đi học.
- Em b ổ sung bài hát "Em yêu trường em" cho nhân vật hai bạn nhỏ này.
- y thì hát bài hát trên. Khi hát xong thì hai b n nh s chào mCho chương trình chạ ạ ỏ ẽ ọi
người.
Mở rộng
1. Em hãy vi n có âm thanh v i các yêu c u sau. ết 1 chương trình đơn giả ớ ầ
- t chính là 1 em bé. Nhân vậ
- Em bé s y vòng qu u, m y s v ng lên ti ng th a bàn ẽ chạ anh sân khấ ỗi bước chạ ẽ ọ ế ịch thịch củ
chân.
2. Vi ết chương trình sau:
59 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- n tr ng, có 1 cái bút chì là nhân v Màn hình nề ắ ật chính.
- Khi chạy chương trình, bút bắ các hình đa giác đề ắt đầt đầu vẽ u trên màn hình, b u là tam
giác, t u. ứ giác và ngũ giác đề
- Khi nháy chu t lên màn hình thì l i 1 bài hát quen thu c vang lên. Em có th tìm ch n mộ ờ ộ ể ọ ột
bài hát b t k . ấ ỳ
60 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 6. Chuy ng 2 ển độ
Mục đích
Học xong bài này, b n s biạ ẽ ết:
- Các l nh chuy ng ph ệ ển độ ức tạp hơn trên màn hình.
- n gi t và máy tính. Giao tiếp đơn giả ữa nhân vậ
- S d ng l nh l n và l p vô h n. ử ụ ệ ặp đơn giả ặ ạ
- u làm quen v u khi Bước đầ ới lệnh điề ển if … then …
- Làm vi i 2 ho c nhi u nhân v ệc vớ ặ ề ật. Chương trình song song.
Bắt đầu
1. Quan sát chương trình sau, ển độbạn có nhận xét gì về chuy ng của nhân vật.
2. Quan sát ti ếp chương trình sau.
- B n n xét gì v chuy ng c a nhân v m gì gi ng và khác nhau so vạ có nhậ ề ển độ ủ ật? Có điể ố ới
chương trình trên.
Nội dung bài h c ọ
1. Điều khiển nhân vật khi chạm biên màn hình
Có bao gi n u chúng ta cho các nhân v t chuy ng ra kh m vi màn ờ em nghĩ rằng ế ậ ển độ ỏi phạ
hình thì s nào không? Ho ng này s u khi n nhân vẽ như thế ạt độ ẽ giúp em điề ể ật tránh được
hiện tượ ệnh riêng như vậy, đó là lệng trên. Trong Scratch có 1 l nh ,
61 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Lệnh này có tác d nhân vụng như sau: khi ật
chuyển động chạm cạnh sân khấu, nhân vậ ẽt s tự
động dừng và quay lại theo hướng đối xứng gương
với hướng ban đầu. Hướng ban đầu và hướng quay
đượ ỉc ch ra trong hình bên.
Chú ý: lệnh này ch ng ỉ có trong Scratch và thườ
được đặt sau các chuyển động của nhân vậ ểt đ
điều khiển chuy ng này . ển độ
Em hãy th ki m tra tác ử đoạn chương trình sau để ể
dụng của lệnh trên.
2. L p vô h n ệnh lặ ạ
Chúng ta đã đượ ớc làm quen v i lệnh trong nhóm điề ển dùng để ạn chương u khi làm cho 1 đo
trình thực hi c ện l p l i 1 s l n (l nh repeat). N u chúng ta muặ ạ ố ầ ệ ế ốn 1 đoạn chương trình đượ
lặp l n l n thì c n s d ng l ại vô hạ ầ ầ ử ụ ệnh dưới đây.
Bây gi thì em hãy th l c nêu trong ph n m u, em có ờ ử ại và hiểu hai chương trình đã đượ ầ ở đầ
th trể ả l ời đươc câu hỏi đặt ra.
3. H i tho a 2 nhân v ộ ại giữ ật, chương trình song song
Trong hoạt động này chúng ta cùng thiết kế 1 chương trình đơn giản sau.
Khi nhân vật chuy ng g p ển độ ặ
cạnh sân khấu, nhân vật sẽ d ng ừ
lại và quay hướng theo góc đối
xứng với hướng lúc đi đến.
Nhóm các l nh n m trong khung này s c l p l n l n ệ ằ ẽ đượ ặ ại vô hạ ầ
cho đến khi ngườ ụng nháy nút đỏi sử d trên màn hình hoặc có
lệnh cho phép d ng vòng l p ho ừ ặ ặc chương trình.
Lệnh wait (1) secs có
tác d t ụng cho nhân vậ
dừng lại trong 1 th i ờ
gian để quan sát đượ c
dễ hơn.
Nhân vật chuy ng liên t c, vô h n dển độ ụ ạ ọc
theo các cạnh c a 1 hình vuông. ủ
Nhân vật chuy ng liên t c, vô h n, mển độ ụ ạ ỗi
khi g p c nh sân kh u thì quay l p.ặ ạ ấ ại và đi tiế
62 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nhân vật: Mèo và Cánh c ụt.
Nội dung chương trình cần th n. ực hiệ
Mèo (trông th y Chim) chào "Xin chào ấ
bạ ụn Cánh c t".
Chờ trong 3 giây.
Cánh c t (th y Mèo chào) chào "Chào Mèo con".ụ ấ
Em hãy phân tích yêu c u c u bài và vi t ra các công vi n th n c a Mèo và ầ ủa đầ ế ệc cầ ực hiệ ủ
Cánh c ụt.
Công việc c a Mèo ủ
Công việc c a Cánh c t ủ ụ
Em cần th ực hiện các bước sau:
- B sung thêm nhân v t chim cánh c i tên 2 nhân vổ ậ ụt như hình trên và đổ ật thành "Mèo" và
"Cánh c t". ụ
- l nh c t, em vi t cho Mèo và Trong cửa sổ ệ ủa Mèo và Cánh cụ ết 2 chương trình riêng biệ
Cánh cụt như hình dưới đây. Chú ý: hai chương trình sẽ ện đồ thực hi ng thời, song song, nên
cần để câu chào của Mèo trong 5 giây, còn Cánh cụt thì cần cần chờ đợi 3 giây đúng theo
yêu c i chào Mèo. ầu, sau đó mờ
- K c hi ết quả thự ện chương trình.
Em hãy b sung thêm các l m r ng yêu c u c a bài toán trên. ổ ệnh để ở ộ ầ ủ
Mèo (trông th y Chim) chào "Xin chào b n Cánh cấ ạ ụt".
Đồng th i Mèo ti c vờ ến 10 bướ ề phía Cánh c t.ụ
Chờ trong 3 giây.
Cánh c t quay l i phía Mèo.ụ ạ
Cánh c t chào "Chào Mèo con".ụ
63 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
4. Chuy ng b c ển độ ằng thay đổi trang phụ
Để ị ị mô tả chuy ng cển độ ủa nhân vật, ngoài các lệnh cho phép nhân vật d ch chuyển v trí
trên màn hình, chúng ta còn có th s d ng hi u nh nhân v t. ể ử ụ ệ ứng thay đổi hình ả ậ
Mỗi nhân v có th u hình nh minh h i là trang ph c. Nút Costume ật sẽ ể có nhiề ả ọa, được gọ ụ
cho phép em bổ sung và ch nh s a các hình nh trang ph c này. Ví d nhân v t Hip-hop ỉ ử ả ụ ụ ậ sau
có đế ế ển 12 bộ trang ph y kục. Như vậ t hợp thay đổi trang phục và d ch chuyị n trên màn hình
sẽ t o ra các hình nh chuy ng th a nhân v t. Phim ho c thi ạ ả ển độ ực củ ậ ạt hình cũng đượ ết kế
dựa trên nguyên tắc này.
Trong nhóm lệnh l u khi n trang ph c sau. Thể hiện (Look) có 2 ệnh điề ể ụ
Lệnh ng cho nhân v t chuy n sang trang ph p theo trong danh có tác dụ ậ ể ục tiế
sách.
Lệnh ng cho nhân v t chuy n sang trang ph n có tác dụ ậ ể ụ ọc được ch
trong danh sách.
Bây gi em hãy thi t Hip-hop c a chúng ta vờ ết kế đoạn chương trình cho nhân vậ ủ ừa dịch
chuyển trên màn hình (dùng l nh move), v i trang ph c (dùng l nh next costume). ệ ừa thay đổ ụ ệ
Quan sát chương trình trên, em có nhậ ền xét gì v chuy ng c a chú bé Hip-hop? ển độ ủ
Các trang
phục của
nhân vật.
Scratch cho
phép t o ra ạ
nhiều hình
ảnh - trang
phục khác
nhau của 1
nhân v ật.
Cửa sổ v , ẽ
chỉnh sửa
trang phục
của nhân vật.
Chương trình 1.
- p: 10 l n. Vòng lặ ầ
- i trang ph c sau m Nhân vật thay đổ ụ ỗi 10 bước.
- Sau khi thay trang phục thì dừng chương trình 1
iâ
64 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bây gi chúng ta s làm t vòng l p lên 100, nhân ờ ẽ ốt lên chương trình trên bằng cách tăng số ặ
vật sẽ i trang phthay đổ ục chỉ sau 5 bước và thời gian chờ chỉ là 0.5 giây. Hi u ng chuy n ệ ứ ể
độ ống sẽ t t lên.
5. L u khi n ệnh điề ển có điều kiệ
Trong hoạt độ ệnh điềng này em sẽ làm quen với 1 lệnh quan trọng của Scratch, l u khiển có
điề ủu ki ng cện if … then (nếu …. thì). Đây là 1 lệnh, 1 tư duy quan trọ a việ ềc đi u khiển
máy tính làm vi ệc.
Trên thực tế ng r t hay g p tình hu c quy nh tùy theo chúng ta thườ ấ ặ ống mà hành động đượ ết đị
các điề ểu kiện cụ th . Ví dụ:
- i n ng tôi s Nếu trờ ắ thì ẽ đi chơi.
- b n g giúp b n. Nếu ạ ặp không làm được bài thì tôi sẽ ạ
Mệnh đề trên đượ c thể hi n t ng quát thành câu l nh sau: ệ ổ ệ
Nếu thì <điều kiện> <hành động>
Ở đây <điề ệnh đề Đúng hoặu kiện> là 1 biểu thức, hoặc m luôn có giá trị c Sai. Các mệnh
đề ỉ, biểu thức ch mang ý nghĩa đúng, sai được gọi là biểu thức logic.
Ví dụ các biểu th c logic. ứ
1 = 2
Nhận giá tr ị sai.
15 > 3.4
Nhận giá tr ị đúng.
Lệnh th n l u ki n (logic) là l nh này n m trong nhóm l nh ực hiệ ệnh theo điề ệ ệnh If …. then, lệ ằ ệ
Điều khiển (Control) có màu nâu.
Trong Scratch có 1 số l nh là các m logic, ch có giá tr ệ ệnh đề ỉ ị đúng và sai. Chúng ta cùng
tìm hi m biểu 2 l nh này trong nhóm l nh Cệ ệ ả ến (Sensing).
Lệnh này đóng vai trò 1 điều kiện logic. Lệnh chỉ trả lại giá trị
Đúng nế ậu nhân v t hiện th i va chờ ạm với 1 đ i tưố ợng khác chỉ ra
trong lệnh (nhân v t khác ho nh sân kh u). ậ ặc cạ ấ
Lệnh này ch ỉ trả l i giá tr u nhân v t hi n th i ti p xúc vạ ị Đúng nế ậ ệ ờ ế ới
màu s c ch ra ngay trong l nh. ắc đượ ỉ ệ
Điề ệ ệ ảu kiện thực hi n l nh mô t bằng 1 biểu
thức hay giá tr d ng ị ạ
Đúng / Sai (logic). Biểu
thức logic thể n hình trám nh n u. hiệ ọ ở 2 đầ
Nhóm l nh trong v trí này s ệ ị ẽ được th c ự
hiện khi bi u thể ức logic trên là Đúng
Chương trình 2.
- p: 100 l n. Vòng lặ ầ
- i trang ph c sau m Nhân vật thay đổ ụ ỗi 5 bước.
- Sau khi thay trang ph nhanh 0.5 giây. ục thì nghỉ
65 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Ví dụ đoạn chương trình sau kiểm tra xem nhân vật có ch m vào cạ ạnh sân kh u hay không, ấ
nếu đúng thì sẽ thông báo "Tôi va phải cạnh sân kh u rấ ồi".
Bây gi em hãy th c hi i nhi m v ờ ự ện chương trình vớ ệ ụ sau.
Vẫn là bài toán cho chú Mèo chuy ng t do, vô h n ển độ ự ạ
trên màn hình, n u g p c nh sân kh u thì quay l i (xem ế ặ ạ ấ ạ
ví d m c 1). Tuy nhiên b sung thêm yêu c u sau: ụ ụ ổ ầ
Trên sân khấu v thêm 1 v . ẽ ạch đứng màu đỏ
Mèo chỉ được phép chuy ng t do vùng bên trái ển độ ự ở
vạch đỏ. N u ch m v s l p t c quay sáng trái vế ạ ạch đỏ ẽ ậ ứ ới
góc nghiêng 45 độ.
Em hãy cùng th ực hiện chương trình này theo các bước sau.
1) Ch nh s a sân kh u, b ng th . ỉ ử ấ ổ sung thêm 1 đườ ẳng đứng màu đỏ
Em hãy nháy ch n bi ng sân kh u, nháy ti nh ọ ểu tượ ấ ếp nút Backdrops, khi đó màn hình chỉ
sửa hình ảnh sân khấu như hình dưới đây. Em hãy thự ếp theo sơ dưới đây.c hiện ti đồ
1. L n ựa chọ
kiểu hình nh ả
Vector Mode
2. L n ựa chọ
công cụ k ẻ
đoạn thẳng
3. L n ựa chọ
màu đỏ cho
công cụ v ẽ
4. L ựa chọn độ
dày c ng ủa đườ
kẻ
5. K n ẻ 1 đoạ
thẳng đứng
tại đây.
66 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
2) Bây gi em thi l c 1. ờ ết kế ại chương trình đã có trong mụ
3) Trong vòng l p này, em c l u khi n nhân v u va chặ ần đưa vào thêm 1 số ệnh để điề ể ật nế ạm
với đoạn th thì ph i quay l ng sau: ẳng đứng màu đỏ ả ại. Đoạn chương trình này có dạ
Nế ậ ế ớu <nhân v t ti p xúc v i màu đỏ> thì
Quay lại theo hướng 45 độ
Em kéo thả ra màn hình l nh c a nhân v t các l n thông s và kéo th ệ ủ ậ ệnh sau, sau đó điề ố ả
chúng vào đúng vị trí.
4) K ết quả em thu đượ ạn chương trình sau:c đo
5) Chạy chương trình và kiểm tra kết quả.
Câu h i và bài t p ỏ ậ
1. Em hãy mô t k c ả ết quả ủa đoạn chương trình sau:
Để thiết lập màu đúng của lệnh - biểu thức logic này em
làm như sau:
- Nháy chu trí ô vuông ch n màu c a l nh. ột lên vị ọ ủ ệ
- Di chuy n chu t ra sân kh n th ng ể ộ ấu và nháy lên đoạ ẳ
đứng. Màu c n thủa đoạ ẳng này s t n vào bi u ẽ ự động điề ể
thức c a lủ ệnh này.
67 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
2. M r c 4, cho c u bé Hip-hop chuyở ộng đoạn chương trình trong mụ ậ ển động vô hạn từ trái
qua ph p c nh sân kh u thì quay l i và c y ti p t ải, gặ ạ ấ ạ ứ như vậ ế ục.
3. Các bi u thể ức logic sau là đúng hay sai?
A. 4 < 5.
B. 5 + 7 - 2 > 10.
C. 2
3
= 3
2
D. √2 > 1.4
4. Em hãy ch i thích k t qu ạy đoạn chương trình sau và giả ế ả chương trình.
Mở rộng
1. Thi n ết kế 1 trò chơi đơn giả
Em hãy thi n "Th bóng" theo các yêu c u sau: ết kế 1 trò chơi đơn giả ả ầ
Nhân vật: qu bóng và thanh ngang.ả
Quả bóng s do t trên tr n xu ng. N u g p c nh ẽ rơi tự ừ ầ ố ế ặ ạ
sân kh u s ng b t l i và chuy ng liên t c.ấ ẽ tự độ ậ ạ ển độ ụ
Nế ả ạ ẽu qu bóng ch m thanh ngang, nó s b ật lên 1 góc 15 độ
và chuy c lên trên.ển động ngượ
Người dùng điề ể ải, trái đ điu khi n dùng các phím ph ể ều
khiển qu bóng sao cho bóng không b i. ả ị rơi xuống phía dướ
Gợi ý cách thực hiện.
Bước 1. t l p 2 nhân v và trên sân kh u. Các nhân v t này có th Thiế ậ ật Bóng Thanh ngang ấ ậ ể
chọn t kho các hình nh có s n c n m ừ ả ẵ ủa phầ ềm.
68 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bước 2. t l u khi n thanh ngang b ng các l nh s ki n khi b m phím Thiế ập chương trình điề ể ằ ệ ự ệ ấ
phải, trái.
Bước 3. t l hình dung công vi c c Thiế ập chương trình cho Bóng. Có thể ệ ủa Bóng như sau:
Quay hướ ống dướng xu i.
Lặ ạ ầp vô h n l n
d ị ển 10 bướ ề phía trướch chuy c (v c)
N ế ế ới màu đỏu ti p xúc v thì
quay hư ng lên trên 15 đớ ộ
N ế ặ ạ ấ ạu g p c nh sân kh u, quay l i.
Đoạn chương trình có dạng sau.
69 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
2. L m t ả ốt lên trò chơi này
Em hãy làm tốt trò chơi này bằng cách bổ sung yêu cầu sau:
Nếu để rơi xuống phía dướ ừng trò chơi. Bóng i thì d
Chú ý sử d ng các g i ý sau: ụ ợ
- v ki ng. Có thể ẽ thêm 1 đường ngang phía dưới để ểm soát khi Bóng rơi xuố
- S d ng l nh Stop All t nhóm l u khi d ử ụ ệ ừ ệnh Điề ển để ừng chương trình.
70 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 7. V hình 2 ẽ
Mục đích
Học xong bài này, b n có th : ạ ể
- n v hình ph u, xo n c, hình ngh thu Thực hiệ ẽ ức tạp hơn: hình tròn, đa giác đề ắ ố ệ ật.
- K p màu s v hình ngh ết hợ ắc để ẽ ệ thu t.ậ
- L nh l p c nh, l u khi n. ệ ặ ố đị ặp có điề ể
Bắt đầu
1. Quan sát các hình đa giác đều sau.
- Em có nh n xét gì v s u liên h v i s ậ ề ố đo các góc trong và ngoài của các đa giác này, nế ệ ớ ố
cạnh c ủa đa giác?
2. Em có th t ng h u n cể ổng quát cách tính góc α với trườ ợp đa giác đề ạnh như hình dưới
đây?
3. Em hãy trình bày theo cách riêng c a em cách v hì u b ng Scratch. ủ ẽ nh đa giác đề ằ
71 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nội dung bài h c ọ
1. Th c hành v 1 s u ự ẽ ố hình đa giác đề
Dựa trên quan sát trong phần m u, em hãy vi v các ở đầ ết các chương trình đơn giản sau để ẽ
hình tam giác, t u. ứ giác, ngũ giác và lục giác đề
2. Tìm qui lu t c a cách v u ậ ủ ẽ đa giác đề
Nếu quan sát k c quy lu t (hay còn g i là ỹ hơn các chương trình trên chúng ta sẽ tìm ra đượ ậ ọ
thuật toán) của các chương trình này.
Chú ý: nếu s c nh l n thì có th u ch dài c hình v t quá gi i h n ố ạ ớ ể điề ỉnh độ ạnh để ẽ không vượ ớ ạ
sân khấu.
Em hãy áp d ng qui lu v u 9 và 11 c nh, s d ng nhân v t là bút ụ ậ ểt trên đ ẽ các đa giác đề ạ ử ụ ậ
chì.
Để thực hiện phép chia 360 / <số cạnh> em hãy dùng lện (toán tử) phép chia từ
nhóm l nh màu xanh lá cây. Ví d n u v u 9 c nh chúng ệ Tính toán (Operators) ụ ế ẽ đa giác đề ạ
ta nhập các giá tr 360 và 9 vào toán t . ị ử này như sau:
Với hình 9 c dài c nh 100, em ph u ch nh v u cạnh, độ ạ ải điề ỉ ị trí ban đầ ủa bút chì sao cho hình
nằm trong khung màn hình.
Số c ạnh đa giác
Chiều dài c ạnh đa giác
Giá trị này = 360 / s c ố ạnh đa giác
72 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Với hình 11 c nh, b t bu i làm ng n l dài c ạ ắ ộc phả ắ ại độ ạnh đa giác.
Dựa trên qui luật này, em hãy vi u có 7, 8, 10 c nh. ết chương trình vẽ các hình đa giác đề ạ
3. V hình tròn ẽ
Để ớ vẽ u n c i n khá lđược hình tròn chúng ta hình dung như 1 đa giác đề ạnh nhưng vớ n. Em
hãy th hình tròn theo cách v u v c nh l n. ực hiện chương trình vẽ ẽ 1 đa giác đề ới số ạ ớ
Chú ý:
1. Em có th không c n thi p s c nh l y. Có th c n v v c nh nh ể ầ ết lậ ố ạ ớn như vậ ể chỉ ầ ẽ ới số ạ ỏ
hơn, ví dụ ẫn thu đượ 180, hoặc thậm chí 90, v c hình tròn.
2. Mu n v vòng tròn nh em có th dành c nh là các s 0.5. ố ẽ ỏ ể chọn độ ạ ố bé hơn 1, ví dụ
Luyện tập 1: hãy v hình sau ẽ
Trong chương trình này, em
dùng thu i v ật toán đối vớ ẽ
đa giác đều với số cạnh =
360, độ dài cạnh = 2.
73 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Gợ ới ý: Trư c khi th c hi vòng tròn, c n v n th ng t v ự ện đoạn chương trình vẽ ầ ẽ 1 đoạ ẳ ừ ị trí
hiện thời của nhân v n vật đế ị trí b t dẳ ầu đường tròn. Thực hiện công vi c này b ng l nh ệ ằ ệ
thông thường. Ví d có th s d ụ ể ử ụng đoạn chương trình sau.
Luyện t p ậ 2: vẽ hình sau.
Gợi ý: tương tự trên, trước khi bắt đầu v hình tròn, cho nhân v theo chi u kim ẽ ật quay 90 độ ề
đồ ụng hồ. Ví d chương trình sau.
Luyện tập 3: v các hình sau. ẽ
Cách th ực hiện tương tự trên.
Hình thứ nh t ấ
Hình thứ 2
4. V hình ph ng nhau ẽ ức tạp v p lới vòng lặ ồ
Chúng ta đã được làm quen và hiểu ý nghĩa của các lệnh lặp (lệnh repeat, forever). Các
lệnh này cho phép th hi n ng n g n, d nh có các l nh hoể ệ ắ ọ ễ hiểu hơn khi chương trì ệ ặc đoạn
Lệnh này s v ẽ ẽ đoạn
thẳng n ng tròn ối vớ ời đư
được vẽ trong lệnh lặp
Lệnh này s làm cho bút v quay ẽ ẽ
xuống dướ được vòng tròn như i để vẽ
trong hình vẽ yêu c u.ầ
74 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
lệnh l p l i. Trong Scratch có 2 l nh l p: l p vặ ạ ệ ặ ặ ới số l n c ầ ố định repeat và l p vô h n l n ặ ạ ầ
forever.
Trong chương trình các vòng lặp có thể c lđượ ồng vào nhau, tức là vòng lặp này nằm trong
1 vòng l p khác. Có r t nhi u ví d mô t p l ặ ấ ề ụ thực tế ả các vòng lặ ồng nhau như vậy.
Ví dụ: khi xét các công vi i làm trong 1 tu n l n th 7), có ệc hàng ngày em phả ầ ễ (tứ thứ 2 đế ứ
công việc đi học. Khi đó mô tả ặp đầ các công việc này trong 1 tuần, chúng ta có 1 vòng l u
tiên:
Lặ ầp lại 6 ngày trong tu n
Sáng d y sậ ớm, ăn sáng
Đi học
Bây gi n u xét trong c 1 h bao g m 17 tu n, m i tu u l p l c trên, ờ ế ả ọc kỳ ồ ầ ỗ ần đề ặ ại lịch họ
chúng ta sẽ có mô hình vòng l p l ng nhau: ặ ồ
Lặ ầ ọ ỳp lại 17 tu n của h c k
Lặ ạ ầp l i 6 ngày trong tu n
Sáng d y sậ ớm, ăn sáng
Đi học
Các vòng l p l ng nhau theo nhi u khác nhau. Ví d ng h p vòng ặ có thể ồ ều mức và kiể ụ trườ ợ
lặp 1 mức ta có các trường hợp sau:
2 vòng l p repeat l ng ặ ồ
nhau
Vòng lặp repeat nằm
trong vòng lặp forever
Vòng lặp vô h n forever ạ
nằm trong vòng l p repeat ặ
Bay gi em hãy thi hi n hình v ờ ết lập chương trình thể ệ ẽ dưới đây.
Phân tích bài toán này chúng ta th ấy:
Vòng lặp ngoài cùng: th n 4 l n vi n th ng xu t phát t ực hiệ ầ ệc vẽ 1 đoạ ẳ ấ ừ
tâm điểm của hình.
Vòng lặp bên trong: v hình tròn. ẽ
75 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Ở vòng lặp bên ngoài chúng ta
có đoạn lệnh:
Ở vòng l n lặp trong là đoạ ệnh vẽ
đường tròn mà chúng ta đã biết:
Ghép 2 vòng lặp này l ồng vào nhau chúng ta thu được.
Chú ý trước khi thực hiệ ề ần vòng l u tiên em c vặp đầ ần đưa bút vẽ vị trí ban đ u là tâm của
hình:
Kết quả chương trình như sau:
Vòng lặp ngoài, th c hi n 4 l n vi 1 ự ệ ầ ệc vẽ
đoạn thẳng từ v dài 100. ị trí tâm (0,0) độ
Vòng lặp trong v ng tròn v n l p. ẽ đườ ới 90 lầ ặ
Sau khi v ng bút v 90 ẽ vòng tròn, quay hướ ẽ
độ sang trái để thực hiện vòng lặp ngoài tiếp
theo.
76 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Câu h i và bài t p ỏ ậ
1. Em hãy vi các hình sau: ết chương trình vẽ
2. Vi ết chương trình vẽ các hình sau:
3. Vi hi n m i nhánh 1 màu khác nhau. ết lại các chương trình trên nhưng thể ệ ỗ
Mở rộng
Thiết kế chương trình Bút vẽ tự do như sau:
Trên màn hình khi di chuy n chu ể ột, bút vẽ luôn đi
theo con tr t. ỏ chuộ
- B m phím Space: b u ch v . ấ ắt đầ ế độ ẽ
- Nháy chu t thúc ch v . ột: kế ế độ ẽ
- B m phím x: chuy n màu v là Xanh. ấ ể ẽ
- B m phím d: chuy n màu v . ấ ể ẽ là Đỏ
77 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 8. Âm thanh 2
Mục đích
Học xong bài này, b n s bi ạ ẽ ết:
- K i âm thanh v i nhân v p trình cho nhân v t nói và th hi n l i nói b ng ch và ết nố ớ ật. Lậ ậ ể ệ ờ ằ ữ
âm thanh.
- u khi n c nh t c trên n n sân kh u. Điề ể ác lệ ạo âm thanh, đánh trống và chơi nhạ ề ấ
- u khi n nhân v t nh y múa theo nh c n Điề ể ậ ả ạ ền.
Bắt đầu
Em hãy quan sát b n nh u cách ghi các n , nh p, ả ạc sau. Em có hiể ốt nhạc, cao độ, trường độ ị
phách c n nh c này không? ủa bả ạ
Trong bài học này chúng ta s cùng nhau tìm hi u các l có thẽ ể ệnh để ể đánh được đúng các
nốt của bản nh c này. ạ
Nội dung bài h c ọ
1. K i âm thanh v n sân kh ng d ng k chuy n ết nố ới nhân vật, nề ấu. Ứ ụ ể ệ
Như chúng ta đã biế ục và âm thanh đi t, mỗi nhân vật trong Scratch có thể có nhiều trang ph
kèm, s ng các âm thanh hay trang ph c này là không h n ch . ố lượ ụ ạ ế
Tương tự ấu cũng có thể, sân kh có nhiều hình ảnh nền sân khấu (backdrop) và âm thanh
kèm theo v ng không h n ch . ới số lượ ạ ế
Các l nh làm vi i trang ph c, âm thanh, n n sân kh u trong Scratch bao g ệ ệc vớ ụ ề ấ ồm:
Ý nghĩa lệnh
Nhân vật
Sân khấu
Chuyển trang ph c / ụ
nền sân khấu tương
ứng.
78 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Ý nghĩa lệnh
Nhân vật
Sân khấu
Chuyển sang trang
phục / nền sân khấu
tiếp theo trong danh
sách.
Bật âm thanh tương
ứng và thực hiện
ngay các l nh ti p ệ ế
theo
Bật âm thanh tương
ứng và chờ xong mới
thực hiện các l nh ệ
tiếp theo
Chú ý quan trọng: Dãy các trang ph n n sân kh u hay âm thanh còn có th nh b ng ục, ề ấ ể xác đị ằ
số t ho c tên c a chúng. Ví dthứ ự ặ ủ ụ n u chúng ta s dế ử ụng các bi n nhế ớ để lưu số thứ
tự ho ặc để lưu tên của các trang phục, nền sân kh u hay âm thanh này thì các l nh ấ ệ
trên có thể s d ng các bi n nh t khai thác. ử ụ ế ớ rên để
Chuyển n n sân kh u sang n n có sề ấ ề ố thứ t trong danh sách ự
là stt.
Chuyển n n sân kh u sang n n có tên trong danh sách là ề ấ ề
name.
Chuyển trang ph c c a nhân v t sang trang ph ụ ủ ậ ục có số thứ
tự trong danh sách là stt.
Chuyển trang ph c c a nhân v t sang n n có tên trong danh ụ ủ ậ ề
sách là name.
Bật âm thanh có s t ố thứ ự trong danh sách là stt.
Bật âm thanh có tên trong danh sách là name.
Thiết lập ng dứ ụng kể chuy n ệ
Chúng ta sẽ p m ng d n có k i âm thanh v i hình nh. Gi s n thiết lậ ột ứ ụng đơn giả ết nố ớ ả ả ử muố
thực hiện m t bài k chuy n b ng gi ng nói theo tranh, ví d i m ". Em hãy ộ ể ệ ằ ọ ụ, bài thơ "hỏ ẹ
thiết kế mô hình chương trình bao gồm 4 hình ảnh nền sân khấu và 4 tệp âm thanh kể
chuyện tương ứ ảnh tương ứng. Chú ý mỗi tệp âm thanh sẽ là giọng kể ả mô t hình ng.
79 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Đoạn chương trình chính được xây dựng trên của sổ lệnh của sân khấu. Cần tạo thêm biến
nhớ stt để lưu số thứ t c m 1 vòng l p (sự ủa các tệp âm thanh. Chương trình bao gồ ặ ố vòng
lặp = số lượng hình nh n n). T i mả ề ạ ỗi bước, c n th n l nh ầ ực hiệ ệ
dùng để ật nghe âm thanh cho đế động tăng b n khi xong thì tự stt lên 1 và chuyển sang nền
sâu khấu ti p theo. ế
2. Tr ng và nh p tr ố ị ống
Chắc các em đã được làm quen với các bộ ố tr ng trong dàn nhạc và vai trò của trống giữ
nhịp trong các bi u di n âm nh c. Trong ho ng này chúng ta s làm quen vể ễ ạ ạt độ ẽ ới các lệnh
trống c a Scratch. ủ
Dãy âm thanh
tương ứng với
dãy hình nh ả
nền sâu kh u. ấ
Dãy hình n n sân ề
khấu chính của câu
chuyện muốn đưa
vào ng d ng này. ứ ụ
Thiết lập giá tr u cho stt = 1 ị ban đầ
Vòng lặp chính của
chương trình. Số lần lặp =
số lượng hình n n = s ề ố
lượng âm thanh tương ứng.
80 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Lệnh gõ tr ng . ố play drum for beat
Lệnh này có tác d gõ (công c ghi trong tham s u tiên) và kéo dài ụng đánh 1 công cụ ụ ố đầ
trong kho tính theo nhảng th i gian ờ ịp (beat) tr ng, th i gian này ghi trong tham s ố ờ ố thứ 2 của
lệnh.
Ví dụ: l i ệnh s n tr ng n n (tr ng nẽ đánh 1 lầ ố ề ố ền ) và đợ
1/2 nh p tr ng ti p theo. p tr i giá tr = s nh p tr ng trong 1 ị ố ế Ở đây nhị ống được đo bở ị tempo ố ị ố
phút. Ví d n u temp = 60 thì nh p tr ng s là theo t ng giây, m i giây 1 l ng. ụ ế ị ố ẽ ừ ỗ ần đánh trố
Lệnh thi p nh p tr ng là . ết lậ ị ố set tempo to
Chú ý: Nhịp tr hi n ống (beat) còn có ý nghĩa trong việc thể ện trường độ ốt nhạc sẽ được h c ọ
trong phần sau.
Em hãy so n và ch y th n cạ ạ ử đoạ hương trình trống sau đây.
Chọn b gõ tr ng ộ ố
tại đây.
Chọn nh p tr ng ị ố
tại đây.
Bộ các công cụ
tr i.ống hiện đạ
Chương trình bao gồm 10 vòng lặp,
mỗi vòng lặp s bao g m 2 nhẽ ồ ịp
trống.
Nhịp 1: sẽ l ng chính ần lượt đánh trố
và thanh ngang 1/4 nh p, xen giị ữa
nghỉ 1/4 nhịp.
Nhịp 2: sẽ lần lượt đánh mặt mũ trên
và tr ng g 1/4 nh p, xen giố ỗ ị ữa nghỉ
Số lượng nh p tr ng ị ố
trong 1 giây (beat per
i )
81 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bảng sau cho chúng ta nh n d ng thêm 1 s hình nh công c trong giàn tr ng. ậ ạ ố ả ụ ố
Snare
Drum
Tambourine
Bongo
Bass Drum
Hand Clap
Conga
Side Stick
Claves
Cabasa
Crash
Cymbal
Wood Block
Guiro
Open Hi-
Hat
Cowbell
Vibraslap
Closed Hi-
Hat
Triangle
Open Cuica
3. Em bé nh y và múa theo nh p tr ng. ả ị ố
Em hãy thi hi n trong hình sau. ết lập 1 chương trình đơn giản như thể ệ
82 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
4. Đánh nốt nhạc
Trong hoạt động này em sẽ được học cách Scratch điều khi n các công c c. Các ể ụ chơi nhạ
em chú ý đến các yếu tố sau:
1. Công c ụ chơi nhạc.
2. Độ cao nốt nhạc.
3. Trường độ nốt nhạc.
Độ cao của nốt nhạc
Lệnh phát n c chính trong Scratch là . L nh này có tác d ng phát 1 ốt nhạ play note for beats ệ ụ
nốt nhạc a l c đúng cao độ và trường độ được ghi ngay trong tham số củ ệnh. Trường độ đượ
tính theo nhịp tr ng (beat). ố
Khi lựa chọn cao độ nốt nhạc, em s ẽ thấy hi n hình nh mô tệ ả ả phím đàn Piano như hình
dưới đây. Mỗi nốt nhạc có 1 ký tự chữ cái thể hiện và giá trị cao độ của nót nhạc.
Cao độ nốt nhạc
Trường độ nốt nhạc
Chương trình sử
dụng các hình nh ả
trang phục khác nhau
của nhân vật để mô tả
hoạt động nhày múa
của nhân vật
Khi nhấn chu t vào v trí mu n nh nộ ị ố ập cao độ ột
nhạc sẽ xu t hi n hình nh bên th hi n phím ấ ệ ả ể ệ
đàn cho người dùng dễ quan sát và nhập. Bên
cạnh giá tr s còn có ký hiị ố ệu các nốt nhạc.
83 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bàng ký hi u các n t nh ệ ố ạc:
Đô
Rê
Mi
Pha
Son
La
Si
Đô
C
D
E
F
G
A
B
C
Ví dụ các giá tr n t chính c n nh c mô t trong hình sau: ị ố ủa bả ạc đượ ả
Note
48
50
52
53
55
57
59
Trường độ ố c a nủ t nh c ạ
Trường độ ạc. Trong Scratch, đơn vị đo trường độ chỉ ra độ dài theo thời gian của nốt nh là
beat (nhị ị đượp tr t. Giá trống) mà chúng ta đã biế trường độ c thể hiện trong bảng sau:
Với lệnh ngh (kho ng l ng c n nh c) chúng ta s d ng l nh sau: ỉ ả ặ ủa bả ạ ử ụ ệ
Bảng các ký hiêuj kho ng l ng trong khuôn nh ả ặ ạc như sau:
Ký hiệu ngh ỉ
trên nốt
nhạc
beat
4
2
1
0.5
0.25
Note
60
62
64
65
67
69
71
Ký hiệu nốt
nhạc
Trường độ
(beat)
4
2
1
0.5
0.25
0.125
0.0625
Trườ ộng đ nghỉ
84 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bây gi nhìn vào 1 b n nh n, chúng ta có th vi ng ờ ả ạc đơn giả ể ết đoạn chương trình mô phỏ
bản nh ạc đó.
Em quan sát bản nh c và th n các l ng trong các ô tr ng c ng ạ ực hiệ ệnh Scratch tương ứ ố ủa bả
sau:
Bây gi chúng ta s cùng thi n nhờ ẽ ết lập các đoạ ạc dài hơn, dựa trên các bài hát quen thuộc
mà em đã biết.
Ví dụ 1: m n nhột đoạ ạc bài hát Đi học (nh ạc Bùi Đình Thảo, thơ Minh Chính).
\
Em hãy điền tiếp các lệnh Scratch cho các khuông nhịp 3, 4, 5.
Nhịp 1
Nhịp 2
Nhịp 2
Đoạn nhạc
này có 6
khuông nh p. ị
85 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nhịp 4
Nhịp 5
Nhịp 6
Ví dụ 2: m n nhột đoạ ạc bài Người Hà Nội (nhạc: Nguyễn Đình Thi).
Đoạn đầ ập như hình trên. Em hãy viế ếp đoạu của bài hát được thiết l t ti n sau của bản nhạc
này.
Lựa ch n công cọ ụ chơi nhạc.
Lệnh thi p công c c trong Scratch là . ết lậ ụ chơi nhạ set instrument to
Bảng sau mô t b ng hình các công c ả ằ ụ chơi nh ạc hỗ trợ trong Scratch.
Piamo
Bass
Saxophone
Electric
piano
Pizzicato
Flute
Organ
Cello
Wooden
Flute
Guitar
Trombone
Bassoon
Electric
guitar
Clarinet
Choir
Nhạc c a chụ lự ọn
tại đây.
86 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
5. M bài hát, b n nh c hoàn ch ột số ả ạ ỉnh
Em hãy cùng th n t n nh c hoàn ch nh sau. ực hiệ ạo chương trình chơi các bả ạ ỉ
Bài 1. Chúc sinh nhật. Happy birthday.
Bài 2. Cả nhà thương nhau. Nhạc và lời: Phan Văn Minh.
87 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Câu h i và bài t p ỏ ậ
1. Em hãy t o khuôn nh c cho m t bài hát hoàn ch nh: ạ ạ ộ ỉ
2. Em hãy t o khuôn nh c cho m t bài hát hoàn ch m ngón tay. ạ ạ ộ ỉnh: Đế
88 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Mở rộng
Thiết lập chương trình đơn giản sau.
Gợi ý: thi t l t có hình các nút tròn trên. Vế ập 15 nhân vậ ới m i nhân v - nút tròn s d ng ỗ ật ử ụ
lệnh b ki n nháy chu ắt sự ệ ột sau. Đoạn chương trình sau dành cho nút đỏ đầu tiên (C, 48).
Trên màn hình là 15 nút
tròn dùng để mô tả các
nốt nhạc. Trên m i nút có ỗ
chữ cái ký hiệu tên n t và ố
giá tr ng c nh ị tương ứ ủa lệ
thể hi n n c này. ệ ốt nhạ
Nháy chu t lên các nút ộ
tròn này s phát âm thanh ẽ
chính là nốt nhạc tương
ứng.
89 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
CHƯƠNG 3: TÌM HIỂU SÂU HƠN
SCRATCH
90 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 9. H i tho i ộ ạ
Mục đích
- n giao ti p h - Thực hiệ ế ội tho i ại ngườ máy đơn giản.
- n nh , s d ng bi n nh trong cách gi i quyKhái niệm biế ớ ử ụ ế ớ ả ết vấn đề.
Bắt đầu
1. Em hi u th nào là h - máy, cho 1 vài ví d . ể ế ội tho i ại ngườ ụ
2. Em th n h n sau gi n Hoa và Lan. ực hiện đoạn chương trình trình diễ ội thoại đơn giả ữa 2 bạ
Hoa: Chào Lan.
Lan: Chào b n Hoa, lâu l m m i gạ ắ ớ ặp.
Hoa: B n bây gi ng nào?ạ ờ học trườ
Lan: Tôi h ng THCS B n kh e không?ọc trườ ế Văn Đàn. Bạ ỏ
Hoa: Cám ơn bạ ẫ ỏn, tôi v n kh e.
Ví dụ có thể viết chương trình sau mô tả đoạn h i trên. ội thoạ
Hoa
Lan
Theo em, chương trình trên có phải là hội thoại người - máy hay không? Vì sao?
3. Đoạn văn sau mô tả ại ngườ 1 hội tho i - máy tính.
Máy tính: B n hãy nh p 1 s ạ ậ ố tự nhiên.
Ngườ ự ệi: th c hi n độ ậ ố ừng tác nh p 1 s t bàn phím, ví dụ nhập
số 12.
Máy tính: B n hãy nh p ti p 1 s nhiên khác.ạ ậ ế ố tự
Ngườ ự ệi: th c hi n độ ậ ố ừng tác nh p 1 s t bàn phím, ví dụ nhập
số 18.
Máy tính (sau 1 giây su p 2 s nhiên 12, y nghĩ): B n đã nhậạ ố tự
18. Ư ố ớ ấ ốớc s chung l n nh t 2 s này là 6.
Em có nhận xét gì v ề cuộc hội tho i trên.ạ
91 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nội dung bài h c ọ
1. B i tho n ắt đầu 1 chương trình hộ ại đơn giả
Em hãy thi n ho ng h i tho i sau. ết lập chương trình để thực hiệ ạt độ ộ ạ
Nhân v t chính là 1 th y giáo, h d ng máy tính. ậ ầ ọc sinh là người sử ụ
Thầy giáo: Chào h c sinh, em tên là gì?ọ
Họ ậ ừc sinh nh p t bàn phím: Hòa Anh.
Thầy giáo: Chào Hòa Anh, r c làm quen v i em. ất vui đượ ớ
Sau 2 giây.
Th nhiên.ầy giáo: Bây gi em hãy nh p t bàn phím 1 s ờ ậ ừ ố tự
Họ ậ ừc sinh nh p t bàn phím: 15
Thầy giáo: T t l p s 15.ố ắm, em đã nhậ ố
Trong ví dụ c làm quen v i 1 d ng h i tho i th gi a máy tính và trên, chúng ta đượ ớ ạ ộ ạ ực sự ữ
ngườ ời sử d u; hụng. Máy tính đưa ra yêu cầ ọc sinh trả l i thông qua bàn phím; máy tính nhận
kết qu t quả p ti p theo tùy thuvà đưa ra thông điệ ế ộc vào kế ả đã nhận được.
Để mô tả quá trình hội thoại trên chúng ta sử dụng lệnh sau từ nhóm lệnh Cảm biến
(Sensing).
Lệnh ( t hi n câu h i trên ask and wait) sẽ cho phép nhân vậ ệ ỏ
màn hình và ch i dùng nh p câu tr l bàn phím vào 1 dòng nh p li u. Câu tr lờ ngườ ậ ả ời từ ậ ệ ả ời
này s u th c" hay "l nh" . Giá tr ẽ được lưu trong "biể ứ ệ ị này sau đó có thể
đượ ục sử dụng lại vào các công việc khác. Chúng ta cùng xét ví d cụ thể của lệnh này.
Trong lệnh trên chúng ta đã sử dụng lệnh trong nhóm lệnh Tính toán
dùng để kết nối 2 giá trị hoặc 2 cụm từ.
Chương trình đầy đủ ại này như sau: củ ộa hoạt đ ng hội tho
Kết quả c a l nh th hi n màn hình ủ ệ ể ệ ở
bên ph i ả
Vị p tr l nh t bàn trí nhậ ả ời của lệ ừ
phím, k t qu n nhế ả lưu vào "biế ớ"
Giá trị d giáo viên answer được sử ụng để
tiếp t i tho i dục hộ ại với học sinh dướ ạng đầy
đủ c dnhư hình trên hoặ ạng rút gọn như hình
92 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
2. Bi n nh là gì? ế ớ
Trong hoạt động 1, chúng ta đã làm quen với l t ệnh hay "bi n nh là 1 k thuế ớ" answer, đây ỹ ậ
được sử d ng xuyên trong Tin h ng lụng thườ ọc, trong các môi trườ ập trình. Cụm từ answer
luôn được hiểu v nhới ý nghĩa là 1 vùng trong bộ ớ máy tính để lưu trữ mà ngườ giá trị i sử
dụng nh p t bàn phím thông qua l nh . Hi n bi n nh ậ ừ ệ ask and wait ểu đơn giả ế ớ được tạo ra để
lưu trữ ệu. Khi đượ dữ li c tạo ra rồi thì chúng ta có thể thực hiện các phép tính với biến nhớ
tương tự như vớ ệu lưu trong biế i dữ li n nhớ này.
Em hãy th n nh ực hiện các chương trình đơn giản sau, qua đó hiểu được ý nghĩa của biế ớ
trong Scratch.
Chương trình 1.
Thầy giáo yêu c u h c sinh nh p t bàn phím 2 s t này ầ ọ ậ ừ ố ự nhiên m, n, sau đó thông báo 2 số
và t ng c a chúng. ổ ủ
Bước 1. Tạo 1 chương trình mới, bổ sung thêm nhân vật Thầy giáo, khởi t i ạo 2 bi n nh mế ớ ớ
đặt tên là m, n.
Để ớ ớ tạo 1 biến nh m i, em vào nhóm lệnh Dữ liệu (Data) và nháy nút Make a Variable. Cửa
sổ t o bi n nhạ ế ớ có d ng sau, em nh p m t , ch n và nháy ạ ậ ại ô Variable name ọ For all sprites
OK.
Nháy nút Make a
Variable khnày để ởi
tạo 1 bi n nh mế ớ ới
93 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Tương tự em tạo thêm biến nhớ có tên n. Hình ảnh sau trên khung mẫu lệnh của nhóm Dữ
liệu (Data) s xu t hi n các l nh làm vi i bi n nh . ẽ ấ ệ ệ ệc vớ ế ớ
Có hai l nh làm vi c quan tr ng v n nh ệ ệ ọ ới biế ớ là:
Lệnh thi p, gán 1 giá tr c ết lậ ị ụ thể cho bi n nh . ế ớ
Lệnh thay đổi giá trị c n nh m ủa biế ớ (tăng lên hoặc giả đi) theo 1
giá tr c . ị ụ thể
Chú ý: Nháy chuột ph i lên 1 biả ến nh s xu t hi n 1 b ng ch n nh ớ ẽ ấ ệ ả ọ ỏ để thực hiện thêm các
lệnh b sung cho bi n nh này. ổ ế ớ
Bước 2. Thực hi a thện h i thoộ ại giữ ầy giáo và h i dùng máy tính). ọc sinh (ngườ
Đặ ớ ở đâyt tên biến nh
Chọn ki u bi n nh chung hay ể ế ớ
chỉ riêng cho nhân vật hiện thời.
Danh sách các biến nh ớ đã khởi
tạo hi n ệ ở đây.
Các l nh c a nhóm l nh làm ệ ủ ệ
việc với biến nh . ớ
Các l i bi ệnh bổ sung vớ ến nhớ hiện thời:
rename variable
: đổi tên biến nhớ.
delete variable: xóa bi n nh . ế ớ
94 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bước 3. Thông báo t ng 2 s m, n. ổ ố
Để ị ị thể hiện thông báo này chúng ta cần hiển th 1 thông tin chữ và giá tr tổng m + n. Dùng
lệnh / bi u th nhóm l n yêu c u này. ể ức (từ ệnh Tính toán) để thực hiệ ầ
Lệnh hay toán t m + n. ử dùng để tính giá trị
Kết quả c a thông báo này ủ như sau:
Chương trình 2.
Thay đổi chương trình trên, yêu cầu học sinh nhập 1 số tự nhiên với yêu c u s này ph i > ầ ố ả
100. Giáo viên s liên t c sinh c n nh u nh p l u ẽ ục thông báo cho họ ầ ập đúng và yêu cầ ậ ại nế
học sinh nhập không đúng số theo yêu cầu.
Để ớ thực hiện chương trình này chúng ta sẽ sử dụng một lệnh lặp m i, lệnh l u kiặp có điề ện
repeat until để kiểm tra học sinh có nhập đúng yêu cầu hay không. Lệnh lặp này không chỉ
ra trước số lần lặp, lệnh sẽ thực hiệ ệ ện vi c lặp cho đến khi 1 điề ện logic đượu ki c thực hi n.
Với yêu c u c ầ ụ thể c u ki n c n ki m tra là giá tr s mà h c sinh nh p ủa chương trình 2, điề ệ ầ ể ị ố ọ ậ
cần > 100. N u ki p sếu điề ện này đúng thì việc lặ ẽ d ng lừ ại. Chúng ta s s d ng l nh, bi u ẽ ử ụ ệ ể
th thức logic so sánh t nhóm l nh tính toán, cừ ệ ụ ể bi u thể ức cần đưa vào vị trí ki m ể
tra của lệnh l p là . ặ
Kết quả c xây d chương trình 2 đượ ựng như sau:
Biểu th u ki n c nh l p: ức logic là điề ệ ủa lệ ặ
nhóm l nh này s c l p l i liên tệ ẽ đượ ặ ạ ục cho
đế ị đúng.n khi biểu thức này có giá tr
Gán giá trị c ủa answer
vào bi n nh . ế ớ m
Gán giá trị c ủa answer
vào bi n nh . ế ớ n
95 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
3. L nh, bi u th c, hàm có giá tr ệ ể ứ ị dùng như biến nhớ
Trong Scratch có rất nhi u l a 1 bi u th cm hàm s ề ệnh có ý nghĩa củ ể ứ ố và được dùng tương tự
như biế mà em đã biến nhớ answer t.
Em cần chú ý đế ủa Scratch đển hình dạng các lệnh c phân biệt.
Lệnh có 2 đầu thẳng
góc
Đây là các lệnh bình thường, không
có giá trị l u thtrả ại như 1 biể ức.
Lệnh có 2 đầu nhọn
Đây là các lệnh trả lại giá trị logic,
tức là Đúng hoặc Sai (True or
False).
Lệnh có 2 đầu tròn
Đây là các lệnh trả lại giá trị số hoặc
chữ.
Trong các loại lệnh trên, 2 lo i sau có th s d n nh , có thạ ể ử ụng như 1 biế ớ ể đưa vào trong các
điều kiện, biểu thức tính toán của các lệnh khác.
Các bi u th nh hay bi n nh này có th chèn vào các v ng trong các ể ức, lệ ế ớ có giá trị ể ị trí trố
lệnh khác nhau của Scratch. Hình sau mô t nh c a các giá trả qui đị ủ ị có th ể chèn.
Sau đây là 1 vài lệnh có ý nghĩa biể ụng như các biếu thức và có thể sử d n nhớ trong Scratch.
Nhóm Chuyển
động (Motion)
Trả lại giá trị là tọa độ X của
nhân v i th m hi n th ật tạ ời điể ệ ời.
Nhóm Chuyển
động (Motion)
Trả lại giá trị là tọa độ Y của
nhân v i th m hi n th ật tạ ời điể ệ ời.
Nhóm Cảm biến
(Sensing)
Trả lại trạng thái logic Đúng / Sai,
đúng nếu nhân vật va chạm với 1
nhân v t khác ho nh sân ậ ặc cạ
khấu.
Nhóm Cảm biến
(Sensing)
Trả lại trạng thái logic Đúng / Sai,
đúng nếu nhân vật tiếp xúc với
màu s c ch n trong l nh. ắc đượ ọ ệ
Nhóm Cảm biến
(Sensing)
Trả lại trạng thái logic Đúng / Sai,
đúng nếu người dùng nhấn phím
tương ứng.
Nhóm Tính toán
(Operators)
Trả l s ng u nhiên nại giá trị ố ẫ ằm
giữa 2 giá trị số được ghi trên
thanh lệnh.
Tại các vị trí tròn chỉ cho phép nh p ậ
hoặc chèn giá trị số, nguyên ho c th p ặ ậ
hâ
Tại các vị trí cho phép nh p hovuông ậ ặc
chèn giá tr c logic.ị s , ch hoố ữ ặ
96 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nhóm Cảm biến
(Sensing)
Trả l i gian hi n thại giá trị thờ ệ ời
(giây, phút, giờ, năm, ….). Các
thông số có th l a n. ể ự chọ
- year: năm (2016)
- 12) month: tháng (1
- date: ngày c a tháng (1 31) ủ
- day of week: ngày c n ủa tuầ
(17)
- hour: gi hi n th 23) ờ ệ ời (0
- n th 59) minute: phút hiệ ời (0
- n th i (0 59) second: giây hiệ ờ
Nhóm Tính toán
(Operators)
Trả l dãy ký tại giá trị ự là ghép
nối của 2 biểu th c trong ô vuông ứ
của lệnh.
4. M ví d s d n nh và hàm s ột số ụ ử ụng biế ớ ố
4.1. Để điều khiển nhân vậ ất chính xu t hiện ngẫu nhiên trên màn hình, em có thể sử dụng
đoạn lệnh sau:
4.2. Chúng ta mu n th hi n th i gian ch y online trên màn hình, ví d ố ể ệ ờ ạ ụ trong hình sau.
thì cần th n l nh sau: ực hiệ ệ
4.3. Điề ạm đáy màn hình chưa.u kiện kiểm tra xem nhân vật đã ch
4.4. Điề ỉnh trên màn hình hay chưa.u kiện kiểm tra xem nhân vật đã ch m đạ
5. T o nút cho phép nh u ch nh bi n nh trên màn hình ạ ập điề ỉ ế ớ
97 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Hoạ ết động này cho phép thi t lập giao di i s d ng nh p ho u ch nh ện cho phép ngườ ử ụ ậ ặc điề ỉ
dữ liệu ngay trên màn hình trong quá trình ch n nh p b ng l nh ạy chương trình mà không cầ ậ ằ ệ
ask and wait.
Chúng ta cùng thực hiện bài toán sau.
Chương trình cho phép ngườ ập điề ỉ ối dùng nh u ch nh 2 giá trị s
m, n ngay trên màn hình và sau khi ngườ ội dùng nháy chu t lên
nhân v ng c a hai sật chính thì chương trình thông báo tổ ủ ố
này.
Để ớ ị ị ị cho biến nh luôn hiển th giá tr trên màn hình em cần nháy chọn vào ô hiển th bên
cạnh bi ng bi n nh y vểu tượ ế ớ . Làm tương tự như vậ ới biến nh n. Các biớ ến nh hiớ ện
trên màn hình s có d ẽ ạng như sau:
Bây gi chúng ta hãy th i dùng có thờ ực hiện thao tác cho phép ngườ ể thay đổi trực tiếp giá trị
của các biến nh này trên màn hình. V i m i bi n nh ớ ớ ỗ ế ớ thực hiện 2 thao tác sau:
- Nháy chu i lên v n nh trên sân kh u và nháy ch n l nh . ột phả ị trí biế ớ ấ ọ ệ slider
- Nháy chu i lên v n nh 1 l n n a và ch n l nh ột phả ị trí biế ớ ầ ữ ọ ệ set slider min and max để thiết
lập vùng d u mu u chữ liệ ốn điề ỉnh tr c p giá trự tiế ị c n nhủa biế ớ. Xu t hi n hấ ệ ộp h i nh ội thoạ ỏ
sau, cần nh p 2 giá tr và . ậ ị Min Max
Bây gi em có th t l p các l n theo yêu c u c ờ ể thiế ậ ệnh để thực hiệ ầ ủa chương trình.
98 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Câu h i và bài t p ỏ ậ
1. Các l n nh ng công vi c gì? ệnh sau đây thực hiệ ữ ệ
A.
B.
C.
2. Em hãy vi nh ho các yêu c u sau. ết các lệ ặc đoạn chương trình mô tả ầ
A. Mô tả i gian hi n th ng ti ng Vi t, ví d : thờ ệ ời bằ ế ệ ụ
Bây gi là 15 gi 20 phút 14 giây. ờ ờ
B. Cho nhân vật chuy ng ng u nhiên trên sân kh u, n u g p c nh sân kh u thì quay l ển độ ẫ ấ ế ặ ạ ấ ại.
C. Đếm ngượ Time được gán ban đầc thời gian: biến nhớ u giá trị 10 và sẽ hiển thị đếm
ngược trên màn hình về 0.
Mở rộng
1. Hãy thi t k n ế ế 1 trò chơi đơn giả Mèo và Bóng sau:
Trên màn hình có con Mèo và qu ả Bóng.
99 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Thời gian cho mỗi cuộc chơi là 15 giây. Trên
màn hình bi n nh Time s 15 v ế ớ ẽ đếm ngược từ ề
0.
Khi bắ ẽt đầu chương trình, quả bóng s d ch ị
chuyển nhanh trên sân kh u m t cách ng u nhiên. ấ ộ ẫ
Nhiệm v c t nhanh ụ ủa người chơi là nháy chuộ
lên quả bóng, càng nhi u l n càng tề ầ ốt.
Khi thời gian lùi v 0, t ng l i. Mèo con ề rò chơi dừ ạ
thông báo "Game Over" và sau đó thông báo số
lần b n nháy chu t chính xác lên qu bóng. ạ ộ ả
Thiết l la i lập 2 nhân v t Mèo và Bóng. T o 2 bi n nhậ ạ ế ớ Time - thời gian c a mủ ỗ ần chơi và
ClickCount m s l ên qu bóng. dùng để đế ố ần người chơi nháy đúng l ả
Chương trình cho Mèo.
Chương trình cho Bóng.
2. B ổ sung thêm âm thanh vào trò chơi trên cho chương trình thêm sinh động khi chơi.
100 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 10. H i tho i và truy n thông ộ ạ ề
Mục đích
- n bài toán h u khi n thông qua p. Thực hiệ ội thoại có điề ể thông điệ
- i quy t v p truy n thông gi a các nhân v Giả ế ấn đề thông qua thông điệ ề ữ ật.
Bắt đầu
1. Em đã bao giờ ạn đều đồ tham dự 1 cuộ ọc h p ở lớp mà các b ng thanh nói, không ai chịu
nghe ai c 1 vài ví d ả chưa? Hãy kể ụ thực tế như vậy.
2. Em hãy mô t theo u bi a em v ng c n t (email) trên ả hiể ết củ ề hoạt độ ủa mô hình thư điệ ử
thực tế.
3. Trên l p h c, cô giáo ra 1 bài t p yêu c u c l p làm. Sau 5 phút, cô nói: b n nào xung ớ ọ ậ ầ ả ớ ạ
phong lên b ng làm. M n lên b ng làm cho c l p xem. ả ột số cánh tay giơ lên. Cô gọi 1 bạ ả ả ớ
Em có nh i thoận xét gì v mô hình hề ộ ại trong ví dụ trên.
Nội dung bài h c ọ
1. Bài toán h i tho u khi a 3 nhân v t ộ ại có điề ển giữ ậ
Chúng ta cùng nhau xây dựng chương trình với bài toán sau:
Có 3 bạn: Lan, Bình, Vi u, ệt trên sân khấ
Lan
Bình
Việt
Đầu tiên Lan chào: "Xin
chào b n Bình, bạ ạn đi đâu
đấy"?.
Bình nghe hi u và tr i: ể ả lờ
"Tôi đi chơ ớ ẹi v i m ".
Sau đó Lan nói: "Việt đấy
à, chào b n".ạ
Việt nghe th y và tr i: ấ ả lờ
"Chào Lan, bạn đi đâu đấy?
101 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Qui trình thực hiện bài toán h i tho - truy ộ ại ền thông này như sau.
- p "H i Bình" và "Chào Vi Lan thiết lập 2 thông điệ ỏ ệt".
- n Bình, b y?" và g p "H i Bình". Lan nói "Xin chào bạ ạn đi đâu đấ ửi đi thông điệ ỏ
- p "H i Bình" thì th n 3 vi c sau: Bình nhận được thông điệ ỏ ực hiệ ệ
+ Thi p "Bình xong r ết lập thông điệ ồi".
+ Nói: "Tôi đi chơi với mẹ".
+ G p "Bình xong r ửi đi thông điệ ồi".
- p "Bình xong r i" thì th n ti p 2 vi c sau: Lan nhận được thông điệ ồ ực hiệ ế ệ
+ Lan nói: "Vi y à, chào b n". ệt đấ ạ
+ G p "Chào Vi ửi đi thông điệ ệt".
- p "Chào Vi t" thì nói: "Chào Lan, b y". Việt khi nhận được thông điệ ệ ạn đi đâu đấ
Chương trình đượ như sau.c xây dựng và thiết kế
Chương trình của Lan.
Chương trình của Bình.
Chương trình của Việt.
2. G i và nh p ử ận thông điệ
Đọ ớc và ghi nh các lệnh truyền thông trong Scratch.
Để ọ xử lý các bài toán hội thoại - truyền thông, trong Scratch có 2 lệnh quan tr ng sau trong
nhóm . S nự kiệ
102 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Lệnh phát / truy ng th i có th t o ra 1 ền thông điệp, đồ ờ ể ạ
thông điệ ạp m i. Mớ ỗi nhân vậ ểt có th t o ra và phát
không h n ch các th p. M p có 1 tên ạ ế ông điệ ỗi thông điệ
riêng và tồn t i trong su i gian thạ ốt thờ ực hiện chương
trình.
Sự ki n nh p. L nh s ki n này cho phép ệ ận thông điệ ệ ự ệ
người nhận thông điệp xứ lý chính xác
Cửa sổ t p mạo 1 thông điệ ới.
- nh , ch n . Vào lệ broadcast ọ New Message
- p tên c p t . Nhậ ủa thông điệ ại vị trí Message Name
- Nháy . OK
Như vậ ận thông điệ ận thông điệy mô hình gửi và nh p, xử lý khi nh p là các công cụ chính xử
lý bài toán truy t trong mô hình Scratch.ền thông, quan h giệ ữa các nhân vậ
Xét 1 vài ví d sau, em hãy vi a mình c p gì giụ ết suy nghĩ củ ần đưa ra quan hệ, thông điệ ữa
các nhân vật để giải quyết các bài toán sau.
Bài toán, vấn đề
Quan hệ truy n thông gi a nhân v t ề ữ ậ
Có 1 thầy giáo và nhi u h c sinh trên sân kh u. ề ọ ấ
Tại 1 thời điể ói đượm thầy chỉ n c với 1 học sinh.
Làm th h c sinh nào biế nào để ọ ết được thầy
đang nói và đang hỏi ai?
Trên sân khấu có 3 nhân v t: 1 bút chì, 2 nút có ậ
màu xanh và đỏ. Khi người dùng nháy lên nút
đỏ thì bút chì vẽ màu đỏ, khi người dùng nháy
Mỗi nhân vật được
phép t o và g ạ ửi thông
điệp của mình ra cộng
đồng cho tất cả.
Người nhận đúng thông
điệp sẽ xử p lý thông điệ
này và t p ạo ra thông điệ
trả l i thông ời, g i lử ạ
điệ ộp này cho c ng
ồ
Mô hình g i và nh n thông ử ậ
điệp giữa các nhân vật.
103 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
lên nút xanh, bút s mô ẽ v màu xanh. Mô tẽ ả
hình truy n thông c a sân kh u này. ề ủ ấ
Trên sân khấu có 2 v ng viên, 1 qu bóng ận độ ả
và 1 tr ng tài. Khi tr ng tài th i còi, 2 v ng ọ ọ ổ ận độ
viên b bóng sang nhau. Hãy mô t ắt đầu đá quả ả
mô hình truy n thông c u này. ề ủa sân khấ
3. S d ng "nút l nh" trong các bài toán giao ti ử ụ ệ ếp
Chúng ta cùng nhau thực hiện m n có s d ng các "nút l hi u ột chương trình đơn giả ử ụ ệnh" để ể
thêm vai trò c p trong các bài toán có giao ti p. ủa thông điệ ế
Thiết lập 1 chương trình bao gồm có 3 nút lệnh: Desert, City và Castle. Khi nháy lên các nút
này thì n n sân kh u s i hình ng. ề ấ ẽ thay đổ ảnh tương ứ
Để xây d n th n các vi c sau: ựng chương trình này, em cầ ực hiệ ệ
- p 1 d án Scratch m sung 3 n n sân kh t tên Desert, City và Sastle. Thiết lậ ự ới, bổ ề ấu và đặ
- T o m i 3 nhân v t có hình nút l nh có tên Desert, City và Sastle. ạ ớ ậ ệ
- Làm n nhân v t chính (Mèo con) trên sân kh u. ẩ ậ ấ
- V i 3 nhân v t (nút l nh) v o, m i nhân v p có tên trùng vớ ậ ệ ừa khởi tạ ỗ ật thi t lế ập 1 thông điệ ới
tên của nhân vật.
