Tài Liệu Ôn Tập Final Exam Môn Tư tưởng Hồ Chí Minh | Đại học Công Đoàn

lOMoAR cPSD| 61099620
I. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA
- UNESCO (Đại hội đồng lần thứ 24) thông qua Nghị quyết về việc tôn
vinh Chủ tịch Hồ Chí Minh nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh, ghi
nhận Người là “biểu tượng xuất sắc của sự khẳng định dân tộc”, “Anh
hùng giải phóng dân tộc” đồng thời là “nhà văn hóa kiệt xuất”. Đây
không chỉ là công nhận về mặt chính trị (vai trò lãnh đạo, đấu tranh giải
phóng) mà còn là công nhận về mặt văn hóa — giá trị tinh thần, sáng
tác, tư tưởng về văn hóa và giáo dục.
- Nghị quyết của UNESCO cho thấy ở Hồ Chí Minh có sự thống nhất
giữa nhà chính trị và nhà văn hóa (thống nhất giữa cách mạng và văn
hóa). Người là nhà hoạt động chính trị nổi tiếng, đồng thời cũng là nhà
hoạt động văn hóa tiêu biểu.
=> Thể hiện sự thống nhất chặt chẽ giữa chất cách mạng và chất văn
hóa trong tư tưởng hoạt động của mình.
- Hoạt động chính trị và hoạt động văn hóa của Người được kết
hợpnhuần nhuyễn tạo nên nhân cách văn hóa Hồ Chí Minh, là biểu hiện của sáng tạo văn hóa. (Phân tích thêm)
- Văn hóa là mục tiêu và là phương tiện trong tư tưởng của Người.
Hồ Chí Minh nhiều lần nhấn mạnh: “Văn hóa phải soi đường cho quốc
dân đi” — nghĩa là văn hóa không phải thứ trang trí, mà là ngọn đuốc
dẫn đường cho định hướng xã hội, là nền tảng tinh thần cho độc lập và
phát triển. Tư tưởng này biến văn hóa từ lý luận thành chính sách: giáo
dục, truyền thông, văn nghệ, đạo đức cách mạng đều được coi là yếu tố
quyết định thắng lợi lâu dài.
- Người vừa là lãnh tụ chính trị vừa là tác giả, nhà văn hóa thực hành.
Hồ Chí Minh sáng tác thơ, bút ký (tiêu biểu là tập thơ Nhật ký trong
tù), viết báo, soạn lời kêu gọi, bài huấn thị có giá trị văn học và tư tưởng
sâu sắc — là di sản văn hoá trực tiếp. Việc Người giữ cả hai “vai” làm
cho tư tưởng chính trị có chiều sâu văn hóa, còn tác phẩm văn hoá lại
được nâng tầm bởi tính lịch sử và chính trị . lOMoAR cPSD| 61099620
- Hành động chính trị được “văn hóa hoá”: chiến lược dân vận,
giáo dục, và kêu gọi đạo đức.
Trong các chỉ dẫn thực tiễn, Người luôn lồng ghép giáo dục đạo đức,
nếp sống, văn minh xã hội (ví dụ phong trào xóa mù chữ, dạy nghề,
nâng cao dân trí, khuyến khích văn nghệ quần chúng). Nghĩa là thắng
lợi chính trị phải đi đôi với nâng cao văn hóa — để nền độc lập bền
vững và đem lại hạnh phúc cho nhân dân.
- Tôn vinh nghệ sĩ, coi văn nghệ sĩ là “chiến sĩ trên mặt trận văn hóa”.
Hồ Chí Minh xem văn nghệ là mặt trận — nghệ sĩ là chiến sĩ trên mặt
trận ấy — tức là hoạt động văn hóa được đặt ngang tầm với hoạt động
chính trị- cách mạng. Quan điểm này đã thúc đẩy nhiều chính sách
khuyến khích sáng tác, phổ biến văn hóa đại chúng và văn nghệ quần chúng.
Một trong những đánh giá sớm nhất về tầm nhìn văn hóa của Hồ Chí
Minh là bài báo của nhà báo Liên Xô Ôxip Manđenxtam với tựa đề
“Thăm một chiến sĩ quốc tế cộng sản” tác giả nhận xét “Dáng dấp của
con người đang ngồi trước mặt tôi đây, Nguyễn Ái Quốc, cũng đang tỏa
ra một cái gì thật lịch thiệp và tế nhị... Từ Nguyễn Ái Quốc đã tỏa ra
một thứ văn hóa, không phải văn hóa Âu châu, mà có lẽ là một nền văn hóa tương lai”
1. Một số nhận thức chung về văn hóa và quan hệ giữa văn hóa với các lĩnh vực khác
a) Quan niệm của Hồ Chí Minh về văn hóa
- Hồ Chí Minh có 4 cách tiếp cận chủ yếu về văn hóa
+ Tiếp cận theo nghĩa rộng: tổng hợp mọi phương thức sinh hoạt của con người
+ Tiếp cận theo nghĩa hẹp: đời sống tinh thần của xã hội, thuộc kiến trúc thượng tầng
+ Tiếp cận theo nghĩa hẹp hơn:bàn đến các trường học, số người đi học,
xóa nạn mù chữ, biết đọc biết viết
+ Tiếp cận theo “phương thức sử dụng công cụ sinh hoạt lOMoAR cPSD| 61099620
- Tháng 8/1943, trong nhà tù Tưởng Giới Thạch, Hồ Chí Minh đưa ra
quan niệm về văn hóa theo nghĩa “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích
của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ
viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật,
những công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về mặc, ăn, ở và các phương
thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa,
văn hóa là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu
hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng với nhu cầu
đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn.” => Ta hiểu được:
- Văn hóa là những sáng tạo, phát minh của con người
+ HCM nhìn văn hóa như sản phẩm của hoạt động thực tiễn: mọi kết
quả trí tuệ, kĩ thuật, sáng tạo xã hội—từ ngôn ngữ, chữ viết, công cụ
đến những hình thái tinh thần—đều là văn hóa. Quan niệm này đặt sáng
tạo làm lõi của văn hóa
+ Văn hóa không phải là thứ “cố định, siêu hình” mà là kết quả lặp đi
lặp lại của hoạt động con người, có tính lịch sử và có thể thay đổi, tiến
hoá. Điều này tương hợp với nhận thức lịch sử-vật chất: văn hóa phản
ánh sự tương tác giữa con người và môi trường.
