Soạn bài Mẹ | Ngữ văn 7 sách Cánh diều

Soạn bài Mẹ - Cánh diều Chuẩn bị
1. Bài thơ được chia làm mấy khổ? Vần trong bài thơ được gieo như
thế nào? Các dòng thơ được ngắt nhịp ra sao?
Hướng dẫn trả lời:
- Bài thơ được chia làm 5 khổ
- Gieo vần chân: chữ cuối cùng của câu hai vần với chữ cuối cùng của câu bốn trong mỗi khổ.
- Các câu thơ được ngắt nhịp 2/2 hoặc 1/3
2. Bài thơ viết về ai và về điều gì? Ai là người đang bày tỏ cảm xúc,
tình cảm, suy nghĩ trong bài thơ?
Hướng dẫn trả lời:
Bài thơ viết về người mẹ và về điều mẹ đã già khiến người con cảm thấy buồn thương.
Người đang bày tỏ cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ trong bài thơ là chủ thể trữ tình - tác giả.
3. Bài thơ có những từ ngữ và biện pháp nghệ thuật nào đặc sắc? Tác
dụng của chúng là gì?
Hướng dẫn trả lời:
Bài thơ có những từ ngữ đặc sắc như: Câu gần với giời - Mẹ thì gần đất,
một miếng cau khô - Khô gầy như mẹ, Mây bay về xa...
Các biện pháp nghệ thuật đặc sắc được sử dụng trong bài thơ là: So sánh,
hoán dụ, nói giảm nói tránh, câu hỏi tu từ.
Tác dụng của chúng là: Nhằm tăng sức gợi cảm, gợi hình cho diễn đạt,
tạo ấn tượng với người đọc về cảm xúc, hình ảnh trong tác phẩm.
4. Kể tên một số bài thơ bốn chữ mà em đã học hoặc đã đọc
Hướng dẫn trả lời:
Một số bài thơ bốn chữ: Mùa thu của em (Quang Huy), Hai chị em (Lưu Trọng Lư).
5. Đọc trước bài thơ Mẹ; tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Đỗ Trung Lai.
Hướng dẫn trả lời: * Tác giả Đỗ Trung Lai:
- Tiểu sử: sinh năm 1950, quê Phùng Xá, Mỹ Đức, Hà Tây
- Con đường sự nghiệp:
+ Tốt nghiệp khoa Vật lý Đại học Sư phạm Hà Nội, sau dạy học trong
quân đội và làm nhà báo.
+ Phong cách sáng tác: giọng thơ truyền thống trữ tình đằm thắm nhưng
gửi gắm nhiều tâm sự, triết lý nhẹ nhàng, tự nhiên.
- Các tác phẩm tiêu biểu:
+ Đêm sông Cầu (thơ, 1990)
+ Anh em và những người khác (thơ, 1990)
+ Đắng chát và ngọt ngào (thơ, in chung, 1991) + Thơ và tranh (1998)
+ Người chơi đàn nguyệt ở Hàng Châu (truyện và ký, 2000)
6. Mỗi khi nghĩ về mẹ, em thường có cảm xúc gì? Hãy chia sẻ cảm
xúc đó với các bạn.
Hướng dẫn trả lời:
Mẹ là người yêu em nhất trên cuộc đời này. Từ bé tới giờ, mẹ luôn là
người quan tâm, lo lắng cho em. Đặc biệt, mẹ luôn yêu thương em một
cách vô điều kiện. Vì tình yêu mẹ dành cho em nên em cảm thấy rất hạnh
phúc và luôn biết ơn cũng như yêu quý, tự hào về mẹ. Đọc hiểu
Trả lời câu hỏi giữa bài:
Câu 1 trang 45 sgk Ngữ văn 7 Tập 1: Chú ý vần và nhịp của bài thơ.
Hướng dẫn trả lời:
- Vần của bài thơ là vần hỗn hợp.
- Nhịp của bài thơ là nhịp 1/3 và 2/2.
