Tiểu luận Phân tích, làm rõ nguyên nhân của tội phạm từ môi trường sống môn Tội phạm học | Trường Đại học Luật Hà Nội

lOMoAR cPSD| 58448089 BỘ TƯ PHÁP
BỘ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI
------------------------- HỌ VÀ TÊN SINH
: TRẦN TRỌNG THÀNH VIÊN MÃ SỐ SINH VIÊN : 463334 TIỂU LUẬN
“ Phân tích, làm rõ nguyên nhân của tội phạm từ môi trường
sống. Cho ví dụ phân tích cụ thể”
( Bộ môn: Tội phạm học ) Hà nội, 2024 MỤC LỤC lOMoAR cPSD| 58448089 BỐ CỤC
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 3
A. CƠ SỞ LÝ LUẬN ................................................................................................. 3
I. Khái niệm nguyên nhân của tội phạm ............................................................. 3
II. Nhóm nguyên nhân của tội phạm ................................................................... 4
B. NGUYÊN NHÂN CỦA TỘI PHẠM TỪ MÔI TRƯỜNG SỐNG ................... 4
I. Các tiểu môi trường mà cá nhân đang sống và giao tiếp thường xuyên ...... 5
1. Môi trường gia đinh ...................................................................................... 5
2. Môi trường trường học .................................................................................. 8
3. Môi trường nơi cá nhân làm việc hoặc cư trú ............................................. 10
II. Môi trường xã hội vĩ mô ................................................................................ 12
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 13
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 14 lOMoAR cPSD| 58448089 MỞ ĐẦU
Tội phạm là một hiện tượng xã hội phức tạp, tồn tại ở mọi quốc gia và có những
nguyên nhân đa dạng. Một trong những nguyên nhân quan trọng góp phần vào sự
hình thành và phát triển của tội phạm chính là môi trường sống. Môi trường sống,
bao gồm gia đình, trường học, khu dân cư và xã hội nói chung, có ảnh hưởng sâu
sắc đến hành vi của con người. Việc phân tích và làm rõ nguyên nhân của tội phạm
từ môi trường sống không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bản chất của tội phạm
mà còn cung cấp những giải pháp thiết thực để phòng ngừa và giảm thiểu tội phạm trong cộng đồng.
Bài luận này sẽ đi sâu vào phân tích các yếu tố môi trường sống có thể dẫn đến hành
vi tội phạm, bao gồm tác động của gia đình, ảnh hưởng của trường học, môi trường
khu dân cư, và các yếu tố xã hội khác. Qua đó, chúng ta sẽ thấy rõ mối liên hệ giữa
môi trường sống và hành vi tội phạm, từ đó đưa ra những khuyến nghị nhằm cải
thiện môi trường sống, góp phần giảm thiểu tội phạm và xây dựng một xã hội an toàn hơn. A. CƠ SỞ LÝ LUẬN
I. Khái niệm nguyên nhân của tội phạm
Tội phạm là hiện tượng có tính chất cá nhân và xã hội. Do đó khi tìm hiểu về nguyên
nhân của tội phạm phải nghiến cứu cả nguyên nhân bắt nguồn từ phía xã hội và
nguyên nhân xuất phát từ cá nhân người phậm tội, sự tác động của nguyên nhân xã
hội tới cá nhân dẫn đến sự hình thành nhân cách lệch lạc của cá nhân người phạm
tội, từ đó phát sinh tội phạm. Bên cạnh đó cũng cần tìm hiểu cả tình huống cụ thể
bởi vì trong một số trường hợp, tình huống đóng vai trò như là nguyên nhân phát sinh tội phạm.1
Khi tìm hiểu bất kì vụ án cụ thể nào, ta sẽ thấy tội phạm phát sinh là do tác động của
nhiều nhân tố khác nhau và không phải là tác động chỉ từ nhân tố nào đó. Các nhân
1 Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Tội phạm học, 2024, tr 140. lOMoAR cPSD| 58448089
tố được coi là “tác nhân” làm phát sinh tội phạm có sự tác động qua lại với nhau và
trong tình huống cụ thể, nhất định mới có thể làm phát sinh tội phạm.
Từ đó rút ra được, nguyên nhân của tội phạm là tổng hợp các nhân tố mà sự
tác động qua lại giữa chúng đưa đến việc thực hiện tội phạm của người phạm tội.