+ Nghề trồng lúa nước, hệ tập quán làng xã, chữ quốc ngữ, các công cụ
thủ công — ban đầu là giải pháp sinh tồn, về sau thành di sản văn hóa.
- Nguồn gốc của văn hóa là lẽ sinh tồn của con người+ Ở đây “sinh
tồn” bao hàm hai tầng: nhu cầu sinh học (ăn, mặc,
ở) ,nhu cầu tái sản xuất xã hội (tổ chức, luật lệ, quan hệ). Văn hóa xuất
hiện để thích nghi với cả hai loại nhu cầu này.
+ Khi con người đối mặt với vấn đề (thiếu lương thực, bệnh tật, xung
đột), họ sáng tạo công cụ, quy ước, biểu tượng — những sáng tạo ấy
được truyền lại và tích luỹ, dần thành văn hóa. Vì vậy văn hóa là một
“tập hợp giải pháp” của lịch sử
+ Khác với định nghĩa chỉ coi văn hóa là “nghệ thuật” hay “văn
chương”, định nghĩa của HCM là mang tính tổng hợp và chức năng —
văn hóa được giải thích bằng vai trò thích ứng, chứ không chỉ giá trị thẩm mỹ.
+ Nếu văn hóa bắt nguồn từ nhu cầu sinh tồn thì cải thiện điều kiện sống
(y tế, ăn uống, nhà ở, nghề nghiệp) là cách gián tiếp nhưng cơ bản để
bảo đảm và thúc đẩy văn hóa — do đó xóa mù chữ, dạy nghề, cải thiện lOMoAR cPSD| 61099620
đời sống là chính sách văn hoá-kinh tế gắn nhau. (HCM đã thực thi tư
duy này bằng Nha Bình dân học vụ và các phong trào dạy nghề).
- Văn hóa là mục đích, động lực của cuộc sống, nhằm thích ứng
những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn.
+ Văn hóa tạo mục đích: Văn hóa cung cấp khung giá trị (những gì được
khen/chê, mục tiêu sống, niềm tự hào), nên nó định hướng hành vi và
mục tiêu cộng đồng (ví dụ: tinh thần độc lập, lòng yêu nước, tôn trọng
lao động). HCM dùng văn hóa để khơi dậy khát vọng độc lập và ý thức xây dựng đất nước.
+ Văn hóa làm động lực: Khi những niềm tin, lễ nghi, nghệ thuật thúc
đẩy lòng nhiệt thành, con người có động lực lao động, cống hiến và
sáng tạo — do đó văn hóa không chỉ thụ động phản ánh đời sống mà
còn thúc đẩy thay đổi đời sống.
+ Ví dụ lịch sử: Các phong trào văn nghệ quần chúng, lễ hội, ca dao,
tuyên truyền văn hóa đã được dùng như động lực tinh thần trong kháng
chiến và xây dựng chính sách xã hội chủ nghĩa.
- Cấu trúc văn hóa: ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, luật pháp, khoa học,tôn
giáo, văn học - nghệ thuật, những công cụ hàng ngày về ăn, mặc, ở và
các phương thức sử dụng
+ Các thành tố không đứng riêng lẻ — ngôn ngữ lưu trữ tri thức khoa
học, đạo đức và luật pháp điều chỉnh cách dùng công cụ, văn học phản
ánh và khuếch tán giá trị đạo đức/tín ngưỡng, trong khi khoa học thay
đổi công cụ và phương thức sinh hoạt, kéo theo thay đổi thói quen, ngôn ngữ, nghệ thuật.
