Soạn Hán Văn Lý Trần | Hán văn cơ bản | Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Thành phố HCM

遷都詔李太祖
昔商家至盤庚五遷。周室迨成王三徙。豈三代
之數君徇于己私，妄自遷徙。以其圖大宅中，爲
億萬世子孫之計，上謹天命，下因民志，苟有便
輒改，故國祚延長，風俗富阜。而丁黎二家乃徇
己私，忽天命，罔蹈商周之跡，常安厥邑于茲，
致世代弗長，算數短促，百姓耗損，萬物失宜。
朕甚痛之，不得不徙。
況高王故都大羅城，宅天地區域之中，得龍蟠虎
踞之勢，正南北東西之位，便江山向背之宜。其地
廣而坦平，厥土高而爽塏，民居蔑昏墊之困，萬物
極蕃阜之豐。遍覽越邦，斯爲勝地，誠四方輻輳之
要會，爲萬世京師之上都。朕欲因此地利以定厥 居。卿等如何？ lOMoAR cPSD| 40799667 PHIÊN ÂM
THIÊN ĐÔ CHIẾU - LÝ THÁI TỔ
Tích Thương gia chí Bàn Canh ngũ thiên, Chu thất đãi Thành Vương tam
tỉ. Khởi Tam đại chi sổ quân tuẫn vu kỷ tư, vọng tự thiên tỉ. Dĩ kỳ đồ đại
trạch trung, vi ức vạn thế tử tôn chi kế; thượng cẩn thiên mệnh, hạ nhân
dân chí, cẩu hữu tiện triếp cải. Cố quốc tộ diên trường, phong tục phú
phụ. Nhi Đinh Lê nhị gia, nãi tuẫn kỷ tư, hốt thiên mệnh, võng đạo
Thương Chu chi tích, thường an quyết ấp vu tư, trí thế đại phất trường,
toán số đoản xúc, bách tính hao tổn, vạn vật thất nghi. Trẫm thậm thống chi, bất đắc bất tỉ.
Huống Cao Vương cố đô Đại La thành, trạch thiên địa khu vực chi trung,
đắc long bàn hổ cứ chi thế. Chính Nam Bắc Đông Tây chi vị, tiện giang
sơn hướng bối chi nghi. Kỳ địa quảng nhi thản bình, quyết thổ cao nhi
sảng khải. Dân cư miệt hôn điếm chi khốn; vạn vật cực phồn phụ chi
phong. Biến lãm Việt bang, tư vi thắng địa. Thành tứ phương bức thấu
chi yếu hội, vi vạn thế đế vương chi thượng đô.
Trẫm dục nhân thử địa lợi dĩ định quyết cư, khanh đẳng như hà? DỊCH NGHĨA CHIẾU DỜI ĐÔ
Xưa nhà Thương đến Bàn Canh năm lần đời đô; nhà Chu đến Thành
Vương cũng ba lần dời đô. Phải đâu các vua thời Tam đại theo ý riêng
mình mà tự tiện chuyển dời. Làm như thế cốt để mưu toan nghiệp lớn,
đóng đô ở nơi trung tâm, tính kế cho con cháu muôn đời; trên vâng mệnh
trời, dưới theo ý dân, nếu thấy thuận tiện thì thay đổi. Cho nên vận nước
lâu dài, phong tục phồn thịnh. Thế mà hai nhà Đinh, Lê lại theo ý riêng
mình, khinh thường mệnh trời, không noi theo dấu cũ của Thương, Chu,
cứ đóng yên đô thành ở nơi đây, khiến cho triều đại không được lâu bền,
số vận ngắn ngủi, trăm họ phải hao tổn, muôn vật không được thích
nghi. Trẫm rất đau xót, không thể không đổi dời. lOMoAR cPSD| 40799667
Huống chi thành Đại La, đô cũ của Cao Vương ở vào nơi trung tâm trời
đất; được thế rồng cuộn hổ ngồi. Đã đúng ngôi Nam Bắc Đông Tây; lại
tiện hướng nhìn sông dựa núi. Địa thế rộng mà bằng; đất đai cao mà
thoáng. Dân cư không phải chịu cảnh khốn khổ ngập lụt; muôn vật cũng
rất mực phong phú tốt tươi. Xem khắp nước Việt ta, chỉ nơi này là
thắng địa. Thật là chốn tụ hội trọng yếu của bốn phương đất nước; cũng
là nơi kinh đô bậc nhất của đế vương muôn đời.
