Tiểu luận Bằng kiến thức triết học và hiểu biết của mình, hãy làm rõ quan điểm “Điều kiện vật chất thay đổi thì sớm muộn tư tưởng, tinh thần cũng thay đổi theo”  môn triết học Mác – Lê nin–Trường Đại học bách khoa - đại học Đà Nẵng. 

MỤC LỤC MỞ ĐẦU
Lý do chọn đề tài nghiên cứu: ......................................................................... 2
CHƯƠNG 1 .......................................................................................................... 2
Quan điểm của triết học Mác - Lê-nin về mối quan hệ vật chất và ý thức:
. .......................................................................................................................... 2
1. Vật chất quyết định ý thức ........................................................................ 2
2. Ý thức tác động trở lại vật chất................................................................. 3
3. Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức .................................... 3
CHƯƠNG 2 .......................................................................................................... 4
Điều kiện vật chất thay đổi, sớm muộn thì tư tưởng, tinh thần thay đổi
theo .................................................................................................................... 4
1. Vai trò quyết định của điều kiện vật chất ................................................. 4
2. Tư tưởng và tinh thần là phản ánh của điều kiện vật chất ..................... 5
3. Sự thay đổi tư tưởng và tinh thần trong quá trình phát triển xã hội ...... 5
4. Mối quan hệ giữa điều kiện vật chất và tinh thần trong thời kỳ hiện đại
. ....................................................................................................................... 6
KẾT LUẬN .......................................................................................................... 7 1 MỞ ĐẦU
Lý do chọn đề tài nghiên cứu:
Quan điểm "Điều kiện vật chất thay đổi thì sớm muộn tư tưởng tinh thần cũng thay đổi
theo" đã trở thành một trong những luận điểm cốt lõi của triết học Mác - Lênin. Trong
một thế giới đang thay đổi nhanh chóng, các điều kiện vật chất như công nghệ, kinh tế
và chính trị không ngừng biến đổi, đặt ra câu hỏi về tác động của những biến đổi này
lên tư duy, nhận thức và giá trị tinh thần của con người. Việc nghiên cứu mối quan hệ
này không chỉ mang lại giá trị lý luận mà còn giúp chúng ta hiểu rõ hơn về sự phát
triển của xã hội và con người trong bối cảnh hiện đại.
Chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy điều này qua những thay đổi trong cuộc sống hàng
ngày, từ sự bùng nổ của công nghệ cho đến những cải cách trong lĩnh vực kinh tế.
Những biến đổi này không chỉ ảnh hưởng đến cách con người lao động và giao tiếp mà
còn tác động sâu sắc đến hệ thống giá trị và cách chúng ta suy nghĩ. Việc hiểu rõ mối
quan hệ giữa vật chất và ý thức không chỉ giúp chúng ta nắm bắt được quy luật phát
triển của xã hội, mà còn mang lại giá trị thực tiễn lớn trong việc hoạch định các chính
sách và dự báo những xu hướng tương lai.
Bên cạnh đó, nghiên cứu về mối quan hệ này còn giúp con người chuẩn bị tốt hơn cho
những thay đổi sắp tới, khi những tiến bộ về công nghệ, trí tuệ nhân tạo và tự động hóa
đang từng ngày thay đổi cách chúng ta sống, làm việc và suy nghĩ. Do đó, việc lựa
chọn nghiên cứu đề tài này không chỉ nhằm làm sáng tỏ những khía cạnh lý luận quan
trọng mà còn giúp giải quyết các câu hỏi lớn về sự phát triển xã hội trong bối cảnh hiện đại. CHƯƠNG 1
Quan điểm của triết học Mác - Lê-nin về mối quan hệ vật chất và ý thức:
Trong triết học Mác - Lê-nin, mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là một trong những
vấn đề trung tâm, có ý nghĩa quyết định trong việc xây dựng nền tảng lý luận và
phương pháp luận của toàn bộ hệ thống triết học duy vật biện chứng. Quan điểm này
không chỉ giúp giải thích về bản chất của thế giới mà còn là cơ sở lý luận để con người
hiểu rõ hơn về sự phát triển của xã hội và tư duy. Triết học Mác - Lê-nin xác định rằng
vật chất có vai trò quyết định đối với ý thức, trong khi ý thức lại có khả năng tác động
trở lại đối với vật chất, tạo nên một mối quan hệ biện chứng chặt chẽ và phức tạp.