+ Xây dựng văn hóa phải đồng bộ: xóa mù chữ/giáo dục (ngôn ngữ),
dạy nghề (khoa học-công cụ), tuyên truyền giá trị (đạo đức, văn nghệ
quần chúng), và hoàn thiện thể chế (luật pháp). Văn hóa vừa là kết quả
của sinh tồn, vừa là động lực để nâng cao chất lượng sống. - Văn hóa
là tổng hợp mọi phương thức sinh hoạt (ứng xử, giao tiếp)
+ Văn hóa như tập các thực hành hàng ngày: Ứng xử trong gia đình,
cách chào hỏi, nghi thức tôn giáo, tập quán cưới hỏi, phong cách làm
việc—đều là những “phương thức sinh hoạt” cụ thể. Chúng tạo nên
mạng lưới hành vi ổn định cho xã hội.
+ Vì văn hóa là tổng hợp phương thức sinh hoạt nên để thay đổi thói
quen xã hội (ví dụ giảm tệ nạn, nâng cao kỷ luật lao động), nhà nước lOMoAR cPSD| 61099620
cần kết hợp giáo dục, tuyên truyền, vận động quần chúng và tạo điều kiện vật chất.
- Quan niệm văn hóa của Người xuất hiện trong bối cảnh đặc biệt,
khiUNESCO chưa thành lập, cả nước đang tập trung cho nhiệm vụ giải phóng dân tộc.
- Định nghĩa văn hóa của Người có nhiều điểm gần giống với quan
niệm hiện đại của UNESCO theo các khía cạnh:
+ Phức thể, tổng thể nhiều mặt: nét riêng biệt, đặc trưng riêng về tinh
thần và vật chất, khắc họa nên bản sắc, nghệ thuật,văn chương, và
những quyền cơ bản của con người, hệ thống giá trị: cách ứng xử và sự giao tiếp
=> Đây là quan niệm văn hóa duy nhất của Người theo nghĩa rộng -
Từ sau Cách mạng Tháng Tám, Người có bàn đến văn hóa theo nghĩa
hẹp, với ý nghĩa kiến trúc thượng tầng, là toàn bộ đời sống tinh thần của xã hội.
1B. Quan điểm của HCM về quan hệ giữa văn hóa với các lĩnh vực khác
Quan hệ giữa văn hóa với chính trị:
• Phải giải phóng chính trị để mở đường cho văn hóa phát triển
• Văn hóa không thể đứng ngoài mà phải ở trong chính trị, văn hóa
phải phục vụ nhiệm vụ chính trị Quan hệ giữa văn hóa với kinh tế:
• Văn hóa là kiến trúc thượng tầng, những cơ sở hạ tầng của xã hội
có kiến thiết rồi, văn hóa mới có thể kiến thiết được và có đủ điều kiện phát triển
• Văn hóa phải đứng trong kinh tế. Tức là, văn hóa không hoàn toàn
phụ thuộc vào kinh tế mà có vai trò tác động tích cực trở lại kinh tế
Quan hệ giữa văn hóa với xã hội:
• Phải làm cách mạng giải phóng dân tộc, giành chính quyền về tay
nhân dân, giải phóng chính trị, giải phóng xã hội, đưa ĐCSVN lên
địa vị cầm quyền thì văn hóa mới được giải phóng lOMoAR cPSD| 61099620
• HCM đã khẳng định “xã hội thế nào văn hóa thế ấy” Về giữ gìn
bản sắc văn hóa dân tộc, tiếp thu văn hóa nhân loại:
Giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc:
• Là thành quả của quá trình lao động, sản xuất, chiến đấu và giao lưu của con người VN
• Có giá trị to lớn và có ý nghĩa quan trọng đối với sự nghiệp xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc
Cố tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã từng nói
“ Văn hóa là bản sắc của dân tộc
Văn hóa còn, dân tộc còn
Văn hóa mất, dân tộc mất”
• Vậy nên, trách nhiệm đối với những người VN chúng ta là phải
trân trọng, khai thác, gữ gìn, phát huy, phát triển những giá trị của văn hóa dân tộc
Tiếp thu văn hóa nhân loại:
• Chắt lọc tinh hoa văn hóa nhân loại, lấy kinh nghiệm tốt của văn
hóa xưa và nay, trau dồi cho văn hóa VN
• Tiếp thu toàn diện bao gồm: Đông, Tây, kim, cổ, tất cả các mặt,
các khía cạnh, tiếp thu cái hay, cái tốt 2. Quan điểm của HCM về
vai trò của văn hóa
a.Văn hóa là mục tiêu, động lực của sự nghiệp cách mạng Văn hóa là mục tiêu:
• Mục tiêu của cách mạng VN là độc lập gắn liền với CNXH
• Văn hóa nằm trong mục tiêu chung của cách mạng cùng với chính trị, kinh tế, xã hội
Theo quan điểm của chủ tịch HCM:
Văn hóa là mục tiêu, là quyền sống quyền sung sướng quyền tự do,
quyền mưu cầu hạnh phúc, là khát vọng của nhân dân về các giá trị lOMoAR cPSD| 61099620
chân, thiện, mỹ. Đó là 1 xã hội dân chủ - dân là chủ và dân làm chủ -
công bằng, văn minh, ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học
hành, 1 xã hội mà đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân luôn
luôn được quan tâm và không ngừng nâng cao, con người có điều kiện
phát triển toàn diện
- Văn hóa là động lực: Động lực là cái thúc đẩy làm cho phát triển.
