Tài liệu học tập Pháp luật đại cương | Đại học Kinh tế kỹ thuật công nghiệp

lOMoAR cPSD| 40551442 BỘ CÔNG THƯƠNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - KỸ THUẬT CÔNG NGHIỆP KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN ----------o0o----------
TÀI LIỆU HỌC TẬP
PHÁP LUẬT ĐẠI CƯƠNG
Ngành ào tạo: Sử dụng cho sinh viên các ngành ào tạo
Trình ộ ào tạo: Đại học, cao ẳng
Số tín chỉ: 2 tín chỉ HÀ NỘI, NĂM 2021 lOMoAR cPSD| 40551442 MỤC LỤC S
LỜI NÓI ĐẦU .................................................................................................................... 5
Phần thứ nhất ..................................................................................................................... 6
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT .............. 6
Chương 1 ............................................................................................................................ 6
NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT ................................. 6
1.1. Những vấn ề cơ bản về nhà nước ............................................................................ 6
1.1.1. Nguồn gốc của nhà nước ........................................................................................... 6
1.1.2. Bản chất của nhà nước .............................................................................................. 9
1.1.3. Đặc iểm của nhà nước ........................................................................................... 10
1.1.4. Chức năng của nhà nước ......................................................................................... 11
1.1.5. Các kiểu nhà nước trong lịch sử ............................................................................. 12
1.2. Những vấn ề cơ bản về pháp luật.......................................................................... 13
1.2.1. Nguồn gốc của pháp luật ......................................................................................... 13
1.2.2. Bản chất của pháp luật ............................................................................................ 14
1.2.3. Các ặc iểm cơ bản của pháp luật ........................................................................ 14
1.2.4. Chức năng của pháp luật ........................................................................................ 15
1.2.5. Vai trò của pháp luật ............................................................................................... 16
1.2.6. Các kiểu pháp luật trong lịch sử ............................................................................. 17
Chương 2 .......................................................................................................................... 19
QUY PHẠM PHÁP LUẬT VÀ QUAN HỆ PHÁP LUẬT........................................... 19
2.1. Quy phạm pháp luật ................................................................................................. 19
2.1.1. Khái niệm quy phạm pháp luật ................................................................................ 19
2.1.2. Đặc iểm của quy phạm pháp luật .......................................................................... 20 1 lOMoAR cPSD| 40551442
2.1.3. Cấu trúc của quy phạm pháp luật ........................................................................... 21
2.2. Quan hệ pháp luật .................................................................................................... 25
2.2.1. Khái niệm quan hệ pháp luật................................................................................... 25
2.2.2. Đặc iểm của quan hệ pháp luật ............................................................................. 25
2.2.3. Thành phần của quan hệ pháp luật ......................................................................... 26
2.2.4. Sự kiện pháp lý ........................................................................................................ 30
Chương 3 .......................................................................................................................... 32
VI PHẠM PHÁP LUẬT, TRÁCH NHIỆM PHÁP LÝ ............................................... 32
3.1. Vi phạm pháp luật .................................................................................................... 32
3.1.1. Khái niệm vi phạm pháp luật................................................................................... 32
3.1.2. Dấu hiệu của vi phạm pháp luật.............................................................................. 32
3.1.3. Cấu thành vi phạm pháp luật .................................................................................. 34
3.1.4. Phân loại vi phạm pháp luật ................................................................................... 35
3.2. Trách nhiệm pháp lý ................................................................................................ 36
3.2.1. Khái niệm trách nhiệm pháp lý ............................................................................... 36
3.2.2. Đặc iểm của trách nhiệm pháp lý .......................................................................... 36
3.2.3. Phân loại trách nhiệm pháp lý ................................................................................ 37
Phần thứ hai ..................................................................................................................... 39
MỘT SỐ NGÀNH LUẬT TRONG HỆ THỐNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM ........... 39
Chương 4 .......................................................................................................................... 39
LUẬT HIẾN PHÁP VIỆT NAM.................................................................................... 39
4.1. Khái niệm chung về Luật Hiến pháp ...................................................................... 39
4.1.1. Khái niệm Luật Hiến pháp ...................................................................................... 39
4.1.2. Đối tượng iều chỉnh của Luật Hiến pháp .............................................................. 39
4.1.3. Phương pháp iều chỉnh của Luật Hiến pháp ......................................................... 40
4.2. Một số nội dung cơ bản của Hiến pháp 2013 ......................................................... 40
4.2.1. Chế ộ chính trị ....................................................................................................... 40
4.2.2. Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân .................................... 43
4.2.3. Chế ộ kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục, khoa học công nghệ và môi trường ..... 46
4.2.4. Bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ........................................ 49 2 lOMoAR cPSD| 40551442
Chương 5 .......................................................................................................................... 54
LUẬT HÀNH CHÍNH VIỆT NAM ............................................................................... 54
5.1. Khái niệm chung về Luật Hành chính .................................................................... 54
5.1.1. Khái niệm Luật Hành chính .................................................................................... 54
5.1.2. Đối tượng iều chỉnh của Luật Hành chính ............................................................ 54
5.1.3. Phương pháp iều chỉnh của Luật Hành chính ....................................................... 54
5.2. Cơ quan hành chính nhà nước ................................................................................ 55
5.2.1. Khái niệm và ặc iểm của cơ quan hành chính ..................................................... 55
5.2.2. Phân loại cơ quan hành chính ................................................................................. 56
5.3. Vi phạm pháp luật hành chính, trách nhiệm pháp lý hành chính ....................... 56
5.3.1. Vi phạm hành chính ................................................................................................. 56
5.3.2. Trách nhiệm hành chính và xử lý vi phạm hành chính ........................................... 58
Chương 6 .......................................................................................................................... 63
LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM ......................................................................................... 63
6.1. Khái niệm chung về Luật Hình sự .......................................................................... 63
6.1.1. Khái niệm Luật Hình sự .......................................................................................... 63
6.1.2. Đối tượng iều chỉnh của Luật Hình sự .................................................................. 63
6.1.3. Phương pháp iều chỉnh của Luật Hình sự ............................................................. 63
6.1.4. Nguyên tắc và vai trò của Luật Hình sự .................................................................. 64
