Soạn văn Bài 1: Truyện ngắn | Gió lạnh đầu mùa | Ngữ văn 8 Cánh Diều

Soạn Văn 8 Gió lạnh đầu mùa phần Chuẩn bị
- Đọc trước truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa, tìm hiểu thêm thông tin về nhà văn Thạch Lam.
- Tìm đọc, ghi lại một vài ý kiến về truyện ngắn trữ tình, giàu chất thơ của nhà văn Thạch Lam.
- Đã có lần nào em cho hoặc tặng bạn một món quà mà chưa xin phép bố mẹ? Câu
chuyện sau đó như thế nào? Hãy nhớ lại và chuẩn bị chia sẻ trước lớp (nếu có). Hướng dẫn
- Nhà văn Thạch Lam (1910 – 1942):
+ Ông tên thật là Nguyễn Tường Lân, sinh ra và học tập tại Hà Nội nhưng thuở nhỏ
sống ở phố Cẩm Giàng – Hải Dương. Sau khi đỗ Tú tài, ông thôi học về làm báo với
anh và gia nhập nhóm Tự Lực văn đoàn.
+ Ông là người thông minh, trầm tính, điềm đạm, đôn hậu và rất tinh tế.
+ Về quan điểm sáng tác: theo Thạch Lam, văn chương là một thứ khí giới thanh
cao và đắc lực, nó tác động sâu sắc đến tư tưởng, tình cảm của con người. Ông
quan niệm “Đối với tôi văn chương không phải là một cách đem đến cho người đọc
sự thoát ly hay sự quên, trái lại văn chương là một thứ khí giới thanh cao và đắc lực
mà chúng ta có, để vừa tố cáo và thay đổi một cái thế giới giả dối và tàn ác, làm cho
lòng người được thêm trong sạch và phong phú hơn”.
+ Các tác phẩm tiêu biểu: Gió đầu mùa (1937), Nắng trong vườn (1938), Sợi tóc
(1942), Ngày mới (1939), Theo dòng (1941), Hà Nội băm sáu phố phường (1943),…
+ Về phong cách nghệ thuật: ông thường sáng tác hướng vào cuộc sống cơ cực
của những người dân thành thị nghèo và vẻ đẹp nên thơ của cuộc sống thường
nhật, cốt truyện đơn giản, thuộc hoặc không có cốt truyện. Đồng thời, có sự hòa
quyện tuyệt vời giữa hai yếu tố hiện thực và lãng mạn, tự sự và trữ tình.
- Ý kiến về truyện ngắn trữ tình, giàu chất thơ của nhà văn Thạch Lam: Chất
thơ trong truyện ngắn được tạo nên khi nhà văn chú ý khai thác và biểu hiện một
cách tinh tế cái mạch cảm xúc, tâm trạng, tình cảm của nhân vật hoặc của chính
mình trước thế giới bằng những chi tiết, hình ảnh đầy gợi cảm và một lối văn trong
sáng, truyền cảm, phù hợp với nhịp điệu riêng của cảm xúc, tâm hồn. Một truyện
ngắn (hoặc tác phẩm văn xuôi) được coi là giàu chất thơ khi mối bận tâm của người
viết không đặt vào việc kể lại một biến cố, sự việc, hành động mà là việc làm bật lên
một trạng thái của đời sống hoặc của tâm hồn con người.
- Em đã tặng cho người bạn cùng lớp của em một chiếc bút rất đẹp bởi vì bạn em
không có đủ tiền mua một chiếc bút mới, chiếc bút đó là món quà mà bố tặng em
nhân dịp sinh nhật. Khi bố em phát hiện ra, ông đã rất buồn và hỏi em lí do. Em
thành thật kể lại câu chuyện với bố và bố em đã rất vui vì em biết sẻ chia với những người xung quanh.
Soạn Văn 8 Gió lạnh đầu mùa phần Đọc hiểu
Trả lời câu hỏi giữa bài:
Câu 1 (trang 19 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Chú ý nhan đề và bối cảnh của truyện. Hướng dẫn
- Nhan đề của truyện đã gợi ra một bối cảnh mùa đông lạnh giá, ẩn trong đó là một
câu chuyện ấm áp về tình đời, tình người.