1. Vật chất quyết định ý thức
Triết học Mác - Lê-nin khẳng định vật chất là cái có trước, ý thức là cái có sau, và vật
chất đóng vai trò quyết định đối với sự hình thành và phát triển của ý thức. Theo quan
điểm duy vật, vật chất là thực tại khách quan, tồn tại độc lập với ý thức con người. Nó 2
bao gồm toàn bộ thế giới tự nhiên và xã hội mà con người có thể cảm nhận và tác
động. Mác và Ăng-ghen đã phê phán quan điểm duy tâm, khi coi ý thức là cái có
trước, cho rằng ý thức tạo ra thế giới vật chất. Trái lại, các nhà triết học duy vật biện
chứng cho rằng chính vật chất mới là nền tảng sinh ra ý thức.
Vật chất, theo Mác, là cái tồn tại khách quan, không phụ thuộc vào con người và ý
thức của con người. Điều này được thể hiện qua cách mà con người luôn phải phụ
thuộc vào các điều kiện vật chất cụ thể để tồn tại và phát triển, từ thức ăn, nước uống,
đến nơi ở và điều kiện tự nhiên. Ý thức chỉ xuất hiện khi con người đã tiến hóa đến
một mức độ nhất định, có khả năng nhận thức và phản ánh lại thế giới vật chất. Điều
này cho thấy, ý thức không thể tồn tại độc lập mà phụ thuộc hoàn toàn vào điều kiện vật chất xung quanh.
Trong quá trình lịch sử, sự thay đổi của vật chất đã dẫn đến sự thay đổi của ý thức. Ví
dụ, khi phương thức sản xuất thay đổi từ chế độ nông nghiệp thủ công sang công
nghiệp hiện đại, ý thức và tư duy của con người cũng thay đổi theo, phản ánh sự phát
triển mới về kinh tế, xã hội. Như vậy, vật chất luôn đóng vai trò quyết định, định
hướng và tạo nền tảng cho sự hình thành và phát triển của ý thức.
2. Ý thức tác động trở lại vật chất
Mặc dù triết học Mác - Lê-nin khẳng định vai trò quyết định của vật chất đối với ý
thức, nhưng đồng thời, ý thức cũng có vai trò quan trọng trong việc tác động ngược lại
vật chất. Đây là một phần quan trọng của mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức.
Ý thức, theo Mác và Lê-nin, không chỉ là sự phản ánh thụ động thế giới vật chất mà
còn có thể trở thành một lực lượng sáng tạo. Thông qua hoạt động thực tiễn, con người
sử dụng ý thức để nhận thức thế giới xung quanh, từ đó tác động và cải biến thế giới
vật chất theo mong muốn và nhu cầu của mình. Chẳng hạn, con người dựa vào tri thức
và ý thức của mình để sáng tạo ra các công cụ lao động, phương tiện sản xuất, từ đó
làm thay đổi điều kiện sống và môi trường xung quanh. Việc con người hiểu biết về
quy luật tự nhiên, xã hội, rồi ứng dụng chúng vào thực tiễn chính là minh chứng rõ
ràng cho vai trò tác động ngược trở lại của ý thức đối với vật chất.
Mác nhấn mạnh rằng, ý thức của con người không tồn tại biệt lập mà được biểu hiện
qua hoạt động thực tiễn. Ý thức giúp con người đưa ra những mục tiêu, kế hoạch cụ
thể để thay đổi thế giới vật chất xung quanh. Trong quá trình đó, ý thức còn giúp con
người dự báo trước được các kết quả, định hướng hành động và điều chỉnh sao cho
phù hợp với điều kiện khách quan. Tuy nhiên, sự tác động của ý thức lên vật chất luôn
phải tuân thủ các quy luật khách quan của vật chất. Ý thức không thể biến đổi thế giới
theo ý muốn chủ quan, nếu đi ngược lại quy luật khách quan của vật chất thì mọi nỗ
lực cải biến đều thất bại.
3. Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức 3
Điểm quan trọng trong triết học Mác - Lê-nin về mối quan hệ vật chất và ý thức chính
là tính biện chứng. Biện chứng là quá trình biến đổi, phát triển không ngừng nghỉ giữa
vật chất và ý thức, với vật chất đóng vai trò chủ đạo nhưng ý thức có khả năng tác động trở lại.