Trẫm muốn dựa vào sự thuận lợi của đất ấy để định chổ ở. Các khanh nghĩ thế nào? lOMoAR cPSD| 40799667 臨終遺詔李仁宗
朕聞生物之動，無有不死。死者天地之大數，物理
當然。而舉世之人，莫不榮生而惡死。厚塟以棄業，
重服以損性，朕甚不取焉。予既寡德，無以安百姓，
及至殂落，又使元元衰麻在身，晨昏臨哭，減其飲
食，絶其祭祀，以重予過，天下其謂予何？朕悼早
而嗣膺大寳，居王侯上，嚴恭寅畏。五十有六年，賴
祖宗之靈，皇天孚佑，四海無虞，邊陲微警，死得列
于先君之後幸矣，何可興哀？
朕自省歛以來，忽嬰弗豫，病既彌留，恐不及警誓
言嗣。而太子陽煥年已周紀，多有大度，明允篤誠，
忠肅恭懿，可依朕之舊典即皇帝位。肆爾童孺，誕
受厥命，繼體傳業，多大前功。仍仰爾臣庶一心弼
亮。咨爾伯玉，實丈人噐，飭爾戈矛，預僃不虞，毋
替厥命，朕之瞑目，無遺恨矣。喪則三日釋服，宜止
哀傷。塟則依漢文儉約爲務，無別起墳陵，宜侍先 帝之側。
嗚呼 桑 欲逝，寸晷難停，蓋世氣辭，千年永訣。爾
宜誠意，祗聽朕言，明 王公，敷陳中外。 lOMoAR cPSD| 40799667 PHIÊN ÂM LÂM CHUNG DI CHIẾU
Trẫm văn, sinh vật chi động, vô hữu bất tử. Tử giả, thiên địa chi đại số,
vật lý đương nhiên, nhi cử thế chi nhân mạc bất vinh sinh nhi ố tử. Hậu
táng dĩ khí nghiệp, trọng phục dĩ tổn tính; trẫm thậm bất thủ yên. Dư ký
quả đức, vô dĩ an bách tính, cập chí tồ lạc, hựu sử nguyên nguyên thôi ma
tại thân, thần hôn lâm khốc, giảm kỳ ẩm thực, tuyệt kỳ tế tự, dĩ trọng dư
quá, thiên hạ kỳ vị dư hà?
Trẫm điệu tảo tuế nhi tự ưng đại bảo, cư hầu vương thượng, nghiêm cung
di uý, ngũ thập hữu lục niên. Lại tổ tông chi linh, hoàng thiên phu hựu,
tứ hải vô ngu, biên thuỳ vi cảnh, tử đắc liệt vu tiên quân chi hậu, hạnh hĩ, hà kỳ hưng ai!
Trẫm tự tỉnh liễm dĩ lai, hốt anh phất dự, bệnh ký di lưu, khủng bất cập
cảnh, thệ ngôn tự nhi. Thái tử Dương Hoán, niên dĩ chu kỷ, đa hữu đại
độ, minh doãn đốc thành, trung túc cung ý, khả y trẫm chi cựu điển, tức hoàng đế vị.
Tứ nhĩ đồng nhụ, đản thụ quyết mệnh, kế thể thủ nghiệp, đa đại tiền công.
Nhưng ngưỡng nhĩ thần thứ, nhất tâm bật lượng.
Tư nhĩ Bá Ngọc, thực trượng nhân khí, sức nhĩ qua mâu, dự bị bất ngu,
vô thế quyết mệnh. Trẫm chi minh mục, vô di hận hĩ.
Tang tắc tam nhật thích phục, nghi chỉ ai thương. Táng tắc y Hán văn
kiệm ước vi vụ, vô biệt khởi phần lăng, nghi thị tiên đế chi trắc. lOMoAR cPSD| 40799667
Ô hô! tang du dục thệ, thốn quỹ nan đình; cái thế khí từ, thiên niên vĩnh quyết!