Di sản Hồ Chí Minh cho chúng ta một nhìn nhận về động lực phát
triển đất nước, bao gồm động lực vật chất và tinh thần; động lực
cộng đồng và cá nhân; nội lực và ngoại lực. Tất cả quy tụ ở con
người và đều có thể được xem xét dưới góc độ văn hóa.
Tuy nhiên, nếu tiếp cận các lĩnh vực văn hóa cụ thể thì:
• Văn hóa chính trị là 1 trong những động lực có ý nghĩa soi đường
cho quốc dân đi, lãnh đạo quốc dân để thực hiện độc lập, tự cường, tự chủ
Như Bác Hồ đã từng nói “văn hóa nghệ thuật cũng là 1 mặt trận,
anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy”. Câu nói ấy đã ngầm khẳng
định rõ hơn vai trò của văn hóa nghệ thuật nói riêng cũng như văn
hóa nói chung, đúng thế
• Văn hóa văn nghệ góp phần nâng cao lòng yêu nước, lý tưởng,
tình cảm cách mạng, sự lạc quan, ý chí quyết tâm và niềm tin vào
thắng lợi cuối cùng của cách mạng
Trong thời chiến, rất nhiều các tác phẩm văn hóa nghệ thuật được
ra đời như: “hịch tướng sĩ” của Hưng Đạo Vương Trần Quốc
Tuấn, “ bình ngô đại cáo” của Nguyễn Trãi, “tiến quân ca” của nhạc sĩ Văn Cao,…
• Văn hóa giáo dục diệt giặc dốt, xóa mù chữ, giúp con người hiểu
biết quy luật phát triển của xã hội; đào tạo con người mới, cán bộ
mới, nguồn nhân lực chất lượng cao cho sự nghiệp cách mạng
Điều này được thể hiện rõ nét qua phong trào “bình dân học vụ”
được phát động năm 1945 với khẩu hiệu “diệt giặc dốt”
• Văn hóa đạo đức, lối sống nâng cao phẩm giá, phong cách lành
mạnh cho con người, hướng con người tới các giá trị chân, thiện, mỹ lOMoAR cPSD| 61099620
Phong trào “ba đảm đang” trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ
cứu nước của người phụ nữ đã thể hiện rõ đạo đức, lối sống” vì
nước quên thân, vì dân phục vụ”
• Văn hóa pháp luật đảm bảo dân chủ, trật tự, kỷ cương, phép nước
B, Văn hóa là một mặt trận
Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: “Văn hóa nghệ thuật cũng là một
mặt trận. Anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy”. Tư tưởng của
Người là nền tảng, là khát vọng của dân tộc ta khẳng định bản sắc
của mình. Chân lý này cũng đã được chứng minh trong suốt chiều
dài hàng ngàn năm của lịch sử đất nước. Văn hóa còn thì dân tộc
còn. Những người hoạt động trên lĩnh vực văn hóa nghệ thuật phải
là những chiến sĩ vững vàng. (đọc thêm)
- Văn hóa là một trong bốn nội dung chính của đời sống kinh
tế- xã hội, quan trọng ngang các vấn đề kinh tế, chính trị, xã hội.
Nghị quyết Trung ương khóa XI về “xây dựng và phát triển văn
hóa, con người Việt Nam” được coi trọng ngang với phát triển
kinh tế. Các lễ hội văn hóa lớn như Fesstival Huế, Lễ hội Đờn ca
tài tử Nam Bộ, Ngày hội Văn hóa các dân tộc thiểu số,... không
chỉ giữ gìn bản sắc mà còn tạo động lực phát triển du lịch, kinh tế địa phương.
- Mặt trận văn hóa là cuộc đấu tranh cách mạng trên lĩnh vực
văn hóa-tư tưởng.
Phim “Mưa Đỏ” tái hiện trận chiến 81 ngày đêm tại thành cổ
Quảng Trị, nhấn mạnh sựu hi sinh của lớp thanh niên trí thưc thời
kháng chiến chống Mỹ. Tác phẩm trở thành một “vũ khí tư tưởng”
mạnh mẽ, chống lại lối sống thờ ơ, vô cảm với lịch sử trong giới trẻ hiện nay.
- Nội dung mặt trận văn hóa phong phú, đấu tranh trên các lĩnh
vực tư tưởng, đạo đức, lối sống,... của các hoạt động văn nghệ,
báo chí, công tác lý luận, đặc biệt là định hướng giá trị chân,
thiện, mỹ của văn hóa nghệ thuật.
“Mưa đỏ” không chỉ là phim lịch sử mà còn truyền thông điệp
đạo đức: sống có trách nhiệm, hy sinh và tinh đồng đội. Nó đấu lOMoAR cPSD| 61099620
tranh với những biểu hiện lệch lạc của 1 bộ phận thanh niên chạy
theo lối sống thực dụng, ích kỷ.
- Mặt trận văn hóa là cuộc chiến đấu trên lĩnh vực văn hóa, anh
chị em nghệ sĩ là chiến sỹ có nhiệm vụ phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân.
- Để làm tròn nhiệm vụ, chiến sĩ nghệ thuật phải có lập trường
tư tưởng vững vàng, phải bám sát cuộc sống thực tiễn, đi vào
quần chúng, phê bình nghiêm khắc những thói xấu; phải có
những tác phẩm xứng đáng với dân tộc anh hùng và thời đại vẻ vang.
c. Văn hóa phục vụ quần chúng nhân dân
Bác Hồ đã từng nói: ‘Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi’.