- Xây d ng ng v ựng 3 đoạn chương trình tươ ứ ới 3 nút lệnh này như sau:
Desert
City
Castle
Bây gi có th a nhân v ở ể thiết lập đoạn chương trình củ ật chính như sau:
Thiết lập 3 hình
nền sân kh u vấ ới
các tên gọi desert
(sa m c), city ạ
(thành phố), castle
Thiết lập 3 nhân
vật dạng nút l nh ệ
với tên g i desert ọ
(sa m c), city ạ
(thành phố), castle
104 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
4. Vai trò truy n thông c p ề ủa thông điệ
Trong hoạt động trên em đã thấ ọng nhưy rõ vai trò của thông điệp quan tr thế nào trong việc
điều khiển kết nối giữa các nhân vật trên sân khấu và giải quyết các bài toán nói chung trong
môi trường Scratch.
Thông điệp có tính năng truyền thông tin tuyệt đối chính xác.
Thông điệp đượ ận thông điệc truyền qua các Message có tên chính xác, khi nhân vật nh p
này s x lý thông qua l nh , do v y sẽ ử ệ when I receive <message> ậ ẽ tuyệt đối chính xác.
Truyền thông điệ ần như tứp rất nhanh chóng, g c thời.
Thông điệp đượ ần như tức gửi bằng lệnh gbroadcast c thời, không có hiệu ứng chậm chễ
về thời gian.
Việc lập trình s d p truy n thông r t sáng s ử ụng thông điệ ề ấ ủa, rõ ràng và đơn giản.
Em hãy th ki ng cách th c 3 b ng 2 cách. Cách 1 s ử ểm tra bằ ực hiện chương trình trong mụ ằ ử
dụng thông điệp, cách 2 sử dụng biến nhớ để điều khi n. ể
Câu h i và bài t p ỏ ậ
1. M t nhân v t có th t ng th u nhi p và g ng thộ ậ ể ạo đồ ời nhiề ều thông điệ ửi đồ ời t t cấ ả các
thông điệp đó được hay không?
2. M t nhân v t có th nh n và x ng th p t a ch ộ ậ ể ậ ử lý đồ ời 2 thông điệ ừ 2 đị ỉ khác nhau được
hay không? Cho ví d . ụ
3. Vi u c u sau. ết chương trình cho bài yê ầ
Trên màn hình có 3 nhân v ng v ật: Mèo con, Lan và Hùng đang đứ ở ị trí như trong hình. Cả
Lan và Hùng đề ều muốn Mèo chạy v phía mình.
Khi nháy chu t lên Lan, Mèo s quay v ng Lan và ch y v phía Lan. ộ ẽ ề hướ ạ ề
Khi nháy chu t lên Hùng, Mèo s quay v ng Hùng và ch y v phía Hùng. ộ ẽ ề hướ ạ ề
105 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Mở rộng
1. M r ng bài t p l n c hình 2, em hãy thi t do sau. ở ộ ậ ớ ủa bài Vẽ ết lập chương trình Vẽ ự
Yêu cầu:
- n bao g m 1 cây bút chì và 2 nút Giao diệ ồ
Xanh, Đỏ góc dưới màn hình.
- n chu t trên màn hình, bút v Khi di chuyể ộ ẽ
luôn đi theo vị trí con trỏ.
- n phím Space s b v . Nhấ ẽ ật / t t chắ ế độ ẽ
- Nháy chu s ột lên nút màu xanh hoặc đỏ ẽ
có tác dụng đổi màu vẽ thành xanh hoặc đỏ.
2. Thi n sau. ết lập chương trình đơn giả
u: Yêu cầ
- n ph n m m bao g m: 1 Th y giáo, 2 Giao diệ ầ ề ồ ầ
nút l nh "Tính t ng" và "Tính hi u". 2 giá tr s ệ ổ ệ ị ố
m, n có th nh u chính ngay trên màn ể ập, điề
hình.
- i dùng nháy lên các nút l nh "Tính Khi ngườ ệ
tổng" và "Tính hi u", th y giáo s thông báo kệ ầ ẽ ết
quả c ng ngay trên màn ủa phép tính tương ứ
hình.
Ví dụ k c a phép s ết quả ủ Tính hiệu ẽ như sau:
Vị u c a Mèo trí ban đầ ủ
con, Lan và Hùng.
106 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
107 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 11. C m bi n ả ế
Mục đích
- m và mô hình c m bi n trong Scratch. Khái niệ ả ế
- c các l nh c m bi n: t , kho ng cách, màu s Hiểu đượ ệ ả ến đơn giả ọ ộa đ ả ắc.
- C m bi n va ch ả ế ạm giữa các nhân vật.
- n nh chung và riêng. Mô hình biế ớ
Bắt đầu
1. Em có nghe, đọ ại đó là các giác quan nào?c sách báo nói về 6 giác quan, em hãy nhớ l
2. Gi s em mu n vi t (nhân v a em ch y t do trong 1 ả ử ố ết 1 chương trình cho 1 con vậ ật) củ ạ ự
vòng tròn màu đỏ, không cho nhân vật chạy ra ngoài. Em s ph i làm gì? ẽ ả
3. Trong các câu sau, câu nào có liên quan đế ện, câu nào liên quan đến sự ki n cảm biến?
- Sáng ch nh ng t p hát. ủ ật em đến trườ ậ
- ng em b lóa m t vì m i chi u th ng vào m Đi trên đườ ị ắ ặt trờ ế ẳ ắt.
- B n An r . ạ ất thích màu đỏ
- Sáng em th h khi nghe chuông báo th ức giấc đúng 6 ức.
- Sáng nào b m y s t p th d ố ẹ em cũng dậ ớm vào lúc 6h để ậ ể ục.
- , b em l p t l Khi nhận được thư mẹ ố ậ ức viết thư trả ời.
- n phím Enter, d p s ng Internet. Khi nhấ ữ liệu được nhậ ẽ đưa lên mạ
- Em bé r t s ng n, m i khi nghe ti ng l n thì khóc. ấ ợ tiế ồ ỗ ếng độ ớ
Qua các ví dụ trên em hãy ch gi ng nhau và khác nhau gi a 2 khái ni và ỉ ra sự ố ữ ệm S nự kiệ
Cảm biến. Hãy điền suy nghĩ của em vào bảng sau:
108 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Vấn đề / câu h i ỏ
Sự kiện
Cảm bi n ế
Hành động xuất phát từ bên
ngoài hay t b n thân nhân ừ ả
vật
Sự việc có phụ thuộc vào b n ả
thân nhân vật hay không?
Sự vi c lên k hoệc có đượ ế ạch
trước hay không?
Sự vi c th c hi n ệc có đượ ự ệ
theo thời gian định trước hay
không?
Sự việc có các tham số liên
quan đến các giác quan con
người hay không?
Nội dung bài h c ọ
1. Các câu l m bi n trong Scratch. ệnh cả ế
Các l nh c n n nh Sensing (C m bi n). Các l u ệ ảm biế ằm trong nhóm lệ ả ế ệnh này thường điề
khiển, x lý thông qua các thông sử ố mang tính c m nh nh tính và không ph c vào ả ận, đị ụ thuộ
các tác độ ọng bên ngoài (sự kiện). Chính vì vậy chúng ta g i chúng là các lệnh cảm bi ến. Để
so sánh cảm bi m nhến và s ki n cự ện chúng ta thường nghĩ đế ả ận c a các giác quan c a con ủ ủ
người và các sự kiện độc lập từ bên ngoài.
Trong Scratch, các lệnh c m bi ng là các bi u th c, hàm s . Các hàm s này s lả ến thườ ể ứ ố ố ẽ trả ại
giá tr c a các thông s mang tính "c m bi n", ch ph thu c vào n t. B ng sau ị ủ ố ả ế ỉ ụ ộ ội t i nhân vạ ậ ả
cho ta m t t ng quan v các hàm hay dùng nh nh C m bi n. ộ ổ ề ất trong nhóm lệ ả ế
Cảm bi n màu s ế ắc.
Cảm bi n kho ng cách, va ch ế ả ạm.
Cảm bi n chuế ột và bàn phím.
Cảm bi n thế ời gian.
Thông tin thuộc tính c t và sân ủa nhân vậ
khấu.
109 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Lệnh h ỗ trợ h i tho i nh p d ộ ạ ậ ữ liệu tr p ực tiế
từ bàn phím.
2. C m bi n màu s c ả ế ắ
Cảm bi n màu s c là nh ng càm nh n, nh n bi n màu s c. Em hãy cùng th c ế ắ ữ ậ ậ ết liên quan đế ắ ự
hiện các ho hi u các l nh c m bi n màu s ạt động sau để ể ệ ả ến liên quan đế ắc trong Scratch.
Nhân vật chính c a chúng ta là 1 con chó nh hi m gi a sân kh u. ủ ỏ ện đang nằ ữ ẩ
Yêu cầu th ực hiện chương trình.
Cho con chó nh ng ng u nhiên, m i l n ch y ỏ chạy theo các hướ ẫ ỗ ầ ạ
10 bư ỉ ế ạớc và ngh 0.3 giây. N u chó ch m vạch đỏ ứ ị thì lập t c b
đặt vào v trí tâm c a vòng tròn và trình l i ti p ị ủ , chương ạ ế
tục.
Em hãy s d ng l nh c m bi n u khi n nh n bi t khi chó chử ụ ệ ả ế để điề ể ậ ế ạm
vạch đỏ. Để chọn màu c n chính xác em th n: sau khi kéo th l nh trên ra c ảm biế ực hiệ ả ệ ửa sổ
lệnh, em nháy chu t lên ô màu bên phộ ải lệnh, sau đó nháy chuột lên vạch đỏ trên sân khấu
để chọn màu cảm biến.
Chương trình đượ ới đây.c mô tả trong hình dư
3. C m bi n kho ng cách, va ch ả ế ả ạm
Trong môi trườ ệnh liên quan đếng Scratch có 2 l n cảm biến khoảng cách, va chạm.
Lệnh này sẽ trả l i giá tr u nhân v n th i va ch m vạ ị đúng nế ật hiệ ờ ạ ới
1 nhân v t khác / ho c va ch m v chu c va chậ ặ ạ ới con trỏ ột / hoặ ạm
với c i nó trạnh sân khấu. Ngược lạ ả v giá trề ị sai.
Lệnh này sẽ tính và tr v giá tr kho ng cách t nhân v n thả ề ị ả ừ ật hiệ ời
đế ịn 1 nhân vật khác / hoặ ếc đ n v trí con trỏ chuột.
Chúng ta cùng tìm hiểu c m bi n kho ng cách, va ch m thông qua ví d ả ế ả ạ ụ sau.
Trò chơi Chó đuổi Mèo.
110 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Chương trình riêng cho Mèo và Chó được thể hiện trong hình sau. Có thể tạo thêm âm thanh
tiếng kêu m ng r c a Chó khi b c Mèo. ừ ỡ ủ ắt đượ
4. C m bi n chu t và bàn phím ả ế ộ
Em hãy thi i Bóng. ết kế trò chơi đơn giản Mèo đuổ
Yêu cầu c ủa trò chơi như sau:
Mèo sẽ n Bóng và ch y v phía luôn hướng đế ạ ề
Bóng. Nếu b c bóng thì Mèo s kêu lên ắt đượ ẽ
tiếng "B c bóng r thêm âm ắt đượ ồi" (có thể
thanh để ế trò chơi thêm hấp dẫn) và k t thúc.
Người chơi sẽ dùng chuột để điều khiển quả
bóng. Nháy chu t lên màn hình s l p t c làm ộ ẽ ậ ứ
cho Bóng d ch chuy n v ị ển nhanh đế ị trí chuột.
Người dùng cũng có thể click và rê chuột trên
màn hình để kéo thả Bóng chạy trốn khỏi Mèo.
Trên sân khấu có 2 nhân v ật chính là Chó và Mèo.
Mèo đượ điềc u khiển chuy ng bển độ ằng bàn phím.
Người dùng sử dụng các phím up, down, left, right
để ị d ch chuy ng lên, xuển mèo theo các hướ ống,
trái, phải tương ứ ần điề ển đểng. C u khi Mèo tránh
gặp Chó.
Chó chuy ng ng u nhiên trên màn hình. N u ển độ ẫ ế
Chó va ch Mèo, Chó s kêu "Ha ha ha" và t ạm với ẽ ự
to lên 10%.
111 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Em cần s d ng l nh c m bi n và l nh chuy ng ử ụ ệ ả ế ệ ển độ để
điều khi ng vển Mèo luôn hướ ề Bóng và chạy v phía Bóng. ề
Với Bóng, em c n s d ng các l nh c m bi n chu nh thầ ử ụ ệ ả ế ột là để xác đị ời
điểm ngườ ọa đội dùng nháy chuột, dùng các hàm , để tính t chính xác
của chuột t i thạ ời điểm nháy chuột.
Chương trình dành cho Bóng (trái) và Mèo (phải) như hình dưới đây.
5. C m bi n th i gian ả ế ờ
Các hàm c n th i g m bi n t m th i gian theo ảm biế ờ ian trong Scratch bao gồ ế ự động đế ờ
giây, và hàm l i các giá tr c a th i gian h ng. L nh trả ạ ị ủ ờ ệ thố ệ
có tác dụng đặt l i tạ ừ đẩu cho bi . ến đếm
Áp dụng: thi ng h kim ch y trên màn hình. ết kế chương trình mô tả đồ ồ ạ
Thiết lập d ự án chương trình như sau:
- Sân kh u n n là m ng h kim (analog clock) ấ ề ặt đồ ồ
- t là: kim giây, kim phút, kim gi . Có 3 nhân vậ ờ
Chú ý thiết l i vập tâm c a các kim này tủ ạ ị trí tâm hình tròn.
- các kim v v t phát: tâm c ng v i tâm c a sân kh u. Đưa tất cả ề ị trí xuấ ủa các kim mày trù ớ ủ ấ
112 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Để vi u khiết chương trình điề ển, em sẽ viết cho t ng hừng kim đồ ồ. V là tính góc quay ấn đề
của t chính xác theo thừng kim đồng hồ ời gian. S d ng hàm tính giá ử ụ để
trị của giây, phút, gi theo th i gian h ng. ờ ờ ệ thố
Chương trình cho kim giây.
Chương trình cho kim phút.
Chương trình cho kim giờ.
Câu h i: em có th y chính xác không? ỏ ấy chương trình chạ
Vẽ hình n n ề
sân khấu là
mặt tròn của
đồng hồ kim.
Thiết lập 3
nhân vật là
kim giây, kim
phút, kim gi . ờ
Thờ ịi gian theo giây có giá tr từ 0
đến 59, tương ứng với giá trị góc
quay là 0 đến 360. Do đó mỗi
giây, góc c n quay kim giây là ầ
<giá tr giây> * (360/60) = ị
Thời gian theo phút có giá tr t 0 ị ừ
đến 59, tương ứng với giá trị góc
quay là 0 đến 360. Do đó mỗi
phút, góc c n quay kim phút là ầ
<giá tr phút> * (360/60) = ị
Thờ ờ ịi gian theo gi có giá tr từ 0
đến 23, tương ứng với giá trị góc
quay là 0 đến 360x2 = 720. Do đó
mỗi giờ, góc c n quay kim giầ ờ là
<giá tr gi > * (720/24) = ị ờ
113 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
6. Ki : dùng chung và riêng ểu bi n nhế ớ
Khi khởi t o 1 bi n nh n l n 1 trong 2 ki u, bi n nh dùng ạ ế ớ trong Scratch, chúng ta cầ ựa chọ ể ế ớ
chung và biến nh dùng riêng. ớ
Chú ý: N u chúng ta kh o 1 bi n nh riêng cho 1 nhân v t thì bi n nh này ch xuế ởi tạ ế ớ ậ ế ớ ỉ ất
hiện trong b ng l nh c t này mà không hi n trong b ng l nh cả ệ ủa nhân vậ ệ ả ệ ủa các nhân vật
khác. Tuy nhiên bi n nh này s xu c tính c a nhân v t này. Các nhân vế ớ ẽ ất hiện như 1 thuộ ủ ậ ật
khác mu n truy c p giá tr này c n th n thông qua l nh, hàm c m bi n truy xu t thuố ậ ị ầ ực hiệ ệ ả ế ấ ộc
tính của nhân vật.
Trong ví dụ trên, bi c kh o cho nhân v t Lan th t khác ến Count là riêng đượ ởi tạ ậ ì các nhân vậ
sẽ truy c p bi n nhậ ế ớ này thông qua l nh . ệ
Câu h i và bài t p ỏ ậ
1. M r i Mèo, b sung thêm bi m cho phép Chó va ch m vào Mèo ở ộng trò chơi Chó đuổ ổ ến đế ạ
3 l n thì k ầ ết thúc chương trình.
2. M r t Bóng, b sung thêm bi m i gian t khi b n ở ộng trò chơi Mèo bắ ổ ến đế thờ ừ ắt đầu cho đế
khi Mèo b c bóng, th hi n th i gian này trên màn hình. ắt đượ ể ệ ờ
Mở rộng
1. Trò chơi ết chương trình điềĂn táo. Vi u khiển con Cánh cam bằng bàn phím, chuyển
động đế ờng đi khôngn vị trí Quả táo ở góc phải dưới sân khấu, dọc đư được va chạm với bất
cứ vết màu nào trên màn hình. N u ch m vào các vế ạ ết màu này thì b thua. ị
Biến nhớ dùng chung: t m i nhân ất cả ọ
vậ ềt đ u có quy n nh i giá tr cề ập, thay đổ ị ủa
biến nhớ này. Bi n nhế ớ chung còn có tên
gọi Global Variable.
Biến nhớ dùng riêng: chỉ nhân v t là ch ậ ủ
của biến này có quy n nh i giá tr , ề ập, thay đổ ị
các nhân vật khác ch có quy n xem, khai ỉ ề
thác giá tr i ị. Bi n nh riêng còn có tên gế ớ ọ
Local Variable.
114 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
2. M r hi ng h kim ch y chính xác trên màn hình. ở ộng chương trình thể ện đồ ồ ạ
Gợi ý:
Cần điều khiển kim phút chạy theo từng giây và kim giờ theo từng
phút.
Muốn vậy đối với kim phút và kim giờ cần thiế ật l p thêm biến nhớ
(riêng) angle cho mỗi nhân v t này và tính toán chính xác góc c n ậ ầ
quay theo th i gian. ờ
Bảng sau mô t chi ti u khi n các kim gi , phút, giây chính xác. ả ết các điề ể ờ
Điều khiển
kim giây
theo từng
giây.
Kim giây không c u ần thay đổi điề
khiển, c p nh t theo t ng giây. ậ ậ ừ
Thờ ịi gian theo giây có giá tr từ 0
đến 59, tương ứng với giá trị góc
quay là 0 đến 360. Do đó mỗi giây,
góc c n quay kim giây là <giá tr ầ ị
giây> * (360/60) = <giây>*6.
Điều khiển
kim phút
theo từng
giây.
Nâng cấp điều khiển kim phút theo
từng giây.
Thờ ịi gian theo phút có giá tr từ 0
đến 59, tương ứng với giá trị góc
quay là 0 đến 360. Do đó mỗi phút,
góc c n quay kim phút là <giá tr ầ ị
phút> * (360/60) = <phút>*6.
Điều khiển
kim gi theo ờ
từng phút.
Nâng cấp điều khiển kim giờ theo
từng phút.
Thờ ờ ịi gian theo gi có giá tr từ n 0 đế
23, tương ứng với giá trị góc quay là
0 đến 360x2 = 720. Do đó mỗi giờ,
góc c n quay kim gi là <giá tr giầ ờ ị ờ>
* (720/24) = <gi >*30. ờ
115 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
CHƯƠNG 4: SCRATCH NÂNG CAO
116 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 12. X lý s 1 ử ố
Mục đích
- n nh và vai trò c n nh . Biế ớ ủa biế ớ
- Phân bi t bi n nh và bi u th ệ ế ớ ể ức.
- n v i giá tr s và logic. Các phép tính, tính toán đơn giả ớ ị ố
- n m lý s n. Thực hiệ ột vài bài bài toán xử ố đơn giả
Bắt đầu
1. Chúng ta nh l c trong bài V ớ ại 2 đoạn chương trình vẽ hình vuông và ngũ giác đều đã họ ẽ
hình 2.
Vẽ hình vuông
Vẽ u hình ngũ giác đề
Em có suy nghĩ gì về việc có thể t v ổng quát hóa đoạn chương trình này để ẽ 1 hình đa giác
đề ỳu n cạnh bất k ?
2. Các bi u th h c, ví d : ể ức số ọ ụ
7
8
+
9
10
7+
5
6
−
23
50
√
2 +
1
2
45− cos15
sẽ được tính toán như thế nào trong Scratch?
Nội dung bài h c ọ
1. Bi n nh và hàm s ế ớ ố
Chúng ta đã làm quen với biế ệ ạn nh và các lớ nh trả l i giá tr (hay còn gị ọi là hàm s ong ố) tr
Scratch. Ho ng này là m ng c ki n th ạt độ ột củ ố ế ức đã biết.
Định nghĩa biến nhớ:
Biến nhớ là 1 vùng trong b t tên b ng m t dãy ch và sộ nhớ, được đặ ằ ộ ữ ố, dùng để lưu
tr (s thữ các giá trị ố, ch c logic). Bi n nh do hữ hoặ ế ớ có thể ệ ống t n hoạo sẵ ặc do người
dùng t t giúp gi t các bài toán l p trình. ự ạo ra để ải quyế ậ
117 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Qui định đặt tên biến nhớ: Scratch không đặ ặt cho cách đặt các điều kiện ch t tên biến nhớ.
Tên biến nh phân bi t ch hoa, ch ng và có th u cách. Tuy nhiên vớ ệ ữ ữ thườ ể chứa dấ ới các
ngôn ng l p trình b c cao thì tên bi n nh nh khá ch . Các em c n ữ ậ ậ ế ớ thường được qui đị ặt chẽ ầ
nhớ 1 số qui t ng cho các ngôn ng l p trình b ắc chung này để áp dụ ữ ậ ậc cao trong tương lai.
Tên bi n nh i là dãy ch , không có d u cách, không nên ch a các ký t ế ớ phả ữ hoặc số ấ ứ ự
đặc bi \ / + - t tên biệt như : ; , [ ] { } ( ). Nên đặ ến nhớ là 1 cụm từ có ý nghĩa để dễ nhớ.
Không nên đặt tên biến nhớ với quá nhiều chữ hoa
Ví dụ tên bi n nh p l : x1, abc, solution, time_out, click_count, con_meo, ế ớ như sau là hợ ệ
chim_bay, thoi_gian, ….
Các t n nh p l : 12+23, sinx, ANHSang, ên biế ớ như sau thì không nên và không hợ ệ
C://thu_muc, ….
Chú ý: các bi n nh dùng chung c n có tên khác nhau tế ớ ầ ừng đôi một trong chương trình.
Biến nh t tên trùng nhau. ớ riêng nhân vật có thể đặ
Định nghĩa hàm số:
Hàm s do n i dùng ho ng t t tên b ng m t dãy ch và s , ố gườ ặc hệ thố ạo ra, được đặ ằ ộ ữ ố
dùng để tính toán một giá tr trong bị nào đó, được lưu trữ ộ nhớ và được sử dụng
tương tự như các biế n nhớ trong các câu lệnh.
Hàm s có th có ho c không có các tham s u vào. Ví d . ố ể ặ ố đầ ụ
- Hàm l X c trí con chu t hi n th i. Hàm này không có tham s . trả ại tọa độ ủa vị ộ ệ ờ ố
Các bi n nh i l p trình ế ớ do ngườ ậ
tạo ra s hi n trong khung l nh ẽ thể ệ ệ
Dữ liệu (Data).
Các hàm s o s n trong h ố được tạ ẵ ệ
thống, mang ý nghĩa khác nhau và đều
trả lại các giá trị có ý nghĩa trong quá
trình gi t vải quyế ấn đề.
118 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- Hàm ng trên bàn phím. Hàm có 1 tham số là tên phím tương ứ
sẽ l i giá trtrả ạ ị Đúng nếu phím này đượ ếu phím này không được nhấn, và trả lại Sai n c
nhấn.
- Hàm tính t ng có 2 tham s u vào là 2 s . Hàm s l là t ng c a hai ổ ố đầ ố ẽ trả ại giá trị ổ ủ
số này. Tham số đầu vào có th l y giá trể ấ ị c ho y t các bi n nhụ thể ặc lấ ừ ế ớ ho c hàm sặ ố khác.
Ví dụ các cách truy n tham s cho hàm tính t ng này: , , ề ố ổ
.
Biến nh t nhi u ý ng . Chúng ta hãy cùng xét 1 ví d y c m h ng ớ có rấ ề hĩa trên thực tế ụ sau, lấ ả ứ
từ ví d v các hình t u trong ph n mụ ẽ ứ giác, ngũ giác đề ầ ở đầu c a bài h c này. ủ ọ
Sử d ng các bi n nh c nh c n v , bi n nh ụ ế ớ so_canh để lưu số ạ ủ ốa đa giác mu ẽ ế ớ do_dai_canh
để lưu độ ạnh đa giá, khi đó đoạn chương trình vẽ 1 đa giác đề ổng quát như sau: dài c u t
2. Các thao tác làm vi n nh ệc với biế ớ
Đố ớ ị ị ủi v i biến nhớ, 2 lệnh quan trọng nhất là lênh gán giá tr và l i giá trệnh thay đổ c a biến
nhớ. Các lệnh này được th c hiự ện trong Scratch như sau, so sánh với cách vi t trong 1 s ế ố
ngôn ng l p trình b c cao khác. ữ ậ ậ
Lệnh
Scratch
Pascal
C, Java
Gán giá trị cho bi n nh ế ớ
m:=10;
m = 10;
Thay đổi giá trị của biến nhớ +
1
m:=m+1;
m++;
Thay đổi giá trị của biến nhớ -
1
m:=m-1;
m--;
Một số l nh, thao tác khác v i bi . ệ ớ ến nhớ
Hiện giá tr bi n nh trên sân kh u, xóa bi n nh i tên bi n nh . ị ế ớ ấ ế ớ, đổ ế ớ
Nút chọn để làm hiện / ẩn giá trị
biến nhớ trên sân kh u. ấ
Lệnh đổi tên biến nhớ.
Xóa biến nh . ớ
Nháy chu t ph i lên bi n nh tộ ả ế ớ ại
khung điề ển Data đểu khi hiện
bảng ch n này. ọ
119 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Khi biến nh c hi n th trên sân kh u thì có th c hi n các thao tác sau b ng cách ớ đã đượ ể ị ấ ể thự ệ ằ
nháy chu t ph i lên v trí bi n nh . ộ ả ị ế ớ
Đoạn chương t ạnh tăng dầrình sau mô tả bài toán vẽ liên tục các hình đa giác đều với số c n
từ n 18. K hi n trong hình ph 4 đế ết quả thể ệ ải.
3. Ki u trong Scratch ểu dữ liệ
Khi 1 biến nh c kh o trong Scratch, chúng ta không c n khai báo bi u d u cho ớ đượ ởi tạ ầ ể ữ liệ
biến nhới này. Trong quá trình làm vi c, tùy thu u nh p, bi n nhệ ộc vào dữ liệ ậ ế ới tự động nhận
biết 1 trong 3 kiểu dữ liệu sau:
Số (Number). Bao g m s nguyên và th p phân. ồ ố ậ
Logic (Boolean). Kiểu d u ch có 2 giá tr ữ liệ ỉ ị Đúng (true) và Sai (false).
Xâu (String). u d u là dãy các ch , kí t . Kiể ữ liệ ữ ự
Ví dụ n u bi n nh o thì có th gán cho n các giá tr sau: ế ế ớ được khởi tạ ể ị
Thanh trượt điều chỉnh giá trị
biến nhớ ngay trên màn hình.
Chế hi n th ng độ ể ị bình thườ
có tên và giá trị bi n nh . ế ớ
Chế hi n th l n chđộ ể ị ớ ỉ có giá
trị bi n nh . ế ớ
Bật / tắt thanh trượt điều chỉnh dữ liện
biến nhớ
Thiết lập kho ng d ả ữ liệu min/max cho
thanh trượt.
Ẩn biến nhớ trên
sân khấu
120 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Gán giá trị s ố cho n
Gán xâu ký tự cho n
Gán giá trị logic cho n
Em hãy th n các l n k t qu vào c ực hiệ ệnh sau và điề ế ả ột ph i trong bả ảng dưới đây, từ đó có
nhận xét gì v u d u và cách th hi n chúng trong Scratch. ề các kiể ữ liệ ể ệ
Biếu th ức, lệnh
Kết qu ả
4. Các phép tính đơn giản với số trong Scratch
Nhóm l nh Operators (màu xanh lá cây) bao g nh, phép tính làm vi c v u ệ ồm các lệ ệ ới dữ liệ
số, logic và xâu ký t . Trong bài h c này chúng ta làm quen v n vự ọ ới các phép tính đơn giả ới
số.
Phép tính cộng, tr nhân, chia s p phân ừ ố thậ
(hàm) phép c ng 2 s ộ ố
(hàm) phép tr 2 s ừ ố
(hàm) phép nhân 2 s ố
(hàm) phép chia 2 s , k th p ố ết quả ậ
phân.
Làm tròn số
(hàm) làm tròn s c a 1 s , l y s nguyên g n nh ố ủ ố ấ ố ầ ất số
này.
(hàm) làm tròn (lên) c , l y s nguyên g n nhủa 1 số ấ ố ầ ất
trên số này.
(hàm) làm tròn (dưới) của 1 số, lấy số nguyên gần nhất
dướ ối s này.
Phép chia số nguyên
(hàm) l y s nguyên ấ ố dư của 2 số
(hàm) lấy thương nguyên của 2 số
nguyên
Phép tính lũy thừa
(hàm) l
ấy lũy thừa của 2 số thập phân n
a
121 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
(hàm) l
ấy lũy thừa của 2 số nguyên n
a
Phép lấy căn thức, trị tuyệt đối
(hàm) l y giá tr tuy . ấ ị ệt đối của 1 số
(hàm) lấy căn bậ dương a c 2 của 1 số
(a
1/2
)
(hàm) l
ấy căn bậc n của 1 số a (a
1/n
)
Ví dụ:
1/2 + 3/4
m
2
+ n -
2
mn
| x | + | x + 2| - | x - 1|
x
2
- x + 1
(a + b)
2
5. Ki u logic ểu dữ liệ
Em đã đượ ớc làm quen v i lệnh điề ển có điề là 1 điều khi u kiện . Biif .. then ểu thức sau if u
kiện logic. Khi th n, l nh s ki u ki n này, n u n ực hiệ ệ ẽ ểm tra điề ệ ế đúng (true) thì sẽ thực hiệ
đoạn lệnh sau từ khóa then, nếu sai (false) thì bỏ qua lệnh này.
Tương tự ổng quát hơn: lệnh điề đầy đủ có điề chúng ta có 1 lệnh t u khiển u kiện if .. then …
else. Bi u thể ức sau if là 1 điều kiện logic. Khi thực hiện, l nh s ki u ki n này, n u ệ ẽ ểm tra điề ệ ế
đúng (true) (false) s c hi n l nh sau t khóa ẽ thự ện đoạ ệ ừ then, nếu sai s n l nh ẽ thực hiện đoạ ệ
sau từ khóa . else
<điều kiện> = bi u th ể ức logic
đoạn chương trình sẽ thực hiện nếu <điều
ki n>ệ này . đúng (true)
<điều kiện> = bi u th ể ức logic
đoạn chương trình sẽ thực hiện nếu <điều
ki n>ệ này . đúng (true)
đoạn chương trình sẽ thực hiện nếu <điều
ki n>ệ này . sai (false)
122 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Các , phép tính v u th n nh toán tử ới biể ức và biế ớ logic trong Scratch bao gồm.
Phép toán logic
Kết qu ả
(hàm) toán t logic . ử and (và)
Trả l khi c 2 bi u th u ại true (đúng) khi và chỉ ả ể ức thành phần đề
true (đúng).
(hàm) toán t logic . ử or (hoặc)
Trả l u 1 trong 2 bi u th c thành ph n là true ại true (đúng) nế ể ứ ầ
(đúng), các trường hợp khác sẽ trả lại false (sai).
(hàm) toán t . ử not (ph / không)ủ định
Trả l u bi u th i, tr ạ ếi true (đúng) n ể ức là false (sai) và ngược lạ ả
lại false n u bi u th ế ể ức là true (đúng).
Bảng c ụ thể các phép tính logic and, or, not như sau.
Toán t Toán từ and (và) ừ or ( c) hoặ
Toán tử not (không)
6. Bi u th c logic ểu di n biễ ể ứ
Em hãy bi u di u ki ng Scratch. ể ễn các điề ện logic sau trong môi trườ
a > 10 và a < 100
m >= 100
0 < m < 20
ngay = 10 và thang = 3 và nam
= 2016
m là s và 0 < m < 100ố lẻ
m là s ch n và m > 20ố ẵ
Chú ý đến các ô nhập trự ữc tiế ạp dữ liệu trên các dòng lênh. Có 2 lo i ô ch nhật và ô tròn.
A
B
A and B
true
true
true
true
false
false
false
true
false
false
false
false
A
B
A or B
true
true
true
true
false
true
false
true
true
false
false
false
A
not A
true
false
true
true
123 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Ô vuông, chữ t nhậ
Ô tròn
Câu h i và bài t p ỏ ậ
1. Vi t hàm ki n không? ế ểm tra xem năm year có phải là năm nhuậ
Tính chất t t cho 4 và không chia hoán học của năm nhuận: là năm chia hế ết cho 100, hoặc
chia hết cho 400.
2. Vi p hai giá tr bàn phím và ki m tra ết chương trình nhậ ị month (tháng) và year (năm) từ ể
xem giá tr nh p vào có h p l hay không? ị ậ ợ ệ
3. Bi u di n các bi u th u dùng l nh Scratch\ ể ễ ể ức sa ệ
(7/8) + (9/10)
ax
2
+ bx + c
m*n 2(m+n)-
|x| |2x 1|- -
10
2
+ (3+ 7/8)
4. Bi u di u ki n logic sau b ng l nh Scratch ể ễn các điề ệ ằ ệ
(m > 100) và (n < 100)
mn < 0
(m + n) > (m + n
2 2
)
(x >= 2) ho c (y <= 10)ặ
m không chia h t cho 4ế
m không b ng 0ằ
Mở rộng
1. Vi n th trên màn hình th h ng, vi d : ết chương trình hiể ị ời gian đầy đủ ệ thố ụ
Ngày 16 tháng 5 năm 2016
12 gi 45 phút 24 giâyờ
2. n sau: Thiết kế trò chơi đơn giả
Ô dữ u vuông, ch liệ ữ nhật có thể
nhập s , ch u th ố ữ hoặc biể ức logic.
Ô dữ u tròn ch p s holiệ ỉ thể nhậ ố ặc
biểu th . ức logic, không nhập được chữ
124 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Trên sân khấu có 3 qu bóng v i các s u 1, 5, 10 ả ớ ố hiệ
chuyển động ngẫu nhiên, lúc ẩn lúc hiện trên màn
hình.
Nhiệm v c a em là nháy chu t chính xác lên các qu ụ ủ ộ ả
bóng, em s m theo s c ghi trên ẽ được tích lũy điể ố đượ
quả bóng.
Thời gian cho mỗi lần chơi là 10 giây. Bạn nào đạt
được điểm cao thì càng giỏi. Khi kết thúc 1 lần chơi,
giáo viên s m c a em trên màn hình. ẽ thông báo điể ủ
125 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 13. X lý s 2 ử ố
Mục đích
- M t vài thu n v i s nguyên, phân s . ộ ật toán đơn giả ớ ố ố
- , tìm s nguyên t chung c a hai s . Bài toán tìm ước số ố ố, tìm ước số ủ ố
- Bài toán rút g n phân s c s chung l n nh chung nh nh ọ ố, tính ướ ố ớ ất, bội số ỏ ất.
- n. Thiết lập 1 vài trò chơi số đơn giả
Bắt đầu
1. Em đã bao giờ đặt bút tính 100! chưa? Thử lấy bút và tính xem có khó không?
2. Em hãy nh l i m t s khái ni s h n b i này. ớ ạ ộ ố ệm về ố ọc để chuẩ ị cho bài h c mọ ớ
- nào là s nguyên t , h p s ? Thế ố ố ợ ố
- n 1 s t nhiên thành tích các th nguyên t . Khai triể ố ự ừa số ố
- t nhiên. Khái niệm và cách tính ƯSCLN và BSCNN của 2 số ự
- nào là 1 phân s t n? Thế ố ối giả
Nội dung bài h c ọ
1. M thu t toán s n ột số ậ ố đơn giả
Kiểm tra n có chia h t cho hay không? ế m
Sử d ng hàm l y s . N u giá tr này = 0 thì n chia hụ ấ ố dư phép chia (mod): ế ị ết
cho m, ngược lại n không chia hết cho m.
Kiểm tra a có ph c sải là ướ ố thực s c th c sự c a ủ m hay không? (Ướ ực sự là ướ ố khác 1 và
chính số đó).
Hàm ki ểm tra như sau:
Kiểm tra nă ải là năm nhuậ (năm nhuận là năm m year có ph n hay không? chia hết cho 4 và
không chia hết cho 100, ho c chia h t cho 400). ặ ế
Hàm ki ểm tra năm nhuận như sau:
Em hãy vi p các hàm ki m tra sau: ết tiế ể
1. Hàm kiểm tra hai phân s m/n và p/q có b ng nhau hay không? ố ằ
2. Hàm ki m tra sể ố p có là b c a c hai s n, m hay không?ội số ủ ả ố
126 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
3. Hàm ki m tra sể ố ng th a c hai s n, m hay không?p có là ước số đồ ời củ ả ố
4. Hàm ki m tra s m cể ố p có ph i là nghiả ệ ủa phương trình bậc nhất px + q = 0 hay không?
2. Bài toán tìm các ướ nhiên cho trước số thự ực s của 1 số tự c
Bài toán: yêu c u nh p 1 s t nhiên n t thông báo t t c ầ ậ ố ự ừ bàn phím, chương trình sẽ ấ ả các
ước số thự ực s của n trên màn hình.
Ví dụ nh p s 1, 2, 5, 10, 20, 25, 50 trên màn ậ ố 100 thì chương trình thông báo các giá trị
hình.
Ý tưởng cách giải (thuật toán) của bài toán này như sau:
Thiết lập 1 bi n ch y num, cho num ch y t n n-1 (chú ý không tính khi num = n), vế ạ ạ ừ 1 đế ới
mỗi bước l c sặp, ki m tra xem num có phể ải là ướ ố c a n hay không. Nủ ếu đúng thì đưa num
vào DS các s s . ố ẽ được in ra k t quế ả
Mô tả t toán này m ng minh: thuậ ột cách tườ
Gán num = 1
Lặp cho đến khi num = n
N ếu n mod num = 0 thì
thông báo num
tăng n lên 1 đơn vị
Để ớ viết chương trình trên Scratch, chúng ta thiết lập 2 biến nh num saying và . Biến num
để để ớ ị chạy và kiếm tra ước số của n. Biến saying lưu lại các ư c cụ thể và hiển th thông
báo ra màn hình.
Câu h i: trong bài toán trên n i yêu c c sỏ ếu thay đổ ầu "ước số thự ự" bằng "ước số" thì chương
trình sẽ ph nào? ải thay đổi như thế
3. Bài toán tìm ƯSCNN của hai số tự nhiên
Bài toán: yêu c u nh p 2 s t nhiên n, m t t qu ầ ậ ố ự ừ bàn phím, chương trình sẽ thông báo kế ả là
ướ ớc số chung l n nhất củ ốa hai s n, m trên màn hình.
Chúng ta sử d ng bi n nh (ụ ế ớ gcd greatest common divisor) k phép tính. để lưu trữ ết quả
Thuật t là dùng 1 bitoán đơn giản nhấ ến nh t m, ví d , cho y t n n và ớ ạ ụ num num chạ ừ 1 đế
kiểm tra xem num có là ướ ếu đúng thì gán giá trịc số củ ồa đ ng thời n, m hay không, n này
vào . gcd
127 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Cách th ứ 2 hay hơn xuấ n>m, khi đó t phát từ nhận xét: nếu n=m thì rõ ràng gcd = n. Giả sử
gcd, là ướ ủa n, m nên cũng sẽ là ước c c của n-m, bằng cách thay thế n bằng n-m chúng ta sẽ
tìm ti i cếp vớ ặp n- n k t qu i cùng. Thu t toán sau dm, m, cách này đi nhanh hơn đế ế ả cuố ậ ựa
trên ý tưởng trên và đượ ẩn để tính ƯSCLc coi là thuật toán chu N của 2 số tự nhiên n, m.
Lặp cho đến khi m = n
N ếu m > n thì
- n m = m
còn không thì
- m n = n
Gán gcd = m.
Đoạn chương trình thể ật toán trên như sau: hiện thu
Em hãy hoàn thi ện chương trình này trên Scratch.
4. Bài toán ki uyên t ểm tra số ng ố
Bài toán: yêu c u nh p 1 s t nhiên n t thông báo s này là ầ ậ ố ự ừ bàn phím. Chương trình sẽ ố
nguyên t hay h p s . ố ợ ố
Ý tưởng của lời giải này là đếm số các ước số thự ực s của n. Nếu số ước số thự ực s < 2 thì n
sẽ là nguyên t . ố
Thuật toán sau sau đếm số các ước số thự ực s của n. Sử dụng biến count để đếm số các ước
số cthực sự ủa n. Bi n nh ế ớ num được tạo ra dùng để chạy theo 1 vòng l p t n n-1 và ặ ừ 1 đế
kiểm tra xem num có phải là ước c a ủ n hay không. N u ế num là ước của n thì tăng count
lên 1. Biến c gán giá tr u = 0. count đượ ị ban đầ
Gán num = 1, count = 0
Lặp cho đến khi num = n
N ếu num là ư ủớc c a n thì
. Tăng count lên 1 đơn vị
Tăng num lên 1 đơn vị.
Vòng lặp chính l n khi ặp cho đế
Lệnh ki m tra chính c p: ể ủa vòng lặ
giảm s l ố ớn hơn trong 2 số đi 1 giá
trị bằng hiệu của 2 số này.
Kết quả gán cho bi n ế
d
128 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Đoạn chương trình trong Scratch mô tả ật toán trên như sau: thu
Chương trình hoàn chỉnh cho phép nhập từ bàn phím 1 số và thông báo kết quả trên màn
hình.
5. Bài toán tính nhanh 100!
Chúng ta đã biết cách tính a n sn giai thừa n! = 1.2.3…. n (tích củ ố tự u tiên, tính nhiên đầ
từ 1). Với n lớn thì vi t khó. Máy tính s giúp em tính r t nhanh bài toán này. ệc tính n! rấ ẽ ấ
Đoạn chương trình sau mô tả việc tính n!
Biến nh s n t góp ph t qu . Vòng l p ớ count ẽ tăng dầ ừ 1 đến n để ần tính tăng cho kế ả kq ặ
ngoài có n vòng. Các bi n và c gán giá tr u = 1. ế count kq đượ ị ban đầ
Các thi u. ết lập ban đầ
Vòng lặp chính (n vòng)
Nhóm l nh chính trong vòng l p: ệ ặ
tăng kq theo phép nhân với count
và và tăng count lên 1.
Hiển th k ị ết quả
129 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Viết lại chương trình t n đượính n! hoàn chỉnh, giá trị c nhập t bàn phím. ừ
Câu h i và bài t p ỏ ậ
1. Vi p s m t m s c a m, tính c 1 và n. Ví ết chương trình nhậ ố ừ bàn phím và đế ố các ước số ủ ả
dụ n ếu m = 10 thì thông báo đáp số là 4.
2. Vi u vào là n, m và ki m tra xem n, m có nguyên t ết đoạn chương trình với dữ liệu đầ ể ố
cùng nhau hay không? Hai s c gố đượ ọi là nguyên t cùng nhau n a chúng = 1. ố ếu ƯSCLN củ
3. Vi p 3 s v c tam giác ết đoạn chương trình nhậ ố dương a, b, c và kiểm tra xem có thể ẽ đượ
ABC với các c nh có s ạ ố đo a, b, c hay không.
Mở rộng
1. Vi p s t nhiên n t bàn phím và in ra khai tri n s n thành ết chương trình cho phép nhậ ố ự ừ ể ố
tích của các th nguyên t . ừa số ố
Ví dụ đầu vào là 12 thì thông báo ra là: 12 = 2.2.3
2. Thi sau. ết kế trò chơi Rút g n phân sọ ố
Mỗi lần nháy lên nút New Game s b u ẽ ắ ầt đ
trò chơi.
Thầy giáo s u nhiên 1 phân s ẽ đưa ra ngẫ ố
trên màn hình và yêu c n ầu người chơi rút gọ
phân s này và nh p 2 s p/q là phân s tố ậ ố ố ối
giản c a phân s trên màn hình. ủ ố
Sau khi nh p th y giáo s ậ ầ ẽ thông báo ngay là
đúng hay sai, nếu sai thì cần nhập lại, nếu
đúng thì kết thúc.
130 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 14. X lí xâu ký t 1 ử ự
Mục đích
- không là s ho Giá trị ố ặc logic.
- n v i giá tr là ch ho n. Các phép tính, tính toán đơn giả ớ ị ữ ặc văn bả
- n x , ký t n. Thực hiện 1 vài bài toán đơn giả ử lý chữ ự, văn bả
Bắt đầu
1. Trong các bi u th c giá tr u các giá tr ho c logic: ể ứ ị sau, hãy đánh dấ ị là số ặ
a. Heal The World
b. Min < Max
c. 321 + 231 + 123
d. Sông Mê Kông dài hơn sông Hồng
e. N c ếu hôm nay tr hời mưa em sẽ ọ ở nhà
f. (x < 10) and (x > 1)
2. Em hi u th nào là 1 xâu ký t ? Các n i dung sau có ph i là 1 dãy ký t không? ể ế ự ộ ả ự
Hanoi1 + Hanoi2
123456789
Hà Nội là th t Nam ủ đô của nước Việ
x
2
+ y + z = 192
2 2
Gi
ải phương trình ax
2
+ bx + c = 0
Nội dung bài h c ọ
1. Cách xâu ký t trong máy tính ự được lưu trữ
Xâu ký tự c hi u là 1 dãy các ký t , ví d "Hà N i", "English", "letters", "hòa bình". đượ ể ự ụ ộ
Dãy các ký t t o nên 1 xâu s t 1. ự ạ ẽ được đánh số ừ
Ví dụ t alphabet. ừ
Chú ý:
- Dãy ký t c a xâu có th c bi \ ự ủ ể chứa các ký tự đặ ệt như : ; / { } [ ] ( ) …..
- D là 1 ký t , ta dùng ký hi d u cách. ấu cách (Space) cũng được coi ự ệu └┘để chỉ ấ
Tổng s các ký t c c a xâu ký t này. ố ự ủa 1 xâu được gọi là độ dài ủ ự
2. Các hàm x lý xâu ký t trong Scratch ử ự
1
2
3
4
5
6
7
8
alphabet
131 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Trong môi trường Scratch có 3 hàm xử lý xâu ký tự sau:
(hàm) toán t n i 2 xâu ký t . ử ố ự
(hàm) tr l i ký t <1> c a xâu ký t <world> ả ạ ự thứ ủ ự
(hàm) tr l dài c a xâu ký t <world> ả ại độ ủ ự
Toán từ ng n và tr l i kcó tác dụ ối 2 xâu ký tự ả ạ ết quả là xâu được kết
nối. Ví dụ l nh s ệ ẽ trả l "Hòa bình" là nại xâu ký tự ối của 2 t "Hòa " và ừ
"bình". Lệnh l ng nhau nhi u m join có thể ồ ề ức.
Hàm s l i 1 ký t c trong 1 xâu, t . Ví d l nh ẽ trả ạ ự ụ thể ừ ụ ệ
s l i giá tr ẽ trả ạ ị là chữ "t".
Hàm l dài c a 1 xâu, t c. Ví d ltrả ại độ ủ ừ cho trướ ụ trả ại
số 7.
Sau đây là 1 số ệnh đơn giản khác liên quan đế thao tác, l n xâu ký tự.
Gán xâu ký tự ng Str là rỗ
Gán giá trị của xâu String1 cho
xâu . Str
Lấy ra 1 ký t ng u nhiên cự ẫ ủa
xâu . Str
Bổ sung xâu vào cuString1 ối
của xâu Str.
Bổ sung xâu u String1 vào đầ
của xâu Str.
3. Spelling English Word. Bài toán h c phát âm ng Anh ọ tiế
Em bắt đầu bài h c b ng 1 ví d n sau: Bài h c phát âm ti ng Anh (spelling word). ọ ằ ụ đơn giả ọ ế
Thầy giáo yêu c u h c sinh nh p 1 t y s di n gi ng ầ ọ ậ ừ tiếng Anh, sau đó thầ ẽ ễ ải cách phát âm từ
chữ c ng Anh này. ủa từ tiế
Ví dụ: nếu h c sinh nh p t thì giáo viên s . ọ ậ ừ peace ẽ đưa ra cách phát âm "p e a c e"
Em tạo bi n nh t i dùng nh n m m s tách t ng ch ế ớ word để lưu trữ ừ do ngườ ập, sau đó phầ ề ẽ ừ ữ
của t a từ d ng bi n ch ng ch cnày và đưa lên màn hình. Sử ụ ế ạy index để đưa từ ữ ủ ừ này ra
màn hình. Bi n nh c ế ớ saying để lưu kết quả ần đưa ra màn hình.
Đoạn chương trình chính như sau.
132 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Chương trình hoàn chỉnh của bài học này, kết quả hiện trong hình bên phải.
4. Ki m tra tính ch t c a t , xâu ký t ể ấ ủ ừ ự
4.1. Ki m tra 1 xâu ký t i là nh phân hay không. ể ự có phả ị
Xâu nhị phân là xâu ch bao g m các ký t 0 ho ki m tra 1 xâu ký t có phỉ ồ ự ặ ểc 1. Đ ể ự Str ải là
nhị phân hay không, em hãy th n theo cách sau. Bi n nh t qu kiực hiệ ế ớ kq dùng để lưu kế ả ểm
tra, xâu là nh i n m tra ị phân n c lếu kq = 1, ngượ ạ ếu kq = 0 thì xâu không là nh kiị phân. Để ể
ký t là 0 ho c 1 hay không chúng ta dùng bi u th . B u ự ch ặ ể ức ắt đầ
chương trình, em gán kq = 0, trong quá trình kiểm tra trong vòng lặp nếu gặp 1 ký tự không
là 0 hoặc 1 thì gán ngay kq = 1.
Gán giá trị ban đầu cho biến
Vòng lặp chính.
Với m n l p, l y ra ỗi lầ ặ ấ
ch = 1
ký t ng c a xâu ự tương ứ ủ
word
,
rồi đưa vào cuối của biến
saying, và b xung thêm 1 ổ
ố
133 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Em hãy vi ày. ết hoàn thiện chương trình n
4.2. Ki m tra 1 xâu ký t ng (palindrome) hay không. ể ự có phải là đối xứ
Một xâu được g ng (palindrome) n u các ký t , ch t ng ọi là đối xứ ế ự ữ ạo thành xâu này đối xứ
qua tr ng. Hay nói cách khác các t nục thẳng đứ ừ ếu đọc xuôi hay ngượ ều như nhau được đ c
gọi là palindrome. Ví dụ:
redivider reviver, noon, civic, radar, , rotor, kayak, level , racecar, madam refer. ,
Phân tích: N dài c ng n u các c p ch v i ch ếu độ ủa xâu là len thì xâu đã cho sẽ là đối xứ ế ặ ữ ớ ỉ
số i có giá tr(1, len), (2, len-1), … phả ị b ng nhau. Do v y chằ ậ ỉ c n kiầ ểm tra theo 1 vòng lặp
chỉ số từ . Xâu g1 đến len/2 là đủ ốc ký hiệu là . Str
Chương trình
Em hãy vi ết hoàn thiện chương trình này.
5. Hàm l xâu con c a 1 xâu ho ấy ủ ặc từ
kayak
racecar
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
6
7
Ban đầu gán kq = 1
Vòng lặp v dài c ới độ ủa xâu Str
Gán ch cho 1 ký t theo vòng ự
Kiểm tra n u ch không là nh ế ị
phân thì gán kq = 0
134 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài toán: cho trướ ết 1 chương trình đểc 1 xâu ký tự vStr ới độ dài . Clen ần vi lấy ra 1 phần
của xâu này (xâu con), tính từ v c a xâu này. ị tri istart đến vị trí iend ủ
Ví dụ v i xâu "happy new year", = 3, dài xâu con = = 3. ớ istart iend = 5, độ iend - istart + 1
Xâu con được trả l n ại được lưu trong biế string là "ppy"
Thuật toán c t l i sủa bài toán này khá đơn giản. Thiế ập 1 vòng l p vặ ớ ố bước lặp iend - istart
+ 1, bi n index b v , m y 1 ch t xâu g i cế ắt đầu từ ị trí istart ỗi bước lấ ữ ừ ốc và đưa vào cuố ủa
xâu k . ết quả string
Đoạn chương trình tính xâu con như sau.
Em hãy hoàn thi sung ph n yêu c u nh p xâu ký t g , nh p 2 ện chương trình này bổ ầ ầ ậ ự ốc Str ậ
chỉ số bắt đầu và kết thúc xâu con istart iend và .
6. Hàm xóa 1 ký t (1 ph n) c a xâu ự ầ ủ
Bài toán: cho trướ ết chương trình xóa đi xâu con củc 1 xâu ký tự vStr ới độ . Cdài len ần vi a
xâu này, tính t v n v trí . ừ ị tri istart đế ị iend
Ví dụ v i xâu "happyness new year", = 6, = 9, xâu m ớ istart iend ẹ sau khi đã xóa xâu con có
giá tr là "happy new year" ị
Thuật toán của bài toán này o bi n nh ph dùng m k t qu . như sau. Tạ ế ớ ụ string để lưu tạ ế ả
Vòng lặp chính ch y su u dài c a xâu g . V i m i ký t cạ ốt chiề ủ ốc Str ớ ỗ ự ủa Str, chương trình
kiểm tra n u vế ị trí này < ho c > nào vào cu i cistart ặ iend thì đưa ký tự ố ủa xâu string
(ngược lại không làm gì cả).
Đoạn chương trình xóa xâu con như sau.
happy new year
3
5
Thiết lập xâu = tr ng string ố
Thiết lập giá tr u c n ị ban đầ ủa biế
Vòng lặp chính s vòng = ố
iend - istart + 1
Bổ sung 1 ký t vào cuự ối của
i
happyness new year
6
9
happy new year
ppy
135 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Em hãy hoàn thi sung ph n yêu c u nh p xâu ký t g , nh p 2 ện chương trình này bổ ầ ầ ậ ự ốc Str ậ
chỉ số bắt đầu và kết thúc xâu con cần xóa istart và iend.
7. Hàm chèn xâu (ký t ) vào xâu khác t c ự ại vị trí cho trướ
Bài toán: cho 2 xâu ký t và xâu th 2 . C n chèn xâu vào xâu gự: xâu gốc Str ứ Str1 ầ Str1 ốc
Str Str tại vị trí istart, k t qu ghi l i trong chính xâu gế ả ạ ốc .
Để ụ ố chuẩn bị chương trình chúng ta cùng tìm hiểu qua 1 ví dụ c thể. Xâu g c Str = "free
games", xâu c n chèn = "online", v trí chèn = 6. ầ Str1 ị istart
Đầ ớu tiên chúng ta cho biến nh index chạy và gán từng chữ của xâu Str vào 1 biến trung
gian n v , quá trình này t chuy n sang vi sung xâu string. Khi đế ị trí istart ạm dừng để ể ệc bổ
Str1 index1 vào string. Công vi c th n b ng 1 bi n nh khác là ệc này dượ ực hiệ ằ ế ớ . Khi đã bổ
sung xong Str1 thì quá trình b sung Str l p t ng có 2 ổ ại tiế ục bằ index. Chương trình này sẽ
vòng l p l ng nhau. ặ ồ
Thuật toán trên có th vi ể ết lại như sau:
Gán các giá tr u index =1, index1 = 1ị ban đầ
Thực hi n l dài Strệ ặp cho đến khi index > độ
N ếu index = istart thì
Th c hi n vòng l p có s c b dài xâu Str1ự ệ ặ ố bướ ằng độ
B ổ sung Str1 vào cuối string
Gán ký t th index c a xâu Str vào stringự ứ ủ
Gán Str = string
Thiết lập xâu = tr ng string ố
Thiết lập giá tr u c n ị ban đầ ủa biế
Vòng lặp chính
Kiểm tra n u v trí ký t hi n ế ị ự ệ
thời có chỉ s hoố < istart ặc >
iend thì đưa vào cuối của xâu
Gán string l . ại cho Str
online
free games
free onlinegames
1
2
3
4
5
6 = istart
6 = istart
136 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Đoạn chương trình sau mô tả phần thuật toán chính của bài toán.
Chương trình hoàn chỉ ần lượnh sẽ yêu cầu học sinh nhập l t các thông số:
- c Str Xâu gố
- n chèn Str1 Xâu cầ
- V n chèn ị trí cầ
Chương trình thực hiện công việc chèn và thông báo kết quả ra màn hình.
Vòng lặp ngoài, điều kiện dừng khi
duyệt xong xâu Str
Kiểm tra điề ện đểu ki thực hiện vòng lặp trong
Vòng lặp trong, b sung xâu Str1 vào cuổ ối của
string. Vòng lặp này ch n. ỉ thực hiện đúng 1 lầ
Các l nh vòng l p ngoài: b sung t ng ệ ặ ổ ừ
chữ c a xâu Str vào cu a string. ủ ối củ
Gán trả l i string vào Str là xâu g c ban ạ ố
ầ
137 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Câu h i và bài t p ỏ ậ
1. Các bi u thể ức nào dưới đây viết đúng?
(m
2
+ n ) và (m
2 2
- n )
2
(a + b) = a
2 2
+ 2ab + b
2
abc < bce
2. Sau 2 l nh sau thì bi n nh Str s xâu ký t gì? ệ ế ớ ẽ lưu trữ ự
Mở rộng
Thiết kế 1 trò chơi Ghép ch t o t chính xácữ ạ ừ sau.
Phần m m s n ghép 2 t này l t o ề ẽ đưa ra trên màn hình 2 từ, người chơi cầ ừ ại với nhau để ạ
thành 1 từ đúng.
Ví dụ n u 2 t u là và c i là ế ừ cho ban đầ ped wikiia thì từ ần ghép đúng phả wikipedia. Ngưởi
chơi được yêu c u nh p t c n ghép t b n khi t ng lầ ậ ừ ầ ừ àn phím cho đế ạo được từ đúng thì dừ ại.
Nếu sau 10 l n v n nh p sai thì thua và ph n m ầ ẫ ậ ầ ềm sẽ đưa ra đáp án đúng.
138 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 15. X lí xâu ký t 2 ử ự
Mục đích
Học xong bài này b n s hi u: ạ ẽ ể
- M thu n x và xâu ký t . ột số ật toán đơn giả ử lý chữ ự
- Thi n v i ch và xâu ký t . ết lập 1 vài trò chơi đơn giả ớ ữ ự
Bắt u đầ
Em hãy đọc để trò chơi liên quan đế dưới đây. Em đã biết và đã hiểu 1 số n chữ, xâu ký tự
từng chơi các trò chơi này chưa? Em hãy phát biểu suy nghĩ của mình xem có thể lập trình
để mô phỏng c c hay không? húng đượ
1. Trò chơi sắp xếp từ
Trên màn hình xu t hi n 1 dãy các t . Nhi m v cấ ệ ừ ệ ụ ủa
người chơi là cần sắp xếp lại các từ này theo 1 thứ tự
nhấ ắt định có ý nghĩa nào đó, ví dụ, s p x p lế ại để trở
thành 1 câu có nghĩa. Người chơi thao tác bằng cách
kéo th các ch ho trên màn hình. ả ữ ặc đánh số các từ
2. Trò chơi đoán từ hangman
Trên màn hình hi n yêu c khi cho biệ ầu đoán 1 từ ết ý
nghĩa củ này. Người chơi đoán từa từ bằng cách nhập
từng ch u t o nên t này (b ng bàn phím hoữ cái cấ ạ ừ ằ ặc
chuột). Nếu nh p hi n trên màn ậ đúng thì chữ cái đó sẽ ệ
hình t trí trong t ại đúng vị ừ. Người chơi chỉ được
phép nh p sai 1 s l n nh nh. ậ ố ầ ất đị
Nội dung bài h c ọ
1. S ố nhị phân
Em có hiểu s nh phân là gì không? ố ị
Trong các số sau, số nào là nh phân? ị
345671
1011101
1001002
1010101
11011a1b
3220011
1111111
0000111
Những s mà chúng ta làm vi u là các s p phân, hay còn g i là số ệc hàng ngày đề ố thậ ọ ố được
viết trong hệ thập phân. Các số thập phân s dử ụng 10 ch s ữ ố 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 để thể
hiện. Nhưng trong máy tính chỉ lưu trữ có thể hiểu 2 chữ số là 0 và 1. Do vậy các số trong
máy tính ch bao g m các ch s 0, 1. Các sỉ ồ ữ ố ố này được gọi là số . Hnhị phân ệ đếm chỉ
dùng ch s 0 và 1 g i là . H p phân ti ng Anh g i là , h nh phân ữ ố ọ hệ nhị phân ệ thậ ế ọ decimal ệ ị
gọi là binary.
Bảng sau cho ta bi ng gi sết tương ứ ữa 1 số ố nhị phân và th p phân. ậ
139 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
decimal
binary
decimal
binary
decimal
binary
decimal
binary
1
1
5
101
9
1001
13
1101
2
10
6
110
10
1010
14
1110
3
11
7
111
11
1011
15
1111
4
100
8
1000
12
1100
16
10000
2. Chuy phân sang th p phân ển số nhị ậ
Bài toán: cho 1 s nh phân (binary), c n chuy i s này sang h p phân.ố ị a
n
a
n-1
….a
1
a
0
ầ ển đổ ố ệ thậ
Chúng ta quan sát qui luật bi t tểu di n s i d ng nh phân và tìm ra qui luễ ố dướ ạ ị ậ ổng quát cho
việc chuyển đổi số viết theo hệ nhị phân sang hệ ậ th p phân.
100 100 = 1.2 + 0.2 + 0 = 4 (h p phân)
2
ệ thậ
111 111 = 1.2 + 1.2 + 1 = 7 (h p phân)
2
ệ thậ
Tổng quát chúng ta thấy:
a
n
a
n-1
….a
1
a
0
(binary) = a + a .2 + a
n
.2
n-1
n-1
.2
n-2
+ …. + a
1 0
(decimal)
Nhìn vào công thức trên chúng ta chưa hình dung được thu c hiật toán cần thự ện trên máy
tính. Chúng ta s t l i quá trình tính toán theo tẽ viế ạ ừng bước nh c sỏ để tính đượ ố thập phân.
a
n
2.a
n
+ a
n-1
2.( 2.a + a
n n-1
) + a
n-2
2.( 2.( 2.a + a -3
n n-1
) + a
n-2
) + an
……
2.(
a
n
.2
n-3
+ a
n-1
.2
n-4
+ …. + a
0
) + a
1
2.(
a
n
.2
n-2
+ a + a
n-1
.2
n-3
+ ….
1
) + a
0
.
Như vậy sau đúng n+1 bước thì quá trình tính trên kết thúc và kết quả thu được số thập phân
cần tìm.
Số nh n nh . S ị phân ban đầu được đưa vào biế ớ Binary ố thập phân là k ết quả đuọc lưu trong
biến nhớ Decimal. Các bi n nhế ớ trung gian bao gồm index, len và ch.
Gán ban đầu: Decimal = 0, index = 1
len = độ dài xâu Binary
Thực hi n vòng l p v dài lenệ ặ ới độ
ch = ch ng ch index c a Binaryữ số tương ứ ỉ số ủ
Decimal = 2.Decimal + ch
Tăng index lên 1
Đoạn chương trình mô tả ến đổ thuật toán bi i hệ nhị phân sang thập phân Binary Decimal
như sau.
140 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Chương trình hoàn chỉ ủa bài toán này như sau:nh c
3. Chuy p phân sang nh phân ển số thậ ị
Bài toán: cho trước số thập phân, hãy biểu diễn số này sang hệ nhị phân.
Bài toán này gi i quy t v c l ả ế ấn đề ngượ ại so v i bài toán trên.ớ
Để c cách làm bài này, chúng ta ltìm đượ ại quan sát công thức:
a
n
a
n-1
….a
1
a
0
(binary) = a + a .2 + a
n
.2
n-1
n-1
.2
n-2
+ …. + a
1 0
(decimal)
Gọi số thập phân ban đầu là D, chúng ta sẽ phân tích quá trình tính toán để tính được lần
lượt các số a , a , a
0 1
, …., a
n-1 n
như sau.
Số thập phân ban đầu: D
a
0
= D mod 2 (tính s + a = D/2 (làm tròn s gán D = D/2). ố dư); a
n
.2
n-2
n-1
.2
n-3
+ …. + a
1
ố); (
a
1
= D mod 2; D = D/2.