II. Nhóm các nguyên nhân của tội phạm
Ở mức độ tổng quan, cỏ thể chia nguyên nhân của tội phạm thành những nhóm nguyên nhân sau:
+ Nhóm nguyên nhân từ môi trường sống;
+ Nhóm nguyên nhân xuất phát từ phía người phạm tội;
+ Tình huống cụ thể (trong một số trường hợp được coi là nguyên nhân đưa đến việc phát sinh tội phạm).
Có thể mô tả về nguyên nhân của tội phạm thông qua sơ đồ sau2: Môi trường sống tiêu cực Tác động Hình Cá nhân thành Ý định phạm tội Tác động Thực hiện tội Tình huống cụ thể phạm
B. NGUYÊN NHÂN CỦA TỘI PHẠM TỪ MÔI TRƯỜNG SỐNG
Đây là những nhân tố không thuận lợi từ môi trường sống tác động đến sự hình thành
nhân cách lệch lạc của cá nhân.
Sự hình thành, phát triển nhân cách cá nhân với tính chất là thực thể của xã hội bắt
đầu từ khi con người đứợc sinh ra và trải qua hàng loạt các giai đoạn khác nhau, mỗi
2 Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Tội phạm học, 2024, tr 143. lOMoAR cPSD| 58448089
giai đoạn đều có những nhân tố thuận lợi và không thuận lợi từ môi trường sống (với
mức độ khác nhau tuỳ từng trường hợp cụ thể).
I. Các tiểu môi trường mà cá nhân đang sống và giao tiếp thường xuyên
1. Môi trường gia đình
Có một thực trạng đang xảy ra trong những năm gần đây đó là vấn đề giáo dục
con cái trong nhiều gia đình chưa thật sự được chú trọng. Các bậc cha mẹ, do yêu
cầu của nhu cầu đời sống vật chất, do sự cạnh tranh và đào thải của thị trường lao
động nên dành rất nhiều thời gian cho công việc. Vì vậy, rất nhiều gia đình gần như
giao việc giáo dục, chăm sóc con cái cho nhà trường hoặc là các thành viên khác trong gia đình.
Gia đình có ảnh hưởng nhất trong việc hình thành nhân cách cá nhân trong thời
kì thơ ấu. Trong gia đình, đứa trẻ bắt đầu học hỏi, bắt chước hành vi (bao gồm cà
hành vi tốt cũng như hành vi xấu) từ các thành viên trong gia đình mà nó có dịp quan
sát. Thông thường, quá trình học hỏi, bắt chước hành vi xấu của trẻ diễn ra nhanh
hơn, dễ dàng hơn so với bắt chước hành vi tốt. Càng lớn, đứa trẻ càng có khao khát
khám phá thế giới xung quanh, vì vậy quá trình nhận thức cũng như học hỏi, bắt
chước dần dần mở rộng phạm vi không còn dừng lại ở các thành viên trong gia đình
nữa mà bắt đầu vươn ra bên ngoài, tuy nhiên nhận thức, lối sống của trẻ vẫn mang
dấu ấn của việc ảnh hưởng từ các thành viên trong gia đình.
Do đó, nếu đứa trẻ sống trong môi trường gia đình an toàn, lành mạnh luôn chú
trọng giáo dục nhân cách cho trẻ, hướng trẻ sống thiện, trung thực, nhân hậu, vươn
lên trong học tập, công việc thì sẽ hạn chế hiệu quả việc hình thành nhân cách lệch
lạc của cá nhân. Ngược lại, sống trong môi trường gia đình không an toàn, không
lành mạnh thì có thể tác động, ảnh hưởng, dẫn đến việc hình thành nhân cách lệch lạc của cá nhân.
Có thể kể ra một số nhân tố có thể tác động đến việc hình thành nhân cách lệch lạc của cá nhân:
+ Cha và (hoặc) mẹ buông lỏng việc giáo dục con cái, để mặc con cái phát triển tự
nhiên hoặc phó thác việc giáo dục trẻ cho nhà trường và xã hội. Khi phát hiện trẻ có lOMoAR cPSD| 58448089
những biểu hiện sai trái đã không uốn nắn kịp thời mà vẫn thờ ơ, không quan tâm, thậm chí còn dung túng.
