Soạn bài Đêm nay Bác không ngủ - Cánh Diều 6

Soạn văn 6: Đêm nay Bác không ngủ
Kiến thức ngữ văn
1. Thơ có yếu tố tự sự, miêu tả là thơ trong đó người viết thường kể lại sự việc và
miêu tả sự vật, qua đó, thể hiện tình cảm, thái độ của mình.
2. Biện pháp tu từ hoán dụ: Là biện pháp tu từ, theo đó, một sự vật, hiện tượng
được gọi bằng tên sự vật, hiện tượng khác có mối quan hệ gần gũi với nó, nhằm
làm tăng sức gợi hình gợi cảm cho sự diễn đạt.
Soạn bài Đêm nay Bác không ngủ - Mẫu 1 1. Chuẩn bị
- Câu chuyện được kể trong bài thơ: Kể lại một đêm Bác không ngủ trên đường
hành quân trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp.
- Những yếu tố tự sự, miêu tả trong văn bản và chỉ ra tác dụng của những yếu tố ấy:
Kể lại một đêm Bác không ngủ trên đường hành quân trong giai đoạn kháng chiến
chống Pháp. Qua đó, tác giả tái hiện hình ảnh Bác Hồ - một vị lãnh tụ kính yêu của
dân tộc Việt Nam hiện lên đầu chân thực, sống động.
- Chỉ ra một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật: Sử dụng biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ… - Tác giả Minh Huệ:
• Minh Huệ (1927 - 2003) tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái.
• Ông sinh ra ở thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An.
• Minh Huệ làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp.
- Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ: Bài thơ dựa trên sự kiện trong chiến dịch Biên
giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến
đấu của bộ đội và nhân dân ta. 2. Đọc hiểu
Câu 1. Chỉ ra tác dụng của các từ láy trong khổ thơ thứ hai.
Các từ láy “trầm ngâm” giúp người đọc hình dung rõ hơn về hình ảnh Bác Hồ, còn
“lâm thâm”, “xơ xác” là hoàn cảnh bên ngoài.
Câu 2. Xác định và nêu tác dụng của biện pháp tu từ trong dòng thơ số 11.
• Biện pháp tu từ ẩn dụ: “Người Cha mái tóc bạc” chỉ Bác Hồ.
• Tác dụng: Bác Hồ giống như vị cha già kính yêu, dành sự quan tâm, chăm lo
cho những người chiến sĩ.
Câu 3. Chú ý tác dụng của dấu gạch đầu dòng ở các dòng thơ số 23, 25 và việc tạo yếu tố tự sự.
• Tác dụng của dấu gạch đầu dòng: trích dẫn lời nói của nhân vật trữ tình trong bài.
• Tác dụng của việc tạo yếu tố tự sự: bài thơ giống như một câu chuyện kể.
Câu 4. Các từ “đinh ninh”, “phăng phắc” giúp em hình dung ra hình ảnh Bác lúc này như thế nào?
Hai từ láy “đinh ninh”, “phăng phắc” có vai trò miêu tả chân dung Bác về tư thế,
dáng vẻ của Bác trong đêm không ngủ.
Câu 5. Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của ai?
Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của Bác Hồ.
Câu 6. Xác định cách gieo vần của hai khổ thơ cuối.
Cách gieo vần của của hai khổ thơ cuối: chữ cuối dòng 2 vần với chữ cuối dòng 3
(hồng - mông), khổ cuối: chữ cuối dòng 3 vần với chữ cuối dòng 4 (tình - Minh).
3. Trả lời câu hỏi
Câu 1. Bài thơ có những nhân vật nào? Tìm các chi tiết liên quan đến hoàn cảnh
xuất hiện của các nhân vật. Kể lại câu chuyện trong bài thơ dựa theo trật tự thời gian (khoảng 9 - 10 dòng).
- Bài thơ có những nhân vật: Bác Hồ và anh đội viên. - Hoàn cảnh xuất hiện:
• Thời gian: Thấy trời khuya lắm rồi.