6.2. Tội phạm .................................................................................................................... 64
6.2.1. Khái niệm tội phạm ................................................................................................. 64
6.2.2. Những dấu hiệu ( ặc iểm) cơ bản của tội phạm ................................................... 65
6.2.3. Cấu thành tội phạm ................................................................................................. 67
6.2.4. Phân loại tội phạm (Điều 9 Bộ luật hình sự 2015) ................................................. 71
6.2.5. Thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự (Điều 27 Bộ luật hình sự 2015) ............... 71
6.3. Hình phạt và các biện pháp tư pháp ....................................................................... 72
6.3.1. Hình phạt ................................................................................................................. 72
6.3.2. Các biện pháp tư pháp ............................................................................................ 74
6.4. Các chế ịnh khác của Luật Hình sự ...................................................................... 75 3 lOMoAR cPSD| 40551442
6.4.1. Phòng vệ chính áng (Điều 22 Bộ luật hình sự 2015) ............................................ 75
6.4.2. Tình thế cấp thiết (Điều 23 Bộ luật hình sự 2015) .................................................. 75
6.4.3. Chuẩn bị phạm tội (Điều 14 Bộ luật hình sự 2015) ................................................ 75
6.4.4. Phạm tội chưa ạt (Điều 15 Bộ luật hình sự 2015) ................................................ 76
6.4.5. Tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội (Điều 16 Bộ luật hình sự 2015) .............. 76
Chương 7 .......................................................................................................................... 78
LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM ........................................................................................... 78
7.1. Khái niệm chung về luật dân sự .............................................................................. 78
7.1.1. Khái niệm Luật dân sự ............................................................................................ 78
7.1.2. Đối tượng iều chỉnh của Luật dân sự .................................................................... 78
7.1.3. Phương pháp iều chỉnh của Luật dân sự ............................................................... 79
7.2. Quan hệ pháp luật dân sự ........................................................................................ 80
7.2.1. Khái niệm và ặc iểm ............................................................................................ 80
7.2.3. Cơ cấu của quan hệ pháp luật dân sự ..................................................................... 80
7.3. Một số chế ịnh cơ bản của Luật dân sự ................................................................ 82
7.3.1. Chế ịnh quyền sở hữu ............................................................................................ 82
7.3.2. Quyền thừa kế .......................................................................................................... 86
7.3.3. Hợp ồng ................................................................................................................. 94
Chương 8 .......................................................................................................................... 97
MỘT SỐ NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA PHÁP LUẬT VỀ ............................................. 97
PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG .............................................................................. 97
8.1. Khái niệm về tham nhũng ............................................................................................ 97
8.1.1. Khái niệm và ặc iểm cơ bản của tham nhũng ............................................................ 97
8.1.2. Các hành vi tham nhũng theo quy ịnh của pháp luật hiện hành .................................... 99
8.2. Tác hại của tham nhũng ......................................................................................... 101 4 lOMoAR cPSD| 40551442
8.2.1. Tác hại về chính trị ................................................................................................... 101
8.2.2. Tác hại về kinh tế .................................................................................................... 102
8.2.3. Tác hại về xã hội .................................................................................................... 103
8.3. Ý nghĩa, tầm quan trọng của công tác phòng, chống tham nhũng .................... 103
8.4. Trách nhiệm của công dân trong phòng chống tham nhũng ............................. 105
8.4.1.Trách nhiệm của công dân tham gia phòng, chống tham nhũng ........................... 105
8.4.2.Trách nhiệm của công dân trong tố cáo hành vi tham nhũng ................................ 106
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 109 LỜI NÓI ĐẦU
Nhà nước và Pháp luật là hai “hiện tượng” chính trị xã hội phức tạp, luôn biến ộng
và thay ổi. Trong những năm gần ây, Đảng và Nhà nước ta ã ặt ra yêu cầu giáo dục pháp
luật trong các nhà trường thông qua chương trình môn học: “Pháp luật ại cương” ảm bảo
úng tinh thần của Hiến pháp và pháp luật hiện hành.
Tại Trường Đại học Kinh tế Kỹ thuật Công nghiệp, môn học Pháp luật ại cương ược
ưa vào chương trình giảng dạy chính thức cho ối tượng sinh viên trình ộ cao ẳng, ại học từ
nhiều năm nay. Vì vậy, việc nghiên cứu, biên soạn tài liệu học tập Pháp luật ại cương ể
giảng dạy ở Trường Đại học Kinh tế Kỹ thuật Công nghiệp là hết sức cần thiết, có ý nghĩa thực tiễn cao.
Nội dung tài liệu học tập cung cấp những kiến thức cơ bản nhất về nhà nước và pháp
luật, các ngành luật cơ bản trong hệ thống pháp luật Việt Nam.
Tài liệu học tập có kết cấu 2 phần, 8 chương:
Phần thứ nhất: Những vấn ề lý luận chung về nhà nước và pháp luật
Chương 1 - Những vấn ề cơ bản về nhà nước và pháp luật Chương 2
- Quy phạm pháp luật và Quan hệ pháp luật
Chương 3 - Vi phạm pháp luật, trách nhiệm pháp lý
Phần thứ hai: Một số ngành luật trong hệ thống pháp luật Việt Nam
Chương 4 - Luật Hiến pháp Việt Nam
Chương 5 - Luật Hành chính Việt Nam
Chương 6 - Luật Hình sự Việt Nam
Chương 7 - Luật Dân sự Việt Nam
Chương 8 - Một số nội dung cơ bản của pháp luật về phòng, chống tham nhũng
Tài liệu học tập Pháp luật ại cương có sự tham khảo, kế thừa các giáo trình, tài liệu
tham khảo của một số trường Đại học uy tín trong nước, ồng thời cập nhật những quy ịnh 5 lOMoAR cPSD| 40551442
mới của pháp luật hiện hành ể trang bị cho sinh viên, tuy nhiên không thể tránh khỏi những
thiếu sót nhất ịnh. Nhóm tác giả rất mong nhận ược những ý kiến óng góp quý báu của bạn
ọc ể tài liệu này ược hoàn thiện hơn. Phần thứ nhất
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT Mục ích:
Trang bị cho người học những kiến thức cơ bản về hai hiện tượng Nhà nước và pháp luật.
Kết thúc chương người học nắm ược những kiến thức lý luận về các vấn ề cơ bản
nhất của hai hiện tượng nhà nước và pháp luật như nguồn gốc ra ời, bản chất, các ặc iểm
cơ bản, các chức năng cơ bản, vai trò của nhà nước và pháp luật trong xã hội hiện nay, các
kiểu nhà nước trong lịch sử nhân loại qua ó có thể hiểu và lý giải một số vấn ề về hai hiện
tượng này trong xã hội hiện nay.
1.1. Những vấn ề cơ bản về nhà nước
1.1.1. Nguồn gốc của nhà nước
Nguồn gốc nhà nước là một trong những vấn ề quan trọng nhưng cũng rất phức tạp
và ược quan tâm nghiên cứu từ rất sớm. Từ thời kỳ cổ ại, trung ại ến thời kỳ cận ại, hiện ại
cho ến nay ã có nhiều nhà tư tưởng nghiên cứu ưa ra những kiến giải khác nhau về nguồn
gốc nhà nước. Mặc dù vẫn còn có không ít những tranh luận về vấn ề nguồn gốc nhà nước
nhưng có thể nêu khái quát về một số học thuyết, quan iểm cơ bản về nguồn gốc nhà nước như sau:
1.1.1.1. Một số học thuyết phi Mác xít về nguồn gốc nhà nước
Thuyết thần học: Thuyết này cho rằng thượng ế là người sắp ặt trật tự xã hội, nhà
nước là do thượng ế sáng tạo ra ể bảo vệ trật tự chung, nhà nước là thiết chế quyền lực của
thượng ế; quyền lực của thượng ế là vĩnh cửu và sự phục tùng sức mạnh nhà nước là phục
tùng quyền lực của thượng ế. Do ó nhà nước là hiện tượng siêu nhiên, vĩnh cửu, bất biến.
Nhà nước luôn phụ thuộc vào ý chí thượng ế, ược biểu hiện thông qua nhà thờ. Theo ó 6 lOMoAR cPSD| 40551442
quyền lực của nhà thờ là quyền lực thứ nhất, còn quyền lực nhà nước là sự phái sinh từ
quyền lực nhà thờ. Người ề xướng thuyết này là Agustin-nhà thần học thời trung cổ, ngoài
ra còn có Lutter, Cavil, Langnet...
Thuyết gia trưởng lại chứng minh rằng Nhà nước là kết quả từ sự phát triển của gia
ình, coi ó là hình thức phát triển tự nhiên của cuộc sống, gia tộc ược mở rộng dần ra thành
nhà nước. Vì vậy, cách thức tổ chức và thực hiện quyền lực nhà nước cũng giống như ở gia
ình. Nghĩa là trong gia ình quyền gia trưởng (người con trai trưởng) có quyền chi phối tối cao ối với gia tộc.
