Tóm tắt lý thuyết - Kinh tế chính trị Mác - Lênin | Đại học Tôn Đức Thắng

CHƯƠNG 3: GIÁ TRỊ THẶNG DƯ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG I.
Lý luận của C.Mác về giá trị thặng dư
1. Nguồn gốc của giá trị thặng dư a.
Công thức chung của tư bản
Đểtìmracôngthứcchungcủatưbảncầnxemxétvaitròcủatiềntronglưuthônghànghóagiảnđơn
vàtiềntrongnềnsảnxuấttưbảnchủnghĩa.
TiềntrongnềnsảnxuấthànghóagiảnđơnvậnđộngtrongquanhệH-T-H.
TiềntrongnềnsảnxuấttưbảnchủnghĩavậnđộngtrongquanhệT-H-T.
Ví dụ minh họa:A và B đều mua máy tính. 
Bạn A sử dụng máy tính để xem video, chơi game, nhắn tin với bạn bè…nhằm phục vụ nhu cầu
của bản thân.=> H-T-H 
Bạn B dùng máy tính đầu tư cho tiệm photocopy của mình, phục vụ cho việc tìm kiếm thông tin,
xuất file in ấn…=>T-H-T=>Kiếmtiềnsinhralợinhuận=>T-H-T’(T’=T+Δt)
TrongH-T-H:Tlàphươngtiệnlưuthông.
TrongT-H-T’:Tlàphươngtiệnlưuthôngvàlàmụcđíchcủavậnđộng.
 Sosánhhaihìnhthứcvậnđộng:
Giốngnhau:BaogồmcáchànhvimuabánvàcácnhântốT-H.
Khácnhau: H-T-H T-H-T’ Trìnhtự Bán-Mua Mua-Bán Mụcđích
H(Giátrịsửdụng)
Ttăngthêm(Giátrị) Giớihạn Cógiớihạn Khôngcógiớihạn
Điểmkhácnhaucơbảngiữahaihìnhthứcvậnđộngnêutrênthểhiệnởmụcđíchcủaquátrìnhlưu
thông.Mụcđíchtronglưuthônghànghóagiảnđơnlàgiátrịsửdụng.Mụcđíchtronglưuthôngtưbảnlà
giátrịlớnhơnvìnếukhôngthuđượclượnggiátrịlớnhơnthìsựlưuthôngnàykhôngcóýnghĩa.
Vì vậy:TưbảnvậnđộngtheocôngthứcT-H-T’.(T’= T+Δt)
Tại sao T-H-T’ được gọi là công thức chung?
Vì:T-H-T’phảnánhmụcđíchchungcủacácloạihìnhtưbản.
Phảnánhtrìnhtựchung,bắtbuộccủatưbản.
Sốtiềntrộiralớnhơnđượcgọilàgiá trị thặng dư;sốtiềnứngrabanđầuvớimụcđíchthuđượcgiátrị
thặngdưtrởthànhtưbản.Tiềnbiếnthànhtưbảnkhiđượcdùngđểmanglạigiátrịthặngdư.Tưbảnlà
giátrịmanglạigiátrịthặngdư.
Nhàtưbảnđãmuađượcmộtloạihànghóađặcbiệtmàtrongquátrìnhsửdụngloạihànghóanày,giá
trịcủanókhôngnhữngđượcbảotồnmàcòntạorađượcgiátrịmớilớnhơngiátrịbảnthânnó.Đólà
hànghóasứclaođộng.
b. Hàng hóa sức lao động
Khái niệm:
Sứclaođộnglàtoànbộnhữngnănglực(thểlực,trílực)tồntạitrongmộtconngườivàđượcngườiđó
sửdụngmỗikhisảnxuấtramộtgiátrịsửdụngnàođó.
Sứclaođộngkhácvớilaođộng.
Ví dụ minh họa: Một tiều phu đang chặt cây. 
Tiều phu có: thể lực nằm trong cơ bắp, tiều phu biết làm cách nào để chặt cây (trí lực) =>sứclaođộng 
Tiều phu đang chặt cây => hànhđộng=>laođộng 
Haiđiềukiệnđểsứclaođộngtrởthànhhànghóa:
1. Ngườilaođộngđượctựdovềthânthể.
2. Ngườilaođộngkhôngcóđủcáctưliệusảnxuấtcầnthiếtđểtựkếthợpvớisứclaođộng
củamìnhtạorahànghóađểbán,chonênhọphảibánsứclaođộng.
=>Tấtyếubiếnsứclaođộngthànhhànghóa. 
Thuộctínhcủahànghóasứclaođộng:
Hànghóasứclaođộngcũngcóhaithuộctínhgồm:giátrịvàgiátrịsửdụng.
Giátrịcủahànghóasứclaođộng: 
Dosốlượnglaođộngxãhộicầnthiếtquyếtđịnhsảnxuấtvàtáisảnxuấtsứclaođộng. 
Hànghóasứclaođộngmangyếutốtinhthầnvàlịchsử.