Mác và Lê-nin đã vận dụng phương pháp biện chứng để nghiên cứu mối quan hệ giữa
vật chất và ý thức, cho thấy rằng sự vận động và phát triển của cả hai không diễn ra
độc lập, mà luôn tương tác qua lại lẫn nhau. Điều này có nghĩa là trong quá trình phát
triển, sự biến đổi của vật chất dẫn đến những thay đổi trong tư duy và nhận thức của
con người. Ngược lại, khi con người nhận thức sâu sắc về thực tiễn và có khả năng
định hướng hành động dựa trên tri thức và ý thức, thì họ có thể tác động tích cực vào
thế giới vật chất, tạo ra những điều kiện thuận lợi hơn cho sự tồn tại và phát triển.
Mối quan hệ này không dừng lại ở các hoạt động cá nhân mà còn thể hiện ở quy mô xã
hội. Ví dụ, trong quá trình lịch sử, các cuộc cách mạng xã hội, chính trị đều xuất phát
từ những thay đổi lớn về điều kiện vật chất. Khi nền kinh tế thay đổi, dẫn đến những
bất ổn hoặc sự thay đổi về cơ cấu xã hội, tư tưởng cách mạng xuất hiện, thúc đẩy quá
trình chuyển đổi xã hội và chính trị. Ngược lại, tư tưởng cách mạng cũng góp phần
thúc đẩy sự thay đổi về điều kiện vật chất, thông qua việc xây dựng các chính sách kinh tế, xã hội mới.
Triết học Mác - Lê-nin khẳng định mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức,
với vật chất giữ vai trò quyết định nhưng ý thức có khả năng tác động trở lại vật chất
thông qua hoạt động thực tiễn. Mối quan hệ này giải thích cho chúng ta không chỉ về
bản chất của thế giới mà còn về cách xã hội và con người phát triển. Trong bối cảnh
hiện đại, hiểu rõ về mối quan hệ này giúp con người có cái nhìn toàn diện hơn về sự
phát triển của xã hội và vai trò của bản thân trong việc cải biến thế giới xung quanh. CHƯƠNG 2
Điều kiện vật chất thay đổi, sớm muộn thì tư tưởng, tinh thần thay đổi theo
Trong triết học Mác - Lê-nin, một trong những luận điểm cốt lõi là quan hệ giữa điều
kiện vật chất và tư tưởng, tinh thần. Quan điểm cho rằng "Điều kiện vật chất thay đổi,
sớm muộn thì tư tưởng, tinh thần cũng thay đổi theo" phản ánh mối quan hệ biện
chứng giữa vật chất và ý thức. Vật chất, trong triết học duy vật biện chứng, giữ vai trò
quyết định đối với sự tồn tại và phát triển của ý thức. Khi những điều kiện vật chất –
bao gồm kinh tế, xã hội và môi trường sống – thay đổi, tư tưởng và tinh thần của con
người cũng sẽ thay đổi tương ứng, phù hợp với bối cảnh mới. Dưới góc nhìn của triết
học Mác - Lê-nin, chúng ta sẽ phân tích và làm rõ quan điểm này từ nhiều khía cạnh khác nhau.
1. Vai trò quyết định của điều kiện vật chất
Điều kiện vật chất trong triết học Mác - Lê-nin được hiểu là toàn bộ những yếu tố liên
quan đến thế giới vật chất, bao gồm cả điều kiện kinh tế, cơ sở hạ tầng, các yếu tố tự 4
nhiên và xã hội. Điều kiện vật chất không chỉ là nền tảng cho sự tồn tại vật lý của con
người mà còn là cơ sở quyết định mọi hoạt động tư tưởng, tinh thần. Quan điểm này
khác biệt với triết học duy tâm, vốn cho rằng ý thức hoặc tinh thần là nguồn gốc quyết
định của mọi sự vật và hiện tượng.
Theo triết học Mác - Lê-nin, vật chất luôn tồn tại khách quan, độc lập với ý thức và là
cơ sở của mọi hoạt động con người. Khi điều kiện vật chất thay đổi, dù là về phương
thức sản xuất, hệ thống kinh tế hay môi trường sống, tư duy và tư tưởng của con người
cũng không thể không thay đổi. Ví dụ, khi xã hội từ nền kinh tế phong kiến chuyển
sang nền kinh tế tư bản chủ nghĩa, ý thức hệ và hệ thống tư tưởng cũng phải thay đổi
theo để phù hợp với cơ sở kinh tế mới. Điều này cho thấy mối quan hệ mật thiết giữa
điều kiện vật chất và tư tưởng, tinh thần.