Điều đó có nghĩa là văn hóa không chỉ để thưởng thức, mà còn để dẫn
dắt, giáo dục, nâng cao con người. Với Bác, điều quan trọng nhất là:
văn hóa phải phục vụ nhân dân. Nhân dân vừa là nguồn cảm hứng, vừa
là đối tượng, vừa là thước đo cuối cùng của mọi giá trị văn hóa. Trong
tư tưởng Hồ Chí Minh, văn hóa không tồn tại trừu tượng mà luôn gắn
liền với đời sống nhân dân. Người khẳng định, mọi hoạt động văn hóa
phải trở về cuộc sống thực tại của quần chúng, phản ánh tư tưởng,
khát vọng của họ và từ đó định hướng giá trị văn hóa. Đồng thời, Hồ
Chí Minh còn nhấn mạnh: chiến sĩ văn hóa phải hiểu đúng, đánh giá
đúng vai trò của quần chúng nhân dân trong việc sáng tác, xây dựng
và thẩm định các giá trị văn hóa. (Lời dẫn) c.1.Văn hóa phục vụ nhân dân
“Văn hóa phục vụ quần chúng nhân dân” là mọi hoạt động văn hóa —
sáng tác, biểu diễn, truyền thông, giáo dục — gắn bó trực tiếp với đời
sống và nhu cầu tinh thần của nhân dân ”để phản ánh trung thực đời
sống, nâng cao thẩm mỹ, giáo dục, bồi dưỡng tinh thần đạo đức và tạo
hướng giá trị cho nhân dân; giúp nhân dân thấy mình trong tác phẩm
văn hóa, từ đó thụ hưởng và cùng sáng tạo.”
Tư tưởng này rất đúng đắn, nhưng trong thực tế triển khai, việc để văn
hóa thật sự đến được với mọi tầng lớp nhân dân còn gặp nhiều trở ngại (Khó khan) lOMoAR cPSD| 61099620
• Một số bộ phận hoạt động văn hóa còn chạy theo thương mại hóa,
giải trí đơn thuần, chưa thật sự hướng đến lợi ích tinh thần lâu dài của nhân dân.
• Khoảng cách hưởng thụ văn hóa giữa thành thị và nông thôn, miền núi còn lớn.
Để khắc phục những hạn chế đó và giữ đúng tinh thần “văn hóa vì nhân
dân”, cần thực hiện đồng bộ nhiều biện pháp:
• Tăng cường định hướng, chính sách văn hóa lấy nhân dân làm trung tâm.
• Đầu tư cơ sở hạ tầng, phổ biến văn hóa đến vùng sâu, vùng xa.
• Kết hợp hài hòa giữa nhu cầu giải trí và nhiệm vụ giáo dục, bồi dưỡng.
c.2. Quần chúng là chủ thể văn hóa
Bác khẳng định nhân dân không chỉ là người thụ hưởng, mà còn là
chủ thể sáng tạo và thẩm định văn hóa. Chính nhân dân đã tạo nên
một kho tàng ca dao, tục ngữ, dân ca, nghệ thuật dân gian vô cùng
phong phú, trở thành nền tảng của bản sắc dân tộc. Đồng thời, nhân
dân cũng là “giám khảo công bằng” nhất: tác phẩm nào giản dị, chân
thực, phản ánh đời sống thì được đón nhận; ngược lại, những tác phẩm
cầu kỳ, xa rời thực tế sẽ nhanh chóng bị đào thải. Điều này cho thấy
sức sáng tạo và vai trò to lớn của quần chúng trong việc hình thành giá trị văn hóa.
Tuy nhiên Nhân dân là người sáng tạo và thẩm định văn hóa, nhưng
quá trình hội nhập và hiện đại hóa khiến vai trò này đôi khi bị lu mờ
điển hình trong việc (Khó khan)
• Nhiều giá trị văn hóa dân gian bị mai một do toàn cầu hóa và đô thị hóa.
• Một số người trẻ thờ ơ với di sản, coi trọng văn hóa ngoại hơn văn hóa truyền thống.
Để phát huy đúng vai trò chủ thể của nhân dân trong sáng tạo và bảo
tồn văn hóa, cần chú trọng những hướng đi sau: (Giai phap) lOMoAR cPSD| 61099620
• Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc qua giáo dục và truyền thông.
• Tổ chức các hoạt động văn hóa gắn với cộng đồng để nhân dân
trực tiếp tham gia sáng tạo.
• Khuyến khích thanh niên tham gia các dự án bảo tồn văn hóa dân gian.
c.3.Người làm công tác văn hóa
Theo Hồ Chí Minh, người làm công tác văn hóa chính là những
“chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng”. Vì vậy, họ phải hiểu đúng và đánh
giá đúng vai trò của nhân dân trong sáng tác, xây dựng và thẩm định
các giá trị văn hóa. Đồng thời, chiến sĩ văn hóa phải nắm vững chức
năng và nhiệm vụ của văn hóa: nâng cao dân trí, bồi dưỡng lý tưởng
và đạo đức, định hướng lối sống mới, làm phong phú đời sống tinh thần.