…….
a
n-1
= D mod 2, D = D/2.
a
n
= D mod 2, D/2 = 0, k ết thúc.
Như vậy qui trình trên sẽ dừng lại khi D = 0.
Bắt đầu vòng l dài ặp độ
Lấy ra ký t ng cự tương ứ ủa xâu
Thay đổi Decimal = 2*Decimal + ch
Tăng index lên 1
141 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Số thập phân đầu vào lưu trong biến nhớ Decimal. Xâu nh n nh ị phân đầu ra lưu trong biế ớ
Binary. Bi n ế ch dùng để tính các giá trị ở ợ trung gian a . Thu
i
ật toán chuyển đổi trên đư c
viết tường minh như sau:
Gán Binary = r ngỗ
Thực hi n l n khi Decimal = 0ệ ặp cho đế
Đặt ch = Decimal mod 2;
Decimal = Decimal / 2 (làm tròn xu ng)ố
B ổ ủ sung ch vào bên trái c a Binary
Đoạn chương trình mô tả ển đổ thuật toán chuy i số Nhị phân sang Thập phân trên được viết
trong Scratch như sau:
Chương trình hoàn chỉ ủa bài toán này như dưới đây.nh c
4. Ki m tra 1 ký t m trong 1 t khác hay không ể ự / từ có nằ ừ
Bài toán: Cho trước 2 xâu và . CStr1 Str ần kiểm tra xem xâu có nStr1 ằm trong xâu Str
không, n u có thì c n ch trí ký t u tiên c trong . N u không n m trong ế ầ ỉ ra vị ự đầ ủa Str1 Str ế ằ
thì trả l i giá tr 0. ạ ị
Ví dụ : 2 xâu là và . bab ababab
Gán Binary = rỗng.
Vòng lặp chính v u ki n d ng Decimal = ới điề ệ ừ
0
Tính ch = số dư Decimal chia 2
Giảm Decimal khi chia cho 2
Bổ vào csung ch bên trái ủa
ababab
bab
2
142 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Xâu bab m c tìm th y trong xâu 2 l l u tiên, ặc dù đượ ấ ababab ần nhưng hàm sẽ trả ại vị trí đầ
tức là giá trị 2.
Giả s 2 xâu và dài là và . K c lử Str1 Str có độ len1 len ết quả ủa thuật toán được trả ại trong
biến . N u không tìm th y (Str1 không n m trong Str) thì là vpos ế ấ ằ pos = 0, ngược lại pos > 0 ị
trí đầu tiên nStr1 ằm trong . Str
Ý tưở ị ủng của thu u tật toán như sau: Bắt đầ ừ v u tiên ctrí đầ a xâu Str, tiến hành kiểm tra lần
lượt các vị trí bắt đầ ằ ếu từ 1 b ng bi n . V i mindex ớ ỗi vị trí như vậy cần tiến hành kiểm tra
len1 ph n t ầ ừ tiếp theo xem có trùng v không. N u trùng thì l p t ng vòng l p, ới Str1 ế ậ ức dừ ặ
gán giá tr . N u không trùng thì ti p t m tra ti p. Trong ị pos = index ế ế ục tăng index và kiể ế
vòng l p ki m tra bên trong s d ng thêm các bi n nh , . Bi n ặ ể ử ụ ế ớ: indexin index1, ch1, kq ế kq
có ý nghĩa kq = 1 nếu đã tìm thấy Str1 trong Str. Trong vòng lặp trong, sử dụng biến nhớ
indexin Str index1 Str1 để chạy trên xâu đồ ờ ớng th i v i biến chạy trên .
Mô tả t toán trên b ng l thuậ ằ ời tường minh như sau:
Gán các giá tr u: pos = 0, index = 1ị ban đầ
Thực hi n l n khi pos > 0 ho c index > len-len1+1ệ ặp cho đế ặ
Gán index1 = 1, kq = 1, indexin = index
L ặp cho đế ặn khi index1 > len1 ho c kq = 0
Đặt ch = ký t th index c a Strự ứ ủ
Đặt ch1 = ký t th index1 c a Str1ự ứ ủ
N ếu ch khác ch1 thì gán kq = 0
Tăng index1 lên 1
Tăng indexin lên 1
N ếu kq = 1 thì
Gán pos = index
n ếu không thì
Tăng index lên 1
Đoạn chương trình Scratch mô tả ật toán trên như sau: thu
ababab
bab
ababab
bab
Index = 1
Index = 2
Indexin
Index1
Indexin
Index1
Ở vòng lặ ầp đ u tiên, Index = 1
Str1 không trùng v i xâu con trong ớ
Str.
kq = 0, pos = 0
Ở vòng lặp thứ 2, Index = 2
Str1 trùng v i xâu con trong ớ
Str.
kq = 1, pos = 2
143 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Em hãy hoàn thi c a bài toán này. ện chương trình đầy đủ ủ
Chương trình sẽ yêu cầu học sinh nhập 2 dữ liệu:
- u g c Str. Xâu dữ liệ ố
- u c n ki m tra Str1 Xâu dữ liệ ầ ể
Chương trình sẽ thông báo kết quả có tìm th y hay không. N u tìm th y thì ch ra v trí mà ấ ế ấ ỉ ị
Str1 Str n m trong ằ .
Câu h i và bài t p ỏ ậ
1. Vi p t bàn phím 1 xâu ký t bết chương trình nhậ ừ ự ất kỳ Str. Sau đó tiến hành đổi chỗ 2
phần t bử ất kỳ trong xâu trên và hiển thị k t qu trên màn hình. ế ả
2. Vi n công vi ết chương trình thực hiệ ệc sau:
Nhập t bàn phím 1 xâu ký t b n hành hoán v ng u nhiên các ký t cừ ự ất kỳ Str, sau đó tiế ị ẫ ự ủa
Str, k t qu hi n ra màn hình ca 2 xâu Str và Str1. ết quả đưa vào xâu Str1. Kế ả thể ệ
3. Vi n công vi ết chương trình thực hiệ ệc sau:
- p 1 xâu ký t b t k t bàn phím. Nhậ ự ấ ỳ Str ừ
- n vi c thi p xâu bThực hiệ ệ ết lậ Str1 ằng cách thay đổi ngược lại thứ tự các ký tự của xâu
Str Str Str1. Ví d n u ụ ếu ban đầ = "abcdef" thì k t qu xâu ế ả = "fedcba".
Thiết lập các giá tr u: ị ban đầ
pos = 0, index = 1
Vòng lặp ngoài, chính
Thiết lập các giá tr u cho ị ban đầ
vòng l p trong, ki m tra s ặ ể ự
trùng nhau giữa Str1 và 1 ph n ầ
của Str
Vòng lặp trong
Kiểm tra 2 ký t ự
tương ứng của Str1 và
Tăng các biến chạy
trong vòng lặp trong
Kiểm tra k t qu c a vòng ế ả ủ
lặp trong, chu n bẩ ị tăng
biến index cho vòng l p ặ
144 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- hi n k xâu trên màn hình. Thể ệ ết quả Str1
Mở rộng
Thiết kế (Hangman) d n sau. trò chơi tìm từ ạng đơn giả
Từ c n nh Word ần tìm được lưu trong biế ớ
(được gán cứng trong chương trình). Giao
diện chương trình là trò chơi dự đoán từ
này. T dài <= 8. ừ Word có độ
Trên màn hình s ng ẽ thể hiện các ô tương ứ
với độ dài c c n tìm. Các chủa từ ầ ữ chưa
được đoán sẽ ệ hi n dấu ?, các chữ đã đoán
rồi sẽ hi n chính xác trên màn hình. ệ
Chương trình sẽ ục đưa ra câu hỏ liên t i:
"Nhập ch ". Nhi m v cữ cái để đoán từ ệ ụ ủa
người chơi là nhập 1 chữ Ncái. ếu chữ cái
này có trong t thì nó s hi n ra trên màn ừ ẽ ệ
hình (có th 1 ho c nhi u). Nể ặ ề ếu không có thì chương trình thông báo "không có chữ cái
này" và yêu c u nh p ti p t n khi nào l t các ch cái c ầ ậ ế ục, cho đế ật được hế ữ ủa từ đã cho.
145 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 16. Làm vi c v i List 1 ệ ớ
Mục đích
Học xong bài này b n s : ạ ẽ
- a List (m ng, dãy giá tr ), bi t cách thi p dãy trong Scratch. Hiểu ý nghĩa củ ả ị ế ết lậ
- ng d ng List gi i 1 s bài t n. Ứ ụ ả ố ập đơn giả
- t toán s p x , tìm min, max trong dãy. Thuậ ắ ếp, đổi chỗ
Bắt đầu
Em đã từng xem, từng biết các thông tin đư t kê như mợc liệ ột danh sách, ví dụ như danh
sách học sinh l p h nh, thành ph ớ ọc, danh sách các món ăn, danh sách các tỉ ố, ….
Em hãy li ng bi nhà, ng và ệt kê thêm các danh sách thông tin mà em đã từ ết đến ở ở trườ
ngoài xã h ội.
Chúng ta đã được làm quen với khái niệm biến nh , là công c ớ ụ để lưu trữ các thông tin giúp
ngườ ới lập trình có thể t u quạo ra được các chương trình hiệ ả hơn. Tuy nhiên mỗi biến nh
chỉ lưu trữ được 1 giá tr t m. N , chúng ta cị ại 1 thời điể ếu như, ví dụ ần lưu trữ đồng thời tên
của tất cả h c sinh trong l p h c, thì ph nào. Rõ ràng t ng bi n nh c ọ ớ ọ ải làm như thế ừ ế ớ ụ thể
không th gi i quy c yêu c u trên. ể ả ết đượ ầ
Bài h c này s giúp em hi c m m c hi n yêu c ọ ẽ ểu đượ ột công cụ ới để thự ệ ầu trên đây.
Nội dung bài h c ọ
1. Bi n nh u danh sách (List) ế ớ kiể
Biến nh ki m t dãy giá tr , có th là s ho . Ví d dãy ớ ểu danh sách dùng để lưu trữ ộ ị ể ố ặc chữ ụ
tên học sinh sau được đánh số 1 đế từ n 6, có thể được lưu trong 1 biến nhớ kiểu danh sách
(list).
Hà
Bình
Nguyệt
Vũ Hùng
Vân
Bình
1
2
3
4
5
6
146 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Để mô tả 1 dãy (số, chữ) tổng quát, ngườ , …., ai ta hay dùng ký hiệu: a , a
1 2 n
. Số hạng tổng
quát s ký hi u là a . ẽ ệ
i
Trong Scratch, biến nh ki u danh sách không c u d u và s ng ớ ể ần khai báo trước kiể ữ liệ ố lượ
phần t . Thao tác t o ra các bi n nhử ạ ế ớ ki u danh sách r n, trong nhóm l nh D ể ất đơn giả ệ ữ liệu
(Data).
Việc khởi t o bi n nh danh sách r n, b nh t nhóm l nh ạ ế ớ ất đơn giả ởi nút lệ Make a List ừ ệ
Data.
Cũng giống như biế bình thườn nhớ ng, biến nhớ dạng danh sách có thể là biến nhớ chung
hoặc riêng. Nếu là bi n nhế ớ chung thì t t c các nhân v u có s d ng, c p nhấ ả ậ ềt đ thể ử ụ ậ ật và
thay đổi dữ liệu. Nếu là biến nhớ riêng thì chỉ có nhân vật là chủ mới có các quyền truy cập,
sử d i thông tin. ụng và thay đổ
Việc nh c hi c có ập d u vào bi n nhữ liệ ế ớ List có thể thự ện b ng l nh hoằ ệ ặ
thể nh p tr p trên sân kh u c a Scratch. ậ ực tiế ấ ủ
Lệnh sung thêm 1 thông tin vào cu i danh sách ccó tính năng bổ ố ủa
biến nhớ d ng List. ạ
Ví dụ l nh s b sung thêm 1 tên h c sinh là "Vi t Anh" vào cuệ ẻ ổ ọ ệ ối
của biến nh HS (biớ ến nh dớ ạng List).
Chú ý: khác v i bi n nh ng, bi n d ng u khai báo là dùng riêng cho nhân ớ ế ớ thông thườ ế ạ List nế
vật sẽ không hi n trong các thuệ ộc tính c a nhân v không th ủ ật, do đó các nhân vật khác sẽ ể
truy c p hay s d ng các bi n nh riêng này. ậ ử ụ ế ớ
Em hãy gi nh sau và ghi sang c t bên ph ải thích ý nghĩa của các lệ ộ ải.
Nút Make a List dùng để
khởi tạo 1 bi n nhế ớ d ng ạ
Giao diện t o bi n nh s ng ạ ế ớ ạ
List. Có 2 loại: biến nh ớ
chung và biến nh riêng cho ớ
mỗi nhân vật.
Xuất hiện các l nh làm ệ
việc với biến nhớ List.
147 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hi u sâu s ng d ng c a bi n nhể ắc hơn các ứ ụ ủ ế ớ List trong các hoạt
động tiếp theo.
2. Nh p danh sách h c sinh l p h c ậ ọ ớ ọ
Em hãy th n sau. ực hiện chương trình đơn giả
Chương trình yêu cầu người dùng nhập họ tên
học sinh trong lớp học vào một danh sách, trong
thông báo ghi rõ là đang nhập học sinh thứ mấy.
Để ỉ kết thúc ch cần nhập 1 dữ liệu rỗng, tức là
bấm Enter ngay.
Biến nh c sinh s t tên là HS. Chúng ta s d ng thêm 1 ớ danh sách lưu trữ tên họ ẽ được đặ ử ụ
biến nhớ nữa Stt l t c n th p. Dùng ngay bi n dùng để ưu số thứ ự ủa h c sinh hiọ ệ ời đang nhậ ế
Stt để ậ ệ kiểm tra khi nào thì kết thúc quá trình nh p li u từ bàn phím.
Chương trình hoàn chỉ ủa bài toán này như sau:nh c
3. Các thao tác tr c ti p trên danh sách ự ế
Có nhiều cách để thao tác với dữ liệu c n nh danh sách: thông qua các l nh, nh p trủa biế ớ ệ ậ ực
tiếp trên màn hình Scratch ho p thông qua t p (Text File).. ặc nhậ ệ
Các thao tác tr p v u trên bi n nh danh sách: b sung, chèn, xóa, .... ực tiế ới dữ liệ ế ớ ổ
Điều kiện kiểm tra
vòng l p là Stt = 0 ặ
Kiểm tra n u d u ế ữ liệ
nhập vào khác r ng ỗ
thì bổ sung vào danh
sách HS, nếu người
dùng không nh p, ch ậ ỉ
nhấn Enter thì đặt Stt
= 0 để kết thúc quá
148 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bổ dung d u <thing> vào cu n ữ liệ ối của biế
nhớ. L nh này s làm cho dãy d u cệ ẽ ữ liệ ủa
biến nhớ n t n m cutăng thêm 1 phầ ử ằ ối danh
sách.
Lệnh này s xóa, h y khẽ ủ ỏi danh sách 1 phân
tử đượ ỉc xác định trước. Nếu ch s c n ố ủa phầ
tử ghi trên l nh n m ngoài ph m vi c a dãy ệ ằ ạ ủ
(ví dụ = 0 ho dài dãy) thì l nh không ặc > độ ệ
có tác d a lụng. M a ch n khác cột lự ọ ủ ệnh n u ế
thiết lập tham s thì l nh có d ng sau ố all ệ ạ
s xóa toàn b d ẽ ộ ữ
liệu c n nh n nh v ủa biế ớ này (hay đưa biế ớ ề
trạng thái như lúc mới khởi tạo).
Lệnh này s chèn thêm 1 ph n t có giá tr ẽ ầ ử ị
<thing> vào trước phần tử thứ <1> của dãy.
Nếu thay th ế chỉ s cố ụ thể b ng <random> ằ
nh thì lệ
sẽ chèn vào 1 vị trí b t kấ ỳ c a dãy. Sau l nh ủ ệ
này dãy s n t . ẽ tăng lên 1 phầ ử
Lệnh này s thay th n t <1> cjẽ ế phầ ử thứ ủa
dãy b ng giá tr <thing>. N u thay th s ằ ị ế ế chỉ ố
cụ thể b ng <random> ằ
thì
lệnh s thay th vào vào 1 vẽ ế ị trí b t kấ ỳ của
dãy. Chú ý: l ph n ệnh này không làm tăng số ầ
tử c a dãy. ủ
Các l nh sau s có ch p, khai thác d u danh sách: ệ ẽ ức năng truy cậ ữ liệ
(hàm) tr l i giá tr c c a m t ph n t ả ạ ị ụ thể ủ ộ ầ ử
của dãy. N u tham s thay b ng <random> ế ố ằ
, l nh s lệ ẽ trả ại
1 ph n t bầ ử ất kỳ trong dãy.
(hàm) tr l dài c a dãy. ả ại độ ủ
(hàm logic) ki m tra xem dãy có ch a ph n ể ứ ầ
tử được ghi tại vị trí <thing> hay không.
Lệnh này có tính năng hiển thị tất cả các
phần t c a dãy. ử ủ
Nhập dữ liệu tr c ti p trên màn hình Scratch ự ế
Có thể nh p nhanh và tr p d u ki u danh sách trên màn hình c a Scratch. Mu n vậ ực tiế ữ liệ ể ủ ố ậy
chúng ta đặt chế ế hiđộ ển th biị n nh này trên màn hình. ớ
149 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Hỉnh nh c n nh danh sách s hiả ủa biế ớ ẽ ện ra như hình dưới đây. Bây giờ chúng ta có thể thao
tác trực tiếp trên bi n nh nh p d ế ớ này để ậ ữ liệu.
Chuyển nhập d u t ữ liệ ừ Plain Text File
Một cách nhập dữ liệu nhanh và hi u qu nệ ả ữa là nhập trước dữ liệu vào 1 t ng d ng ệp văn bả ạ
plane text (t p *.txt), m d n nh p nhanh vào ệ ỗi đơn vị ữ liệu ghi trên 1 dòng, sau đó chuyể ậ
danh sách c a Scratch. Qui trình nh trong hình sau. ủ ập này được mô tả
Nháy nút
này để bắt
đầu tiến
hành nh p ậ
liệu.
Bước tiếp theo chúng ta nhập trực tiếp dữ liệu theo từng
phần t c a danh sách. Có th dùng các phím lên, xu ng ừ ủ ể ố
để chuyển lên, xuống trong danh sách. Tiến hành nhập
cho đến khi xong. Muốn xóa 1 phần tử nháy dấu x bên
h ô à
Nháy chuột
phải trên
vùng bi n ế
nhớ và
chọn
Sau khi ch n t p d u ọ ệ ữ liệ
ngoài (d ng *.txt), Scratch ạ
sẽ l p t c chuy n t d ậ ứ ể ất cả ữ
liệu t t p này vào bi n nh . ừ ệ ế ớ
150 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
4. Bài toán tìm Min, Max
Bài toán: cho trước 1 dãy số chứa trong 1 biến nhớ danh sách. Yêu cầu cần tìm và hiển thị
phần t nhó nh t (Min) và lử ấ ớn nh t (Max) c a dãy này. ấ ủ
Thuật toán, hay cách giải quy ết bài toán này như sau:
Tạo ra 2 bi n nh : biế ớ ến index để chạy d c theo dãy s , bi n so sánh ọ ố ế min để lưu kết quả
trung gian. khi di chuyển d c theo dãy s , so sánh và giá tr ph n t c a dãy, n u giá tr ọ ố min ị ầ ử ủ ế ị
này < thì l p t c thay th b ng giá tr này. Trong ví d mô ph ng trên, bi n nh min ậ ứ ế min ằ ị ụ ỏ ế ớ
min được thay đổ ệnh Scratch như sau:i 3 lần. Thuật toán mô tả bằng l
Chương trình hoàn chỉnh như sau:
Giá trị ban đầu của
biến nhớ
min
, gán cho
phần tử đầu tiên của
Khi kết thúc, min có
giá tr = ph n t nh ị ầ ử ỏ
nhất của dãy
min
index
Vòng lặp v l n l ới số ầ ặp = độ
dài dãy s . ố
So sánh ph n t ầ ử
tương ứng của dãy
với min, n u < ế
min thì thay th ế
min b ng giá trằ ị
151 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Em hãy vi tìm giá tr ph n t l n nh t (Max) c a 1 dãy sết chương trình tương tự ị ầ ử ớ ấ ủ ố cho
trước.
5. Bài toán tìm ki m giá tr trong ế ị dãy
Tìm ki m thông tin là 1 bài toán l n có r t nhi u ng d ng r ng rãi trên th . Trong hoế ớ ấ ề ứ ụ ộ ực tế ạt
động này chúng ta cùng tìm hi u m ng h n nh c này. ể ột vài trườ ợp đơn giả ất của công việ
Bài toán tìm 1 phần tử
Cho trước 1 danh sách dữ liệu, cần tìm ra 1 phần tử thỏa mãn 1 điề ện nào đó. Ví dụu ki thực
tế của bài toán này rất nhi u. Ví d : ề ụ
- Tìm trong l p 1 b n nam có chi u cao l ớ ạ ề ớn hơn 1,7m.
- Tìm trong dãy 1 s là s nguyên t . ố ố ố
Chúng ta cùng tìm hiểu và gi i quy ả ết bài toán này.
Bài toán c có th s dãy d u là dãy s , c n tìm 1 ph n t ụ thể ể đơn giản hóa như sau: Giả ử ữ liệ ố ầ ầ ử
trong dãy trên có giá trị . Dãy s bi n nh danh sách có tên . = a ố trên được lưu trong ế ớ dayso
Đầu vào (Input): Danh sách dayso, giá trị a.
Đầu ra (Output): Thông báo "không tìm th y" ho c "có" và chấ ặ ỉ ra số thứ tự của phần tử
được tìm thấy có giá trị . a
Chúng ta sử d ng bi n nh s c n t y trong dãy. N u pos = 0 ụ ế ớ pos để lưu lại chỉ ố ủa phầ ử tìm thấ ế
tức là không tìm thấy. Thu n này mô t ật toán đơn giả ả như sau:
Gán các giá trị u: ban đầ pos =
0, = 1. index
Vòng lặp chính có điều
kiện d ng n u pos > 0. ừ ế
152 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Chương trình hoàn chỉnh như sau:
Bài toán tìm tất cả các ph ần tử
Cho trước 1 danh sách dữ liệu, cần tìm ra tất cả ầ các ph n tử của dãy u kithỏa mãn 1 điề ện
nào đó, đế đã tìm đượm số lượng các phần tử c. Ví dụ:
- Tìm trong l p t các b n có tên "Hùng". ớ ất cả ạ
- Tìm t chia h ất cả các số ết cho 3 trong dãy số cho trước.
Cách làm bài này tương tự như bài toán tìm 1 phầ n tử, chỉ khác là chúng ta sẽ duyệt dãy từ
đầu đế dùng để tìm đượn cuối và có thêm 1 biến nhớ nữa count đếm số lượng các phần tử c.
Nếu t c là không tìm thcount = 0 ứ ấy.
Chương trình chính yêu cầu như sau:
- Dãy s p t ố cho trước đã được nhậ ừ trước và
- u nh p giá tr s c : hoChương trình yêu cầ ậ ị ố ần tìm, sau đó đưa ra kết quả ặc thông báo không
tìm thấy, ho y và s ặc thông báo đã tìm thấ ố lượng ph n t ầ ử tìm được.
thiết lập các giá tr u. ị ban đầ
Vòng lặp v dài cới số bước bằng độ ủa
Kiểm tra: n u giá tr ph n ế ị ầ
tử c n ủa dãy = a thì tăng biế
count lên 1
153 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Chương trình hoàn chỉnh như sau.
6. Bài toán s p dãy ắp xế
Sắp x p 1 dãy d ế ữ liệu cho trước là 1 bài t c toán r t hay g p trên thấ ặ ự ế. Ví d : ụ
- S p x p l ng x p hàng theo th t t n cao. ắ ế ớp đứ ế ứ ự ừ thấp đế
- S p x p tên h c sinh trong l p theo th t ABC (th t t n). ắ ế ọ ớ ứ ự ứ ự ừ điể
- S p x p các t nh thành ph theo di n tích, dân s . ắ ế ỉ ố ệ ố
Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hi u bài toán s p x p dãy s trong ho ng này. Hãy b u t ể ắ ế ố ạt độ ắ ầt đ ừ
1 ví d n: s p x p dãy 4 s sau theo th t n. ụ đơn giả ắ ế ố ứ ự tăng dầ
Dãy s g c: ố ố 10 7 9 4
1. Tìm ph n t nh i ch v c dãy: ầ ử ỏ nhất là 4, đổ ỗ ới 7, thu đượ 4 10 9 7
2. Tìm ph n t nh ầ ử ỏ nhất trong 3 số cuối, đó là 7, đổi chỗ cho 10, thu được: 4 7 9 10
Thuật toán s dử ụng trên được gọi là Sắp xếp chọn.
Đổ ủi chỗ 2 phần tử c a dãy
Trong cách làm trên chúng ta thấy thao tác lõi là "đổi ch trong dãy, hay tỗ" hai ph n t ầ ử ổng
quát hơn là đổi chỗ 2 biến nhớ bất kỳ trong bộ nhớ máy tính.
Cho 2 biến nh , v i giá tr gi a 2 bi n nh này. Cách ớ m n ới các giá trị đã gán. Tìm cách đổ ị ữ ế ớ
thực hiện ph bi n nh t là s thêm 1 bi n nh trung gian, ký hi u là ổ ế ấ ử ế ớ ệ tg. Các bước như sau:
154 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Đoạn chương trình đổi chỗ 2 phần tử ứ th i, j của dãy số dayso như sau.
Bài toán sắp x p dãy: Thu t toán ch n ế ậ ọ
Giả s dãy c n s p x p theo th t n là: ử ầ ắ ế ứ ự tăng dầ a , a
1 2
, …., a
n
Thuật toán chọn th c hi ự ện như sau:
Có thể mô t t toán này theo cách vi t sau: ả thuậ ế
Vòng l p n-1 l n, cho i ch y t n nặ ầ ạ ừ 1 đế -1
Chọn ra ph n t nh nh t trong các s , aầ ử ỏ ấ ố a
i+1 i+2
, …, a
n
Giả s s ử ỉ ch ố này là j
N a ế ỗu a > a
i j
thì đổi ch
i
, a
j
Để ớ thiết kế chương trình chúng ta tạo ra các biến nh sau:
i, j - n nh vòng ngoài và vòng l p trong. các biế ớ chạy ở ặ
jmin - chỉ ợ ở số phần tử nhỏ nhất đư c tìm thấy vòng lặp bên trong.
min - giá trị phần tử nhỏ nhất, dùng trong vòng lặp trong tìm min.
tg - bi n nh trung gian dùng cho vi 2 ph n t . ế ớ ệc đổi chỗ ầ ử
Gán m cho tg, tg = m
Gán n cho m, m = n
Gán tg cho n, n = tg
Bướ ốc 1. Tìm trong các s a
2
, a
3
, …., a
n
phần t nh nh t, gi là a i ử ỏ ấ ả sử
j
. Đổ
chỗ a
1
, a u a > a
j
nế
1 j
Bướ ốc 2. Tìm trong các s a
3
, a
4
, …., a
n
phần t nh nh t, gi là a i ử ỏ ấ ả sử
j
. Đổ
chỗ a
2
, a u a > a
j
nế
2 j
………
Bướ ốc n-2. Tìm trong các s a
n-1
, a
n
phần t nh nh t, gi là a i ử ỏ ấ ả sử
j
. Đổ
chỗ a
n-2
, a > a
j
nếu a
n-2 j
Bước n-1. Đổ ỗ ếi ch a n
n-1
, a
n
u a > a
n-1 n
.
155 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Sơ đồ ật toán đượ như sau: thu c mô tả
Toàn bộ đoạn chương trình chính như sau:
Em hãy hoàn thi ện chương trình này.
Câu h i và bài t ỏ ập
1. T o 1 bi n danh sách và nh p tr c ti p thành 1 dãy s . ạ ế ậ ự ế ố
Thiết lập thông s ba u cho bi n ch . ố n đầ ế ạy i = 1
Vòng lặp ngoài theo i, ch y t n n-1 ạ ừ 1 đế
Chuẩn b cho vòng l p trong. Thi p ị ặ ết lậ
các tham s u cho và . ố ban đầ j, jmin min
Vòng lặp trong v y t n n ới j chạ ừ i+1 đế
Ra kh i vòng l p trong, ki m tra ph n t ỏ ặ ể ầ ử
thứ i với min.
Tăng i lên 1, vòng lặp
ài
156 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
2. T o 1 bi n danh sách và nh p tr c ti p 1 danh sách tên h c sinh trong l p. ạ ế ậ ự ế ọ ớ
3. Th n bài toán chèn 1 ph n t p x c 1 dãy sực hiệ ầ ử vào dãy đã sắ ếp đúng: cho trướ ố đã được
sắp x p theo th t P. Hãy vi P này ế ứ ự tăng dần, cho trước 1 số ết đoạn chương trình chèn số
vào dãy trên sao cho dãy v p x ẫn được sắ ếp đúng.
4. Cho trướ ết chương trình đểc 1 dãy số, hãy vi sắp xếp lại dãy s này theo các yêu c u sau: ố ầ
(a) Dãy gi n. ảm dầ
(b) Các số âm lên trướ dương ởc, các số phía sau.
(c) Các số chẵn lên trước, số l phía sau. ẻ ở
5. Cho trướ ết chương trình đểc 1 danh sách tên học sinh trong lớp. Hãy vi sắp xếp lại danh
sách học sinh này theo th t t n. ứ ự ừ điể
6. Cho trướ ết chương trình sinh 1 dãy sốc 1 dãy số. Hãy vi là 1 hoán vị ngẫu nhiên của dãy
số u. ban đầ
Mở rộng
Thiết k i dế ng d ng thao tác v1 chương trình ứ ụ ớ ữ liệu là danh sách h ọc sinh như sau:
Khi khởi động chương trình, Mèo sẽ thông
báo tên các h c sinh hi n có trong danh sách. ọ ệ
Trên màn hình có 3 nút l nh. ệ
Khi nháy lên nút , quá trình nh p Input Data ậ
tr liực tiếp d ữ ệu t bàn phím b u. Nh p ừ ắ ầt đ ậ
liên tục cho đến khi nhấn Enter không nhập
gì c . ả
Khi nháy lên nút Delete Data, chương trình
sẽ yêu c u ngầ ười dùng nh p tên hậ ọc sinh
muốn xóa, sau đó kiểm tra và xóa tên này
trong danh sách.
Khi nháy lên nút n th toàn b danh sách h n có. View Data, chương trình hiể ị ộ ọc sinh hiệ
157 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 17. Làm vi c v i List 2 ệ ớ
Mục đích
Trong bài này bạn s h ẽ ọc và biết:
- M ng d n c u List ột số ứ ụng đơn giả ủa dữ liệ
- M thu u List ột số ật toán nâng cao đối với dũ liệ
- ng d ng th c a danh sách. Ứ ụ ực tế ủ
Bắt đầu
Em hãy đọ sau đây và suy nghĩ xem có thểc yêu cầu của 1 trò chơi Tìm hiểu động vật thiết
kế h ệ thống d ữ liệu như thế nào để có 1 chương trình, bài học hay.
Phần m m s ra liên t i, em c n tr lề ẽ ục các câu hỏ ầ ả ời
trực tiếp b ng cách gõ bàn phím. Nằ ếu gõ đúng tên
con vật thì hình nh c ng v t này s n trên ả ủa độ ậ ẽ hiệ
màn hình. Nếu gõ không đúng, gõ sai thì thông báo
"sai" ho c hình s không hi n. ặ ảnh ẽ ệ
Cứ n khi em nh n Enter ngay thì trò như vậy cho đế ấ
chơi kết thúc.
Các g ng câu h ợi ý bằ ỏi:
- s em có 10 hình nh con v t dùng làm d t k b d Giả ử ả ậ ữ liệu cho trò chơi này, em sẽ thiế ế ộ ữ
liệu như thế nào.
- n nh o ra 10 bi n nh và 10 nhân v t trên sân kh Có 1 cách đơn giả ất là tạ ế ớ ậ ấu dùng để lưu trữ
tên của các con vật và th hi n hình nh con vể ệ ả ật.
- N u gi s em mu ng con v t lên thì em s phế ả ử ốn tăng số lượ ậ ẽ ải làm gì? Có cách nào khi tăng
con v c nhân vật mà không ph n nh hoải tăng thêm biế ớ ặ ật không?
Chúng ta hãy tìm hiểu bài toán này và nhi khác trong bài h c này. ều bài toán tương tự ọ
Nội dung bài h c ọ
1. Tìm hi t ểu động vậ
Trong hoạt động đầu tiên này, chúng ta s quay tr l ng vẽ ở ại bài toán, trò chơi Tìm hiểu độ ật
và cùng xem n u s d ng các bi n nh d nên r t m c, ế ử ụ ế ớ anh sách thì chương trình sẽ trở ấ ạch lạ
sáng sủa.
158 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Chúng ta sẽ s d ng 2 bi n danh sách chính là và . Bi n Animal là ử ụ ế Animal Animal_list ế
danh sách tên các con v n tìm hi u. Bi n s u chi tiật cầ ể ế Animal_list ẽ lưu thông tin tra cứ ết
tương ứ ảng thông tin như sau. ng của các con vật đã có trong danh sách Animal. Ví dụ 1 b
Chú ý bảng này có th dòng l n tùy ý. ể có số ớ
Animal
Animal_list
mèo
Mèo - loài v t nuôi trong nhà r t ph bi n trong m ậ ấ ổ ế ọi gia đình.
khủng
long
Khủng long - loài v t kh ng l nh t ch ng t cách ậ ổ ồ ất trên trái đ t, đã tuyấ ệ ủ ừ
đây hàng triệu năm
chó
Chó - loài v t nuôi có tác d ng gi nhà r bi n. ậ ụ ữ ất phổ ế
voi
Voi - n nh n nay. Voi s ng nhi u châu Phi và con vật 4 chân lớ ất hiệ ố ề ở
châu Á.
ngựa
Ngựa - kéo xe, ch , r bi n trên th loài vật thường dùng để ở đồ ất phổ ế ế giới.
sư tử
Sư tử ật ăn thị ạn, đượ - là động v t lớn nhất trên c c mệnh danh là chúa rừng
xanh.
Tiếp theo chúng ta s thi hình nh các con v t. Ch c n t o 1 nhân v t cho ẽ ết kế cách lưu trữ ả ậ ỉ ầ ạ ậ
công vi c cệc này. Hình nh các con v t khác nhau s ng v i trang phả ậ ẽ tương ứ ớ ụ ủa nhân vật
này.
Chương trình sẽ ục đưa ra câu liên t
hỏi "Em thích con vật gì?". Người
chơi trả lời bằng cách nhập tên con
vật từ bàn phím.
Nếu nh nh con v ập đúng hình ả ật sẽ
hiện trên màn hình và giáo sư sẽ
thông báo thông tin kỹ hơn về động
vật này.
Trò chơi kế ời chơi t thúc khi ngư
ấ
Thiết lập h ệ thống trang ph c (costume) v i tên ụ ớ
trùng kh i bớp vớ ảng . Animal
159 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bây gi chúng ta s ho ng c này có th tóm tờ ẽ thiết kế sơ đồ ạt độ ủa chương trình này. Sơ đồ ể ắt
trong hình sau, bắt đầu từ sân khấu.
Chúng ta sẽ b u t u. Sân kh a s l nh c a riêng ắt đầ ừ sân khấ ấu trong Scratch cũng có cử ổ ệ ủ
mình. Trong bài toán này, sân kh u s b ki n . ấ ẽ ắt đầu chương trình với sự ệ
Yêu cầu h c sinh nh p tên 1 con v ọ ậ ật từ
bàn phím. Thông tin nh p sậ ẽ được lưu
trong biến nh . ớ name
Nếu kh ng x p. name ác rỗ ử lý tiế
Nếu = r ng d name ỗ ừng chương trình.
Chuyển điều khiển sang nhân vật
con mèo.
Chuyển trang phục sang tên lưu
trong biến nh và th hi n. ớ name ể ệ
Chuyển điều khiển sang nhân vật
thầy giáo.
Tìm ki m thông tin trong b ng ể ả
Animal_list v con v t ghi trong ề ậ
biến nhớ name. N u tìm th y thì ế ấ
hiển thị thông tin con v t này trênậ
Chuyển điều khiển sang
nhân v . ật con mèo
Ẩn, không thể hiện trên
màn hình.
Gửi thông điệp:
Gửi thông điệp: End
Thực hiện l nh yêu c u nh p tên ệ ầ ậ
con vật trong 1 vòng l p vô h n. ặ ạ
Kiểm tra xem d u nh p có ữ liệ ậ
rỗng hay không.
Nếu dữ liệu nh p không r ậ ỗng thì lưu kết quả
nhập vào bi n ế name và truy p ền thông điệ Go
cho 2 nhân v ật của chương trình.
Nếu dữ liệu nh p làg r ng thì truy n ậ ỗ ề
thông điệp . End
160 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Đây là cửa sổ lệnh của nhân vật con mèo (con mèo có 5 trang phục khác).
Khi nhận thông điệp , nhân vGo ật thầy giáo c n th n x lý bi n nh , ki m tra ầ ực hiệ ử ế ớ name ể
xem ng không. N u có th tìm ra ch s name có tên trong bả Animal ế ể ỉ ố chính xác dòng chưa
tên tương ứ này, sau đó sẽng với biến name thể hiện trên màn hình dữ liệu có trong bảng
Animal_list name. Ch sỉ ố ớ chính xác dòng chứa tên con v ng vật tương ứ i được lưu trong
biến nhớ pos.
2. Bài toán sinh hoán v , t p con ng u nhiên ị ậ ẫ
Trên thực t có rế ất nhiều bài toán đòi hỏi việc sinh ngẫu nhiên các tập hợp con, sinh ngẫu
nhiên các hoán v ong ho ng này chúng ta s cùng gi i quyị, … Tr ạt độ ẽ ả ết một vài bài toán đó
trong môi trường Scratch.
Bài toán 1. c 1 xâu ký t , c n sinh ra 1 xâu là hoán v ng u nghiên cCho trướ ự Str ầ Strout ị ẫ ủa
xâu u. Str ban đầ
Khi bắt đầu chương trình, nhân
vật không hiển th trên màn hình. ị
Khi nhận thông điệp , chuyGo ển
trang phục sang giá tr ghi trong ị
biến nhớ name và hi n thể ị trên
Khi nhận thông điệp , End ẩn
không hi n th và d ng toàn b ể ị ừ ộ
chương trình.
Kiểm tra điều kiện tên con
vật trong biến có nname ằm
trong danh sách Animal hay
không, n u có m lý ế ới xử
Vòng lặp này có tính năng
tìm ra giá trị là v trí cpos ị ủa
biến name trong danh sách
Thông báo thông tin chi tiết
về y thông tin t con vật, lấ ừ
bảng Animal_list.
161 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài toán 2. c dãy s . C n sinh ra 1 hoán v ng u Cho trướ ố (hoặc chữ) a , a
1 2
, …., a
n
ầ ị ẫ
nhiên của dãy này, đưa ra dãy sau: ủa dãy ban đầb , b
1 2
, …., b
n
là hoán vị c u.
Bài toán 3. c dãy s . C n sinh ra m t dãy ngCho trướ ố (hoặc chữ) a , a
1 2
, …., a
n
ầ ộ ẫu
nhiên m ph n t c a dãy trên: v ầ ử ủ b , b
1 2
, …, b
m
ới m cho trước.
Bài toán 1. Str Strout c 1 xâu ký t Cho trướ ự , c n sinh ra 1 xâu ầ là hoán vị ngẫu nghiên của
xâu u. Str ban đầ
Ý tưởng ban đầu của thuật toán này khá đơn giản: lấy ngẫu nhiên các ký tự từ xâu và bStr ổ
sung vào xâu Strout. Yêu c u c a bài toán là sau khi th c hi n giá xâu c n gi ầ ủ ự ệ trị Str ầ ữ
nguyên, không thay đổi. Sử dụng các lệnh cụ thề của Scratch có thể viết lại cách làm trên
dưới dạng cây l ệnh như sau:
Đặt Strout = r ng dài xâu Strỗ , len = độ
Đặt Str_temp = Str
Thiếp l p l p v i s vòng l p = lenậ ặ ớ ố ặ
L b c ấ ựy ra 1 ký t ấ ỳt k ủa xâu Str_temp
Đưa ký tự ố ủ này vào cu i c a Strout
Xóa ký t này t Str_tempự ừ
Trong Scratch không có l nh xóa 1 ký t c i cùng cệ ự ủa xâu, do đó dòng cuố ủa thuật toán trên
cần th t toán xóa 1 ký t có ch s khực hiện như 1 chương trình. Thuậ ự ỉ ố index ỏi 1 xâu
Str_temp như sau:
Đặt Str_temp = r dà xâu Strỗng, index1 = 1, len = độ
Thiếp l p l p v i s vòng l p = lenậ ặ ớ ố ặ
Kiểm tra: n u index1 <> index thìế
L ấ ự ứ ủy ra ký t th index1 c a Str
Đưa ký tự ố này vào cu i của Str_temp
Tăng index lên 1
Thiết l p Str = Str_tempậ
Kết hợp 2 thu ật toán trên, chúng ta có chương trình trong Scratch.
162 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài toán 2. c dãy s . C n sinh ra 1 hoán v ng u Cho trướ ố (hoặc chữ) a , a
1 2
, …., a
n
ầ ị ẫ
nhiên của dãy này, đưa ra dãy sau: ủa dãy ban đầb , b
1 2
, …., b
n
là hoán vị c u.
Input: Dãy List, Dãy List_out Output:
Bài toán 2 cách th bài toán 1, ch n trên bi n danh ực hiện tương tự ỉ có điểm khác là thực hiệ ế
sách, chứ không ph i trên bi n xâu ký t . ả ế ự
Cách đơn giả ủa List và đưa vào cuốn: lấy từ phần tử ngẫu nhiên c i của Listout, sau đó xóa
phần t này kh i danh sách g c List. ử ỏ ố
Cách trên s xóa d u t danh sách g ẽ ữ liệ ừ ốc.
Chương trình dưới đây được viế ạt l i hoàn chỉnh, danh sách gốc List không bị xóa dữ liệu.
Do vậy c n t o thêm 1 bi n danh sách trung gian List_temp. ầ ạ ế
Gán Str cho Str_temp
Lấy 1 ký t ng u nhiên ự ẫ
từ Str_temp và đưa
vào cu . ối Strout
Xóa ký tự này khỏi
Str_temp kết quả đưa
vào . Str_temp1
Gán lại Str_temp1
cho Str_temp
163 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài toán 3. C c dãy s . C n sinh ra m t dãy ngho trướ ố (hoặc chữ) a , a
1 2
, …., a
n
ầ ộ ẫu
nhiên m ph n t c a dãy trên: v ầ ử ủ b , b
1 2
, …, b
m
ới m cho trước.
Input: Dãy List, số m; Output: Dãy List_out
Ý tưởng và cách thực hi ện bài toán này tương tự bài toán 2 và khá đơn giản như sau, chú ý
rằng dãy g c List yêu c u không b xóa. ố ầ ị
Thuật toán l y ra ng u nhiên ph n t t 1 dãy g u ấ ẫ m ầ ử ừ ốc ban đầ List được viết như sau:
Đặt dãy List_temp và Listout = r ng. ỗ
Gán t ng ph n t a dãy List vào List_temp.ừ ầ ử củ
Thiết l p vòng l dài mậ ặp độ
L ấ ầ ử ẫ ủy ra 1 ph n t ng u nhiên c a List_temp.
Đưa phầ ử ố ủn t này vào cu i c a danh sách Listout.
Xóa ph n t này t ầ ử ừ List_temp.
Chương trình hoàn chỉnh trên Scratch như sau.
164 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
3. T n sinh bài ki m tra tr c nghi m ừ điể ể ắ ệ
Chúng ta sẽ cùng tìm hi u m ng d ng n a c c dùng ể ột ứ ụ ữ ủa dữ liệu danh sách, khi chúng đượ
như dữ điển để liệu từ sinh ngẫu nhiên các bài kiểm tra trắ ệc nghi m.
Mô mình bài toán c ụ thể như sau.
Giả s ng d u, bao g ng cử có 2 bả ữ liệ ồm 2 danh sách quốc gia và thủ đô tương ứ ủa qu c gia ố
đó. Ví dụ như vậ 1 bảng y.
Quốc gia
Thủ đô
Argentina
Buenos Aires
Armenia
Yerevan
Australia
Canberra
Austria
Viên
Azerbaijan
Baku
Croatia
Zagreb
Cuba
La Habana
Síp
Nicosia
Cộng hòa Czech
Praha
Venezuela
Caracas
Việt Nam
Hà N i ộ
Liên bang Nga
Moscow
165 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Vương quốc Anh
Luân Đôn
Hoa k ỳ
Washington
Uruguay
Montevideo
Uzbekistan
Tashkent
Chương trình cần đưa ra các loạ ệu đượi câu hỏi trắc nghiệm sau, dữ li c lấy ngẫu nhiên từ
các bảng d u trên. ữ liệ
(a) <Thủ đô> là thủ đô của nước nào?
(b) <Quốc gia> có th ủ đô là ?
Phần m m s t ng sinh bài kiề ẽ ự độ ểm tra trắc
nghiệm theo 1 trong 2 lo ại câu hỏi như trên.
Trên màn hình có 4 nút A, B, C, D. Bên c nh là ạ
bộ 4 d ữ liệu được lấy ra và hiển thị ngẫu nhiên
trên màn hình.
Người thực hiện bài kiếm tra bằng cách nháy
chuột lên 1 trong các đáp án.
Chương trình sẽ thông báo ngay đúng hay sai,
hiển thị d n sang câu hấu đúng, sai và chuyể ỏi
tiếp theo.
Giao diện khi làm bài như sau:
Giao diện khi nháy chọn phương
án đúng, chú ý dấ ạu tích bên c nh
phương án đã click.
Giao diện khi nháy chọn phương
án sai, chú ý dấu tích chéo bên
cạnh phương án đã click.
166 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Sơ đồ ủa chương trình như sau: hoạt động c
Sau đây là giả h cho sơ đồi thíc trên.
- B (làm l n t i sân kh u n n ắt đầu chương trình, thông điệp Reset ại) được đưa ra và chuyể ớ ấ ề
để tính toán, xử lý các thông tin ban đầu.
- p , sân kh u s n vi c sinh ng u nhiên d ng câu h i trNhận được thông điệ Reset ấ ẽ thực hiệ ệ ẫ ạ ỏ ắc
nghiệm, sinh ng u nhiên bẫ ộ 4 phương án, trong đó có 1 phương án đúng. Dữ liệu được lấy
từ 2 b ng ả dsQG và dsThudo. Sau khi sinh xong b d u s p ộ ữ liệ ẽ phát đi thông điệ Bắt đầu
(Start). Chú ý là sau khi bộ độ ị dữ liệu được sinh, các thông tin này sẽ tự ng hiển th trên
màn hình.
- y giáo khi nh p n công vi n thông Thầ ận được thông điệ Bắt đầu thì thực hiệ ệc sau: thể hiệ
tin câu hỏi trên màn hình và ch lờ người chơi trả ời.
Reset
Done
Done
Bắ ầt đ u
Nhân vật th i ầy giáo s ra câu hẽ ỏ
trắc nghiệm trên màn hình.
Vị trí các nút A, B, C, D và 4 biến nh ớ
dùng để ệu đượ thể hiện bộ dữ li c sinh
ngẫu nhiên cho câu h i tr ỏ ắc nghiệm.
Nhân vật và sân kh u chính: th y giáo, 4 ấ ầ
nút A, B, C, D và nút d - Sai. ấu Đúng
Sân kh u s tham gia gi i quyấ ẽ ả ết bài toán
à
167 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- d ng tr l i câu h i do th ng cách nháy chuNgười sử ụ ả ờ ỏ ầy giáo đưa ra bằ ột lên 1 trong các nút
A, B, C, D.
- ABCD (1 trong A, B, C, D) khi nh m bi n chu t thì l p t n nh Nút ận được cả ế ộ ậ ức gán biế ớ
choice cho phương án mà người dùng trả l p ời, sau đó phát thông điệ Done (đã xong). Thông
điệp này s ng th y giáo và nút d -Sai. ẽ phát đồ ời cho thầ ấu Đúng
- y giáo khi nh n thô p s l p t n là Thầ ậ ng điệ Done ẽ ậ ức kiểm tra xem đáp án người dùng đã chọ
đúng hay sai và thông báo đúng / sai ngay trên màn hình.
- - Sai khi nh s l p t i dùng Nút dấu Đúng ận thông điệp Done ẽ ậ ức kiểm tra xem đáp án ngườ
đã chọn là đúng hay sai và tính toán, thay đổ (sau khi đã i trang phục và dùng lệnh stamp
show) để c Chéo (sai) tin dấu Check (đúng) hoặ ại vị trí tương ứng mà người dùng đã nháy
chuột.
- - Sai chNút Đúng ờ 3 giây sau thì phát thông điệ ận thông điệp . Khi nhReset p Reset thì nút
dấu Đúng - Sai sẽ ẩn b ng cách th n l nh ằ ực hiệ ệ hide.
Bài t p: em hãy vi nh cho bài toán trên. ậ ết chương trình hoàn chỉ
4. Bài luy n tr c nghi m có hình ệ ắ ệ ảnh
Bài toán trong ho ng 3 v d u sinh ạt động này có ý nghĩa gần tương tự như trong hoạt độ ề ữ liệ
bài ki m tra tr c nghi m. D u và hình nh c ng này l y t bài toán Tìm hi u ể ắ ệ ữ liệ ả ủa hoạt độ ấ ừ ể
động vậ ạt của ho t động 1.
168 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Sơ đồ ủa chương trình thể làm việc c hiện trong mô hình sau.
Bài t p: em hãy vi nh cho bài toán trên. ậ ết chương trình hoàn chỉ
4. S d ng nhi u danh sách có liên k t ử ụ ề ế
Trong ví dụ trên chúng ta s d ng 2 bi n nh d ng danh sách ds_QG và ds_Thudo có liên ử ụ ế ớ ạ
quan đến nhau theo nghĩa 1 1, nghĩa là mỗ ảng này tương ứ ới chính dòng đó - i dòng của b ng v
Hệ thống
trang phục
của nhân
vật này
tương thích
với 2 bảng
dữ li u ệ
chính:
Animal và
Hệ thống sân kh u và nhân ấ
vật tham gia ho ng trong ạt độ
bài toán này: nhân v t chính, ậ
thầy giáo, 4 nút phương án
và sân kh u ấ
Done
Next
Click chuột
Chọn ngẫu nhiên 4 phương án, gán vào
các biến nh Aname, Bname, Cname, ớ
Dname; sinh ng u nhiên 1 ẫ phương án
đúng, hiển thị trang phục theo phương án
Khi người dùng clíck chuột, nạp
lựa chọn vào bi n nhế ớ choice
và g p . ửi thông điệ Done
Hiển th ị
câu hỏi:
Đây là con
Kiểm tra
choice và
đáp án
đúng, hiện
thông báo
Đúng rồi,
hoặc Sai
rồi. Chờ 2
giây và gửi
thô điệ
Next
169 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
của b a hai bảng kia. Đây là cách tạo quan hệ đơn giản giữ ảng. Th giực t các quan hế ệ ữa các
bảng có th ph cể ức tạp hơn. Chúng ta hãy quan sát 1 ví dụ ủa quan hệ như vậy.
Giả s chúng ta có 3 bi n nh d ử ế ớ ạng danh sách như sau:
Bài toán 1. Viết chương trình nhập các bảng dữ liệu có liên kết trên.
Giả s n, c n l p danh sách các t nh, thành ử đã có danh sách các vùng miề ầ ập chương trình nhậ ỉ
phố với chỉ s liên k t vùng mi n chính xác. ố ế ề
Em hãy thi và hoàn thi ết kế ện chương trình này.
Bài toán 2. Bài toán tra cứu d u ữ liệ
Giả s vùng mi n, c n l u nh p ch s vùng mi n, ử đã có danh sách các ề ầ ập chương trình yêu cầ ậ ỉ ố ề
chương trình sau đó sẽ đưa ra danh sách tấ t cả các tỉnh thành phố thuộc vùng miền này.
Tỉnh
Thái Nguyên
Hà Nội
Thanh Hóa
Thái Bình
Quảng Ngãi
Lâm Đồng
Cần Thơ
Kiên Giang
Gia Lai
Cao B ng ằ
Chỉ ố s
1
2
3
2
3
4
5
5
4
1
Vùng
1. Trung du B ắc Bộ
2. Đồng bằng Bắc Bộ
3. Trung B ộ
4. Tây Nguyên
5. Nam B ộ
Đầu tiên chương trình yêu cầu em nhập 1
số là chỉ s vùng, mi n mu n tra c u d ố ề ố ứ ữ
liệu.
Sau đó chương trình sẽ tính toán và hiện
kết qu tra cả ứu là số lượng và danh sách
cụ thể các tình, thành ph ố thuộc vùng,
miền đã nhập.
Nếu nh s vùng, mi n, ập không đúng chỉ ố ề
Đầu tiên chương trình thông báo vị trí
của nút lệnh nhập dữ liệu. Khi nháy
lên nút Input Data, em bắ ầt đ u nh p ậ
dữ liệu. Vi c nh p d ệ ậ ữ liệu được tiến
hành theo 2 bước:
Bướ ỉc 1: nhập tên t nh, thành phố
(không được trùng v ới tên đã có).
Bướ ỉc 2: nhập ch số vùng, miền.
170 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Em hãy thi và hoàn thi ết kế ện chương trình này.
Câu h i và bài t p ỏ ậ
1. Cho trướ ết chương trình thực 1 dãy số tự nhiên bất kỳ, hãy vi c hiện các công việc sau:
- m và li n c a dãy trên. Đế ệt kê các số chẵ ủ
- m và li là nguyên t trong dãy trên. Đế ệt kê các số ố
2. Gi s ho . Vi p s ả ử chúng ta đã có 1 dãy số ặc chữ: a
1
, a
2
, …., a
n
ết chương trình nhậ ố
tự nhiên m và sinh ra ng u nhiên các s l y theo th t t ẫ ố b
1
, b
2
, …, b
m
ấ ứ ự ừ trái sang phải
của dãy ban đầu.
3. Dãy s Fibonaci là dãy s c là dãy ố ố 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, …. tứ a , a
1 2
, …., a
n
…. thỏa
mãn điều kiện:
a
1
= a = 1
2
a
n
= a
n-1
+ a
n-2
v ới n > 2
Hãy vi h nh p s m t bàn phím và th hi n trên màn hình m s h u tiên ết chương trìn ậ ố ừ ể ệ ố ạng đầ
của dãt Fibonaci này.
Mở rộng
Hãy thi và vi ng bài h ng Anh có âm thanh sau. ết kế ết chương trình mô phỏ ọc phát âm tiế
Phần m m yêu c u nh p 1 t ng Anh b hi n cách phát âm ề ầ ậ ừ tiế ất kỳ, sau đó thông báo và thể ệ
của từ này v i âm thanh thớ ật.
Yêu cầu b ổ sung của chương trình:
Khi thực hi cái c a tện vi t các chệc phát âm, chương trình sẽ đưa ra màn hình lần lượ ữ ủ ừ đã
cho ngay trên màn hình, đưa chữ và âm thanh đồ ng thời.
171 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 18. Th t c 1 ủ ụ
Mục đích
Học xong bài này em s : ẽ
- c vai trò c t m giúp gi i quyBiết và hiểu đượ ủa thủ ục như 1 nhóm con chương trình nhằ ả ết
công vi c dệ ễ hơn.
Bắt đầu
1. Tư duy chia 1 bài toán lớn thành các bài toán nhỏ hơn.
Trên thực tế khi g p m c l chia nh công vi ặ ột công việ ớn, con người luôn tìm cách ỏ ệc đó ra để
làm từng bước.
- c giao quét 1 ngôi nhà l n, em s chia thành nh ng phòng nh và quét d n t ng Khi đượ ớ ẽ ữ ỏ ọ ừ
phòng m ột.
- N u ph i bê 1 ch ng sách l n em s khuân và bê chuy n t ng cu n sách ho ng vài ba ế ả ồ ớ ẽ ể ừ ố ặc từ
cuốn sách cho nh . ẹ
- c giao nhi u bài t p v ng chia ra m i ngày làm 1 ít bài tKhi đượ ề ậ ề nhà, em thườ ỗ ập để cuối
tuần kh n l i thành nhi u. ỏi dồ ạ ề
Em có thể chỉ ra rất nhi u ví dề ụ thực tế nữa.
Trong bài toán tin học, vi c l n thành nhi u vi làm t ng việc chia 1 công việ ớ ề ệc nhỏ hơn để ừ ệc
đượ ỹc g ọi chung là "chia để trị". Đây là một k thuật hay dùng nhất trong các bài toán tin
học, nhất là l p trình máy tính. ậ
Nội dung bài h c ọ
1. Có th rút g ng cách nào? ể ọn chương trình bằ
Chúng ta hãy bắ ầt đ u ho ng này b ạt độ ằng chương trình vẽ 1 đa giác đều đã biết.
Đoạn chương trình, như em thấ ức năng tách biệy, có thể chia làm 2 phần với ch t rõ rệt.
- n 1 bao g m các l nh thi u cho vi . Phầ ồ ệ ết lập ban đầ ệc vẽ
- n 2 là các l nh v u. Phầ ệ ẽ hình đa giác đề
Đoạn chương trình
chuẩn b cho vi . ị ệc vẽ
chương trình vẽ hình đa
giác đều 5 cạnh.
172 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Chương trình trên bây giờ có thể tách làm 2 phần, phần 1 có tên , ph"Chuẩn bị vẽ" ần 2 có
tên "Vẽ u 5 cđa giác đề ạnh".
Khi đó chương trình gốc của chúng ta bây giờ rút gọn l i ch còn 2 "l nh". ạ ỉ ệ
Em có nhận xét gì v ng trên? ề hoạt độ
Các g ợi ý:
- Nhóm các l nh vào thành 1 l nh m ệ ệ ới?
- ân nhóm th này có l i ích gì? Việc ph ế ợ
2. Thi d ng khái ni m th t c trong Scratch ết lập và sử ụ ệ ủ ụ
Trong hoạt động này, em sẽ thực hiện thao tác thi p các th t c cết lậ ủ ụ ụ thể cho một chương
trình cụ thể. Chúng ta hãy b u t u 5 c nh t ắt đầ ừ chương trình vẽ hình đa giác đề ạ rên.
Lệnh thi p th t c có trong nhóm l nh ết lậ ủ ụ ệ More Blocks như hình sau.
Thiết lập nhóm
lệnh có tên Chuẩn
Thiết lập nhóm
lệnh có tên Vẽ đa
giác đều 5 cạnh
Nhóm l nh ệ More
Blocks (thêm các
lệnh khác), trong đó
có l c vệnh làm việ ới
Lệnh kh i t o th tở ạ ủ ục.
173 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Để ở ủ ớ kh i tạo 1 th tục m i, nháy nút Make a Block trong nhóm lệnh More
Blocks.
Cửa sổ New Block xu n. ất hiệ
Ví dụ em t o ra th t c v i tên "Chu n b v ạ ủ ụ ớ ẩ ị ẽ" như hình sau.
Bây gi em hãy kéo th nhóm l nh có ch nh chu n b vào khung ờ ả ệ ức năng là các lệ ẩ ị cho vi c vệ ẽ
của lệnh t i cdefine là lệnh định nghĩa thủ ục như sau. Khung bên dướ ủa lệnh define dùng để
định nghĩa nội dung của thủ tục.
Tương tự và định nghĩa thủ em hãy tạo thêm 1 thủ tục nữa có tên Vẽ đa giác đều 5 cạnh tục
này như sau:
Bây gi , khi nhìn vào khu v c m u l nh c a nhóm More Blocks chúng ta s y xu n ờ ự ẫ ệ ủ ẽ thấ ất hiệ
2 l ng v i 2 th t o ra. ệnh tương ứ ớ ủ ục v a từ ạ
Nhập tên th t i v trí này. ủ ục tạ ị
Nhập xong nh n nút OK. ấ
Nháy nút OK em s ẽ
thấy xu t hi n l nh ấ ệ ệ
define trong c ửa sổ
Kéo thả nhóm các lệnh này vào dưới và gắn
với lệnh định nghĩa thủ tục (define).
174 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Các l nh m i này s d ng hoàn toàn gi t, và có ệ ớ ẽ được sử ụ ống như các lệnh khác mà em đã biế
thể s d ng nhi u l n. ử ụ ề ầ
Bây gi c n s d ng 2 l t n ờ trong khung chương trình chính, em chỉ ầ ử ụ ệnh trên để ạo thành đoạ
chương trình chính thứ ạng như sc của bài toàn. Cửa sổ lệnh của nhân vật có khuôn d au:
Theo em s d ng th t c mang l i nh ng l i ích nào? Chử ụ ủ ụ ạ ữ ợ ọn các phương án em thấy đúng,
giải thích vì sao.
A. Nhìn chương trình thấy dễ hi ểu hơn, đơn giản hơn.
B. Chương trình chính đượ ọn hơn.c viết ngắn g
C. Sử d ng th t làm cho s l c vi n g ụ ủ ục sẽ ố ệnh đượ ết ra ít hơn, ngắ ọn hơn.
D. Mỗi thủ t c có th u là 1 bài toán con. ụ ể hiể
E. Làm cho chương trình trở ấu trúc hơn. nên dễ hiểu, có c
3. Các thao tác khác v t c ới thủ ụ
1. Xóa th t c ủ ụ
Muốn xóa 1 th t c chúng ta kéo th dòng l nh t c nào u khi n ủ ụ ả ệ define thủ ụ vào khung điề ể
lệnh ở gi c khi xóa th t n h y h t các dòng l nh c t c này ữa màn hình. Chú ý trướ ủ ục cầ ủ ế ệ ủa thủ ụ
trong cửa sổ l nh. ệ
2 l ng v i 2 th tệnh tương ứ ớ ủ ục v a ừ
khởi t t hiạo xuấ ện trong khung l nh. ệ
Đoạn chương trình
chính chỉ còn 2
2 th t nh ủ ục được đị
nghĩa cùng trên 1
màn hình l nh. ệ
175 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Chú ý:
- N u ch kéo th 1 dòng l nh define th t c thì s xóa th t c này. ế ỉ ả ệ ủ ụ ẽ ủ ụ
- N u kéo th t c và c nh g n kèm theo thì s xóa c t c và các l nh này. ế ả thủ ụ ác lệ ắ ẽ ả thủ ụ ệ
2. Đổi tên thủ tục
Muốn đổ ục đó tại tên 1 thủ tục cần thực hiện lệnh: nháy chuộ ủt phải lên dòng chứa th t i
khung điề ệnh, sau đó chọu khiển l n chức năng edit.
4. M ví d t c ột số ụ đơn giản về thủ ụ
Trong hoạt động này chúng ta sẽ cùng thực hi các th c cện các bài toán thi t kế ế ủ tụ ụ . thể
1. Th t c v u n c nh v dài c nh d, các s c ủ ụ ẽ đa giác đề ạ ới độ ạ ố n, d cho trướ
Thủ tục này đã được mô tả trong hoạt động trên. Chúng ta sử dụng lệnh Make a Block để
tạo ra 1 thủ t c có tên ụ Vẽ đa giác đều, sau đó kéo thả ệnh tương ứ các l ng vào khung của thủ
tục này như sau.
Kéo thả
Kéo thả
Chức năng đổi tên thủ
tục đã xác định trước
đó
176 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Sau đây là minh họ ục này. Trướa cho việc chạy thủ t c khi chạy các bi n ế
nhớ n và d cần gán trước các giá trị.
2. Th t c v tròn bi ủ ụ ẽ vòng ết tâm và bán kính
Thủ t c này yêu c u có 3 tham s - t tâm c a vòng tròn và R - bán kính ụ ầ ố là (Tx, Ty) ọ ộa đ ủ
vòng tròn c n v . ầ ẽ
Để phân tích thủ tục này chúng ta xu t phát t ấ ừ
thủ tục vẽ u trong ho c đa giác đề ạt động trướ
Để ủ ớ t c hình tròn, ạo đượ chúng ta chỉ c ần tăng số n trong th tục trên lên 1 số khá l n, ví dụ
90, 180, 360. Tuy nhiên độ dài cạnh cd ần tính lạ ại chính xác. C nh d có thể tính qua bán
kính R theo công th trên: d =
ức đã ghi ở 2Rsin(
𝛼
2
). Ví d vụ ới n = 90, khi đó α = 360/90 =
4. Do đó theo công thức trên ta s có ẽ d = 2Rsin(2).
Cạnh AB được tính
theo công thức:
AB = 2Rsin(
𝛼
2
)
Nội dung của th c ủ tụ Vẽ đa giác
đều n d. Các bi n nh ế ớ và được
khởi tạo t ừ trước.
177 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
3. Th t c v ng th c ủ ụ ẽ đườ ẳng đi qua 2 điểm A và B cho trướ
Giả s m A có t m B có t X, P t n ử điể ọ ộa đ (P
1
X, P
1
Y), điể ọa độ (P
2 2
Y), khi đó thủ ục vẽ đoạ
thẳng n ối 2 điểm này như sau:
3. Th t c gán d u t 1 bi n nh danh sách này sang bi n nh danh sách khác ủ ụ ữ liệ ừ ế ớ ế ớ
Giả s c 1 bi n nh ki u danh sách , c n xây d ng th t c chuy n d u t ử cho trướ ế ớ ể List ầ ự ủ ụ ể ữ liệ ừ
List Listout sang .