Nhĩ nghi thành ý, chi thính trẫm ngôn, minh cáo vương công, phu trần nội ngoại. DỊCH NGHĨA
Trẫm nghe: các giống sinh vật không giống nào không chết. Chết là số
lớn của trời đất, là lẽ đương nhiên của muôn loài. Thế mà người đời
không ai không ham sống, ghét chết. [Có người] chôn cất linh đình đến
huỷ hoại cả cơ nghiệp; [có người] coi trọng việc tang chế đến hao tổn cả
tính mệnh, trẫm rất không ưa. Trẫm đã ít đức, không làm gì cho trăm họ
được yên đến khi chết đi lại bắt dân chúng mặc xô gai, sớm tối khóc lóc,
giảm ăn uống, bỏ cúng tế, để làm nặng thêm lỗi lầm của trẫm thì thiên hạ
sẽ bảo trẫm là người như thế nào?
Trẫm vẫn sót vì tuổi nhỏ phải đảm đương ngôi báu lớn, ở trên các vương
hầu, lúc nào cũng nghiêm kính sợ hãi, đến nay đã năm mươi sáu năm.
Nhờ anh linh của tổ tông và hoàng thiên tin giúp nên bốn bể yên lành,
biên thuỳ ít loạn, đến khi chết đi được dự đứng sau tiên đế là may lắm rồi,
việc gì còn phải khóc thương!
Trẫm từ khi đi xem dân gặt hái đến nay, trong mình bỗng thấy không
khỏe, bây giờ bệnh đã trầm trọng, sợ không kịp căn dặn đầy đủ, nên hãy
thận trọng mà nói việc kế tự thôi! Thái tử Dương Hoán tuổi đã tròn
mười hai, có độ lượng, thông minh, thành thực trung hậu, ôn hoà nghiêm
kính, có thể theo phép cũ của trẫm, lên ngôi hoàng đế. lOMoAR cPSD| 40799667
Này đứa trẻ thơ, con hãy vâng nhận mệnh ta, nối dõi thể thống, giữ gìn
cơ nghiệp, làm rộng lớn thêm công đức của tiền nhân. Trẫm mong thần dân hết lòng phụ tá.
Hỡi ngươi Bá Ngọc, [ngươi] thực có phong độ người quân tử. Hãy sửa
sang giáo mác để dự phòng những việc bất trắc, chớ làm sai mệnh trẫm,
trẫm dù nhắm mắt cũng không ân hận gì.
Việc tang thì sau ba ngày nên bỏ áo trở, thôi khóc than. Chôn cất thì nên
theo cách kiệm ước của Hán Văn Đế, không cần xây lăng tẩm riêng,
hãy để trẫm được hầu bên cạnh tiên đế.
Than ôi! Mặt trời đã xế, tấc bóng khôn dừng; trăng trối mấy lời, nghìn năm vĩnh quyết!
Các ngươi nên thực lòng kính nghe lời trẫm, tỏ bày với các bậc
vương công và bá cáo cho mọi người cùng biết. lOMoAR cPSD| 40799667 伐宋露布文 李常傑
天生蒸民，君德則睦。君民之道，務在養民。今聞，
宋主昏庸，不循聖範，聽安石貪邪之計，作青苗助役
之科，使百姓膏脂涂地，而資其肥己之謀。蓋萬民資
賦於天，忽落那要離之毒。在上固宜可憫，從前切莫 須言。
本職奉國王命，指道北行，欲清妖孽之波濤，有分土
無分民之意，要掃腥穢之 濁，歌堯天享舜日之佳
期。我今出兵，固將拯濟。檄文到日，用廣聞知。切 自思量，莫懷震怖。
(Theo《 甸幽靈集錄》A.47 và Thơ văn Lý - Trần) PHIÊN ÂM
PHẠT TỐNG LỘ BỐ VĂN
Thiên sinh chưng dân, quân đức tắc mục. Quân dân chi đạo, vụ tại dưỡng
dân. Kim văn, Tống chủ hôn dung, bất tuần thánh phạm. Thính An Thạch lOMoAR cPSD| 40799667
tham tà chi kế, tác “thanh miêu”, “trợ dịch” chi khoa. Sử bách tính cao
chi đồ địa, nhi tư kỳ phì kỷ chi mưu.
Cái vạn dân tư phú ư thiên, hốt lạc na yếu li chi độc. Tại thượng cố nghi
khả mẫn, tòng tiền thiết mạc tu ngôn.
Bản chức phụng quốc vương mệnh, chỉ đạo Bắc hành. Dục thanh yêu
nghiệt chi ba đào, hữu phân thổ vô phân dân chi ý. Yếu tảo tinh uế chi ô
trọc, ca Nghiêu thiên hưởng Thuấn nhật chi giai kỳ.