Họ còn có trách nhiệm định hướng và nâng cao đời sống văn hóa của
nhân dân, giúp nhân dân tiếp nhận những giá trị chân chính, tiến bộ.
Đội ngũ văn nghệ sĩ, cán bộ văn hóa giữ vai trò định hướng tinh thần
cho nhân dân, nhưng trong thực tế lại có không ít hạn chế:
• Một số bộ phận văn nghệ sĩ, cán bộ văn hóa chưa thật sự “đi sâu
vào thực tiễn”, còn sáng tác xa rời đời sống.
• Có tình trạng tác phẩm nặng tính hình thức, chưa phản ánh đúng
tâm tư, nguyện vọng của quần chúng.
Để đội ngũ làm văn hóa thực sự trở thành “chiến sĩ trên mặt trận tư
tưởng”, cần thực hiện những giải pháp sau:
• Văn nghệ sĩ, cán bộ văn hóa phải thường xuyên gắn bó với thực
tiễn đời sống, lao động cùng nhân dân để hiểu sâu hơn.
• Khi sáng tác, cần kiên trì thực hiện lời dạy của Hồ Chí Minh:
“Viết cho ai, viết để làm gì, viết như thế nào.”
• Nhà nước và xã hội tạo điều kiện để văn nghệ sĩ tiếp cận thực tế,
đồng thời tôn vinh những tác phẩm chân chính phục vụ nhân dân. Ví dụ: lOMoAR cPSD| 61099620
• Trong kháng chiến: Trong kháng chiến chống Mỹ, các đội văn
nghệ xung kích đã mang tiếng hát, điệu múa đến tận chiến hào,
sân đình, nông thôn. Họ hát ngay bên hầm hào để cổ vũ bộ đội và
nhân dân. Những buổi biểu diễn giản dị ấy tiếp thêm tinh thần
chiến đấu và minh chứng rõ nhất cho tinh thần “văn hóa từ nhân
dân mà ra, vì nhân dân mà phục vụ”.
• Hiện nay: Ở nhiều địa phương, các “đêm hội văn nghệ xây dựng
nông thôn mới” được tổ chức. Người dân tự sáng tác tiểu phẩm,
hát dân ca, biểu diễn kịch ngắn với nội dung bảo vệ môi trường,
chống tệ nạn, giữ phong tục đẹp. Chính nhân dân vừa là người
sáng tạo vừa là khán giả, khiến những buổi diễn trở thành nơi gắn
kết cộng đồng, vừa vui chơi, vừa giáo dục. Ý nghĩa
1. Khẳng định vai trò quyết định của nhân dân trong văn hóa
Hồ Chí Minh đã đưa nhân dân trở thành trung tâm của đời sống văn
hóa. Người khẳng định: văn hóa không phải để trang trí cho giai cấp
thống trị, mà là để phục vụ nhân dân lao động – những người trực tiếp
sáng tạo và lưu giữ giá trị tinh thần dân tộc.
2. Thể hiện bản chất nhân văn, dân chủ của cách mạng
• Văn hóa không chỉ dành cho tầng lớp trí thức hay thành thị, mà
phảilan tỏa đến mọi miền đất nước, mọi tầng lớp xã hội. Đây là
quan điểm giàu nhân văn, làm nổi bật tinh thần “của dân, do dân,
vì dân” trong lĩnh vực văn hóa.
3. Định hướng sáng tác và hoạt động văn hóa – nghệ thuật
Văn nghệ sĩ phải sống cùng nhân dân, lấy đời sống của nhân dân làm
chất liệu. Chỉ có như vậy, tác phẩm mới chân thực, giàu sức sống, có
khả năng lay động và cổ vũ con người trong lao động, học tập, chiến đấu.
4. Giá trị thực tiễn sâu sắc hôm nay lOMoAR cPSD| 61099620
Trong thời kỳ hội nhập, tư tưởng ấy càng nhắc nhở chúng ta về khát
vọng phát triển đất nước và đặt lên vai mỗi công dân – nhất là thế hệ
trẻ – trách nhiệm giữ gìn, phát huy và sáng tạo những giá trị văn hóa
mới từ chính đời sống hàng ngày.
3. Quan điểm Hồ Chí Minh về xây dựng nền văn hóa mới
Ngay từ buổi đầu hoạt động cách mạng, Hồ Chí Minh đã đặc biệt quan
tâm đến vấn đề văn hóa. Người coi văn hóa là một mặt trận quan trọng,
song hành cùng chính trị, kinh tế, quân sự. Nền văn hóa mới theo tư
tưởng Hồ Chí Minh vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự nghiệp
cách mạng, nhằm giải phóng dân tộc, giải phóng xã hội và giải phóng con người.