Cụ thể hơn, khi điều kiện vật chất được cải thiện, tư tưởng của con người cũng sẽ phát
triển theo hướng tích cực hơn, hướng tới sự tự do và sáng tạo. Ngược lại, khi điều kiện
vật chất suy thoái, nghèo đói và bất ổn kinh tế kéo dài, tư tưởng và tinh thần của con
người có xu hướng trở nên tiêu cực, mang tính bảo thủ hoặc thụ động. Do đó, sự phát
triển của tư tưởng và tinh thần luôn chịu sự chi phối của điều kiện vật chất xung quanh.
2. Tư tưởng và tinh thần là phản ánh của điều kiện vật chất
Ý thức và tư tưởng của con người được hình thành và phát triển thông qua quá trình
phản ánh hiện thực vật chất. Quá trình này không diễn ra tức thời mà luôn có sự tác
động qua lại giữa vật chất và tinh thần. Tuy nhiên, triết học Mác - Lê-nin khẳng định
vật chất luôn có vai trò quyết định, bởi lẽ mọi hình thức của ý thức, từ tư duy cá nhân
đến tư tưởng xã hội, đều là sự phản ánh hiện thực vật chất.
Trong quá trình lao động, sản xuất và sinh hoạt, con người không chỉ tiếp xúc với điều
kiện vật chất mà còn nhận thức về chúng, từ đó hình thành các khái niệm, tư tưởng, và
giá trị tinh thần. Khi điều kiện vật chất thay đổi, nhận thức và ý thức về thế giới xung
quanh cũng thay đổi theo. Ví dụ, khi xã hội phát triển về kinh tế và khoa học, con
người dần dần thay đổi cách nhìn nhận về nhiều vấn đề như vai trò của công nghệ,
quyền tự do, và giá trị cá nhân. Những thay đổi này phản ánh sự biến đổi của điều kiện
vật chất, góp phần định hình nên tư tưởng, văn hóa và tinh thần của xã hội.
Một minh chứng rõ ràng cho sự thay đổi này là cách mạng công nghiệp. Khi nền công
nghiệp phát triển, tư tưởng con người chuyển từ lối sống nông nghiệp truyền thống,
bảo thủ sang lối sống công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Các giá trị như sự lao động sáng
tạo, tính hiệu quả, và tiến bộ kỹ thuật dần trở thành những tư tưởng chính thống, thay
thế cho những giá trị truyền thống, ổn định trước đây. Điều này cho thấy sự biến đổi
về điều kiện vật chất đã dẫn đến sự thay đổi sâu sắc về tư tưởng và tinh thần của cả một thời đại.
3. Sự thay đổi tư tưởng và tinh thần trong quá trình phát triển xã hội 5
Xã hội không ngừng biến đổi và phát triển, kéo theo đó là sự thay đổi của các điều
kiện vật chất. Mỗi giai đoạn phát triển của lịch sử đều chứng kiến sự thay đổi mạnh mẽ
trong tư tưởng và tinh thần, phản ánh sự phát triển hoặc suy thoái của cơ sở vật chất xã
hội. Từ xã hội nô lệ, phong kiến, tư bản đến xã hội xã hội chủ nghĩa, mỗi giai đoạn đều
được định hình bởi những điều kiện vật chất nhất định, và tư tưởng chủ đạo trong xã
hội cũng được phát triển để phù hợp với các điều kiện đó.
Điều kiện vật chất không chỉ ảnh hưởng đến tư tưởng của cá nhân mà còn chi phối hệ
tư tưởng của cả một xã hội. Mác từng khẳng định, ý thức xã hội là sản phẩm của tồn
tại xã hội. Tức là, khi cơ sở hạ tầng kinh tế thay đổi, ý thức hệ và hệ thống tư tưởng
của toàn xã hội cũng phải thay đổi để phản ánh những mối quan hệ kinh tế mới. Ví dụ,
khi nền kinh tế thị trường tự do trở nên phổ biến, tư tưởng về tự do cá nhân, cạnh tranh
và lợi ích kinh tế cá nhân trở thành những giá trị tinh thần được tôn vinh. Ngược lại,
khi xã hội bước vào giai đoạn khủng hoảng kinh tế hoặc suy thoái, tư tưởng về sự công
bằng xã hội, đoàn kết cộng đồng lại được nhấn mạnh.