Thuyết sinh học: Thuyết này cho rằng nhà nước giống như cơ thể sống, sự phát triển
của nó diễn ra tương tự như sự tiến hóa của xã hội. Theo ó, các quy luật tiến hóa của sinh
học cũng là những quy luật phát triển của nhà nước và xã hội. Những người theo thuyết
này nhấn mạnh rằng những quy luật chọn lọc tự nhiên, tiến hóa và ấu tranh sinh tồn ã tác
ộng và dẫn tới sự liên kết con người lại trong một thiết chế là nhà nước. Người ề xướng
học thuyết này là Spencer.
Thuyết khế ước (hợp ồng xã hội): Thuyết này cho rằng nhà nước là sản phẩm lý trí
của loài người, chứ không phải là sản phẩm của ý chí thượng ế. Nhà nước xuất hiện trên
cơ sở những hoạt ộng nhận thức của con người, bằng việc ký kết khế ước về việc thành lập
nhà nước. Theo thuyết này, con người từ trạng thái tự nhiên ã tự nguyện liên kết lại thành
nhà nước trên cơ sở khế ước xã hội với những iều kiện và ràng buộc nhất ịnh. Với khế ước
này, người dân tự hạn chế một phần tự do của mình, óng thuế ể nuôi dưỡng bộ máy nhà
nước, trao cho nhà nước một số quyền lực và phục tùng nó; còn nhà nước thì phải có trách
nhiệm duy trì trật tự xã hội, quan tâm tới người dân và phải bảo vệ các quyền và tự do của công dân...
Sự xuất hiện của học thuyết này ã ánh dấu bước phát triển trong nhận thức của con
người về nguồn gốc nhà nước, phủ nhận thuyết thần học về sự ra ời của nhà nước, ồng thời
coi quyền lực nhà nước là sản phẩm hoạt ộng của con người.
Tuy nhiên học thuyết cũng chỉ giải thích nguồn gốc nhà nước trên cơ sở chủ nghĩa
duy tâm, coi nhà nước ra ời là do ý muốn, nguyện vọng chủ quan của các bên tham gia hợp ồng.
Thuyết bạo lực: Thuyết này cho rằng bạo lực là cơ sở của sự thống trị, là nguyên
nhân sinh ra nhà nước; nhà nước xuất hiện trực tiếp từ việc sử dụng bạo lực của thị tộc này
ối với thị tộc khác mà kết quả là thị tộc chiến thắng lập ra hệ thống cơ quan ặc biết ó là nhà
nước ể nô dịch kẻ chiến bại.
Hạn chế: Những học thuyết trên chưa giải thích ược úng nguồn gốc và sự ra ời của
nhà nước và pháp luật, chưa thấy ược nguyên nhân vật chất của sự ra ời của nhà nước, coi
nhà nước là một hiện tượng tồn tại vĩnh cửu của loài người 7 lOMoAR cPSD| 40551442
1.1.1.2. Học thuyết Mác – Lênin về nguồn gốc nhà nước
Quan iểm của chủ nghĩa Mác - Lênin ã chứng minh một cách khoa học rằng nhà
nước và pháp luật không phải là những hiện tượng xã hội vĩnh cửu và bất biến. Nhà nước
cũng không phải là lực lượng từ bên ngoài áp ặt vào xã hội, nó xuất hiện một cách khách
quan khi xã hội ã phát triển ến một giai oạn nhất ịnh. Nhà nước chỉ xuất hiện khi xã hội
loài người ã phát triển ến một giai oạn nhất ịnh. Chúng luôn luôn vận ộng, phát triển và sẽ
tiêu vong khi những iều kiện khách quan cho sự tồn tại và phát triển của chúng không còn nữa.
* Chế ộ cộng sản nguyên thuỷ và tổ chức thị tộc, bộ lạc
Chế ộ cộng sản nguyên thuỷ là hình thái kinh tế - xã hội ầu tiên trong lịch sử xã hội
loài người, ở ó không có giai cấp, nhà nước và pháp luật. Một số ặc trưng cơ bản về hình
thái kinh tế xã hội này: -
Về kinh tế: Nền kinh tế trong xã hội cộng sản nguyên thuỷ hoàn toàn mang
tính tự nhiên với chế ộ sở hữu chung về tư liệu sản xuất và sản phẩm lao ộng (cùng nhau
hái lượm, săn bắn, sản phẩm thu ược sở hữu chung, mọi người cùng làm cùng hưởng, chưa
có sự phân chia lao ộng hay của cải). -
Về xã hội: Đơn vị cơ sở của xã hội cộng sản nguyên thủy là thị tộc. Thị tộc
ược tổ chức theo huyết thống, nền tảng vật chất là kinh tế tập thể và quyền sở hữu công cộng.
Hội ồng thị tộc là tổ chức quyền lực cao nhất của thị tộc. Hội ồng thị tộc quyết ịnh
tất cả những vấn ề quan trọng của thị tộc, quyết ịnh của thị tộc là bắt buộc ối với tất cả mọi
người. Đứng ầu thị tộc là tù trưởng, thủ lĩnh quân sự..., quyền lợi nghĩa vụ của họ giống như các thành viên khác. -
Về phương diện quyền lực xã hội: quyền lực của thị tộc hoà nhập với dân cư chưa tách khỏi dân cư.
* Sự tan rã của chế ộ cộng sản nguyên thuỷ và sự xuất hiện của nhà nước
Xã hội thị tộc, bộ lạc không biết ến nhà nước, nhưng chính trong lòng nó ã nảy sinh
những tiền ề vật chất cho sự ra ời của nhà nước. Lịch sử xã hội cộng sản nguyên thuỷ vào
thời kỳ cuối ã trải qua ba lần phân công lao ộng xã hội, mỗi lần tạo ra những tiền ề mới dẫn
ến sự ra ời của xã hội cộng sản nguyên thuỷ.
- Lần thứ nhất: Nghề chăn nuôi phát triển mạnh ã tách ra khỏi trồng trọt.
Con người ã thuần dưỡng ược ộng vật, hình thành nên àn gia súc và trở thành nguồn
tích luỹ quan trọng, là mầm mống của chế ộ tư hữu.
Các tù binh chiến tranh ược giữ lại trở thành tầng lớp nô lệ tham gia vào quá trình sản xuất. 8 lOMoAR cPSD| 40551442
Chế ộ tư hữu xuất hiện làm cho kết cấu xã hội phân chia thành giai cấp chủ nô và
nô lệ, chế ộ một vợ một chồng dần thay thế cho chế ộ quần hôn, chế ộ mẫu hệ dần dần
chuyển sang chế ộ phụ hệ.
- Lần thứ hai: Thủ công nghiệp tách khỏi nông nghiệp
Việc tìm ra kim loại và chế tạo công cụ lao ộng bằng kim loại ã nâng cao năng suất
lao ộng, sản phẩm tạo ra trong xã hội ngày càng nhiều, chế ộ tư hữu ngày càng phát triển,
sự phân biệt giữa người giàu và người nghèo, giữa chủ nô và nô lệ ngày càng sâu sắc, mâu
thuẫn giữa giai cấp chủ nô và nô lệ ngày càng tăng.
