Tình hình tội phạm và sự biến đổi theo hình thái kinh tế xã hội | Môn Tội phạm học - Trường Đại học Luật Hà Nội

lOMoAR cPSD| 61630929
Tình hình tội phạm là trạng thái, xu thế vận động của các tội phạm (hoặc
nhóm tội phạm, một loại tội phạm) phản ánh thông qua toàn bộ thực trạng,
cơ cấu, diễn biến, tính chất của chúng xảy ra trong đơn vị không gian và đơn
vị thời gian nhất định.
Tình hình tội phạm cũng như những hiện tượng xã hội khác luôn luôn ở trạng
thái động, nghĩa là nó thường xuyên vận động, biển đồi và thay đồi qua các
giai đoạn, thời kỳ lịch sử nhất định. Điều đó có thể được thể hiện qua sự thay
đổi trong các quan điểm, quan niệm về tình hình tội phạm, về các dấu hiệu
nội dung của tội phạm, tính chất và mức độ của hành vi phạm tội... ở các thời
điểm lịch sử khác nhau. Sự thay đổi đó thường đi đôi và gắn liền với sự thay
đổi trong cơ cấu kinh tế - xã hội của xã hội, những biến đổi của cơ cấu xã
hội - giai cấp, cơ cấu xã hội - nghề nghiệp... qua các hình thái kinh tế - xã
hội hoặc trong từng giai đoạn lịch sử nhất định của một xã hội. Đặc trưng
này cũng nói lên tính quy luật của quá trình hình thành, xuất hiện và tồn tại
của hiện tượng tội phạm về mặt lịch sử, cho thấy sự tác động, ảnh hưởng của
các hiện tượng lịch sử - xã hội tới tình hình tội phạm như thế nào. Thông qua
đó mà đề ra các biện pháp phòng ngừa phù hợp.
Tội phạm không phải là một hiện tượng tĩnh tại mà luôn chịu tác động mạnh
mẽ từ các yếu tố kinh tế, chính trị, văn hóa, khoa học – công nghệ và các
điều kiện khách quan khác. Điều này dẫn đến sự thay đổi cả về lượng (số vụ,
tỷ lệ tội phạm) và chất (cấu trúc, loại hình tội phạm, thủ đoạn) của tình hình
tội phạm. Đồng thời, những hình thức tội phạm cũ có thể mai một hoặc biến
mất, nhường chỗ cho những hình thức tội phạm mới xuất hiện, phản ánh
những thách thức mới của xã hội.
Hình thái kinh tế - xã hội là một phạm trù của chủ nghĩa duy vật lịch sử (hay
còn gọi là chủ nghĩa duy vật biện chứng về xã hội) dùng để chỉ xã hội ở từng
giai đoạn lịch sử nhất định, với một kiểu quan hệ sản xuất đặc trưng cho xã
hội đó, phù hợp với một trình độ nhất định của lực lượng sản xuất, và với
một kiến trúc thượng tầng tương ứng được xây dựng trên những quan hệ sản xuất đó. lOMoAR cPSD| 61630929
Theo chủ nghĩa Mác-Lenin thì trong lịch sử loài người đã và sẽ tuần tự xuất
hiện 5 hình thái kinh tế xã hội từ thấp đến cao: Cộng sản nguyên thủy, Chiếm
hữu nô lệ, Phong kiến, Tư bản chủ nghĩa và Cộng sản chủ nghĩa.
Với mỗi hình thái kinh tế xã hội nhât định sẽ tồn tại lực lượng sản xuất, quan
hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng tương ứng nên tình hình tội phạm sẽ có
những chuyển biến, thay đổi và tồn tại trong mỗi hình thái kinh tế xã hội sẽ khác nhau.
1. Tình hình tội phạm phụ thuộc vào HT KTXH.
- Tình hình Tội phạm phản ánh các mâu thuẫn trong hình thái kinh tế xãhội
Tội phạm có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, và một số trong
số chúng liên quan đến sự bất bình đẳng về kinh tế, xã hội, chính trị và sự phân hóa giai cấp.