Ngã kim xuất binh, cố tương chủng tế. Hịch văn đáo nhật, dụng quảng
văn tri. Thiết tự tư lường, mạc hoài chấn bố DỊCH NGHĨA
Trời sinh ra dân chúng, Vua hiền ắt hoà mục. Đạo làm chủ dân, cốt ở
nuôi dân. Nay nghe vua Tống ngu hèn, chẳng tuân theo khuôn phép
thánh nhân, lại tin kế tham tà của Vương An Thạch, bày những phép
"thanh miêu","trợ dịch", khiến trăm họ mệt nhọc lầm than mà riêng thỏa
cái mưu nuôi mình béo mập.
Bởi tính mệnh muôn dân đều phú bẩm tự trời, thế mà bỗng sa vào cảnh
éo le độc hại. Lượng kẻ ở trên cố nhiên phải xót. Những việc từ trước, thôi nói làm gì!
Nay bản chức vâng mệnh quốc vương chỉ đường tiến quân lên Bắc,
muốn dẹp yên làn sóng yêu nghiệt, chỉ có ý phân biệt quốc thổ, không
phân biệt chúng dân. Phải quét sạch nhơ bẩn hôi tanh để đến thuở ca
ngày Nghiêu, hưởng tháng Thuấn thăng bình! lOMoAR cPSD| 40799667
Ta nay ra quân, cốt để cứu vớt muôn dân khỏi nơi chìm đắm. Hịch văn
truyền tới để mọi người cùng nghe. Ai nấy hãy tự đắn đo, chớ có mang lòng sợ hãi! 諭諸裨將檄文陳國峻
余嘗聞之︰紀信以身代死而脫高帝；由于以背受戈而
蔽昭王。豫讓吞炭而復主讎；申蒯斷臂而赴國難。敬
德一小生也，身翼太宗而得免世充之圍；杲卿一遠臣
也，口罵祿山而不從逆賊之計。自古忠臣義士以身徇
國，何代無之。設使數子區區為兒女子之態，徒死牖
下，烏能名垂竹帛，與天地相為不朽哉。
汝等世為將種，不曉文義，旣聞其說，疑信相半。古
先之事姑置勿論，今余以宋韃之事言之。王公堅何人
也，其裨將阮文立又何人哉，以釣魚瑣瑣斗大之城，
當蒙哥堂堂百萬之鋒，使宋之生靈至今受賜；骨 兀 lOMoAR cPSD| 40799667
郎何人也，其裨將斥脩思又何人也，冒瘴癘於萬里之
途，蹶南詔於數旬之頃，使韃之君長至今留名。
況余與汝等，生於擾攘之秋，長於艱難之際，竊見偽
使往來道途旁午，掉鴞烏之寸舌而凌辱朝廷；委犬羊
之尺軀而倨傲宰輔；托忽必烈之命而索玉帛，以事無
已之誅求；假雲南王之號而需金銀，以竭有限之帑
庫。譬猶以肉投餒虎，寧能免遺後患也哉。
余嘗臨餐忘食，中夜撫枕，涕泗交頤，心腹如搗。常
以食肉寢皮，茹肝飲血為恨也。雖余之百身膏於草
野，余之千尸裹於馬革，亦願為之。
汝等久居門下，掌握兵權。無衣者則衣之以衣；無食
者則食之以食。官卑則遷其爵；祿薄則給其俸。水行
給舟；陸行給馬。委之以兵，則生死同其所為；進之
在寢，則笑語同其所樂。其視公堅之為偏裨，兀郎之為 副貳，亦未下耳。
汝等坐視主辱曾不為憂，身當國恥曾不為愧；為中國
之將，侍立夷酋而無忿心；聽太常之樂，宴饗偽使而
無怒色。或鬥雞以為樂，或賭博以為 ；或事田園以 lOMoAR cPSD| 40799667
養其家，或戀妻子以私於己；修生產之業而忘軍國之
務，恣畋獵之遊而怠攻守之習；或甘美酒，或嗜淫
聲。脫有蒙韃之寇來，雄雞之距不足以穿虜甲，賭博
之術不足以施軍謀；田園之富不足以贖千金之軀，妻
孥之累不足以充軍國之用；生產之多不足以購虜首，
獵犬之力不足以驅賊眾；美酒不足以鴆虜軍，淫聲不
足以聾虜耳。當此之時，我家臣主就縛，甚可痛哉。
不惟余之采邑被削，而汝等之俸祿亦為他人之所有；
不惟余之家小被驅，而汝等之妻孥亦為他人之所虜；
不惟余之祖宗社稷為他人之所踐侵，而汝等之父母墳
墓亦為他人之所發掘；不惟余之今生受辱，雖百世之
