Sinh 11 Kết nối tri thức bài 9: Hô hấp ở động vật
Dừng lại và suy ngẫm trang 54 SGK Sinh 11 Kết nối
Câu 1: Phân tích mối liên quan của các giai đoạn trong quá trình hô hấp. Bài làm
Quá trình hô hấp ở người và Thú gồm 5 giai đoạn: thông khí (hít vào và thở ra), trao
đổi khí ở phổi, vận chuyển khí O2 và CO2 , trao đổi khí ở mô và hô hấp tế bào. Các
giai đoạn này có liên quan mật thiết với nhau, giai đoạn này là điều kiện để giai đoạn
sau diễn ra: Thông qua trao đổi khí với môi trường (thông khí, trao đổi khí ở phổi),
O2 được vận chuyển đến tế bào tham gia vào quá trình trao đổi khí ở mô rồi vào tế
bào để thực hiện hô hấp tế bào. Thông qua trao đổi khí ở mô, CO2 sinh ra từ hô hấp
tế bào được đưa vào máu rồi được vận chuyển đến bề mặt trao đổi khí (phổi), rồi
thải ra môi trường qua động tác thở ra.
Câu 2: Tại sao cơ thể động vật bắt buộc phải lấy O2 từ môi trường và thải CO2 ra môi trường? Bài làm
Cơ thể động vật bắt buộc phải lấy O2 từ môi trường và thải CO2 ra môi trường vì:
- Lấy O2 từ môi trường bên ngoài cung cấp cho hô hấp tế bào, tạo năng lượng cho
các hoạt động sống của cơ thể.
- Thải CO2 sinh ra từ hô hấp tế bào vào môi trường, đảm bảo cân bằng môi trường trong cơ thể.
Dừng lại và suy ngẫm trang 56 SGK Sinh 11 Kết nối
Câu 1: Quan sát Hình 9.2, cho biết thủy tức và giun đất trao đổi khí với môi trường sống như thế nào. Bài làm
Sự trao đổi khí với môi trường sống ở thủy tức và giun đất được thực hiện qua bề
mặt cơ thể: Khí O2 từ môi trường khuếch tán trực tiếp qua lớp biểu bì bao quanh cơ
thể vào bên trong, khí CO2 từ bên trong cơ thể khuếch tán trực tiếp qua lớp biểu bì
bao quanh cơ thể ra bên ngoài.
Câu 2: Quan sát Hình 9.3 và giải thích tại sao sự phân nhánh của ống khí có thể
giúp côn trùng trao đổi khí rất hiệu quả, đảm bảo đủ O2 cho hoạt động bình thường
cũng như các hoạt động tích cực, tiêu tốn nhiều năng lượng. Bài làm
Sự phân nhánh của ống khí có thể giúp côn trùng trao đổi khí rất hiệu quả, đảm bảo
đủ O2 cho hoạt động bình thường cũng như các hoạt động tích cực, tiêu tốn nhiều năng lượng vì:
- Hệ thống ống khí phân nhánh khắp cơ thể tạo ra bề mặt trao đổi khí rất lớn với tế
bào, đồng thời, các nhánh nhỏ nhất (ống khí tận) tiếp xúc với bề mặt hầu hết các tế
bào đảm bảo sự trao đổi khí O2 và CO2 với tế bào.
- Các ống khí thông với bên ngoài qua các lỗ thở. Lỗ thở có van đóng, mở điều tiết
không khí ra, vào ống khí đảm bảo sự thông khí.
Dừng lại và suy ngẫm trang 57 SGK Sinh 11 Kết nối
Câu hỏi: Nghiên cứu Hình 9.4 và 9.5, cho biết tại sao hệ hô hấp của cá xương trao
đổi khí với nước rất hiệu quả? Bài làm
Hệ hô hấp của cá xương trao đổi khí với nước rất hiệu quả vì:
- Cá xương có một đôi mang, mỗi mang được cấu tạo từ các cung mang, sợi mang
và phiến mang → tạo ra diện tích trao đổi khí rất lớn.