Câu 2 (trang 19 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Những chi tiết nào cho thấy trời rất lạnh? Hướng dẫn
- Những chi tiết cho thấy trời rất lạnh:
+ Qua một đêm mưa rào, trời bỗng đổi gió bấc, cái lạnh ở đâu đến làm cho người ta
tưởng đang ở giữa mùa đông rét mướt.
+ Đất trời khô, cơn gió vi vu bốc lên những màn bụi nhỏ, thổi lăn những cái lá khô lạo xạo.
+ Trời không u ám, toàn một màu trắng đục.
+ Những cây lan trong chậu, lá rung động và hình như sắt lại vì rét.
+ Sơn kéo chăn lên đắp cho em, rồi co ro đứng dậy sang phản bên này…
+ Sơn cầm lấy chén chè nóng ấp và mặt, vào má cho ấm, rồi để miệng chén cho hơi bốc lên.
+ Người vú già xù xù cái áo bông cánh rách, xách siêu nước từ dưới nhà lên, vừa
xuýt xoa vừa nói: - Rét quá! Múc nước cóng cả tay.
Câu 3 (trang 20 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Chú ý chi tiết cái áo bông của Duyên. Hướng dẫn
- Chi tiết cái áo bông của Duyên: cánh đã cũ nhưng vẫn còn lành lặn.
Câu 4 (trang 20 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Thử hình dung dáng điệu, tâm trạng
của Sơn khi chuẩn bị đi chơi. Hướng dẫn
Sơn mặc những chiếc áo ấm, xúng xính ra chợ khoe với đám trẻ khác về những chiếc áo đó.
Câu 5 (trang 20 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Tại sao lũ trẻ thấy chị em Sơn thì tỏ ra
vui mừng nhưng không dám vồ vập? Hướng dẫn
- Lũ trẻ nhìn thấy chị em Sơn thì tỏ ra vui mừng nhưng không dám vồ dập vì: hai chị
em cũng cùng trang lứa với lũ trẻ nơi đây, chúng tỏ ra vui mừng vì có bạn chơi cùng,
có thể quây quần đùa nghịch với nhau. Nhưng hiện thực thì không cho phép chúng
làm điều ấy bởi chúng là những đứa trẻ nghèo khổ, vì biết thân phận của mình, tầng
lớp cách xa so với hai chị em Sơn. Chúng là những đứa trẻ hiểu chuyện.
Câu 6 (trang 21 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Các câu đối thoại ở đây cho thấy thái độ gì của bọn trẻ? Hướng dẫn
- Các câu thoại thể hiện thái độ của bọn trẻ: hồn nhiên, ngây thơ, hằng ao ước mình có được chiếc áo ấm.
Câu 7 (trang 21 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Hoàn cảnh của Hiên thế nào? Hướng dẫn
Mẹ Hiên rất nghèo, chỉ có nghề đi mò cua bắt ốc, không có tiền mua áo cho con.
Hiên mặc manh áo rách tả tơi, hở cả lưng và tay, đứng co ro trong tiết trời mùa đông buốt rá.
Câu 8 (trang 22 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Tại sao Sơn thấy “ấm áp vui vui”? Hướng dẫn
- Sơn thấy “ấm áp vui vui” vì cậu cảm thấy mình đã làm được một việc tốt, việc có
ích, có thể an ủi, động viên, lan tỏa được tình yêu thương đến đứa trẻ nghèo, tuy chỉ
là hành động nhỏ nhưng cũng thấy được tấm lòng nhân ái, “thương người như thể
thương thân” được tác giả khắc họa.
Câu 9 (trang 22 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Sinh là người thế nào? Hướng dẫn
- Sinh là đứa trẻ xấc láo, hãy nói hỗn với vú già nên không được vú quý mến.
Câu 10 (trang 22 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Tâm trạng lo sợ của hai chị em Sơn
được thể hiện qua những chi tiết nào? Hướng dẫn
- Tâm trạng lo sợ của hai chị em Sơn được thể hiện qua những chi tiết:
+ Lo quá, sắp ăn, bỏ đũa đứng dậy, van.