Câu 2 trang 45 sgk Ngữ văn 7 Tập 1: Các từ ngữ nói về “mẹ” và
“cau" ở khổ 1 và 2 có mối quan hệ với nhau như thế nào về nghĩa?
Hướng dẫn trả lời:
- Các từ ngữ nói về “mẹ” và “cau" ở khổ 1 và 2 có mối quan hệ ý nghĩa
đối lập nhau: cau thẳng >< mẹ còng, cau xanh >< đầu mẹ bạc, cau cao ><
mẹ thấp, cau gần trời >< mẹ gần đất.
Câu 3 trang 45 sgk Ngữ văn 7 Tập 1: Chú ý sắc thái biểu cảm của từ
“nâng” (dòng 15) và từ “cầm” (dòng 16).
Hướng dẫn trả lời:
- Từ “nâng” (dòng 15) và từ “cầm” (dòng 16) biểu thị tình cảm của người
con thương mẹ, nâng niu trân trọng mẹ, và tình cảm đó dâng trào xúc
động khiến người con không ngăn được giọt nước mắt.
Câu 4 trang 46 sgk Ngữ văn 7 Tập 1: Dòng 18 dùng để hỏi hay bộc lộ cảm xúc?
Hướng dẫn trả lời:
- Dòng 18: “Sao mẹ ta già?” là một câu hỏi để hỏi ông giời nhưng qua đó
dùng bộc lộ cảm xúc, nỗi lòng của người con.
Trả lời câu hỏi cuối bài
Câu 1 trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1
Qua bài thơ Mẹ, chỉ ra đặc điểm của thể thơ bốn chữ ở các yếu tố: số
tiếng và nhịp ở các dòng thơ, vần của bài thơ
Hướng dẫn trả lời:
Đặc điểm của thể thơ bốn chữ qua bài thơ Mẹ ở các yếu tố:
- Số tiếng ở các dòng thơ: 4
- Các dòng thơ ngắt nhịp 2/2 hoặc 1/3.
- Gieo vần chân: chữ cuối cùng của câu hai vần với chữ cuối cùng của câu bốn trong mỗi khổ.
Câu 2 trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1
Bài thơ Mẹ là lời của ai, bộc lộ cảm xúc gì? Nêu cảm nhận chung của em sau khi đọc bài thơ
Hướng dẫn trả lời:
Bài thơ Mẹ là lời của người con, bộc lộ cảm xúc xót xa thương cảm khi
thấy mẹ ngày một già đi, tuổi cao sức yếu, không còn khỏe mạnh minh mẫn như ngày xưa.
Cảm nhận chung sau khi đọc bài thơ: xót xa thương cảm trước hình ảnh
gầy guộc già nua của người mẹ theo năm tháng
Câu 3 trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1
Liệt kê những từ ngữ được tác giả dùng để nói về “mẹ” và “cau” trong
bài thơ. Để thể hiện hình tượng “mẹ” và “cau”, tác giả sử dụng những
biện pháp tu từ nào? Hãy chỉ ra tác dụng của các biện pháp tu từ đó
Hướng dẫn trả lời:
- Những từ ngữ được tác giả dùng để nói về “mẹ” và “cau” trong bài thơ:
+ Mẹ: còng, đầu bạc trắng, thấp, gần đất
+ Cau: thẳng, ngọn xanh rờn, cao, gần với giời
- Để thể hiện hình tượng “mẹ” và “cau”, tác giả sử dụng biện pháp tu từ:
+ Tương phản đối lập “ còng – thẳng, xanh rờn – bạc trắng, cao – thấp,
giời – đất” => Tác dụng: tạo ra những hình ảnh trái ngược nhau giữa
“mẹ” và “cau” để làm nổi bật hình ảnh người “mẹ” đang già đi theo năm tháng
+ So sánh “Một miếng cau khô – Khô gầy như mẹ”: gợi lên hình ảnh già
nua héo hắt của người mẹ => Tác dụng thể hiện tình cảm nâng niu kính
trọng hòa lẫn xót xa cay đắng, thương cho tuổi già của mẹ “Con nâng trên
tay – Không cầm được lệ”.