4. Th t c sinh ng u nhiên 1 hoán v ủ ụ ẫ ị các số 1, 2, 3, …, n
Cho trước s c cố t nhiên , th tự n ủ ụ ần xây d ng s u nhiên 1 hoán v c a dãy s 1, 2, ự ẽ sinh ngẫ ị ủ ố
3, …, n và kế đưa vào biết quả n nhớ List.
Để ụ thực hiện thủ t c này, chúng ta cần tạo ra thêm 1 dãy ph n a, ví d n ụ ữ ụ List_temp. Đoạ
chương trình củ ục như sau.a thủ t
Tính độ dài cạnh d =
2Rsin(
𝛼
2
) với α = 4
Tọ ộa đ u v = (Tx, Ty-điểm bắt đầ ẽ
Đoạn chương trình vẽ đường tròn.
Thuật toán của thủ t n ục này đơn giả
như sau:
- i dung c a dãy Listout. Xóa nộ ủ
- Chuy t các ph n t cển đổi lần lượ ầ ử ủa
dãy sang . List Listout
178 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Dưới đây là đoạn chương trình hoàn chỉnh để sử dụng thủ tục trên.
5. Th t i th t khác và g i chính nó ủ ục gọ ủ ục ọ
Như chúng ta đã thấ ục sau khi đượy, thủ t c khởi tạo sẽ ệ hi n ra trong khung các mẫu lệnh và
đượ thườ ộc sử d t lụng như mộ ệnh bình ng. Do vậy hoàn toàn có thể xảy ra là trong n i dung
của 1 thủ t c này có l i g n th t c khác, ho c m tụ ờ ọi đế ủ ụ ặ ột thủ ục sẽ có l n chính nó. ời gọi đế
Trong hoạt động này chúng ta sẽ làm quen với các hiện tượng này.
a. Th t c có th g i chính nó ủ ụ ể ọ
Khi trong thủ tục có lời g t chú ý nh t là ph u kiọi đến chính nó, điểm cần đặc biệ ấ ải có điề ện
đả ụm bảo không để thủ t c chạy vô h n. Trong ví d sau, th t c Countdown có nhi m v ạ ụ ủ ụ ệ ụ
hi iển thị giá trị bi n nh n 0. Quá trình này c n ph t thúc vế ớ n và đếm ngược cho đế ầ ải kế ới đ ều
kiện n > 0.
Dãy các s t ố ừ 1 đến n đã được
đưa vào dãy List_temp từ trước
đó.
Thuật toán của thủ t c: ch n ụ ọ
ngẫu nhiên 1 s t List_temp, ố ừ
đưa số này vào List, sau đó xóa
số này t List_temp và l p lừ ặ ại
quá trình trên cho đến khi dãy
Các l nh ệ
chuẩn b ban ị
đầu được đưa
vào 1 th tủ ục
Init, kh o ởi tạ
2 dãy List,
List_temp và
đưa dãy 1..n
à
Đoạn chương trình
hí h
179 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
b. Th t c g t c ủ ụ ọi thủ ụ
Chúng ta quay lại 1 ví d ụ đã biết trong các bài trước, vẽ bông hoa 5 cánh như hình sau.
Dựa trên chương trình gốc này, chúng ta s t o 2 th t c: vòng l p ngoài và ẽ ạ ủ ụ Vẽ hoa ở ặ Vẽ
vòng tròn nh hoa vòng tròn nhỏ ở vòng l p tặ trong. Thủ ục Vẽ s gẽ ọi Vẽ ỏ bên trong các
lệnh c a mình. Nủ ội dung c 2 th tụ thể ủ ục này trong hình dưới đây.
5. ngôi sao 5 cánh Chương trình vẽ
Trong hoạt động này chúng ta sẽ thiết l i ập chương trình vẽ ngôi sao 5 cánh như hình dướ
đây vớ cho trưới bán kính R c. Để thuận tiện cho việc phân tích bài toán, chúng ta cần vẽ
thêm hình 1 ngôi sao 5 cánh bên v i các tham s mô t k u trúc c a ngôi sao này. ở ớ ố ả ỹ hơn cấ ủ
Điều ki dện để ừng thủ
Lời gọi chính
Chúng ta nhớ l i qui trình v bông ạ ẽ
hoa này như sau:
- vòng l p ngoài s l p 5 l n và v Ở ặ ẽ ặ ầ ẽ
5 đoạ tâm đến thẳng từ n vị trí tiếp cận
vòng tròn.
- vòng l p trong là v vòng tròn Ở ặ ẽ
nhỏ
180 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Phân tích bài toán.
Quan sát hình trên bên phái cho cho chúng ta g n yêu c u bài toán. Thiợi ý cách thực hiệ ầ ết
lập 2 b ng, bi n nhả ế ớ d tạng List để lưu trữ ọa đ các điộ ểm A , A , A , A , A . Các bi n m ng
1 2 3 4 5
ế ả
này s ký hi u là và . B ng s các t X, m ng s ẽ ệ PointX PointY ả PointX ẽ lưu trữ ọa độ ả PointY ẽ
lưu trữ các tọ ộa đ y.
Như v ậy các bước để giải quy ết bài toán này như sau:
1. Thi p t m A , A , A , A , A ng . ết lậ ọ ộa đ các điể
1 2 3 4 5
và đưa vào 2 mả PointX, PointY
2. V hình ngôi sao b ng cách n i v m A , A , A , A , A . ẽ ằ ố ẽ các điể
1
-A
3 2
-A
4 3
-A
5 4
-A
1 5
-A
2
Đoạn chương trình sau mô tả ọa độ dãy điể cách thiế ật l p t m A
1
, A , A , A , A Các t
2 3 4 5.
ọ ộa đ
này l sung vào 2 danh sách . ần lượt được bổ PointX, PointY
Đoạn chương trình sau thự ặp điểc hiện công việc vẽ các nét nối các c m A , A , A -
1
-A
3 2
-A
4 3
A
5
, A , A . Vi n trong 1 vòng l p 5 l n.
4
-A
1 5
-A
2
ệc này cũng được th c hiự ệ ặ ầ
Vòng lặp 5 l n, m n th n: ầ ỗi lầ ực hiệ
- B u t vắt đầ ừ ị trí (0, 0), dịch
chuyển 1 đoạn bằng R, nạp thông
tin tọ ộa đ X, Y vào 2 bảng PointX,
PointY.
X 72 độ
181 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Toàn bộ các th t c c ủ ụ ủa chương trình như sau:
Câu h i và bài t p ỏ ậ
1. Cho trước dãy số List, hãy viết 1 thủ tục sinh ngẫu nhiên 1 hoán vị của dãy này, kết quả
sẽ ng đưa vào mả Listout.
2. Cho trước 1 xâu ký tự Str. Viết 1 thủ tục sinh ngẫu nhiên 1 hoán vị của xâu này, kết quả
đưa vào xâu Strout.
3. Hoàn thi hoa. ện chương trình Vẽ
Xác đị ỉnh các ch số
index và index1
Vẽ đoạn th ng n m t ẳ ối điể ừ
điể ỉ đếm có ch số index n
điểm có chỉ số index1
182 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
4. Hãy th n bài toán v hình ngôi sao theo cách khác, ví d dài c nh ngôi sao ực hiệ ẽ ụ: tính độ ạ
(khoảng cách d = A , thu t toán v chính s t phát t v , th n l p
1
A
3
ậ ẽ ẽ như sau: xuấ ừ ị trí A
1
ực hiệ ặ
5 l , di chuy dài d. ần thao tác sau: xoay trái 36 độ ển theo độ
Mở rộng
Viết chương trình thực hiện bài luyện theo yêu c u sau. ầ
Ý nghĩa của chương trình này rấ hương trình khác t lớn và có nhiều ứng dụng trong các c
nhau, vì các giá tr s c n nh n trên màn hình r t khó, khó quan sát. ị ố ủa biế ớ được thể hiệ ấ
Để thực hiện bài toán này chúng ta tạo ra 1 nhân vật có tên Number có đầy đủ toàn bộ 10
trang phục chính là các ch s 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9. Cá sữ ố c chữ ố này và độ rộng của
chúng trên màn hình được lưu trong 2 dãy như hình dưới đây.Numbers và Width
Biến nh i dùng nh p. Th t c sau có nhi m v n s n trên ớ n dùng để lưu số do ngườ ậ ủ ụ ệ ụ thể hiệ ố
màn hình b ng nhân v . ằ ật Number
Chương trình sẽ ầu ngườ yêu c i
dùng nh p 1 s t nhiên t bàn ậ ố ự ừ
phím, sau đó thể hiện số này trên
màn hình b ng các ch s l n, rõ ằ ữ ố ớ
Các hình nh, ả
trang phục c a ủ
nhân v t Number.ậ
183 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Yêu cầu nh p s n hành b i sân kh u. Sau khi nh p xong d p ậ ố n được tiế ớ ấ ậ ữ liệu, thông điệ
Show Number Show Number được g c ửi đi và khi nhận thông điệp này, thủ tụ s c kích ẽ đượ
hoạ ểt đ hi n s p trên màn hình. thể ệ ố đã nhậ
184 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 19. Th t c 2 ủ ụ
Mục đích
Học xong bài này, b n s biạ ẽ ết:
- p th t c có tham s . Thiết lậ ủ ụ ố
- Phân bi t bi n nh riêng c t n nh c a nhân v ệ ế ớ ủa thủ ục và biế ớ ủ ật.
- ng d ng ti p theo c t Ứ ụ ế ủa thủ ục.
Bắt đầu
Trong bài họ ớc trước, em đã được làm quen v i khái ni m thệ ủ t c. Th t nh ụ ủ ục sau khi được đị
nghĩa sẽ ện ra trong khung điề ệnh như 1 lệ hi u khiển l nh mẫu và em có thể sử dụng lệnh này
như mọi lệnh khác. Ví dụ ủ th tục Vẽ đa giác đều sau.
Chúng ta cùng nhau xem lại n i ội dung c a th t c này, em có nh n xét gì khi quan sát nủ ủ ụ ậ ộ
dung này?
Em hãy quan sát các bi n nh và . ế ớ n d
Như vậy các biến nh , ớ n d được tạ ệo ra b i nhân vở ật đang thực hi n thủ ụ t c này và không
phụ thuộc v o th t c. Do v y khi gả ủ ụ ậ ọi thủ t c này, các bi n nhụ ế ớ n, d c u ần được gán dữ liệ
trước. Ví dụ:
Trong Scratch, em đã biế ấ ề ểt có r t nhi u lệnh có tham số, tức là chúng ta cho th nhập trực
ti liếp dữ ệu trên dòng định nghĩa của lệnh này.
Ví dụ n t c v s c dài c nh ếu như chúng ta có thủ ụ ẽ 1 đa giác đều, trong đó tham số ố ạnh và độ ạ
có th c ti c tể nh p trậ ự ếp như lệnh sau thì việc áp dụng thủ tục này trên thự ế s n ti n và ẽ thuậ ệ
đơn giản hơn rất nhiều.
Trong bài học này chúng ta s làm quen v i lo t c có tham s này. ẽ ớ ại thủ ụ ố
Các bi n nh và có màu cam ế ớ n d
sẫm là bi n nhế ớ c a nhân vủ ật đang
thực hiện th t c này. ủ ụ
185 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nội dung bài h c ọ
1. Thi p tham s cho th t c ết lậ ố ủ ụ
Trong hoạt động này chúng ta sẽ cùng nhau thiết lập các th t c có tham s trong Scratch, ủ ụ ố
bắt đầu t bài to u trên. ừ án vẽ đa giác đề
(a) Để ậ thiết l p thủ ọ t c chúng ta chụ n nhóm lệnh More Blocks và sau đó nháy lên nút Make
a Block.
(b) Xuất hiện h p h i tho m ộ ộ ại New Block như hình dưới đây. Nháy lên nút Options để ở
rộng h p h i. ộ ội thoạ
(c) Hộp h i tho o th t c m r ộ ại tạ ủ ụ ở ộng như sau.
Nháy nút này để bắt
đầ ởu kh i tạo 1 thủ
tục mới.
Nháy lên nút Options để
mở r ng hộ ộp h i thoộ ại
này đầy đủ sẵn sàng cho
việc khởi tạo th t c cóủ ụ
186 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Chú ý ý nghĩa các nút chèn tham số ủ ụ và chữ vào tên c a thủ t c.
(d) Đầ ầu tiên c n nhập tên củ ụa thủ t c trướ ục. Ví d nhập tên "Vẽ đa giác đều ".
(e) Sau khi nh p tên chính c t c thì b u có th nh p tham s ậ ủa thủ ụ ắ ầt đ ể ậ ố.
Trong ví dụ p tên th t c là V u, em s nháy nút dưới đây, sau khi nhậ ủ ụ ẽ đa giác đề ẽ
để ố tạo 1 tham s dạng số u tiên. (number) đầ
Xuất hiện khung tham s v i tên i thành . ố ớ "number1". Em hãy thay đổ "n"
Nhập tên th t à các tham ủ ục v
số c t ủa thủ ục tại đây.
Các nút này dùng để đưa
tham s vào th t c. Cho ố ủ ụ
phép 3 lo i tham s , xâu ạ ố: số
Chèn gi a các tham bi n là ữ ế
chữ ng nút này. được chèn bằ
Nhập tên c ủa thủ
tục tại đây.
187 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
(f) Ti p theo, em hãy chèn 1 n ch vào th t ), sau cùng b ế đoạ ữ ủ ục ("cạnh v dài cới độ ạnh" ổ
sung thêm 1 tham biến d ng s n ạ ố ữa, đặt tên là "d" như hình sau.
(g) Sau khi t o xong tên c t c, em s y xu n l nh , bi ng sau trên ạ ủa thủ ụ ẽ thấ ất hiệ ệ define ểu tượ
cửa sổ l nh c a nhân vệ ủ ật. Em hãy chú ý quan sát các tham biến đã đượ ịnh nghĩa trong c đ
thủ tục.
Các tham bi t c s có màu xanh. Trong quá trình vi nh ến đượ ịnh nghĩa trong thủc đ ụ ẽ ết các lệ
mô t t c chúng ta có th s d ng các tham bi n nh ng, ả thủ ụ ể ử ụ ến này như các biế ớ bình thườ
ngoại trừ nh thao tác tr i giá tr ccác lệ ực tiếp thay đổ ị ủa các bi n nhế ớ này.
Nháy nút này để tạo ra
tham s u tiên d ng s ố đầ ạ ố
của th a ủ t c. Tên cụ ủ
tham s s m nh là ố ẽ ặc đị
"number1", em hãy đổi
thành "n".
Nháy OK để kết thúc
khởi tạo tên c t ủa thủ ục.
Nháy nút này để tạo ra
thêm dòng chữ "cạnh với
độ dài cạnh" trong tên
Các tham bi n trong ế
dòng định nghĩa thủ
tục có màu xanh.
188 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
(h) Bây gi n n i dung c t c b ng các l t. Chú ý s d ng các ờ chúng ta điề ộ ủa thủ ụ ằ ệnh đã biế ử ụ
tham bi n c t n nh ng. ế ủa thủ ục như các biế ớ thông thườ
(i) Sau khi th t g, tên c t c s xu t hi n t u l nh ủ ục đượ ịnh nghĩa xonc đ ủa thủ ụ ẽ ấ ệ ại khung mẫ ệ
như 1 lệ bình thườnh có tham số ng của Scratch.
(j) Bây gi a bài này s n b ng 2 l ờ chương trình chính củ ẽ được viết đơn giả ằ ệnh như sau.
Toàn bộ c l nh và k ửa sổ ệ ết quả thực hiện chương trình như sau.
2. Th t c Count Down ủ ục đếm ngượ
Thủ t c Count Down t c bây gi có th vi ng có tham sục đếm ngượ ừ bài trướ ờ ể ết dưới dạ ố như
sau.
Chú ý lời g i chính nó s có tham s ọ ẽ ố thay đổi.
Trong nội dung c a th tủ ủ ục
cần s d ng các tham bi n ử ụ ế
như các biến nhớ bình
h ờ
189 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
3. Bi n nh c a th t c ế ớ ủ ủ ụ
Các tham bi t c n nh riêng c t c này. ến đượ ịnh nghĩa trong thủc đ ụ chính là các biế ớ ủa thủ ụ
Chúng ta có thể t o ra nhi u bi n nh ạ ề ế ớ như vậy trong quá trình định nghĩa thủ tục mới. Trong
hoạ ết động này chúng ta cùng phân tích sâu hơn về các tham biến hay bi n nhớ riêng này của
thủ tục trong Scratch.
Các tham bi t c có th hi n nh riêng c tến đượ ịnh nghĩa trong thủc đ ụ ể ểu như các biế ớ ủa thủ ục
này. V y các bi n nh m gì khác bi i khái ni n nh ng ậ ế ớ này có đặc điể ệt vớ ệm biế ớ thông thườ
mà ta đã biết.
(1) Tất c i biả các tham bi n, hay bi n nh c t u có màu phân bi t vế ế ớ ủa thủ ục đề xanh để ệ ớ ến
nhớ c a nhân v t trong Scratch có màu da cam. Do v y 2 h ng bi n nhủ ậ ậ ệ thố ế ớ p này là độc lậ
hoàn toàn v i nhau. ớ
Lời gọi chính th tủ ục g c ố
Count down với giá tr tham ị
số n - 1.
Biến nh d ng s ớ ạ ố
Biến nh d ng xâu ớ ạ
ký t ự
Biến nh d ng logic ớ ạ
(đúng / sai)
Vị trí các tham s , ố
biến nhớ riêng c a th ủ ủ
tục.
Biến nh tham s c a th ớ ố ủ ủ
tục có màu xanh.
Biến nh c a nhân ớ ủ
vật trong Scratch có
màu da cam.
190 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
(2) Các giá trị được truyề ến vào tham số ủ ụ ụ của th t c có thể là giá trị số c thể ể, có th là bi n
nhớ.
Trong ví d 3 tham s c a th t c truy n giá tr thông qua các bi n nh . ụ sau cả ố ủ ủ ục đều đượ ề ị ế ớ
Trong ví dụ trên, giá tr c n nh nhân v c truy n vào th tị ủa biế ớ ật Str đượ ề ủ ục (tại thời điểm gọi
thủ tục này) thông qua tham bi n . Chú ý bi n màu da cam khác bi n toàn vế Str ế Str ệt hoà ới
tham bi n màu xanh. ế Str
Ví dụ: lệnh sau đây nếu được th c hiự ện trong th t c trên s gán giá tr c a tham bi n ủ ụ ẽ ị ủ ế Str
của thủ t c cho biụ ến nh . ớ Str
Còn trong ví dụ sau, sau khi gán tr c ti p bi n nh Str thành "Hà N i" thì giá tr tham bi n ự ế ế ớ ộ ị ế
Str c tủa thủ ục vẫn không thay đổi.
(3) Các tham biến, bi n nh riêng c t c ch t c này. ế ớ ủa thủ ụ ỉ có ý nghĩa bên trong thủ ụ
Các bi n nh màu xanh ch có tác d ng n u vi d nh bên ế ớ ỉ ụ ế ệc sử ụng chúng được đặt trong các lệ
trong thủ t c này. ụ
Ví dụ: 2 lệnh sau n t ngay n nh ếu đặ trong chương trình chính sẽ không có ý nghĩa vì biế ớ
màu xanh Str không có tác d ng. ụ
(4) Không thể i giá tr c a các tham bi n hay bi n nh c a th t thay đổ ị ủ ế ế ớ ủ ủ ục.
Các tham bi n hay bi n nh bên trong th t c không th ế ế ớ ủ ụ ể thực hiện được các lệnh thay đổi
giá trị như xóa, gán hoặc thay đổi thông tin. Khi thực hiện lời gọi thủ tục, các tham biến này
đượ ị ị ờc truyền 1 giá tr từ bên ngoài và giữ nguyên giá tr t thđó trong suố i gian thủ tục có
hiệu l ực.
4. M t c v i xâu ký t ột số thủ ụ ớ ự
4.1. Th t y ra 1 xâu con t xâu g c ủ ục lấ ừ ố
Thủ t c này có các tham bi u vào: ụ ến đầ
Str: xâu g u. ốc ban đầ
start, end: v trí các ký t b u và k t thúc c n l y ra xâu con t xâu g . ị ự ắ ầt đ ế ầ ấ ừ ốc Str
Kết quả c gán cho bi n nh . xâu con đượ ế ớ string
191 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
4.2. Th t t xâu khác ủ ục chèn 1 xâu vào mộ
Các tham s c t ố ủa thủ ục:
Str1: xâu, n i dung c n chèn. ộ ầ
Str: xâu ký t g u. ự ốc ban đầ
start: v trí c n chèn trong xâu g . ị ầ ốc Str
Kết qu trí ả xâu g vào v ốc Str sau khi đã chèn Str1 ị start s c gán cho bi n nh . ẽ đượ ế ớ string
4.3. Th t ủ ục xóa 1 xâu con trong 1 xâu ký tự
Các tham bi n c a th t c này: ế ủ ủ ụ
192 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Str: xâu ký t g ự ốc.
start, end: v u và cu c n xóa. ị trí đầ ối trong xâu Str ầ
Kết quả c a vi c xóa các ký t trong xâu s gán vào xâu . ủ ệ ự Str ẽ string
4.4. Th t n s p phân sang nh phân ủ ục chuyể ố thậ ị
Thủ t c này có 1 tham bi n là . K t qu vi c chuyụ ế Decimal ế ả ệ ển đổ phân đượi sang xâu nhị c
lưu trong biến nhớ Binary.
4.5. Th t n s nh phân sang th p phân ủ ục chuyể ố ị ậ
Thủ t c này có 1 tham bi n là . K chuy i xâu nh phân này sang s p ụ ế Binary ết quả ển đổ ị ố thậ
phân được lưu trong biến nhớ . Decimal
193 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
5. M t c v ột số thủ ụ ới số
5.1. Th t m tra 1 s i là nguyên t hay không. ủ ục kiể ố có phả ố
Thủ t c này có 1 tham s duy nh t nhiên . K t qu ki m tra ghi trong bi n nh ụ ố ất là số ự n ế ả ể ế ớ
nguyento n n. N u ế nguyento = 1 thì là s i n thì ố nguyên tố, ngược lạ ếu nguyento = 0 là hợp
số.
5.2. Th t n 1 s t nhiên thành tích các th a s nguyên t ủ ục khai triể ố ự ừ ố ố
Thủ t c này ch có 1 tham s duy nh . K khai tri n thành tích các th ụ ỉ ố ất là n ết quả ể n ừa số
nguyên t . ố được lưu trong dãy Number_list
194 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
5.3. Th t h USCLN và BSCNN c a 2 s t nhiên ủ ục tín ủ ố ự
Cả 2 th t u có các tham bi n là các s và . ủ ục này đề ế ố m n
Kết qu t cả chung l n nhước số ớ ấ ủa 2 số trên s n nh . ẽ được lưu trong biế ớ gcd
Kết qu i s t cả c a th t c tính bủ ủ ụ ộ ố chung nh nhỏ ấ ủa 2 số m và n nh n được lưu trong biế ớ
lcm.
195 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
6. M bài toán x n dãy s ột số ử lý liên quan đế ố
Trong hoạt động này chúng ta sẽ cùng nhau giải quyết một số bài toán cổ điển liên quan đến
dãy s . Dãy s c ký hi n nh d ng danh sách . ố ố cho trước sẽ đượ ệu là lưu trữ trong biế ớ ạ nList
6.1. Bài toán tìm ph n t nh nh t và l n nh t c a 1 dãy s c ầ ử ỏ ấ ớ ấ ủ ố cho trướ
Giá trị nh nh a dãy s n nh . ỏ ất củ ố nList được lưu trong biế ớ Min
Giá trị l n nh a dãy s n nh . ớ ất củ ố nList được lưu trong biế ớ Max
6.2. Bài toán tính s các kho u c a 1 dãy s c ố ảng đơn điệ ủ ố cho trướ
Khoảng đơn điệ ục đơn điệu (tăng hoặ ự). Đểu của 1 dãy số là 1 dãy con liên t c giảm thực s
hiểu rõ hơn định nghĩa này, chúng ta quan sát 1 số ví dụ sau:
196 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Dãy s g c ố ố
Phân tích
Số các khoảng
đơn điệu
1 1 1 1 1 1 1
dãy này ch bao g m các s h ng b ng nhau ỉ ồ ố ạ ằ
nên không có b kho u nào. ất kỳ ảng đơn điệ
0
1 2 3 3 3 -2 - 3
khoảng đơn điệu tăng đầu tiên (1 2 3), tiếp
theo là 1 khoảng đi ngang, sự đi ngang
không đượ ảng đơn điệc tính là kho u. Do vậy
dãy này ch có 2 kho u. ỉ ảng đơn điệ
2
1 1 2 3 4 4 3 2 1 1 1 1 2
khoảng đi ngang đầu tiên (1 1) không được
tính là khoảng đơn điệu. Dãy này ch ỉ có 3
khoảng đơn điệu.
3
Chúng ta sử d ng các bi n nh sau: ụ ế ớ
nList: dãy s u. ố đã cho ban đầ
count: bi m các kho c a dãy sến đế ảng đơn điệu tăng thực sự ủ ố. Đây chính là đáp án cần tìm.
status: bi n nhế ớ ờ ghi lại trạng thái của phần tử hiện th i của dãy khi chúng ta đang phân tích.
Ý nghĩa của bi ến này như sau:
status = 0, phần t c không c n xét. ử này chưa xét hoặ ầ
status = 1, phần t hi n th m trong 1 kho . ử ệ ời đang nằ ảng đơn điệu tăng thực sự
status = -1, ph n t hi n th i không n m trong 1 kho . ầ ử ệ ờ ằ ảng đơn điệu tăng thực sự
Thủ t s t các giá tr u cho bi n count và status. count = 0. status = 0. Kiục Init ẽ đặ ị ban đầ ế ểm
tra dãy nList n u có > 1 ph n t thì m p t c làm vi ế ầ ử ới tiế ụ ệc.
Thủ t c chính c ài toán. ụ ủa b
197 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
6.3. Bài toán tìm 1 dãy con liên t dài l n nh t c a m t dãy s cho ục đơn điệu tăng có độ ớ ấ ủ ộ ố
trước
Phân tích bài toán.
Gọi dãy đã cho là a , ...., a
1
, a
2 N
. Vì dãy cần tìm là dãy liên tục nên chúng ta có thể
dánh d c t các dãy con liên t c n 1 l n duy u ấu và tìm đượ ất cả ục đơn điệu tăng chỉ ầ ầ ệt từ đầ
dãy. Nh ng làm bài toán này ch c n 1 vòng duy t tuy n tính t ận xét trên cho ta ý tưở ỉ ầ ệ ế ừ 1 đến
N.
Trong quá trình duyệt chúng ta s s d ng các bi n nh sau: ẽ ử ụ ế ớ
Thông tin về dãy c ng các bi n sau: ần tìm được lưu tro ế
bmax – chỉ đầ số phần tử u tiên c ủa dãy con đơn điệu tăng cực đại.
lengthmax – độ dài c ủa dãy con đơn điệu tăng cực đại.
Như vậy dãy này sẽ có các chỉ số là bmax, bmax+1, ...., bmax+lengthmax-1
Chúng ta cần lưu thông tin củ ục đơn điệu tăng hiệa dãy con liên t n thời, tức là dãy mà chúng
ta đang khảo sát:
bcurr s ph n t– chỉ ố ầ ử đầu tiên của dãy
lengthcurr – độ ờ dài hiện th i của dãy.
Phần khai báo ban đầu như sau:
bmax = 1; lengthmax = 1;
bcurr = 1; lengthcurr = 1;
198 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Phần chương trình duyệ như sau:t chính
cho k ch y t n N ạ ừ 2 đế
if a < a
k-1 k
then
lengthcurr:=lengthcurr + 1;
if lengthmax < lengthcurr then
bmax : = bcurr;
lengthmax : = lengthcurr;
else
bcurr : = k; lengthcurr : = 1;
Thủ t khai ục Init
báo các giá tr ban ị
đầ ủu c a các biến
nhớ.
Thủ t c chính ụ
Processing
199 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Toàn bộ chương trình hoàn chỉnh như sau.
Câu h i và bài t p ỏ ậ
1. Có ngườ ới", đúng hay sai?i nói "tạo mộ ủt th tục tức là tạo thêm một lệnh m
2. Vi t i tham s n tính s h ng dãy Fibonaci th n. ết thủ ục vớ ố ố ạ ứ
3. Cho trướ ết chương trình tìm ra 1 dãy con liên tụ ằng 0 có độc 1 dãy số. Vi c có các số b dài
cực đại trong dãy trên.
4. Cho trướ ết chương trình gộc 2 dãy số List1, . ViList2 p 2 dãy này vào thành 1 dãy và sắp
xếp theo th t n. Kứ ự tăng dầ ết quả đưa vào dãy Listout.
Mở rộng
Thiết kế ng bài h c tính c ng, tr n sau. chương trình mô phỏ ọ ộ ừ đơn giả
Chương trình sẽ tự động sinh
các phép toán c ng, tr sộ ừ ố đơn
giản. Người dùng nhập trực tiếp
từ bàn phím đáp án. Nút Check
sẽ kiểm tra đáp án đó là đúng
hay ai và thông báo trên màn
hình. Nếu làm sai, chương trình
sẽ ghi đáp án đúng bên cạnh
đáp án sai.
Sau khi làm xong, nháy nút
Next để tự động sinh và chuyển
200 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Cụ thể n c hơn, yêu cầu các bước th c hiự ệ ủa chương trình như sau:
Phần m m t ng sinh phép toán và d u bài toán, yêu c ề ự độ ữ liệ ầu người chơi nhập đáp án từ
bàn phím.
Khi người dùng nh i dùng nhập xong, đáp án do ngườ ập sẽ hiện trên phép tính ở màn hình.
Khi nó nút Check xuất hiện. Nháy nút này để ểm tra đúng hay sai. ki
201 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nếu sai, chươnh trình sẽ ện đáp án đúng bên dướ hiện thông báo sai rồi và hi i. Đồng thời
xuất hiện nút Next. Nháy lên nút này để bắt đầu 1 phép tính mới.
Nếu xu ng th i xu n nút Next. đúng, chương trình sẽ ất hiện thông báo Đúng rồi. Đồ ờ ất hiệ
Nháy lên nút này để bắt đầu 1 phép tính mới.
Em hãy thi và hoàn thi ết kế ện chương trình này.
202 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 20. Clone. Phân thân c a nhân v t ủ ậ
Mục đích
Học xong bài h c này, b n s hiọ ạ ẽ ểu được:
- Khái ni a nhân v a Clone. ệm phân thân (clone) củ ật và ý nghĩa củ
- t và thu c tính c a Clone. Tính chấ ộ ủ
- M ng d ng Clone trong các bài toán th . ột vài ứ ụ ực tế
Bắt đầu
Em hãy nhìn vào hình nh 1 ng d ng c a Scratch sau và có nh n xét gì? ả ứ ụ ủ ậ
Để thiết kế chương trình trên em phải làm gì?
- S d ng l nh liên t ử ụ ệ stamp ục?
- T o ra nhi u nhân v t có hình d ng gi ng nhau và cho chúng chuy ng? ạ ề ậ ạ ố ển độ
- Em có cách nào khác hay không?
Trong bài học này, chúng ta s làm quen v i 1 khái ni m hoàn toàn m ẽ ớ ệ ới trong Scratch có thể
giải quy t d dàng bài toán trên. ế ễ
Nội dung bài h c ọ
1. Khái ni m phân thân - clone trong Scratch ệ
Tất c t khác là ả các nhân v u có th "phân thân", t o ra các nhân vật trong Scratch đề ể ức là tạ ậ
song sinh với chính b n thân mình. Các nhân v ả ật được phân thân đó gọi là Clone.
Chúng ta cùng xem 1 chương trình ngắn để bước đầu làm quen và phân biệt được 2 khái
niệm: nhân v t chính (g a nhân v t này. ậ ốc) và phân thân (Clone) củ ậ
Trên màn hình em s y nhi u ẽ thấ ề
con mèo và chu t cùng chuy n ộ ể
động. Rõ ràng đây không phải là
hình nh c nh , mà ả ủa lệ stamp
phải là các nhân vật.
203 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Chúng ta cùng xem đoạn chương trình của nhân vật chính con mèo.
Nhân vật g c và Clone ố
Bảng sau li n nhân v c và clone. ệt kê các thông tin nhanh liên quan đế ật gố
Nhân vật g c ố
Clone
Mô tả nhanh
Là nhân vật ho ng chính ạt độ
trên sân kh i sấu cho ngườ ử
dụng kh o, ho ng ởi tạ ạt độ
vĩnh viễn.
Là nhân vật phân thân t 1 nhân vừ ật
gố ợc, đư c khởi tạo b i l nh ở ệ create
clone of. Clone sau khi được tạo ra
sẽ tính chcó đầy đủ ất như 1 nhân
vật bình thường và k ế thừa mọi
Nhân vật chính, g c ố
Nhân vật được phân thân, là
song sinh của nhân v t gậ ốc.
Nhân v c gật này đượ ọi là clone
của nhân vật chính.
Đoạn chương trình điều
khiển . clone
Đoạn chương trình khởi
tạo . clone
Mèo con
Clone
Nhân vật g t ốc là khái niệm Nhân vậ
(Sprite) mà chúng ta v n bi n ẫ ết từ trước đế
nay trong môi trường Scratch.
Mỗi nhân v c t o ra s có các ật khi đượ ạ ẽ
tính chất, thu nh, ộc tính riêng như hình ả
tọ ộa đ x, y, hướng quay, trang phục, âm
thanh, kích thướ ớc, các biến nh riêng. Mỗi
nhân v t có 1 c l nh riêng c a mình. ậ ửa sổ ệ ủ
Mỗi nhân v t o ra các phân thân ật có thể ạ
(clone) của riêng mình.
Clone được khởi tạo từ 1 nhân vật
gốc. Clone là 1 phân thân của nhân
vật gốc và có mọi thuộc tính của
nhân v ật gốc.
Khi bắ ầt đ u kh o, clone k ởi tạ ế thừa
toàn bộ tính ch t, thu c tính cấ ộ ủa
nhân v c. Tuy nhiên sau khi ra ật gố
đờ điềi, có thể u khiển clone bằng tất
cả các lệnh của Scratch như 1 nhân
vậ ệt bình thường. Điểm khác bi t chỉ
ở chỗ:
- u khi n ClonCác chương trình điề ể e
bắt buộc nằm trong l nh s ki n ệ ự ệ
when I start as a clone.
- B n thân clone có th xóa chính ả ể
mình.
204 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nhân vật g c ố
Clone
thuộc tính t nhân v t gừ ậ ốc c a ủ
mình. Clone không hoạt động vĩnh
viễn.
Khởi tạo Clone
Nhân vật chính dùng l nh ệ
để
tạo Clone. Có th t o Clone ể ạ
của mình hoặc của các nhân
vật khác.
Chú ý: Sân khấu cũng có
quyền t o Clone cho mạ ọi
nhân v ật.
Điều khiển
Clone
Clone sau khi được tạo ra sẽ chịu
sự điều khi n c nh s ki n ể ủa câu lệ ự ệ
. Cho phép
nhiều ch u khi n ương trình cùng điề ể
1 Clone.
Xóa Clone
Clone t xóa b n thân mình b ng ự ả ằ
lệnh .
Thời gian s ống
Vĩnh viễn
Chỉ hoạt động trong thời gian chạy
chương trình.
Chúng ta cùng xét 1 ví dụ sau. Ví dụ này minh h gi a nhân v t chính và các ọa cho quan hệ ữ ậ
phân thân - a chính mình. clone củ
Chương trình cụ trên Scratch như sau: thể
Tạo 1 bi n nh riêng có tên CloneID ế ớ
của nhân vật chính. Chương trình sẽ
lần lượ ạo ra 3 clone, và trướt t c mỗi
lần t o s gán giá tr CloneID l n ạ ẽ ị ầ
lượt là 1, 2, 3. Các clone này sẽ ế k
thừa biến nh CloneID cho riêng ớ
mình v i các giá tr lớ ị ần lượt là 1, 2,
3. Khi t o ra, các clone s di chạ ẽ uyển
ngẫu nhiên, t do trên màn hình và ự
luôn hiện giá tr CloneID cị ủa riêng
mình để phân biệt với các clone
khác.
205 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Clone có ý nghĩa gì trong các ứng dụng thực tế của Scratch, chúng ta cùng tìm hiểu các hoạt
động tiếp theo.
2. R ng hoa ừ
Chương trình đơn giản sau cho em hiểu thêm hoạt động của clone.
Chương trình đơn giả có đúng 1 nhân vận này chỉ t là
bông hoa, nhưng vớ ảnh đẹi nhiều hình p mắt khác
nhau.
Mục đích của chương trình là tạo ra 1 rừng hoa với
nhiều màu sắc s c sặ ỡ.
Để y, em c m nhilàm như vậ ần sưu tầ ều hình ảnh hoa
với màu sắc đa dạng khác nhau và đưa vào thành các
trang phục của nhân v t này. ậ
Chương trình đượ ựng đơn giản như sau:c xây d
- t chính bông hoa c n t o ra nhi u hình n Nhân vậ ầ ạ ề ảnh khác nhau nhưng có kích thước gầ
giống nhau làm trang ph : ục. Ví dụ
- Trong m t t o ra 50 clone c a chính mình. ạch chương trình chính, em cho bông hoa lần lượ ạ ủ
Thiết lập các hình bông hoa có
kích thước gần giống nhau và
màu s ng khác nhau. ắc đa dạ
Dãy các trang ph c (costume) ụ
được đánh số từ 1
Lệnh này s t o ra 50 b n clone c a nhân v t chính. Các ẽ ạ ả ủ ậ
phân thân clone này khi t o ra có trang ph c và khuôn ạ ụ
dạng giống v i nhân v tớ ật chính và ở ại đúng vị trí của
nhân v ật chính (nhưng nằm phía dưới).
206 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- M i phân thân, clone s di chuy n nhanh t i 1 v u nhiên trên màn hình v hi n ỗ ẽ ể ớ ị trí ngẫ ới thể ệ
trang phục ng u nhiên. ẫ
3. i chu t Trò chơi mèo đuổ ộ
Trong hoạt động này, em hãy thi t k i Chu ế ế trò chơi Mèo đuổ ột.
Nhân vật chính c a chúng ta là Mèo và Chu c mô t ủ ột. Trò chơi đượ ả đơn giản như sau:
- t s c phân thân và ch y lung tung (ng u nhiên) trên màn hình. Th y mèo tLũ chuộ ẽ đượ ạ ẫ ấ ừ xa
chuột đã quay đầu bỏ chạy.
- u khi n b u khi n). Nhi cMèo được điề ể ởi con người (dùng các phím điề ể ệm vụ ủa người chơi
là điều khi i và bển mèo đuổ ắt chuộ ốt càng nhiều càng t t.
- i gian m là 1 phút. Trên màn hình luôn hi n th s ng chu b t. Thờ ỗi lần chơi chỉ ể ị ố lượ ột đã bị ẳ
Khi kết thúc trò chơi, bạn nào bắt được số chu chi n th ng. Khi k t thúc, ột nhiều hơn sẽ ế ắ ế
thông báo Game Over sẽ hi n trên màn hình. ệ
Để thiết kế chương trình chúng ta bắt đầu từ các nhân vật. Hệ thống nhân vật bao gồm: mèo,
chuột, các chữ s t n 9) và nút thông báo Game Over. ố (đủ ừ 0 đế
Sử d ng 2 bi n nhụ ế ớ t ng ổ
thể:
Time - thời gian chơi và
Count - s ng chu ố lượ ột bị
207 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Sơ đồ ủa trò chơi như sau: hoạt động c
4. Trò chơi bóng bay
Trò chơi đượ như sau:c mô tả
Từ i các qu bóng bay s xu n ng u nhiên và bay lên trên. Nhi m v cphía dướ ả ẽ ất hiệ ẫ ệ ụ ủa người
chơi là nháy chuột lên các quả bóng bay này. Mỗi khi nháy lên quả bóng bay sẽ nổ và biến
mất. Th hi n sời gian chơi là 1 phút. Góc trái trên màn hình sẽ thể ệ ố bóng bay đã được nháy
trúng. Người thắng cuộc là người đã làm nổ nhiều số bóng bay nhất. Khi hết thời gian, màn
hình xu t hi n dòng ch và âm thanh "Game Over". ấ ể ữ
Gợi ý thi t kế ế chương trình.
Bắt đầu
Mèo chuy ng ển độ
theo sự điều khi n ể
bằng bàn phím
của người chơi.
Ăn xong chuột,
kêu meo meo,
tăng biến
Count
lên 1 đơn vị và
thông báo
hiển
thị số
trên màn
hình.
Lần lượt sau mỗi 2
giây t ự sinh ra 1
clone
c a chính ủ
mình. Chuyển động
ngẫu nhiên, n u ế
thấy mèo thì tránh
xa.
Nếu b va ch m vị ạ ới
mèo, kêu " i", Ối trờ
thông báo cho mèo
biết và tự xóa b n ả
thân (clone).
Không hiển th ị
gì trên màn
hình.
Nhận được thông
báo
hiển th sị ố
thì
tiến hành hi n th ể ị
giá tr ị
Count tại
góc trái dưới màn
hình.
Ẩn thông báo. Đặt
giá tr ị
Time = 60
và bắt đầu đếm
ngược theo từng
giây. M i giây ỗ
giảm Time đi 1
đơn vị.
Nếu Time = 0 thì
dừng toàn b ộ
chương trình, hiển
thị
Game Over.
208 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Em hãy thi p 3 nhân v , và bi n thông báo . Ngoài ết lậ ật sau: Bóng bay Chữ số ể Game Over
ra cần có thêm 2 bi n nh chung là - ế ớ Time thời gian dùng để đếm ngược khi chơi và Count
- bi n nh ghi l i s ế ớ ạ ố lượng bóng bay đã được đánh trúng.
Nhiệm v m i nhân v ụ ỗ ật trên như sau:
1. Bóng bay
Bóng bay s ng t o các c a mình và bay lên t 1 v u nhiên phía ẽ được tự độ ạ clone ủ ừ ị trí ngẫ ở
dướ ợ ố ới. Bóng bay đư c thiế ết k có 1 s hình ảnh v i màu s nháy ắc khác nhau. Người chơi sẽ
chuột lên các qu m v t lên các ả bóng này. Nhiệ ụ c u càng tủa người chơi là nháy càng nhiề ố
quả bóng bay. Bóng bay s bi n m t ra ngoài màn hình ho c bẽ ế ất nếu vượ ặ ị người chơi nháy
đúng.
2. Ch s ữ ố
Góc trái trên màn hình sẽ luôn thể hi n s qu bón t này s d ng ệ ố ả g bay đã bấm đúng. Nhân vậ ử ụ
biến nhớ Count để đếm s bóng bay bố ị nháy chu hi n con s này t i góc trái ột đúng và thể ệ ố ạ
trên màn hình.
3. Bi n thông báo Game Over ể
Trò chơi kết thúc sau 60 giây. Nhân vật Biển thông báo này có nhi n và ệm vụ đọc thời gia
thông báo kết thúc trò chơi sau đúng 60 giây. Biến dùng làm nhiTime ệm vụ đếm ngược
thời gian.
Câu h i và bài t p ỏ ậ
1. Vi c phân thân thành 3 clone, 1 con ch y sang trái, 1 con ết chương trình cho con Mèo gố ạ
chạy sang ph i và 1 con ch y lên trên. ả ạ
2. Em hãy làm cho trò chơi đẹp lên như sau:Rừng hoa
Sau khi xu n các bông hoa s t i màu và xoay tròn trên màn hình. Em sất hiệ ẽ ự động đổ ẽ thấy
một bức tranh s c sắc màu sặ ỡ, lung linh đẹp mắt.
3. Các phân thân c a nhân v c có th c hay không? Vì sao? ủ ật gố ể đặt tên đượ
4. Có th l u khi n riêng cho t c hay không? L y ví d c . ể ập trình điề ể ừng Clone đượ ấ ụ ụ thể
Mở rộng
Thiết kế . trò chơi vui sau: Tên l a bử ắn rồng
209 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Các nhân v ật chính của trò chơi này.
Sơ đồ ủa chương trình như sau. hoạt động c
Phía trên các con r ng s xu n ng u ồ ẽ ất hiệ ẫ
nhiên và bay ngang qua màn hình theo
chiều ngang. Phía dưới có hình 1 tên lửa.
Nhiệm v c u khi n ụ ủa người chơi là điề ể
tên lửa này đế ồng. Người chơi n bắn r
thắng cu c n u b ng. ộ ế ắn được > 100 con rồ
Số ng b c luôn hi n tcon rồ ắn đượ ệ ại góc
trái dư i. Ngướ ời chơi sẽ thua nếu số lượng
rồng xu t hiấ ện quá đông > 10. Người chơi
dùng phím Space để bắn, dùng phím trái,
hả ểi đ điề khiể h ớ ủ ê lử
Sau m i giây lỗ ại
sinh ra 1 clone,
tăng biến
gragon-
count
lên 1 và
chuyển động ngang
Chịu sự điều khi n cể ủa
ngư hười chơi, ớng theo
cách người dùng phím
điều khiển.
Người dùng bấm phím
Space - sinh ra 1 clone
và b n tên l a theo ắ ử
hướng lên trên.
Nếu b n trúng r ng, t ắ ồ ự
biến m u g p c nh ất. Nế ặ ạ
trên màn hình cũng biến
mất.
Nếu g p tên lặ ửa thì
tăng biến
count, t ự
biến m t và giấ ảm
biến
dragon-count
đi 1 đơn vị. Thông
báo
Show Number
.
Nếu nh n thông ậ
điệp
Show
Number thì hi n ể
thị số
count
trên
màn hình.
Kiểm soát 2
giá trị:
count
và dragon-
Nếu count >
100, d ng ừ
chương trình và
hiển thị
Victory
.
Nếu dragon-
count
> 10 thì
dừng chương
trình và hiển th ị
Game Over.
| 1/209
| | Tải xuống

Có thể bạn quan tâm:

Preview text:

Bùi Việt Hà
We support approaches to coding that engage young people in
thinking creatively, reasoning systematically, and working collaboratively -
- essential skills for everyone in today's society.
Chúng tôi hỗ trợ một công cụ lập trình mới giúp trẻ suy nghĩ
hợp lý hơn, hệ thống hơn, sáng tạo hơn, làm việc nhóm và rèn
luyện các kỹ năng cần thiết trong xã hội hôm nay. Hà Nội 2016
Mục lục
Vì sao Scratch? ......................................................................................................................... 6
Mục đích ............................................................................................................................... 7
Bắt đầu .................................................................................................................................. 7
Nội dung bài học .................................................................................................................. 7
Câu hỏi và bài tập ................................................................................................................. 7
Mở rộng ................................................................................................................................ 7
CHƯƠNG 1: LÀM QUEN VỚI SCRATCH ........................................................................... 8
Bài 1. Tư duy máy tính là gì ..................................................................................................... 9
Mục đích ............................................................................................................................... 9
Bắt đầu .................................................................................................................................. 9
Nội dung bài học ................................................................................................................ 10
Câu hỏi và bài tập ............................................................................................................... 14
Mở rộng .............................................................................................................................. 15
Bài 2. Làm quen với Scratch .................................................................................................. 17
Mục đích ............................................................................................................................. 17
Bắt đầu ................................................................................................................................ 17
Nội dung bài học ................................................................................................................ 18
Câu hỏi và bài tập ............................................................................................................... 22
Mở rộng .............................................................................................................................. 23
CHƯƠNG 2: BẮT ĐẦU LẬP TRÌNH SCRATCH .............................................................. 24
Bài 3. Chuyển động 1 ............................................................................................................. 25
Mục đích ............................................................................................................................. 25
Bắt đầu ................................................................................................................................ 25
Nội dung bài học ................................................................................................................ 25
Câu hỏi và bài tập ............................................................................................................... 37
Mở rộng .............................................................................................................................. 38
Bài 4. Vẽ hình 1 ...................................................................................................................... 39
Mục đích ............................................................................................................................. 39
Bắt đầu ................................................................................................................................ 39
Hoạt động bài học............................................................................................................... 39
Câu hỏi và bài tập ............................................................................................................... 48
Mở rộng .............................................................................................................................. 49
Bài 5. Âm thanh 1................................................................................................................... 50
2 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Mục đích ............................................................................................................................. 50
Bắt đầu ................................................................................................................................ 50
Nội dung bài học ................................................................................................................ 50
Câu hỏi và bài tập .............................................................................................................. 57
Mở rộng .............................................................................................................................. 58
Bài 6. Chuyển động 2 ............................................................................................................. 60
Mục đích ............................................................................................................................. 60
Bắt đầu ................................................................................................................................ 60
Nội dung bài học ................................................................................................................ 60
Câu hỏi và bài tập ............................................................................................................... 66
Mở rộng .............................................................................................................................. 67
Bài 7. Vẽ hình 2 ...................................................................................................................... 70
Mục đích ............................................................................................................................. 70
Bắt đầu ................................................................................................................................ 70
Nội dung bài học ................................................................................................................ 71
Câu hỏi và bài tập ............................................................................................................... 76
Mở rộng .............................................................................................................................. 76
Bài 8. Âm thanh 2................................................................................................................... 77
Mục đích ............................................................................................................................. 77
Bắt đầu ................................................................................................................................ 77
Nội dung bài học ................................................................................................................ 77
Câu hỏi và bài tập .............................................................................................................. 87
Mở rộng .............................................................................................................................. 88
CHƯƠNG 3: TÌM HIỂU SÂU HƠN SCRATCH ................................................................. 89
Bài 9. Hội thoại ...................................................................................................................... 90
Mục đích ............................................................................................................................. 90
Bắt đầu ................................................................................................................................ 90
Nội dung bài học ................................................................................................................ 91
Câu hỏi và bài tập ............................................................................................................... 98
Mở rộng .............................................................................................................................. 98
Bài 10. Hội thoại và truyền thông ........................................................................................ 100
Mục đích ........................................................................................................................... 100
Bắt đầu .............................................................................................................................. 100
Nội dung bài học .............................................................................................................. 100
Câu hỏi và bài tập ............................................................................................................. 104
Mở rộng ............................................................................................................................ 105
3 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 11. Cảm biến .................................................................................................................. 107
Mục đích ........................................................................................................................... 107
Bắt đầu .............................................................................................................................. 107
Nội dung bài học .............................................................................................................. 108
Câu hỏi và bài tập ............................................................................................................. 113
Mở rộng ............................................................................................................................ 113
CHƯƠNG 4: SCRATCH NÂNG CAO ............................................................................... 115
Bài 12. Xử lý số 1 ................................................................................................................. 116
Mục đích ........................................................................................................................... 116
Bắt đầu .............................................................................................................................. 116
Nội dung bài học .............................................................................................................. 116
Câu hỏi và bài tập ............................................................................................................. 123
Mở rộng ............................................................................................................................ 123
Bài 13. Xử lý số 2 ................................................................................................................. 125
Mục đích ........................................................................................................................... 125
Bắt đầu .............................................................................................................................. 125
Nội dung bài học .............................................................................................................. 125
Câu hỏi và bài tập ............................................................................................................. 129
Mở rộng ............................................................................................................................ 129
Bài 14. Xử lí xâu ký tự 1 ...................................................................................................... 130
Mục đích ........................................................................................................................... 130
Bắt đầu .............................................................................................................................. 130
Nội dung bài học .............................................................................................................. 130
Câu hỏi và bài tập ............................................................................................................. 137
Mở rộng ............................................................................................................................ 137
Bài 15. Xử lí xâu ký tự 2 ...................................................................................................... 138
Mục đích ........................................................................................................................... 138
Bắt đầu .............................................................................................................................. 138
Nội dung bài học .............................................................................................................. 138
Câu hỏi và bài tập ............................................................................................................. 143
Mở rộng ............................................................................................................................ 144
Bài 16. Làm việc với List 1 .................................................................................................. 145
Mục đích ........................................................................................................................... 145
Bắt đầu .............................................................................................................................. 145
Nội dung bài học .............................................................................................................. 145
Câu hỏi và bài tập ............................................................................................................. 155
4 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Mở rộng ............................................................................................................................ 156
Bài 17. Làm việc với List 2 .................................................................................................. 157
Mục đích ........................................................................................................................... 157
Bắt đầu .............................................................................................................................. 157
Nội dung bài học .............................................................................................................. 157
Câu hỏi và bài tập ............................................................................................................. 170
Mở rộng ............................................................................................................................ 170
Bài 18. Thủ tục 1 .................................................................................................................. 171
Mục đích ........................................................................................................................... 171
Bắt đầu .............................................................................................................................. 171
Nội dung bài học .............................................................................................................. 171
Câu hỏi và bài tập ............................................................................................................. 181
Mở rộng ............................................................................................................................ 182
Bài 19. Thủ tục 2 .................................................................................................................. 184
Mục đích ........................................................................................................................... 184
Bắt đầu .............................................................................................................................. 184
Nội dung bài học .............................................................................................................. 185
Câu hỏi và bài tập ............................................................................................................. 199
Mở rộng ............................................................................................................................ 199
Bài 20. Clone. Phân thân của nhân vật ................................................................................. 202
Mục đích ........................................................................................................................... 202
Bắt đầu .............................................................................................................................. 202
Nội dung bài học .............................................................................................................. 202
Câu hỏi và bài tập ............................................................................................................. 208
Mở rộng ............................................................................................................................ 208
5 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Vì sao Scratch?
Trên tay các bạn là cuốn sách Tự học lập trình Scratch, một môi trường, ngôn ngữ lập
trình "kéo thả" rất mới đối với Việt Nam. Vì sao mọi người cần học môi trường lập trình
này? Vì sao Scratch lại thích hợp cho lứa tuổi thiếu nhi, thiếu niên và phù hợp cho việc đưa
các kiến thức lập trình cho các bậc học này?
Môi trường và ngôn ngữ lập trình Scratch do nhóm nghiên cứu Lifelong Kindegarden
Group thuộc đại học MIT (Massachusetts Institute of Technology) thiết lập đầu năm 2008.
Ý tưởng ban đầu của nhóm chỉ là thiết ậ
l p một ngôn ngữ lập trình mới, đơn giản, chỉ dùng
kéo thả, dành cho trẻ con để thiết lập trò chơi, phim hoạt hình, ứng dụng đơn giản, kích
thích sự sáng tạo trong môi trường làm việc nhóm của trẻ.
Tuy nhiên Scratch chỉ thực sự bùng nổ từ năm 2014 khi một số quốc gia như Anh, Mỹ đã
đổi mới đột phá chương trình giảng dạy môn Tin học trong nhà trường, đưa nội dung kiến
thức Khoa học máy tính vào nhà trường ngay từ cấp Tiểu học. Một trong những đề nghị
quan trọng nhất của các chương trình này là cần đưa các ngôn ngữ lập trình đơn giản, dạng
kéo thả như Scratch vào giảng dạy trong nhà trường ngay từ Tiểu học. Việc điều chỉnh
chương trình môn Tin học này đã kéo theo sự gia tăng bùng nổ của Scratch trên phạm vi
toàn thế giới. Số lượng học sinh đăng ký tham gia trang Scratch tăng đột biến cả về số lượng
và chất lượng. Thực tế đã chứng minh tính hấp dẫn của các môi trường lập trình kéo thả như
Scratch, sự đam mê lập trình của trẻ nhỏ. Scratch vô cùng thích hợp cho trẻ lứa tuổi từ 6 đến
14, tức là các cấp Tiểu học, THCS của Việt Nam. Chính vì vậy trong Chương trình đổi mới
giáo dục của Việt Nam sau 2018, Bộ Giáo dục & Đào tạo cũng đã quyết định đưa nội dung
kiến thức Khoa học máy tính trong môn Tin học vào ngay từ cấp Tiểu học, và những ngôn
ngữ lập trình kéo thả như Scratch sẽ là một lựa chọn tốt cho các nhà trường và học sinh. Scratch là gì?
Tóm tắt một vài ý để trả lời cho câu hỏi: vậy Scratch là gì?
- Scratch là 1 môi trường lập trình ứng dụng đặc biệt, trong đó việc “viết” lệnh sẽ được thực
hiện bằng thao tác “kéo thả”.
- Đầu ra của Scratch hỗ trợ các công nghệ và ứng dụng mới nhất của CNTT-ICT, do vậy các
ứng dụng của Scratch rất phong phú, hấp dẫn, nhất là t ẻ r nhỏ.
- Scratch có sự phát triển bùng nổ 2 năm trở lại đây. Đặc biệt là sau khi một số quốc gia có
tiềm lực khoa học kỹ thuật mạnh trên thế giới đã quyết đ n
i h đưa Scratch vào giảng dạy
trong nhà trường cho học sinh từ cấp Tiểu học.
- Scratch hoàn toàn miễn phí và có thể chia sẻ rộng rãi trong cộng đồng.
- Scratch rất thích hợp để tạo ra các ứng dụng đồ họa, animation, bài học, bài giảng, mô
phỏng kiến thức, trình diễn, sách điện tử, trò chơi, … rất phù hợp với nhà trường, giáo viên, học sinh.
- Scratch là môi trường tốt nhất để dạy học sinh làm quen với tư duy máy tính, khoa học
máy tính ngay từ lứa tuổi tiểu học.
Nội dung, đối tượng cuốn sách
6 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Cuốn sách sẽ bao quát tất cả các chủ đề chính của môi trường lập trình Scratch bao gồm:
chuyển động, đồ họa, âm thanh, hội thoại, cảm biến, biến nhớ, xử lý số - xâu ký tự - mảng
số, thủ tục và clone. Đối tượng của sách có thể là giáo viên tin học, giáo viên thường, học
sinh tất cả các cấp từ Tiểu học, THCS, THPT.
Về định hướng nội dung của cuốn sách này sẽ là một trung dung giữa ứng dụng thuần túy
thực tế và kiến thức hàn lâm của khoa học máy tính. Chúng tôi không đi quá sâu vào học
thuật sẽ gây nhàm chán, khó hiểu với học sinh, nhưng cũng không sa đà quá nhiều vào các
kỹ năng thiết kế trò chơi, phim hoạt hình, …
Nội dung sách sẽ được chia thành nhiều bài học nhỏ. Mỗi bài học đều có chung 1 cấu trúc
nhất định. Người học có thể tự học hoặc học, thực hành dưới sự hướng dẫn của giáo viên.
Cấu trúc 1 bài học sẽ thống nhất sẽ bao gồm các phần sau. Mục đích
Giới thiệu ngắn mục đích, yêu cầu cần đạt về kiến thức và năng lực của người học. Bắt đầu
Phần mở đầu của mỗi bài học sẽ thường bắt đầu bằng những câu hỏi, đặt vấn đề liên quan
đến bài học để người đọc suy nghĩ và chuẩn bị, trước khi bước vào phần chính thức. Mô
hình của phần khởi động này chính là khơi dậy nguồn cảm hứng của người học, giúp người
học sẽ luôn chủ động trong quá trình học tập và luyện tập.
Nội dung bài học
Nội dung chính của mỗi bài học sẽ bao gồm một dãy các hoạt động hoặc trải nghiệm dành
cho người học. Người học có thể tự học, đọc hoặc làm theo hướng dẫn của giáo viên để thực
hiện các hoạt động này. Các hoạt động sẽ dần dần dẫn dắt người học khám phá và từng
bước nắm bắt kiến thức, dựa trên đó sẽ hình thành năng lực theo yêu cầu của bài học.
Câu hỏi và bài tập
Các bài tập, bài luyện trắc nghiệm hoặc lập trình giúp người học củng cố kiến thức đã được
học và rèn luyện kỹ năng lập trình, tư duy thuật toán và giải quyết vấn đề. Đa số các bài tập
là đơn giản. Các bài tập khó sẽ có kèm thêm dấu *.
Mở rộng
Đây là phần thực sự có ý nghĩa vận dụng, mở rộng, tìm tòi trải nghiệm dành cho người học.
Đa số các vấn đề, bài tập trong phần này là những bài khó, yêu cầu người ọ h c phải suy nghĩ,
thử nghiệm, thực hành nhiều hơn. Nếu người học làm được tất cả các bài toán, vấn đề được
đặt ra trong phần này thì chứng tỏ đã xuất sắc hoàn thành mục tiêu, mục đích của bài học.
7 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
CHƯƠNG 1: LÀM QUEN VỚI SCRATCH
8 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 1. Tư duy máy tính là gì Mục đích
Học xong bài này, bạn có thể:
- Hiểu được: để giải quyết 1 vấn đề, máy tính sẽ "tư duy", "suy nghĩ" như thế nào.
- Biết được để giải quyết 1 bài toán trên máy tính cần được thực hiện như thế nào, thông qua
các ví dụ minh họa cụ thể. Bắt đầu
1. Hàng ngày chúng ta vẫn được nghe, xem, quan sát các chương trình máy tính được điều
khiển bởi con người. Hãy kể ra 1 vài chương trình như vậy mà em biết ? Gợi ý:
- Dây chuyền tự động lắp ráp máy tính.
- Máy tính bỏ túi tự động tính toán các phép tính.
- Các trò chơi trên máy tính.
2. Em đã nghe được cụm từ "tuy duy máy tính" hay "máy tính nghĩ" ở đâu chưa? Hãy nêu ra
1 vài nguồn thông tin mà em biết. Tiếng Anh cụm từ này là "Computer thinking". Em hiểu
thế nào về cụm từ này?
3. Quan sát Robot Asimo Nhật bản. hoặc xem video: https://youtu.be/NZngYDDDfW4
Em hãy trả lời các câu hỏi sau:
- Robot này có suy nghĩ giống người không?
- Robot thực chất hoạt động như 1 máy tính, vậy máy tính có suy nghĩ không? Máy tính có tư duy không?
4. Em hãy quan sát kết quả của 1 chương trình máy tính đơn giản bằng cách mở và chạy
chương trình Start.Meo chay.sb2.
- Mô tả chuyển động của con mèo. Mèo đã thực hiện các công việc gì, theo thứ tự các bước như thế nào?
- So sánh điều em đã mô tả với hình sau:
9 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- Em có rút ra được kết luận gì không? 5. Câu hỏi cho tất cả:
- Máy tính sẽ tư duy như thế nào để thực hiện các chương trình, công việc được lên kế hoạch trước?
- Máy tính suy nghĩ và thực hiện công việc như thế nào?
- Vai trò của con người như thế nào đối với máy tính?
Nội dung bài học
1. Quân cờ trên bàn cờ vuông
Em hãy nhìn lên bàn cờ ô vuông sau. các quân cờ trên bàn cờ này mỗi lần chỉ đi được sang
ô bên cạnh theo hàng ngang hoặc hàng dọc. Câu hỏi: quân cờ màu xanh cần phải đi bao
nhiêu bước và đi như thế nào để đến được vị trí quân cờ màu đỏ?
Từ vị trí quân cờ màu
xanh đến vị trí màu đỏ có nhiều cách đi khác nhau,
nhưng cần chỉ ra các cách
đi với ít bước nhất.
Trả lời: Đi bằng 6 bước và có thể đi theo nhiều cách để đến đích.
Trên thực tế tất cả các bài toán cần giải, các vấn đề cần giải quyết cũng phải được thực hiện theo từng bước.
Ghi nhớ: máy tính thực hiện công việc theo từng bước.
10 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Em có thể tìm được rất nhiều các ví dụ khác về việc giải quyết vấn đề theo các bước trên
thực tế. Hãy cùng xem các ví dụ sau, em cần liệt kê các bước cụ thể để thực hiện các công việc đó.
- Hàng ngày đi từ nhà đến trường, em phải đi qua các đường, phố nào, hãy liệt kê lần lượt các đường, phố đó.
- Các bước để thực hiện việc nấu cơm.
- Giải 1 bài toán theo các bước, ví dụ bài toán khai triển 1 số thành tích các số nguyên tố,
bài toán giải phương trình bậc nhất, bài toán chứng minh một đẳng thức, bất ẳ đ ng thức. 2. Quét nhà
Em quan sát căn phòng. Nhiệm vụ của em là cần quét rác và đưa rác đến góc nhà, vị trí có
thùng rác. Em chỉ được dùng chổi quét theo các hướng ngang và dọc theo các lối đi trong phòng. Thùng rác Cái chổi
Hình ảnh dưới đây chỉ ra các công việc phải thực hiện đồng thời là thứ tự của chúng để hoàn
thành công việc được giao trên.
Sơ đồ thực hiện là: 1 - 2 - 3 - 4 - 5. 5 4 2 3 1
11 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Các em quan sát và trả lời các câu hỏi sau :
- Nếu thay đổi thứ tự các bước là: 3 - 1 - 2 - 4 - 5 thì công việc có hoàn thành không?
- Nếu chỉ thay đổi bước 1-2 thành: 2 - 1 - 3 - 4 - 5 thì kết quả công việc ra sao?
- Các bước 4, 5 có thể đổi chỗ cho nhau được không? Kết luận
- Thông thường người ta thường giải quyết các bài toán thực tế thông qua các bước.
- Thứ tự các bước là quan trọng để hoàn thành nhiệm vụ.
3. Quan sát một chương trình máy tính mô phỏng giải quyết vấn đề
Có rất nhiều phần mềm hoặc trò chơi mô phỏng giải quyết vấn đề thông qua các bước.
- Trò chơi Pacman nổi tiếng một thời.
Trong trò chơi này, Pacman là
người đào vàng sẽ có nhiệm
vụ tìm vàng dọc theo các con
đường trong 1 mê cung. Tuy
nhiên trên đường đi thường
xuất hiện các con quỉ sẽ tìm
cách giết hại người đào vàng.