+ Cha và (hoặc) mẹ quá nuông chiều hoặc quá hà khắc trong giáo dục con cái đều
có thể ảnh hưởng đến việc hình thành nhân cách của trẻ.
+. Cha và (hoặc) mẹ không gưong mẫu trong lối sống như có hành vi phạm tội, sa
đà vào tệ nạn xã hội như nghiện hút, cờ bạc, mại dâm hoặc có lối sống quá thực dụng
chỉ biết coi trọng đồng tiền mà coi nhẹ các giá trị đạo đức; hoặc đứa trẻ lớn lên trong
gia đình mà bạo lực gia đình luôn tồn tại...
+ Cha và (hoặc) mẹ dạy con lối sống thực dụng, thậm chí xúi giục, dụ dỗ, ép buộc
con cái vào con đường phạm tội.
+ Các nhân tố khác như: trong gia đình có nhiều thành viên phạm tội, cha và (hoặc)
mẹ ngoại tình; đứa trẻ lớn lên trong môi trường thiếu cả cha mẹ hoặc thiểu cha (thiếu
mẹ), trong gia đình có nhiều thành viên ưa lối hành xử bạo lực, côn đồ, ngang ngược... Ví dụ thực tế:
Hiện nay ở các nơi đô thị, do nhiều lý do khác nhau, bố mẹ vì mải mê với công
việc của mình nên lơ là việc chăm sóc, dạy dỗ con cái. Và điều này rất dễ dàng dẫn
trẻ đến con đường phạm tội. Có những trẻ do đời sống kinh tế gia đình không đáp
ứng được nhu cầu ăn chơi, đua đòi nên đã tìm mọi cách để kiếm tiền tiêu xài và đã
lao vào con đường phạm tội
Theo số liệu năm 2010 của Bộ Công An, tại trường Giáo Dưỡng số 2 Ninh Bình,
60-70% các em vi phạm pháp luật, có hành vi lệch chuẩn là do sự giáo dục của gia
đình không nghiêm khắc; 29% số em hư do bố mẹ chết, ly hôn hoặc đi tù. Bên cạnh
việc buông lỏng quản lý là sự bao che, không nghiêm khắc với thói hư tật xấu của
con em mình.3 Có không ít gia đình khi thấy con em mình vi phạm pháp luật, phạm
tội đã ra sức chạy chọt, lo lót để được tha bổng hoặc nhẹ tội. Những việc làm ấy đã
tiếp tay cho con cái họ coi thường pháp luật, tiếp tục làm trái, vi phạm pháp luật.
3 Th.S. Lê Bích Ngọc, “Ảnh hưởng của yếu tố gia đình với hành vi vi phạm pháp luật của vị thành niên”, Tạp chí
Ban chuyên giáo Trung Ương, ngày 11/9/2011. lOMoAR cPSD| 58448089
Cha mẹ làm sai, con làm theo Người xưa thường cho rằng muốn con cái trở thành
thương nhân thì nên ở gần chợ, muốn con hay chữ thì ở gần trường học, còn nếu gần
trộm, gần cướp thì sớm hay muộn cũng vào tù ra khám. “Gần mực đen, gần đèn thì
rạng”, câu tục ngữ mang tính giáo dục đến nay vẫn hoàn toàn đúng. Theo số liệu
thống kê của Viện Kiểm sát Nhân dân TP.Hà Nội, trẻ em phạm pháp có nguồn gốc
gia đình làm nghề buôn bán bất hợp pháp chiếm 51,94%, gia đình có người phạm
tội hình sự chiếm 40%, 30% trẻ phạm tội có bố, mẹ hoặc cả hai nghiện hút. Có
trường hợp bố mẹ trực tiếp đẩy con ra đường, xúi giục chúng làm những điều bất
chính khiến trẻ bỏ nhà đi hoang, sống bụi, trộm cắp.4
Số liệu thống kê của Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao cho thấy 71% trẻ vị thành
niên phạm pháp là do không được quan tâm chăm sóc đến nơi đến chốn. Một nghiên
cứu mới đây của Bộ Công an cũng chỉ ra nguyên nhân phạm tội của trẻ vị thành niên
xuất phát từ gia đình: 8% trẻ phạm tội có bố mẹ ly hôn, 28% phàn nàn bố mẹ không
đáp ứng nhu cầu cơ bản của các em, 49% phàn nàn về cách đối xử của bố mẹ. Gần
50% trẻ phạm tội vì bị đối xử hà khắc Có những gia đình bố mẹ thiếu hiểu biết hoặc
không kiềm chế được nên đã coi việc hành hạ, đánh đập hoặc dùng các nhục hình
với trẻ như là quyền của họ. Chính cách xử sự này của bố mẹ đã khiến trẻ bị khủng
hoảng tâm lý, tự ti, khó hòa nhập, nhiều em trở nên hung hãn, lì lợm, xa lánh mọi
người và căm ghét gia đình. Chính trong hoàn cảnh này, trẻ dễ bị những kẻ xấu lôi
kéo, lợi dụng, khống chế thực hiện những hành vi trái pháp luật, trong đó có tội trộm cắp, cướp giật.