- Sự sắp xếp của các mao mạch ở mang cá xương đảm bảo dòng máu trong mao
mạch luôn chảy song song nhưng ngược chiều với dòng nước chảy bên ngoài →
làm tăng hiệu quả cho quá trình trao đổi khí giữa máu với dòng nước qua phiến mang.
- Hoạt động của các cơ hô hấp làm thay đổi thể tích khoang miệng và khoang mang
diễn ra nhịp nhàng → làm cho dòng nước giàu O2 đi qua mang theo một chiều liên
tục, không bị ngắt quãng đảm bảo sự thông khí.
Dừng lại và suy ngẫm trang 59 SGK Sinh 11 Kết nối
Câu hỏi: Tại sao hệ hô hấp của người và của Chim trao đổi khí với không khí rất hiệu quả? Bài làm
• Hệ hô hấp của người trao đổi khí với không khí rất hiệu quả vì:
- Người có 2 lá phổi, phổi được tạo thành từ hàng triệu phế nang tạo nên diện tích
bề mặt trao đổi khí rất lớn (gấp hơn 50 lần diện tích da). Đồng thời, phế nang có hệ
thống mao mạch bao quanh dày đặc → Những đặc điểm này làm tăng hiệu quả cho
quá trình trao đổi khí O2 và CO2 giữa máu chảy trong các mao mạch với dòng
không khí ra, vào phế nang.
- Hoạt động của các cơ hô hấp làm thay đổi thể tích lồng ngực và thể tích phổi (khi
hít vào lồng ngực và phổi dãn rộng ra, kéo không khí từ ngoài vào phổi) → đảm bảo
sự thông khí tại phổi (thông khí nhờ áp suất âm), tạo điều kiện thuận lợi cho sự trao đổi khí.
• Hệ hô hấp của chim trao đổi khí với không khí rất hiệu quả vì:
- Mặc dù phổi của chim không có phế nang nhưng phổi của chim lại thông với hệ
thống túi khí. Nhờ sự phối hợp giữa hệ thống túi khí và phổi nên khi hít vào và khi
thở ra đều có không khí giàu O2 đi qua phổi theo một chiều, liên tục và không có khí
cặn: Khi hít vào, không khí giàu O2 đi vào phổi và vào nhóm túi khí sau, khi thở ra
không khí giàu O2 từ nhóm túi khí sau lại đi vào phổi. Ngoài ra, trong phổi của chim,
chiều máu chảy trong các mao mạch máu song song và ngược chiều với dòng
không khí lưu thông trong các mao mạch khí. Những đặc điểm này làm tăng hiệu
quả cho quá trình trao đổi khí O2 và CO2 giữa máu chảy trong các mao mạch với
dòng không khí ra, vào phổi.
- Sự thông khí ở phổi chim được thực hiện nhờ hoạt động của cơ hô hấp làm thay
đổi thể tích khoang thân và thể tích các túi khí → đảm bảo sự thông khí tại phổi
(thông khí nhờ áp suất âm), tạo điều kiện thuận lợi cho sự trao đổi khí.
Dừng lại và suy ngẫm trang 59 SGK Sinh 11 Kết nối
Câu 1: Tìm hiểu qua tài liệu, internet, hỏi bác sĩ, cán bộ y tế, ... về một số bệnh phổ
biến ở đường dẫn khí và ở phổi, nguyên nhân gây bệnh, biện pháp phòng tránh các
bệnh đó, sau đó kẻ và hoàn thành bảng trong vửo theo mẫu dưới đây: Tên bệnh
Nguyên nhân gây bệnh
Biện pháp phòng tránh 1....?.... ? ? Bài làm Tên bệnh
Nguyên nhân gây bệnh
Biện pháp phòng tránh 1. Hen ● Nhiễm khuẩn hô hấp
● Tiêm vắc xin phòng cúm suyễn trên do vi khuẩn,
● Xác định và tránh tiếp xúc virus với các dị nguyên khởi ● Không khí lạnh phát cơn hen ● Bụi, khói thuốc lá,
● Nhận diện các dấu hiệu hóa chất trong không
báo trước của một cơn hen khí ho, thở dốc hay thở rít ● Mạt nhà
● Điều trị các cơn hen phế ● Xúc cảm mạnh,
quản càng sớm càng tốt, stress
giúp dự phòng các đợt cấp ● Tập luyện thể lực
tiến triển nặng nề hơn ● Một số loại thuốc
● Tuân thủ việc điều trị. như: ức chế beta,
Không được tự ý ngưng sử aspirin, ibuprofen, dụng thuốc ngay khi thấy naproxen
triệu chứng thuyên giảm.