- Lần thứ ba: Buôn bán phát triển và thương nghiệp xuất hiện
Nhu cầu trao ổi hàng hoá ã làm xuất hiện tầng lớp thương nhân không tham gia sản
xuất nhưng lại nắm quyền lãnh ạo sản xuất, bắt những người sản xuất phải phải phụ thuộc
mình về kinh tế. Lần ầu tiên xuất hiện một giai cấp không tham gia sản xuất, nhưng lại
chiếm toàn bộ quyền lãnh ạo sản xuất và bắt những người sản xuất phụ thuộc vào mình về
mặt kinh tế... và bóc lột cả hai, một giai cấp mà lịch sử loài người chưa hề biết ến. Sau lần
phân công lao ộng thứ ba này ã làm cho sự tích tụ và tập trung của cải vào trong tay của số
ít người giàu có diễn ra nhanh chóng ồng thời thúc ẩy sự bần cùng hóa và sự tăng nhanh
của ám ông dân nghèo. Số nô lệ tăng lên rất ông cùng với sự cưỡng bức và bóc lột ngày
càng nặng nề của giai cấp chủ nô ối với họ.
Sau ba lần phân công lao ộng xã hội, những yếu tố mới xuất hiện ã làm ảo lộn ời
sống thị tộc. Xã hội mới ra ời-xã hội mà toàn bộ những iều kiện kinh tế của sự tồn tại của
nó ã phân chia xã hội thành các giai cấp ối lập nhau, luôn luôn mâu thuẫn và ấu tranh gay
gắt với nhau ể bảo vệ lợi ích của giai cấp mình, tổ chức thị tộc trở thành bất lực, không thể
phù hợp ược nữa. Xã hội ó òi hỏi phải có một tổ chức mới ủ sức mạnh ể dập tắt các cuộc
xung ột công khai giữa các giai cấp và tổ chức, giữ các xung ột ấy trong vòng trật tự, bảo
vệ ịa vị và lợi ích của giai cấp thống trị. Tổ chức ó là nhà nước và nhà nước ã xuất hiện.
Sự xuất hiện nhà nước ở các vùng và của các dân tộc khác nhau cũng có những ặc
iểm riêng do có những iều kiện kinh tế, xã hội và ngoại cảnh không giống nhau.
Như vậy, có nhiều nhân tố tác ộng dẫn ến sự ra ời của nhà nước, trong ó nhân tố
kinh tế và nhân tố xã hội giữ vai trò quyết ịnh.
Về kinh tế: Do có sự xuất hiện của chế ộ tư hữu về tư liệu sản xuất (chế ộ sở hữu tư
nhân về tư liệu sản xuất)
Về xã hội: Mâu thuẫn giữa các giai cấp, tầng lớp có lợi ích khác ối lập nhau ến mức không iều hoà ược.
1.1.2. Bản chất của nhà nước
1.1.2.1. Tính giai cấp của nhà nước -
Nhà nước là bộ máy trấn áp ặc biệt của giai cấp này với giai cấp khác, là bộ
máy ể duy trì sự thống trị giai cấp (về kinh tế, tư tưởng, chính trị) 9 lOMoAR cPSD| 40551442 -
Nhà nước là sản phẩm của xã hội có giai cấp và biểu hiện của mâu thuẫn giai
cấp không thể iều hoà ược. -
Nhà nước là công cụ cơ bản ể bảo vệ lợi ích của giai cấp thống trị, là công
cụ sắc bén nhất thể hiện và thực hiện ý chí của giai cấp cầm quyền. -
Nhà nước là một hiện tượng thuộc kiến trúc thượng tầng hình thành trên một
cơ sở kinh tế nhất ịnh, thông qua nhà nước giai cấp thống trị xây dựng hệ tư tưởng của giai
cấp mình thành hệ tư tưởng thống trị trong xã hội, buộc các giai cấp khác phải lệ thuộc.
1.1.2.2. Vai trò xã hội của nhà nước
Tính xã hội của nhà nước thể hiện ở chỗ nhà nước là ại diện chính thức của toàn xã
hội, vì thế ở mức ộ này hay mức ộ khác nhà nước phải có trách nhiệm xác lập, thực hiện
và bảo vệ các lợi ích cơ bản, lâu dài của quốc gia, dân tộc và công dân của mình. Nhà nước
tập hợp và huy ộng mọi tầng lớp trong xã hội vào việc thực hiện các nhiệm vụ chung ể bảo
vệ chủ quyền, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội; duy trì trật tự xã hội và giải quyết những
vấn ề trong nước và quốc tế.
Vai trò xã hội của nhà nước tuỳ thuộc vào bản chất giai cấp của nhà nước, là thuộc
tính khách quan của Nhà nước. Tuy nhiên, mức ộ và phạm vi của nó ược biểu hiện trong
mỗi kiểu nhà nước, trong mỗi nhà nước không hoàn toàn giống nhau. Điều này tùy thuộc
vào nhiều yếu tố, iều kiện và hoàn cảnh lịch sử cụ thể. Nhà nước càng dân chủ thì vai trò
xã hội của nhà nước càng thể hiện rõ.
Nhà nước giải quyết các công việc mang tính xã hội, phục vụ cho lợi ích chung của
xã hội: xây dựng các công trình phúc lợi xã hội, trường học, bệnh viện, công viên, ường
sá... Do vậy, nhà nước là tổ chức quyền lực công cộng, là phương thức tổ chức và bảo ảm
các lợi ích chung của xã hội.
Khái niệm nhà nước: Nhà nước là một tổ chức ặc biệt của quyền lực chính trị, một
bộ máy chuyên làm nhiệm vụ cưỡng chế và thực hiện chức năng quản lý, nhằm thực hiện
mục ích và lợi ích của giai cấp thống trị trong xã hội có giai cấp.
1.1.3. Đặc iểm của nhà nước
Mặc dù mỗi kiểu nhà nước có bản chất riêng nhưng các nhà nước ều có một số ặc
iểm chung cơ bản sau ây. -
Nhà nước phân chia lãnh thổ thành các ơn vị hành chính và thực hiện quản
lý dân cư theo lãnh thổ.
Lãnh thổ và dân cư là hai yếu tố căn bản nhất ể cấu thành nhà nước và ể triển khai
quyền lực nhà nước. Việc phân ịnh lãnh thổ thành các ơn vị hành chính tạo ra khả năng ể
tổ chức bộ máy nhà nước một cách chặt chẽ và thống nhất với sự phân công, phân cấp hợp
lý. Việc phân chia và quản lý dân cư theo lãnh thổ không phụ thuộc vào chính kiến, huyết
thống, nghề nghiệp hoặc giới tính... thể hiện nét ặc thù của nhà nước so với các tổ chức phi nhà nước. 10 lOMoAR cPSD| 40551442 -
Nhà nước thiết lập quyền lực công cộng ặc biệt, chủ thể của quyền lực này
là giai cấp thống trị về kinh tế và chính trị trong xã hội.
Quyền lực công cộng ặc biệt ược thiết lập thông qua bộ máy nhà nước chuyên làm
chức năng quản lý hành chính nhà nước và cưỡng chế với những phương tiện công cụ ủ
mạnh ể duy trì trật tự xã hội trên các lĩnh vực theo ý chí của giai cấp cầm quyền. -
Nhà nước có chủ quyền quốc gia.
Chủ quyền quốc gia mang nội dung chính trị pháp lý, thể hiện ở quyền ộc lập tự
quyết của nhà nước về những chính sách ối nội và ối ngoại không phụ thuộc vào các yếu
tố bên ngoài. Chủ quyền quốc gia là thuộc tính không thể chia cắt của nhà nước. Với tư
cách là ại diện chính thức của toàn xã hội, nhà nước là tổ chức duy nhất ược trao quyền và
trách nhiệm về tuyên bố, thực hiện và bảo vệ chủ quyền quốc gia. -
Nhà nước có quyền ban hành pháp luật và thực hiện quản lý xã hội bằng pháp luật.