Việc tăng cường giáo dục gia đình, tạo môi trường sống và học tập an toàn,
lành mạnh cho trẻ em là rất quan trọng. Các bậc phụ huynh cần nhận thức rõ
vai trò và trách nhiệm của mình trong việc chăm sóc, dạy dỗ con cái, đồng
thời tạo điều kiện cho trẻ phát triển toàn diện, tránh xa những cám dỗ và hành
vi sai trái. Điều này không chỉ giúp giảm thiểu tỉ lệ trẻ vị thành niên phạm tội,
phòng tránh việc các em sau trở thành những kẻ lầm đường lạc lối khi trưởng thành.
4 Theo Th.S Đặng Thanh Nga (Viện Tâm lý học), “Trẻ vị thành niên phạm tội do ảnh hưởng của gia đình”, Báo Dân trí, ngày 27/03. lOMoAR cPSD| 58448089
2. Môi trường trường học
Quá trình lớn lên và dần trưởng thành, con người ta càng có khao khát khám phá
thế giới xung quanh, vì vậy quá trình nhận thức cũng như học hỏi của cá nhân dần
dần mở rộng phạm vi, không còn dừng lại ờ các thành viên trong gia đình nữa mà
bắt đầu sang môi trường khác trong đó có môi trường trường học. Do đó, nếu trong
môi trường trường học tồn tại nhiều nhân tố không lành mạnh thì những nhân tố này
cũng có thể ảnh hưởng đên quá trình hình thành và phát triển nhân cách lệch lạc của
cá nhân. Những nhân tố không lành mạnh đó có thể kể đến như:
+ Kỉ luật nhà trường lỏng lẻo, không nghiêm, việc xử lý những biểu hiện sai trái
trong học sinh (hoặc sinh viên) còn chưa triệt để dẫn đến những hiện tượng tiêu
cực trong nhà trường có nguy cơ lan rộng. Điều này có thể ảnh hưởng, dẫn đến
việc suy giảm, thậm chí mất niềm tin vào sự công bằng trong nhà trường của các
em làm cho một số em chán nản, sa sút học hành, dễ bị lôi kéo tham gia vào các
hoạt động tiêu cực, không lành mạnh.
+ Kết bạn, giao du với bạn bè xấu (những đối tượng lười học, ham ăn chơi, đua
đòi, hay bỏ học, hỗn láo với thày cô giáo và bố mẹ, sa đà vào tệ nạn xã hội...). Do
kết bạn, giao tiếp thường xuyên với những đối tượng này, đứa trẻ dần dần ảnh
hưởng và có thể bị tiêm nhiễm và bắt chước những hành vi xấu của những đối
tượng này như thường xuyên bỏ học, tụ tập ăn chơi, về nhà hỗn láo với bố mẹ, bỏ
nhà đi hoang... và dần dần đi vào con đường phạm tội.