下，臭名難洗，惡謚長存，而汝等之家聲亦不免名為
敗將矣。當此之時，汝等雖欲恣其 樂得乎？
今余明告汝等，當以厝火積薪為危，當以懲羹吹虀為
戒；訓練士卒，習爾弓矢；使人人逄蒙家家后羿；梟
必烈之頭於闕下，腐雲南之肉於藁街。不惟余之采邑
永為青氊，而爾等之俸祿亦終身之受賜；不惟余之家
小得安床蓐，而爾等之妻孥亦百年之偕老；不惟余之 lOMoAR cPSD| 40799667
宗廟萬世祀享，而汝等之祖父亦春秋之血食；不惟余
之今生得志，而汝等百年之下芳名不朽；不惟余之美
謚永垂，而汝等之姓名亦遺芳於青史矣。當此之時，
汝等雖欲不為 樂得乎？
今余歷撰諸家兵法為一書，名曰《兵書要略》。汝等或
能專習是書，受余教誨，是夙世之臣主也；或暴棄是
書，違余教誨，是夙世之仇讎也。何則？蒙韃乃不共戴
天之讎，汝等既恬然不以雪恥為念，不以除兇為心，而
又不教士卒，是倒戈迎降，空拳受敵。使平虜
之後，萬世遺羞，尚何面目立於天地覆載之間耶？故
欲汝等明知余心，因筆以檄云。
(Theo《大越史記全書》Bản Chính Hoà thứ 18) PHIÊN ÂM
Dư thường văn chi: Kỷ Tín dĩ thân đại tử nhi thoát Cao Đế; Do Vu dĩ bối
thụ qua nhi tế Chiêu Vương. Dự Nhượng thốn thán nhi phục chủ thù;
Thân Khoái đoạn tí nhi phó quốc nạn. Kính Đức nhất tiểu sinh dã, thân
dực Thái Tông nhi đắc miễn Thế Sung chi vi; Cảo Khanh nhất viễn thần
dã, khẩu mạ Lộc Sơn nhi bất tòng nghịch tặc chi kế. Tự cổ trung thần
nghĩa sĩ, dĩ thân tử quốc hà đại vô chi? Thiết sử sổ tử khu khu vi nhi nữ
tử chi thái, đồ tử dũ hạ, ô năng danh thùy trúc bạch, dữ thiên địa tương vi bất hủ tai! lOMoAR cPSD| 40799667
Nhữ đẳng thế vi tướng chủng, bất hiểu văn nghĩa, kỳ văn kỳ thuyết, nghi
tín tương bán. Cổ tiên chi sự cô trí vật luận. Kim dư dĩ Tống, Thát chi sự
ngôn chi: Vương Công Kiên hà nhân dã ? Kỳ tỳ tướng Nguyễn Văn Lập
hựu hà nhân dã? Dĩ Điếu Ngư tỏa tỏa đẩu đại chi thành, đương Mông
Kha đường đường bách vạn chi phong, sử Tống chi sinh linh chí kim thụ
tứ! Cốt Đãi Ngột Lang hà nhân dã? Kỳ tỳ tướng Xích Tu Tư hựu hà nhân
dã? Mạo chướng lệ ư vạn lý chi đồ, quệ Nam Chiếu ư sổ tuần chi
khoảnh, sử Thát chi quân trưởng chí kim lưu danh!
Huống dư dữ nhữ đẳng, sinh ư nhiễu nhương chi thu; trưởng ư gian nan
chi tế. Thiết kiến ngụy sứ vãng lai, đạo đồ bàng ngọ. Trạo hào ô chi thốn
thiệt nhi lăng nhục triều đình; ủy khuyển dương chi xích khu nhi cứ ngạo
tể phụ. Thác Hốt Tất Liệt chi lệnh nhi sách ngọc bạch, dĩ sự vô dĩ chi tru
cầu; giả Vân Nam Vương chi hiệu nhi khu kim ngân, dĩ kiệt hữu hạn chi
thảng khố. Thí do dĩ nhục đầu nỗi hổ, ninh năng miễn di hậu hoạn dã tai?