Người đào vàng phải có
nhiệm vụ tránh các con quỉ
đồng thời đào được càng nhiều vàng càng tốt.
- Phần mềm trò chơi xếp đồ Socoban
Một bác công nhân có nhiệm
vụ chuyển các thùng trong
vườn đến vị trí đã được đặt
trước. Mỗi lần bác công nhân
chỉ có thể đẩy được 1 thùng đi
1 bước. Đường đi trong vườn
rất khó vì có nhiều bức tường
và nhiều thùng. Bác công nhân
phải tìm ra được 1 cách dịch
chuyển tối ưu nhất để hoàn thành nhiệm vụ.
- Tìm đường trên điện thoại
12 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài toán tìm đường đi (tối ưu)
giữa hai vị trí trong thành phố.
Cho trước hai vị trí Đầu và Cuối,
máy tính sẽ phải dựa trên bản đồ
giao thông thành phố để tìm ra
được 1 cách đi với khoảng cách
hoặc thời gian tối ưu nhất .
Trên màn hình máy tính sẽ hiện
đường đi tối ưu đó với các thông tin có liên quan.
Các em có thể tìm hiểu và đưa ra nhiều ví dụ khác nữa.
Theo em có những điểm gì chung với các ví dụ trên?
4. Máy tính "nghĩ" như thế nào?
Em hãy quan sát sơ đồ sau hay được mô phỏng cho các công việc xử lý trên máy tính. Input
Bộ xử lý Output Input (đầu vào):
Đầu vào được hiểu là:
- Bài toán hay vấn đề cần giải quyết .
- Các thông số, dữ liệu ban đầu của bài toán.
Bộ xử lý:
Là chương trình máy tính, phần mềm hoặc thiết bị vi xử lý bất kỳ có chức năng tiếp nhận
đầu vào, sau đó tiến hành giải quyếy bài toán. Output (đầu ra):
Kết quả của bài toán, vấn đề được thể hiện ở đầu ra.
Ví dụ bài toán tìm đường đi tối ưu.
13 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Input (đầu vào) Xử lý Output (đầu ra)
- Vị trí 2 điểm Đầu và Cuối. Thực hiện tìm đường đi tối Thể hiện trên màn hình
- Bản đồ đường giao thông
ưu từ vị trí Đầu đến vị trí đường đi tối ưu này. thành phố. Cuối.
- Các qui định khác về giao
Máy tính thực hiện bài toán
thông, các tuyến đường 1
theo 1 qui trình đã được con chiều, …. người xác ị đ nh (lập trình)
trước theo các bước chặt
chẽ, tối ưu, bảo đảm tìm ra được kết quả.
Như vậy "tư duy của máy tính" thực chất là việc con người cung cấp cho máy tính các dữ
liệu đầu vào và cách xử lý ấ
v n đề thông qua các chương trình, các bước, hay các lệnh một
cách tuần tự, chặt chẽ, đảm bảo giải quyết được bài toán, vấn đề được đặt ra.
5. Con người sử dụng máy tính để giải quyết vấn đề gì và như thế nào?
Trên thực tế con người sử dụng máy tính để giải quyết các bài toán mà nếu không có máy
tính sẽ rất khó giải quyết.
Qui trình con người sử dụng máy tính để giải quyết vấn đề th ờng ư theo các bước như sau:
- Xác định bài toán, vấn đề cần giải quyết (ví dụ: bài toán tìm đường đi trên bản đồ).
- Xác định các dữ liệu đầu vào ban đầu (vị trí 2 điểm Đầu và Cuối, bản đồ giao thông đường phố, …).
- Xây dựng chương trình để đưa vào máy tính xử lý (lập chương trình bao gồm các lệnh,
đưa vào máy tính để xử lý).
- Máy tính chạy theo chương trình đã nạp và đưa ra kết quả, thể hiện là đầu ra trên màn hình máy tính.
Câu hỏi và bài tập
1. Em hãy liệt kê các bước để thực hiện 1 số công việc hàng ngày ở nhà em (như thổi cơm,
quét nhà, giặt quần áo, ….).
2. Em hãy chỉ ra thêm các trò chơi và phần mềm mô phỏng giải quyết vấn đề.
3. Cách giải quyết bài toán sau là đúng hay sai?
Bài toán: cho trước 3 số a, b, c, tính tổng a2 + b2 + c2 nếu biết ằ
r ng mỗi bước chỉ được phép
thực hiện 1 phép toán 2 số. Input: a, b, c.
Xử lý theo các bước sau: B1. Tính a2 + b2 B2. Tính c2
B3. Lấy kết quả B1 cộng với B2. Output: in ra kết quả.
14 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
4. Cho trước số tự nhiên N (N>1). Mỗi bước em chỉ có thể thực hiện 1 trong các điều sau: - Giảm N đi 1.
- Chia đôi N nếu N là chẵn.
Giả sử cho N = 100. Hỏi em có thể thực hiện nhanh nhất là bao nhiêu bước để thu được số 1.
5. Em hãy tìm 1 đường đi từ vị trí A đến vị trí B. B A
Mở rộng
Sử dụng cách mô tả mô hình xử lý vấn đề ở trên, em hãy viết và trình bày sơ đồ xử lý với 1
số bài toán sau (viết và mô tả Input, Output và Bộ xử lý) .
1. Đầu vào là 3 số bất kỳ a, b, c, đầu ra là các số này nhưng đã được sắp xếp theo thứ tự tăng
dần. Ví dụ đầu vào là 5, -1, 3 thì đầu ra của bài toán phải là -1, 3, 5. Biết rằng mỗi bước chỉ
cho phép thực hiện đổi chỗ 2 số cạnh nhau hoặc có thể so sánh 2 số bất kỳ để kiểm tra xem
số nào lớn hơn, số nào nhỏ hơn.
2. Bài toán tính tổng của 3 số bất kỳ cho trước a, b, c nếu biết rằng mỗi bước chỉ cho phép
thực hiện: lấy tổng 2 số dương, đổi dấu của 1 số (từ âm thành dương và ngược lại), kiểm tra
2 số xem số nào lớn hơn, hoặc lấy 1 hiệu của 1 số dương lớn hơn trừ đi 1 số dương nhỏ hơn.
3. Giải bài toán chuyển đồ Socoban sau.
15 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
16 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 2. Làm quen với Scratch Mục đích
Học xong bài này, bạn sẽ biết:
- Làm quen và biết 1 môi trường ứng dụng mới: lập trình kéo thả.
- Lập trình tức là điều khiển máy tính hoạt động theo các bước, các lệnh tuần tự.
- Hiếu được qui trình hoạt động cơ bản của 1 chương trình trong môi trường Sratch. Bắt đầu
Trong bài trước các em đã được làm quen với khái niệm "tư duy máy tính", tức là cách mà
máy tính có thể "nghĩ" và "làm việc", "hành động" theo sự điều khiển của con người. Bây
giờ chúng ta sẽ làm quen với một trong những hành động cụ thể đó của máy tính. Chúng ta
sẽ được làm quen với một môi trường giao tiếp mới để con người có thể điều khiển máy tính
có thể "suy nghĩ" và "làm việc", đó là môi trường Scratch.
1. Em hãy quan sát 1 chương trình chạy trên môi trường Scratch và đưa ra các nhận xét của
mình. Chương trình được ghi trong tệp Start.Dance.sb2. Các gợi ý:
- Để chạy chương trình, em nháy lên hình lá cờ màu xanh phía trên cửa sổ chính. Em có
nhận xét gì về hoạt động của cậu bé trên màn hình?
- Để dừng chương trình em bấm nút tròn màu đỏ phía trên (cạnh hình lá cờ).
- Em hãy chú đến các hoạt động của cậu bé, âm thanh trống và quan sát nền sân khấu.
2. Em mở tệp Start.Color.sb2, chạy chương trình và viết lại nhận xét của em về hoạt động của nhân vật.
17 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Gợi ý:
- Quan sát sự thay đổi màu sắc bên ngoài của con mèo.
- Em có thể giải thích vì sao mèo lại thay đổi màu của bộ lông của mình không?
Nội dung bài học
1. Làm quen với giao diện Scratch
Scratch là môi trường mà em sẽ được học trong môn học này. Các em hãy quan sát giao diện chính của Scratch: Thanh công Thực đơn Nút trợ cụ nhanh giúp nhanh Nút trợ giúp Sân khấu
Cửa sổ lệnh Nhân vật ự ạ Khu v c t o nhân vật
Khu vực tạo Khung điều sân khấu, khiển nền
18 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Chúng ta cùng tìm hiểu nhanh các vị trí quan trọng trong giao diện Scratch. Sân khấu
Sân khấu là cửa sổ thể hiện chính của phần mềm. Khi phần mềm chạy chúng ta quan sát
phần mềm thông qua sân khấu, tương tự như khi chúng ta xem biểu diễn ca nhạc, xem phim, xem Tivi. Nhân vật
Nhân vật xuất hiện trên sân khấu, là đối tượng chính của các hoạt động. Có thể có nhiều
nhân vật, đa dạng về kích thước và chủng loại. Khi lần đầu tiên chạy Scratch, nhân vật
chính là 1 chú mèo xinh xắn.
Cửa sổ lệnh
Cửa sổ lệnh chứa các "lệnh" để điều khiển hoạt động của nhân vật. Mỗi nhân vật có 1 cửa sổ
lệnh riêng. Trong cửa sổ này không cần phải viết lệnh mà chỉ cần kéo thả các lệnh từ khung
điều khiển bên cạnh sang. Vì vậy Scratch được gọi là môi trường lập trình kéo thả.
Khung điều khiển
Là nơi chứa các "công cụ" dùng để tạo ra chương trình. Tại khung này chứa các mẫu lệnh,
người lập trình sử dụng các công cụ này để viết chương trình của mình.
Khung điều khiển này sẽ có 3 TAB thông tin: Script (Lệnh) , Costume (Backdrop) (Trang
phục / Nền sân khấu) và Soun d (Âm thanh).
Các lệnh trong Scratch được chia thành nhóm, mỗi nhóm bao gồm các lệnh có ý nghĩa gần
tương tự nhau và thể hiện bằng 1 màu cụ thể. Có 10 nhóm các lệnh như vậy trong Scratch.
Khi nháy lên 1 nhóm, khung phía dưới sẽ xuất hiện các lệnh của nhóm này.
Nhóm đang hoạt động hiện
Các biểu tượng và tên nhóm
Các lệnh cụ thể của nhóm hiện thời. Sử
dụng các lệnh này bằng cách kéo thả sang
cửa sổ lệnh bên cạnh. Thực đơn
Thực đơn chứa các lệnh chính của Scratch.
Thanh công cụ nhanh
19 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Thanh công cụ nhanh chứa một số lệnh làm việc nhanh với nhân vật và các lệnh.
Nút trợ giúp nhanh
Nút này có ý nghĩa như như: nháy chuột lên nút, sau đó nháy chuột lên 1 lệnh bất kỳ sẽ hiển
thị nội dung mô tả của lệnh này. Nút trợ giúp
Nháy nút này để hiện các trợ giúp nhanh của phần mềm.
Khu vực tạo nhân vật
Tại khu vực này em có thể thực hiện các thao tác như tạo thêm nhân vật, chỉnh sửa ngoại
hình nhân vật (thay đổi trang phục), bổ sung âm thanh, ….
Khu vực tạo sân khấu, nền
Tại khu vực này em có thể thực hiện các thao tác với sân khấu như trang trí sân khấu, tạo
thêm các cảnh sân khấu khác, tạo âm thanh nền cho sân khấu.
2. Điều khiển nhân vật bằng các lệnh
Các em hãy thực hiện các bước sau để hiểu cách điều khiển hoạt động của nhân vật con mèo.
(i) Nháy nút Scripts, nháy lên nhóm lệnh Look (màu tím) (ii) Kéo thả lệnh
từ khung điều khiển phia dưới sang cửa sổ
bên phải, sau đó sửa chữ "Hello!" thành "Xin chào".
(iii) Nháy lên nút nhóm Motion (màu xanh thẫm) (iv) Kéo thả lệnh
từ khung điều khiển phia dưới s n a g cửa sổ bên phải,
sau đó sửa số 10 thành 100.
(v) Dùng chuột kéo 2 lệnh trên sát vào nhau như hình dưới đây, ta thu được 1 đoạn chương trình gồm 2 lệnh.
Nháy chuột tại
đây để chạy đoạn chương trình này Đoạn chương trình
= Dãy các lệnh Kéo thả
20 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bây giờ để chạy đoạn chương trình này em hãy nháy chuột lên vị trí bất kỳ của đoạn
chương trình trên, và quan sát xem con mèo thay đổi như thế nào. Các em sẽ thấy gì?
Nếu bây giờ em tách 2 lệnh trên rời ra và chạy thử em thấy có gì thay đổi?
3. Bắt đầu 1 chương trình đơn giản bằng sự kiện "Bắt đầu chương trình"
Bây giờ chúng ta sẽ cùng nhau hoàn thiện đoạn chương trình trên thành một chương trình hoàn chỉnh.
Chọn nút nhóm lệnh có chữ Events (sự kiện), kéo thả lệnh sau sang cửa sổ lệnh chính.
Sau đó em điều chỉnh để có 1 đoạn chương trình gồm 3 lệnh sau.
Lệnh điều khiển sự kiện khi nháy lên lá
cờ xanh sẽ chạy đoạn chương trình dưới
Nhân vật nói "Xin chào" trong 2 giây.
Nhân vật chạy về phía trước 100 bước (pixel).
Bây giờ chúng ta đã có 1 chương trình hoàn chỉnh trên Scratch. Em có thể phóng to cửa sổ
chạy của chương trình và thực hiên lệnh chạy bằng cách nháy biểu tượng lá cờ xanh. Khi
chạy chương trình, nhân vật của chúng ta sẽ nói "Xin chào" trong 2 giây, sau đó sẽ chuyển
động về phía trước 100 bước.
Chương trình trên có thể viết ạ
l i dưới dạng các dòng chữ tiếng Việt cho dễ hiểu như sau:
Nếu nháy vào lá cờ xanh (nếu sự kiện này xảy ra)
Thể hiện dòng chữ "Xin chào" trong 2 giây.
2 lệnh này sẽ được thực
Chạy về phía trước 100 bước.
hiện nếu sự kiện trên xảy
Cách viết như trên thường được dùng trong tin học, khi thiết lập các vấn đề, bài toán và viết
các bước thực hiện để giải quyết trên máy tính.
Môt vài kết luận ban đầu.
- Các nhân vật có thể điều khiển bằng các lệnh trong cửa sổ lệnh.
- Lệnh có thể được kéo thả từ khung các mẫu lệnh, không phải viết từng lệnh trên màn hình.
21 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- Nhóm các lệnh gắn liền nhau tạo thành 1 đoạn chương trình. Khi chạy các lệnh sẽ lần lượt
chạy từ trên xuống dưới.
- Để hoàn thiện 1 chương trình hoàn chỉnh, cần đưa lệnh sự kiện lên đầu của đoạn chương trình.
- Để chạy chương trình nháy lên nút có hình lá cờ xanh. Nháy nút tròn đỏ sẽ dừng chương trình đang chạy.
- Có thể phóng to cửa sổ chạy bằng cách nháy vào nút góc trái trên màn hình.
6. Phân loại các nhóm lệnh điều khiển nhân vật
Em hãy quan sát vào khu vực khung điều khiển các lệnh của Scratch. Toàn bộ hệ thống lệnh
được chia làm bao nhiêu nhóm? Mỗi nhóm có tên là gì và đặc trưng bởi màu sắc gì?
Em hãy nhìn vào sơ đồ sau để thấy toàn bộ các nhóm lệnh trong Scratch. Nhóm lệnh chuyển độ Nhóm lệnh sự kiện Nhóm lệnh thể Nhóm lệnh điều khiển hiệ Nhóm lệnh âm thanh Nhóm lệnh cảm biến Nhóm lệnh bút vẽ Nhóm lệnh tính toán Nhóm lệnh dữ liệu Nhóm lệnh mở
- Hãy liệt kê các nhóm lệnh của Scratch, màu sắc thể hiện của nhóm và nêu nhanh ý nghĩa các nhóm này.
- Với môi trường lập trình kéo thả Scratch chúng ta không cần học thuộc lòng và nhớ chi
tiết từng lệnh. Chỉ cần hiểu ý nghĩa lệnh, cách sử dụng và kéo thả chúng sang cửa sổ lệnh là dùng được.
Câu hỏi và bài tập
1. Trong ví dụ trên, nếu em đặt 2 lệnh tách ra như hình sau:
thì em có thể chạy 2 lệnh trên như 1 chương trình không?
22 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Kết luận: các lệnh rời rạc nhau không tạo thành 1 chương trình hoàn chỉnh. Các lệnh cần kết nối với nhau. 2. Nút
nằm ở góc phải dưới của cửa sổ lệnh có ý nghĩa gì? Hãy thao tác và trả lời câu hỏi trên. 3. Hai nút nhỏ
này nằm trên thanh công cụ nhanh phía trên màn hình có tác dụng gì?
Để hiểu em hãy thực hiện thao tác sau:
- Nháy chuột lên 1 trong 2 nút trên.
- Sau đó em nháy chuột nhiều lần lên nhân vật.
- Em thấy điều gì xảy ra? Từ đó suy ra ý nghĩa của 2 nút trên.
4. Để tạo một chương trình mới, em thực hiện lệnh File / New.
Em hãy tạo 1 chương trình mới và tạo 1 đoạn chương trình đơn giản sau với nhân vật chính con mèo.
Chạy chương trình và quan sát xem con mèo thực hiện những hành động gì.
5. Để ghi lại chương trình đang làm việc, em thực hiện lệnh File / Save. Tệp chương trình
Scratch cần có phần mở rộng là *.sb hoặc *.sb2
Mở rộng
Em hãy tìm hiểu các lệnh trong nhóm chuyển động (motion) và viết 1 chương trình hoàn
chỉnh điều khiển nhân vật của em chuyển động trên màn hình.
23 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h CHƯƠNG 2: ẮT B ĐẦU LẬP TRÌNH SCRATCH
24 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Bài 3. Chuyển động 1 Mục đích
Học xong bài này, bạn có thể:
- Điều khiển nhân vật di chuyển trên màn hình (sân khấu) bằng dãy lệnh đơn giản.
- Thiết lập trang phục (costume, thể hiện bên ngoài, quần áo) cho nhân vật .
- Thay đổi nền sân khấu, màn hình. Bắt đầu
Em hãy mở chương trình moving 1.khoidong.sb2, quan sát và chạy chương trình.
a) em hãy mô tả những gì xảy ra trên màn hình.
b) theo em các lệnh nào đã làm cho nhân vật (con cánh cam) chuyển động? A. Lệnh ? B. Lệnh ? C. Lệnh ?
Em có nhận xét gì về màu sắc của các lệnh làm nhân vật chuyển động?
Nội dung bài học
1. Cùng quan sát nhóm lệnh Motion
Em hãy quan sát nhóm các lệnh trong nhóm chuyển động (motion) của Scratch.
25 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Em có nhận xét gì về các lệnh này?
- Tất cả các lệnh trong nhóm Chuyển động đều có cùng màu xanh.
- Các lệnh này có cùng chức năng điều khiển hoạt động của các nhân vật trên màn hình.
2. Tọa độ nhân vật và kích thước sân khấu
Để có thể điều khiển chuyển động nhân vật dễ dàng chúng ta cần tìm hiểu thêm thông tin về
sân khấu mà trên đó các nhân vật đóng vai chính.
Kích thước sân khấu
Sân khấu luôn có kích thước hình chữ nhật 480 x 360. Chiều ngang = 480 (điểm / pixel),
chiều cao = 360 (điểm / pixel).
Tâm của sân khấu chính là tâm của hệ trục tọa độ màn hình.
Mỗi vị trí trên sân khấu sẽ được đánh dấu bởi 2 số, 2 tọa độ (x, y). Ở đây:
x = khoảng cách từ vị trí này đến trục đứng (trục tung, trục Y); y = khoảng cách từ vị trí này
đến trục ngang (trục hoành, trục X).
Cặp số (x, y) được gọi là tọa độ của vị trí, điểm đã cho.
Giá trị tọa độ x chạy từ -240 đến 240.
Giá trị tọa độ y chạy từ -180 đến 180.
Em hãy xác định trên sân khấu các vị trí có tọa độ sau:
(0, 0); (10, -10); (100, 100).
Tọa độ của điểm trên mặt
phẳng có trục tọa độ và cách tính tọa độ.
Điểm A trên hình có tọa độ
x=4 theo trục hoành (ngang)
và y=3 theo trục tung (ngang).
26 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Mô hình tọa độ và kích thước sân khấu của Scratch.
Tọa độ của nhân vật
Khi nhân vật chuyển động trên màn hình, chúng ta xác định nhân vật này bằng tọa độ của
chúng. Tọa độ của nhân vật được tính là tọa độ của điểm chính tâm của nhân vật. Ví dụ
điểm tính tọa độ của con mèo như hình dưới đây.
Vị trí này sẽ xác định tọa độ của nhân vật con mèo.
Em hãy kéo thả lần lượt các lệnh sau và kiểm tra xem nhân vật của chúng ta chuyển động
như thế nào. Viết mô tả sang cột bên cạnh.
Biết được kích thước, tọa độ sân khấu chúng ta có thể điều khiển nhân vật chuyển động đến
bất cứ vị trí nào chúng ta muốn.
2. Hướng chuyển động của nhân vật
27 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Khi chuyển động bởi lệnh
, nhân vật bao giờ cũng di chuyển theo 1
hướng nhất định. Trong Scratch, các hướng được qui định bởi 1 số đo góc, như chỉ ra theo sơ đồ sau. up left right down
Giá trị góc của hướng tính từ -180o đến 180o. Lệnh
cho phép nhân vật quay theo chiều kim đồng hồ 1 góc cho
trước (ví dụ 15 độ theo hình ảnh). Lệnh
cho phép nhân vật quay theo chiều ngược kim đồng hồ 1 góc
cho trước (ví dụ 15 độ theo hình ảnh).
Khi 1 nhân vật mới được khởi tạo, nhân vật này luôn hướng theo hướng mặc định là hướng phải (right, 90o). Nhân vật đang Nhân vật đang xoay theo hướng xoay theo hướng down (180o / - left (-90o) Mặc định nhân Nhân vật đang vật có hướng xoay theo hướng right (90o) up (0o)
Hãy cho biết hướng các nhân vật này là hướng nào?
28 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
3. Hãy cho nhân vật chuyển động đơn giản trên sân khấu
Bây giờ các em hãy cùng thực hiện các chương trình đơn giản điều khiển các nhân vật
chuyển động trên màn hình.
1. Thiết lập 2 chương trình sau và quan sát kết quả thực hiện. Nhận xét:
- Kết quả thực hiện 2 chương trình này là như nhau (nhân vật chuyển động theo 1 hình
vuông và quay về vị trí ban đầu), tuy nhiên với chương trình 1 rất khó quan sát vì tốc độ
chuyển động nhanh quá, còn chương trình 2 thì dễ dàng quan sát sự chuyển động của nhân vật.
- Trong chương trình 2, lệnh
(ý nghĩa tạm dừng thực hiện chương trình trong
1 giây) có ý nghĩa giúp chúng ta quan sát được sự chuyển động rõ ràng hơn. Kinh nghiệm
này hay được sử dụng. - Lệnh
có màu vàng nhạt nằm trong nhóm lệnh Điều khiển (Control) mà các
em sẽ được làm quen trong các bài học tiếp theo.
2. Bây giờ em sẽ cho nhân vật chính chuyển động theo chiều ngang trên sân khấu, ví dụ
chạy từ trái sang phải và ngược lại .
Em hãy thiết lập chương trình có các lệnh sau:
Lệnh này có tác dụng cho nhân vật
chính quay lại (xoay ngược kim đồng hồ 180 )
29 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Các em sẽ thấy gì?
Em sẽ thấy chú mèo khi quay ngược kim đồng hồ 180 độ sẽ bị lộn ngược!
Để khắc phục lỗi này chúng ta sẽ dùng lệnh để điều chỉnh
cách xoay người của nhân vật. Lệnh này có 3 lựa chọn bằng cách dùng chuột nháy chọn tại
nút phía phải của lệnh. 3 lựa chọn quay là: chỉ quay trái phải (left-right); không quay
(don’t rotate); và quay tròn (all around). Chúng ta nhìn thấy chú mèo bị lộn ngược là do lựa chọn quay tròn.
Bây giờ hãy viết lại đoạn chương trình trên:
4. Thêm lệnh lặp
Chúng ta sẽ quan sát kỹ hơn chương trình đã làm trong phần đầu của mục trên và chú ý đến
4 nhóm lệnh lặp lại giống nhau. nhóm nhóm nhóm nhóm
Để khỏi phải viết lại các nhóm lệnh giống nhau nhiều lần, trong Scratch (và trong mọi môi
trường lập trình khác), người ta sử dụng các lệnh để điều khiển các cấu trúc lặp này.
Trong Scratch lệnh điều khiển này có dạng sau:
30 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Kéo thả các nhóm lệnh muốn lặp vào vị trí
này. Có thể thay đổi giá trị số 10 bằng 1 số hiê
Ý nghĩa của lệnh là cho phép thực hiện nhóm các lệnh nằm bên trong lệnh này có thể được
thực hiện lặp lại 1 số lần. Số lần lặp có thể điều chỉnh trực tiếp trên lệnh.
Quay trở lại ví dụ trên, chúng ta có thể viết lại đoạn chương trình trên bằng 1 chương trình
khác, ngắn gọn. Lệnh lặp được lấy từ nhóm lệnh Điều khiển. 1. Kéo thả nhóm lệnh này vào đây
2. Kết quả thu được, nhóm
lệnh được thực hiện lặp 4 lầ
Kỹ thuật lặp chương trình được sử dụng rất nhiều trong thực tế, trong tất cả các môi trường lập trình máy tính.
Em hãy viết lại đoạn chương trình lặp trên và chạy thử để kiểm tra kết quả.
5. Bổ sung nhân vật
Đối tượng điều khiển chính của 1 chương trình Scratch là nhân vật trên sân khấu. Chúng ta
điều khiển nhân vật bằng chương trình được đưa ra (bằng cách kéo thả mẫu lệnh) trên Cửa
sổ lệnh của nhân vật. Mỗi nhân vật có 1 cửa sổ lệnh (Script Window) của riêng mình. Điều
đặc biệt thú vị là chúng ta có thể tạo ra nhiều nhân vật trên sân khấu.
1. Khu vực làm việc với nhân vật .
Khu vực phía dưới sân khấu chính là nơi tập trung thông tin của các nhân vật có trong
chương trình. Nháy lên chữ i nhỏ sẽ xuất hiện các thông tin của nhân vật này. Khung thông
tin nhân vật và các tính năng tương ứng như sau: Các nút lệnh bổ sung thêm nhân vật.
Cửa sổ thông tin của nhân
vật. Tại đây có thể thay
đổi, sửa trực tiếp thông tin của nhân vật.
31 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Khi nháy chuột phải lên biểu tượng nhân vật sẽ có xuất hiện thêm 1 bảng chọn các lệnh nữa đối ớ v i nhân vật này.
Bảng chọn các lệnh với nhân vật khi nháy
chuột phải lên nhân vật. Các chức năng từ trên
xuống: xem thông tin; tạo 1 bản sao; xóa; ghi
hình ảnh ra file; ẩn không hiện trên màn hình.
Tại cửa sổ thông tin của nhân vật chúng ta có thể thực hiện các thao tác sau. Tên của nhân vật Hướng xoay hiện
Lựa chọn cách xoay hướng nhân vật. quay tròn trái phải không quay
Hiển thị hay ẩn nhân vật .
2. Bổ sung thêm nhân vật từ thư viện dữ liệu
Để bổ sung thêm nhân vật từ 1 thư viện có sẵn, em hãy thực hiện các bước sau. - Nháy nút tại khung nhân vật.
- Xuất hiện cửa sổ các nhân vật trong thư viện có sẵn.
Kho thư viện này có rất nhiều hình ảnh người, con vật, đồ dùng, … có thể chọn làm nhân vật của chương trình.
32 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- Nháy chuột chọn 1 hình và nháy nút OK để bổ sung hình này vào chương trình như 1 nhân vật mới.
Hình ảnh sau mô tả 1 chương trình có 4 nhân vật . Danh sách các nhân vật
hiện tại đây. Có thể bổ sung không hạn chế số
lượng nhân vật cho mỗi chương trình Scratch. 3. Hoạt động của em
Em hãy thiết lập 1 chương trình, bổ sung vào sân khẩu từ 2 đến 5 nhân vật. Sau đó em viết
các chương trình độc lập điều khiển các nhân vật này.
6. Thay đổi nền sân khấu
1. Nền sân khấu là gì?
Nền sân khấu là những gì thể hiện trên cửa sổ chính của chương trình. Các nhân vật đều
hoạt động trên nền của sân khấu. Hình nền sân khẩu Hình ảnh thu nhỏ của sân khấu và các chức
năng với sân khấu ở đây
33 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Trong hình trên, nền sân khấu là rỗng. Chúng ta có thể bố sung thêm nhiều hình nền để đưa
lên trang trí cho sân khấu.
Cửa sổ điều chỉnh, bổ sung nền sân khấu có dạng như hình sau.
Nháy nút Backdrops để vào
chức làm việc với nền sân khấu
Cửa sổ chỉnh sửa trực
tiếp đồ họa, hình ảnh của nền sân khấu. Các nút công cụ bổ sung, tạp mới, điều chỉnh nền sân khấu. Danh sách nền sân khấu hiện tại đây
2. Bổ sung thêm nền sân khấu vào chương trình
Để bổ sung thêm hình ảnh sân khấu từ 1 thư viện có sẵn, em hãy thực hiện các bước sau. - Nháy nút
tại khung thông tin sân khấu.
- Xuất hiện cửa sổ các hình nền sân khấu trong thư viện có sẵn.
34 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- Nháy chọn hình nền muốn đưa vào chương trình và nháy nút OK.
Hình nền sâu khấu sẽ đưa vào chương trình tương tự hình sau.
Khung điều khiển nhân vật và
sân khấu sau khi đã bổ sung
thêm nhiều nhân vật và nền sân khấu
Chú ý: khi nháy lên nút sân khấu phía dưới, cửa sổ Backdrops như hình sau xuất hiện cho
phép chỉnh sửa trực tiếp hình ảnh đồ họa sân khấu. Có thể đặt tên các nền sân khấu trong cửa sổ này.
35 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Dãy các hình nền sân khấu hiện ở
7. Cho nhân vật chào hỏi đâ
Nhóm các lệnh Chuyển động chỉ điều khiển nhân vật di chuyển trên sân khấu, nhưng còn
thể hiện bên ngoài của các nhân vật như ăn mặc, nói, hát thì phải dùng các lệnh của nhóm khác.
Chúng ta cùng làm quen với một vài lệnh đơn giản của nhóm lệnh Thể hiện (Look) của
Scratch. Bắt đầu từ 1 chương trình như sau:
Chú mèo trước khi xuất phát sẽ chào khán giả: "Chào các bạn, tôi là Mèo con" trong 2 giây.
Sau đó Mèo chạy vòng quanh sân khấu 1 vòng và quay trở lại vị trí cũ. Khi về đich, Mèo sẽ
chào: "Chúc các bạn ngủ ngon".
Các lệnh được kéo thả vào chương trình như sau:
2 lệnh mới trong đoạn chương trình trên là:
36 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Lệnh này thể hiện nội dung câu nói trên màn hình và dừng toàn bộ chương trình trong 1 thời
gian nhất định (ví dụ 2 giây trong ví dụ trên). Hình ảnh thể hiện có ý nghĩa nhân vật đang nói.
Lệnh này thể hiện nội dung câu nói trên màn hình (không dừng toàn bộ chương trình). Hình
ảnh thể hiện có ý nghĩa nhân vật đang nói.
Câu hỏi và bài tập
1. Viết chương trình điều khiển nhân vật thực hiện các công việc sau:
- Đi vòng quanh sân khấu 8 vòng theo chiều ngược kim đồng hồ.
- Đi vòng quanh sân khấu 5 vòng theo chiều kim đồng hồ.
- Trước khi đi nói "Chào các bạn, tôi chuẩn bị đi". Sau đó nhân vật sẽ đi vòng quanh sân
khấu 4 lần, mỗi lần đi về sẽ dừng lại và nói câu: "Tôi vừa hoàn thành công việc" trong
khoảng thời gian 2 giây trước khi đi tiếp.
2. Em hãy thiết lập các chương trình để điều khiển nhân vật chuyển động theo các sơ đồ sau,
chú ý đến mỗi ngã rẽ nên dừng lại vài giây để nghỉ ngơi. A B C
3. Em hãy viết 1 chương trình nhỏ tạo ra 4 nhân vật, khi chạy các nhân vật này chào hỏi như sau.
37 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Mở rộng
Viết chương trình thực hiện các công việc sau:
- Thiết lập 4 nhân vật như hình dưới đây.
- Lần lượt cho mỗi nhân vật chuyển động quanh sân khấu theo chiều ngược kim đồng hồ 4
lần. Con này chạy sau con kia.
38 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Bài 4. Vẽ hình 1 Mục đích
Học xong bài này bạn sẽ biết:
- Sử dụng khái niệm bút vẽ để điều khiển nhân vật vẽ các đường, hình đơn giản trên màn hình.
- Thay đổi màu sắc, độ rộng, kiểu của nét vẽ.
- Làm quen với khái niệm cảm biến và các lệnh cảm biến đơn giản. - Biết các â
c u lệnh điều khiển rẽ nhánh (selection). Bắt đầu
1. Giả sử có 1 họa sĩ với 1 số bút vẽ, bảng màu và 1 tờ giấy trắng. Họa sẽ bắt đầu vẽ. Trong
các từ sau, từ nào liên quan đến công việc vẽ của họa sĩ này:
- Trải giấy ra mặt bàn. - Nhấc bút. - Uống nước. - Hạ bút. - Hát. - Nghỉ giải lao.
- Di chuyển bút trên giấy. - Lia bút, rê bút. - Chọn màu khác. - Chọn bút khác.
2. Em đã từng làm quen với các phần mềm ậ
t p vẽ trên máy tính chưa? Hãy kể 1 vài chương trình như vậy.
3. Trong bài học này chúng ta sẽ được làm quen và học cách Scratch có thể vẽ được trên
màn hình dưới sự điều khiển của chương trình. Chương trình sẽ điều khiển những công cụ sau đây: - bút vẽ - bảng màu - nhấc bút, hạ bút
và nhiều tính năng nổi bật khác.
Hoạt động bài học
1. Chế độ vẽ theo chuyển động nhân vật
Trong Scratch, chế độ vẽ được thiết lập rất đơn giản theo nguyên tắc sau:
39 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- Đặt chế độ hạ bút (pen down).
- Khi đó khi nhân vật chuyển động sẽ tạo ra vết trên đường đi của mình, đó chính là nét vẽ
được tạo ra theo màu sắc, kiểu bút có sẵn của hệ thống.
- Trong quá trình vẽ có thể thay đổi màu vẽ, nét bút vẽ.
- Để kết thúc chế độ vẽ cần nhấc bút (pen up).
Các lệnh của nhóm vẽ (pen) đều có màu xanh lá cây.
Chúng ta chú ý các lệnh sau:
- Lệnh thiết lập chế độ vẽ:
, Sau lệnh này mọi chuyển động của nhân vật sẽ đều
để lại nét vẽ trên đường đi của mình.
- Lệnh hủy chế độ vẽ:
. Chú ý sau lệnh này các hình vẽ không bị xóa trên màn hình.
- Lệnh thiết lập màu vẽ:
. Cách xác định màu vẽ bởi lệnh này như sau:
nháy chuột lên ô vuông của lệnh, sau đó nháy chuột lên 1 vị trí bất kỳ trên màn hình có màu sắc muốn xác định.
- Lệnh thiết lập động rộng nét vẽ: . Giá trị
- Lệnh xóa tất cả các hình vẽ trên màn hình: .
Em hãy thiết lập 1 chương trình vẽ đơn giản như mô tả dưới đây và quan sát kết quả.
Xóa các hình được vẽ trước đó.
Thiết lập chế độ vẽ: hạ bút.
Đặt màu vẽ là màu: xanh.
Thiết lập độ rộng nét bút = 5.
Cho nhân vật chuyển động lên
vị trí góc phải trên của sân khấu.
2. Vẽ 1 số hình hình học đơn giản
Các em sẽ cùng thực hành vẽ các hình hình học sau bằng Scratch: hình vuông, chữ nhật,
hình thoi, hình bình hành, hình thang.
40 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Để thực hiện các chương trình vẽ được các hình trên chúng ta cần xác định tọa độ các đỉnh của các hình này.
Ví dụ với hình vuông, chúng ta xác định tọa độ các đỉnh là: (0,150) (150, 150)
Em viết chương trình điều
khiển nhân vật bắt đầu chuyển
động từ vị trí (0,0), sau đó lần
lượt di chuyển đến các vị trí (150,0), (150,150), (0,150),
cuối cùng quay trở lại vị trí ban đầu (0,0). (0, 0) (150,0)
Chương trình có thể được thiết ậ
l p như hình dưới đây. Chú ý rằng lệnh "go to x:0 y:0" được đặt tr ớ
ư c lệnh "pen down" chỉ ra rằng chỉ sau khi nhân vật ị
d ch chuyển đến vị trí (0,0) mới
bắt đầu quá trình vẽ.
Kết quả của chương trình được thể hiện ở hình phải.
Tương tự chúng ta thiết lập tọa độ của các hình còn lại và tạo chương trình vẽ tương ứng.
41 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h (0,150 (200,150) (50,150) (150,150) (0, (200,0) (0, (200,0) (100, 80) (-50,150) (150,150) (0, 0) (200, 0) (100, -80) (0, 0) (200, 0)
Ẩn nhân vật trong các bài toán vẽ hình
Trong 1 số bài toán vẽ hình nếu không có nhu cầu hiển thị nhân vật thì Scratch cho phép ẩn,
không hiển thị (tạm thời) nhân vật bằng lệnh
từ nhóm Hiển thị (Look). Ngược lại lệnh
có tác dụng hiển thị trở lại hình ảnh nhân vật trên màn hình.
Sử dụng hình ảnh con rùa làm nhân vật của bài toán vẽ hình
Logo là phần mềm đầu tiên cho phép lập trình tạo bút vẽ trên màn hình. Trong phần mềm
Logo sử dụng hình ảnh con rùa để vẽ. Chúng ta cũng có thể tạo ra các nhân vật hình ảnh
Rùa trong các bài tập vẽ hình để tạo ra khung cảnh giống trong phần mềm Logo .
3. Thay đổi màu và nét bút
Quan sát các tính chất sau liên quan đến các tính chất của công việc vẽ.
42 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Tính chất 1 Tính chất 2 Tính chất 3
Em hãy chỉ ra tên của các thuộc tính trong các cột của bảng trên.
Có 3 thông số sau liên quan đến bút vẽ trong Scratch: màu vẽ (color), độ rộng nét bút (size)
và độ mờ nét bút (shade).
Màu bút vẽ (pen color)
Màu sắc của bút vẽ được thiết lập bởi lệnh
. Giá trị màu sắc của bút
vẽ trong Scratch được đánh số từ 0 đến 200 theo dải màu cầu vồng. Dải màu theo sắc cầu vồng được thiết lập trong Scratch, lấy giá trị số từ 0
Dải các giá trị
màu của bút vẽ
từ 0 đến 200. 0 30 70 100 130 170 200
Ta có bảng giá trị màu ngắn sau: Giá trị Màu Giá trị Màu Giá trị Màu 0 Đỏ 70 Xanh lá cây 130 Xanh thẫm 30 Vàng 100 Xa da trời 170 Hồng
Độ rộng nét bú t (pen size)
Độ rộng của nét bút được tính bằng pixel (điểm). Lệnh sẽ thiết lập
kích thước của nét bút vẽ hiện thời.
Độ mờ nét bút (pen shade)
43 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Độ mờ (hay độ đậm nhạt) của bút vẽ được đo bởi tham số shade có gía trị từ 0 đến 100. Giá
trị 0 là đậm nhất (độ mờ = 0), giá trị = 100 là mờ hoàn toàn. Lệnh
thiết lập độ mờ của nét bút.
Ngoài 3 lệnh thiết lập thông số chính thức cho màu bút, kích thước và độ mờ nét bút, trong
Scratch còn có các lệnh làm thay đổi các giá trị này.
Thay đổi màu của bút theo giá trị được nhập trong lệnh. Thay đổi k
ích thước nét bút theo giá trị được nhập trong lệnh.
Thay đổi độ mờ bút theo giá trị được nhập trong lệnh.
Em hãy thiết lập các chương trình thực hiện kết quả thay đổi màu sắc, kích thước và độ mờ
sử dụng các mẫu lệnh trên.
Em hãy viết lại các đoạn chương trình thể hiện trên màn hình các hình vẽ sau:
4. Thiết lập bút vẽ riêng
Mục đích của chúng ta trong bài luyện này là thiết
lập một bút vẽ (như 1 nhân vật trên sân khấu) và có
khả năng vẽ các nét bút đúng tại vị trí đầu bút như hình bên.
Chú ý nét vẽ của bút xuất phát từ chính đầu ngòi bút trong hình.
Em hãy thực hiện các bước sau đây:
- Bổ sung thêm 1 nhân vật vào chương trình. Lần
này hãy chọn nhân vật bút chì (pencil) trong danh
sách để đưa vào sân khấu.
44 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Chọn bút vẽ theo hình ảnh này (pencil).
- Sau đó em có thể xóa nhân vật mèo bằng cách nháy chuột phải lên mèo tại cửa sổ điều
khiển nhân vật và chọn lệnh delete.
Bây giờ Bút chì đã hiện như nhân vật duy nhất trên màn
hình. Tuy vậy nếu thực hiện lệnh vẽ chúng ta sẽ thấy nét vẽ
xuất phát từ điểm giữa của bút chì (xem hình ảnh bên).
Trong Scratch, nét vẽ sẽ xuất phát từ tâm của nhân vật. Do
vậy muốn nét vẽ đi qua đầu bút chì chúng ta cần chuyển
tâm của hình về vị trí đầu bút chì. Cách thực hiện như sau:
- Nháy chọn bút chì trong khung điều khiển nhân vật.
- Nháy lên TAB Costume. Sẽ xuất hiện màn hình chỉnh sửa hình ảnh trang phục của nhân
vật hiện thời, cụ thể ở đây là bút chì.
Bên phải là cửa sổ chỉnh sửa đồ họa của nhân vật đang chọn (ở đây là bút chì). Nhiệm vụ
của chúng ta là chuyển tâm của nhân vật về đầu bút. Em thực hiện theo các bước sau. 1. Nháy chuột lên nút có hình dấu cộng (+) này. Đây là chức năng chọn tâm của hình nhân vật.
45 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h 2. Xuất hiện 2 đường vạch ngang, dọc như hình bên. Em hãy nhấn giữ và rê chuột đến điểm đầu bút và nhả chuột.
3. Công việc điều chỉnh vị trí tâm nhân vật bút chì đã hoàn thành. Em có thể kiểm tra để xem bút sẽ vẽ như thế nào.
Hãy sử dụng bút này để vẽ 1 hình vuông trên màn hình.
5. Vẽ theo điều kiện và sự kiện cảm biến
Những chương trình mà chúng ta đã biết đều là 1 dãy các lệnh bắt đầu bằng lệnh sự kiện
. Lệnh này điều khiển đoạn chương trình gắn phía dưới chạy khi nháy chuột lên lá cờ.
Trong nhóm các lệnh sự kiện còn có 1 lệnh điều khiển theo sự kiện nháy lên 1 phím bất kỳ. Đó là lệnh
. Lệnh này có ý nghĩa tương tự lệnh trên, chỉ khác là
nhóm các lệnh gắn bên dưới sẽ thực hiện khi phím tương ứng được nháy.
Chúng ta hãy cùng thiết lập chương trình sau:
Nếu có sự kiện nháy lên lá cờ: khởi tạo chế độ vẽ đồ họa
với các tham số ban đầu.
46 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nếu sự kiệnmột trong các phím ← → ↓ được bấm, nhân vật sẽ
xoay các góc 90 độ trái, 90 độ phải và 180 độ.
Nếu phím ↑ được bấm, nhân vật sẽ tiến lên phía trước 10 bước. Chúng ta sử dụng lệnh
, trong đó phím tương ứng được chọn bằng
cách nháy chuột lên nút hình tam giác và chọn tên phím tương ứng của sự kiện. Trên cửa sổ
lệnh của nhân vật này sẽ đặt 5 chương trình như sau.
Nháy chuột lên vị trí này
sẽ hiện ra tất cả các phím
trên bàn phím. Lựa chọn
1 để thiết lập lệnh cho sự kiện nháy phím này.
Thiết lập chương trình như dưới đây và quan sát hoạt động của chương trình. Các đoạn chương trình này được đặt trong cùng 1 cửa sổ lệnh của nhân vật, và được thực hiện đồng thời.
Chú ý: Trong các bài tiếp theo các em sẽ còn được học thêm cách điều khiển bàn phím bằng
các công cụ cảm biến khác của Scratch.
6. Lệnh Stamp vẽ hình của nhân vật lên màn hình
47 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Lệnh Stamp có chức năng in hình nhân vật lên màn hình tại vị trí và thời điểm thực hiện
lệnh (với điều kiện đang ở chế độ hạ bút).
Em hãy thiết lập chương trình để có thể vẽ được hình dưới đây.
Em cần tạo một nhân vật mới có hình tròn màu xanh đặc, sau đó cần đặt tâm của nhân vật
đúng vị trí tâm hình tròn.
Câu hỏi và bài tập
1. Hãy viết chương trình để thực hiện vẽ các hình sau.
2. Hãy viết chương trình vẽ các hình sau, kết hợp các công cụ màu sắc và stamp.
3. Trong ví dụ của mục 5, em hãy thay đổi và bổ sung thêm yêu cầu sau:
- Khi nhân vật đi sang trái thì màu vẽ sẽ vàng, khi sang phải màu vẽ là xanh lá cây, đi lên
với màu đỏ và đi xuống với màu xanh thẫm.
48 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
4. Sử dụng lệnh Stamp để viết chương trình vẽ hình sau:
Mở rộng
1. Xây dựng chương trình có các chức năng sau.
- Có 2 nhân vật là bút chì và quả bóng hình tròn.
- Khi chạy chương trình, cả 2 bút chì và quả bóng đều vẽ lên 1 hình vuông ở 2 bên màn hình.
- Bút chì kẻ hình vuông màu vàng, quả bóng tạo hình vuông màu xanh.
49 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Bài 5. Âm thanh 1 Mục đích
Học xong bài này, bạn sẽ biết:
- Kết nối âm thanh với nhân vật. Nhân vật nói và thể hiện lời nói bằng chữ và âm thanh.
- Các lệnh tạo âm thanh, đánh trống và chơi nhạc trên nền sân khấu.
- Điều khiển nhân vật nhảy múa.
Bắt đầu 1. Chúng ta đã biết ệ
l nh say có ý nghĩa như thế nào. Lệnh
sẽ làm cho mèo con kêu meo meo như sau
Tuy vậy chúng ta chỉ nhìn thấy mèo kêu mà không nghe thấy giọng nói của mèo. Vậy có
cách nào để nghe được giọng của mèo, hay của bất kỳ một nhân vật nào khác hay không?
2. Trong bài học này, em sẽ được làm quen và học được các lệnh liên quan đến âm thanh.
Có rất nhiều điều thú vị đang ở phía trước.
- Âm thanh, giọng nói có thể phát ra từ nhân vật hay không? Nhân vật sẽ "nói" như thế nào?
- Nhạc nền của sân khấu có thể bật lên được hay không?
- Nhân vật của chúng ta có thể hát được không?
- Nhân vật có thể chơi các nhạc cụ, đánh trống, thổi kèn được hay không?
Nhưng câu hỏi như vậy em sẽ được lần lượt làm quen trong bài học này.
Nội dung bài học
1. Nhân vật có thể nói, hát Chúng ta hãy bắt ầ
đ u từ nhóm lệnh Sound (âm thanh) và thực hiện lệnh trong nhóm lệnh này.
Chương trình ngắn sau đây sẽ cho chúng ta cảm giác nhân vật có thể nói, hội thoại và giao
tiếp bằng âm thanh trong Scratch.
50 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Em sẽ nghe và nhìn thấy gì?
Em sẽ nghe thấy tiếng kêu meo meo của Mèo và nhìn thấy dòng chữ Meo meo trên màn hình.
Như vậy các nhân vật trong Scratch không những có thể "nói" bằng chữ trên màn hình, mà
còn có thể hát, nói bằng âm thanh thật của mình thông qua loa của máy tính.
Mỗi nhân vật trong Scratch đều có thể có một hay nhiều âm thanh, giọng nói đi kèm. Số
lượng âm thanh của mỗi nhân vật là không hạn chế.
Lệnh play sound cho phép nhân vật thể hiện âm thanh của mình trực tiếp trên máy tính.
Trong lệnh play sound cho phép hiển thị và lựa
chọn âm thanh tương ứng của nhân vật. Chọn âm
thanh cần thể hiện cho nhân vật này.
2. Nhóm lệnh âm thanh
Nhóm lệnh âm thanh (sound) có màu tím sẫm. Các lệnh làm việc với âm thanh rất đa dạng, chúng ta sẽ bắt ầ
đ u bằng nhóm lệnh đơn giản đầu tiên: các lệnh bật, tắt âm thanh của nhân vật.
Các lệnh bật âm thanh (sound) của nhân vật (hoặc sân khấu)
Các lệnh đánh trống và liên quan đến nhịp trống
Các lệnh chơi nhạc và liên quan đến nhạc cụ
Các lệnh làm việc với cường độ âm thanh
Các lệnh làm việc với nhịp trống
51 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Em hãy thử và phân biệt sự khác biệt khi thực hiện của các nhóm lệnh sau: Lệnh đầu tiên phát âm
Lệnh đầu tiên phát âm thanh
Lệnh say được thực hiện
thanh "meo meo", ngay sau "meo meo" và đợi cho đến khi trước, sau đó đến lệnh play
đó thực hiện lệnh say mà
âm thanh kết thúc mời thực sound. không cần đợi âm thanh hiện lệnh say. kết thúc.
Em hãy thực hiện cả 3 nhóm lệnh trên và trả lời các mệnh đề sau đúng hay sai.
1. Cả 3 đoạn lệnh trên có tác dụng hoàn toàn giống nhau.
2. Các đoạn lệnh số 1 và 3 có tác dụng giống nhau. 3. Lệnh play soun
d sẽ thực hiện bật âm thanh có trong lệnh này đồng thời với các lệnh tiếp theo của lệnh này.
4. Lệnh play sound sẽ thực hiện bật âm thanh có trong lệnh, chờ nghe xong âm thanh sẽ
thực hiện các lệnh tiếp theo.
5. Lệnh play sound .. until done sẽ thực hiện bật âm thanh có trong lệnh, chờ nghe xong
âm thanh sẽ thực hiện các lệnh tiếp theo. Chú ý: Lệnh
sẽ dừng tất cả các âm thanh đang bật trong chương trình.
3. Âm thanh, nhạc nền sân khấu
Âm thanh không chỉ có ở nhân vật, mà sân khấu cũng có thể có âm thanh, nhạc nền của
riêng mình. Chúng ta hãy thực hiện một hoạt động đơn giản sau để hiểu ý nghĩa của âm thanh sân khấu.
(a) Em hãy bổ sung nền sân khấu mới từ kho các hình ảnh đã có của phần mềm, ví dụ, lấy hình ảnh sau (bedroom).
(b) Làm ẩn đi nhân vật chính là chú mèo.
(c) Nháy chọn biểu tượng sân khấu trong khung điều khiển phía dưới và kéo thả đoạn
chương trình như trong hình ảnh sau.
52 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Kéo thả 2 lệnh này từ cửa sổ lệnh của sân khấu.
Làm ẩn đi nhân vật Mèo con Bổ sung thêm hình ảnh sân khấu này.
Nháy tại đây để vào cửa sổ lệnh của sân khấu.
Chúng ta chú ý đến đoạn chương trình ngắn của sân khấu này.
Lệnh này nằm trong nhóm sự kiện (event) của sân khấu.
Các lệnh bên dưới sẽ thực hiện mỗi khi nháy chuột lên sân ấ
Bật âm thanh của sân khấu được ghi trong lệnh
Khi chạy chương trình này, em sẽ thấy mỗi khi nháy chuột lên sân khấu sẽ nghe được 1 âm thanh nhỏ phát ra.
Trên thực tế mỗi nhân vật và sân khấu nền của 1 chương trình đều có thể gán với một hay
nhiều âm thanh khác nhau. Các âm thanh này rất đa ạ
d ng, có thể là lời nói, tiếng động, nhạc
nền, bài hát. Các tệp âm thanh có thể dùng bao gồm các dạng wav, mp3, ….. Nhân vật có âm thanh, Sân khấu có các âm nhạc, giọng nói riêng. Số lượng âm thanh cho
thanh, nhạc nền riêng của mỗi nhân vật là không hạn chế. mình.
4. Thu âm trực tiếp âm thanh cho nhân vật
Trong hoạt động này, em sẽ thực hiện việc thu âm trực tiếp từ máy tính qua micro để tạo ra
một âm thanh của nhân vật. Các bước thực hiện như sau.
(1) Lựa chọn record trong lệnh play sound của nhân vật.
53 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
hoặc vào TAB Sounds của khung điều khiển và nháy lên biểu tượng micro .
Cửa sổ sau sẽ xuất hiện để chuẩn bị thu âm trực tiếp.
Nháy nút này để bắt ầđu thu âm.
Trong quá trình đang thu âm, cửa sổ này có dạng như sau:
Nháy nút này để kết thúc thu âm. Trong thời gian thu âm,
nút này chuyển màu đỏ.
Khi kết thúc thu âm, âm thanh vừa được thu sẽ hiển thị trên cửa sổ như sau:
54 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bây giờ có thể thực hiện việc đặt tên cho âm thanh vừa thu âm.
5. Bổ sung âm thanh cho nhân vật và sân khấu
Trong hoạt động này, em sẽ thực hiện thao tác bổ sung âm thanh cho nhân vật (hoặc sân
khẩu) lấy từ 1 kho âm thanh có sẵn của phần mềm.
Cửa sổ làm việc với â
m thanh của nhân vật hoặc sân khấu
Như chúng ta đã biết, trong Scratch, các nhân vật có thể nói, hát, phát ra tiếng nói của mình.
Sân khẫu cũng có thể có âm thanh nền. Trong màn hình Scratch nếu nháy lên nút Sound
chúng ta sẽ vào chức năng cho phép bổ sung thêm âm thanh cho nhân vật. Cũng trên màn
hình này sẽ hiện toàn bộ danh sách các âm thanh hiện đang có của nhân vật. Với các âm
thanh có sẵn chúng ta có thể thực hiện các thao tác sau: Khu vực làm việc với âm thanh của nhân vật hoặc sân khấu. - Chỉnh sửa âm thanh. - Xóa âm thanh. - Thay đổi tên âm thanh. Âm thanh hiện thời Xóa âm thanh
Vị trí đổi tên âm thanh Khu vực chỉnh sửa âm thanh Danh sách âm thanh
55 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Mỗi nhân vật có thể đi kèm 1 hoặc nhiều âm thanh, em có thể bổ sung âm thanh từ các kho
có sẵn, có thể thu âm trực tiếp hoặc lấy từ các tệp âm thanh trên máy tính.
Em hãy thực hiện thao tác bổ sung âm thanh cho nhân vật bằng cách lấy từ 1 kho có sẵn.
Bổ sung âm thanh từ kho có sẵn - Nháy vào nút hình loa
ở phía trên khung làm việc với âm thanh của nhân vật .
- Xuất hiện cửa sổ có danh sách các âm thanh.
- Em nháy chọn 1 âm thanh và nháy nút OK.
Em sẽ thấy âm thanh này đã được đưa vào khu vực âm thanh của nhân vật.
Danh sách các âm thanh của
nhân vật hiển thị tại đây.
Bổ sung âm thanh từ tệp ngoà i - Nháy nút .
- Xuất hiện hộp hội thoại mở tệp có dạng tương tự hình sau. Tìm kiếm tệp âm thanh ngoài.
56 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- Chọn tệp âm thanh muốn bổ sung và nháy nút Ope .
n Tệp âm thanh này sẽ được đưa vào
danh sách âm thanh của nhân vật (hoặc sân khấu).
Câu hỏi và bài tập
1. Thiết lập nhân vật là thầy giáo, thu âm lời nói "Chào em" và viết đoạn chương trình thầy
giáo nói và thể hiện dòng chữ "Chào em" trên màn hình.
2. Thiết lập nhân vật là học sinh, thu âm lời nói "Em chào thầy ạ" và viết đoạn chương trình
em học sinh chào thầy giáo, nói và thể hiện dòng chữ "Em chào thầy" trên màn hình.
57 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
3. Thiết lập 2 nhân vật là thầy giáo và học sinh. Thu âm giọng nói của thầy "Chào em",
giọng nói học sinh "Em chào thầy ạ" và thực hiện thiết kế chương trình như sau:
- Thầy nói "Chào em" và thể hiện lời chào trên màn hình.
- Sau 1 giây, học sinh sẽ chào lại "Em chào thầy ạ" và hiện dòng chữ trên màn hình.
4. Thiết lâp chương trình như sau:
- Nền sân khấu là hình ảnh một ngôi trường.
- Nhân vật chính là hai bạn học sinh nhỏ đang đi học.
- Em bổ sung bài hát "Em yêu trường em" cho nhân vật hai bạn nhỏ này.
- Cho chương trình chạy thì hát bài hát trên. Khi hát xong thì hai bạn nhỏ sẽ chào mọi người.
Mở rộng
1. Em hãy viết 1 chương trình đơn giản có âm thanh với các yêu cầu sau.
- Nhân vật chính là 1 em bé.
- Em bé sẽ chạy vòng quanh sân khấu, mỗi bước chạy sẽ vọng lên tiếng thịch thịch của bàn chân.
2. Viết chương trình sau:
58 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- Màn hình nền trắng, có 1 cái bút chì là nhân vật chính.
- Khi chạy chương trình, bút bắt đầu vẽ các hình đa giác đều trên màn hình, bắt đầu là tam
giác, tứ giác và ngũ giác đều.
- Khi nháy chuột lên màn hình thì lời 1 bài hát quen thuộc vang lên. Em có thể tìm chọn một bài hát bất kỳ.
59 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Bài 6. Chuyển động 2 Mục đích
Học xong bài này, bạn sẽ biết:
- Các lệnh chuyển động phức tạp hơn trên màn hình.
- Giao tiếp đơn giản giữa nhân vật và máy tính.
- Sử dụng lệnh lặp đơn giản và lặp vô hạn.
- Bước đầu làm quen với lệnh điều khiển if … then …
- Làm việc với 2 hoặc nhiều nhân vật. Chương trình song song. Bắt đầu
1. Quan sát chương trình sau, bạn có nhận xét gì về chuyển động của nhân vật.
2. Quan sát tiếp chương trình sau.
- Bạn có nhận xét gì về chuyển động của nhân vật? Có điểm gì giống và khác nhau so với chương trình trên.
Nội dung bài học
1. Điều khiển nhân vật khi chạm biên màn hình
Có bao giờ em nghĩ rằng nếu chúng ta cho các nhân vật chuyển động ra khỏi phạm vi màn
hình thì sẽ như thế nào không? Hoạt động này sẽ giúp em điều khiển nhân vật tránh được
hiện tượng trên. Trong Scratch có 1 lệnh riêng như vậy, đó là lệnh ,
60 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Lệnh này có tác dụng như sau: khi nhân vật
chuyển động chạm cạnh sân khấu, nhân vật sẽ tự
động dừng và quay lại theo hướng đối xứng gương
với hướng ban đầu. Hướng ban đầu và hướng quay
được chỉ ra trong hình bên.
Chú ý: lệnh này chỉ có trong Scratch và thường
được đặt sau các chuyển động của nhân vật ể đ
điều khiển chuyển động này .
Em hãy thử đoạn chương trình sau để kiểm tra tác
Khi nhân vật chuyển động gặp dụng của lệnh trên.
cạnh sân khấu, nhân vật sẽ dừng
lại và quay hướng theo góc đối
xứng với hướng lúc đi đến.
Lệnh wait (1) secs có tác dụng cho nhân vật dừng lại trong 1 thời gian để quan sát được dễ hơn.
2. Lệnh lặp vô hạn
Chúng ta đã được làm quen với lệnh trong nhóm điều khiển dùng để làm cho 1 đoạn chương
trình thực hiện lặp lại 1 số lần (lệnh repeat). Nếu chúng ta muốn 1 đoạn chương trình được
lặp lại vô hạn lần thì cần sử dụng lệnh dưới đây.
Nhóm các lệnh nằm trong khung này sẽ được lặp lại vô hạn lần
cho đến khi người sử dụng nháy nút đỏ trên màn hình hoặc có
lệnh cho phép dừng vòng lặp hoặc chương trình.
Bây giờ thì em hãy thử lại và hiểu hai chương trình đã được nêu trong phần mở đầu, em có
thể trả lời đươc câu hỏi đặt ra.
Nhân vật chuyển động liên tục, vô hạn dọc
Nhân vật chuyển động liên tục, vô hạn, mỗi
theo các cạnh của 1 hình vuông.
khi gặp cạnh sân khấu thì quay lại và đi tiếp.
3. Hội thoại giữa 2 nhân vật, chương trình song song
Trong hoạt động này chúng ta cùng thiết kế 1 chương trình đơn giản sau.
61 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nhân vật: Mèo và Cánh cụt .
Nội dung chương trình cần thực hiện.
Mèo (trông thấy Chim) chào "Xin chào bạn Cánh cụt". Chờ trong 3 giây.
Cánh cụt (thấy Mèo chào) chào "Chào Mèo con".
Em hãy phân tích yêu cầu của đầu bài và viết ra các công việc cần thực hiện của Mèo và Cánh cụt .
Công việc của Mèo
Công việc của Cánh cụt
Em cần thực hiện các bước sau:
- Bổ sung thêm nhân vật chim cánh cụt như hình trên và đổi tên 2 nhân vật thành "Mèo" và "Cánh cụt".
- Trong cửa sổ lệnh của Mèo và Cánh cụt, em viết 2 chương trình riêng biệt cho Mèo và
Cánh cụt như hình dưới đây. Chú ý: hai chương trình sẽ thực hiện đồng thời, song song, nên
cần để câu chào của Mèo trong 5 giây, còn Cánh cụt thì cần cần chờ đợi 3 giây đúng theo
yêu cầu, sau đó mời chào Mèo.
- Kết quả thực hiện chương trình.
Em hãy bổ sung thêm các lệnh để mở rộng yêu cầu của bài toán trên.
Mèo (trông thấy Chim) chào "Xin chào bạn Cánh cụt".
Đồng thời Mèo tiến 10 bước về phía Cánh cụt. Chờ trong 3 giây.
Cánh cụt quay lại phía Mèo.
Cánh cụt chào "Chào Mèo con".
62 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
4. Chuyển động bằng thay đổi trang phục
Để mô tả chuyển động của nhân vật, ngoài các lệnh cho phép nhân vật ị d ch chuyển vị trí
trên màn hình, chúng ta còn có thể sử dụng hiệu ứng thay đổi hình ảnh nhân vật.
Mỗi nhân vật sẽ có thể có nhiều hình ảnh minh họa, được gọi là trang phục. Nút Costume
cho phép em bổ sung và chỉnh sửa các hình ảnh trang phục này. Ví dụ nhân vật Hip-hop sau
có đến 12 bộ trang phục. Như vậy kết hợp thay đổi trang phục và dịch chuyển trên màn hình
sẽ tạo ra các hình ảnh chuyển động thực của nhân vật. Phim hoạt hình cũng được thiết kế
dựa trên nguyên tắc này. Cửa sổ vẽ, Các trang chỉnh sửa phục của trang phục nhân vật. của nhân vật. Scratch cho phép tạo ra nhiều hình ảnh - trang phục khác nhau của 1 nhân vật .
Trong nhóm lệnh Thể hiện (Look) có 2 lệnh điều khiển trang phục sau. Lệnh
có tác dụng cho nhân vật chuyển sang trang phục tiếp theo trong danh sách. Lệnh
có tác dụng cho nhân vật chuyển sang trang phục được chọn trong danh sách.
Bây giờ em hãy thiết kế đoạn chương trình cho nhân vật Hip-hop của chúng ta vừa dịch
chuyển trên màn hình (dùng lệnh move), vừa thay đổi trang phục (dùng lệnh next costume). Chương trình 1. - Vòng lặp: 10 lần.
- Nhân vật thay đổi trang phục sau mỗi 10 bước.
- Sau khi thay trang phục thì dừng chương trình 1 iâ
Quan sát chương trình trên, em có nhận xét gì về chuyển động của chú bé Hip-hop?
63 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bây giờ chúng ta sẽ làm tốt lên chương trình trên bằng cách tăng số vòng lặp lên 100, nhân
vật sẽ thay đổi trang phục chỉ sau 5 bước và thời gian chờ chỉ là 0.5 giây. Hiệu ứng chuyển động sẽ tốt lên. Chương trình 2. - Vòng lặp: 100 lần.
- Nhân vật thay đổi trang phục sau mỗi 5 bước.
- Sau khi thay trang phục thì nghỉ nhanh 0.5 giây.