+ Một số ít cán bộ, giáo viên trong nhà trường không gương mẫu trong lối sống,
thiếu đạo đức trong hành xử với học sinh (hoặc sinh viên), thậm chí lôi kéo các em
vào lối sống không lành mạnh hoặc vào con đường phạm tội như có hành vi dụ dỗ
học sinh nữ vào quan hệ tình dục khi các em còn nhỏ tuổi, dụ dỗ các em môi giới mại dâm...5 Ví dụ thực tiễn:
Theo số liệu của Bộ Giáo dục và Đào tạo, trong một năm học, toàn quốc xảy ra
gần 1.600 vụ việc học sinh đánh nhau ở trong và ngoài trường học (khoảng 5
5 Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Tội phạm học 2024, tr 149, 150. lOMoAR cPSD| 58448089
vụ/ngày). Cứ khoảng trên 5.200 học sinh thì có một vụ đánh nhau, trong hơn
11.000 học sinh thì có một em bị buộc thôi học vì đánh nhau. Đáng lo ngại hơn, theo
thống kê của Bộ Công an, mỗi tháng có hơn 1.000 thanh thiếu niên phạm tội. Dù chỉ
có 2,63% học sinh, sinh viên trong tổng số thanh niên phạm tội, nhưng con số này
lại có xu hướng tăng...6 Những số liệu trên là hồi chuông cảnh báo cho các gia đình,
nhà trường và xã hội, cần quan tâm và có biện pháp thích hợp để đẩy lùi vấn nạn này.
Vấn nạn trên sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh của khu vực và toàn xã hội. Việc
để diễn ra hành vi bạo lực tại chống học đường sẽ tác động đế tâm sinh lý đang
trưởng thành của các em. Dễ dàng sinh ra cảm giác thích bạo lực, tác động lên người
khác khi không vừa ý, đạt được điều mong muốn. Đặc biệt là khi xảy ra xích mích
sẽ dễ dàng tác động vật lý lẫn nhau, và các em sẽ mang quan điểm như vậy ra ngoài
trường. Dẫn đến xô xát trong cuộc sống của các em, do đã bị ảnh hưởng từ môi
trường học đường đầy tính bạo lực.
Bên cạnh đó, về phía nhà trường cần phải vững chắc là bức tường tư tưởng vững
chãi tạo nên không gian an toàn và lành mạnh cho các em. Dẫu vậy vẫn xảy ra một
số vụ việc mà nguyên nhân lại từ phía nhà trường quản lý chưa sát sao khiến xảy ra
các vụ việc mà học sinh – người chưa có nhận thức đầy đủ đã bị lôi kéo. Theo TS.
Nguyễn An - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Trách nhiệm Xã hội, mại dâm cũng
đã nhen nhóm và xuất hiện trong chính các trường học mà bản thân học sinh cũng
không nhận thức được. Đã có những trường hợp học sinh bị chính thầy cô giáo trong
trường học gạ gẫm quan hệ tình dục ngay tại trường học của mình và được hứa hẹn
cho một số lợi ích nhất định hoặc bằng những vật chất nhỏ. Hay có những em "chủ
động" trao đổi để nhận tiền nhằm thỏa mãn nhu cầu cho bản thân như mua một chiếc
điện thoại mới, đồ trang sức cho bằng bạn bằng bè.7
Những vấn đề nêu trên không chỉ là lời cảnh tỉnh cho gia đình và xã hội mà
còn đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của nhà trường trong việc hình thành
và phát triển nhân cách của học sinh. Nhà trường không chỉ là nơi truyền đạt
kiến thức mà còn là môi trường quan trọng giúp học sinh xây dựng nền tảng
6 ”Tạo môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh”, Báo Hà Nội mới, ngày 31/01/2024.
7 P.V, “Cảnh báo tình trạng học sinh, sinh viên hoạt động mại dâm”, Báo Lao động thủ đô, ngày 19/12/2019. lOMoAR cPSD| 58448089
đạo đức và kỹ năng sống. Chính vì vậy, sự gương mẫu của thầy cô, sự nghiêm
khắc và công bằng trong kỷ luật, cùng môi trường học
tập lành mạnh là những yếu tố then chốt giúp học sinh phát triển toàn diện.
Đầu tư vào giáo dục không chỉ là đầu tư vào tri thức mà còn là đầu tư vào
tương lai của xã hội, vì một thế hệ trẻ lành mạnh, có trách nhiệm và đầy tiềm năng.
1.3 Môi trường nơi cá nhân làm việc hoặc cư trú
Môi trường nơi cá nhân làm việc hoặc cư trú có vai trò rất lớn trong việc hình
thành và phát triển nhận thức, năng lực chuyên môn, lối sống cũng như những phẩm
chất đạo đức cá nhân.