Pháp luật là phương tiện ặc biệt quan trọng ể tổ chức và quản lý xã hội. Với tư cách
là người ại diện chính thức của toàn bộ xã hội, nhà nước là tổ chức duy nhất có quyền ban
hành pháp luật. Pháp luật do nhà nước ban hành nên nó có tính bắt buộc chung ối với các
chủ thể (cơ quan, tổ chức và cá nhân công dân); mọi cơ quan, tổ chức và cá nhân ều phải
tôn trọng và bảo vệ pháp luật. -
Nhà nước có quyền quy ịnh và thực hiện việc thu các loại thuế dưới các hình
thức bắt buộc, với số lượng và thời hạn ấn ịnh trước.
Thuế là phần vật chất mà nhà nước thu của các tổ chức và người sản xuất kinh doanh
hoặc sử dụng tài sản của nhà nước... theo những quy ịnh chặt chẽ về số lượng theo những
ơn vị thời gian nhất ịnh, ây là nguồn vật chất áng kể óng góp vào ngân sách ảm bảo hoạt
ộng của nhà nước. Việc ặt ra các loại thuế là xuất phát từ nhu cầu tạo lập nguồn tài chính ể
nuôi dưỡng bộ máy nhà nước. Thiếu thuế, bộ máy nhà nước không thể tồn tại ược. Chỉ có
nhà nước mới có quyền quy ịnh và thu thuế vì nhà nước là tổ chức duy nhất có tư cách ại
diện chính thức của toàn xã hội.
1.1.4. Chức năng của nhà nước
Chức năng của nhà nước là những phương diện hoạt ộng cơ bản, quan trọng nhất
của nhà nước, phù hợp với bản chất, mục ích, nhiệm vụ quản lý nhà nước trên các lĩnh vực
của ời sống xã hội. Chức năng của nhà nước ược xác ịnh từ bản chất, vai trò của nhà nước
trong ời sống xã hội và ngược lại, các chức năng nhà nước lại là sự biểu hiện cụ thể của
bản chất và vai trò của nhà nước. Nội dung và tính chất của các chức năng nhà nước chịu
sự tác ộng của nhiều yếu tố như kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, môi trường sinh thái, tình hình quốc tế...
Tùy thuộc vào cách tiếp cận và nhận thức, chức năng nhà nước có thể ược xác ịnh
và giải thích theo những tiêu chí khác nhau. Cách tiếp cận truyền thống chia chức năng của
nhà nước thành chức năng ối nội và chức năng ối ngoại, coi các lĩnh vực của ời sống xã 11 lOMoAR cPSD| 40551442
hội là khách thể của quản lý nhà nước và mục ích, yêu cầu quản lý nhà nước theo từng lĩnh
vực là tiêu chí căn bản ể phân ịnh chức năng của nhà nước.
1.1.4.1. Chức năng ối nội
Chức năng ối nội là phương diện hoạt ộng cơ bản của nhà nước trong nội bộ ất nước
ể quản lý các lĩnh vực của ời sống xã hội, bao gồm: -
Chức năng chính trị: nội dung chủ yếu là thiết lập hệ thống các thiết chế
quyền lực nhà nước thống nhất, ồng bộ, hiệu quả, tiến hành các hoạt ộng ể bảo vệ chủ
quyền quốc gia, bảo ảm an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội, trấn áp những phần tử
phản ộng có những hành vi chống ối chính quyền, xâm phạm quyền tự do dân chủ và lợi
ích hợp pháp của công dân; xác lập các nguyên tắc, quy ịnh tạo cơ sở pháp lý cho việc quản
lí các tổ chức và cá nhân khi tham gia vào các quan hệ chính trị. -
Chức năng kinh tế: thể hiện vai trò của nhà nước trong việc xác lập và bảo
vệ chế ộ kinh tế phù hợp với bản chất nhà nước và trình ộ phát triển kinh tế - xã hội trong
từng thời kì bằng các hoạt ộng chủ yếu như: ban hành chính sách, kế hoạch về phát triển
kinh tế của ất nước; tạo iều kiện cho các chủ thể kinh tế tiến hành các hoạt ộng sản xuất
kinh doanh; sử dụng các công cụ tài chính, tiền tệ, pháp luật ể tác ộng, quản lý và giải quyết
những vấn ề phát sinh trong lĩnh vực kinh tế... -
Chức năng xã hội: nhà nước ề ra các chính sách, pháp luật và tạo các iều kiện
ể giải quyết các vấn ề về văn hóa, giáo dục, y tế, lao ộng và việc làm, xóa ói giảm nghèo,
bảo hiểm, cứu trợ xã hội, phòng chống thiên tai, phòng chống tệ nạn xã hội... -
Chức năng bảo ảm trật tự pháp luật và pháp chế: nhà nước tiến hành các hoạt
ộng xây dựng và phát triển hệ thống pháp luật phù hợp với yêu cầu quản lý xã hội, bảo ảm
các quyền và lợi ích chính áng của công dân trong từng thời kỳ; tổ chức thực hiện và hình
thành các thiết chế cần thiết ể bảo ảm cho pháp luật ược thực hiện và giải quyết những vấn
ề phát sinh trong lĩnh vực này.
1.1.4.2. Chức năng ối ngoại
Chức năng ối ngoại là phương diện hoạt ộng cơ bản của nhà nước trên trường quốc tế, bao gồm: -
Thiết lập và thực hiện các quan hệ hợp tác về các lĩnh vực với các quốc gia khác. -
Phòng thủ ất nước, chống sự xâm lược từ bên ngoài, bảo vệ chủ quyền quốc gia. -
Tham gia các hoạt ộng quốc tế vì lợi ích chung của cộng ồng như: bảo vệ
môi trường, chống khủng bố, buôn lậu ma túy và các tội phạm quốc tế khác vì mục
ích nhân ạo như ủng hộ và tham gia các hoạt ộng cứu trợ quốc tế trong các trường
hợp khẩn cấp như ộng ất, sóng thần, bão lũ..
Các chức năng ối nội và ối ngoại có quan hệ mật thiết với nhau. Trong ó chức năng
ối nội giữ vai trò quan trọng, làm cơ sở cho việc thực hiện chức năng ối ngoại. Đồng thời 12 lOMoAR cPSD| 40551442
chức năng ối ngoại cũng có tác ộng mạnh mẽ ến việc thực hiện các chức năng ối nội. Việc
xác ịnh và thực hiện các chức năng ối ngoại luôn chịu sự tác ộng rất nhiều từ các chức năng
ối nội. Đồng thời, việc xác ịnh úng ắn và thực hiện có hiệu quả các chức năng ối ngoại sẽ
tác ộng mạnh mẽ và ảnh hưởng tích cực tới việc thực hiện các chức năng ối nội.
Phương thức thực hiện chức năng nhà nước: Để thực hiện các chức năng ối nội và
ối ngoại, nhà nước sử dụng nhiều phương thức khác nhau, trong ó có các phương thức
chính là: iều chỉnh pháp luật, thuyết phục, cưỡng chế và thanh tra, kiểm tra.
1.1.5. Các kiểu nhà nước trong lịch sử
Kiểu nhà nước ược hiểu là tổng thể những ặc iểm cơ bản của nhà nước thể hiện bản
chất giai cấp, vai trò xã hội, những iều kiện phát sinh, tồn tại, phát triển của nhà nước
trong một hình thái kinh tế - xã hội có giai cấp nhất ịnh.