• Không gian: Ngoài trời mưa lâm thâm/Mái lều tranh xơ xác. - Kể lại câu chuyện: ⚫
Mẫu 1: Đêm đó tại núi rừng Việt Bắc, trời mưa lâm thâm, dưới mái lều tranh
xơ xác. Anh đội viên thức dậy thì thấy Bác vẫn ngồi đó. Anh thầm nghĩ cả
ngày hành quân vất vả, đêm đến là lúc mọi người cần ngủ để đủ sức mai tiếp
tục hành quân. Ấy vậy mà, Bác vẫn còn ngồi đó. Hình ảnh Bác hiện lên bên
bếp lửa hồng với vẻ mặt trầm ngâm. Anh đội viên nhìn Bác mà lại càng thêm
yêu thương. Anh thấy Bác đi dém chăn cho từng người. Bác nhón chân nhẹ
nhàng để các chiến sĩ không giật mình tỉnh giấc. Lần thứ ba thức dậy, vẫn thấy
Bác còn thức. Anh mời Bác đi ngủ, thì biết được rằng Bác không ngủ được vì
lo cho đoàn dân công. Tấm lòng yêu thương của Bác khiến cho anh đội viên
cảm thấy thật ấm áp. Sự nồng ấm đó đã xua tan đi cái lạnh giá của cơn mưa
ngoài kia. Chính vì sự quan tâm của Bác mà anh đội viên quyết định thức cùng Bác. ⚫
Mẫu 2: Khi đêm xuống tại chiến khu Việt Bắc, dưới mái lều tranh xơ xác. Anh
đội viên thức dậy thì thấy Bác vẫn ngồi đó. Hình ảnh Bác hiện lên bên bếp lửa
hồng với vẻ mặt trầm ngâm. Mái tóc của Bác đã bạc đi nhiều. Rồi Bác đi dém
chăn cho từng người. Bác nhón chân nhẹ nhàng để các chiến sĩ không giật
mình tỉnh giấc. Anh liền hỏi Bác: “Bác ơi, sao Bác chưa ngủ ạ? Bác có lạnh
lắm không ạ?”. Nhưng Bác nói với anh: “Chú cứ việc ngủ ngon/ Ngày mai đi
đánh giặc!”. Anh nghe lời Bác, nhưng lòng vẫn đầy lo lắng. Lần thứ ba thức
dậy, anh vẫn thấy Bác còn thức. Anh vội vàng nằng nặng mời Bác đi ngủ. Anh
biết được rằng Bác không ngủ được vì lo cho đoàn dân công. Tấm lòng của
Bác khiến anh thấy cảm động. Anh đã quyết định sẽ thức luôn cùng Bác.
Câu 2. Liệt kê các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ và dân
công. Chi tiết nào gây ấn tượng nhất cho em.
- Các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác đối với chiến sĩ và dân công:
• Chiến sĩ:" Rồi bác đi dém chăn/Từng người từng người một/Sợ cháu mình
giật thột/Bác nhón chân nhẹ nhàng”
• Dân công: “Bác thương đoàn dân công… Càng thương càng nóng
ruột/Mong trời sáng mau mau".
- Chi tiết gây ấn tượng nhất: Bác đi dém chăn cho từng chiến sĩ bộ đội. Bởi chi tiết
này thể hiện được quan tâm, chăm sóc chu đáo của Bác.
Câu 3. Tìm các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ (từ
dòng 1 - dòng 44). Chi tiết nào đem lại cho em nhiều cảm xúc nhất?
- Các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ:
“Thổn thức cả nỗi lòng Thầm thì anh hỏi nhỏ: - Bác ơi! Bác chưa ngủ?
Bác có lạnh lắm không?” *
“Không biết nói gì hơn Anh nằm lo Bác ốm Lòng anh cứ bề bộn” *
“Anh hoảng hốt giật mình
Bác vẫn ngồi đinh ninh”
“Anh vội vàng nằng nặc Mời Bác ngủ Bác ơi!” *
“Lòng vui sướng mênh mông
Anh thức luôn cùng Bác”
- Chi tiết để lại nhiều cảm xúc nhất: Sau khi biết được lí do Bác chưa ngủ vì lo cho
đoàn dân công, anh đội viên đã quyết định thức luôn cùng Bác. Điều đó đã thể hiện
một niềm ngưỡng mộ, kính yêu và tự hào của anh đội viên dành cho Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Câu 4. Câu thơ “Đêm nay Bác không ngủ” được điệp lại mấy lần trong bài thơ? Ý
nghĩa của sự điệp lại này là gì?
- Câu thơ được điệp lại: 3 lần.
- Ý nghĩa: Thể hiện tấm lòng yêu nước thương dân sâu sắc của Bác Hồ.
Câu 5. Hãy chỉ ra một số yếu tố miêu tả trong văn bản và nêu tác dụng qua một ví dụ cụ thể.