Nếu sống trong môi trường tập thể hoặc nơi cư trú lành mạnh, an toàn, mọi người
biết quan tâm giúp đỡ lẫn nhau, không có tệ nạn xã hội và tội phạm hoành hành, mọi
người biết chí thú làm ăn, nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật thì có thể nói đây là
môi trường thuận lợi có tác động tích cực đến việc hình thành nhân cách đúng đắn
của cá nhân và hạn chế sự phát triển nhân cách lệch lạc của cá nhân. Ngược lại, nếu
sống trong môi trường có chứa đựng nhiều nhân tố tiêu cực như có nhiều người sống
bê tha, suốt ngày chỉ cờ bạc, rượu chè, đánh lộn nhau thậm chí sa đà vào ma tuý, mại
dâm, phạm tội thì đây thực sự là môi trường xấu tiềm ẩn nguy cơ lôi kéo, tác động
đến những người thiếu bản lĩnh, không vững vàng dễ sa ngã trước cái xấu, cái tiêu
cực của đời sống xã hội, từ đó có thể ảnh hưởng, dẫn đến việc hình thành và phát
triển nhân cách lệch lạc của cá nhân. Ví dụ thực tế:
Hãy thử lấy ví dụ, chị Lan là một nhân viên mới vào làm việc tại một công ty lớn.
Ban đầu, chị rất hào hứng và mong muốn cống hiến cho công ty. Tuy nhiên, sau một
thời gian, chị nhận ra rằng môi trường làm việc ở đây rất tiêu cực. Nhiều đồng nghiệp
của chị thường xuyên tham gia vào các hoạt động không lành mạnh như đánh bạc,
uống rượu sau giờ làm việc, hoặc thậm chí chơi chất kích thích nhằm giảm căng
thẳng. Ban đầu chị nhất quyết từ chối các lời mời lôi kéo tham gia từ mọi người. Sau
một thời gian, chị Lan cảm thấy bị cô lập và không được hỗ trợ từ quản lý, nên dần lOMoAR cPSD| 58448089
dần chị bắt đầu tham gia vào các hoạt động này để tìm kiếm sự chấp nhận từ đồng
nghiệp. Đây có thể là một ví dụ tượng trưng nhưng trường hợp trên hoàn toàn tồn
tại. Việc quản lý nhân viên ở một số công ty lỏng lẻo, dẫn đến việc tạo ra môi trường
độc hại, toxic. Khiến cho những người làm việc trong môi trường bị ảnh hưởng, kéo
theo hệ lụy về sức khỏe và tinh thần. Việc tham gia vào các tệ nạn không chỉ ảnh
hưởng đến sức khỏe và tinh thần của chị Lan mà còn ảnh hưởng đến hiệu suất làm
việc của chị. Chị có thể trở nên thiếu tập trung, làm việc kém hiệu quả và thậm chí
có thể mất việc nếu tình trạng này tiếp tục.
Bên cạnh đó, khu vực sinh sống cũng là nhân tố ảnh hưởng đến lối sống của người
dân. Bà Lê Thị Nga - Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội, tại kỳ họp thứ 8,
sáng 26/11/2024, cho biết “Tình trạng các nhóm thanh, thiếu niên tụ tập thông qua
mạng xã hội, sử dụng hung khí, vũ khí nóng giải quyết mâu thuẫn, gây rối trật tự
công cộng diễn biến phức tạp, tội phạm và vi phạm pháp luật do người chưa thành
niên thực hiện tiếp tục có chiều hướng gia tăng…”8 Điều này do sự quản lý tại các
khu vực chưa thực hiện. Việc tồn tại các tệ nạn tại một số khu vực có chiều hướng
gia tăng là do chưa xử lý triệt để. Ảnh hưởng đến môi trường sống xung quanh, khi
một số người, thanh niên bị thu hút bởi các hành vi trái pháp luật diễn ra tại nơi họ
sinh sống. Khiến họ quen thuộc với hình ảnh tệ nạn đấy, dễ dàng dấn thân và tiếp
tay cho các hành vi tệ nạn ngày một gia tăng.