+ Vội vàng ra chợ tìm cái Hiên…
+ Hai chị em lo sợ, đi ra cánh đồng tìm cũng không gặp.
Câu 11 (trang 23 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Vì sao chị em Sơn cho cái áo ấy lại bị mắng? Hướng dẫn
- Chị em Sơn cho cái áo ấy lại bị mắng vì: hai chị em đã giấu mẹ, mang sang cho
Hiên và chính chiếc áo đấylại là của bé Duyên, chiếc áo kỉ vật đầy thiêng liêng của
đứa em đã mất mà khi nhắc đến mẹ luôn cảm thấy đau lòng và xúc động nên chiếc áo đó không thể cho đi.
Câu 12 (trang 23 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Câu nói của mẹ Hiên thể hiện điều gì? Hướng dẫn
- Câu nói của mẹ Hiên thể hiện bà là một người rất hiểu chuyện và có lòng tự trọng.
Mặc dù nghèo khổ, không có đủ khả năng để may cho con mình một chiếc áo mới
nhưng khi sự việc ấy xảy ra, thấy con mặc chiếc áo mà Sơn đưa cho đã lập tức đem trả áo ngay.
Câu 13 (trang 23 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Kết thúc truyện có gì bất ngờ? Hướng dẫn
- Kết thúc truyện: biết hoàn cảnh gia đình nhà Hiên, mẹ Sơn đã liền đưa cho mẹ
Hiên mượn năm hào để may áo cho Hiên. Và ngay sau đó, đã có hành động mặc áo
ấm cho con, không hề trách mắng con về chuyện đứa cái áo kỉ vật. Qua đó, ta thấy
được mẹ Sơn là một người giàu lòng yêu thương, có hành động đầy sự ấm áp giữa
sự lạnh lẽo của tiết trời mùa đông.
Trả lời câu hỏi cuối bài:
Câu 1 (trang 24 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Hãy tóm tắt nội dung chính của truyện
Gió lạnh đầu mùa. Xét về cốt truyện, văn bản Gió lạnh đầu mùa (Thạch Lam) và Tôi
đi học (Thanh Tịnh) có gì giống nhau? Hướng dẫn - Tóm tắt văn bản:
Mùa đông đến bất ngờ mà không báo trước. Mẹ và chị Lan đã thức dậy từ sớm,
mặc áo ấm cả. Đến khi Sơn tỉnh giấc, cậu được mẹ cho mặc một cái áo vệ sinh màu
nâu sẫm với một cái áo dạ khâu chỉ đỏ. Xong, chị em Sơn ra ngoài chơi. Những đứa
trẻ nghèo sống ở xóm chợ như Cúc, thằng Xuân, con Tí, con Túc sán lại gần,
giương mắt ngắm và trầm trồ trước quần áo mới của Sơn. Bỗng nhiên, Lan nhìn
thấy cô bé Hiên đứng cách đó không xa, chỉ mặc một manh áo rách tả tơi, hở cả
lưng và tay. Biết được sự tình, chị em Sơn động lòng thương. Sơn đã nói với chị
Lan đem chiếc áo của em Duyên đến cho Hiên mặc. Đến khi về nhà, Lan và Sơn
nghe người vú già nói mẹ đã biết chuyện. Cả hai lo lắng, sợ sệt nên đã chạy sang
nhà Hiên đòi lại áo nhưng không có ai ở nhà. Đến khi Sơn và Lan về nhà đã thấy
mẹ con Hiên đem áo đến trả. Mẹ Sơn biết rõ mọi chuyện, liền cho mẹ Hiên vay năm
hào về may áo cho con. Khi họ ra về, mẹ Sơn nhẹ nhàng, âu yếm ôm hai con vào
lòng mà bảo: “Hai con tôi quý quá, dám tự do lấy áo đem cho người ta, không sợ mẹ mắng ư?”.