5. Lệnh điều khiển có điều kiện
Trong hoạt động này em sẽ làm quen với 1 lệnh quan trọng của Scratch, lệnh điều khiển có
điều kiện if … then (nếu …. thì). Đây là 1 lệnh, 1 tư duy quan trọng của việc điều khiển máy tính làm việc.
Trên thực tế chúng ta thường rất hay gặp tình huống mà hành động được quyết định tùy theo các điều kiện cụ t ể h . Ví dụ:
- Nếu trời nắng thì tôi sẽ đi chơi.
- Nếu bạn gặp không làm được bài thì tôi sẽ giúp bạn.
Mệnh đề trên được thể hiện tổng quát thành câu lệnh sau:
Nếu <điều kiện> thì
Ở đây <điều kiện> là 1 biểu thức, hoặc mệnh đề luôn có giá trị Đúng hoặc Sai. Các mệnh
đề, biểu thức chỉ mang ý nghĩa đúng, sai được gọi là biểu thức logic.
Ví dụ các biểu thức logic. 1 = 2 Nhận giá trị sai . 15 > 3.4 Nhận giá trị đúng.
Lệnh thực hiện lệnh theo điều kiện (logic) là lệnh If …. then, lệnh này nằm trong nhóm lệnh
Điều khiển (Control) có màu nâu.
Điều kiện thực hiện lệnh mô tả bằng 1 biểu
thức hay giá trị dạng Đúng / Sai (logic). Biểu
thức logic thể hiện hình trám nhọn ở 2 đầu.
Nhóm lệnh trong vị trí này sẽ được thực
hiện khi biểu thức logic trên là Đúng
Trong Scratch có 1 số lệnh là các mệnh đề logic, chỉ có giá trị đúng và sai. Chúng ta cùng
tìm hiểu 2 lệnh này trong nhóm lệnh Cảm biến (Sensing).
Lệnh này đóng vai trò 1 điều kiện logic. Lệnh chỉ trả lại giá trị
Đúng nếu nhân vật hiện thời va chạm với 1 đối tượng khác chỉ ra
trong lệnh (nhân vật khác hoặc cạnh sân khấu).
Lệnh này chỉ trả lại giá trị Đúng nếu nhân vật hiện thời tiếp xúc với
màu sắc được chỉ ra ngay trong lệnh.
64 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Ví dụ đoạn chương trình sau kiểm tra xem nhân vật có chạm vào cạnh sân khấu hay không,
nếu đúng thì sẽ thông báo "Tôi va phải cạnh sân khấu rồi".
Bây giờ em hãy thực hiện chương trình với nhiệm vụ sau.
Vẫn là bài toán cho chú Mèo chuyển động tự do, vô hạn
trên màn hình, nếu gặp cạnh sân khấu thì quay lại (xem
ví dụ mục 1). Tuy nhiên bổ sung thêm yêu cầu sau:
Trên sân khấu vẽ thêm 1 vạch đứng màu đỏ.
Mèo chỉ được phép chuyển động tự do ở vùng bên trái
vạch đỏ. Nếu chạm vạch đỏ sẽ lập tức quay sáng trái với góc nghiêng 45 độ.
Em hãy cùng thực hiện chương trình này theo các bước sau.
1) Chỉnh sửa sân khấu, bổ sung thêm 1 đường thẳng đứng màu đỏ.
Em hãy nháy chọn biểu tượng sân khấu, nháy tiếp nút Backdrops, khi đó màn hình chỉnh
sửa hình ảnh sân khấu như hình dưới đây. Em hãy thực hiện tiếp theo sơ đồ dưới đây. 2. Lựa chọn công cụ kẻ đoạn thẳng 5. Kẻ 1 đoạn thẳng đứng tại đây. 1. Lựa chọn kiểu hình ảnh Vector Mode 3. Lựa chọn 4. Lựa chọn độ màu đỏ cho dày của đường công cụ vẽ kẻ
65 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
2) Bây giờ em thiết kế lại chương trình đã có trong mục 1.
3) Trong vòng lặp này, em cần đưa vào thêm 1 số lệnh để điều khiển nhân vật nếu va chạm
với đoạn thẳng đứng màu đỏ thì phải quay lại. Đoạn chương trình này có dạng sau: Nếu thì
Quay lại theo hướng 45 độ
Em kéo thả ra màn hình lệnh của nhân vật các lệnh sau, sau đó điền thông số và kéo thả chúng vào đúng vị trí.
Để thiết lập màu đúng của lệnh - biểu thức logic này em làm như sau:
- Nháy chuột lên vị trí ô vuông chọn màu của lệnh.
- Di chuyển chuột ra sân khấu và nháy lên đoạn thẳng
đứng. Màu của đoạn thẳng này sẽ tự động điền vào biểu thức của lệnh này.
4) Kết quả em thu được đoạn chương trình sau:
5) Chạy chương trình và kiểm tra kết quả.
Câu hỏi và bài tập
1. Em hãy mô tả kết quả của đoạn chương trình sau:
66 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
2. Mở rộng đoạn chương trình trong mục 4, cho cậu bé Hip-hop chuyển động vô hạn từ trái
qua phải, gặp cạnh sân khấu thì quay lại và cứ như vậy tiếp tục.
3. Các biểu thức logic sau là đúng hay sai? A. 4 < 5. B. 5 + 7 - 2 > 10. C. 23 = 32 D. √2 > 1.4
4. Em hãy chạy đoạn chương trình sau và giải thích kết quả chương trình.
Mở rộng
1. Thiết kế 1 trò chơi đơn giản
Em hãy thiết kế 1 trò chơi đơn giản "Thả bóng" theo các yêu cầu sau:
Nhân vật: quả bóng và thanh ngang.
Quả bóng sẽ rơi tự do từ trên trần xuống. Nếu gặp cạnh
sân khấu sẽ tự động bật lại và chuyển động liên tục.
Nếu quả bóng chạm thanh ngang, nó sẽ bật lên 1 góc 15 độ
và chuyển động ngược lên trên.
Người dùng điều khiển dùng các phím phải, trái để điều
khiển quả bóng sao cho bóng không bị rơi xuống phía dưới. Gợi ý cách thực hiện.
Bước 1. Thiết lập 2 nhân vật Bóng và Thanh ngang trên sân khấu. Các nhân vật này có thể
chọn từ kho các hình ảnh có sẵn của phần mềm.
67 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bước 2. Thiết lập chương trình điều khiển thanh ngang bằng các lệnh sự kiện khi bấm phím phải, trái.
Bước 3. Thiết lập chương trình cho Bóng. Có thể hình dung công việc của Bóng như sau:
Quay hướng xuống dưới. Lặp vô hạn lần
dịch chuyển 10 bước (về phía trước)
Nếu tiếp xúc với màu đỏ thì
quay hướng lên trên 15 độ
Nếu gặp cạnh sân khấu, quay lại.
Đoạn chương trình có dạng sau.
68 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
2. Lảm tốt lên trò chơi nà y
Em hãy làm tốt trò chơi này bằng cách bổ sung yêu cầu sau:
Nếu để Bóng rơi xuống phía dưới thì dừng trò chơi.
Chú ý sử dụng các gợi ý sau:
- Có thể vẽ thêm 1 đường ngang phía dưới để kiểm soát khi Bóng rơi xuống.
- Sử dụng lệnh Stop All từ nhóm lệnh Điều khiển để dừng chương trình.
69 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Bài 7. Vẽ hình 2 Mục đích
Học xong bài này, bạn có thể:
- Thực hiện vẽ hình phức tạp hơn: hình tròn, đa giác đều, xoắn ốc, hình nghệ thuật.
- Kết hợp màu sắc để vẽ hình nghệ thuật .
- Lệnh lặp cố định, lặp có điều khiển. Bắt đầu
1. Quan sát các hình đa giác đều sau.
- Em có nhận xét gì về số đo các góc trong và ngoài của các đa giác này, nếu liên hệ với số cạnh của đa giác?
2. Em có thể tổng quát cách tính góc α với trường hợp đa giác đều n cạnh như hình dưới đây?
3. Em hãy trình bày theo cách riêng của em cách vẽ hình đa giác đều bằng Scratch.
70 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nội dung bài học
1. Thực hành vẽ 1 số hình đa giác đều
Dựa trên quan sát trong phần mở đầu, em hãy viết các chương trình đơn giản sau để vẽ các
hình tam giác, tứ giác, ngũ giác và lục giác đều.
2. Tìm qui luật của cách vẽ đa giác đều
Nếu quan sát kỹ hơn các chương trình trên chúng ta sẽ tìm ra được quy luật (hay còn gọi là
thuật toán) của các chương trình này. Số cạnh đa giác Chiều dài cạnh đa giác
Giá trị này = 360 / số cạnh đa giác
Chú ý: nếu số cạnh lớn thì có thể điều chỉnh độ dài cạnh để hình vẽ không vượt quá giới hạn sân khấu.
Em hãy áp dụng qui luật trên ể
đ vẽ các đa giác đều 9 và 11 cạnh, sử dụng nhân vật là bút chì.
Để thực hiện phép chia 360 / em hãy dùng lện (toán tử) phép chia từ
nhóm lệnh Tính toán (Operators) màu xanh lá cây. Ví dụ nếu vẽ đa giác đều 9 cạnh chúng
ta nhập các giá trị 360 và 9 vào toán tử này như sau: .
Với hình 9 cạnh, độ dài cạnh 100, em phải điều chỉnh vị trí ban đầu của bút chì sao cho hình nằm trong khung màn hình.
71 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Với hình 11 cạnh, bắt buộc phải làm ngắn lại độ dài cạnh đa giác.
Dựa trên qui luật này, em hãy viết chương trình vẽ các hình đa giác đều có 7, 8, 10 cạnh. 3. Vẽ hình tròn
Để vẽ được hình tròn chúng ta hình dung như 1 đa giác đều n cạnh nhưng với n khá lớn. Em
hãy thực hiện chương trình vẽ hình tròn theo cách vẽ 1 đa giác đều với số cạnh lớn.
Trong chương trình này, em
dùng thuật toán đối với vẽ
đa giác đều với số cạnh = 360, độ dài cạnh = 2. Chú ý:
1. Em có thể không cần thiết lập số cạnh lớn như vậy. Có thể chỉ cần vẽ với số cạnh nhỏ
hơn, ví dụ 180, hoặc thậm chí 90, vẫn thu được hình tròn.
2. Muốn vẽ vòng tròn nhỏ em có thể chọn độ dành cạnh là các số bé hơn 1, ví dụ 0.5.
Luyện tập 1: hãy vẽ hình sau
72 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Gợi ý: Trước khi thực hiện đoạn chương trình vẽ vòng tròn, cần vẽ 1 đoạn thẳng từ vị trí
hiện thời của nhân vật đến vị trí bẳt dầu đường tròn. Thực hiện công việc này bằng lệnh
thông thường. Ví dụ có thể sử dụng đoạn chương trình sau. Lệnh này sẽ vẽ đoạn thẳng nối với đ ờ ư ng tròn
được vẽ trong lệnh lặp
Luyện tập 2: vẽ hình sau.
Gợi ý: tương tự trên, trước khi bắt đầu vẽ hình tròn, cho nhân vật quay 90 độ theo chiều kim
đồng hồ. Ví dụ chương trình sau.
Lệnh này sẽ làm cho bút vẽ quay
xuống dưới để vẽ được vòng tròn như trong hình vẽ yêu cầu.
Luyện tập 3: vẽ các hình sau.
Cách thực hiện tương tự trên . Hình thứ nhất Hình thứ 2
4. Vẽ hình phức tạp với vòng lặp lồng nhau
Chúng ta đã được làm quen và hiểu ý nghĩa của các lệnh lặp (lệnh repeat, forever). Các
lệnh này cho phép thể hiện ngắn gọn, dễ hiểu hơn khi chương trình có các lệnh hoặc đoạn
73 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
lệnh lặp lại. Trong Scratch có 2 lệnh lặp: lặp với số lần cố định repeat và lặp vô hạn lần forever.
Trong chương trình các vòng lặp có thể được lồng vào nhau, tức là vòng lặp này nằm trong
1 vòng lặp khác. Có rất nhiều ví dụ thực tế mô tả các vòng lặp lồng nhau như vậy.
Ví dụ: khi xét các công việc hàng ngày em phải làm trong 1 tuần lễ (tứ thứ 2 đến thứ 7), có
công việc đi học. Khi đó mô tả các công việc này trong 1 tuần, chúng ta có 1 vòng lặp đầu tiên:
Lặp lại 6 ngày trong tuần Sáng dậy sớm, ăn sáng Đi học
Bây giờ nếu xét trong cả 1 học kỳ bao gồm 17 tuần, mỗi tuần đều lặp lại lịch học trên,
chúng ta sẽ có mô hình vòng lặp lồng nhau:
Lặp lại 17 tuần của học kỳ
Lặp lại 6 ngày trong tuần Sáng dậy sớm, ăn sáng Đi học
Các vòng lặp có thể lồng nhau theo nhiều mức và kiểu khác nhau. Ví dụ trường hợp vòng
lặp 1 mức ta có các trường hợp sau: 2 vòng lặp repeat lồng Vòng lặp repeat nằm Vòng lặp vô hạn forever nhau trong vòng lặp forever
nằm trong vòng lặp repeat
Bay giờ em hãy thiết lập chương trình thể hiện hình vẽ dưới đây.
Phân tích bài toán này chúng ta thấy:
Vòng lặp ngoài cùng: thực hiện 4 lần việc vẽ 1 đoạn thẳng xuất phát từ tâm điểm của hình.
Vòng lặp bên trong: vẽ hình tròn.
74 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Ở vòng lặp bên ngoài chúng ta Ở vòng lặp trong là đoạn lệnh vẽ có đoạn lệnh:
đường tròn mà chúng ta đã biết:
Ghép 2 vòng lặp này lồng vào nhau chúng ta thu được.
Vòng lặp ngoài, thực hiện 4 lần việc vẽ 1
đoạn thẳng từ vị trí tâm (0,0) độ dài 100.
Vòng lặp trong vẽ đường tròn với 90 lần lặp.
Sau khi vẽ vòng tròn, quay hướng bút vẽ 90
độ sang trái để thực hiện vòng lặp ngoài tiếp theo.
Chú ý trước khi thực hiện vòng lặp đầu tiên em cần đưa bút vẽ về vị trí ban ầ đ u là tâm của hình:
Kết quả chương trình như sau:
75 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Câu hỏi và bài tập
1. Em hãy viết chương trình vẽ các hình sau:
2. Viết chương trình vẽ các hình sau:
3. Viết lại các chương trình trên nhưng thể hiện mỗi nhánh 1 màu khác nhau.
Mở rộng
Thiết kế chương trình Bút vẽ tự do như sau:
Trên màn hình khi di chuyển chuột, bút vẽ luôn đi theo con trỏ chuột.
- Bấm phím Space: bắt đầu chế độ vẽ.
- Nháy chuột: kết thúc chế độ vẽ.
- Bấm phím x: chuyển màu vẽ là Xanh.
- Bấm phím d: chuyển màu vẽ là Đỏ.
76 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Bài 8. Âm thanh 2
Mục đích
Học xong bài này, bạn sẽ biết:
- Kết nối âm thanh với nhân vật. Lập trình cho nhân vật nói và thể hiện lời nói bằng chữ và âm thanh.
- Điều khiển các lệnh tạo âm thanh, đánh trống và chơi nhạc trên nền sân khấu.
- Điều khiển nhân vật nhảy múa theo nhạc nền. Bắt đầu
Em hãy quan sát bản nhạc sau. Em có hiểu cách ghi các nốt nhạc, cao độ, trường độ, nhịp,
phách của bản nhạc này không?
Trong bài học này chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu các lệnh để có thể đánh được đúng các
nốt của bản nhạc này.
Nội dung bài học
1. Kết nối âm thanh với nhân vật, nền sân khấu. Ứng dụng kể chuyện
Như chúng ta đã biết, mỗi nhân vật trong Scratch có thể có nhiều trang phục và âm thanh đi
kèm, số lượng các âm thanh hay trang phục này là không hạn chế.
Tương tự, sân khấu cũng có thể có nhiều hình ảnh nền sân khấu (backdrop) và âm thanh
kèm theo với số lượng không hạn chế.
Các lệnh làm việc với trang phục, âm thanh, nền sân khấu trong Scratch bao gồm: Ý nghĩa lệnh Nhân vật Sân khấu Chuyển trang phục / nền sân khấu tương ứng.
77 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Ý nghĩa lệnh Nhân vật Sân khấu Chuyển sang trang phục / nền sân khấu tiếp theo trong danh sách. Bật âm thanh tương ứng và thực hiện ngay các lệnh tiếp theo Bật âm thanh tương ứng và chờ xong mới thực hiện các lệnh tiếp theo
Chú ý quan trọng: Dãy các trang phục, nền sân khấu hay âm thanh còn có thể xác định bằng
số thứ tự hoặc tên của chúng. Ví dụ nếu chúng ta sử dụng các biến nhớ để lưu số thứ tự hoặc
để lưu tên của các trang phục, nền sân khấu hay âm thanh này thì các lệnh
trên có thể sử dụng các biến nhớ trên để khai thác.
Chuyển nền sân khấu sang nền có số thứ tự trong danh sách là stt.
Chuyển nền sân khấu sang nền có tên trong danh sách là name.
Chuyển trang phục của nhân vật sang trang phục có số thứ
tự trong danh sách là stt.
Chuyển trang phục của nhân vật sang nền có tên trong danh sách là name.
Bật âm thanh có số thứ tự trong danh sách là stt.
Bật âm thanh có tên trong danh sách là name.
Thiết lập ứng dụng kể chuyện
Chúng ta sẽ thiết lập một ứng dụng đơn giản có kết nối âm thanh với hình ảnh. Giả sử muốn
thực hiện một bài kể chuyện bằng giọng nói theo tranh, ví dụ, bài thơ "hỏi mẹ". Em hãy
thiết kế mô hình chương trình bao gồm 4 hình ảnh nền sân khấu và 4 tệp âm thanh kể
chuyện tương ứng. Chú ý mỗi tệp âm thanh sẽ là giọng kể mô ả t hình ảnh tương ứng.
78 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Dãy âm thanh tương ứng với dãy hình ảnh nền sâu khấu. Dãy hình nền sân khấu chính của câu chuyện muốn đưa vào ứng dụng này.
Đoạn chương trình chính được xây dựng trên của sổ lệnh của sân khấu. Cần tạo thêm biến
nhớ stt để lưu số thứ tự của các tệp âm thanh. Chương trình bao gồm 1 vòng lặp (số vòng
lặp = số lượng hình ảnh nền). Tại mỗi bước, cần thực hiện lệnh
dùng để bật nghe âm thanh cho đến khi xong thì tự động tăng stt lên 1 và chuyển sang nền sâu khấu tiếp theo.
Thiết lập giá trị ban đầu cho stt = 1 Vòng lặp chính của
chương trình. Số lần lặp =
số lượng hình nền = số
lượng âm thanh tương ứng.
2. Trống và nhịp trống
Chắc các em đã được làm quen với các bộ t ố
r ng trong dàn nhạc và vai trò của trống giữ
nhịp trong các biểu diễn âm nhạc. Trong hoạt động này chúng ta sẽ làm quen với các lệnh trống của Scratch.
79 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Bộ các công cụ trống hiện đại.
Lệnh gõ trống play drum for beat.
Lệnh này có tác dụng đánh 1 công cụ gõ (công cụ ghi trong tham số đầu tiên) và kéo dài
trong khoảng thời gian tính theo nhịp (beat) trống, thời gian này ghi trong tham số thứ 2 của lệnh. Chọn bộ gõ trống tại đây. Chọn nhịp trống tại đây. Ví dụ: lệnh
sẽ đánh 1 lần trống nền (trống nền ) và đợi
1/2 nhịp trống tiếp theo. Ở đây nhịp trống được đo bởi giá trị tempo = số nhịp trống trong 1
phút. Ví dụ nếu temp = 60 thì nhịp trống sẽ là theo từng giây, mỗi giây 1 lần đánh trống.
Lệnh thiết lập nhịp trống là set tempo to. Số lượng nhịp trống trong 1 giây (beat per i )
Chú ý: Nhịp trống (beat) còn có ý nghĩa trong việc thể hiện trường độ nốt nhạc sẽ được học trong phần sau.
Em hãy soạn và chạy thử đoạn chương trình trống sau đây.
Chương trình bao gồm 10 vòng lặp,
mỗi vòng lặp sẽ bao gồm 2 nhịp trống.
Nhịp 1: sẽ lần lượt đánh trống chính
và thanh ngang 1/4 nhịp, xen giữa nghỉ 1/4 nhịp.
Nhịp 2: sẽ lần lượt đánh mặt mũ trên
và trống gỗ 1/4 nhịp, xen giữa nghỉ
80 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bảng sau cho chúng ta nhận dạng thêm 1 số hình ảnh công cụ trong giàn trống. Snare Tambourine Bongo Drum Bass Drum Hand Clap Conga Side Stick Claves Cabasa Crash Wood Block Guiro Cymbal Open Hi- Cowbell Vibraslap Hat Closed Hi- Triangle Open Cuica Hat
3. Em bé nhảy và múa theo nhịp trống.
Em hãy thiết lập 1 chương trình đơn giản như thể hiện trong hình sau.
81 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Chương trình sử dụng các hình ảnh trang phục khác nhau
của nhân vật để mô tả hoạt động nhày múa của nhân vật
4. Đánh nốt nhạc
Trong hoạt động này em sẽ được học cách Scratch điều khiển các công cụ chơi nhạc. Các
em chú ý đến các yếu tố sau: 1. Công cụ chơi nhạc. 2. Độ cao nốt nhạc.
3. Trường độ nốt nhạc. Độ cao của nốt nhạc
Lệnh phát nốt nhạc chính trong Scratch là play note for beats. Lệnh này có tác dụng phát 1
nốt nhạc đúng cao độ và trường độ được ghi ngay trong tham số của lệnh. Trường độ được
tính theo nhịp trống (beat). Cao độ nốt nhạc Trường độ nốt nhạc
Khi lựa chọn cao độ nốt nhạc, em sẽ thấy hiện hình ảnh mô tả phím đàn Piano như hình
dưới đây. Mỗi nốt nhạc có 1 ký tự chữ cái thể hiện và giá trị cao độ của nót nhạc.
Khi nhấn chuột vào vị trí muốn nhập cao độ nột
nhạc sẽ xuất hiện hình ảnh bên thể hiện phím
đàn cho người dùng dễ quan sát và nhập. Bên
cạnh giá trị số còn có ký hiệu các nốt nhạc.
82 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bàng ký hiệu các nốt nhạc: Đô Rê Mi Pha Son La Si Đô C D E F G A B C
Ví dụ các giá trị nốt chính của bản nhạc được mô tả trong hình sau: Note 48 50 52 53 55 57 59 Note 60 62 64 65 67 69 71
Trường độ của nốt nhạc
Trường độ chỉ ra độ dài theo thời gian của nốt nhạc. Trong Scratch, đơn vị đo trường độ là
beat (nhịp trống) mà chúng ta đã biết. Giá trị trường độ được thể hiện trong bảng sau:
Ký hiệu nốt nhạc Trường độ 4 2 1 0.5 0.25 0.125 0.0625 (beat)
Với lệnh nghỉ (khoảng lặng của bản nhạc) chúng ta sử dụng lệnh sau: Trường ộ đ nghỉ
Bảng các ký hiêuj khoảng lặng trong khuôn nhạc như sau:
Ký hiệu nghỉ trên nốt nhạc beat 4 2 1 0.5 0.25
83 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bây giờ nhìn vào 1 bản nhạc đơn giản, chúng ta có thể viết đoạn chương trình mô phỏng bản nhạc đó.
Em quan sát bản nhạc và thực hiện các lệnh Scratch tương ứng trong các ô trống của bảng sau:
Bây giờ chúng ta sẽ cùng thiết lập các đoạn nhạc dài hơn, dựa trên các bài hát quen thuộc mà em đã biết.
Ví dụ 1: một đoạn nhạc bài hát Đi học (nhạc Bùi Đình Thảo, thơ Minh Chính). Đoạn nhạc này có 6 khuông nhịp. \
Em hãy điền tiếp các lệnh Scratch cho các khuông nhịp 3, 4, 5. Nhịp 1 Nhịp 2 Nhịp 2
84 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Nhịp 4 Nhịp 5 Nhịp 6
Ví dụ 2: một đoạn nhạc bài Người Hà Nội (nhạc: Nguyễn Đình Thi).
Đoạn đầu của bài hát được thiết ậ
l p như hình trên. Em hãy viết t ế
i p đoạn sau của bản nhạc này.
Lựa chọn công cụ chơi nhạc.
Lệnh thiết lập công cụ chơi nhạc trong Scratch là set instrument to. Nhạc cụ lựa chọn tại đây.
Bảng sau mô tả bằng hình các công cụ chơi nhạc hỗ trợ trong Scratch. Piamo Bass Saxophone Electric Pizzicato Flute piano Organ Cello Wooden Flute Guitar Trombone Bassoon Electric Clarinet Choir guitar
85 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
5. Một số bài hát, bản nhạc hoàn chỉnh
Em hãy cùng thực hiện tạo chương trình chơi các bản nhạc hoàn chỉnh sau.
Bài 1. Chúc sinh nhật. Happy birthday.
Bài 2. Cả nhà thương nhau. Nhạc và lời: Phan Văn Minh.
86 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Câu hỏi và bài tập
1. Em hãy tạo khuôn nhạc cho một bài hát hoàn chỉnh:
2. Em hãy tạo khuôn nhạc cho một bài hát hoàn chỉnh: Đếm ngón tay.
87 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Mở rộng
Thiết lập chương trình đơn giản sau. Trên màn hình là 15 nút
tròn dùng để mô tả các
nốt nhạc. Trên mỗi nút có
chữ cái ký hiệu tên nốt và
giá trị tương ứng của lệnh
thể hiện nốt nhạc này. Nháy chuột lên các nút
tròn này sẽ phát âm thanh
chính là nốt nhạc tương ứng.
Gợi ý: thiết lập 15 nhân vật có hình các nút tròn trên. Với mỗi nhân vật - nút tròn sử dụng
lệnh bắt sự kiện nháy chuột sau. Đoạn chương trình sau dành cho nút đỏ đầu tiên (C, 48).
88 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
CHƯƠNG 3: TÌM HIỂU SÂU HƠN SCRATCH
89 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Bài 9. H i tho ộ i ạ Mục đích
- Thực hiện giao tiếp hội thoại người - máy đơn giản.
- Khái niệm biến nhớ, sử dụng biến nhớ trong cách giải quyết vấn đề. Bắt đầu
1. Em hiểu thế nào là hội thoại người - máy, cho 1 vài ví dụ.
2. Em thực hiện đoạn chương trình trình diễn hội thoại đơn giản sau giữa 2 bạn Hoa và Lan. Hoa: Chào Lan.
Lan: Chào bạn Hoa, lâu lắm mới gặp.
Hoa: Bạn bây giờ học trường nào?
Lan: Tôi học trường THCS Bế Văn Đàn. Bạn khỏe không?
Hoa: Cám ơn bạn, tôi vẫn khỏe.
Ví dụ có thể viết chương trình sau mô tả đoạn hội thoại trên. Hoa Lan
Theo em, chương trình trên có phải là hội thoại người - máy hay không? Vì sao?
3. Đoạn văn sau mô tả 1 hội thoại người - máy tính.
Máy tính: Bạn hãy nhập 1 số tự nhiên.
Người: thực hiện động tác nhập 1 số từ bàn phím, ví dụ nhập số 12.
Máy tính: Bạn hãy nhập tiếp 1 số tự nhiên khác.
Người: thực hiện động tác nhập 1 số từ bàn phím, ví dụ nhập số 18.
Máy tính (sau 1 giây suy nghĩ): Bạn đã nhập 2 số tự nhiên 12,
18. Ước số chung lớn nhất 2 số này là 6.
Em có nhận xét gì về cuộc hội thoại trên.
90 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nội dung bài học
1. Bắt đầu 1 chương trình hội thoại đơn giản
Em hãy thiết lập chương trình để thực hiện hoạt động hội thoại sau.
Nhân vật chính là 1 thầy giáo, học sinh là người sử dụng máy tính.
Thầy giáo: Chào học sinh, em tên là gì?
Học sinh nhập từ bàn phím: Hòa Anh.
Thầy giáo: Chào Hòa Anh, rất vui được làm quen với em. Sau 2 giây.
Thầy giáo: Bây giờ em hãy nhập từ bàn phím 1 số tự nhiên.
Học sinh nhập từ bàn phím: 15
Thầy giáo: Tốt lắm, em đã nhập số 15.
Trong ví dụ trên, chúng ta được làm quen với 1 dạng hội thoại thực sự giữa máy tính và
người sử dụng. Máy tính đưa ra yêu cầu; học sinh trả lời thông qua bàn phím; máy tính nhận
kết quả và đưa ra thông điệp tiếp theo tùy thuộc vào kết quả đã nhận được.
Để mô tả quá trình hội thoại trên chúng ta sử dụng lệnh sau từ nhóm lệnh Cảm biến (Sensing). Lệnh
(ask and wait) sẽ cho phép nhân vật hiện câu hỏi trên
màn hình và chờ người dùng nhập câu trả lời từ bàn phím vào 1 dòng nhập liệu. Câu trả lời
này sẽ được lưu trong "biểu thức" hay "lệnh" . Giá trị này sau đó có thể
được sử dụng lại vào các công việc khác. Chúng ta cùng xét ví dụ cụ thể của lệnh này.
Kết quả của lệnh thể hiện ở màn hình bên phải
Vị trí nhập trả lời của lệnh từ bàn
phím, kết quả lưu vào "biến nhớ"
Giá trị answer được sử dụng để giáo viên
tiếp tục hội thoại với học sinh dưới dạng đầy
đủ như hình trên hoặc dạng rút gọn như hình
Trong lệnh trên chúng ta đã sử dụng lệnh
trong nhóm lệnh Tính toán
dùng để kết nối 2 giá trị hoặc 2 cụm từ.
Chương trình đầy đủ của hoạt ộ
đ ng hội thoại này như sau:
91 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
2. Biến nhớ là gì?
Trong hoạt động 1, chúng ta đã làm quen với lệnh hay "biến nhớ" answer, đây là 1 kỹ thuật
được sử dụng thường xuyên trong Tin học, trong các môi trường lập trình. Cụm từ answer
luôn được hiểu với ý nghĩa là 1 vùng trong bộ nhớ máy tính để lưu trữ giá trị mà người sử
dụng nhập từ bàn phím thông qua lệnh ask and wait. Hiểu đơn giản biến nhớ được tạo ra để
lưu trữ dữ liệu. Khi được tạo ra rồi thì chúng ta có thể thực hiện các phép tính với biến nhớ
tương tự như với dữ liệu lưu trong biến nhớ này.
Em hãy thực hiện các chương trình đơn giản sau, qua đó hiểu được ý nghĩa của biến nhớ trong Scratch. Chương trình 1.
Thầy giáo yêu cầu học sinh nhập từ bàn phím 2 số tự nhiên m, n, sau đó thông báo 2 số này và tổng của chúng.
Bước 1. Tạo 1 chương trình mới, bổ sung thêm nhân vật Thầy giáo, khởi tạo 2 biến nhớ mới đặt tên là m, n. Nháy nút Make a
Variable này để khởi tạo 1 biến nhớ mới
Để tạo 1 biến nhớ mới, em vào nhóm lệnh Dữ liệu (Data) và nháy nút Make a Variable. Cửa
sổ tạo biến nhớ có dạng sau, em nhập m tại ô Variable name, chọn For all sprites và nháy OK.
92 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Đặt tên biến nhớ ở đây
Chọn kiểu biến nhớ chung hay
chỉ riêng cho nhân vật hiện thời.
Tương tự em tạo thêm biến nhớ có tên n. Hình ảnh sau trên khung mẫu lệnh của nhóm Dữ
liệu (Data) sẽ xuất hiện các lệnh làm việc với biến nhớ.
Danh sách các biến nhớ đã khởi tạo hiện ở đây.
Các lệnh của nhóm lệnh làm việc với biến nhớ.
Có hai lệnh làm việc quan trọng với biến nhớ là :
Lệnh thiết lập, gán 1 giá trị cụ thể cho biến nhớ.
Lệnh thay đổi giá trị của biến nhớ (tăng lên hoặc giảm đi) theo 1 giá trị cụ thể.
Chú ý: Nháy chuột phải lên 1 biến nhớ sẽ xuất hiện 1 bảng chọn nhỏ để thực hiện thêm các
lệnh bổ sung cho biến nhớ này.
Các lệnh bổ sung với biến nhớ hiện thời:
rename variable : đổi tên biến nhớ.
delete variable: xóa biến nhớ.
Bước 2. Thực hiện hội thoại giữa thầy giáo và học sinh (người dùng máy tính).
93 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Gán giá trị của answer vào biến nhớ m.
Gán giá trị của answer vào biến nhớ n.
Bước 3. Thông báo tổng 2 số m, n.
Để thể hiện thông báo này chúng ta cần hiển thị 1 thông tin chữ và giá trị tổng m + n. Dùng lệnh / biểu thức
(từ nhóm lệnh Tính toán) để thực hiện yêu cầu này. Lệnh hay toán tử
dùng để tính giá trị m + n.
Kết quả của thông báo này như sau: Chương trình 2.
Thay đổi chương trình trên, yêu cầu học sinh nhập 1 số tự nhiên với yêu cầu số này phải >
100. Giáo viên sẽ liên tục thông báo cho học sinh cần nhập đúng và yêu cầu nhập lại nếu
học sinh nhập không đúng số theo yêu cầu.
Để thực hiện chương trình này chúng ta sẽ sử dụng một lệnh lặp mới, lệnh lặp có điều kiện
repeat until để kiểm tra học sinh có nhập đúng yêu cầu hay không. Lệnh lặp này không chỉ
ra trước số lần lặp, lệnh sẽ thực hiện việc lặp cho đến khi 1 điều kiện logic được thực hiện.
Biểu thức logic là điều kiện của lệnh lặp:
nhóm lệnh này sẽ được lặp lại liên tục cho
đến khi biểu thức này có giá trị đúng.
Với yêu cầu cụ thể của chương trình 2, điều kiện cần kiểm tra là giá trị số mà học sinh nhập
cần > 100. Nếu điều kiện này đúng thì việc lặp sẽ dừng lại. Chúng ta sẽ sử dụng lệnh, biểu thức logic so sánh
từ nhóm lệnh tính toán, cụ thể biểu thức cần đưa vào vị trí kiểm tra của lệnh lặp là .
Kết quả chương trình 2 được xây dựng như sau:
94 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
3. Lệnh, biểu thức, hàm có giá trị dùng như biến nhớ
Trong Scratch có rất nhiều lệnh có ý nghĩa của 1 biểu thứcm hàm số và được dùng tương tự
như biến nhớ answer mà em đã biết.
Em cần chú ý đến hình dạng các lệnh của Scratch để phân biệt. Lệnh có 2 đầu thẳng
Đây là các lệnh bình thường, không góc
có giá trị trả lại như 1 biểu thức. Lệnh có 2 đầu nhọn
Đây là các lệnh trả lại giá trị logic,
tức là Đúng hoặc Sai (True or False). Lệnh có 2 đầu tròn
Đây là các lệnh trả lại giá trị số hoặc chữ.
Trong các loại lệnh trên, 2 loại sau có thể sử dụng như 1 biến nhớ, có thể đưa vào trong các
điều kiện, biểu thức tính toán của các lệnh khác.
Các biểu thức, lệnh hay biến nhớ có giá trị này có thể chèn vào các vị trí trống trong các
lệnh khác nhau của Scratch. Hình sau mô tả qui định của các giá trị có thể chèn.
Tại các vị trí tròn chỉ cho phép nhập
hoặc chèn giá trị số, nguyên hoặc thập hâ
Tại các vị trí vuông cho phép nhập hoặc
chèn giá trị số, chữ hoặc logic.
Sau đây là 1 vài lệnh có ý nghĩa biểu thức và có thể sử dụng như các biến nhớ trong Scratch. Nhóm Chuyển
Trả lại giá trị là tọa độ X của động (Motion)
nhân vật tại thời điểm hiện thời . Nhóm Chuyển
Trả lại giá trị là tọa độ Y của động (Motion)
nhân vật tại thời điểm hiện thời .
Nhóm Cảm biến Trả lại trạng thái logic Đúng / Sai, (Sensing)
đúng nếu nhân vật va chạm với 1
nhân vật khác hoặc cạnh sân khấu.
Nhóm Cảm biến Trả lại trạng thái logic Đúng / Sai, (Sensing)
đúng nếu nhân vật tiếp xúc với
màu sắc được chọn trong lệnh.
Nhóm Cảm biến Trả lại trạng thái logic Đúng / Sai, (Sensing)
đúng nếu người dùng nhấn phím tương ứng.
Nhóm Tính toán Trả lại giá trị số ngẫu nhiên nằm (Operators)
giữa 2 giá trị số được ghi trên thanh lệnh.
95 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nhóm Cảm biến Trả lại giá trị thời gian hiện thời (Sensing)
(giây, phút, giờ, năm, ….). Các
thông số có thể lựa chọn. - year: năm (2016) - month: tháng (1 12)
- date: ngày của tháng (1 31)
- day of week: ngày của tuần (1 7)
- hour: giờ hiện thời (0 23)
- minute: phút hiện thời (0 59)
- second: giây hiện thời (0 59)
Nhóm Tính toán Trả lại giá trị dãy ký tự là ghép (Operators)
nối của 2 biểu thức trong ô vuông của lệnh.
4. Một số ví dụ sử dụng biến nhớ và hàm số
4.1. Để điều khiển nhân vật chính x ấ
u t hiện ngẫu nhiên trên màn hình, em có thể sử dụng đoạn lệnh sau:
4.2. Chúng ta muốn thể hiện thời gian chạy online trên màn hình, ví dụ trong hình sau .
thì cần thực hiện lệnh sau:
4.3. Điều kiện kiểm tra xem nhân vật đã chạm đáy màn hình chưa.
4.4. Điều kiện kiểm tra xem nhân vật đã chạm ỉ
đ nh trên màn hình hay chưa.
5. Tạo nút cho phép nhập điều chỉnh biến nhớ trên màn hình
96 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Hoạt động này cho phép thiết lập giao diện cho phép người sử dụng nhập hoặc điều chỉnh
dữ liệu ngay trên màn hình trong quá trình chạy chương trình mà không cần nhập bằng lệnh ask and wait.
Chúng ta cùng thực hiện bài toán sau.
Chương trình cho phép người dùng nhập điều chỉnh 2 giá trị số
m, n ngay trên màn hình và sau khi người dùng nháy chuột lên
nhân vật chính thì chương trình thông báo tổng của hai số này.
Để cho biến nhớ luôn hiển thị giá trị trên màn hình em cần nháy chọn vào ô hiển t ị h bên
cạnh biểu tượng biến nhớ
. Làm tương tự như vậy với biến nhớ n. Các biến nhớ hiện
trên màn hình sẽ có dạng như sau:
Bây giờ chúng ta hãy thực hiện thao tác cho phép người dùng có thể thay đổi trực tiếp giá trị
của các biến nhớ này trên màn hình. Với mỗi biến nhớ thực hiện 2 thao tác sau:
- Nháy chuột phải lên vị trí biến nhớ trên sân khấu và nháy chọn lệnh slide . r
- Nháy chuột phải lên vị trí biến nhớ 1 lần nữa và chọn lệnh set slider min and max để thiết
lập vùng dữ liệu muốn điều chỉnh trực tiếp giá trị của biến nhớ. Xuất hiện hộp hội thoại nhỏ
sau, cần nhập 2 giá trị Min và Max.
Bây giờ em có thể thiết lập các lệnh để thực hiện theo yêu cầu của chương trình.
97 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Câu hỏi và bài tập
1. Các lệnh sau đây thực hiện những công việc gì? A. B. C.
2. Em hãy viết các lệnh hoặc đoạn chương trình mô tả các yêu cầu sau.
A. Mô tả thời gian hiện thời bằng tiếng Việt, ví dụ:
Bây giờ là 15 giờ 20 phút 14 giây.
B. Cho nhân vật chuyển động ngẫu nhiên trên sân khấu, nếu gặp cạnh sân khấu thì quay lại.
C. Đếm ngược thời gian: biến nhớ Time được gán ban đầu giá trị 10 và sẽ hiển thị đếm
ngược trên màn hình về 0.
Mở rộng
1. Hãy thiết kế 1 trò chơi đơn giản Mèo và Bóng sau:
Trên màn hình có con Mèo và quả Bóng.
98 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Thời gian cho mỗi cuộc chơi là 15 giây. Trên
màn hình biến nhớ Time sẽ đếm ngược từ 15 về 0.
Khi bắt đầu chương trình, quả bóng sẽ dịch
chuyển nhanh trên sân khấu một cách ngẫu nhiên.
Nhiệm vụ của người chơi là nháy chuột nhanh
lên quả bóng, càng nhiều lần càng tốt.
Khi thời gian lùi về 0, trò chơi dừng lại. Mèo con
thông báo "Game Over" và sau đó thông báo số
lần bạn nháy chuột chính xác lên quả bóng.
Thiết lập 2 nhân vật Mèo và Bóng. Tạo 2 biến nhớ la Time - thời gian của mỗi lần chơi và
ClickCount dùng để đếm số lần người chơi nháy đúng lên quả bóng. Chương trình cho Mèo. Chương trình cho Bóng.
2. Bổ sung thêm âm thanh vào trò chơi trên cho chương trình thêm sinh động khi chơi.
99 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Bài 10. H i tho ộ i và truy ạ n thông ề Mục đích
- Thực hiện bài toán hội thoại có điều khiển thông qua thông điệp.
- Giải quyết vấn đề thông qua thông điệp truyền thông giữa các nhân vật . Bắt đầu
1. Em đã bao giờ tham dự 1 cuộc họp ở lớp mà các bạn đều đồng thanh nói, không ai chịu
nghe ai cả chưa? Hãy kể 1 vài ví dụ thực tế như vậy.
2. Em hãy mô tả theo hiểu biết của em về hoạt động của mô hình thư điện tử (email) trên thực tế.
3. Trên lớp học, cô giáo ra 1 bài tập yêu cầu cả lớp làm. Sau 5 phút, cô nói: bạn nào xung
phong lên bảng làm. Một số cánh tay giơ lên. Cô gọi 1 bạn lên bảng làm cho cả lớp xem.
Em có nhận xét gì về mô hình hội thoại trong ví dụ trên.
Nội dung bài học
1. Bài toán hội thoại có điều khiển giữa 3 nhân vật
Chúng ta cùng nhau xây dựng chương trình với bài toán sau:
Có 3 bạn: Lan, Bình, Việt trên sân khấu, Đầu tiên Lan chào: "Xin Bình
chào bạn Bình, bạn đi đâu đấy"?.
Bình nghe hiểu và trả lời: "Tôi đi chơi với mẹ".
Sau đó Lan nói: "Việt đấy à, chào bạn".
Việt nghe thấy và trả lời: Lan
"Chào Lan, bạn đi đâu đấy? Việt
100 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Qui trình thực hiện bài toán hội thoại -
truyền thông này như sau.
- Lan thiết lập 2 thông điệp "Hỏi Bình" và "Chào Việt".
- Lan nói "Xin chào bạn Bình, bạn đi đâu đấy?" và gửi đi thông điệp "Hỏi Bình".
- Bình nhận được thông điệp "Hỏi Bình" thì thực hiện 3 việc sau:
+ Thiết lập thông điệp "Bình xong rồi".
+ Nói: "Tôi đi chơi với mẹ".
+ Gửi đi thông điệp "Bình xong rồi".
- Lan nhận được thông điệp "Bình xong rồi" thì thực hiện tiếp 2 việc sau:
+ Lan nói: "Việt đấy à, chào bạn".
+ Gửi đi thông điệp "Chào Việt".
- Việt khi nhận được thông điệp "Chào Việt" thì nói: "Chào Lan, bạn đi đâu đấy".
Chương trình được xây dựng và thiết kế như sau. Chương trình của Lan. Chương trình của Bình. Chương trình của Việt.
2. Gửi và nhận thông điệp
Đọc và ghi nhớ các lệnh truyền thông trong Scratch.
Để xử lý các bài toán hội thoại - truyền thông, trong Scratch có 2 lệnh quan trọng sau trong
nhóm Sự kiện.
101 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Lệnh phát / truyền thông điệp, đồng thời có thể tạo ra 1
thông điệp mới. Mỗi nhân vật có thể tạo ra và phát
không hạn chế các thông điệp. Mỗi thông điệp có 1 tên
riêng và tồn tại trong suốt thời gian thực hiện chương trình.
Sự kiện nhận thông điệp. Lệnh sự kiện này cho phép
người nhận thông điệp xứ lý chính xác
Cửa sổ tạo 1 thông điệp mới.
- Vào lệnh broadcast, chọn New Messag . e
- Nhập tên của thông điệp tại vị trí Message Name. - Nháy O . K
Như vậy mô hình gửi và nhận thông điệp, xử lý khi nhận thông điệp là các công cụ chính xử
lý bài toán truyền thông, quan hệ giữa các nhân vật trong mô hình Scratch. Mỗi nhân vật được phép tạo và gửi thôn g điệp của mình ra cộng đồng cho tất cả. Người nhận đúng thông
điệp sẽ xử lý thông điệp
này và tạo ra thông điệp
trả lời, gửi lại thông điệp này cho cộng ồ
Mô hình gửi và nhận thông
điệp giữa các nhân vật.
Xét 1 vài ví dụ sau, em hãy viết suy nghĩ của mình cần đưa ra quan hệ, thông điệp gì giữa
các nhân vật để giải quyết các bài toán sau.
Bài toán, vấn đề
Quan hệ truyền thông giữa nhân vật
Có 1 thầy giáo và nhiều học sinh trên sân khấu.
Tại 1 thời điểm thầy chỉ nói được với 1 học sinh.
Làm thế nào để học sinh nào biết được thầy
đang nói và đang hỏi ai?
Trên sân khấu có 3 nhân vật: 1 bút chì, 2 nút có
màu xanh và đỏ. Khi người dùng nháy lên nút
đỏ thì bút chì vẽ màu đỏ, khi người dùng nháy
102 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
lên nút xanh, bút sẽ vẽ màu xanh. Mô tả mô
hình truyền thông của sân khấu này.
Trên sân khấu có 2 vận động viên, 1 quả bóng
và 1 trọng tài. Khi trọng tài thổi còi, 2 vận động
viên bắt đầu đá quả bóng sang nhau. Hãy mô tả
mô hình truyền thông của sân khấu này.
3. Sử dụng "nút lệnh" trong các bài toán giao tiếp
Chúng ta cùng nhau thực hiện một chương trình đơn giản có sử dụng các "nút lệnh" để hiểu
thêm vai trò của thông điệp trong các bài toán có giao tiếp.
Thiết lập 1 chương trình bao gồm có 3 nút lệnh: Desert, City và Castle. Khi nháy lên các nút
này thì nền sân khấu sẽ thay đổi hình ảnh tương ứng.
Để xây dựng chương trình này, em cần thực hiện các việc sau:
- Thiết lập 1 dự án Scratch mới, bổ sung 3 nền sân khấu và đặt tên Desert, City và Sastle.
- Tạo mới 3 nhân vật có hình nút lệnh có tên Desert, City và Sastle. Thiết lập 3 hình nền sân khấu với các tên gọi desert (sa mạc), city (thành phố), castle Thiết lập 3 nhân vật dạng nút lệnh với tên gọi desert (sa mạc), city (thành phố), castle
- Làm ẩn nhân vật chính (Mèo con) trên sân khấu.
- Với 3 nhân vật (nút lệnh) vừa khởi tạo, mỗi nhân vật thiết lập 1 thông điệp có tên trùng với tên của nhân vật.
- Xây dựng 3 đoạn chương trình tương ứng với 3 nút lệnh này như sau: Desert City Castle
Bây giở có thể thiết lập đoạn chương trình của nhân vật chính như sau:
103 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
4. Vai trò truyền thông của thông điệp
Trong hoạt động trên em đã thấy rõ vai trò của thông điệp quan trọng như thế nào trong việc
điều khiển kết nối giữa các nhân vật trên sân khấu và giải quyết các bài toán nói chung trong môi trường Scratch.
Thông điệp có tính năng truyền thông tin tuyệt đối chính xác.
Thông điệp được truyền qua các Message có tên chính xác, khi nhân vật n ậ h n thông điệp
này sẽ xử lý thông qua lệnh when I receive , do vậy sẽ tuyệt đối chính xác.
Truyền thông điệp rất nhanh chóng, gần như tức thời.
Thông điệp được gửi bằng lệnh broadcast gần như tức thời, không có hiệu ứng chậm chễ về thời gian.
Việc lập trình sử dụng thông điệp truyền thông rất sáng sủa, rõ ràng và đơn giản .
Em hãy thử kiểm tra bằng cách thực hiện chương trình trong mục 3 bằng 2 cách. Cách 1 sử
dụng thông điệp, cách 2 sử dụng biến nhớ để điều khiển.
Câu hỏi và bài tập
1. Một nhân vật có thể tạo đồng thời nhiều nhiều thông điệp và gửi đồng thời tất cả các
thông điệp đó được hay không?
2. Một nhân vật có thể nhận và xử lý đồng thời 2 thông điệp từ 2 địa chỉ khác nhau được hay không? Cho ví dụ.
3. Viết chương trình cho bài yêu cầu sau.
Trên màn hình có 3 nhân vật: Mèo con, Lan và Hùng đang đứng ở vị trí như trong hình. Cả
Lan và Hùng đều muốn Mèo chạy về phía mình.
Khi nháy chuột lên Lan, Mèo sẽ quay về hướng Lan và chạy về phía Lan.
Khi nháy chuột lên Hùng, Mèo sẽ quay về hướng Hùng và chạy về phía Hùng.
104 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Vị trí ban đầu của Mèo con, Lan và Hùng.
Mở rộng
1. Mở rộng bài tập lớn của bài Vẽ hình 2, em hãy thiết lập chương trình Vẽ tự do sau. Yêu cầu:
- Giao diện bao gồm 1 cây bút chì và 2 nút
Xanh, Đỏ góc dưới màn hình.
- Khi di chuyển chuột trên màn hình, bút vẽ
luôn đi theo vị trí con trỏ.
- Nhấn phím Space sẽ bật / tắt chế độ vẽ.
- Nháy chuột lên nút màu xanh hoặc đỏ sẽ
có tác dụng đổi màu vẽ thành xanh hoặc đỏ.
2. Thiết lập chương trình đơn giản sau. Yêu cầu:
- Giao diện phần mềm bao gồm: 1 Thầy giáo, 2
nút lệnh "Tính tổng" và "Tính hiệu". 2 giá trị số
m, n có thể nhập, điều chính ngay trên màn hình.
- Khi người dùng nháy lên các nút lệnh "Tính
tổng" và "Tính hiệu", thầy giáo sẽ thông báo kết
quả của phép tính tương ứng ngay trên màn hình.
Ví dụ kết quả của phép Tính hiệu sẽ như sau:
105 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
106 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Bài 11. Cảm bi n ế Mục đích
- Khái niệm và mô hình cảm biến trong Scratch.
- Hiểu được các lệnh cảm biến đơn giản: tọa độ, khoảng cách, màu sắc.
- Cảm biến va chạm giữa các nhân vật.
- Mô hình biến nhớ chung và riêng. Bắt đầu
1. Em có nghe, đọc sách báo nói về 6 giác quan, em hãy nhớ lại đó là các giác quan nào?
2. Giả sử em muốn viết 1 chương trình cho 1 con vật (nhân vật) của em chạy tự do trong 1
vòng tròn màu đỏ, không cho nhân vật chạy ra ngoài. Em sẽ phải làm gì?
3. Trong các câu sau, câu nào có liên quan đến sự kiện, câu nào liên quan đến cảm biến?
- Sáng chủ nhật em đến trường tập hát.
- Đi trên đường em bị lóa mắt vì mặt trời chiếu thẳng vào mắt .
- Bạn An rất thích màu đỏ.
- Sáng em thức giấc đúng 6h khi nghe chuông báo thức.
- Sáng nào bố mẹ em cũng dậy sớm vào lúc 6h để tập thể dục.
- Khi nhận được thư mẹ, bố em lập tức viết thư trả lời .
- Khi nhấn phím Enter, dữ liệu được nhập sẽ đưa lên mạng Internet.
- Em bé rất sợ tiếng ồn, mỗi khi nghe tiếng động lớn thì khóc.
Qua các ví dụ trên em hãy chỉ ra sự giống nhau và khác nhau giữa 2 khái niệm Sự kiện và
Cảm biến. Hãy điền suy nghĩ của em vào bảng sau:
107 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Vấn đề / câu hỏi
Sự kiện
Cảm biến
Hành động xuất phát từ bên
ngoài hay từ bản thân nhân vật
Sự việc có phụ thuộc vào bản thân nhân vật hay không?
Sự việc có được lên kế hoạch trước hay không?
Sự việc có được thực hiện
theo thời gian định trước hay không?
Sự việc có các tham số liên
quan đến các giác quan con người hay không?
Nội dung bài học
1. Các câu lệnh cảm biến trong Scratch.
Các lệnh cảm biến nằm trong nhóm lệnh Sensing (Cảm biến). Các lệnh này thường điều
khiển, xử lý thông qua các thông số mang tính cảm nhận, định tính và không phụ thuộc vào
các tác động bên ngoài (sự kiện). Chính vì vậy chúng ta gọi chúng là các lệnh cảm biến. Để
so sánh cảm biến và sự kiện chúng ta thường nghĩ đến cảm nhận của các giác quan của con
người và các sự kiện độc lập từ bên ngoài.
Trong Scratch, các lệnh cảm biến thường là các biểu thức, hàm số. Các hàm số này sẽ trả lại
giá trị của các thông số mang tính "cảm biến", chỉ phụ thuộc vào nội tại nhân vật. Bảng sau
cho ta một tổng quan về các hàm hay dùng nhất trong nhóm lệnh Cảm biến. Cảm biến màu sắc.
Cảm biến khoảng cách, va chạm .
Cảm biến chuột và bàn phím. Cảm biến thời gian.
Thông tin thuộc tính của nhân vật và sân khấu.
108 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Lệnh hỗ trợ hội thoại nhập dữ liệu trực tiếp từ bàn phím.
2. Cảm biến màu sắc
Cảm biến màu sắc là những càm nhận, nhận biết liên quan đến màu sắc. Em hãy cùng thực
hiện các hoạt động sau để hiểu các lệnh cảm biến liên quan đến màu sắc trong Scratch.
Nhân vật chính của chúng ta là 1 con chó nhỏ hiện đang nằm giữa sân khẩu.
Yêu cầu thực hiện chương trình.
Cho con chó nhỏ chạy theo các hướng ngẫu nhiên, mỗi lần chạy
10 bước và nghỉ 0.3 giây. Nếu chó chạm vạch đỏ thì lập tức bị
đặt vào vị trí tâm của vòng tròn, và chương trình lại tiếp tục.
Em hãy sử dụng lệnh cảm biến
để điều khiển nhận biết khi chó chạm
vạch đỏ. Để chọn màu cảm biến chính xác em thực hiện: sau khi kéo thả lệnh trên ra cửa sổ
lệnh, em nháy chuột lên ô màu bên phải lệnh, sau đó nháy chuột lên vạch đỏ trên sân khấu
để chọn màu cảm biến.
Chương trình được mô tả trong hình dưới đây.
3. Cảm biến khoảng cách, va chạm
Trong môi trường Scratch có 2 lệnh liên quan đến cảm biến khoảng cách, va chạm.
Lệnh này sẽ trả lại giá trị đúng nếu nhân vật hiện thời va chạm với
1 nhân vật khác / hoặc va chạm với con trỏ chuột / hoặc va chạm
với cạnh sân khấu. Ngược lại nó trả về giá trị sai.
Lệnh này sẽ tính và trả về giá trị khoảng cách từ nhân vật hiện thời
đến 1 nhân vật khác / hoặc đến vị trí con trỏ chuột.
Chúng ta cùng tìm hiểu cảm biến khoảng cách, va chạm thông qua ví dụ sau. Trò chơi Chó đuổi Mèo.
109 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Trên sân khấu có 2 nhân vật chính là Chó và Mèo.
Mèo được điều khiển chuyển động bằng bàn phím.
Người dùng sử dụng các phím up, down, left, right
để dịch chuyển mèo theo các hướng lên, xuống,
trái, phải tương ứng. Cần điều khiển để Mèo tránh gặp Chó.
Chó chuyển động ngẫu nhiên trên màn hình. Nếu Chó va chạm với M
èo, Chó sẽ kêu "Ha ha ha" và tự to lên 10%.
Chương trình riêng cho Mèo và Chó được thể hiện trong hình sau. Có thể tạo thêm âm thanh
tiếng kêu mừng rỡ của Chó khi bắt được Mèo.
4. Cảm biến chuột và bàn phím
Em hãy thiết kế trò chơi đơn giản Mèo đuổi Bóng.
Yêu cầu của trò chơi như sau:
Mèo sẽ luôn hướng đến Bóng và chạy về phía
Bóng. Nếu bắt được bóng thì Mèo sẽ kêu lên
tiếng "Bắt được bóng rồi" (có thể thêm âm
thanh để trò chơi thêm hấp dẫn) và kết thúc.
Người chơi sẽ dùng chuột để điều khiển quả
bóng. Nháy chuột lên màn hình sẽ lập tức làm
cho Bóng dịch chuyển nhanh đến vị trí chuột.
Người dùng cũng có thể click và rê chuột trên
màn hình để kéo thả Bóng chạy trốn khỏi Mèo.
110 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Em cần sử dụng lệnh cảm biến và lệnh chuyển động để
điều khiển Mèo luôn hướng về Bóng và chạy về phía Bóng.
Với Bóng, em cần sử dụng các lệnh cảm biến chuột là để xác định thời
điểm người dùng nháy chuột, dùng các hàm , để tính ọ t a độ chính xác
của chuột tại thời điểm nháy chuột.
Chương trình dành cho Bóng (trái) và Mèo (phải) như hình dưới đây.
5. Cảm biến thời gian
Các hàm cảm biến thời gian trong Scratch bao gồm biến
tự động đếm thời gian theo giây, và hàm
trả lại các giá trị của thời gian hệ thống. Lệnh
có tác dụng đặt lại từ đẩu cho biến đếm .
Áp dụng: thiết kế chương trình mô tả đồng hồ kim chạy trên màn hình.
Thiết lập dự án chương trình như sau:
- Sân khấu nền là mặt đồng hồ kim (analog clock)
- Có 3 nhân vật là: kim giây, kim phút, kim giờ.
Chú ý thiết lập tâm của các kim này tại vị trí tâm hình tròn.
- Đưa tất cả các kim về vị trí xuất phát: tâm của các kim mày trùng với tâm của sân khấu.
111 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Vẽ hình nền sân khấu là mặt tròn của đồng hồ kim. Thiết lập 3 nhân vật là kim giây, kim phút, kim giờ.
Để viết chương trình điều khiển, em sẽ viết cho từng kim đồng hồ. Vấn đề là tính góc quay
của từng kim đồng hồ chính xác theo thời gian. Sử dụng hàm để tính giá
trị của giây, phút, giờ theo thời gian hệ thống.
Chương trình cho kim giây.
Thời gian theo giây có giá trị từ 0
đến 59, tương ứng với giá trị góc
quay là 0 đến 360. Do đó mỗi
giây, góc cần quay kim giây là * (360/60) =
Chương trình cho kim phút.
Thời gian theo phút có giá trị từ 0
đến 59, tương ứng với giá trị góc
quay là 0 đến 360. Do đó mỗi
phút, góc cần quay kim phút là * (360/60) =
Chương trình cho kim giờ.
Thời gian theo giờ có giá trị từ 0
đến 23, tương ứng với giá trị góc
quay là 0 đến 360x2 = 720. Do đó
mỗi giờ, góc cần quay kim giờ là * (720/24) =
Câu hỏi: em có thấy chương trình chạy chính xác không?
112 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
6. Kiểu biến nhớ: dùng chung và riêng
Khi khởi tạo 1 biến nhớ trong Scratch, chúng ta cần lựa chọn 1 trong 2 kiểu, biến nhớ dùng
chung và biến nhớ dùng riêng.
Biến nhớ dùng chung: tất cả mọi nhân vật ề
đ u có quyền nhập, thay đổi giá trị của
biến nhớ này. Biến nhớ chung còn có tên gọi Global Variable.
Biến nhớ dùng riêng: chỉ nhân vật là chủ
của biến này có quyền nhập, thay đổi giá trị,
các nhân vật khác chỉ có quyền xem, khai
thác giá trị. Biến nhớ riêng còn có tên gọi Local Variable.
Chú ý: Nếu chúng ta khởi tạo 1 biến nhớ riêng cho 1 nhân vật thì biến nhớ này chỉ xuất
hiện trong bảng lệnh của nhân vật này mà không hiện trong bảng lệnh của các nhân vật
khác. Tuy nhiên biến nhớ này sẽ xuất hiện như 1 thuộc tính của nhân vật này. Các nhân vật
khác muốn truy cập giá trị này cần thực hiện thông qua lệnh, hàm cảm biến truy xuất thuộc tính của nhân vật.
Trong ví dụ trên, biến Count là riêng được khởi tạo cho nhân vật Lan thì các nhân vật khác
sẽ truy cập biến nhớ này thông qua lệnh .
Câu hỏi và bài tập
1. Mở rộng trò chơi Chó đuổi Mèo, bổ sung thêm biến đếm cho phép Chó va chạm vào Mèo
3 lần thì kết thúc chương trình.
2. Mở rộng trò chơi Mèo bắt Bóng, bổ sung thêm biến đếm thời gian từ khi bắt đầu cho đến
khi Mèo bắt được bóng, thể hiện thời gian này trên màn hình.
Mở rộng
1. Trò chơi Ăn táo. Viết chương trình điều khiển con Cánh cam bằng bàn phím, chuyển
động đến vị trí Quả táo ở góc phải dưới sân khấu, dọc đường đi không được va chạm với bất
cứ vết màu nào trên màn hình. Nếu chạm vào các vết màu này thì bị thua.
113 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
2. Mở rộng chương trình thể hiện đồng hồ kim chạy chính xác trên màn hình. Gợi ý:
Cần điều khiển kim phút chạy theo từng giây và kim giờ theo từng phút.
Muốn vậy đối với kim phút và kim giờ cần thiết ậ l p thêm biến nhớ
(riêng) angle cho mỗi nhân vật này và tính toán chính xác góc cần quay theo thời gian.
Bảng sau mô tả chi tiết các điều khiển các kim giờ, phút, giây chính xác. Điều khiển
Kim giây không cần thay đổi điều kim giây
khiển, cập nhật theo từng giây. theo từng
Thời gian theo giây có giá trị từ 0 giây.
đến 59, tương ứng với giá trị góc
quay là 0 đến 360. Do đó mỗi giây,
góc cần quay kim giây là giây> * (360/60) = *6. Điều khiển
Nâng cấp điều khiển kim phút theo kim phút từng giây. theo từng
Thời gian theo phút có giá trị từ 0 giây.
đến 59, tương ứng với giá trị góc
quay là 0 đến 360. Do đó mỗi phút,
góc cần quay kim phút là phút> * (360/60) = *6. Điều khiển
Nâng cấp điều khiển kim giờ theo kim giờ theo từng phút. từng phút.
Thời gian theo giờ có giá trị từ 0 đến
23, tương ứng với giá trị góc quay là
0 đến 360x2 = 720. Do đó mỗi giờ, góc cần quay kim giờ là * (720/24) = *30.
114 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h CHƯƠNG 4: SCRATCH NÂNG CAO
115 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Bài 12. Xử lý s 1 ố Mục đích
- Biến nhớ và vai trò của biến nhớ.
- Phân biệt biến nhớ và biểu thức.
- Các phép tính, tính toán đơn giản với giá trị số và logic.
- Thực hiện một vài bài bài toán xử lý số đơn giản. Bắt đầu
1. Chúng ta nhớ lại 2 đoạn chương trình vẽ hình vuông và ngũ giác đều đã học trong bài Vẽ hình 2.
Vẽ hình vuông
Vẽ hình ngũ giác đều
Em có suy nghĩ gì về việc có thể tổng quát hóa đoạn chương trình này để vẽ 1 hình đa giác đều n cạnh bất kỳ?
2. Các biểu thức số học, ví dụ: 7 9 + 8 10 5 23 7+ − 6 50 √2 + 1 45− cos15 2
sẽ được tính toán như thế nào trong Scratch?
Nội dung bài học
1. Biến nhớ và hàm số
Chúng ta đã làm quen với biến nhớ và các lệnh trả lại giá trị (hay còn gọi là hàm số) trong
Scratch. Hoạt động này là một củng cố kiến thức đã biết .
Định nghĩa biến nhớ:
Biến nhớ là 1 vùng trong bộ nhớ, được đặt tên bằng một dãy chữ và số, dùng để lưu
trữ các giá trị (số, chữ hoặc logic). Biến nhớ có thể do hệ thống tạo sẵn hoặc do người
dùng tự tạo ra để giúp giải quyết các bài toán lập trình.
116 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Các biến nhớ do người lập trình
tạo ra sẽ thể hiện trong khung lệnh
Dữ liệu (Data).
Qui định đặt tên biến nhớ: Scratch không đặt các điều kiện chặt cho cách đặt tên biến nhớ.
Tên biến nhớ phân biệt chữ hoa, chữ thường và có thể chứa dấu cách. Tuy nhiên với các
ngôn ngữ lập trình bậc cao thì tên biến nhớ thường được qui định khá chặt chẽ. Các em cần
nhớ 1 số qui tắc chung này để áp dụng cho các ngôn ngữ lập trình bậc cao trong tương lai.