Mỗi kiểu lịch sử nhà nước ều có những ặc iểm riêng về bản chất, chức năng...
và sự thay thế của mỗi kiểu nhà nước diễn ra thông qua cách mạng xã hội mà kết quả là
kiểu nhà nước sau bao giờ cũng tiến bộ và hoàn thiện hơn kiểu nhà nước trước. Trong lịch
sử ã từng tồn tại bốn kiểu nhà nước sau:
- Kiểu nhà nước chủ nô
- Kiểu nhà nước phong kiến
- Kiểu nhà nước tư sản
- Kiểu nhà nước xã hội chủ nghĩa
Xét về bản chất, kiểu nhà nước chủ nô, nhà nước phong kiến và nhà nước tư sản ều
là kiểu nhà nước bóc lột ược xây dựng trên cơ sở của chế ộ tư hữu về tư liệu sản xuất. Kiểu
nhà nước xã hội chủ nghĩa là kiểu nhà nước mới, có bản chất khác với các kiểu nhà nước
bóc lột, nhiệm vụ của nhà nước xã hội chủ nghĩa là thực hiện dân chủ xã hội chủ nghĩa,
phát huy quyền làm chủ của nhân dân, thực hiện công bằng xã hội.
1.2. Những vấn ề cơ bản về pháp luật
1.2.1. Nguồn gốc của pháp luật
Nhà nước và pháp luật là hai hiện tượng xã hội luôn gắn liền với nhau, do ó nguyên
nhân về sự ra ời của nhà nước cũng là nguyên nhân làm xuất hiện pháp luật.
1.2.1.1. Các học thuyết phi Mác-xít về nguồn gốc pháp luật -
Thuyết thần học: Theo quan niệm thần học, luật pháp ược quy về cội nguồn
của thượng ế, do thượng ế sáng tạo nên. Về bản chất, ó là ý của chúa trời, là thứ luật chỉ
tồn tại ở sự quy phục của con người và nó ‘‘nhất thành bất biến’’. -
Thuyết pháp luật tự nhiên: Học thuyết này khẳng ịnh pháp luật là tất cả các
quy tắc mà con người cũng như các sự vật, hiện tượng tự nhiên phải có và sẽ tồn tại bất
biến như thuộc tính của con người, sự vật và hiện tượng. 13 lOMoAR cPSD| 40551442
1.2.1.2. Quan iểm của học thuyết Mác – Lênin về nguồn gốc pháp luật
Theo học thuyết Mác - Lênin, nhà nước và pháp luật là hai hiện tượng của ời sống
chính trị - xã hội, cùng xuất hiện, cùng tồn tại, phát triển và cùng tiêu vong khi nhân loại
tiến tới chủ nghĩa cộng sản.
Trong xã hội cộng sản nguyên thủy không có nhà nước do ó cũng không có pháp
luật, hành vi của con người chủ yếu ược iều chỉnh bằng con ường tập quán, tín iều tôn giáo
và uy tín của các vị trưởng lão, thủ lĩnh quân sự.
Khi xã hội có sự chuyển ổi từ nền kinh tế tự nhiên nguyên thủy sang nền kinh tế
mang tính sản xuất và trao ổi ã làm xuất hiện sự phân chia xã hội thành những giai cấp có
lợi ích ối lập nhau. Khi xã hội tồn tại giai cấp và mâu thuẫn giai cấp, nhiều phong tục, tập
quán không còn phù hợp, không thể iều hoà ược các mâu thuẫn trong xã hội. Do ó cần có
một loạt các quy phạm mới ể thiết lập trật tự xã hội, ó là quy phạm pháp luật. Vì vậy, khi
nhà nước ra ời ồng thời với sự ra ời của mình nhà nước thừa nhận và ban hành các quy ịnh,
quy tắc xử xự chung buộc mọi người trong xã hội phải tuân theo, ể iều chỉnh các quan hệ xã hội.
Như vậy, pháp luật xuất hiện ồng thời với nhà nước, ra ời cùng với nhà nước, ều là
sản phẩm của xã hội có giai cấp và ấu tranh giai cấp.
* Con ường hình thành pháp luật: thực chất là quá trình, cách thức tạo nên pháp luật
trong lịch sử. Pháp luật không phải ngẫu nhiên mà có và càng không phải là hiện tượng
ược áp ặt từ ngoài vào xã hội mà nó là sản phẩm của ý thức con người. Trong thực tiễn lịch
sử, pháp luật hình thành bằng những con ường cơ bản sau: -
Thứ nhất: Do nhà nước cải cách hoặc thừa nhận các quy phạm xã hội,
phong tục, tập quán biến chúng thành pháp luật -
Thứ hai: Nhà nước ban hành các văn bản quy phạm pháp luật -
Thứ ba: Nhà nước thừa nhận các tiền lệ pháp hoặc án lệ của toà án.
1.2.2. Bản chất của pháp luật -
Tính giai cấp:
Tính giai cấp của pháp luật thể hiện trước hết ở chỗ pháp luật phản ánh ý chí của
giai cấp thống trị. Giai cấp thống trị nắm trong tay bộ máy nhà nước do ó phải sử dụng
chính bộ máy ó ể thể hiện ý chí của giai cấp mình một cách tập trung, thống nhất, trở thành
ý chí nhà nước, ý chí ó ược thể chế hóa thành các văn bản pháp luật do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành.
Pháp luật là nhân tố iều chỉnh về mặt giai cấp các mối quan hệ xã hội. Pháp luật
chính là phương tiện ể thực hiện sự thống trị giai cấp hay bảo ảm chuyên chính giai cấp.
Pháp luật là con ẻ của xã hội có giai cấp, bảo vệ lợi ích của giai cấp thống trị. Pháp
luật là công cụ iều chỉnh các quan hệ xã hội theo hướng có lợi cho giai cấp thống trị. -
Tính xã hội: 14 lOMoAR cPSD| 40551442
Pháp luật bao giờ cũng là công cụ hữu hiệu ể bảo vệ lợi ích của giai cấp thống trị.
Tuy nhiên, pháp luật còn là công cụ, phương tiện ể tổ chức ời sống xã hội. Ở mức ộ nhiều
hay ít pháp luật còn thể hiện ý chí và lợi ích của các giai cấp, tầng lớp khác nhau trong xã hội.
Khái niệm pháp luật: Pháp luật là hệ thống các quy phạm (quy tắc hành vi hay quy
tắc xử sự) có tính bắt buộc chung nhằm iều chỉnh các quan hệ xã hội, do nhà nước ban
hành (hoặc thừa nhận) thể hiện ý chí nhà nước và ược nhà nước bảo ảm thực hiện bằng
các biện pháp tổ chức, giáo dục, thuyết phục, cưỡng chế bằng bộ máy nhà nước.
1.2.3. Các ặc iểm cơ bản của pháp luật
Trong xã hội có nhiều loại quy phạm, nhưng chỉ có quy phạm pháp luật mới có ặc
iểm riêng của nó. Đây là ưu thế vượt trội hơn hẳn của quy phạm pháp luật so với những quy phạm xã hội khác.