Dư thường lâm xan vong thực, trung dạ phủ chẩm, thế tứ giao di, tâm
phúc như đảo. Thường dĩ vị năng thực nhục tẩm bì, nhứ can ẩm huyết vi
hận dã. Tuy dư chi bách thân, cao ư thảo dã; dư chi thiên thi, khỏa ư mã
cách, diệc nguyện vi chi.
Nhữ đẳng cửu cư môn hạ, chưởng ác binh quyền. Vô y giả tắc ý chi dĩ y;
vô thực giả tắc tự chi dĩ thực. Quan ti giả tắc thiên kỳ tước; lộc bạc giả
tắc cấp kỳ bổng. Thủy hành cấp chu; lục hành cấp mã. Ủy chi dĩ binh tắc
sinh tử đồng kỳ sở vi; tiến chi tại tẩm, tắc tiếu ngữ đồng kỳ sở lạc. Kỳ
thị Công Kiên chi vi thiên tì, Ngột Lang chi vi phó nhị, diệc vị hạ nhĩ. lOMoAR cPSD| 40799667
Nhữ đẳng toạ thị chủ nhục, tằng bất vi ưu; thân đương quốc sỉ, tằng bất vi
quý. Vi bang quốc chi tướng, thị lập di tù nhi vô phẫn tâm; thính thái
thường chi nhạc, yến hưởng nguỵ sứ nhi vô nộ sắc. Hoặc đấu kê dĩ vi lạc;
hoặc đổ bác dĩ vi ngu. Hoặc sự điền viên dĩ dưỡng ký gia; hoặc luyến thê
tử dĩ tư ư kỷ. Tu sinh sản chi nghiệp nhi vong quân quốc chi vụ; tứ điền
liệp chi du, nhi đãi công thủ chi tập. Hoặc cam mỹ tửu; hoặc thị dâm
thanh. Thoát hữu Mông Thát chi khấu lai, hùng kê chi cự, bất túc dĩ
xuyên lỗ giáp; đỗ bác chi thuật, bất túc dĩ sung quân quốc chi dụng. Sinh
sản chi đa, bất túc dĩ cấu lỗ thủ; liệp khuyển chi lực, bất túc dĩ khu tặc
chúng. Mỹ tửu bất túc dĩ trấm lỗ quân; dâm thanh bất túc dĩ lung lỗ nhĩ.
Đương thử chi thời, ngã gia thần chủ tựu phọc, thậm khả thống tai! Bất
duy dư chi thái ấp bị tước, nhi nhữ đẳng chi phụ mẫu phần mộ, diệc vi tha
nhân chi sở phát quật; bất duy dư chi kim sinh thụ nhục, tuy bách thế chi
hạ, xú danh nan tẩy, ác thuỵ trường tồn, nhi nhữ đẳng chi gia thanh, diệc
bất miễn danh vi bại tướng hĩ! Đương thử chi thời, nhữ đẳng tuy dục tứ kỳ ngu lạc, đắc hồ?
Kim dư minh cáo nhữ đẳng, đương dĩ thổ hỏa tích tân vi nguy; đương dĩ
trừng canh xuy tê vi giới. Huấn luyện sĩ tốt; tập nhĩ cung thỉ. Sử nhân
nhân Bàng Mông; gia gia Hậu Nghệ. Cưu Tất Biệt chi đầu ư khuyết hạ;
hủ Vân nam chi nhục ư cảo nhai. Bất duy dư chi thái ấp vĩnh vi thanh
chiên, nhi nhữ đẳng chi bổng lộc diệc chung thân chi thụ tứ; bất duy dư
chi gia tiểu đắc an sàng nhục, nhi nhữ đẳng chi thê noa diệc bách niên
chi giai lão; bất duy dư chi tông miếu vạn thế hưởng tự, nhi nhữ đẳng
cho tổ phụ diệc xuân thu chi huyết thực; bất duy dư chi kim sinh đắc chí,
nhi nhữ đẳng bách thế chi hạ, phương danh bất hủ; bất duy dư chi mỹ
thụy vĩnh thùy, nhi nhữ đẳng chi tính danh diệc di phương ư thanh sử hĩ.