Tên biến nhớ phải là dãy chữ hoặc số, không có dấu cách, không nên chứa các ký tự
đặc biệt như : ; , \ / + - [ ] { } ( ). Nên đặt tên biến nhớ là 1 cụm từ có ý nghĩa để dễ nhớ.
Không nên đặt tên biến nhớ với quá nhiều chữ hoa
Ví dụ tên biến nhớ như sau là hợp lệ: x1, abc, solution, time_out, click_count, con_meo, chim_bay, thoi_gian, ….
Các tên biến nhớ như sau thì không nên và không hợp lệ: 12+23, sinx, ANHSang, C://thu_muc, ….
Chú ý: các biến nhớ dùng chung cần có tên khác nhau từng đôi một trong chương trình.
Biến nhớ riêng nhân vật có thể đặt tên trùng nhau. Định nghĩa hàm số:
Hàm số do người dùng hoặc hệ thống tạo ra, được đặt tên bằng một dãy chữ và số,
dùng để tính toán một giá trị nào đó, được lưu trữ trong bộ nhớ và được sử dụng
tương tự như các biến nhớ trong các câu lệnh.
Các hàm số được tạo sẵn trong hệ
thống, mang ý nghĩa khác nhau và đều
trả lại các giá trị có ý nghĩa trong quá
trình giải quyết vấn đề.
Hàm số có thể có hoặc không có các tham số đầu vào. Ví dụ. - Hàm
trả lại tọa độ X của vị trí con chuột hiện thời. Hàm này không có tham số.
117 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h - Hàm
có 1 tham số là tên phím tương ứng trên bàn phím. Hàm
sẽ trả lại giá trị Đúng nếu phím này được nhấn, và trả lại Sai nếu phím này không được nhấn. - Hàm tính tổng
có 2 tham số đầu vào là 2 số. Hàm sẽ trả lại giá trị là tổng của hai
số này. Tham số đầu vào có thể lấy giá trị cụ thể hoặc lấy từ các biến nhớ hoặc hàm số khác.
Ví dụ các cách truyền tham số cho hàm tính tổng này: , , .
Biến nhớ có rất nhiều ý nghĩa trên thực tế. Chúng ta hãy cùng xét 1 ví dụ sau, lấy cảm hứng
từ ví dụ vẽ các hình tứ giác, ngũ giác đều trong phần mở đầu của bài học này.
Sử dụng các biến nhớ so_canh để lưu số cạnh của đa giác muốn vẽ, biến nhớ do_dai_canh
để lưu độ dài cạnh đa giá, khi đó đoạn chương trình vẽ 1 đa giác đều tổng quát như sau:
2. Các thao tác làm việc với biến nhớ Đối ớ
v i biến nhớ, 2 lệnh quan trọng nhất là lênh gán giá trị và lệnh thay đổi giá trị của biến
nhớ. Các lệnh này được thực hiện trong Scratch như sau, so sánh với cách viết trong 1 số
ngôn ngữ lập trình bậc cao khác. Lệnh Scratch Pascal C, Java
Gán giá trị cho biến nhớ m:=10; m = 10;
Thay đổi giá trị của biến nhớ + m:=m+1; m++; 1
Thay đổi giá trị của biến nhớ - m:=m-1; m--; 1
Một số lệnh, thao tác khác với biến nhớ.
Hiện giá trị biến nhớ trên sân khấu, xóa biến nhớ, đổi tên biến nhớ.
Nút chọn để làm hiện / ẩn giá trị
biến nhớ trên sân khấu.
Lệnh đổi tên biến nhớ. Xóa biến nhớ.
Nháy chuột phải lên biến nhớ tại
khung điều khiển Data để hiện bảng chọn này.
118 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Khi biến nhớ đã được hiển thị trên sân khấu thì có thể thực hiện các thao tác sau bằng cách
nháy chuột phải lên vị trí biến nhớ.
Thanh trượt điều chỉnh giá trị
biến nhớ ngay trên màn hình.
Chế độ hiển thị bình thường
có tên và giá trị biến nhớ.
Chế độ hiển thị lớn chỉ có giá trị biến nhớ.
Bật / tắt thanh trượt điều chỉnh dữ liện biến nhớ
Thiết lập khoảng dữ liệu min/max cho Ẩn biến nhớ trên thanh trượt. sân khấu
Đoạn chương trình sau mô tả bài toán vẽ liên tục các hình đa giác đều với số cạnh tăng dần
từ 4 đến 18. Kết quả thể hiện trong hình phải.
3. Kiểu dữ liệu trong Scratch
Khi 1 biến nhớ được khởi tạo trong Scratch, chúng ta không cần khai báo biểu dữ liệu cho
biến nhới này. Trong quá trình làm việc, tùy thuộc vào dữ liệu nhập, biến nhới tự động nhận
biết 1 trong 3 kiểu dữ liệu sau:
Số (Number). Bao gồm số nguyên và thập phân.
Logic (Boolean). Kiểu dữ liệu chỉ có 2 giá trị Đúng (true) và Sai (false).
Xâu (String). Kiểu dữ liệu là dãy các chữ, kí tự. Ví dụ nếu biến nhớ
được khởi tạo thì có thể gán cho n các giá trị sau:
119 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Gán giá trị số cho n Gán xâu ký tự cho n Gán giá trị logic cho n
Em hãy thực hiện các lệnh sau và điền kết quả vào cột phải trong bảng dưới đây, từ đó có
nhận xét gì về các kiểu dữ liệu và cách thể hiện chúng trong Scratch.
Biếu thức, lện h Kết quả
4. Các phép tính đơn giản với số trong Scratch
Nhóm lệnh Operators (màu xanh lá cây) bao gồm các lệnh, phép tính làm việc với dữ liệu
số, logic và xâu ký tự. Trong bài học này chúng ta làm quen với các phép tính đơn giản với số.
Phép tính cộng, trừ nhân, chia số thập phân (hàm) phép cộng 2 số (hàm) phép trừ 2 số (hàm) phép nhân 2 số
(hàm) phép chia 2 số, kết quả thập phân. Làm tròn số
(hàm) làm tròn số của 1 số, lấy số nguyên gần nhất số này.
(hàm) làm tròn (lên) của 1 số, lấy số nguyên gần nhất trên số này.
(hàm) làm tròn (dưới) của 1 số, lấy số nguyên gần nhất dưới số này. Phép chia số nguyên
(hàm) lấy số dư của 2 số nguyên
(hàm) lấy thương nguyên của 2 số nguyên Phép tính lũy thừa
(hàm) lấy lũy thừa của 2 số thập phân na
120 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
(hàm) lấy lũy thừa của 2 số nguyên na
Phép lấy căn thức, trị tuyệt đối
(hàm) lấy giá trị tuyệt đối của 1 số.
(hàm) lấy căn bậc 2 của 1 số dương a (a1/2)
(hàm) lấy căn bậc n của 1 số a (a1/n) Ví dụ: 1/2 + 3/4 m2 + n2 - mn | x | + | x + 2| - | x - 1| x2 - x + 1 (a + b)2
5. Kiểu dữ liệu logic
Em đã được làm quen với lệnh điều khiển có điều kiện if .. then. Biểu thức sau if là 1 điều
kiện logic. Khi thực hiện, lệnh sẽ kiểm tra điều kiện này, nếu đúng (true) thì sẽ thực hiện
đoạn lệnh sau từ khóa then, nếu sai (false) thì bỏ qua lệnh này.
<điều kiện> = biểu thức logic
đoạn chương trình sẽ thực hiện nếu <điều
kiện> này đúng (true).
Tương tự chúng ta có 1 lệnh tổng quát hơn: lệnh điều khiển đầy đủ có điều kiện if .. then …
else. Biểu thức sau if là 1 điều kiện logic. Khi thực hiện, lệnh sẽ kiểm tra điều kiện này, nếu
đúng (true) sẽ thực hiện đoạn lệnh sau từ khóa then, nếu sa i(false) sẽ thực hiện đoạn lệnh sau từ khóa else.
<điều kiện> = biểu thức logic
đoạn chương trình sẽ thực hiện nếu <điều
kiện> này đúng (true).
đoạn chương trình sẽ thực hiện nếu <điều
kiện> này sai (false).
121 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Các toán tử, phép tính với biểu thức và biến nhớ logic trong Scratch bao gồm. Phép toán logic Kết quả
(hàm) toán tử logic and (và).
Trả lại true (đúng) khi và chỉ khi cả 2 biểu thức thành phần đều true (đúng).
(hàm) toán tử logic or (hoặc). Trả lại tru
e (đúng) nếu 1 trong 2 biểu thức thành phần là true
(đúng), các trường hợp khác sẽ trả lại false (sai).
(hàm) toán tử not (phủ địn h / không).
Trả lại true (đúng) nếu biểu thức là false (sai) và ngược lại, trả
lại false nếu biểu thức là true (đúng).
Bảng cụ thể các phép tính logic and, or, not như sau.
Toán từ and (và)
Toán từ or (hoặc) A B A and B A B A or B true true true true true true true false false true false true false true false false true true false false false false false false
Toán tử not (không) A not A true false true true
6. Biểu diễn biểu thức logic
Em hãy biểu diễn các điều kiện logic sau trong môi trường Scratch. a > 10 và a < 100 m >= 100 0 < m < 20
ngay = 10 và thang = 3 và nam = 2016
m là số lẻ và 0 < m < 100
m là số chẵn và m > 20
Chú ý đến các ô nhập trực tiếp dữ liệu trên các dòng lênh. Có 2 loại ô chữ nhật và ô tròn.
122 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Ô vuông, chữ nhật
Ô dữ liệu vuông, chữ nhật có thể
nhập số, chữ hoặc biểu thức logic. Ô tròn
Ô dữ liệu tròn chỉ thể nhập số hoặc
biểu thức logic, không nhập được chữ.
Câu hỏi và bài tập
1. Viết hàm kiểm tra xem năm year có phải là năm nhuận không?
Tính chất toán học của năm nhuận: là năm chia hết cho 4 và không chia hết cho 100, hoặc chia hết cho 400.
2. Viết chương trình nhập hai giá trị month (tháng) và year (năm) từ bàn phím và kiểm tra
xem giá trị nhập vào có hợp lệ hay không?
3. Biểu diễn các biểu thức sau dùng lệnh Scratch\ (7/8) + (9/10) ax2 + bx + c m*n - 2(m+n) |x| - |2x - 1| 102 + (3+ 7/8)
4. Biểu diễn các điều kiện logic sau bằng lệnh Scratch (m > 100) và (n < 100) mn < 0 (m + n) > (m2 + n2)
(x >= 2) hoặc (y <= 10) m không chia hết cho 4 m không bằng 0
Mở rộng
1. Viết chương trình hiển thị trên màn hình thời gian đầy đủ hệ thống, vi dụ: Ngày 16 tháng 5 năm 2016 12 giờ 45 phút 24 giây
2. Thiết kế trò chơi đơn giản sau:
123 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Trên sân khấu có 3 quả bóng với các số hiệu 1, 5, 10
chuyển động ngẫu nhiên, lúc ẩn lúc hiện trên màn hình.
Nhiệm vụ của em là nháy chuột chính xác lên các quả
bóng, em sẽ được tích lũy điểm theo số được ghi trên quả bóng.
Thời gian cho mỗi lần chơi là 10 giây. Bạn nào đạt
được điểm cao thì càng giỏi. Khi kết thúc 1 lần chơi,
giáo viên sẽ thông báo điểm của em trên màn hình.
124 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Bài 13. Xử lý s 2 ố Mục đích
- Một vài thuật toán đơn giản với số nguyên, phân số.
- Bài toán tìm ước số, tìm số nguyên tố, tìm ước số chung của hai số.
- Bài toán rút gọn phân số, tính ước số chung lớn nhất, bội số chung nhỏ nhất .
- Thiết lập 1 vài trò chơi số đơn giản. Bắt đầu
1. Em đã bao giờ đặt bút tính 100! chưa? Thử lấy bút và tính xem có khó không?
2. Em hãy nhớ lại một số khái niệm về số học để chuẩn bị cho bài học mới này.
- Thế nào là số nguyên tố, hợp số?
- Khai triển 1 số tự nhiên thành tích các thừa số nguyên tố.
- Khái niệm và cách tính ƯSCLN và BSCNN của 2 số tự nhiên.
- Thế nào là 1 phân số tối giản?
Nội dung bài học
1. Một số thuật toán số đơn giản
Kiểm tra n có chia hết cho m hay không?
Sử dụng hàm lấy số dư phép chia (mod):
. Nếu giá trị này = 0 thì n chia hết
cho m, ngược lại n không chia hết cho m.
Kiểm tra a có phải là ước số thực sự của m hay không? (Ước thực sự là ước số khác 1 và chính số đó). Hàm kiểm tra như sau:
Kiểm tra năm year có phải là năm nhuận hay không? (năm nhuận là năm chia hết cho 4 và
không chia hết cho 100, hoặc chia hết cho 400).
Hàm kiểm tra năm nhuận như sau:
Em hãy viết tiếp các hàm kiểm tra sau:
1. Hàm kiểm tra hai phân số m/n và p/q có bằng nhau hay không?
2. Hàm kiểm tra số p có là bội số của cả hai số n, m hay không?
125 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
3. Hàm kiểm tra số p có là ước số đồng thời của cả hai số n, m hay không?
4. Hàm kiểm tra số p có phải là nghiệm của phương trình bậc nhất px + q = 0 hay không?
2. Bài toán tìm các ước số thực sự của 1 số tự nhiên cho trước
Bài toán: yêu cầu nhập 1 số tự nhiên n từ bàn phím, chương trình sẽ thông báo tất cả các
ước số thực sự của n trên màn hình.
Ví dụ nhập số 100 thì chương trình thông báo các giá trị 1, 2, 5, 10, 20, 25, 50 trên màn hình.
Ý tưởng cách giải (thuật toán) của bài toán này như sau:
Thiết lập 1 biến chạy num, cho num chạy từ 1 đến n-1 (chú ý không tính khi num = n), với
mỗi bước lặp, kiểm tra xem num có phải là ước số của n hay không. Nếu đúng thì đưa num
vào DS các số sẽ được in ra kết quả.
Mô tả thuật toán này một cách tường minh: Gán num = 1 Lặp cho đến khi num = n Nếu n mod num = 0 thì thông báo num tăng n lên 1 đơn vị
Để viết chương trình trên Scratch, chúng ta thiết lập 2 biến nhớ num và saying. Biến num
để chạy và kiếm tra ước số của n. Biến saying để lưu lại các ước cụ thể và hiển thị thông báo ra màn hình.
Câu hỏi: trong bài toán trên nếu thay đổi yêu cầu "ước số thực sự" bằng "ước số" thì chương
trình sẽ phải thay đổi như thế nào?
3. Bài toán tìm ƯSCNN của hai số tự nhiên
Bài toán: yêu cầu nhập 2 số tự nhiên n, m từ bàn phím, chương trình sẽ thông báo kết quả là
ước số chung lớn nhất của hai số n, m trên màn hình.
Chúng ta sử dụng biến nhớ gcd (greatest common divisor) để lưu trữ kết quả phép tính.
Thuật toán đơn giản nhất là dùng 1 biến nhớ tạm, ví dụ num, cho num chạy từ 1 đến n và
kiểm tra xem num có là ước số của đồng thời n, m hay không, nếu đúng thì gán giá trị này vào gcd.
126 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Cách thứ 2 hay hơn xuất phát từ nhận xét: nếu n=m thì rõ ràng gcd = n. Giả sử n>m, khi đó
gcd, là ước của n, m nên cũng sẽ là ước của n-m, bằng cách thay thế n bằng n-m chúng ta sẽ
tìm tiếp với cặp n-m, m, cách này đi nhanh hơn đến kết quả cuối cùng. Thuật toán sau dựa
trên ý tưởng trên và được coi là thuật toán chuẩn để tính ƯSCLN của 2 số tự nhiên n, m. Lặp cho đến khi m = n Nếu m > n thì m = m - n còn không thì n = n - m Gán gcd = m.
Đoạn chương trình thể hiện thuật toán trên như sau:
Vòng lặp chính lặp cho đến khi
Lệnh kiểm tra chính của vòng lặp:
giảm số lớn hơn trong 2 số đi 1 giá
trị bằng hiệu của 2 số này. Kết quả gán cho biến d
Em hãy hoàn thiện chương trình này trên Scratch.
4. Bài toán kiểm tra số nguyên tố
Bài toán: yêu cầu nhập 1 số tự nhiên n từ bàn phím. Chương trình sẽ thông báo số này là nguyên tố hay hợp số.
Ý tưởng của lời giải này là đếm số các ước số thực sự của n. Nếu số ước số thực sự < 2 thì n sẽ là nguyên tố.
Thuật toán sau sau đếm số các ước số thực sự của n. Sử dụng biến count để đếm số các ước
số thực sự của n. Biến nhớ num được tạo ra dùng để chạy theo 1 vòng lặp từ 1 đến n-1 và
kiểm tra xem num có phải là ước của n hay không. Nếu num là ước của n thì tăng count
lên 1. Biến count được gán giá trị ban đầu = 0. Gán num = 1, count = 0 Lặp cho đến khi num = n
Nếu num là ước của n thì
Tăng count lên 1 đơn vị. Tăng num lên 1 đơn vị.
127 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Đoạn chương trình trong Scratch mô tả th ậ u t toán trên như sau:
Chương trình hoàn chỉnh cho phép nhập từ bàn phím 1 số và thông báo kết quả trên màn hình.
5. Bài toán tính nhanh 100!
Chúng ta đã biết cách tính n giai thừa n! = 1.2.3…. n (tích của n số tự nhiên đầu tiên, tính
từ 1). Với n lớn thì việc tính n! rất khó. Máy tính sẽ giúp em tính rất nhanh bài toán này.
Đoạn chương trình sau mô tả việc tính n!
Biến nhớ count sẽ tăng dần từ 1 đến n để góp phần tính tăng cho kết quả k . q Vòng lặp
ngoài có n vòng. Các biến count và k
q được gán giá trị ban đầu = 1.
Các thiết lập ban đầu. Vòng lặp chính (n vòng)
Nhóm lệnh chính trong vòng lặp:
tăng kq theo phép nhân với count và và tăng count lên 1. Hiển thị kết quả
128 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Viết lại chương trình tính n! hoàn chỉnh, giá trị n được nhập từ bàn phím.
Câu hỏi và bài tập
1. Viết chương trình nhập số m từ bàn phím và đếm số các ước số của m, tính cả 1 và n. Ví
dụ nếu m = 10 thì thông báo đáp số là 4.
2. Viết đoạn chương trình với dữ liệu đầu vào là n, m và kiểm tra xem n, m có nguyên tố
cùng nhau hay không? Hai số được gọi là nguyên tố cùng nhau nếu ƯSCLN của chúng = 1.
3. Viết đoạn chương trình nhập 3 số dương a, b, c và kiểm tra xem có thể vẽ được tam giác
ABC với các cạnh có số đo a, b, c hay không.
Mở rộng
1. Viết chương trình cho phép nhập số tự nhiên n từ bàn phím và in ra khai triển số n thành
tích của các thừa số nguyên tố.
Ví dụ đầu vào là 12 thì thông báo ra là: 12 = 2.2.3
2. Thiết kế trò chơi Rút gọn phân số sau.
Mỗi lần nháy lên nút New Game sẽ bắt ầ đ u trò chơi.
Thầy giáo sẽ đưa ra ngẫu nhiên 1 phân số
trên màn hình và yêu cầu người chơi rút gọn
phân số này và nhập 2 số p/q là phân số tối
giản của phân số trên màn hình.
Sau khi nhập thầy giáo sẽ thông báo ngay là
đúng hay sai, nếu sai thì cần nhập lại, nếu đúng thì kết thúc.
129 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 14. Xử lí xâu ký tự 1 Mục đích
- Giá trị không là số hoặc logic.
- Các phép tính, tính toán đơn giản với giá trị là chữ hoặc văn bản.
- Thực hiện 1 vài bài toán đơn giản xử lý chữ, ký tự, văn bản. Bắt đầu
1. Trong các biểu thức giá trị sau, hãy đánh dấu các giá trị là số hoặc logic: a. Heal The World b. Min < Max c. 321 + 231 + 123
d. Sông Mê Kông dài hơn sông Hồng
e. Nếu hôm nay trời mưa em sẽ học ở nhà f. (x < 10) and (x > 1)
2. Em hiểu thế nào là 1 xâu ký tự? Các nội dung sau có phải là 1 dãy ký tự không? Hanoi1 + Hanoi2 123456789
Hà Nội là thủ đô của nước Việt Nam x2 + y2 + z2 = 192
Giải phương trình ax2 + bx + c = 0
Nội dung bài học
1. Cách xâu ký tự được lưu trữ trong máy tính
Xâu ký tự được hiểu là 1 dãy các ký tự, ví dụ "Hà Nội", "English", "letters", "hòa bình".
Dãy các ký tự tạo nên 1 xâu sẽ được đánh số từ 1. Ví dụ từ alphabet. alphabet 1 2 3 4 5 6 7 8 Chú ý:
- Dãy ký tự của xâu có thể chứa các ký tự đặc biệt như : ; / \ { } [ ] ( ) …..
- Dấu cách (Space) cũng được coi là 1 ký tự, ta dùng ký hiệu └┘để chỉ dấu cách.
Tổng số các ký tự của 1 xâu được gọi là độ dài của xâu ký tự này.
2. Các hàm xử lý xâu ký tự trong Scratch
130 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Trong môi trường Scratch có 3 hàm xử lý xâu ký tự sau:
(hàm) toán tử nối 2 xâu ký tự.
(hàm) trả lại ký tự thứ <1> của xâu ký tự
(hàm) trả lại độ dài của xâu ký tự Toán từ
có tác dụng nối 2 xâu ký tự và trả lại kết quả là xâu được kết nối. Ví dụ lệnh
sẽ trả lại xâu ký tự "Hòa bình" là nối của 2 từ "Hòa " và
"bình". Lệnh join có thể lồng nhau nhiều mức. Hàm
sẽ trả lại 1 ký tự cụ thể trong 1 xâu, từ. Ví dụ lệnh
sẽ trả lại giá trị là chữ "t". Hàm
trả lại độ dài của 1 xâu, từ cho trước. Ví dụ trả lại số 7.
Sau đây là 1 số thao tác, lệnh đơn giản khác liên quan đến xâu ký tự.
Gán xâu ký tự Str là rỗng
Gán giá trị của xâu String1 cho xâu Str.
Lấy ra 1 ký tự ngẫu nhiên của xâu Str.
Bổ sung xâu String1 vào cuối của xâu Str.
Bổ sung xâu String1 vào đầu của xâu Str.
3. Spelling English Word. Bài toán học phát âm tiếng Anh
Em bắt đầu bài học bằng 1 ví dụ đơn giản sau: Bài học phát âm tiếng Anh (spelling word).
Thầy giáo yêu cầu học sinh nhập 1 từ tiếng Anh, sau đó thầy sẽ diễn giải cách phát âm từng
chữ của từ tiếng Anh này.
Ví dụ: nếu học sinh nhập từ peace thì giáo viên sẽ đưa ra cách phát âm "p e a c e".
Em tạo biến nhớ word để lưu trữ từ do người dùng nhập, sau đó phần mềm sẽ tách từng chữ
của từ này và đưa lên màn hình. Sử dụng biến chạy index để đưa từng chữ của từ này ra
màn hình. Biến nhớ saying để lưu kết quả cần đưa ra màn hình.
Đoạn chương trình chính như sau.
131 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Gán giá trị ban đầu cho biến Vòng lặp chính.
Với mỗi lần lặp, lấy ra ch = 1
ký tự tương ứng của xâu word,
rồi đưa vào cuối của biến
saying, và bổ xung thêm 1 ố
Chương trình hoàn chỉnh của bài học này, kết quả hiện trong hình bên phải.
4. Kiểm tra tính chất của từ, xâu ký tự
4.1. Kiểm tra 1 xâu ký tự có phải là nhị phân hay không.
Xâu nhị phân là xâu chỉ bao gồm các ký tự 0 hoặc 1. Để kiểm tra 1 xâu ký tự Str có phải là
nhị phân hay không, em hãy thực hiện theo cách sau. Biến nhớ kq dùng để lưu kết quả kiểm
tra, xâu là nhị phân nếu kq = 1, ngược lại nếu kq = 0 thì xâu không là nhị phân. Để kiểm tra
ký tự ch là 0 hoặc 1 hay không chúng ta dùng biểu thức . Bắt đầu
chương trình, em gán kq = 0, trong quá trình kiểm tra trong vòng lặp nếu gặp 1 ký tự không
là 0 hoặc 1 thì gán ngay kq = 1.
132 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Ban đầu gán kq = 1
Vòng lặp với độ dài của xâu Str
Gán ch cho 1 ký tự theo vòng
Kiểm tra nếu ch không là nhị phân thì gán kq = 0
Em hãy viết hoàn thiện chương trình này.
4.2. Kiểm tra 1 xâu ký tự có phải là đối xứng (palindrome) hay không.
Một xâu được gọi là đối xứng (palindrome) nếu các ký tự, chữ tạo thành xâu này đối xứng
qua trục thẳng đứng. Hay nói cách khác các từ nếu đọc xuôi hay ngược đều như nhau được
gọi là palindrome. Ví dụ:
redivider, noon, civic, radar, level, rotor, kayak, reviver, racecar, madam, refer. kayak racecar 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 6 7
Phân tích: Nếu độ dài của xâu là len thì xâu đã cho sẽ là đối xứng nếu các cặp chữ với chỉ
số (1, len), (2, len-1), … phải có giá trị bằng nhau. Do vậy chỉ cần kiểm tra theo 1 vòng lặp
chỉ số từ 1 đến len/
2 là đủ. Xâu gốc ký hiệu là Str. Chương trình
Em hãy viết hoàn thiện chương trình này.
5. Hàm lấy xâu con của 1 xâu hoặc từ
133 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài toán: cho trước 1 xâu ký tự Str với độ dài le .
n Cần viết 1 chương trình để lấy ra 1 phần
của xâu này (xâu con), tính từ vị tri istart đến vị trí ien d của xâu này.
Ví dụ với xâu "happy new year", istart = 3, iend = 5, độ dài xâu con = iend - istart + 1 = 3.
Xâu con được trả lại được lưu trong biến string là "ppy" happy new year ppy 3 5
Thuật toán của bài toán này khá đơn giản. Thiết lập 1 vòng lặp với số bước lặp iend - istart
+ 1, biến index bắt đầu từ vị trí istart, mỗi bước lấy 1 chữ từ xâu gốc và đưa vào cuối của
xâu kết quả string.
Đoạn chương trình tính xâu con như sau.
Thiết lập xâu string = trống
Thiết lập giá trị ban đầu của biến
Vòng lặp chính số vòng = iend - istart + 1
Bổ sung 1 ký tự vào cuối của i
Em hãy hoàn thiện chương trình này bổ sung phần yêu cầu nhập xâu ký tự gốc Str, nhập 2
chỉ số bắt đầu và kết thúc xâu con istart và iend.
6. Hàm xóa 1 ký tự (1 phần) của xâu
Bài toán: cho trước 1 xâu ký tự Str với độ dài le .
n Cần viết chương trình xóa đi xâu con của
xâu này, tính từ vị tri istart đến vị trí iend.
Ví dụ với xâu "happyness new year", istart = 6, ien
d = 9, xâu mẹ sau khi đã xóa xâu con có
giá trị là "happy new year" happyness new year happy new year 6 9
Thuật toán của bài toán này như sau. Tạo biến nhớ phụ string dùng để lưu tạm kết quả.
Vòng lặp chính chạy suốt chiều dài của xâu gốc Str. Với mỗi ký tự của Str, chương trình
kiểm tra nếu vị trí này < istart hoặc > iend thì đưa ký tự nào vào cuối của xâu string
(ngược lại không làm gì cả).
Đoạn chương trình xóa xâu con như sau.
134 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Thiết lập xâu string = trống
Thiết lập giá trị ban đầu của biến Vòng lặp chính
Kiểm tra nếu vị trí ký tự hiện
thời có chỉ số < istart hoặc >
iend thì đưa vào cuối của xâu
Gán string lại cho Str.
Em hãy hoàn thiện chương trình này bổ sung phần yêu cầu nhập xâu ký tự gốc Str, nhập 2
chỉ số bắt đầu và kết thúc xâu con cần xóa istart và iend.
7. Hàm chèn xâu (ký tự) vào xâu khác tại vị trí cho trước
Bài toán: cho 2 xâu ký tự: xâu gốc Str và xâu thứ 2 Str1. Cần chèn xâu Str1 vào xâu gốc
Str tại vị trí istart, kết quả ghi lại trong chính xâu gốc Str.
Để chuẩn bị chương trình chúng ta cùng tìm hiểu qua 1 ví dụ cụ thể. Xâu gốc Str = "free
games", xâu cần chèn Str1 = "online", vị trí chèn istart = 6. online free onlinegames free games 6 = istart 1 2 3 4 5 6 = istart
Đầu tiên chúng ta cho biến nhớ index chạy và gán từng chữ của xâu Str vào 1 biến trung
gian string. Khi đến vị trí istart, quá trình này tạm dừng để chuyển sang việc bổ sung xâu
Str1 vào string. Công việc này dược thực hiện bằng 1 biến nhớ khác là index1. Khi đã bổ
sung xong Str1 thì quá trình bổ sung Str lại tiếp tục bằng index. Chương trình này sẽ có 2 vòng lặp lồng nhau.
Thuật toán trên có thể viết lại như sau:
Gán các giá trị ban đầu index =1, index1 = 1
Thực hiện lặp cho đến khi index > độ dài Str Nếu index = istart thì
Thực hiện vòng lặp có số bước bằng độ dài xâu Str1
Bổ sung Str1 vào cuối string
Gán ký tự thứ index của xâu Str vào string Gán Str = string
135 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Đoạn chương trình sau mô tả phần thuật toán chính của bài toán.
Vòng lặp ngoài, điều kiện dừng khi duyệt xong xâu Str
Kiểm tra điều kiện để thực hiện vòng lặp trong
Vòng lặp trong, bổ sung xâu Str1 vào cuối của
string. Vòng lặp này chỉ thực hiện đúng 1 lần.
Các lệnh vòng lặp ngoài: bổ sung từng
chữ của xâu Str vào cuối của string.
Gán trả lại string vào Str là xâu gốc ban ầ
Chương trình hoàn chỉnh sẽ yêu cầu học sinh nhập lần lượt các thông số: - Xâu gốc Str - Xâu cần chèn Str1 - Vị trí cần chèn
Chương trình thực hiện công việc chèn và thông báo kết quả ra màn hình.
136 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Câu hỏi và bài tập
1. Các biểu thức nào dưới đây viết đúng? (m2 + n2) và (m2 - n2) (a + b)2 = a2 + 2ab + b2 abc < bce
2. Sau 2 lệnh sau thì biến nhớ Str sẽ lưu trữ xâu ký tự gì?
Mở rộng
Thiết kế 1 trò chơi Ghép chữ tạo từ chính xác sau.
Phần mềm sẽ đưa ra trên màn hình 2 từ, người chơi cần ghép 2 từ này lại với nhau để tạo thành 1 từ đúng.
Ví dụ nếu 2 từ cho ban đầu là ped và wikiia thì từ cần ghép đúng phải là wikipedia. Ngưởi
chơi được yêu cầu nhập từ cần ghép từ bàn phím cho đến khi tạo được từ đúng thì dừng lại.
Nếu sau 10 lần vẫn nhập sai thì thua và phần mềm sẽ đưa ra đáp án đúng.
137 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 15. Xử lí xâu ký tự 2 Mục đích
Học xong bài này bạn sẽ hiểu:
- Một số thuật toán đơn giản xử lý chữ và xâu ký tự.
- Thiết lập 1 vài trò chơi đơn giản với chữ và xâu ký tự.
Bắt đầu
Em hãy đọc để hiểu 1 số trò chơi liên quan đến chữ, xâu ký tự dưới đây. Em đã biết và đã
từng chơi các trò chơi này chưa? Em hãy phát biểu suy nghĩ của mình xem có thể lập trình
để mô phỏng chúng được hay không?
1. Trò chơi sắp xếp từ
Trên màn hình xuất hiện 1 dãy các từ. Nhiệm vụ của
người chơi là cần sắp xếp lại các từ này theo 1 thứ tự
nhất định có ý nghĩa nào đó, ví dụ, sắp xếp lại để trở
thành 1 câu có nghĩa. Người chơi thao tác bằng cách
kéo thả các chữ hoặc đánh số các từ trên màn hình.
2. Trò chơi đoán từ hangman
Trên màn hình hiện yêu cầu đoán 1 từ khi cho biết ý
nghĩa của từ này. Người chơi đoán từ bằng cách nhập
từng chữ cái cấu tạo nên từ này (bằng bàn phím hoặc
chuột). Nếu nhập đúng thì chữ cái đó sẽ hiện trên màn
hình tại đúng vị trí trong từ. Người chơi chỉ được
phép nhập sai 1 số lần nhất định.
Nội dung bài học
1. Số nhị phâ n
Em có hiểu số nhị phân là gì không?
Trong các số sau, số nào là nhị phân? 345671 1011101 1001002 1010101 11011a1b 3220011 1111111 0000111
Những số mà chúng ta làm việc hàng ngày đều là các số thập phân, hay còn gọi là số được
viết trong hệ thập phân. Các số thập phân sử dụng 10 chữ số 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 để thể
hiện. Nhưng trong máy tính chỉ có thể hiểu 2 chữ số là 0 và 1. Do vậy các số lưu trữ trong
máy tính chỉ bao gồm các chữ số 0, 1. Các số này được gọi là số nhị phâ . n Hệ đếm chỉ
dùng chữ số 0 và 1 gọi là hệ nhị phâ .
n Hệ thập phân tiếng Anh gọi là decimal, hệ nhị phân gọi là binary.
Bảng sau cho ta biết tương ứng giữa 1 số số nhị phân và thập phân.
138 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h decimal binary decimal binary decimal binary decimal binary 1 1 5 101 9 1001 13 1101 2 10 6 110 10 1010 14 1110 3 11 7 111 11 1011 15 1111 4 100 8 1000 12 1100 16 10000
2. Chuyển số nhị phân sang thập phân
Bài toán: cho 1 số nhị phân anan-1….a1a0 (binary), cần chuyển đổi số này sang hệ thập phân.
Chúng ta quan sát qui luật biểu diễn số dưới dạng nhị phân và tìm ra qui luật tổng quát cho
việc chuyển đổi số viết theo hệ nhị phân sang hệ t ậ h p phân.
100 100 = 1.22 + 0.2 + 0 = 4 (hệ thập phân)
111 111 = 1.22 + 1.2 + 1 = 7 (hệ thập phân)
Tổng quát chúng ta thấy:
anan-1….a1a0 (binary) = an.2n-1 + an-1.2n-2 + …. + a1.2 + a0 (decimal)
Nhìn vào công thức trên chúng ta chưa hình dung được thuật toán cần thực hiện trên máy
tính. Chúng ta sẽ viết lại quá trình tính toán theo từng bước nhỏ để tính được số thập phân. an 2.an + an-1 2.( 2.an + an-1) + an-2
2.( 2.( 2.an + an-1) + an-2) + an-3 ……
2.(an.2n-3 + an-1.2n-4 + …. + a0) + a1
2.(an.2n-2 + an-1.2n-3 + …. + a1) + a0.
Như vậy sau đúng n+1 bước thì quá trình tính trên kết thúc và kết quả thu được số thập phân cần tìm.
Số nhị phân ban đầu được đưa vào biến nhớ Binary. Số thập phân là kết quả đuọc lưu trong
biến nhớ Decimal. Các biến nhớ trung gian bao gồm index, len và ch.
Gán ban đầu: Decimal = 0, index = 1 len = độ dài xâu Binary
Thực hiện vòng lặp với độ dài len
ch = chữ số tương ứng chỉ số index của Binary Decimal = 2.Decimal + ch Tăng index lên 1
Đoạn chương trình mô tả thuật toán biến đổi hệ nhị phân sang thập phân Binary Decimal như sau.
139 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bắt đầu vòng lặp độ dài
Lấy ra ký tự tương ứng của xâu
Thay đổi Decimal = 2*Decimal + ch Tăng index lên 1
Chương trình hoàn chỉnh của bài toán này như sau:
3. Chuyển số thập phân sang nhị phân
Bài toán: cho trước số thập phân, hãy biểu diễn số này sang hệ nhị phân.
Bài toán này giải quyết vấn đề ngược lại so với bài toán trên.
Để tìm được cách làm bài này, chúng ta lại quan sát công thức:
anan-1….a1a0 (binary) = an.2n-1 + an-1.2n-2 + …. + a1.2 + a0 (decimal)
Gọi số thập phân ban đầu là D, chúng ta sẽ phân tích quá trình tính toán để tính được lần
lượt các số a0, a1, …., an-1, an như sau.
Số thập phân ban đầu: D
a0 = D mod 2 (tính số dư); an.2n-2 + an-1.2n-3 + …. + a1 = D/2 (làm tròn số); (gán D = D/2). a1 = D mod 2; D = D/2. ……. an-1 = D mod 2, D = D/2.
an = D mod 2, D/2 = 0, kết thúc.
Như vậy qui trình trên sẽ dừng lại khi D = 0.
140 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Số thập phân đầu vào lưu trong biến nhớ Decimal. Xâu nhị phân đầu ra lưu trong biến nhớ
Binary. Biến ch dùng để tính các giá trị trung gian ai. Thuật toán chuyển đổi ở trên được
viết tường minh như sau: Gán Binary = rỗng
Thực hiện lặp cho đến khi Decimal = 0 Đặt ch = Decimal mod 2;
Decimal = Decimal / 2 (làm tròn xuống)
Bổ sung ch vào bên trái của Binary
Đoạn chương trình mô tả thuật toán chuyển đổi số Nhị phân sang Thập phân trên được viết trong Scratch như sau: Gán Binary = rỗng.
Vòng lặp chính với điều kiện dừng Decimal = 0
Tính ch = số dư Decimal chia 2 Giảm Decimal khi chia cho 2
Bổ sung ch vào bên trái của
Chương trình hoàn chỉnh của bài toán này như dưới đây.
4. Kiểm tra 1 ký tự / từ có nằm trong 1 từ khác hay không
Bài toán: Cho trước 2 xâu Str1 và Str. Cần kiểm tra xem xâu Str1 có nằm trong xâu Str
không, nếu có thì cần chỉ ra vị trí ký tự đầu tiên của Str1 trong Str. Nếu không nằm trong
thì trả lại giá trị 0.
Ví dụ : 2 xâu là bab và ababab. bab ababab 2
141 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Xâu bab mặc dù được tìm thấy trong xâu ababab 2 lần nhưng hàm sẽ trả lại vị trí đầu tiên, tức là giá trị 2.
Giả sử 2 xâu Str1 và Str có độ dài là len1 và len. Kết quả của thuật toán được trả lại trong biến po .
s Nếu không tìm thấy (Str1 không nằm trong Str) thì pos = 0, ngược lại pos > 0 là vị
trí đầu tiên Str1 nằm trong Str.
Ý tưởng của thuật toán như sau: Bắt đầu từ vị trí đầu tiên của xâu Str, tiến hành kiểm tra lần
lượt các vị trí bắt đầu từ 1 bằng biến index. Với mỗi vị trí như vậy cần tiến hành kiểm tra
len1 phần từ tiếp theo xem có trùng với Str1 không. Nếu trùng thì lập tức dừng vòng lặp, gán giá trị po
s = index. Nếu không trùng thì tiếp tục tăng index và kiểm tra tiếp. Trong
vòng lặp kiểm tra bên trong sử dụng thêm các biến nhớ: indexin, index1, ch1, kq. Biến k q
có ý nghĩa kq = 1 nếu đã tìm thấy Str1 trong Str. Trong vòng lặp trong, sử dụng biến nhớ
indexin để chạy trên xâu Str đồng thời với biến index1 chạy trên Str1. Index = 1 Indexin Ở vòng lặp ầ đ u tiên, Index = 1 ababab
Str1 không trùng với xâu con trong Str. bab kq = 0, pos = 0 Index1 Index = 2 Indexin
Ở vòng lặp thứ 2, Index = 2 ababab
Str1 trùng với xâu con trong Str. bab Index1 kq = 1, pos = 2
Mô tả thuật toán trên bằng lời tường minh như sau:
Gán các giá trị ban đầu: pos = 0, index = 1
Thực hiện lặp cho đến khi pos > 0 hoặc index > len-len1+1
Gán index1 = 1, kq = 1, indexin = index
Lặp cho đến khi index1 > len1 hoặc kq = 0
Đặt ch = ký tự thứ index của Str
Đặt ch1 = ký tự thứ index1 của Str1
Nếu ch khác ch1 thì gán kq = 0 Tăng index1 lên 1 Tăng indexin lên 1 Nếu kq = 1 thì Gán pos = index nếu không thì Tăng index lên 1
Đoạn chương trình Scratch mô tả thuật toán trên như sau:
142 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Thiết lập các giá trị ban đầu: pos = 0, index = 1 Vòng lặp ngoài, chính
Thiết lập các giá trị ban đầu cho
vòng lặp trong, kiểm tra sự
trùng nhau giữa Str1 và 1 phần của Str Vòng lặp trong Kiểm tra 2 ký tự tương ứng của Str1 và Tăng các biến chạy trong vòng lặp trong
Kiểm tra kết quả của vòng
lặp trong, chuẩn bị tăng biến index cho vòng lặp
Em hãy hoàn thiện chương trình đầy đủ của bài toán này.
Chương trình sẽ yêu cầu học sinh nhập 2 dữ liệu: - Xâu dữ liệu gốc Str.
- Xâu dữ liệu cần kiểm tra Str1
Chương trình sẽ thông báo kết quả có tìm thấy hay không. Nếu tìm thấy thì chỉ ra vị trí mà
Str1 nằm trong Str.
Câu hỏi và bài tập
1. Viết chương trình nhập từ bàn phím 1 xâu ký tự bất kỳ Str. Sau đó tiến hành đổi chỗ 2
phần tử bất kỳ trong xâu trên và hiển thị kết quả trên màn hình.
2. Viết chương trình thực hiện công việc sau:
Nhập từ bàn phím 1 xâu ký tự bất kỳ Str, sau đó tiến hành hoán vị ngẫu nhiên các ký tự của
Str, kết quả đưa vào xâu Str1. Kết quả thể hiện ra màn hình ca 2 xâu Str và Str1.
3. Viết chương trình thực hiện công việc sau:
- Nhập 1 xâu ký tự bất kỳ Str từ bàn phím.
- Thực hiện việc thiết lập xâu Str1 bằng cách thay đổi ngược lại thứ tự các ký tự của xâu
Str. Ví dụ nếu ban đầu Str = "abcdef" thì kết quả xâu Str1 = "fedcba".
143 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- Thể hiện kết quả xâu Str1 trên màn hình.
Mở rộng
Thiết kế trò chơi tìm từ (Hangman) dạng đơn giản sau.
Từ cần tìm được lưu trong biến nhớ Word
(được gán cứng trong chương trình). Giao
diện chương trình là trò chơi dự đoán từ
này. Từ Word có độ dài <= 8.
Trên màn hình sẽ thể hiện các ô tương ứng
với độ dài của từ cần tìm. Các chữ chưa
được đoán sẽ hiện dấu ?, các chữ đã đoán
rồi sẽ hiện chính xác trên màn hình.
Chương trình sẽ liên tục đưa ra câu hỏi:
"Nhập chữ cái để đoán từ". Nhiệm vụ của
người chơi là nhập 1 chữ cái. Nếu chữ cái
này có trong từ thì nó sẽ hiện ra trên màn
hình (có thể 1 hoặc nhiều). Nếu không có thì chương trình thông báo "không có chữ cái
này" và yêu cầu nhập tiếp tục, cho đến khi nào lật được hết các chữ cái của từ đã cho.
144 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 16. Làm việc với List 1 Mục đích
Học xong bài này bạn sẽ:
- Hiểu ý nghĩa của List (mảng, dãy giá trị), biết cách thiết lập dãy trong Scratch.
- Ứng dụng List giải 1 số bài tập đơn giản.
- Thuật toán sắp xếp, đổi chỗ, tìm min, max trong dãy. Bắt đầu
Em đã từng xem, từng biết các thông tin được liệt kê như một danh sách, ví dụ như danh
sách học sinh lớp học, danh sách các món ăn, danh sách các tỉnh, thành phố, ….
Em hãy liệt kê thêm các danh sách thông tin mà em đã từng biết đến ở nhà, ở trường và ngoài xã hội .
Chúng ta đã được làm quen với khái niệm biến nhớ, là công cụ để lưu trữ các thông tin giúp
người lập trình có thể tạo ra được các chương trình hiệu quả hơn. Tuy nhiên mỗi biến nhớ
chỉ lưu trữ được 1 giá trị tại 1 thời điểm. Nếu như, ví dụ, chúng ta cần lưu trữ đồng thời tên
của tất cả học sinh trong lớp học, thì phải làm như thế nào. Rõ ràng từng biến nhớ cụ thể
không thể giải quyết được yêu cầu trên.
Bài học này sẽ giúp em hiểu được một công cụ mới để thực hiện yêu cầu trên đây.
Nội dung bài học
1. Biến nhớ kiểu danh sách (List)
Biến nhớ kiểu danh sách dùng để lưu trữ một dãy giá trị, có thể là số hoặc chữ. Ví dụ dãy
tên học sinh sau được đánh số từ 1 đến 6, có thể được lưu trong 1 biến nhớ kiểu danh sách (list). Hà Bình Nguyệt Vũ Hùng Vân Bình 1 2 3 4 5 6
145 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Để mô tả 1 dãy (số, chữ) tổng quát, người ta hay dùng ký hiệu: a1, a2, …., an. Số hạng tổng quát sẽ ký hiệu là ai.
Trong Scratch, biến nhớ kiểu danh sách không cần khai báo trước kiểu dữ liệu và số lượng
phần tử. Thao tác tạo ra các biến nhớ kiểu danh sách rất đơn giản, trong nhóm lệnh Dữ liệu (Data).
Việc khởi tạo biến nhớ danh sách rất đơn giản, bởi nút lệnh Make a List từ nhóm lệnh Data.
Giao diện tạo biến nhớ sạng
List. Có 2 loại: biến nhớ
Nút Make a List dùng để
chung và biến nhớ riêng cho
khởi tạo 1 biến nhớ dạng mỗi nhân vật.
Xuất hiện các lệnh làm
việc với biến nhớ List .
Cũng giống như biến nhớ bình thường, biến nhớ dạng danh sách có thể là biến nhớ chung
hoặc riêng. Nếu là biến nhớ chung thì tất cả các nhân vật đều có thể sử dụng, cập nhật và
thay đổi dữ liệu. Nếu là biến nhớ riêng thì chỉ có nhân vật là chủ mới có các quyền truy cập,
sử dụng và thay đổi thông tin.
Việc nhập dữ liệu vào biến nhớ List có thể thực hiện bằng lệnh hoặc có
thể nhập trực tiếp trên sân khấu của Scratch. Lệnh
có tính năng bổ sung thêm 1 thông tin vào cuối danh sách của biến nhớ dạng List. Ví dụ lệnh
sẻ bổ sung thêm 1 tên học sinh là "Việt Anh" vào cuối
của biến nhớ HS (biến nhớ dạng List).
Chú ý: khác với biến nhớ thông thường, biến dạng List nếu khai báo là dùng riêng cho nhân
vật sẽ không hiện trong các thuộc tính của nhân vật, do đó các nhân vật khác sẽ không thể
truy cập hay sử dụng các biến nhớ riêng này.
Em hãy giải thích ý nghĩa của các lệnh sau và ghi sang cột bên phải .
146 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu sâu sắc hơn các ứng dụng của biến nhớ List trong các hoạt động tiếp theo.
2. Nhập danh sách học sinh lớp học
Em hãy thực hiện chương trình đơn giản sau.
Chương trình yêu cầu người dùng nhập họ tên
học sinh trong lớp học vào một danh sách, trong
thông báo ghi rõ là đang nhập học sinh thứ mấy.
Để kết thúc chỉ cần nhập 1 dữ liệu rỗng, tức là bấm Enter ngay.
Biến nhớ danh sách lưu trữ tên học sinh sẽ được đặt tên là HS. Chúng ta sử dụng thêm 1
biến nhớ nữa Stt dùng để lưu số thứ tự của học sinh hiện thời đang nhập. Dùng ngay biến
Stt để kiểm tra khi nào thì kết thúc quá trình nhập liệu từ bàn phím.
Chương trình hoàn chỉnh của bài toán này như sau: Điều kiện kiểm tra vòng lặp là Stt = 0 Kiểm tra nếu dữ liệu nhập vào khác rỗng thì bổ sung vào danh sách HS, nếu người dùng không nhập, chỉ nhấn Enter thì đặt Stt = 0 để kết thúc quá
3. Các thao tác trực tiếp trên danh sách
Có nhiều cách để thao tác với dữ liệu của biến nhớ danh sách: thông qua các lệnh, nhập trực
tiếp trên màn hình Scratch hoặc nhập thông qua tệp (Text File)..
Các thao tác trực tiếp với dữ liệu trên biến nhớ danh sách: bổ sung, chèn, xóa, ....
147 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bổ dung dữ liệu vào cuối của biến
nhớ. Lệnh này sẽ làm cho dãy dữ liệu của
biến nhớ tăng thêm 1 phần tử nằm cuối danh sách.
Lệnh này sẽ xóa, hủy khỏi danh sách 1 phân
tử được xác định trước. Nếu chỉ số của phần
tử ghi trên lệnh nằm ngoài phạm vi của dãy
(ví dụ = 0 hoặc > độ dài dãy) thì lệnh không
có tác dụng. Một lựa chọn khác của lệnh nếu
thiết lập tham số all thì lệnh có dạng sau sẽ xóa toàn bộ dữ
liệu của biến nhớ này (hay đưa biến nhớ về
trạng thái như lúc mới khởi tạo).
Lệnh này sẽ chèn thêm 1 phần tử có giá trị
vào trước phần tử thứ <1> của dãy.
Nếu thay thế chỉ số cụ thể bằng thì lệnh
sẽ chèn vào 1 vị trí bất kỳ của dãy. Sau lệnh
này dãy sẽ tăng lên 1 phần tử.
Lệnh này sẽ thay thế phần tử thứ <1> cjủa
dãy bằng giá trị . Nếu thay thế chỉ số cụ thể bằng thì
lệnh sẽ thay thế vào vào 1 vị trí bất kỳ của
dãy. Chú ý: lệnh này không làm tăng số phần tử của dãy.
Các lệnh sau sẽ có chức năng truy cập, khai thác dữ liệu danh sách:
(hàm) trả lại giá trị cụ thể của một phần tử
của dãy. Nếu tham số thay bằng , lệnh sẽ trả lại
1 phần tử bất kỳ trong dãy.
(hàm) trả lại độ dài của dãy.
(hàm logic) kiểm tra xem dãy có chứa phần
tử được ghi tại vị trí hay không.
Lệnh này có tính năng hiển thị tất cả các phần tử của dãy.
Nhập dữ liệu trực tiếp trên màn hình Scratch
Có thể nhập nhanh và trực tiếp dữ liệu kiểu danh sách trên màn hình của Scratch. Muốn vậy
chúng ta đặt chế độ hiển thị biến nhớ này trên màn hình.
148 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Hỉnh ảnh của biến nhớ danh sách sẽ hiện ra như hình dưới đây. Bây giờ chúng ta có thể thao
tác trực tiếp trên biến nhớ này để nhập dữ liệu. Nháy nút
Bước tiếp theo chúng ta nhập trực tiếp dữ liệu theo từng này để bắt
phần từ của danh sách. Có thể dùng các phím lên, xuống đầu tiến
để chuyển lên, xuống trong danh sách. Tiến hành nhập hành nhập
cho đến khi xong. Muốn xóa 1 phần tử nháy dấu x bên liệu. h ô à
Chuyển nhập dữ liệu từ Plain Text File
Một cách nhập dữ liệu nhanh và hiệu quả nữa là nhập trước dữ liệu vào 1 tệp văn bảng dạng
plane text (tệp *.txt), mỗi đơn vị dữ liệu ghi trên 1 dòng, sau đó chuyển nhập nhanh vào
danh sách của Scratch. Qui trình nhập này được mô tả trong hình sau. Nháy chuột
Sau khi chọn tệp dữ liệu phải trên
ngoài (dạng *.txt), Scratch vùng biến
sẽ lập tức chuyển tất cả dữ nhớ và
liệu từ tệp này vào biến nhớ. chọn
149 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
4. Bài toán tìm Min, Max
Bài toán: cho trước 1 dãy số chứa trong 1 biến nhớ danh sách. Yêu cầu cần tìm và hiển thị
phần tử nhó nhất (Min) và lớn nhất (Max) của dãy này.
Thuật toán, hay cách giải quyết bài toán này như sau: min index Giá trị ban đầu của
biến nhớ min, gán cho
p hần tử đầu tiên của
Khi kết thúc, min có
giá trị = phần tử nhỏ nhất của dãy
Tạo ra 2 biến nhớ: biến index để chạy dọc theo dãy số, biến min để lưu kết quả so sánh
trung gian. khi di chuyển dọc theo dãy số, so sánh min và giá trị phần tử của dãy, nếu giá trị
này < min thì lập tức thay thế min bằng giá trị này. Trong ví dụ mô phỏng trên, biến nhớ
min được thay đổi 3 lần. Thuật toán mô tả bằng lệnh Scratch như sau:
Vòng lặp với số lần lặp = độ dài dãy số. So sánh phần tử tương ứng của dãy với min, nếu < min thì thay thế min bằng giá trị
Chương trình hoàn chỉnh như sau:
150 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Em hãy viết chương trình tương tự tìm giá trị phần tử lớn nhất (Max) của 1 dãy số cho trước.
5. Bài toán tìm kiếm giá trị trong dã y
Tìm kiếm thông tin là 1 bài toán lớn có rất nhiều ứng dụng rộng rãi trên thực tế. Trong hoạt
động này chúng ta cùng tìm hiểu một vài trường hợp đơn giản nhất của công việc này.
Bài toán tìm 1 phần tử
Cho trước 1 danh sách dữ liệu, cần tìm ra 1 phần tử thỏa mãn 1 điều kiện nào đó. Ví dụ thực
tế của bài toán này rất nhiều. Ví dụ:
- Tìm trong lớp 1 bạn nam có chiều cao lớn hơn 1,7m.
- Tìm trong dãy 1 số là số nguyên tố.
Chúng ta cùng tìm hiểu và giải quyết bài toán này.
Bài toán cụ thể có thể đơn giản hóa như sau: Giả sử dãy dữ liệu là dãy số, cần tìm 1 phần tử
trong dãy trên có giá trị = a. Dãy số trên được lưu trong biến nhớ danh sách có tên dayso.
Đầu vào (Input): Danh sách dayso, giá trị a.
Đầu ra (Output): Thông báo "không tìm thấy" hoặc "có" và chỉ ra số thứ tự của phần tử
được tìm thấy có giá trị a.
Chúng ta sử dụng biến nhớ pos để lưu lại chỉ số của phần tử tìm thấy trong dãy. Nếu pos = 0
tức là không tìm thấy. Thuật toán đơn giản này mô tả như sau:
Gán các giá trị ban đầu: pos = 0, inde x = 1.
Vòng lặp chính có điều
kiện dừng nếu pos > 0.
151 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Chương trình hoàn chỉnh như sau:
Bài toán tìm tất cả các phần tử
Cho trước 1 danh sách dữ liệu, cần tìm ra tất cả các phần tử của dãy thỏa mãn 1 điều kiện
nào đó, đếm số lượng các phần tử đã tìm được. Ví dụ:
- Tìm trong lớp tất cả các bạn có tên "Hùng".
- Tìm tất cả các số chia hết cho 3 trong dãy số cho trước.
Cách làm bài này tương tự như bài toán tìm 1 phần tử, chỉ khác là chúng ta sẽ duyệt dãy từ
đầu đến cuối và có thêm 1 biến nhớ nữa count dùng để đếm số lượng các phần tử tìm được.
Nếu count = 0 tức là không tìm thấy.
thiết lập các giá trị ban đầu.
Vòng lặp với số bước bằng độ dài của
Kiểm tra: nếu giá trị phần
tử của dãy = a thì tăng biến count lên 1
Chương trình chính yêu cầu như sau:
- Dãy số cho trước đã được nhập từ trước và
- Chương trình yêu cầu nhập giá trị số cần tìm, sau đó đưa ra kết quả: hoặc thông báo không
tìm thấy, hoặc thông báo đã tìm thấy và số lượng phần tử tìm được.
152 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Chương trình hoàn chỉnh như sau.
6. Bài toán sắp xếp dãy
Sắp xếp 1 dãy dữ liệu cho trước là 1 bài toán rất hay gặp trên thực tế. Ví dụ:
- Sắp xếp lớp đứng xếp hàng theo thứ tự từ thấp đến cao.
- Sắp xếp tên học sinh trong lớp theo thứ tự ABC (thứ tự từ điển).
- Sắp xếp các tỉnh thành phố theo diện tích, dân số.
Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu bài toán sắp xếp dãy số trong hoạt động này. Hãy bắt ầ đ u từ
1 ví dụ đơn giản: sắp xếp dãy 4 số sau theo thứ tự tăng dần. Dãy số gốc: 10 7 9 4
1. Tìm phần tử nhỏ nhất là 4, đổi chỗ với 7, thu được dãy: 4 1 0 9 7
2. Tìm phần tử nhỏ nhất trong 3 số cuối, đó là 7, đổi chỗ cho 10, thu được: 4 7 9 1 0
Thuật toán sử dụng trên được gọi là Sắp xếp chọn.
Đổi chỗ 2 phần tử của dãy
Trong cách làm trên chúng ta thấy thao tác lõi là "đổi chỗ" hai phần tử trong dãy, hay tổng
quát hơn là đổi chỗ 2 biến nhớ bất kỳ trong bộ nhớ máy tính.
Cho 2 biến nhớ m, n với các giá trị đã gán. Tìm cách đổi giá trị giữa 2 biến nhớ này. Cách
thực hiện phổ biến nhất là sử thêm 1 biến nhớ trung gian, ký hiệu là tg. Các bước như sau:
153 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Gán m cho tg, tg = m Gán n cho m, m = n Gán tg cho n, n = tg
Đoạn chương trình đổi chỗ 2 phần tử t ứ
h i, j của dãy số dayso như sau.
Bài toán sắp xếp dãy: Thuật toán chọn
Giả sử dãy cần sắp xếp theo thứ tự tăng dần là: a1, a2, …., an
Thuật toán chọn thực hiện như sau:
Bước 1. Tìm trong các số a2, a3, …., an
phần tử nhỏ nhất, giả sử là aj. Đổi chỗ a 1, aj nếu a1 > aj
Bước 2. Tìm trong các số a 3, a4, …., an
phần tử nhỏ nhất, giả sử là aj. Đổi
chỗ a2, aj nếu a2 > aj ………
Bước n-2. Tìm trong các số an-1, an
phần tử nhỏ nhất, giả sử là aj. Đổi
chỗ an-2, aj nếu an-2 > aj
Bước n-1. Đổi chỗ an-1, an nếu an-1 > an.
Có thể mô tả thuật toán này theo cách viết sau:
Vòng lặp n-1 lần, cho i chạy từ 1 đến n-1
Chọn ra phần tử nhỏ nhất trong các số ai+1, ai+2, …, an
Giả sử chỉ số này là j
Nếu ai > aj thì đổi chỗ ai, aj
Để thiết kế chương trình chúng ta tạo ra các biến nhớ sau:
i, j - các biến nhớ chạy ở vòng ngoài và vòng lặp trong.
jmin - chỉ số phần tử nhỏ nhất đ ợ
ư c tìm thấy ở vòng lặp bên trong.
min - giá trị phần tử nhỏ nhất, dùng trong vòng lặp trong tìm min.
tg - biến nhớ trung gian dùng cho việc đổi chỗ 2 phần tử.
154 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Sơ đồ thuật toán được mô tả như sau:
Thiết lập thông số ban đầu cho biến chạy i = 1.
Vòng lặp ngoài theo i, chạy từ 1 đến n-1
Chuẩn bị cho vòng lặp trong. Thiết lập
các tham số ban đầu cho j, jmin và min.
Vòng lặp trong với j chạy từ i+1 đến n
Ra khỏi vòng lặp trong, kiểm tra phần tử thứ i với min. Tăng i lên 1, vòng lặp ài
Toàn bộ đoạn chương trình chính như sau:
Em hãy hoàn thiện chương trình này.
Câu hỏi và bài tập
1. Tạo 1 biến danh sách và nhập trực tiếp thành 1 dãy số.
155 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
2. Tạo 1 biến danh sách và nhập trực tiếp 1 danh sách tên học sinh trong lớp.
3. Thực hiện bài toán chèn 1 phần tử vào dãy đã sắp xếp đúng: cho trước 1 dãy số đã được
sắp xếp theo thứ tự tăng dần, cho trước 1 số P. Hãy viết đoạn chương trình chèn số P này
vào dãy trên sao cho dãy vẫn được sắp xếp đúng.
4. Cho trước 1 dãy số, hãy viết chương trình để sắp xếp lại dãy số này theo các yêu cầu sau: (a) Dãy giảm dần.
(b) Các số âm lên trước, các số dương ở phía sau.
(c) Các số chẵn lên trước, số lẻ ở phía sau.
5. Cho trước 1 danh sách tên học sinh trong lớp. Hãy viết chương trình để sắp xếp lại danh
sách học sinh này theo thứ tự từ điển.
6. Cho trước 1 dãy số. Hãy viết chương trình sinh 1 dãy số là 1 hoán vị ngẫu nhiên của dãy số ban đầu.
Mở rộng
Thiết kế 1 chương trình ứng dụng thao tác với dữ liệu là danh sách học sinh như sau:
Khi khởi động chương trình, Mèo sẽ thông
báo tên các học sinh hiện có trong danh sách.
Trên màn hình có 3 nút lệnh.
Khi nháy lên nút Input Data, quá trình nhập
trực tiếp dữ liệu từ bàn phím bắt ầ đ u. Nhập
liên tục cho đến khi nhấn Enter không nhập gì cả.
Khi nháy lên nút Delete Data, chương trình
sẽ yêu cầu người dùng nhập tên học sinh
muốn xóa, sau đó kiểm tra và xóa tên này trong danh sách.
Khi nháy lên nút View Data, chương trình hiển thị toàn bộ danh sách học sinh hiện có.
156 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 17. Làm việc với List 2 Mục đích
Trong bài này bạn sẽ học và biết:
- Một số ứng dụng đơn giản của dữ liệu List
- Một số thuật toán nâng cao đối với dũ liệu List
- Ứng dụng thực tế của danh sách. Bắt đầu
Em hãy đọc yêu cầu của 1 trò chơi Tìm hiểu động vật sau đây và suy nghĩ xem có thể thiết
kế hệ thống dữ liệu như thế nào để có 1 chương trình, bài học hay.
Phần mềm sẽ ra liên tục các câu hỏi, em cần trả lời
trực tiếp bằng cách gõ bàn phím. Nếu gõ đúng tên
con vật thì hình ảnh của động vật này sẽ hiện trên
màn hình. Nếu gõ không đúng, gõ sai thì thông báo
"sai" hoặc hình ảnh sẽ không hiện.
Cứ như vậy cho đến khi em nhấn Enter ngay thì trò chơi kết thúc.
Các gợi ý bằng câu hỏi:
- Giả sử em có 10 hình ảnh con vật dùng làm dữ liệu cho trò chơi này, em sẽ thiết kế bộ dữ liệu như thế nào.
- Có 1 cách đơn giản nhất là tạo ra 10 biến nhớ và 10 nhân vật trên sân khấu dùng để lưu trữ
tên của các con vật và thể hiện hình ảnh con vật.
- Nếu giả sử em muốn tăng số lượng con vật lên thì em sẽ phải làm gì? Có cách nào khi tăng
con vật mà không phải tăng thêm biến nhớ hoặc nhân vật không?
Chúng ta hãy tìm hiểu bài toán này và nhiều bài toán tương tự khác trong bài học này.
Nội dung bài học
1. Tìm hiểu động vật
Trong hoạt động đầu tiên này, chúng ta sẽ quay trở lại bài toán, trò chơi Tìm hiểu động vật
và cùng xem nếu sử dụng các biến nhớ danh sách thì chương trình sẽ trở nên rất mạch lạc, sáng sủa.
157 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Chương trình sẽ liên tục đưa ra câu
hỏi "Em thích con vật gì?". Người
chơi trả lời bằng cách nhập tên con vật từ bàn phím.
Nếu nhập đúng hình ảnh con vật sẽ
hiện trên màn hình và giáo sư sẽ
thông báo thông tin kỹ hơn về động vật này.
Trò chơi kết thúc khi ng ời ư chơi ấ
Chúng ta sẽ sử dụng 2 biến danh sách chính là Animal và Animal_list. Biến Animal là
danh sách tên các con vật cần tìm hiểu. Biến Animal_list sẽ lưu thông tin tra cứu chi tiết
tương ứng của các con vật đã có trong danh sách Animal. Ví dụ 1 bảng thông tin như sau.