- Xét về cốt truyện, văn bản Gió lạnh đầu mùa (Thạch Lam) và Tôi đi học (Thanh
Tịnh) có điểm giống nhau là:
● Văn bản đều lể lại sự việc giản dị, đời thường
● Văn bản có những dòng cảm xúc, những diễn biến tâm trạng khác nhau của nhân vật.
Câu 2 (trang 24 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Những chi tiết nào trong truyện giúp
em hình dung ra bối cảnh chị em Sơn cho chiếc áo bông? Bối cảnh ấy cho em biết
gì về cuộc sống được miêu tả trong truyện? Hướng dẫn
- Chi tiết cho thấy chị em Sơn có cuộc sống khá giả:
● "Chị Lan từ trong buồng đi ra, khệ nệ ôm cái thúng quần áo..... đống quần áo rét."
● "Sơn đã mặc xong áo ấm: cả cái áo dạ chỉ đỏ ....thâm dài."
● "Nhà Sơn quay lưng vào chợ, cạnh một dãy nhà lá của những người
nghèo khổ mà Sơn quen biết cả vì họ vẫn vào vay mượn ở nhà Sơn."
- Chi tiết miêu tả lũ trẻ nhà nghèo:
● "Chúng nó thấy chị em Sơn...Chúng như biết cái phận nghèo hèn của chúng vậy."
● "Sơn nhận thấy chúng ăn mắc không khác ngày thường.... hàm răng đập vào nhau."
● "Sơn bây giờ mới chợt nhớ đến là mẹ cái Hiên rất nghèo....cho con nữa."
=> Sơn và Lan là hai chị em sinh ra trong một gia đình khá giả, còn những đưa trẻ
khác là những đứa trẻ nghèo cùng phố huyện. Hoàn cảnh sống của người dân vẫn
còn khó khăn, nhà nghèo, đều phải mặc những manh áo rách tả tơi, không có đủ áo
ấm để mặc trong mùa đông giá rét.
Câu 3 (trang 24 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Phân tích diễn biến tâm trạng của Sơn
trước và sau khi cho chiếc áo. Chi tiết nào làm em chú ý và xúc động nhất? Vì sao? Hướng dẫn
- Tâm trạng của Sơn trước khi cho chiếc áo: động lòng thương khi thấy hoàn cảnh
của Hiên và nhớ đến đứa em gái đã mất của mình ngày trược cũng thường hay
chơi, đùa nghịch với Hiên ở vườn nhà, thì thầm với chị mong muốn đem cho Hiên
cái áo bông cũ, trong lòng tự nhiên thấy ấm áp vui vui.
- Tâm trạng của Sơn sau khi cho chiếc áo: niềm vui không được bao lâu thì Sơn
cảm thấy lo lắng, sợ hãi khi biết được tin cái Sinh sẽ đi mách với mẹ mình về việc
chiếc áo. Cậu muốn giúp đỡ Hiên nhưng trong lòng lại lo sợ mẹ trách phạt nên đã đi
tìm Hiên để đòi lại áo.
- Chi tiết làm em xúc động nhất: chi tiết Sơn thấy động lòng thương trước hoàn cảnh
của Hiên và muốn đem chiếc áo bông cũ cho Hiên. Qua đây, nhân vật Sơn đã cho
em biết được rằng ở đâu đó, trong xã hội cũ, tình người, sự thương yêu ấm áp, lòng
nhân ái với những hoàn cảnh bất hạnh ngoài xã hội vẫn còn.
Câu 4 (trang 24 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Nhận xét về thái độ và cách ứng xử
của hai bà mẹ (mẹ Sơn và mẹ Hiên) trong phần cuối của truyện. Theo em, vì sao
mẹ Sơn lại không hài lòng khi chị em Sơn cho Hiên chiếc áo bông ấy? Hướng dẫn
- Thái độ và cách ứng xử của hai bà mẹ (mẹ Sơn và mẹ Hiên) trong phần cuối của truyện:
+ Mẹ Hiên: không cho con lấy đồ của người khác, đem trả lại món đồ cho chủ nhân
dù biết món đồ ấy vô cùng cần. Qua đó, ta thấy được bà là người thật thà, giàu lòng
tự trọng, đói cho sạch, rách cho thơm, mặc dù sống trong hoàn cảnh nghèo túng
nhưng không đánh mất phẩm giá của mình.