Không chỉ trong quy mô xã hội, sự thay đổi của điều kiện vật chất còn ảnh hưởng trực
tiếp đến nhận thức cá nhân. Khi đời sống vật chất của một cá nhân thay đổi, nhận thức
và tư tưởng của họ cũng dần biến đổi theo. Những người sống trong điều kiện vật chất
khó khăn có xu hướng hình thành tư tưởng bi quan, thiếu niềm tin vào tương lai.
Ngược lại, những cá nhân sống trong điều kiện vật chất đầy đủ có xu hướng phát triển
tư tưởng lạc quan, hướng tới sự cải tiến và phát triển bản thân.
4. Mối quan hệ giữa điều kiện vật chất và tinh thần trong thời kỳ hiện đại
Trong thời kỳ hiện đại, khi thế giới đang chứng kiến sự phát triển vượt bậc của khoa
học và công nghệ, mối quan hệ giữa điều kiện vật chất và tư tưởng, tinh thần càng trở
nên rõ ràng hơn bao giờ hết. Sự thay đổi liên tục của công nghệ thông tin, trí tuệ nhân
tạo, và tự động hóa đã làm thay đổi không chỉ cách con người làm việc, giao tiếp, mà
còn thay đổi cách suy nghĩ và tư duy. Những điều kiện vật chất mới mẻ đã thúc đẩy sự
phát triển của các tư tưởng về sự sáng tạo, cải tiến và khả năng tự do cá nhân. Con
người hiện đại có xu hướng hướng tới những giá trị tinh thần mới, phù hợp với sự phát
triển của khoa học công nghệ.
Bên cạnh đó, các vấn đề về môi trường, biến đổi khí hậu, và phát triển bền vững cũng
tạo ra những thay đổi trong tư tưởng và tinh thần của con người. Trước những thách
thức này, tư tưởng về bảo vệ môi trường, sự cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ
tài nguyên thiên nhiên đã trở thành những giá trị quan trọng trong xã hội hiện đại. Điều
này cho thấy, tư tưởng và tinh thần không ngừng thay đổi và phát triển, chịu ảnh
hưởng mạnh mẽ từ điều kiện vật chất trong bối cảnh mới.
Quan điểm "Điều kiện vật chất thay đổi, sớm muộn thì tư tưởng, tinh thần cũng thay
đổi theo" của triết học Mác - Lê-nin phản ánh một mối quan hệ biện chứng quan trọng
giữa vật chất và ý thức. Vật chất đóng vai trò quyết định, nhưng sự phát triển của tư
tưởng và tinh thần lại có thể tác động trở lại, cải biến và thay đổi điều kiện vật chất.
Mối quan hệ này không chỉ có ý nghĩa lý thuyết mà còn giúp chúng ta hiểu rõ hơn về 6
sự phát triển của xã hội và tư duy trong bối cảnh hiện đại. Trong một thế giới không
ngừng biến đổi, việc nhận thức rõ ràng về mối quan hệ giữa điều kiện vật chất và tư
tưởng sẽ giúp con người thích ứng và phát triển một cách hiệu quả hơn. KẾT LUẬN
Từ những phân tích trên, có thể khẳng định rằng quan điểm "Điều kiện vật chất thay
đổi thì sớm muộn tư tưởng tinh thần cũng thay đổi theo" là một nguyên lý cốt lõi trong
triết học Mác - Lê-nin. Vật chất, với vai trò quyết định, tác động sâu sắc đến sự hình
thành và phát triển của tư tưởng, tinh thần. Sự biến đổi của điều kiện vật chất, từ kinh
tế, khoa học kỹ thuật đến các yếu tố xã hội và tự nhiên, không chỉ thay đổi cách con
người suy nghĩ mà còn ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống tư tưởng và giá trị tinh thần
trong xã hội. Từ những tiến bộ về công nghệ đến các cải cách xã hội, chúng ta có thể
thấy rõ mối quan hệ mật thiết này. Việc nhận thức đúng đắn về quan hệ biện chứng
giữa vật chất và tinh thần không chỉ giúp hiểu rõ hơn về sự phát triển của xã hội mà
còn góp phần quan trọng trong việc hoạch định chính sách, dự báo xu hướng tương lai
và định hướng phát triển cá nhân, tập thể trong bối cảnh xã hội hiện đại. 7