● Một số loại thức ăn
● Tái khám theo hẹn, đảm và nước uống cụ thể bảo tuân theo kế hoạch như: tôm, khoai tây chế biến sẵn, trái
điều trị và kiểm soát bệnh cây sấy khô, bia, hen mà bác sĩ đề ra. rượu
● Cần gặp bác sĩ ngay khi có ● Bệnh lý trào ngược dấu hiệu của cơn hen dạ dày thực quản. nặng.
● Lưu ý đến việc tăng tần
suất sử dụng các thuốc hít
cắt cơn nhanh vì dấu hiệu này có nghĩa là bệnh lý
hen suyễn ở người bệnh
vẫn chưa được kiểm soát tốt.
Viêm phế Do virrus, bệnh còn có thể xảy
● Tránh xa khói thuốc lá
quản cấp ra do nhiễm trùng vi khuẩn ● Uống nhiều nước
hoặc tiếp xúc nhiều với các
● Tiêm chủng hàng năm giúp
chất gây kích thích phổi, ví dụ
bảo vệ sức khỏe cũng như
như khói thuốc, bụi, ô nhiễm
tránh bị cảm cúm và bảo không khí.
vệ chống lại một số loại viêm phổi
● Rửa tay với nước rửa tay thường xuyên để giảm nguy cơ mắc bệnh
● Tránh tiếp xúc với những
người bị cảm lạnh hoặc
cúm nếu bạn đang có vấn đề về sức khỏe
● Đeo khẩu trang y tế: Nếu bị COPD, bạn nên đeo khẩu
trang tại nơi làm việc nếu
phải tiếp xúc với khói, bụi
hoặc khi ở nơi đông người. Xơ nang
Do nhận gen di truyền xơ nang Để bảo vệ sức khỏe, bệnh nhân bệnh
từ cả bố và mẹ. Nếu trẻ chỉ
xơ nang cần duy trì lối sống lành
nhận được một gen bệnh từ
mạnh bao gồm tiêm phòng vaccine
mẹ hoặc từ bố thì trẻ chỉ mang giúp ngăn ngừa nhiễm trùng đường
mầm bệnh chứ không mắc
hô hấp, không hút thuốc, rửa tay
bệnh. Tuy nhiên, nếu trẻ nhận
thường xuyên và bổ sung chế độ dinh
được gen di truyền xơ nang từ dưỡng đầy đủ chất. Vì chất nhầy tích
cả bố và mẹ thì trẻ sẽ bị bệnh.
tụ có thể ngăn chặn sự hấp thụ chất
Xơ nang có thể di truyền trong
dinh dưỡng, nên chế độ ăn nhiều gia đình.
kcal, chất béo và chất đạm sẽ giúp
ngăn ngừa tình trạng suy nhược của cơ thể. Bệnh phổi ● Hút thuốc lá (phơi ● Tránh hút thuốc lá tắc nghẽn nhiễm các chất khác
● Người bệnh sẽ được theo mạn tính ít gặp hơn) dõi định kỳ hàng tháng (COPD) ● Yếu tố di truyền ● Tiêm ngừa vaccine cúm hàng năm và vaccine phế cầu giúp bạn giảm nguy mắc các đợt bùng phát COPD hiệu quả
Câu 2: Ô nhiễm không khí và khói thuốc lá là ảnh hưởng như thế nào đến hô hấp và sức khoẻ con người? Bài làm
Ô nhiễm không khí là sự xuất hiện của các loại bụi, bụi mịn, bụi siêu mịn hoặc các
khí như CO, SO2, NO2. Các hạt bụi tồn tại trong không khí có vai trò quan trọng
quyết định chất lượng bầu không khí. Các loại bụi mà mắt thường chúng ta có thể
nhìn thấy hay cảm nhận được là các hạt bụi có kích thước lớn. Bên cạnh đó còn có
các hạt bụi mịn (nhỏ hơn 1/30 đường kính sợi tóc) thì mắt thường không thể nhìn
thấy hay cảm nhận lại là tác nhân gây ra các vấn đề bệnh đường hô hấp nghiêm
trọng như: các phản ứng viêm đường hô hấp trên, viêm đường hô hấp dưới, tấn
công sau vào mạch máu và quả tim.