Thứ nhất, pháp luật mang tính quy phạm phổ biến. -
Pháp luật là hệ thống quy tắc xử sự, là khuôn mẫu, thước o, chuẩn mực pháp
lý cho hành vi của con người và tổ chức của họ. Những quy ịnh của pháp luật ã xác ịnh về
giới hạn cần thiết mà Nhà nước quy ịnh cho các chủ thể. Thông qua việc giới hạn và hướng
dẫn hành vi mà pháp luật tạo ra hành lang an toàn cho hoạt ộng của tổ chức và cá nhân. -
Pháp luật có tính phổ biến: có hiệu lực bắt buộc ối với mọi tổ chức và cá
nhân trên toàn lãnh thổ, với thời gian dài và không chỉ ể giải quyết một vụ việc cụ thể ối
với một ối tượng cụ thể. -
Tính bắt buộc chung của pháp luật: bất cứ chủ thể nào rơi vào hoàn cảnh ã
ược pháp luật xác ịnh ều phải xử sự theo quy ịnh, yêu cầu của pháp luật.
Thứ hai, pháp luật có tính xác ịnh chặt chẽ về mặt hình thức
Nội dung pháp luật luôn ược thể hiện dưới những hình thức nhất ịnh, nói cách khác,
những quy ịnh pháp luật phải ược chứa ựng trong các nguồn luật, tập quán pháp, tiền lệ
pháp, văn bản quy phạm pháp luật... Sự xác ịnh chặt chẽ về hình thức là iều kiện ể phân
biệt giữa pháp luật với những quy ịnh không phải là pháp luật, ồng thời cũng tạo nên sự
thống nhất, chặt chẽ, rõ ràng, chính xác về nội dung của pháp luật.
Thứ ba, pháp luật có tính cưỡng chế (tính quyền lực nhà nước)
Tính cưỡng chế nhà nước là một ặc iểm chỉ riêng pháp luật mới có. Nhà nước không
những ban hành pháp luật làm quy tắc xử sự của hành vi, mà còn có một hệ thống cơ quan
nhà nước ảm bảo cho những quy tắc ấy ược thực hiện trong thực tế. Khi pháp luật ược ban
hành, mọi cơ quan, ơn vị, tổ chức, cá nhân trong xã hội ều phải tuân theo. Việc tuân thủ
theo pháp luật không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của con người, không phụ thuộc vào
nghề nghiệp, ịa vị, giới tính, tuổi tác, tôn giáo..... của họ. Nhà nước sử dụng bộ máy quyền
lực thực hiện cưỡng chế nếu có hành vi vi phạm pháp luật. 15 lOMoAR cPSD| 40551442
1.2.4. Chức năng của pháp luật
Chức năng của pháp luật là những tác ộng của pháp luật ến các quan hệ xã hội nhằm
duy trì trật tự và em lại lợi ích cho xã hội trong ó có lợi ích của giai cấp thống trị.
Pháp luật có ba chức năng cơ bản là chức năng iều chỉnh, chức năng bảo vệ và chức năng giáo dục.
1.2.4.1. Chức năng iều chỉnh
Pháp luật tác ộng trực tiếp tới các quan hệ xã hội cơ bản và tạo hành lang pháp lý ể
hướng các quan hệ xã hội phát triển trong một trật tự nhất ịnh và ổn ịnh theo mục tiêu mong muốn. Nghĩa là: -
Pháp luật iều chỉnh các quan hệ xã hội theo trật tự nhất ịnh và phạm vi, khuôn mẫu chung. -
Pháp luật tạo iều kiện cho các quan hệ xã hội phát triển theo chiều hướng
phù hợp với ý chí giai cấp thống trị, phù hợp với quy luật vận ộng khách quan. -
Pháp luật iều chỉnh các mối quan hệ xã hội thông qua việc quy ịnh về quyền
và nghĩa vụ cho các chủ thể trong xã hội dưới những hình thức như cho phép, bắt buộc,
ngăn cấm hay khuyến khích, hướng dẫn thực hiện....
1.2.4.2. Chức năng bảo vệ
- Là bảo vệ những quan hệ xã hội ược nhà nước xác nhận hoặc thừa nhận khỏi
bị xâm phạm bất luận từ hướng nào.
- Chức năng này ược thực hiện bởi:
+ Pháp luật ăng tải thái ộ của nhà nước về các quan hệ xã hội cần ược bảo vệ, do ó
mọi người ý thức ược cách xử sự của mình.
+ Thông qua các chế tài pháp lý và các quy ịnh về xử lý vi phạm pháp luật mà các
vi phạm pháp luật bị phát hiện kịp thời, xử lý nghiêm minh, hậu quả gây ra ều ược khắc phục.
1.2.4.3. Chức năng giáo dục
Pháp luật tác ộng ến ý thức của người dân ể họ nhận thức và thực hiện hành vi úng
theo 2 hướng cơ bản sau: -
Pháp luật chứa ựng những giá trị nhân bản nên có tính thuyết phục sâu sắc -
Pháp luật ăng tải thông tin giúp con người nhận thức, lựa chọn và ánh giá
ược hành vi úng khi tham gia vào quan hệ xã hội và biết cách xử sự khi gặp hành vi sai.
1.2.5. Vai trò của pháp luật -
Pháp luật là cơ sở ể thiết lập, củng cố và tăng quyền lực nhà nước.
Bộ máy nhà nước là một thiết chế phức tạp bao gồm nhiều bộ phận (nhiều loại cơ
quan). Để bộ máy ó hoạt ộng có hiệu quả òi hỏi phải xác ịnh úng chức năng, thẩm quyền,
trách nhiệm của mỗi loại cơ quan, mỗi cơ quan; phải xác lập mối quan hệ úng ắn giữa 16 lOMoAR cPSD| 40551442
chúng; phải có những phương pháp tổ chức và hoạt ộng phù hợp ể tạo ra một cơ chế ồng
bộ trong quá trình thiết lập và thực thi quyền lực nhà nước. Tất cả những iều ó chỉ có thể
thực hiện ược khi dựa trên cơ sở vững chắc của những nguyên tắc và quy ịnh cụ thể của pháp luật. -
Pháp luật là phương tiện ể nhà nước quản lý kinh tế, quản lý xã hội.
Để quản lý xã hội, nhà nước dùng nhiều phương tiện, nhiều biện pháp, nhưng pháp
luật là phương tiện quan trọng nhất. Với những ặc iểm riêng của mình, pháp luật có khả
năng triển khai những chủ trương, chính sách của nhà nước một cách nhanh nhất, ồng bộ
và có hiệu quả nhất trên qui mô rộng lớn nhất. Cũng nhờ có pháp luật, nhà nước có cơ sở
ể phát huy quyền lực và kiểm tra, kiểm soát các hoạt ộng của các tổ chức, các cơ quan, các
nhân viên nhà nước và mọi công dân.
Trong tổ chức và quản lý kinh tế, pháp luật lại càng có vai trò lớn. Bởi vì, chức năng
tổ chức và quản lý kinh tế của nhà nước có phạm vi rộng và phức tạp, bao gồm nhiều vấn
ề, nhiều mối quan hệ nhà nước cần xác lập như: hoạch ịnh chính sách kinh tế, xác ịnh chỉ
tiêu kế hoạch, quy ịnh các chế ộ tài chính, tiền tệ, giá… Do tính chất phức tạp và phạm vi
rộng của chức năng quản lý kinh tế, nhà nước không thể trực tiếp tham gia vào các hoạt
ộng kinh tế cụ thể mà chỉ thực hiện việc quản lý ở tầm vĩ mô và mang tính chất hành chính
- kinh tế. Quá trình quản lý kinh tế không thể thực hiện ược nếu như không dựa vào pháp luật. -
Pháp luật góp phần tạo dựng những quan hệ mới.