• Miêu tả hình ảnh Bác Hồ: Vẻ mặt Bác trầm ngâm”, “Người Cha mái tóc
bạc”, “Bác nhón chân nhẹ nhàng”, “Bóng Bác cao lồng lộng”. Giúp khắc
họa rõ nét, chân thực hình ảnh Bác Hồ.
• Miêu tả thiên nhiên: “Ngoài trời mưa lâm thâm”, “Mái lều tranh xơ xác”,
“Rừng lắm dốc, lắm ụ”. Cho thấy hoàn cảnh thiếu thốn, khó khăn của kháng chiến.
Câu 6. Đoạn trích sau là toàn bộ câu chuyện mà Minh Huệ được nghe kể lại về
Bác. Đọc đoạn trích và thực hiện yêu cầu bên dưới:
“Một đêm, Bác Hồ ghé vào một lán bộ đội giữa rừng. Một đội viên tỉnh giấc thấy
có một cụ già Nùng đang tiếp củi vào bếp lửa giữa lán. Bóng ông cụ và ánh lửa
như đang toả sáng, xua đi bóng tối và cái lạnh lẽo của núi rừng. Anh trùm kín thêm
áo trấn thủ lên đầu định ngủ tiếp nhưng linh tính mách bảo anh một điều gì đó.
Anh ló đầu ra, căng mắt quan sát và nhận ra Bác Hồ. Anh vùng dậy sung sướng
định reo lên nhưng không hiểu sao, anh chỉ lại run run khẽ thốt:
- Bác ơi, sao Bác chưa ngủ ạ? Thưa Bác, mời Bác đi ngủ...
Bác cười hiển, đầm ấm:
- Được, cháu cứ ngủ ngon, Bác sẽ đi ngủ.
Vâng lời Bác, anh đội viên trở về sạp. Nhưng làm sao có thể ngủ được khi được
gặp Bác Hồ và Bác Hồ còn thức. Thế là anh lại vùng dậy, nài nỉ mời Bác đi ngủ
kẻo trời sắp sáng. Bác lại âu yếm bảo: “Cháu cứ việc ngủ ngon, ngày mai đi đánh
giặc. Cháu ngủ ngon là Bác khoẻ. Bác không buồn ngủ vì trời lạnh còn nhiều bộ
đội và dân công ngủ ngoài rừng.””
(Nhà thơ Minh Huệ đã viết bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” như thế nào?)
Chỉ ra sự giống nhau, khác nhau giữa đoạn trích và bài thơ của Minh Huệ. Gợi ý:
- Giống nhau: Kể lại một đêm Bác không ngủ trên đường hành quân trong giai
đoạn kháng chiến chống Pháp. Qua đó thể hiện tình yêu rộng lớn của Bác với bộ
đội và nhân dân, cũng như tình cảm yêu kính, cảm phục của người chiến sĩ đối với lãnh tụ. - Khác nhau:
• Hình thức: “Đêm nay Bác không ngủ” là thơ, đậm chất trữ tình; “Nhà thơ
Minh Huệ đã viết bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” như thế nào?” là văn
xuôi, giàu chất tự sự.
• Nội dung: Bài thơ là anh đội viên kể về một đêm Bác không ngủ ấy, còn bài
viết trên theo ngôi kể thứ ba, chỉ là Minh Huệ nghe kể lại.
Soạn bài Đêm nay Bác không ngủ - Mẫu 2 1. Tác giả
- Minh Huệ (1927 - 2003) tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái.
- Ông sinh ra ở thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An.
- Minh Huệ làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. 2. Tác phẩm a. Hoàn cảnh sáng tác
Bài thơ dựa trên sự kiện trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực
tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta. b. Bố cục Gồm 3 phần:
⚫ Phần 1. Từ đầu đến “Lấy sức đâu mà đi”: lần thức dậy đầu tiên của anh đội viên.
⚫ Phần 2. Tiếp theo đến “Anh thức luôn cùng Bác”: lần thứ ba thức dậy của anh đội viên.
⚫ Phần 3. Còn lại: hình tượng của Bác Hồ trong suy nghĩ của anh đội viên. c. Thể thơ
Bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” thuộc thể thơ năm chữ. d. Nội dung
Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ đã thể hiện tấm lòng yêu thương sâu sắc, rộng lớn
của Bác với bộ đội và nhân dân, tình cảm yêu kính, cảm phục của người chiến sĩ đối với lãnh tụ. e. Nghệ thuật
Ngôn ngữ giản dị, sử dụng nhiều biện pháp tu từ, giọng điệu tha thiết…