Hút thuốc là nguyên nhân chính gây nên ô nhiễm không khí trong nhà, nơi làm việc,
trường học, khu vực công cộng. Ngành công nghiệp thuốc lá cùng với cháy rừng
hằng năm thải ra 84 triệu tấn khí CO2 trong bầu không khí và thải ra lượng khí độc
hại cao gấp 10 lần so với các loại nhiên liệu, tương đương với 20% lượng CO2 mà
ngành hàng không thương mại thải ra mỗi năm, góp phần làm gia tăng sự nóng lên
toàn cầu và gây hiệu ứng nhà kính cho trái đất. Chưa kể hơn 7.000 chất hóa học tạo ra khi hút thuốc.
Câu 3: Tham khảo Bảng 9.1 và cho biết ý nghĩa của việc: Xử phạt người hút thuốc
lá ở nơi công cộng (cơ quan, trường học, bệnh viên, ...) và cấm trẻ em dưới 16 tuổi hút thuốc lá. Bài làm
Bảng 9.1 đã nêu rõ về các chất hoá học trong khói thuốc lá và tác hại của khói thuốc
lá đối với cơ thể con người, hầu hết chúng đều có những tác động xấu nên việc xử
phạt người hút thuốc lá ở nơi công cộng (cơ quan, trường học, bệnh viên, ...) và
cấm trẻ em dưới 16 tuổi hút thuốc lá là một biện pháp giúp bảo vệ sức khoẻ của
người. Tuy nhiên, vẫn có một số nơi riêng dành cho những người hút thuốc lá, để
việc hút thuốc của người này không ảnh hưởng đến sức khoẻ của người khác.
Luyện tập và vận dụng trang 60 SGK Sinh 11 Kết nối
Câu 1: Tại sao khi nuôi ếch và giun đất, người nuôi phải giữ cho môi trường nuôi luôn ẩm ướt? Bài làm
Khi nuôi ếch và giun đất, người nuôi phải giữ cho môi trường nuôi luôn ẩm ướt vì:
Ếch và giun đất chủ yếu hô hấp qua da. Da ếch và giun đất cần ẩm để thực hiện
khuyếch tán không khí dễ dàng, nếu môi trường không đủ ẩm, da ếch và giun đất bị
khô, chúng không thực hiện được quá trình trao đổi khí sẽ chết.
Câu 2: Tại sao nuôi tôm cá với mật độ cao người ta thường dùng máy dục khí vào nước nuôi? Bài làm
Nuôi tôm hay nuôi trồng thuỷ sản nói chung đều cần phải sử dụng đến các thiết bị
như máy thổi khí, máy sục khí, máy tạo oxy…Bởi vì, bể nuôi cá và tôm thường bị
thiếu oxy làm cho chúng không đủ dưỡng khí để thực hiện quá trình hô hấp. Mục
đích của việc này nhằm đảm bảo lượng oxy trong nước giúp cho các cá thể vật nuôi
có nguồn oxy để sống khoẻ mạnh và sinh trưởng.
Câu 3: Vận dụng những hiểu biết về hô hấp, hãy đề xuất một số biện pháp giúp hệ
hô hấp khoẻ mạnh, hoạt động hiệu quả. Bài làm
Một số biện pháp giúp hệ hô hấp khoẻ mạnh, hoạt động hiệu quả:
● Làm sạch đường thở bằng cách xông khí dung bằng nước muối sinh lý;
● Tập thể dục là biện pháp bảo vệ hệ hô hấp; ● Uống nhiều nước;
● Tránh tiếp xúc với các tác nhân ô nhiễm trong không khí;
● Phòng ngừa nhiễm trùng đường hô hấp;
● Chú ý đến chế độ dinh dưỡng
-----------------------------------