Những vấn đề nêu trên không chỉ là hồi chuông cảnh báo mà còn nhấn mạnh
tầm quan trọng của môi trường nơi cá nhân làm việc và cư trú trong việc hình
thành và phát triển nhân cách. Một môi trường lành mạnh, an toàn và hỗ trợ
sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển nhận thức, năng lực chuyên môn,
lối sống và phẩm chất đạo đức của mỗi cá nhân. Trái lại, môi trường tiêu cực
có thể dẫn đến sự lệch lạc trong phát triển nhân cách và hành vi của cá nhân.
8 Ngọc Thành, ”Bộ trưởng Bộ Công an: Tội phạm về tham nhũng, chức vụ tăng 20,55%”, VOV.VN, ngày 26/11/2024. lOMoAR cPSD| 58448089
II. Môi trường xã hội vĩ mô
Môi trường xã hội vĩ mô cũng có vai trò quan trọng trong việc tác động hình thành
và phát triển nhận thức, lối sống, quan điểm của cá nhân. Có thể liệt kê một số nhân tố sau:
+ Tác động từ sự phân hoá giàu nghèo trong xã hội, vấn đề thất nghiệp, đói nghèo,
bất bình đẳng xã hội...
+ Tác động của chính sách, pháp luật: Nhân tố không thuận lợi từ chính sách, pháp
luật được coi là nguyên nhân phát sinh tội phạm có thể là do quy định của chính
sách, pháp luật còn lỏng lẻo, sơ hở. chưa chặt chẽ hoặc không công bàng, thiếu
thoả đáng... Ví dụ: Quy định về quản lý tài sản công lỏng lẻo có thể làm cho cá
nhân nảy sinh lòng tham và có hành vi chiếm đoạt tài sản công.
+ Hoạt động của các cơ quan quản lý trong các lĩnh vực còn chưa đồng bộ, lỏng
lẻo, thiếu kiên quyết trong xử lý vi phạm. Sự phối hợp giữa các cơ quan chức nàng
trong xử lý vi phạm, tội phạm còn chưa thực sự hiệu quả. Ví dụ: Việc không kiểm
soát chặt chẽ phim ảnh bạo lực, khiêu dâm có thể ảnh hưởng nhất định đến việc
hình thành phát triển nhân cách của những đối tượng thường xuyên xem những bộ
phim kiểu này, dẫn đến hình thành nhân cách lệch lạc cá nhân.
+ Các nhân tố khác như tác động từ phong tục, tập quán lạc hậu, tác động từ trào
lưu văn hoá ngoại lai không lành mạnh...9 Ví dụ thực tế:
Bức tranh tổng quan về phân hóa giàu nghèo trong thời kỳ đổi mới cho thấy
khoảng cách giữa các nhóm hộ gia đình từ giàu đến nghèo đang có khoảng cách còn
khá lớn. Cụ thể, qua 11 cuộc khảo sát Mức sống dân cư Việt Nam: 2002, 2004, 2006,
2008, 2010, 2012, 2014, 2016, 2018, 2020, 2022 đã cho biết hệ số chênh lệch về thu
nhập bình quân 1 người/1 tháng giữa nhóm hộ giàu nhất và nhóm hộ nghèo nhất lần
lượt tăng lên qua 11 lần khảo sát mức sống tương ứng như sau: 8,1 lần → 8,3 lần →
8,4 lần → 8,9 lần → 9,2 lần → 9,4 lần → 9,7 lần →9,8 lần → 10,0 lần → hơn 8 lần
9 Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Tội phạm học 2024, tr 151, 152. lOMoAR cPSD| 58448089
→ 7,6 lần.10 Các nghiên cứu cho thấy, sự phân hóa giàu nghèo diễn ra và thể hiện
trong tất cả các lĩnh vực của đời sống.
Phân hóa giàu nghèo ở Việt Nam đang để lại những hệ quả xã hội nan giải và cần
phải được khắc phục kịp thời. Chẳng hạn, hố sâu ngăn cách giữa nhóm giàu với
nhóm nghèo, dẫn tới mối liên kết giữa các nhóm xã hội ngày càng lỏng lẻo. Đây là
một yếu tố gây ảnh hưởng đến mục tiêu xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc. Phân
hóa giàu nghèo là tiền đề tác động đến tình hình tội phạm, tệ nạn xã hội... gia tăng.