3.1.Trước cách mạng tháng 8 năm 1945
Chúng ta có thể thấy rõ quan điểm của Bác qua chính những tác phẩm
mà Bác đã để lại trước Cách mạng tháng Tám. Chẳng hạn như cuốn
Đường Kách mệnh (1927) không chỉ là tài liệu chính trị mà còn là tác
phẩm văn hóa, khơi dậy tinh thần yêu nước và ý chí đấu tranh hay tờ
báo Việt Nam độc lập (1941) cũng trở thành tiếng nói mạnh mẽ, tập
hợp nhân dân vùng lên
Qua những tác phẩm và hoạt động đó, ta hiểu rằng trong bối cảnh
chuẩn bị cho cuộc đấu tranh giành độc lập, Hồ Chí Minh đã sớm đặt
ra yêu cầu phải xây dựng nền văn hóa dân tộc và đưa ra những định
hướng ban đầu. Người nhấn mạnh năm phương diện cơ bản:
• Xây dựng tâm lý: gây dựng tinh thần độc lập, tự cường, khơi dậy
lòng yêu nước, ý chí đấu tranh giành tự do.
• Xây dựng luân lý: đề cao đạo đức “biết hy sinh mình, làm lợi cho
quần chúng”, lấy lợi ích nhân dân làm mục tiêu tối thượng.
• Xây dựng xã hội: coi hạnh phúc của nhân dân là gốc rễ, mọi sự
nghiệp đều vì con người.
• Xây dựng chính trị: khẳng định quyền làm chủ của nhân dân, xây
dựng chế độ dân quyền.
• Xây dựng kinh tế: phát triển kinh tế để cải thiện đời sống vật chất,
tạo điều kiện nâng cao đời sống tinh thần. • lOMoAR cPSD| 61099620
Có thể thấy, ngay từ trước Cách mạng, người đã đặt nền tảng cho một
nền văn hóa gắn chặt với độc lập dân tộc và hạnh phúc nhân dân.
3.2.Sau cách mạng tháng tám 1945 và trong kháng chiến chống Pháp
Trong kháng chiến chống Pháp, ta đã từng có phong trào ‘tiếng hát át
tiếng bom’. Nhiều bài ca, khúc nhạc, những bức tranh cổ động, hay thơ
ca của Tố Hữu đã trở thành vũ khí tinh thần mạnh mẽ, cổ vũ quân dân ta chiến đấu.”
Những minh chứng đó cho thấy, sau khi giành được chính quyền, Hồ
Chí Minh đã xác định văn hóa là một mặt trận quan trọng, nơi văn nghệ
sĩ là chiến sĩ, còn tác phẩm văn hóa nghệ thuật chính là vũ khí phục vụ
nhân dân và Bác đã chỉ rõ: nền văn hóa mới Việt Nam phải mang ba đặc tính cơ bản: a.Tính dân tộc:
• Là “ cốt cách” văn hóa phải mang bản sắc Việt Nam, phản ánh
tâm hồn và cốt cách dân tộc.
• Phát huy, giữ gìn truyền thống như lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết, nhân nghĩa.
• Đồng thời biết tiếp thu tinh hoa nhân loại, làm giàu cho văn hóa dân tộc.
Ví dụ: khuyến khích sáng tạo nghệ thuật dựa trên làn điệu dân ca, lễ hội
truyền thống được làm sống lại, giáo dục sử dụng văn học dân gian như tư liệu. b.Tính khoa học:
• Văn hóa phải tiến bộ, hiện đại, phù hợp với quy luật phát triển của xã hội.
• Chống mê tín, hủ tục, lạc hậu; cổ vũ tri thức, lý trí, tinh thần khoa học.
• Hướng tới nâng cao dân trí, mở rộng tầm nhìn cho nhân dân. Ví
dụ: thúc đẩy giáo dục phổ cập, nghiên cứu khoa học xã hội và
nhân văn, nâng cao chất lượng đội ngũ trí thức văn hoá.
c.Tính đại chúng: lOMoAR cPSD| 61099620
• Văn hóa phải thuộc về nhân dân, phục vụ lợi ích thiết thực của nhân dân.
• Nhân dân không chỉ thụ hưởng mà còn trực tiếp sáng tạo nên các giá trị văn hóa.
• Từ lời ca, tiếng hát, phong trào văn nghệ quần chúng… tất cả đều
góp phần làm giàu văn hóa dân tộc.
Ví dụ: chương trình văn nghệ quần chúng, báo chí dân tộc, sách giáo
khoa phù hợp với mọi tầng lớp.
3.3.Nội dung xhcn của nền văn hóa mới
Trong công cuộc kiến thiết đất nước sau hòa bình, nhiều phong trào văn
hóa – xã hội đã ra đời. Chẳng hạn, phong trào “Người tốt, việc tốt” đã
nêu gương sáng trong lao động, học tập, chiến đấu. Hay như phong
trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” đã góp phần tạo
nên nếp sống mới, giản dị, lành mạnh trong cộng đồng. Những hoạt
động thiết thực đó phản ánh rõ nét quan điểm của Hồ Chí Minh: việc
xây dựng nền văn hóa mới phải toàn diện, từ con người đến đời sống
và sau khi khẳng định nền văn hóa Việt Nam phải có ba đặc tính dân
tộc – khoa học – đại chúng, Hồ Chí Minh nhấn mạnh: nền văn hóa ấy
còn phải mang nội dung xã hội chủ nghĩa. Trước hết nội dung xã hội
chủ nghĩa là thể hiện tính tiên tiến, tiến bộ, khoa học, hiện đại, biết tiếp
thu tinh hoa văn hóa nhân loại, phù hợp với trào lưu tiến hóa trong thời đại mới.