Bên cạnh chức năng phản ánh, pháp luật còn có tính tiên phong, ịnh hướng cho sự
phát triển của các quan hệ xã hội. Vì cuộc sống vốn sống ộng và thực tiễn thường diễn ra
với những thay ổi thường xuyên. Tuy nhiên về căn bản những thay ổi ó vẫn diễn ra theo
những quy luật nhất ịnh mà con người có thể nhận thức ược. Từ ó pháp luật ược ặt ra ể ịnh
hướng trước, xác lập những quy ịnh và có thể thiết kế những mô hình tổ chức quy ịnh chức
năng nhiệm vụ và tổ chức thử nghiêm. Vì vậy có thể nói, pháp luật có vai trò quan trọng
trong việc tạo lập ra những quan hệ mới. -
Pháp luật tạo ra môi trường ổn ịnh cho việc thiết lập các mối quan hệ
bang giao giữa các quốc gia.
Sự ổn ịnh của mỗi quốc gia luôn là iều kiện quan trọng ể tạo ra niềm tin, là cơ sở ể
mở rộng các mối quan hệ bang giao với các nước khác. Trong thời ại ngày nay phạm vi các
mối quan hệ bang giao giữa các nước ngày càng lớn và nội dung tính chất của các quan hệ
ó ngày càng a diện. Cơ sở cho việc thiết lập và củng cố các mối quan hệ bang giao ó là
pháp luật: Pháp luật quốc tế và pháp luật của mỗi nước. Xuất phát từ nhu cầu ó, hệ thống
pháp luật của mỗi nước cũng có bước phát triển mới: bên cạnh những văn bản pháp luật
quy ịnh và iều chỉnh các quan hệ xã hội có liên quan ến các chủ thể pháp luật trong nước
còn cần có ầy ủ các văn bản pháp luật quy ịnh và iều chỉnh các quan hệ có liên quan ến các 17 lOMoAR cPSD| 40551442
chủ thể là người (tổ chức) nước ngoài có quan hệ hợp tác với các chủ thể trong nước. Ví
dụ: Luật ầu tư, Luật khoa học và công nghệ…
1.2.6. Các kiểu pháp luật trong lịch sử
Kiểu pháp luật là tổng thể những dấu hiệu ( ặc iểm) cơ bản, ặc thù của pháp luật,
thể hiện bản chất giai cấp và những iều kiện tồn tại và phát triển của pháp luật trong một
hình thái kinh tế nhất ịnh.
Tương ứng với bốn kiểu nhà nước là bốn kiểu pháp luật ã và ang tồn tại, phù hợp
với các hình thái kinh tế xã hội, ó là:
- Kiểu pháp luật chủ nô;
- Kiểu pháp luật phong kiến;
- Kiểu pháp luật tư sản;
- Kiểu pháp luật xã hội chủ nghĩa.
Ba kiểu pháp luật chủ nô, phong kiến, tư sản là những kiểu pháp luật bóc lột ược
xây dựng trên cơ sở của chế ộ tư hữu về tư liệu sản xuất. Kiểu pháp luật xã hội chủ nghĩa
ược xây dựng trên cơ sở công hữu về tư liệu sản xuất, thể hiện ý chí của giai cấp công nhân
và nhân dân lao ộng trong xã hội, mục ích của nó là thủ tiêu mọi áp bức bóc lột, xây dựng
một xã hội mới trong ó mọi người ều bình ẳng và tự
CÂU HỎI ÔN TẬP, THẢO LUẬN 1.
Trình bày các quan iểm cơ bản về nguồn gốc của Nhà nước và Pháp luật? 2.
Hãy nêu sự khác biệt cơ bản giữa nhà nước và các tổ chức không phải là nhà
nước? Một số ví dụ về các tổ chức, các vùng lãnh thổ không phải là nhà nước? 3.
Tại sao nói bản chất của pháp luật vừa mang tính giai cấp, vừa mang tính xã hội sâu sắc? 4.
Phân tích các chức năng cơ bản của pháp luật? Liên hệ thực tiễn Việt Nam hiện nay? 5.
Phân tích ặc iểm của các kiểu pháp luật? 18 lOMoAR cPSD| 40551442 Chương 2
QUY PHẠM PHÁP LUẬT VÀ QUAN HỆ PHÁP LUẬT Mục ích: -
Trang bị cho người học những kiến thức cơ bản về quy phạm pháp luật; quan
hệ pháp luật và sự kiện pháp lý. -
Kết thúc chương người học nắm ược khái niệm, ặc iểm của quy phạm pháp
luật, có thể xác ịnh ược cấu trúc của các quy phạm pháp luật và vị trí của quy phạm pháp
luật trong hệ thống pháp luật Việt Nam, từ ó vận dụng ể tra cứu quy ịnh pháp luật giải quyết
các tình huống thực tiễn. Bên cạnh ó, người học nắm ược mối quan hệ giữa quy phạm pháp
luật và quan hệ pháp luật, có thể phân tích các thành phần của quan hệ pháp luật, mối quan
hệ giữa sự kiện pháp lý và các quan hệ pháp luật.
2.1. Quy phạm pháp luật
2.1.1. Khái niệm quy phạm pháp luật
Trong ời sống xã hội, mỗi người luôn phải tuân theo những quy tắc chung nhất ịnh
trong các quan hệ giữa con người với nhau. Khoa học pháp lý gọi các quy tắc xử sự chung
ó là quy phạm. Tùy theo nguồn gốc hình thành và phạm vi tác ộng, các quy phạm có thể
là: quy phạm ạo ức, quy phạm tôn giáo, quy phạm của một tổ chức xã hội, quy phạm pháp
luật. Như vậy, quy phạm pháp luật là một trong số những quy phạm xã hội.
Quy phạm pháp luật là yếu tố ầu tiên xây dựng hệ thống pháp luật. Quy phạm pháp
luật là một dạng của quy phạm xã hội, vừa có dấu hiệu chung của quy phạm xã hội vừa có
ặc iểm riêng. Đặc iểm riêng này bắt nguồn từ mối quan hệ với nhà nước, ó là: theo nội
dung, quy phạm pháp luật là ý chí của giai cấp thống trị. Quy phạm pháp luật là quy tắc
hành vi có tính bắt buộc chung ối với mọi người tham gia quan hệ xã hội do nó iều chỉnh.
Việc thực hiện quy phạm pháp luật ược nhà nước thừa nhận và ược bảo ảm bằng sự cưỡng chế của nhà nước.
Tại khoản 1 Điều 3 của Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2015 quy ịnh:
“Quy phạm pháp luật là quy tắc xử sự chung, có hiệu lực bắt buộc chung, ược áp dụng lặp
i lặp lại nhiều lần ối với cơ quan, tổ chức, cá nhân trong phạm vi cả nước hoặc ơn vị hành
chính nhất ịnh, do cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền quy ịnh trong Luật này ban
hành và ược Nhà nước bảo ảm thực hiện”.
Như vậy, quy phạm pháp luật là quy tắc xử sự chung do Nhà nước ban hành và ảm
bảo thực hiện ể iều chỉnh quan hệ xã hội theo những ịnh hướng và nhằm ạt ược những mục ích nhất ịnh.
Trong hệ thống pháp luật, quy phạm pháp luật là yếu tố cơ bản nhất cấu thành các
chế ịnh pháp luật. Chính vì vậy, các quy phạm pháp luật không tồn tại biệt lập mà có mối
quan hệ phụ thuộc lẫn nhau. Nội dung của các quy phạm pháp luật càng thống nhất thì càng
cho thấy sự hoàn chỉnh của một hệ thống pháp luật. Nếu yếu tố này không ược ảm bảo sẽ 19