Cùng với tệ nạn tham nhũng, phân hóa giàu nghèo là 2 hiện tượng có tác động trực
tiếp đến bất bình đẳng xã hội. Phân hóa giàu nghèo làm suy giảm lòng tin vào sự
lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, vào chế độ; tạo ra tâm lý chống đối, làm phát sinh
“khiếu kiện” và những “điểm nóng” với những diễn biến phức tạp về an ninh xã hội.
Những vấn đề nêu trên cho thấy rằng môi trường xã hội vĩ mô đóng vai trò cực
kỳ quan trọng trong việc tác động đến nhận thức, lối sống và quan điểm của
cá nhân, đồng thời là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng
tội phạm. Sự phân hóa giàu nghèo, vấn đề thất nghiệp, đói nghèo, và bất bình
đẳng xã hội không chỉ tạo ra những áp lực tâm lý mà còn khiến cho nhiều cá
nhân lựa chọn con đường phạm tội như một lối thoát.
Hơn nữa, sự lỏng lẻo và bất công trong chính sách và pháp luật cũng góp
phần làm gia tăng tội phạm. Chính vì vậy, để giảm thiểu tình trạng tội phạm,
chúng ta cần phải có những biện pháp toàn diện và đồng bộ từ việc cải thiện
chính sách xã hội, tăng cường giáo dục và đào tạo nghề nghiệp, đến việc nâng
cao hiệu quả của các cơ quan quản lý. Một môi trường xã hội vĩ mô lành
mạnh, công bằng và minh bạch sẽ tạo điều kiện cho sự phát triển toàn diện và
bền vững của mỗi cá nhân, góp phần xây dựng một xã hội an toàn và thịnh vượng. KẾT LUẬN
Như đã phân tích, môi trường sống đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc
hình thành và phát triển nhân cách, từ đó tác động đến nguyên nhân phát sinh tội
10 Nguyễn Tất Giáp, Đỗ Văn Quân, “Thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững gắn với khuyến khích làm giàu theo pháp luật, 2022. lOMoAR cPSD| 58448089
phạm. Môi trường gia đình, trường học, nơi làm việc và cộng đồng xã hội đều có thể
là những yếu tố ảnh hưởng đến hành vi của cá nhân. Các yếu tố tiêu cực như bạo lực
gia đình, sự phân hóa giàu nghèo, thiếu công bằng trong pháp luật, và tác động của
các trào lưu văn hóa không lành mạnh đều có thể dẫn đến sự lệch lạc trong nhận thức
và hành vi của con người.
Ví dụ cụ thể, tại những khu vực có tỷ lệ thất nghiệp cao, sự phân hóa giàu nghèo rõ
rệt, và thiếu sự quản lý chặt chẽ của các cơ quan chức năng, tỷ lệ tội phạm thường
cao hơn so với những khu vực khác. Bên cạnh đó, môi trường gia đình bất ổn, thiếu
sự quan tâm và giáo dục đúng đắn cũng là nguyên nhân chính dẫn đến việc hình
thành nhân cách lệch lạc và hành vi tội phạm ở trẻ em và thanh thiếu niên.
Do đó, để giảm thiểu tình trạng tội phạm, chúng ta cần tập trung vào việc cải thiện
môi trường sống, nâng cao chất lượng giáo dục và tăng cường các biện pháp quản
lý xã hội. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể xây dựng một xã hội an toàn, văn minh và công bằng.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Giáo trình Tội phạm học 2024, Trường Đại học Luật Hà Nội
[2] Ngọc Thành, ”Bộ trưởng Bộ Công an: Tội phạm về tham nhũng, chức vụ tăng
20,55%”, VOV.VN, ngày 26/11/2024.
[3] Đoàn Hoàng, Báo động về vi phạm pháp luật tuổi vị thành niên,
congannghean.vn, ngày 05/10/2013.
[4] Phạm Đình Chi, (2001), Một số nhận xét về hiện tượng thanh thiếu niên phạm
pháp”, khảo sát tại trường giáo dưỡng Xuân An số 1, Tạp chí Xã hội học số 4/2001.
[5] Nguyễn Tất Giáp, Đỗ Văn Quân, “Thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững
gắn với khuyến khích làm giàu theo pháp luật”, Tạp chí của Ban Truyền giáo Trung Ương, 2022.