-Văn hóa xã hội chủ nghĩa phải thấm nhuần tinh thần nhân văn,
dân chủ, tiến bộ.
• đặt con người ở vị trí trung tâm, vì hạnh phúc và sự phát triển toàn diện của con người
• góp phần xây dựng xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, loại bỏ
những áp bức, bất công.
- Văn hóa xã hội chủ nghĩa phải biết kế thừa và phát huy truyền thống.
• Hồ Chí Minh luôn nhấn mạnh: “Dân ta phải biết sử ta, cho tường
gốc tích nước nhà Việt Nam”. lOMoAR cPSD| 61099620
• Những giá trị truyền thống như lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết,
nhân nghĩa, cần – kiệm – liêm – chính… cần được giữ gìn và phát triển.
• Đồng thời, văn hóa mới phải được đổi mới, sáng tạo để phù hợp
với điều kiện lịch sử của thời đại.
-Văn hóa xã hội chủ nghĩa phải là nền văn hóa sáng tạo, phát triển không ngừng.
• Văn hóa không chỉ dừng lại ở việc kế thừa, mà còn phải tạo ra
những giá trị mới phù hợp với yêu cầu xây dựng chủ nghĩa xã hội.
• Nó phải khuyến khích sự sáng tạo của văn nghệ sĩ, trí thức và quần
chúng nhân dân. Qua đó hình thành một đời sống văn hóa phong
phú, lành mạnh, góp phần xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa.
Như vậy nội dung xã hội chủ nghĩa của nền văn hóa mới chính là sự kết
hợp hài hòa giữa truyền thống dân tộc và tinh hoa thời đại, vừa giữ bản
sắc, vừa đổi mới, nhằm phục vụ mục tiêu: độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Ý nghĩa chung
a. Khẳng định vai trò của văn hóa trong cách mạng
• Tư tưởng của Hồ Chí Minh chứng minh rằng văn hóa không chỉ
là đời sống tinh thần, mà còn là mặt trận quan trọng ngang hàng
với chính trị, kinh tế, quân sự.
• Văn hóa trở thành động lực, vũ khí tinh thần góp phần trực tiếp
vào sự nghiệp giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước. 
b. Định hướng cho việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam
• Ba tính chất dân tộc – khoa học – đại chúng trở thành kim chỉ
nam cho việc phát triển văn hóa Việt Nam đến nay.
• Nội dung xây dựng con người mới, đời sống mới đã và đang được
cụ thể hóa trong nhiều phong trào thực tiễn.
c. Giá trị bền vững trong thời đại hôm nay lOMoAR cPSD| 61099620
• Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, quan điểm của
Hồ Chí Minh nhắc nhở chúng ta phải giữ gìn bản sắc dân tộc
đồng thời tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại.
• Đặc biệt, tư tưởng “văn hóa soi đường cho quốc dân đi” tiếp tục
định hướng cho công cuộc xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên
tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.  Ý nghĩa cá nhân
• Mỗi cán bộ, đảng viên và mỗi công dân đều có trách nhiệm tham
gia xây dựng, gìn giữ văn hóa.
• Văn nghệ sĩ phải thực sự là “chiến sĩ trên mặt trận văn hóa”, sáng
tạo tác phẩm có giá trị chân chính, phục vụ nhân dân.
• Thanh niên, thế hệ trẻ cần nuôi dưỡng lý tưởng, trau dồi tri thức,
rèn luyện nhân cách để trở thành con người mới XHCN.
Câu hỏi trắc nghiệm cuối bài
Câu 1: Trong các luận điểm sau đây về văn hóa, luận điểm nào của
HCM nói về chức năng của văn hóa?
A. Kháng chiến hóa văn hóa, văn hóa hóa kháng chiến
B. Văn hóa cũng là 1 mặt trận
C. Xây dựng chính trị: dân quyền
D. Văn hóa phải thiết thực phục vụ nhân dân, góp phần vào việc nâng
cao đời sống vui tươi, lành mạnh của quần chúng
Câu 2: Hoàn thiện câu sau đây của HCM: "Văn hóa phải [...] cho quốc dân đi" A. Mở đường B. Chỉ đường C. Soi đường D. Dẫn đường lOMoAR cPSD| 61099620
Câu 3: Trong cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân, nền văn hóa mới
có những tính chất nào? A. Dân tộc, đại chúng, hiện đại
B. Dân tộc, khoa học, dân chúng
C. Dân tộc, khoa học, đại chúng
D. Dân tộc, khoa học, quần chúng
Câu 4: HCM đánh giá cao nhất yếu tố nào trong giá trị văn hóa dân tộc? A. Lòng yêu nước
B. Ý thức đoàn kết cộng đồng C. Lòng thương người D. Yêu lao động
Câu 5: Theo HCM, chức năng của văn hóa là?
A. Bồi dưỡng tư tưởng đúng đắn và tình cảm cao đẹp B. Nâng cao dân trí
C. Bồi dưỡng những phẩm chất và phong cách tốt đẹp D. Tất cả đều đúng