Đương thử chi thời, nhữ đẳng tuy dục bất vi ngu lạc, đắc hồ! lOMoAR cPSD| 40799667
Kim dư lịch tuyển chư gia binh pháp vi nhất thư, danh viết Binh thư yếu
lược. Nhữ đẳng hoặc năng chuyên tập thị thư, thụ dư giáo hối, thị túc thế
chi thần chủ dã; hoặc bạo khí thị thư, vi dư giáo hối, thị túc thế chi cừu
thú dã. Hà tắc? Mông Thát nãi bất cộng đái thiên chi thù, nhữ đẳng ký
điềm nhiên bất dĩ tuyết sỉ vi niệm, bất dĩ trừ hung vi tâm, nhi hựu bất
giáo sĩ tốt, thị đảo qua nghênh hàng, không quyền thụ địch; sử bình lỗ chi
hậu, vạn thế di tu, thượng hữu hà diện mục lập ư thiên địa phú tái chi
gian đa? Cố dục nhữ đẳng minh tri dư tâm, nhân bút dĩ hịch vân. DỊCH NGHĨA
Ta thường nghe: Kỷ Tín đem mình chết thay, cứu thoát cho Cao Đế; Do
Vu chìa lưng chịu giáo, che chở cho Chiêu Vương; Dự Nhượng nuốt
than, báo thù cho chủ; Thân Khoái chặt tay để cứu nạn cho nước. Kính
Đức một chàng tuổi trẻ, thân phò Thái Tông thoát khỏi vòng vây Thái
Sung; Cảo Khanh một bầy tôi xa, miệng mắng Lộc Sơn, không theo mưu
kế nghịch tặc. Từ xưa các bậc trung thần nghĩa sĩ, bỏ mình vì nước, đời
nào chẳng có ? Ví thử mấy người đó cứ khư khư theo thói nhi nữ thường
tình thì cũng đến chết hoài ở xó cửa, sao có thể lưu danh sử sách cùng
trời đất muôn đời bất hủ được?
Các ngươi vốn dòng võ tướng, không hiểu văn nghĩa, nghe những
chuyện ấy nửa tin nửa ngờ. Thôi việc đời trước hẵng tạm không bàn. Nay
ta lấy chuyện Tống, Nguyên mà nói: Vương Công Kiên là người thế nào?
Nguyễn Văn Lập, tỳ tướng của ông lại là người thế nào? Vậy mà đem
thành Điếu Ngư nhỏ tày cái đấu đương đầu với quân Mông Kha đường
đường trăm vạn, khiến cho sinh linh nhà Tống đến nay còn đội ơn sâu!
Cốt Đãi Ngột Lang là người thế nào? Xích Tu Tư tỳ tướng của ông lại là
người thế nào? Vậy mà xông vào chốn lam chướng xa xôi muôn dặm lOMoAR cPSD| 40799667
đánh quỵ quân Nam Chiếu trong khoảng vài tuần, khiến cho quân trưởng
người Thát đến nay còn lưu tiếng tốt!
Huống chi, ta cùng các ngươi sinh ra phải thời loạn lạc, lớn lên gặp buổi
gian nan. Lén nhìn sứ ngụy đi lại nghênh ngang ngoài đường, uốn tấc
lưỡi cú diều mà lăng nhục triều đình; đem tấm thân dê chó mà khinh rẻ tổ
phụ. Ỷ mệnh Hốt Tất Liệt mà đòi ngọc lụa để phụng sự lòng tham khôn
cùng; khoác hiệu Vân Nam Vương mà hạch bạc vàng, để vét kiệt của kho
có hạn. Thật khác nào đem thịt ném cho hổ đói, tránh sao khỏi tai họa về sau.
Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối, ruột đau như cắt, nước mắt
đầm đìa; chỉ giận chưa thể xả thịt, lột da, ăn gan, uống máu quân thù; dẫu
cho trăm thân ta phơi ngoài nội cỏ, nghìn thây ta bọc trong da ngựa, cũng nguyện xin làm.
Các ngươi ở lâu dưới trướng, nắm giữ binh quyền, không có mặc thì ta
cho áo; không có ăn thì ta cho cơm. Quan thấp thì ta thăng tước; lộc ít
thì ta cấp lương. Đi thủy thì ta cho thuyền; đi bộ thì ta cho ngư.a. Lâm
trận mạc thì cùng nhau sống chết; được nhàn hạ thì cùng nhau vui cười.
So với Công Kiên đãi kẻ tỳ tướng, Ngột Lang đãi người phụ tá, nào có kém gì?