+ Mẹ Sơn: câu kết cuối bài "Hai con tôi quý quá, dám tự do lấy áo đem cho người ta
không sợ mẹ mắng à?", với cử chỉ "âu yếm ôm con vào lòng" chứa đựng biết bao
tình yêu thương. Người mẹ ấy hiểu và cảm thông cho hành động của hai con nên
không hề trách mắng mà hơn thế còn hiểu và muốn giúp đỡ gia đình Hiên. Người
mẹ ấy cũng không hề trách móc gì mẹ con Hiên hay có thái độ khó chịu, trịch
thượng. Sự giúp đỡ của bà trong ngày đông chính là ngọn lửa tình người ấm áp.
- Theo em, mẹ Sơn lại không hài lòng khi chị em Sơn cho Hiên chiếc áo bông ấy là
vì đó là kỉ vật thiêng liêng của người con đã mất nên không thể cho.
Câu 5 (trang 24 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Có người cho rằng, truyện Gió lạnh
đầu mùa chỉ có ý nghĩa đơn giản là việc cho chiếc áo bông cũ. Em có đồng ý
không? Vì sao? Theo em, truyện ngắn này có ý nghĩa như thế nào? Hướng dẫn
- Em không đồng ý với ý kiến đó. Bởi ẩn sâu trong câu chuyện cho chiếc áo bông cũ
thì đó là tình người với nhau trong cuộc sống. Câu chuyện đã để lại dư âm trong
lòng độc giả, khiến độc giả vừa thấm thía nỗi khổ đau, bất hạnh, hoàn cảnh éo le
của những con người nghèo khổ, vừa cảm nhận sâu sắc tình người ấm nồng, cao
quý, thiêng liêng; từ đó thêm trân trọng cuộc sống này hơn.
- Ý nghĩa truyện Gió lạnh đầu mùa: Truyện cho thấy sự khác biệt giữa những đứa
trẻ sống trong gia đình khá giả và nghèo khổ. Đồng thời, truyện còn ca ngợi tình yêu
thương, tấm lòng nhân ái của con người. Truyện mãi mãi để lại trong lòng người sự
ấm áp của tình người và tình đời.
Câu 6 (trang 24 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Vẻ đẹp của truyện Gió lạnh đầu mùa
không chỉ hiện lên qua hình thức (câu chữ, hình ảnh,…) mà còn ở tình cảm
trong sáng của những tấm lòng nhân hậu bao dung. Hãy viết đoạn văn
(khoảng 10 – 12 dòng) làm rõ nhận xét đó. Hướng dẫn
Vẻ đẹp của truyện Gió lạnh đầu mùa không chỉ hiện lên qua hình thức (câu chữ,
hình ảnh,...) mà còn ở tình cảm trong sáng của những tấm lòng nhân hậu bao dung.
Thạch Lam đã thành công trong việc sử dụng nghệ thuật tự sự kết hợp với miêu tả
và biểu cảm tinh tế cùng các thủ pháp đối lập, miêu tả tâm lí xuất sắc. Đồng thời
truyện cũng thành công trong việc xây dựng hình tượng nhân vật Sơn - một cậu bé
tốt bụng, lương thiện, hòa đồng. Nếu mấy đứa em họ của Sơn đều “kiêu kì và khinh
khỉnh” với bọn trẻ con ở khu chợ thì Sơn và chị Lan vẫn thân mật chơi đùa cùng.
Đặc biệt nhất, khi thấy Hiên - một cô bạn có gia cảnh nghèo khó, Sơn đã nghĩ đến
việc đem chiếc áo bông cũ của em Duyên cho Hiên mặc. Điều đó thể hiện Sơn là
một cậu bé biết quan tâm, chia sẻ với bạn bè. Qua nhân vật Sơn, nhà văn Thạch
Lam đã đem đến cho bạn đọc bài học ý nghĩa về tấm lòng nhân ái.
-----------------------------------------------------------------------------------