Việc chệnh lệnh lớn về giàu nghèo, bất bình đẳng xã hội, xung đột chính trị
và mâu thuẫn giai cấp làm cho xuất hiện các loại tội phạm phản ánh những
mâu thuẫn trong hình thái kinh tế xã hội
- Tình hình tội phạm thay đổi khi Hình thái kinh tế xã hội thay đổi
Khi hình thái kinh tế - xã hội thay đổi, tội phạm cũng thay đổi theo, vì các
yếu tố như lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng đều
tác động lẫn nhau và thay đổi. Khi một xã hội chuyển từ hình thái này sang
hình thái khác, các hình thức tội phạm mới có thể xuất hiện hoặc những hình
thức cũ trở nên phổ biến hơn. Trong quá trình chuyển đổi từ xã hội phong
kiến sang chủ nghĩa tư bản, các hình thức tội phạm như trộm cắp, cướp bóc
có thể giảm bớt, trong khi các tội phạm liên quan đến kinh doanh bất hợp
pháp, buôn lậu, lạm dụng quyền lực có thể tăng lên
Từ đó, Tội phạm là một hiện tượng xã hội, phản ánh sự tồn tại và hoạt động
của các yếu tố xã hội trong điều kiện những lịch sử chứ` không phải là một hiện tượng tự nhiên.
2. Tình hình tội phạm thay đổi bên trong hình thái KTXH lOMoAR cPSD| 61630929
Ngay cả khi xã hội giữ nguyên hình thái kinh tế – xã hội thì sự phát triển
nội tại của hình thái đó (cơ cấu kinh tế, xã hội, cơ cấu giai cấp,..) cũng
làm thay đổi tình hình tội phạm.
Sự thay đổi về nền kinh tế có thể dẫn đến những thay đổi tình hình tội phạm
như gia tăng tội phạm liên quan đến tài chính khi kinh tế tăng trưởng, tội
phạm cướp giật gia tăng khi kinh tế suy thoái,..
Sự thay đổi về dân số, trình độ học vấn, dịch bệnh, bất bình đẳng xã hội; sự
thay đổi về văn hóa, lối sống, tôn giáo tín ngưỡng; các thay đổi trong chính
sách pháp luật và biến động trong chính trị là những nguyên nhân tác động
đến tình hình tội phạm trong hình thái kinh tế - xã hội được giữ nguyên.
Giai đoạn trước “đổi mới” (trước năm 1986): Trong bối cảnh xây dựng xã
hội chủ nghĩa sau cách mạng, Các tội phạm chủ yếu xoay quanh những hành
vi “chống cách mạng” hay phạm tội chính trị, được xử lý nghiêm khắc nhằm
bảo vệ độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội. Mặt khác, các tội phạm “phổ
thông” như trộm cắp, lừa đảo dù vẫn tồn tại nhưng hạn chế do hệ thống kinh
tế tập trung và môi trường không thuận lợi cho sự phát triền.
Giai đoạn sau Đổi Mới (từ năm 1986 đến nay): Sự mở cửa và hội nhập quốc
tế và nền kinh tế chuyển mình từ kế hoạch sang thị trường. Điều này tạo điều
kiện cho sự bùng nổ của các loại tội phạm kinh tế như tham nhũng, buôn lậu,
gian lận thương mại và sử dụng trái phép tài sản nhà nước. Song song đó,
khi khoa học và công nghệ phát triển mạnh mẽ, Internet và các thiết bị kỹ
thuật số trở thành một phần không thể thiếu của đời sống, nhiều tội phạm
mới như tội phạm mạng, lừa đảo qua mạng, chiếm đoạt thông tin cá nhân,
hay các hành vi tội phạm liên quan đến công nghệ cao đã xuất hiện. Các thủ
đoạn trong tội phạm hiện đại trở nên tinh vi, cách tính toán và có tính chất
“xuyên biên” khiến việc phòng chống và xử lý trở nên khó khăn hơn nhiều
so với dạng tội phạm truyền thống.
Nhận thức thuộc tính này giúp chúng ta khi nghiên cứu tình hình tội phạm
phải đặt tình hình tội phạm trong những điều kiện lich sử nhất định nhằm
hiểu được bản chất, tính nguy hiểm của tình hình tội phạm trong những giai lOMoAR cPSD| 61630929
đoạn lịch sử. Từ đó, làm sáng tỏ quy luật tồn tại, thay đối của tình hình tội
phạm và làm căn cứ dự báo khuynh hướng thay đổi của tình hình tội phạm
trong tương lai. Ngoài ra, các kế hoạch phòng ngừa tội phạm trong tương lai
phải được xây dựng phù hợp với sự thay đối của hoàn cảnh lịch sử.