Nay các ngươi ngồi nhìn chủ nhục mà không biết lo; thân chịu quốc sỉ mà
không biết thẹn. Làm tướng triều đình đứng hầu quân man mà không biết
tức; nghe nhạc thái thường đãi yến sứ ngụy mà không biết căm. Có kẻ lấy
việc chọi gà làm vui; có kẻ lấy việc cờ bạc làm thích. Có kẻ chăm lo vườn
ruộng để cung phụng gia đình; có kẻ quyến luyến vợ con để thỏa lòng vị kỷ.
Có kẻ tính đường sản nghiệp mà quên việc nước; có kẻ ham trò săn lOMoAR cPSD| 40799667
bắn mà trễ việc quân. Có kẻ thích rượu ngon; có kẻ mê giọng nhảm. Nếu
bất chợt có giặc Mông Thát tràn sang thì cựa gà trống không đủ đâm
thủng áo giáp của giặc; mẹo cờ bạc không đủ thi hành mưu lược nhà
binh. Vườn ruộng nhiều không chuộc nổi tấm thân ngàn vàng; vợ con bận
không ích gì cho việc quân quốc. Tiền của dẫu lắm không mua được đầu
giặc; chó săn tuy hay không đuổi được quân thù. Chén rượu ngọt ngon
không làm giặc say chết; giọng hát réo rắt không làm giặc điếc tai. Lúc
bấy giờ chúa tôi nhà ta đều bị bắt, đau xót biết chừng nào! Chẳng những
thái ấp của ta không còn mà bổng lộc các ngươi cũng thuộc về tay kẻ
khác; chẳng những gia quyến của ta bị đuổi mà vợ con các ngươi cũng bị
kẻ khác bắt đi; chẳng những xã tắc tổ tông ta bị kẻ khác giày xéo mà phần
mộ cha ông các ngươi cũng bị kẻ khác bới đào; chẳng những thân ta kiếp
này chịu nhục đến trăm năm sau tiếng nhơ khôn rửa, tên xấu còn lưu, mà
gia thanh các ngươi cũng không khỏi mang danh là tướng bại trận. Lúc
bấy giờ, dẫu các ngươi muốn vui chơi thỏa thích, phỏng có được chăng?
Nay ta bảo thật các ngươi: nên lấy việc "đặt mồi lửa dưới đống củi nỏ"
làm nguy; nên lấy điều "kiềng canh nóng mà thổi rau nguội" làm sợ.
Phải huấn luyện quân sĩ, tập dượt cung tên, khiến cho ai nấy đều giỏi
như Bàng Mông, mọi người đều tài như Hậu Nghệ, có thể bêu đầu Hốt
Tất Liệt dưới cửa khuyết, làm rữa thịt Vân Nam Vương ở Cảo Nhaị Như
thế chẳng những thái ấp của ta mãi mãi vững bền mà bổng lộc các ngươi
cũng suốt đời tận hưởng; chẳng những gia thuộc ta được ấm êm giường
nệm, mà vợ con các ngươi cũng trăm tuổi sum vầy; chẳng những tông
miếu ta được hương khói nghìn thu mà tổ tiên các ngươi cũng được bốn
mùa thờ cúng; chẳng những thân ta kiếp này thỏa chí, mà đến các ngươi,
trăm đời sau còn để tiếng thơm; chẳng những thụy hiệu ta không hề mai
một, mà tên họ các ngươi cũng sử sách lưu truyền. Lúc bấy giờ, dẫu các
ngươi không muốn vui chơi, phỏng có được không? lOMoAR cPSD| 40799667
Nay ta chọn lọc binh pháp các nhà hợp thành một tuyển, gọi là Binh
Thư Yếu Lược. Nếu các ngươi biết chuyên tập sách này, theo lời ta dạy
bảo, thì trọn đời là thần tử; nhược bằng khinh bỏ sách này, trái lời ta dạy
bảo thì trọn đời là nghịch thù.
Vì sao vậy? Giặc Mông Thát với ta là kẻ thù không đội trời chung, mà
các ngươi cứ điềm nhiên không muốn rửa nhục, không lo trừ hung, lại
không dạy quân sĩ, chẳng khác nào quay mũi giáo mà xin đầu hàng, giơ
tay không mà chịu thua giặc. Nếu vậy, rồi đây, sau khi dẹp yên nghịch
tặc, để thẹn muôn đời, há còn mặt mũi nào đứng trong cõi trời che đất chở này nữa?
Cho nên ta viết bài hịch này để các ngươi hiểu rõ bụng ta.