Chú ý bảng này có thể có số dòng lớn tùy ý. Animal Animal_list mèo
Mèo - loài vật nuôi trong nhà rất phổ biến trong mọi gia đình. khủng
Khủng long - loài vật khổng lồ nhất trên trái đất, đã tuyệt chủng từ cách long đây hàng triệu năm chó
Chó - loài vật nuôi có tác dụng giữ nhà rất phổ biến. voi
Voi - con vật 4 chân lớn nhất hiện nay. Voi sống nhiều ở châu Phi và châu Á. ngựa
Ngựa - loài vật thường dùng để kéo xe, chở đồ, rất phổ biến trên thế giới . sư tử
Sư tử - là động vật ăn thịt lớn nhất trên ạ
c n, được mệnh danh là chúa rừng xanh.
Tiếp theo chúng ta sẽ thiết kế cách lưu trữ hình ảnh các con vật. Chỉ cần tạo 1 nhân vật cho
công việc này. Hình ảnh các con vật khác nhau sẽ tương ứng với trang phục của nhân vật này.
Thiết lập hệ thống trang phục (costume) với tên
trùng khớp với bảng Animal.
158 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bây giờ chúng ta sẽ thiết kế sơ đồ hoạt động của chương trình này. Sơ đồ này có thể tóm tắt
trong hình sau, bắt đầu từ sân khấu.
Yêu cầu học sinh nhập tên 1 con vật từ
bàn phím. Thông tin nhập sẽ được lưu
trong biến nhớ name.
Nếu name khác rỗng xử lý tiếp.
Nếu name = rỗng dừng chương trình. G G ử ử i i t h thô
Chuyển điều khiển sang nhân vật ông ng thầy giáo. đ i đ ệ iệ
Tìm kiểm thông tin trong bảng p: p :
Animal_list về con vật ghi trong E n
biến nhớ name. Nếu tìm thấy thì d
hiển thị thông tin con vật này trên
Chuyển điều khiển sang nhân vật con mèo.
Chuyển trang phục sang tên lưu
trong biến nhớ name và thể hiện. Chuyển điều khiển sang nhân vật con mèo.
Ẩn, không thể hiện trên màn hình.
Chúng ta sẽ bắt đầu từ sân khấu. Sân khấu trong Scratch cũng có cửa sổ lệnh của riêng
mình. Trong bài toán này, sân khấu sẽ bắt đầu chương trình với sự kiện .
Thực hiện lệnh yêu cầu nhập tên
con vật trong 1 vòng lặp vô hạn.
Kiểm tra xem dữ liệu nhập có rỗng hay không.
Nếu dữ liệu nhập không rỗng thì lưu kết quả
nhập vào biến name và truyền thông điệp Go
cho 2 nhân vật của chương trình.
Nếu dữ liệu nhập làg rỗng thì truyền thông điệp En . d
159 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Đây là cửa sổ lệnh của nhân vật con mèo (con mèo có 5 trang phục khác).
Khi bắt đầu chương trình, nhân
vật không hiển thị trên màn hình.
Khi nhận thông điệp Go, chuyển
trang phục sang giá trị ghi trong
biến nhớ name và hiển thị trên
Khi nhận thông điệp End, ẩn
không hiển thị và dừng toàn bộ chương trình.
Khi nhận thông điệp Go, nhân vật thầy giáo cần thực hiện xử lý biến nhớ name, kiểm tra
xem name có tên trong bảng Animal không. Nếu có thể tìm ra chỉ số chính xác dòng chưa
tên tương ứng với biến name này, sau đó sẽ thể hiện trên màn hình dữ liệu có trong bảng
Animal_list. Chỉ số chính xác dòng chứa tên con vật tương ứng với name được lưu trong biến nhớ pos.
Kiểm tra điều kiện tên con
vật trong biến name có nằm
trong danh sách Animal hay
không, nếu có mới xử lý
Vòng lặp này có tính năng tìm ra giá trị po s là vị trí của
biến name trong danh sách
Thông báo thông tin chi tiết
về con vật, lấy thông tin từ bảng Animal_list.
2. Bài toán sinh hoán vị, tập con ngẫu nhiên
Trên thực tế có rất nhiều bài toán đòi hỏi việc sinh ngẫu nhiên các tập hợp con, sinh ngẫu
nhiên các hoán vị, … Trong hoạt động này chúng ta sẽ cùng giải quyết một vài bài toán đó trong môi trường Scratch.
Bài toán 1. Cho trước 1 xâu ký tự Str, cần sinh ra 1 xâu Strout là hoán vị ngẫu nghiên của xâu Str ban đầu.
160 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài toán 2. Cho trước dãy số (hoặc chữ) a1, a2, …., an. Cần sinh ra 1 hoán vị ngẫu
nhiên của dãy này, đưa ra dãy sau: b1, b2, …., bn là hoán vị của dãy ban đầu.
Bài toán 3. Cho trước dãy số (hoặc chữ) a1, a2, …., an. Cần sinh ra một dãy ngẫu
nhiên m phần tử của dãy trên: b1, b2, …, bm với m cho trước.
Bài toán 1. Cho trước 1 xâu ký tự Str, cần sinh ra 1 xâu Strout là hoán vị ngẫu nghiên của xâu Str ban đầu.
Ý tưởng ban đầu của thuật toán này khá đơn giản: lấy ngẫu nhiên các ký tự từ xâu Str và bổ
sung vào xâu Strout. Yêu cầu của bài toán là sau khi thực hiện giá trị xâu Str cần giữ
nguyên, không thay đổi. Sử dụng các lệnh cụ thề của Scratch có thể viết lại cách làm trên
dưới dạng cây lệnh như sau:
Đặt Strout = rỗng, len = độ dài xâu Str Đặt Str_temp = Str
Thiếp lập lặp với số vòng lặp = len
Lấy ra 1 ký tự bất kỳ của xâu Str_temp
Đưa ký tự này vào cuối của Strout
Xóa ký tự này từ Str_temp
Trong Scratch không có lệnh xóa 1 ký tự của xâu, do đó dòng cuối cùng của thuật toán trên
cần thực hiện như 1 chương trình. Thuật toán xóa 1 ký tự có chỉ số index khỏi 1 xâu Str_temp như sau:
Đặt Str_temp = rỗng, index1 = 1, len = độ dà xâu Str
Thiếp lập lặp với số vòng lặp = len
Kiểm tra: nếu index1 <> index thì
Lấy ra ký tự thứ index1 của Str
Đưa ký tự này vào cuối của Str_temp Tăng index lên 1 Thiết lập Str = Str_temp
Kết hợp 2 thuật toán trên, chúng ta có chương trình trong Scratch.
161 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Gán Str cho Str_temp
Lấy 1 ký tự ngẫu nhiên
từ Str_temp và đưa vào cuối Strout. Xóa ký tự này khỏi
Str_temp kết quả đưa vào Str_temp1. Gán lại Str_temp1 cho Str_temp
Bài toán 2. Cho trước dãy số (hoặc chữ) a1, a2, …., an. Cần sinh ra 1 hoán vị ngẫu
nhiên của dãy này, đưa ra dãy sau: b1, b2, …., bn là hoán vị của dãy ban đầu.
Input: Dãy List, Output: Dãy List_out
Bài toán 2 cách thực hiện tương tự bài toán 1, chỉ có điểm khác là thực hiện trên biến danh
sách, chứ không phải trên biến xâu ký tự.
Cách đơn giản: lấy từ phần tử ngẫu nhiên của List và đưa vào cuối của Listout, sau đó xóa
phần tử này khỏi danh sách gốc List.
Cách trên sẽ xóa dữ liệu từ danh sách gốc.
Chương trình dưới đây được viết ạ
l i hoàn chỉnh, danh sách gốc List không bị xóa dữ liệu.
Do vậy cần tạo thêm 1 biến danh sách trung gian List_temp.
162 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài toán 3. Cho trước dãy số (hoặc chữ) a1, a2, …., an. Cần sinh ra một dãy ngẫu
nhiên m phần tử của dãy trên: b1, b2, …, bm với m cho trước.
Input: Dãy List, số m; Output: Dãy List_out
Ý tưởng và cách thực hiện bài toán này tương tự bài toán 2 và khá đơn giản như sau, chú ý
rằng dãy gốc List yêu cầu không bị xóa.
Thuật toán lấy ra ngẫu nhiên m phần tử từ 1 dãy gốc ban đầu Lis
t được viết như sau:
Đặt dãy List_temp và Listout = rỗng.
Gán từng phần tử của dãy List vào List_temp.
Thiết lập vòng lặp độ dài m
Lấy ra 1 phần tử ngẫu nhiên của List_temp.
Đưa phần tử này vào cuối của danh sách Listout.
Xóa phần tử này từ List_temp.
Chương trình hoàn chỉnh trên Scratch như sau.
163 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
3. Từ điển sinh bài kiểm tra trắc nghiệm
Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu một ứng dụng nữa của dữ liệu danh sách, khi chúng được dùng
như dữ liệu từ điển để sinh ngẫu nhiên các bài kiểm tra trắc nghiệm.
Mô mình bài toán cụ thể như sau.
Giả sử có 2 bảng dữ liệu, bao gồm 2 danh sách quốc gia và thủ đô tương ứng của quốc gia
đó. Ví dụ 1 bảng như vậy. Quốc gia
Thủ đô Argentina Buenos Aires Armenia Yerevan Australia Canberra Austria Viên Azerbaijan Baku Croatia Zagreb Cuba La Habana Síp Nicosia Cộng hòa Czech Praha Venezuela Caracas Việt Nam Hà Nội Liên bang Nga Moscow
164 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Vương quốc Anh Luân Đôn Hoa kỳ Washington Uruguay Montevideo Uzbekistan Tashkent
Chương trình cần đưa ra các loại câu hỏi trắc nghiệm sau, dữ liệu được lấy ngẫu nhiên từ
các bảng dữ liệu trên.
(a) là thủ đô của nước nào? (b) có thủ đô là ?
Phần mềm sẽ tự động sinh bài kiểm tra trắc
nghiệm theo 1 trong 2 loại câu hỏi như trên.
Trên màn hình có 4 nút A, B, C, D. Bên cạnh là
bộ 4 dữ liệu được lấy ra và hiển thị ngẫu nhiên trên màn hình.
Người thực hiện bài kiếm tra bằng cách nháy
chuột lên 1 trong các đáp án.
Chương trình sẽ thông báo ngay đúng hay sai,
hiển thị dấu đúng, sai và chuyển sang câu hỏi tiếp theo.
Giao diện khi làm bài như sau:
Giao diện khi nháy chọn phương
Giao diện khi nháy chọn phương
án đúng, chú ý dấu tích bên cạnh
án sai, chú ý dấu tích chéo bên
cạnh phương án đã click. phương án đã click.
165 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nhân vật thầy giáo sẽ ra câu hỏi
trắc nghiệm trên màn hình.
Vị trí các nút A, B, C, D và 4 biến nhớ
dùng để thể hiện bộ dữ liệu được sinh
ngẫu nhiên cho câu hỏi trắc nghiệm.
Nhân vật và sân khấu chính: thầy giáo, 4
nút A, B, C, D và nút dấu Đúng - Sai.
Sân khấu sẽ tham gia giải quyết bài toán à
Sơ đồ hoạt động của chương trình như sau: Reset Bắt ầ đ u Done Done
Sau đây là giải thích cho sơ đồ trên.
- Bắt đầu chương trình, thông điệp Reset (làm lại) được đưa ra và chuyển tới sân khấu nền
để tính toán, xử lý các thông tin ban đầu.
- Nhận được thông điệp Reset, sân khấu sẽ thực hiện việc sinh ngẫu nhiên dạng câu hỏi trắc
nghiệm, sinh ngẫu nhiên bộ 4 phương án, trong đó có 1 phương án đúng. Dữ liệu được lấy
từ 2 bảng dsQG và dsThudo. Sau khi sinh xong bộ dữ liệu sẽ phát đi thông điệp Bắt đầu
(Start). Chú ý là sau khi bộ dữ liệu được sinh, các thông tin này sẽ tự động hiển thị trên màn hình.
- Thầy giáo khi nhận được thông điệp Bắt đầu thì thực hiện công việc sau: thể hiện thông
tin câu hỏi trên màn hình và chờ người chơi trả lời.
166 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- Người sử dụng trả lời câu hỏi do thầy giáo đưa ra bằng cách nháy chuột lên 1 trong các nút A, B, C, D.
- Nút ABCD (1 trong A, B, C, D) khi nhận được cảm biến chuột thì lập tức gán biến nhớ
choice cho phương án mà người dùng trả lời, sau đó phát thông điệp Done (đã xong). Thông
điệp này sẽ phát đồng thời cho thầy giáo và nút dấu Đúng-Sai.
- Thầy giáo khi nhận thông điệp Done sẽ lập tức kiểm tra xem đáp án người dùng đã chọn là
đúng hay sai và thông báo đúng / sai ngay trên màn hình.
- Nút dấu Đúng - Sai khi nhận thông điệp Done sẽ lập tức kiểm tra xem đáp án người dùng
đã chọn là đúng hay sai và tính toán, thay đổi trang phục và dùng lệnh stamp (sau khi đã
show) để in dấu Check (đúng) hoặc Chéo (sai) tại vị trí tương ứng mà người dùng đã nháy chuột.
- Nút Đúng - Sai chờ 3 giây sau thì phát thông điệp Reset. Khi nhận thông điệp Reset thì nút
dấu Đúng - Sai sẽ ẩn bằng cách thực hiện lệnh hide.
Bài tập: em hãy viết chương trình hoàn chỉnh cho bài toán trên.
4. Bài luyện trắc nghiệm có hình ảnh
Bài toán trong hoạt động này có ý nghĩa gần tương tự như trong hoạt động 3 về dữ liệu sinh
bài kiểm tra trắc nghiệm. Dữ liệu và hình ảnh của hoạt động này lấy từ bài toán Tìm hiểu
động vật của hoạt động 1.
167 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Hệ thống trang phục của nhân vật này tương thích với 2 bảng dữ liệu chính: Animal và
Hệ thống sân khấu và nhân
vật tham gia hoạt động trong
bài toán này: nhân vật chính,
thầy giáo, 4 nút phương án và sân khấu
Sơ đồ làm việc của chương trình thể hiện trong mô hình sau.
Chọn ngẫu nhiên 4 phương án, gán vào
các biến nhớ Aname, Bname, Cname,
Dname; sinh ngẫu nhiên 1 phương án Next
đúng, hiển thị trang phục theo phương án Hiển thị câu hỏi:
Khi người dùng clíck chuột, nạp Đây là con Kiểm tra
lựa chọn vào biến nhớ choice choice và
và gửi thông điệp Done. đáp án Done đúng, hiện thông báo Đúng rồi, hoặc Sai Click chuột rồi. Chờ 2 giây và gửi Next thô điệ
Bài tập: em hãy viết chương trình hoàn chỉnh cho bài toán trên.
4. Sử dụng nhiều danh sách có liên kết
Trong ví dụ trên chúng ta sử dụng 2 biến nhớ dạng danh sách ds_QG và ds_Thudo có liên
quan đến nhau theo nghĩa 1-1, nghĩa là mỗi dòng của bảng này tương ứng với chính dòng đó
168 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
của bảng kia. Đây là cách tạo quan hệ đơn giản giữa hai bảng. Thực tế các quan hệ giữa các
bảng có thể phức tạp hơn. Chúng ta hãy quan sát 1 ví dụ của quan hệ như vậy.
Giả sử chúng ta có 3 biến nhớ dạng danh sách như sau: Tỉnh
Chỉ số Vùng Thái Nguyên 1 1. Trung du Bắc Bộ Hà Nội 2 2. Đồng bằng Bắc Bộ Thanh Hóa 3 3. Trung Bộ Thái Bình 2 4. Tây Nguyên Quảng Ngãi 3 5. Nam Bộ Lâm Đồng 4 Cần Thơ 5 Kiên Giang 5 Gia Lai 4 ằ Cao B ng 1
Bài toán 1. Viết chương trình nhập các bảng dữ liệu có liên kết trên.
Giả sử đã có danh sách các vùng miền, cần lập chương trình nhập danh sách các tỉnh, thành
phố với chỉ số liên kết vùng miền chính xác.
Đầu tiên chương trình thông báo vị trí
của nút lệnh nhập dữ liệu. Khi nháy
lên nút Input Data, em bắt ầ đ u nhập
dữ liệu. Việc nhập dữ liệu được tiến hành theo 2 bước:
Bước 1: nhập tên tỉnh, thành phố
(không được trùng với tên đã có).
Bước 2: nhập chỉ số vùng, miền.
Em hãy thiết kế và hoàn thiện chương trình này.
Bài toán 2. Bài toán tra cứu dữ liệu
Giả sử đã có danh sách các vùng miền, cần lập chương trình yêu cầu nhập chỉ số vùng miền,
chương trình sau đó sẽ đưa ra danh sách tất cả các tỉnh thành phố thuộc vùng miền này.
Đầu tiên chương trình yêu cầu em nhập 1
số là chỉ số vùng, miền muốn tra cứu dữ liệu.
Sau đó chương trình sẽ tính toán và hiện
kết quả tra cứu là số lượng và danh sách
cụ thể các tình, thành phố thuộc vùng, miền đã nhập.
Nếu nhập không đúng chỉ số vùng, miền,
169 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Em hãy thiết kế và hoàn thiện chương trình này.
Câu hỏi và bài tập
1. Cho trước 1 dãy số tự nhiên bất kỳ, hãy viết chương trình thực hiện các công việc sau:
- Đếm và liệt kê các số chẵn của dãy trên.
- Đếm và liệt kê các số là nguyên tố trong dãy trên.
2. Giả sử chúng ta đã có 1 dãy số hoặc chữ: a1, a2, …., an. Viết chương trình nhập số
tự nhiên m và sinh ra ngẫu nhiên các số b1, b2, …, bm lấy theo thứ tự từ trái sang phải của dãy ban đầu.
3. Dãy số Fibonaci là dãy số 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, …. tức là dãy a1, a2, …., an …. thỏa mãn điều kiện: a1 = a2 = 1
an = an-1 + an-2 với n > 2
Hãy viết chương trình nhập số m từ bàn phím và thể hiện trên màn hình m số hạng đầu tiên của dãt Fibonaci này.
Mở rộng
Hãy thiết kế và viết chương trình mô phỏng bài học phát âm tiếng Anh có âm thanh sau.
Phần mềm yêu cầu nhập 1 từ tiếng Anh bất kỳ, sau đó thông báo và thể hiện cách phát âm
của từ này với âm thanh thật.
Yêu cầu bổ sung của chương trình:
Khi thực hiện việc phát âm, chương trình sẽ đưa ra màn hình lần lượt các chữ cái của từ đã
cho ngay trên màn hình, đưa chữ và âm thanh đồng thời.
170 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Bài 18. Th t ủ ục 1 Mục đích Học xong bài này em sẽ:
- Biết và hiểu được vai trò của thủ tục như 1 nhóm con chương trình nhằm giúp giải quyết công việc dễ hơn. Bắt đầu
1. Tư duy chia 1 bài toán lớn thành các bài toán nhỏ hơn.
Trên thực tế khi gặp một công việc lớn, con người luôn tìm cách chia nhỏ công việc đó ra để làm từng bước.
- Khi được giao quét 1 ngôi nhà lớn, em sẽ chia thành những phòng nhỏ và quét dọn từng phòng một.
- Nếu phải bê 1 chồng sách lớn em sẽ khuân và bê chuyển từng cuốn sách hoặc từng vài ba cuốn sách cho nhẹ.
- Khi được giao nhiều bài tập về nhà, em thường chia ra mỗi ngày làm 1 ít bài tập để cuối
tuần khỏi dồn lại thành nhiều.
Em có thể chỉ ra rất nhiều ví dụ thực tế nữa.
Trong bài toán tin học, việc chia 1 công việc lớn thành nhiều việc nhỏ hơn để làm từng việc
được gọi chung là "chia để trị". Đây là một kỹ thuật hay dùng nhất trong các bài toán tin
học, nhất là lập trình máy tính.
Nội dung bài học
1. Có thể rút gọn chương trình bằng cách nào? Chúng ta hãy bắt ầ
đ u hoạt động này bằng chương trình vẽ 1 đa giác đều đã biết . Đoạn chương trình chuẩn bị cho việc vẽ.
chương trình vẽ hình đa giác đều 5 cạnh.
Đoạn chương trình, như em thấy, có thể chia làm 2 phần với c ứ
h c năng tách biệt rõ rệt.
- Phần 1 bao gồm các lệnh thiết lập ban đầu cho việc vẽ.
- Phần 2 là các lệnh vẽ hình đa giác đều.
171 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Chương trình trên bây giờ có thể tách làm 2 phần, phần 1 có tên "Chuẩn bị vẽ", phần 2 có
tên "Vẽ đa giác đều 5 cạnh". Thiết lập nhóm
lệnh có tên Chuẩn Thiết lập nhóm
lệnh có tên Vẽ đa
giác đều 5 cạnh
Khi đó chương trình gốc của chúng ta bây giờ rút gọn lại chỉ còn 2 "lệnh".
Em có nhận xét gì về hoạt động trên? Các gợi ý:
- Nhóm các lệnh vào thành 1 lệnh mới?
- Việc phân nhóm thế này có lợi ích gì?
2. Thiết lập và sử dụng khái niệm thủ tục trong Scratch
Trong hoạt động này, em sẽ thực hiện thao tác thiết lập các thủ tục cụ thể cho một chương
trình cụ thể. Chúng ta hãy bắt đầu từ chương trình vẽ hình đa giác đều 5 cạnh trên.
Lệnh thiết lập thủ tục có trong nhóm lệnh More Blocks như hình sau. Nhóm lệnh More Blocks (thêm các lệnh khác), trong đó có lệnh làm việc với
Lệnh khởi tạo thủ tục.
172 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Để khởi tạo 1 thủ tục mới, nháy nút Make a Block trong nhóm lệnh More Blocks.
Cửa sổ New Block xuất hiện.
Nhập tên thủ tục tại vị trí này. Nhập xong nhấn nút OK.
Ví dụ em tạo ra thủ tục với tên "Chuẩn bị vẽ" như hình sau . Nháy nút OK em sẽ thấy xuất hiện lệnh
define trong cửa sổ
Bây giờ em hãy kéo thả nhóm lệnh có chức năng là các lệnh chuẩn bị cho việc vẽ vào khung
của lệnh define là lệnh định nghĩa thủ tục như sau. Khung bên dưới của lệnh define dùng để
định nghĩa nội dung của thủ tục.
Kéo thả nhóm các lệnh này vào dưới và gắn
với lệnh định nghĩa thủ tục (define).
Tương tự em hãy tạo thêm 1 thủ tục nữa có tên Vẽ đa giác đều 5 cạnh và định nghĩa thủ tục này như sau:
Bây giờ, khi nhìn vào khu vực mẫu lệnh của nhóm More Blocks chúng ta sẽ thấy xuất hiện
2 lệnh tương ứng với 2 thủ tục vừa tạo ra.
173 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
2 lệnh tương ứng với 2 thủ tục vừa
khởi tạo xuất hiện trong khung lệnh.
Các lệnh mới này sẽ được sử dụng hoàn toàn giống như các lệnh khác mà em đã biết, và có
thể sử dụng nhiều lần.
Bây giờ trong khung chương trình chính, em chỉ cần sử dụng 2 lệnh trên để tạo thành đoạn
chương trình chính thức của bài toàn. Cửa sổ lệnh của nhân vật có khuôn dạng như sau: Đoạn chương trình chính chỉ còn 2
2 thủ tục được định nghĩa cùng trên 1 màn hình lệnh.
Theo em sử dụng thủ tục mang lại những lợi ích nào? Chọn các phương án em thấy đúng, giải thích vì sao.
A. Nhìn chương trình thấy dễ hiểu hơn, đơn giản hơn.
B. Chương trình chính được viết ngắn gọn hơn.
C. Sử dụng thủ tục sẽ làm cho số lệnh được viết ra ít hơn, ngắn gọn hơn.
D. Mỗi thủ tục có thể hiểu là 1 bài toán con.
E. Làm cho chương trình trở nên dễ hiểu, có cấu trúc hơn.
3. Các thao tác khác với thủ tục 1. Xóa thủ tục
Muốn xóa 1 thủ tục chúng ta kéo thả dòng lệnh define thủ tục nào vào khung điều khiển
lệnh ở giữa màn hình. Chú ý trước khi xóa thủ tục cần hủy hết các dòng lệnh của thủ tục này trong cửa sổ lệnh.
174 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Kéo thả Kéo thả Chú ý:
- Nếu chỉ kéo thả 1 dòng lệnh define thủ tục thì sẽ xóa thủ tục này.
- Nếu kéo thả thủ tục và các lệnh gắn kèm theo thì sẽ xóa cả thủ tục và các lệnh này. 2. Đổi tên thủ tục
Muốn đổi tên 1 thủ tục cần thực hiện lệnh: nháy chuột phải lên dòng chứa thủ tục đó tại
khung điều khiển lệnh, sau đó chọn chức năng edit.
Chức năng đổi tên thủ
tục đã xác định trước đó
4. Một số ví dụ đơn giản về thủ tục
Trong hoạt động này chúng ta sẽ cùng thực hiện các bài toán thiết kế các thủ tục cụ thể.
1. Thủ tục vẽ đa giác đều n cạnh với độ dài cạnh d, các số n, d cho trước
Thủ tục này đã được mô tả trong hoạt động trên. Chúng ta sử dụng lệnh Make a Block để
tạo ra 1 thủ tục có tên Vẽ đa giác đều, sau đó kéo thả các lệnh tương ứng vào khung của thủ tục này như sau.
175 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nội dung của thủ tục Vẽ đa giác
đều. Các biến nhớ n và d được khởi tạo từ trước.
Sau đây là minh họa cho việc chạy thủ tục này. Trước khi chạy các biến
nhớ n và d cần gán trước các giá trị.
2. Thủ tục vẽ vòng tròn biết tâm và bán kín h
Thủ tục này yêu cầu có 3 tham số là (Tx, Ty) - tọa độ tâm của vòng tròn và R - bán kính vòng tròn cần vẽ.
Để phân tích thủ tục này chúng ta xuất phát từ
thủ tục vẽ đa giác đều trong hoạt động trước Cạnh AB được tính theo công thức: AB = 2Rsin(𝛼) 2
Để tạo được hình tròn, chúng ta chỉ cần tăng số n trong thủ tục trên lên 1 số khá lớn, ví dụ
90, 180, 360. Tuy nhiên độ dài cạnh d cần tính lại chính xác. ạ
C nh d có thể tính qua bán
kính R theo công thức đã ghi ở trên: d = 2Rsin(𝛼). Ví dụ với n = 90, khi đó α = 360/90 = 2
4. Do đó theo công thức trên ta sẽ có d = 2Rsin(2).
176 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Tính độ dài cạnh d = 2Rsin(𝛼) với α = 4 2
Tọa độ điểm bắt đầu vẽ = (Tx, Ty-
Đoạn chương trình vẽ đường tròn.
3. Thủ tục vẽ đường thẳng đi qua 2 điểm A và B cho trước
Giả sử điểm A có tọa độ (P1X, P1Y), điểm B có tọa độ (P2X, P2Y), khi đó thủ tục vẽ đoạn
thẳng nối 2 điểm này như sau:
3. Thủ tục gán dữ liệu từ 1 biến nhớ danh sách này sang biến nhớ danh sách khác
Giả sử cho trước 1 biến nhớ kiểu danh sách List, cần xây dựng thủ tục chuyển dữ liệu từ
List sang Listout.
Thuật toán của thủ tục này đơn giản như sau:
- Xóa nội dung của dãy Listout.
- Chuyển đổi lần lượt các phần tử của
dãy Lis tsang Listout.
4. Thủ tục sinh ngẫu nhiên 1 hoán vị các số 1, 2, 3, …, n
Cho trước số tự nhiên n, thủ tục cần xây dựng sẽ sinh ngẫu nhiên 1 hoán vị của dãy số 1, 2,
3, …, n và kết quả đưa vào biến nhớ List.
Để thực hiện thủ tục này, chúng ta cần tạo ra thêm 1 dãy phụ nữa, ví dụ List_temp. Đoạn
chương trình của thủ tục như sau.
177 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Dãy các số từ 1 đến n đã được
đưa vào dãy List_temp từ trước đó.
Thuật toán của thủ tục: chọn
ngẫu nhiên 1 số từ List_temp,
đưa số này vào List, sau đó xóa
số này từ List_temp và lặp lại
quá trình trên cho đến khi dãy
Dưới đây là đoạn chương trình hoàn chỉnh để sử dụng thủ tục trên. Các lệnh chuẩn bị ban đầu được đưa vào 1 thủ tục Init, khởi tạo 2 dãy List, List_temp và đưa dãy 1..n à Đoạn chương trình hí h
5. Thủ tục gọi thủ tục khác và gọi chính nó
Như chúng ta đã thấy, thủ tục sau khi được khởi tạo sẽ hiện ra trong khung các mẫu lệnh và
được sử dụng như một lệnh bình thường. Do vậy hoàn toàn có thể xảy ra là trong nội dung
của 1 thủ tục này có lời gọi đến thủ tục khác, hoặc một thủ tục sẽ có lời gọi đến chính nó.
Trong hoạt động này chúng ta sẽ làm quen với các hiện tượng này.
a. Thủ tục có thể gọi chính nó
Khi trong thủ tục có lời gọi đến chính nó, điểm cần đặc biệt chú ý nhất là phải có điều kiện
đảm bảo không để thủ tục chạy vô hạn. Trong ví dụ sau, thủ tục Countdown có nhiệm vụ
hiển thị giá trị biến nhớ n và đếm ngược cho đến 0. Quá trình này cần phải kết thúc với điều kiện n > 0.
178 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Điều kiện để dừng thủ Lời gọi chính
b. Thủ tục gọi thủ tục
Chúng ta quay lại 1 ví dụ đã biết trong các bài trước, vẽ bông hoa 5 cánh như hình sau.
Chúng ta nhớ lại qui trình vẽ bông hoa này như sau:
- Ở vòng lặp ngoài sẽ lặp 5 lần và vẽ
5 đoạn thẳng từ tâm đến vị trí tiếp cận vòng tròn.
- Ở vòng lặp trong là vẽ vòng tròn nhỏ
Dựa trên chương trình gốc này, chúng ta sẽ tạo 2 thủ tục: Vẽ hoa ở vòng lặp ngoài và Vẽ
vòng tròn nhỏ ở vòng lặp trong. Thủ tục Vẽ hoa sẽ gọi Vẽ vòng tròn nhỏ bên trong các
lệnh của mình. Nội dung cụ thể 2 thủ tục này trong hình dưới đây.
5. Chương trình vẽ ngôi sao 5 cánh
Trong hoạt động này chúng ta sẽ thiết lập chương trình vẽ ngôi sao 5 cánh như hình dưới
đây với bán kính R cho trước. Để thuận tiện cho việc phân tích bài toán, chúng ta cần vẽ
thêm hình 1 ngôi sao 5 cánh ở bên với các tham số mô tả kỹ hơn cấu trúc của ngôi sao này.
179 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Phân tích bài toán.
Quan sát hình trên bên phái cho cho chúng ta gợi ý cách thực hiện yêu cầu bài toán. Thiết
lập 2 bảng, biến nhớ dạng List để lưu trữ tọa độ các điểm A1, A2, A3, A4, A5. Các biến mảng
này sẽ ký hiệu là PointX và PointY. Bảng PointX sẽ lưu trữ các tọa độ X, mảng PointY sẽ
lưu trữ các tọa độ y.
Như vậy các bước để giải quyết bài toán này như sau:
1. Thiết lập tọa độ các điểm A1, A2, A3, A4, A5 và đưa vào 2 mảng PointX, PointY.
2. Vẽ hình ngôi sao bằng cách nối vẽ các điểm A1-A3, A2-A4, A3-A5, A4-A1, A5-A2.
Đoạn chương trình sau mô tả cách thiết ậ
l p tọa độ dãy điểm A1, A2, A3, A4, A5. Các tọa độ
này lần lượt được bổ sung vào 2 danh sách PointX, PointY.
Vòng lặp 5 lần, mỗi lần thực hiện:
- Bắt đầu từ vị trí (0, 0), dịch
chuyển 1 đoạn bằng R, nạp thông
tin tọa độ X, Y vào 2 bảng PointX, PointY. X 72 độ
Đoạn chương trình sau thực hiện công việc vẽ các nét nối các cặp điểm A1-A3, A2-A4, A3-
A5, A4-A1, A5-A2. Việc này cũng được thực hiện trong 1 vòng lặp 5 lần.
180 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Xác định các chỉ số
index và index1
Vẽ đoạn thẳng nối điểm từ
điểm có chỉ số index đến
điểm có chỉ số index1
Toàn bộ các thủ tục của chương trình như sau:
Câu hỏi và bài tập
1. Cho trước dãy số List, hãy viết 1 thủ tục sinh ngẫu nhiên 1 hoán vị của dãy này, kết quả
sẽ đưa vào mảng Listout.
2. Cho trước 1 xâu ký tự Str. Viết 1 thủ tục sinh ngẫu nhiên 1 hoán vị của xâu này, kết quả
đưa vào xâu Strout.
3. Hoàn thiện chương trình Vẽ hoa.
181 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
4. Hãy thực hiện bài toán vẽ hình ngôi sao theo cách khác, ví dụ: tính độ dài cạnh ngôi sao
(khoảng cách d = A1A3, thuật toán vẽ chính sẽ như sau: xuất phát từ vị trí A1, thực hiện lặp
5 lần thao tác sau: xoay trái 36 độ, di chuyển theo độ dài d.
Mở rộng
Viết chương trình thực hiện bài luyện theo yêu cầu sau.
Chương trình sẽ yêu cầu người
dùng nhập 1 số tự nhiên từ bàn
phím, sau đó thể hiện số này trên
màn hình bằng các chữ số lớn, rõ
Ý nghĩa của chương trình này rất lớn và có nhiều ứng dụng trong các chương trình khác
nhau, vì các giá trị số của biến nhớ được thể hiện trên màn hình rất khó, khó quan sát.
Để thực hiện bài toán này chúng ta tạo ra 1 nhân vật có tên Number có đầy đủ toàn bộ 10
trang phục chính là các chữ số 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9. Các chữ số này và độ rộng của
chúng trên màn hình được lưu trong 2 dãy Numbers và Width như hình dưới đây. Các hình ảnh, trang phục của nhân vật Number.
Biến nhớ n dùng để lưu số do người dùng nhập. Thủ tục sau có nhiệm vụ thể hiện số n trên
màn hình bằng nhân vật Number.
182 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Yêu cầu nhập số n được tiến hành bới sân khấu. Sau khi nhập xong dữ liệu, thông điệp
Show Number được gửi đi và khi nhận thông điệp này, thủ tục Show Number sẽ được kích hoạt ể
đ thể hiện số đã nhập trên màn hình.
183 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Bài 19. Th t ủ ục 2 Mục đích
Học xong bài này, bạn sẽ biết:
- Thiết lập thủ tục có tham số.
- Phân biệt biến nhớ riêng của thủ tục và biến nhớ của nhân vật.
- Ứng dụng tiếp theo của thủ tục. Bắt đầu
Trong bài học trước, em đã được làm quen với khái niệm thủ tục. Thủ tục sau khi được định
nghĩa sẽ hiện ra trong khung điều khiển lệnh như 1 lệnh mẫu và em có thể sử dụng lệnh này
như mọi lệnh khác. Ví dụ t ủ
h tục Vẽ đa giác đều sau.
Chúng ta cùng nhau xem lại nội dung của thủ tục này, em có nhận xét gì khi quan sát nội dung này?
Em hãy quan sát các biến nhớ n và d.
Các biến nhớ n và d có màu cam
sẫm là biến nhớ của nhân vật đang
thực hiện thủ tục này.
Như vậy các biến nhớ n, d được tạo ra bởi nhân vật đang thực hiện thủ tục này và không
phụ thuộc vảo thủ tục. Do vậy khi gọi thủ tục này, các biến nhớ n, d cần được gán dữ liệu trước. Ví dụ:
Trong Scratch, em đã biết có ấ
r t nhiều lệnh có tham số, tức là chúng ta cho thể nhập trực
tiếp dữ liệu trên dòng định nghĩa của lệnh này.
Ví dụ nếu như chúng ta có thủ tục vẽ 1 đa giác đều, trong đó tham số số cạnh và độ dài cạnh
có thể nhập trực tiếp như lệnh sau thì việc áp dụng thủ tục này trên thực tế sẽ thuận tiện và
đơn giản hơn rất nhiều.
Trong bài học này chúng ta sẽ làm quen với loại thủ tục có tham số này.
184 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nội dung bài học
1. Thiết lập tham số cho thủ tục
Trong hoạt động này chúng ta sẽ cùng nhau thiết lập các thủ tục có tham số trong Scratch,
bắt đầu từ bài toán vẽ đa giác đều trên. (a) Để thiết ậ
l p thủ tục chúng ta chọn nhóm lệnh More Blocks và sau đó nháy lên nút Make a Block. Nháy nút này để bắt đầu khởi tạo 1 thủ tục mới.
(b) Xuất hiện hộp hội thoại New Block như hình dưới đây. Nháy lên nút Options để mở rộng hộp hội thoại. Nháy lên nút Options để
mở rộng hộp hội thoại
này đầy đủ sẵn sàng cho
việc khởi tạo thủ tục có
(c) Hộp hội thoại tạo thủ tục mở rộng như sau.
185 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nhập tên thủ tục và các tham
số của thủ tục tại đây.
Các nút này dùng để đưa
tham số vào thủ tục. Cho
phép 3 loại tham số: số, xâu
Chèn giữa các tham biến là
chữ được chèn bằng nút này.
Chú ý ý nghĩa các nút chèn tham số và chữ vào tên của thủ tục.
(d) Đầu tiên cần nhập tên của thủ tục trước. Ví dụ nhập tên "Vẽ đa giác đều ". Nhập tên của thủ tục tại đây.
(e) Sau khi nhập tên chính của thủ tục thì bắt ầ
đ u có thể nhập tham số.
Trong ví dụ dưới đây, sau khi nhập tên thủ tục là Vẽ đa giác đều, em sẽ nháy nút
để tạo 1 tham số dạng số (number) đầu tiên.
Xuất hiện khung tham số với tên "number1". Em hãy thay đổi thành "n".
186 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nháy nút này để tạo ra
tham số đầu tiên dạng số của thủ tục. Tên của
tham số sẽ mặc định là
"number1", em hãy đổi thành "n".
(f) Tiếp theo, em hãy chèn 1 đoạn chữ vào thủ tục ("cạnh với độ dài cạnh"), sau cùng bổ
sung thêm 1 tham biến dạng số nữa, đặt tên là "d" như hình sau.
Nháy nút này để tạo ra
thêm dòng chữ "cạnh với
độ dài cạnh" trong tên Nháy OK để kết thúc
khởi tạo tên của thủ tục.
(g) Sau khi tạo xong tên của thủ tục, em sẽ thấy xuất hiện lệnh define, biểu tượng sau trên
cửa sổ lệnh của nhân vật. Em hãy chú ý quan sát các tham biến đã được định nghĩa trong thủ tục. Các tham biến trong dòng định nghĩa thủ tục có màu xanh.
Các tham biến được định nghĩa trong thủ tục sẽ có màu xanh. Trong quá trình viết các lệnh
mô tả thủ tục chúng ta có thể sử dụng các tham biến này như các biến nhớ bình thường,
ngoại trừ các lệnh thao tác trực tiếp thay đổi giá trị của các biến nhớ này.
187 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
(h) Bây giờ chúng ta điền nội dung của thủ tục bằng các lệnh đã biết. Chú ý sử dụng các
tham biến của thủ tục như các biến nhớ thông thường.
Trong nội dung của thủ tục
cần sử dụng các tham biến như các biến nhớ bình h ờ
(i) Sau khi thủ tục được định nghĩa xong, tên của thủ tục sẽ xuất hiện tại khung mẫu lệnh
như 1 lệnh có tham số bình thường của Scratch.
(j) Bây giờ chương trình chính của bài này sẽ được viết đơn giản bằng 2 lệnh như sau.
Toàn bộ cửa sổ lệnh và kết quả thực hiện chương trình như sau.
2. Thủ tục đếm ngược Count Down
Thủ tục đếm ngược Count Down từ bài trước bây giờ có thể viết dưới dạng có tham số như sau.
Chú ý lời gọi chính nó sẽ có tham số thay đổi .
188 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Lời gọi chính thủ tục gốc
Count down với giá trị tham số n - 1.
3. Biến nhớ của thủ tục
Các tham biến được định nghĩa trong thủ tục chính là các biến nhớ riêng của thủ tục này.
Chúng ta có thể tạo ra nhiều biến nhớ như vậy trong quá trình định nghĩa thủ tục mới. Trong
hoạt động này chúng ta cùng phân tích sâu hơn về các tham biến hay biến nhớ riêng này của thủ tục trong Scratch. Vị trí các tham số,
biến nhớ riêng của thủ tục. Biến nhớ dạng số Biến nhớ dạng xâu ký tự Biến nhớ dạng logic (đúng / sai)
Các tham biến được định nghĩa trong thủ tục có thể hiểu như các biến nhớ riêng của thủ tục
này. Vậy các biến nhớ này có đặc điểm gì khác biệt với khái niệm biến nhớ thông thường mà ta đã biết.
(1) Tất cả các tham biến, hay biến nhớ của thủ tục đều có màu xanh để phân biệt với biến
nhớ của nhân vật trong Scratch có màu da cam. Do vậy 2 hệ thống biến nhớ này là độc lập hoàn toàn với nhau.
Biến nhớ tham số của thủ tục có màu xanh. Biến nhớ của nhân vật trong Scratch có màu da cam.
189 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
(2) Các giá trị được truyền vào tham số của thủ tục có thể là giá trị số cụ thể, có thể là b ế i n nhớ.
Trong ví dụ sau cả 3 tham số của thủ tục đều được truyền giá trị thông qua các biến nhớ.
Trong ví dụ trên, giá trị của biến nhớ nhân vật Str được truyền vào thủ tục (tại thời điểm gọi
thủ tục này) thông qua tham biến Str. Chú ý biến Str màu da cam khác biệt ho n à toàn với
tham biến Str màu xanh.
Ví dụ: lệnh sau đây nếu được thực hiện trong thủ tục trên sẽ gán giá trị của tham biến Str
của thủ tục cho biến nhớ Str.
Còn trong ví dụ sau, sau khi gán trực tiếp biến nhớ Str thành "Hà Nội" thì giá trị tham biến
Str của thủ tục vẫn không thay đổi.
(3) Các tham biến, biến nhớ riêng của thủ tục chỉ có ý nghĩa bên trong thủ tục này.
Các biến nhớ màu xanh chỉ có tác dụng nếu việc sử dụng chúng được đặt trong các lệnh bên trong thủ tục này.
Ví dụ: 2 lệnh sau nếu đặt ngay trong chương trình chính sẽ không có ý nghĩa vì biến nhớ
màu xanh Str không có tác dụng.
(4) Không thể thay đổi giá trị của các tham biến hay biến nhớ của thủ tục.
Các tham biến hay biến nhớ bên trong thủ tục không thể thực hiện được các lệnh thay đổi
giá trị như xóa, gán hoặc thay đổi thông tin. Khi thực hiện lời gọi thủ tục, các tham biến này
được truyền 1 giá trị từ bên ngoài và giữ nguyên giá trị đó trong suốt thời gian thủ tục có hiệu lực.
4. Một số thủ tục với xâu ký tự
4.1. Thủ tục lấy ra 1 xâu con từ xâu gốc
Thủ tục này có các tham biến đầu vào:
Str: xâu gốc ban đầu.
start, end: vị trí các ký tự bắt ầ
đ u và kết thúc cần lấy ra xâu con từ xâu gốc Str.
Kết quả xâu con được gán cho biến nhớ string.
190 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
4.2. Thủ tục chèn 1 xâu vào một xâu khác
Các tham số của thủ tục:
Str1: xâu, nội dung cần chèn.
Str: xâu ký tự gốc ban đầu.
start: vị trí cần chèn trong xâu gốc Str.
Kết quả xâu gốc Str sau khi đã chèn Str1 vào vị trí start sẽ được gán cho biến nhớ string.
4.3. Thủ tục xóa 1 xâu con trong 1 xâu ký tự
Các tham biến của thủ tục này:
191 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Str: xâu ký tự gốc.
start, end: vị trí đầu và cuối trong xâu Str cần xóa.
Kết quả của việc xóa các ký tự trong xâu Str sẽ gán vào xâu string.
4.4. Thủ tục chuyển số thập phân sang nhị phân
Thủ tục này có 1 tham biến là Decimal. Kết quả việc chuyển đổi sang xâu nhị phân được
lưu trong biến nhớ Binary.
4.5. Thủ tục chuyển số nhị phân sang thập phân
Thủ tục này có 1 tham biến là Binary. Kết quả chuyển đổi xâu nhị phân này sang số thập
phân được lưu trong biến nhớ Decimal.
192 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
5. Một số thủ tục với số
5.1. Thủ tục kiểm tra 1 số có phải là nguyên tố hay không.
Thủ tục này có 1 tham số duy nhất là số tự nhiên n. Kết quả kiểm tra ghi trong biến nhớ
nguyento. Nếu nguyento = 1 thì n là số nguyên tố, ngược lại nếu nguyento = 0 thì n là hợp số.
5.2. Thủ tục khai triển 1 số tự nhiên thành tích các thừa số nguyên tố
Thủ tục này chỉ có 1 tham số duy nhất là n. Kết quả khai triển n thành tích các thừa số
nguyên tố được lưu trong dãy Number_list.
193 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
5.3. Thủ tục tính USCLN và BSCNN của 2 số tự nhiên
Cả 2 thủ tục này đều có các tham biến là các số m và n.
Kết quả ước số chung lớn nhất của 2 số trên sẽ được lưu trong biến nhớ gcd.
Kết quả của thủ tục tính bội số chung nhỏ nhất của 2 số m và n được lưu trong biến nhớ lcm.
194 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
6. Một số bài toán xử lý liên quan đến dãy số
Trong hoạt động này chúng ta sẽ cùng nhau giải quyết một số bài toán cổ điển liên quan đến
dãy số. Dãy số cho trước sẽ được ký hiệu là lưu trữ trong biến nhớ dạng danh sách nList.
6.1. Bài toán tìm phần tử nhỏ nhất và lớn nhất của 1 dãy số cho trước
Giá trị nhỏ nhất của dãy số nList được lưu trong biến nhớ Min.
Giá trị lớn nhất của dãy số nList được lưu trong biến nhớ Max.
6.2. Bài toán tính số các khoảng đơn điệu của 1 dãy số cho trước
Khoảng đơn điệu của 1 dãy số là 1 dãy con liên tục đơn điệu (tăng hoặc giảm thực sự). Để
hiểu rõ hơn định nghĩa này, chúng ta quan sát 1 số ví dụ sau:
195 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Dãy số gốc Phân tích
Số các khoảng đơn điệu 1 1 1 1 1 1 1
dãy này chỉ bao gồm các số hạng bằng nhau 0
nên không có bất kỳ khoảng đơn điệu nào. 1 2 3 3 3 -2 - 3
khoảng đơn điệu tăng đầu tiên (1 2 3), tiếp 2
theo là 1 khoảng đi ngang, sự đi ngang
không được tính là khoảng đơn điệu. Do vậy
dãy này chỉ có 2 khoảng đơn điệu.
1 1 2 3 4 4 3 2 1 1 1 1 2 khoảng đi ngang đầu tiên (1 1) không được 3
tính là khoảng đơn điệu. Dãy này chỉ có 3 khoảng đơn điệu.
Chúng ta sử dụng các biến nhớ sau:
nList: dãy số đã cho ban đầu.
count: biến đếm các khoảng đơn điệu tăng thực sự của dãy số. Đây chính là đáp án cần tìm.
status: biến nhớ ghi lại trạng thái của phần tử hiện thời của dãy khi chúng ta đang phân tích.
Ý nghĩa của biến này như sau:
status = 0, phần tử này chưa xét hoặc không cần xét.
status = 1, phần tử hiện thời đang nằm trong 1 khoảng đơn điệu tăng thực sự.
status = -1, phần tử hiện thời không nằm trong 1 khoảng đơn điệu tăng thực sự.
Thủ tục Init sẽ đặt các giá trị ban đầu cho biến count và status. count = 0. status = 0. Kiểm
tra dãy nList nếu có > 1 phần tử thì mới tiếp tục làm việc.
Thủ tục chính của bài toán.
196 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
6.3. Bài toán tìm 1 dãy con liên tục đơn điệu tăng có độ dài lớn nhất của một dãy số cho trước Phân tích bài toán.
Gọi dãy đã cho là a1, a2, ...., aN. Vì dãy cần tìm là dãy liên tục nên chúng ta có thể
dánh dấu và tìm được tất cả các dãy con liên tục đơn điệu tăng chỉ cần 1 lần duyệt từ đầu
dãy. Nhận xét trên cho ta ý tưởng làm bài toán này chỉ cần 1 vòng duyệt tuyến tính từ 1 đến N.
Trong quá trình duyệt chúng ta sẽ sử dụng các biến nhớ sau:
Thông tin về dãy cần tìm được lưu trong các biến sau:
bmax – chỉ số phần tử đầu tiên của dãy con đơn điệu tăng cực đại .
lengthmax – độ dài của dãy con đơn điệu tăng cực đại.
Như vậy dãy này sẽ có các chỉ số là bmax, bmax+1, ...., bmax+lengthmax-1
Chúng ta cần lưu thông tin của dãy con liên tục đơn điệu tăng hiện thời, tức là dãy mà chúng ta đang khảo sát:
bcurr – chỉ số phần tử đầu tiên của dãy
lengthcurr – độ dài hiện thời của dãy.
Phần khai báo ban đầu như sau: bmax = 1; lengthmax = 1; bcurr = 1; lengthcurr = 1;
197 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Phần chương trình duyệt chính như sau: cho k chạy từ 2 đến N if ak-1 < ak then lengthcurr:=lengthcurr + 1;
if lengthmax < lengthcurr then bmax : = bcurr; lengthmax : = lengthcurr; else
bcurr : = k; lengthcurr : = 1; Thủ tục chính Processing Thủ tục Init khai báo các giá trị ban đầu của các biến nhớ.
198 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Toàn bộ chương trình hoàn chỉnh như sau.
Câu hỏi và bài tập
1. Có người nói "tạo một thủ tục tức là tạo thêm một lệnh mới", đúng hay sai?
2. Viết thủ tục với tham số n tính số hạng dãy Fibonaci thứ n.
3. Cho trước 1 dãy số. Viết chương trình tìm ra 1 dãy con liên tục có các số bằng 0 có độ dài
cực đại trong dãy trên.
4. Cho trước 2 dãy số List1, List2. Viết chương trình gộp 2 dãy này vào thành 1 dãy và sắp
xếp theo thứ tự tăng dần. Kết quả đưa vào dãy Listout.
Mở rộng
Thiết kế chương trình mô phỏng bài học tính cộng, trừ đơn giản sau.
Chương trình sẽ tự động sinh
các phép toán cộng, trừ số đơn
giản. Người dùng nhập trực tiếp
từ bàn phím đáp án. Nút Check
sẽ kiểm tra đáp án đó là đúng
hay ai và thông báo trên màn
hình. Nếu làm sai, chương trình
sẽ ghi đáp án đúng bên cạnh đáp án sai.
Sau khi làm xong, nháy nút
Next để tự động sinh và chuyển
199 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Cụ thể hơn, yêu cầu các bước thực hiện của chương trình như sau:
Phần mềm tự động sinh phép toán và dữ liệu bài toán, yêu cầu người chơi nhập đáp án từ bàn phím.
Khi người dùng nhập xong, đáp án do người dùng nhập sẽ hiện trên phép tính ở màn hình.
Khi nó nút Check xuất hiện. Nháy nút này để kiểm tra đúng hay sai.
200 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nếu sai, chươnh trình sẽ hiện thông báo sai rồi và hiện đáp án đúng bên dưới. Đồng thời
xuất hiện nút Next. Nháy lên nút này để bắt đầu 1 phép tính mới.
Nếu đúng, chương trình sẽ xuất hiện thông báo Đúng rồi. Đồng thời xuất hiện nút Next.
Nháy lên nút này để bắt đầu 1 phép tính mới.
Em hãy thiết kế và hoàn thiện chương trình này.
201 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Bài 20. Clone. Phân thân c a nhân v ủ t ậ Mục đích
Học xong bài học này, bạn sẽ hiểu được:
- Khái niệm phân thân (clone) của nhân vật và ý nghĩa của Clone.
- Tính chất và thuộc tính của Clone.
- Một vài ứng dụng Clone trong các bài toán thực tế. Bắt đầu
Em hãy nhìn vào hình ảnh 1 ứng dụng của Scratch sau và có nhận xét gì?
Trên màn hình em sẽ thấy nhiều
con mèo và chuột cùng chuyển
động. Rõ ràng đây không phải là
hình ảnh của lệnh stamp, mà phải là các nhân vật.
Để thiết kế chương trình trên em phải làm gì?
- Sử dụng lệnh stamp liên tục?
- Tạo ra nhiều nhân vật có hình dạng giống nhau và cho chúng chuyển động?
- Em có cách nào khác hay không?
Trong bài học này, chúng ta sẽ làm quen với 1 khái niệm hoàn toàn mới trong Scratch có thể
giải quyết dễ dàng bài toán trên.
Nội dung bài học
1. Khái niệm phân thân - clone trong Scratch
Tất cả các nhân vật trong Scratch đều có thể "phân thân", tức là tạo ra các nhân vật khác là
song sinh với chính bản thân mình. Các nhân vật được phân thân đó gọi là Clone.
Chúng ta cùng xem 1 chương trình ngắn để bước đầu làm quen và phân biệt được 2 khái
niệm: nhân vật chính (gốc) và phân thân (Clone) của nhân vật này.
202 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h Nhân vật chính, gốc
Nhân vật được phân thân, là
song sinh của nhân vật gốc.
Nhân vật này được gọi là clone của nhân vật chính.
Chúng ta cùng xem đoạn chương trình của nhân vật chính con mèo.
Đoạn chương trình điều khiển clone.
Đoạn chương trình khởi tạo clone.
Nhân vật gốc và Clone Mèo con Clone
Clone được khởi tạo từ 1 nhân vật
gốc. Clone là 1 phân thân của nhân
vật gốc và có mọi thuộc tính của nhân vật gốc. Khi bắt ầ
đ u khởi tạo, clone kế thừa
toàn bộ tính chất, thuộc tính của
Nhân vật gốc là khái niệm Nhân vật
nhân vật gốc. Tuy nhiên sau khi ra
(Sprite) mà chúng ta vẫn biết từ trước đến
đời, có thể điều khiển clone bằng tất
nay trong môi trường Scratch.
cả các lệnh của Scratch như 1 nhân
vật bình thường. Điểm khác biệt chỉ
Mỗi nhân vật khi được tạo ra sẽ có các
tính chất, thuộc tính riêng như hình ảnh, ở chỗ:
tọa độ x, y, hướng quay, trang phục, âm
- Các chương trình điều khiển Clone
thanh, kích thước, các biến nhớ riêng. Mỗi
bắt buộc nằm trong lệnh sự kiện
nhân vật có 1 cửa sổ lệnh riêng của mình.
when I start as a clone.
Mỗi nhân vật có thể tạo ra các phân thân
- Bản thân clone có thể xóa chính (clone) của riêng mình. mình.
Bảng sau liệt kê các thông tin nhanh liên quan đến nhân vật gốc và clone.
Nhân vật gốc Clone Mô tả nhanh
Là nhân vật hoạt động chính Là nhân vật phân thân từ 1 nhân vật
trên sân khấu cho người sử
gốc, được khởi tạo bởi lệnh create
dụng khởi tạo, hoạt động
clone of. Clone sau khi được tạo ra vĩnh viễn.
sẽ có đầy đủ tính chất như 1 nhân
vật bình thường và kế thừa mọi
203 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Nhân vật gốc Clone
thuộc tính từ nhân vật gốc của
mình. Clone không hoạt động vĩnh viễn.
Khởi tạo Clone Nhân vật chính dùng lệnh để
tạo Clone. Có thể tạo Clone
của mình hoặc của các nhân vật khác.
Chú ý: Sân khấu cũng có quyền tạo Clone cho mọi nhân vật . Điều khiển
Clone sau khi được tạo ra sẽ chịu Clone
sự điều khiển của câu lệnh sự kiện . Cho phép
nhiều chương trình cùng điều khiển 1 Clone. Xóa Clone
Clone tự xóa bản thân mình bằng lệnh .
Thời gian sống Vĩnh viễn
Chỉ hoạt động trong thời gian chạy chương trình.
Chúng ta cùng xét 1 ví dụ sau. Ví dụ này minh họa cho quan hệ giữa nhân vật chính và các
phân thân - clone của chính mình.
Tạo 1 biến nhớ riêng có tên CloneID
của nhân vật chính. Chương trình sẽ lần lượt ạ
t o ra 3 clone, và trước mỗi
lần tạo sẽ gán giá trị CloneID lần
lượt là 1, 2, 3. Các clone này sẽ kế
thừa biến nhớ CloneID cho riêng
mình với các giá trị lần lượt là 1, 2,
3. Khi tạo ra, các clone sẽ di chuyển
ngẫu nhiên, tự do trên màn hình và
luôn hiện giá trị CloneID của riêng
mình để phân biệt với các clone khác.
Chương trình cụ thể trên Scratch như sau:
204 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Clone có ý nghĩa gì trong các ứng dụng thực tế của Scratch, chúng ta cùng tìm hiểu các hoạt động tiếp theo. 2. Rừng hoa
Chương trình đơn giản sau cho em hiểu thêm hoạt động của clone.
Chương trình đơn giản này chỉ có đúng 1 nhân vật là
bông hoa, nhưng với nhiều hình ảnh đẹp mắt khác nhau.
Mục đích của chương trình là tạo ra 1 rừng hoa với
nhiều màu sắc sặc sỡ.
Để làm như vậy, em cần sưu tầm nhiều hình ảnh hoa
với màu sắc đa dạng khác nhau và đưa vào thành các
trang phục của nhân vật này.
Chương trình được xây dựng đơn giản như sau:
- Nhân vật chính bông hoa cần tạo ra nhiều hình ảnh khác nhau nhưng có kích thước gần
giống nhau làm trang phục. Ví dụ:
Thiết lập các hình bông hoa có
kích thước gần giống nhau và
màu sắc đa dạng khác nhau.
Dãy các trang phục (costume) được đánh số từ 1
- Trong mạch chương trình chính, em cho bông hoa lần lượt tạo ra 50 clone của chính mình.
Lệnh này sẽ tạo ra 50 bản clone của nhân vật chính. Các
phân thân clone này khi tạo ra có trang phục và khuôn
dạng giống với nhân vật chính và ở tại đúng vị trí của
nhân vật chính (nhưng nằm phía dưới).
205 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
- Mỗi phân thân, clone sẽ di chuyển nhanh tới 1 vị trí ngẫu nhiên trên màn hình với thể hiện trang phục ngẫu nhiên.
3. Trò chơi mèo đuổi chuột
Trong hoạt động này, em hãy thiết kế trò chơi Mèo đuổi Chuột.
Nhân vật chính của chúng ta là Mèo và Chuột. Trò chơi được mô tả đơn giản như sau:
- Lũ chuột sẽ được phân thân và chạy lung tung (ngẫu nhiên) trên màn hình. Thấy mèo từ xa
chuột đã quay đầu bỏ chạy.
- Mèo được điều khiển bởi con người (dùng các phím điều khiển). Nhiệm vụ của người chơi
là điều khiển mèo đuổi và bắt chuột càng nhiều càng tốt.
- Thời gian mỗi lần chơi chỉ là 1 phút. Trên màn hình luôn hiển thị số lượng chuột đã bị bẳt.
Khi kết thúc trò chơi, bạn nào bắt được số chuột nhiều hơn sẽ chiến thắng. Khi kết thúc,
thông báo Game Over sẽ hiện trên màn hình.
Để thiết kế chương trình chúng ta bắt đầu từ các nhân vật. Hệ thống nhân vật bao gồm: mèo,
chuột, các chữ số (đủ từ 0 đến 9) và nút thông báo Game Over.
Sử dụng 2 biến nhớ tổng thể:
Time - thời gian chơi và
Count - số lượng chuột bị
206 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Sơ đồ hoạt động của trò chơi như sau: Bắt đầu Mèo chuyển động Lần lượt sau mỗi 2 Không hiển thị Ẩn thông báo. Đặt theo sự điều khiển giây tự sinh ra 1 gì trên màn giá trị Time = 60 bằng bàn phím clone của chính hình. và bắt đầu đếm của người chơi. mình. Chuyển động ngược theo từng ngẫu nhiên, nếu giây. Mỗi giây Ăn xong chuột, thấy mèo thì tránh giảm Time đi 1 kêu meo meo, xa. Nhận được thông đơn vị. tăng biến Count
báo hiển thị số thì lên 1 đơn vị và Nếu Time = 0 thì tiến hành hiển thị
thông báo hiển Nếu bị va chạm với giá trị Count tại dừng toàn bộ
thị số trên màn mèo, kêu "Ối trời", góc trái dưới màn chương trình, hiển thông báo cho mèo hình. thị Game Over. biết và tự xóa bản hình. thân (clone). 4. Trò chơi bóng bay
Trò chơi được mô tả như sau:
Từ phía dưới các quả bóng bay sẽ xuất hiện ngẫu nhiên và bay lên trên. Nhiệm vụ của người
chơi là nháy chuột lên các quả bóng bay này. Mỗi khi nháy lên quả bóng bay sẽ nổ và biến
mất. Thời gian chơi là 1 phút. Góc trái trên màn hình sẽ thể hiện số bóng bay đã được nháy
trúng. Người thắng cuộc là người đã làm nổ nhiều số bóng bay nhất. Khi hết thời gian, màn
hình xuất hiển dòng chữ và âm thanh "Game Over".
Gợi ý thiết kế chương trình.
207 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Em hãy thiết lập 3 nhân vật sau: Bóng bay, Chữ số và biển thông báo Game Over. Ngoài
ra cần có thêm 2 biến nhớ chung là Time - thời gian dùng để đếm ngược khi chơi và Count
- biến nhớ ghi lại số lượng bóng bay đã được đánh trúng.
Nhiệm vụ mỗi nhân vật trên như sau: 1. Bóng bay
Bóng bay sẽ được tự động tạo các clone của mình và bay lên từ 1 vị trí ngẫu nhiên ở phía dưới. Bóng bay đ ợ ư c thiết ế
k có 1 số hình ảnh với màu sắc khác nhau. Người chơi sẽ nháy
chuột lên các quả bóng này. Nhiệm vụ của người chơi là nháy càng nhiều càng tốt lên các
quả bóng bay. Bóng bay sẽ biến mất nếu vượt ra ngoài màn hình hoặc bị người chơi nháy đúng.
2. Chữ số
Góc trái trên màn hình sẽ luôn thể hiện số quả bóng bay đã bấm đúng. Nhân vật này sử dụng
biến nhớ Count để đếm số bóng bay bị nháy chuột đúng và thể hiện con số này tại góc trái trên màn hình.
3. Biển thông báo Game Over
Trò chơi kết thúc sau 60 giây. Nhân vật Biển thông báo này có nhiệm vụ đọc thời gi n a và
thông báo kết thúc trò chơi sau đúng 60 giây. Biến Time dùng làm nhiệm vụ đếm ngược thời gian.
Câu hỏi và bài tập
1. Viết chương trình cho con Mèo gốc phân thân thành 3 clone, 1 con chạy sang trái, 1 con
chạy sang phải và 1 con chạy lên trên.
2. Em hãy làm cho trò chơi Rừng hoa đẹp lên như sau:
Sau khi xuất hiện các bông hoa sẽ tự động đổi màu và xoay tròn trên màn hình. Em sẽ thấy
một bức tranh sắc màu sặc sỡ, lung linh đẹp mắt.
3. Các phân thân của nhân vật gốc có thể đặt tên được hay không? Vì sao?
4. Có thể lập trình điều khiển riêng cho từng Clone được hay không? Lấy ví dụ cụ thể.
Mở rộng
Thiết kế trò chơi vui sau: Tên lửa bắn rồn . g
208 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h
Phía trên các con rồng sẽ xuất hiện ngẫu
nhiên và bay ngang qua màn hình theo
chiều ngang. Phía dưới có hình 1 tên lửa.
Nhiệm vụ của người chơi là điều khiển
tên lửa này đến bắn rồng. Người chơi
thắng cuộc nếu bắn được > 100 con rồng.
Số con rồng bắn được luôn hiện tại góc
trái dưới. Người chơi sẽ thua nếu số lượng
rồng xuất hiện quá đông > 10. Người chơi
dùng phím Space để bắn, dùng phím trái, hải ể đ điề khiể h ớ ủ ê lử
Các nhân vật chính của trò chơi này.
Sơ đồ hoạt động của chương trình như sau. Sau mỗi giây lại
Chịu sự điều khiển của Kiểm soát 2 sinh ra 1 clone, người chơi, hướng theo giá trị: count tăng biến gragon- cách người dùng phím và dragon- count lên 1 và điều khiển. Nếu nhận thông chuyển động ngang Nếu count > điệp Show Người dùng bấm phím 100, dừng Number thì hiển Space - sinh ra 1 clone chương trình và Nếu gặp tên lửa thì thị số count trên và bắn tên lửa theo hiển thị Victory.
tăng biến count, tự màn hình. hướng lên trên. biến mất và giảm biến dragon-count Nếu dragon-
Nếu bắn trúng rồng, tự đi 1 đơn vị. Thông count > 10 thì
biến mất. Nếu gặp cạnh dừng chương báo Show Number. trên màn hình cũng biến trình và hiển thị mất. Game Over.
209 | T ự h ọ c l ậ p t r ì n h S c r a t c h