+ Câu hỏi tu từ “Sao mẹ ta già?” => Tác dụng: thể hiện tâm trạng bần
thần xót xa của người con khi thấy tuổi già của mẹ kéo đến ngày một gần.
Chứng kiến mẹ ngày một gầy mòn héo hắt, con không khỏi buồn thương.
Câu 4 trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1
Chỉ và phân tích các câu thơ thể hiện tình cảm của người con dành cho
mẹ. Em hiểu nội dung của hai dòng thơ cuối bài như thế nào?
Hướng dẫn trả lời:
Các câu thơ thể hiện tình cảm của người con dành cho mẹ: “Một miếng cau khô Khô gầy như mẹ Con nâng trên tay
Không cầm được lệ”.
Hai chữ “nâng” và “cầm” đều chỉ động thái của tình cảm. Nếu như hành
động “nâng” thể hiện sự nâng niu kính trọng với mẹ thì “cầm” là hành
động dồn nén cảm xúc xót xa cay đắng của người con.
Hai dòng cuối bài thơ, câu hỏi vọng vào hư không và không nhận được
lời đáp, để lại sự cô đơn trống vắng. Không ai trả lời được vì sao mẹ già,
cũng không ai ngăn được guồng quay của thời gian tàn nhẫn. Hình ảnh
“mây bay về xa” cũng giống như mái tóc mẹ bạc hòa cùng với mây trắng trên cao.
Câu 5 trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1
Trong số những hình ảnh được tác giả dùng để khắc họa hình tượng
người mẹ, em thích nhất hình ảnh nào? Tại sao?
Hướng dẫn trả lời:
Trong số những hình ảnh được tác giả dùng để khắc họa hình tượng
người mẹ, hình ảnh miếng cau khô - “khô gầy như mẹ” để lại cho em ấn
tượng sâu sắc nhất. Hình ảnh người mẹ hao gầy được ví như miếng cau
khô cho thấy sự vất vả, hi sinh suốt một đời người. Tất cả gợi lên những
tình cảm thân thương, quen thuộc để ta dễ dàng cảm thông và thấu hiểu
cho mẹ, thương cho tuổi già của mẹ.
Câu 6 trang 46 SGK Ngữ văn 7 tập 1
Quan sát người thân trong gia đình của mình qua năm tháng, em thấy họ
có những thay đổi như thế nào? Em có cảm xúc gì khi nhận ra những thay đổi ấy?
Hướng dẫn trả lời: Bài tham khảo 1:
Theo năm tháng, những người thân trong gia đình em đã có nhiều thay
đổi. Trên khuôn mặt của bố mẹ đã xuất hiện nhiều nếp nhăn, chị gái em
đã thành một thiếu nữ. Trước sự thay đổi ấy, em thấy càng yêu thương và trân quý gia đình hơn. Bài tham khảo 2:
Qua năm tháng, em thấy tóc mẹ lại có thêm nhiều sợi bạc, ở khóe mắt bắt
đầu xuất hiện những vết chân chim. Mắt mẹ cũng không còn tinh nhạy
như hồi em còn bé, giờ mẹ phải nhờ em xâu chỉ. Nhận ra tuổi tác của mẹ
ngày một lớn lên theo năm tháng, em thấy thương mẹ vì đã luôn vất vả
tảo tần chăm lo vun vén cho em, cho cả gia đình. Biết ơn mẹ, em sẽ cố
gắng học tập và rèn luyện thành tài, sau này trở thành công dân có ích,
chăm sóc cho mẹ và khiến mẹ tự hào.
Document Outline

• Soạn bài Mẹ - Cánh diều
• Chuẩn bị
• Đọc hiểu
  • Trả lời câu hỏi giữa bài:
  • Trả lời câu hỏi cuối bài