Giátrịcủahànghóasứclaođộngdocácbộphậnsauđâyhợpthành:
1. Giátrịtưliệusinhhoạtcầnthiết(cảvậtchất,tinhthần)đểtáisảnxuấtrasứclaođộng
2. Phítổnđàotạongườilaođộng.
3. Giátrịnhữngtưliệusinhhoạtcầnthiết(vậtchấtvàtinhthần)đểnuôiconcủangườilaođộng.
Giátrịsửdụngcủahànghóasứclaođộngnhằmmụcđíchthỏamãnnhucầungườimua.Giátrịsử
dụngchỉthểhiệntrongtiêudùng.
+Tronglaođộngsảnxuất,laođộngtrừutượngtạoragiátrịmớiv+m
+Đặcđiểmriêngcủagiátrịsửdụngcủahànghóasứclaođộnglàtạoragiátrịthặngdưkhitiêu dùngnó.
Vì vậy:Hànghóasứclaođộnglànguồngốccủagiátrịthặngdư.
c. Sự sản xuất giá trị thặng dư
Quátrìnhsảnxuấtmlàsựthốngnhấtcủaquátrìnhtạoragiátrịvàlàmtănggiátrị.
Điềukiệnđểcóm:Nềnsảnxuấtxãhộiphảiđạtđếnmộttrìnhđộnhấtđịnh.Trìnhđộđóphảnánhviệc
ngườilaođộngchỉphảihaophímộtphầnthờigianlaođộnglàcóthểbùđắpđượcgiátrịhànghóasức laođộng.
Ví dụ minh họa:Một công ty sản xuất sợi trong 4h đầu làm việc và sau 8h. Chi phí sản xuất
Giá trị sản phẩm mới 4h đầu Tiền mua 50kg bông 50$
Giá trị của bông chuyển vào trong 50$ Hao mòn máy móc 3$ sợi 3$
Tiền mua sức lao động 15$
Giá trị máy móc chuyển vào trong sợi 15$
Giá trị mới do công nhân tạo ra 68$ 68$ Sau 8h Tiền mua 100kg bông 100$
Giá trị của bông chuyển vào trong 100$ Hao mòn máy móc 6$ sợi 6$
Tiền mua sức lao động 15$
Giá trị máy móc chuyển vào trong sợi 30$
Giá trị mới do công nhân tạo ra 121$ 136$
=>Tiềnmuasứclaođộngkhôngđổinhưnggiátrịmớidocôngnhântạoracóthayđổi=>sinhragiátrị thặngdư.
 Như vậy: Giátrịthặngdưlàmộtbộphậncủagiátrịmớidôira(dưra)ngoàigiátrịsứclaođộngdo
ngườibánsứclaođộng(ngườilaođộnglàmthuê)tạoravàthuộcvềnhàtưbản(ngườimuahànghóasức laođộng).
Đểkhẳngđịnhrõhơnnguồngốccủagiátrịthặngdưlàdohaophísứclaođộngtạora,cầnphântích
vaitròcủatưliệusảnxuấttrongmốiquanhệvớingườilaođộngtrongquátrìnhlàmtănggiátrị.Việc
phântíchnàyđượcC.Mácnghiêncứudướinộihàmhaithuậtngữ:Tưbảnkhảbiếnvàtưbảnbấtbiến.
d. Tư bản bất biến và tư bản khả biến Khái niệm:
Tưbảnbấtbiếnlàbộphậntưbảntồntạidướihìnhtháitưliệusảnxuấtmàgiátrịđượclaođộng
cụthểcủacôngnhânlàmthuêbảotồnvàchuyểnnguyênvẹnvàogiátrịsảnphẩm,tứclàgiátrị
khôngbiếnđổitrongquátrìnhsảnxuất.
Tưbảnbấtbiếnkíhiệulà(c).
Nhữnglưuý:
1. ckhôngtạoramnhưnglàđiềukiệncầnthiếtchoquátrìnhsảnxuấtm.
2. Máymóccóhiệnđạiđếnđâucũngchỉlàtiềnđểtăngnăngsuấtlaođộngxãhội.
3. Chừngnàoviệcsửdụnglaođộngcólợihơnmáytựđộng,chừngđónhàtưbảncònsửdụngsức laođộnglàmthuê.  Khái niệm:
Tưbảnkhảbiếnlàbộphậntưbảntồntạidướihìnhtháisứclaođộng,màgiátrịkhôngtáihiện
ra,nhưngthôngqualaođộngtrừutượngcủacôngnhânmàtănglên,tứcbiếnđổivềsốlượng
trongquátrìnhsảnxuất.
Tưbảnkhảbiếnkíhiệulà(v).
Nhưvậy,nếugọiGlàgiátrịhànghóathìcóthểcôngthứchóavềgiátrịhànghóadướidạngnhưsau: G = c + (v+m)
Trongđó: 
Glàgiátrịhànghóa. 
Clàgiátrịtưliệusảnxuấtđãđượctiêudùng(bộphậnlaođộngquákhứkếttinhtrongmáymóc,
nguyênnhiênvậtliệu-đượclaođộngsốngchuyểnvàogiátrịmới). 
v+mlàgiátrịmớidolaođộngsốngtạora.
Vậy công nhân nhận được gì từ nền sản xuất? - Tiền công. đ. Tiền công 
Bảnchấtcủatiềncông:
Tiềncôngkhôngphảilàgiácảcủalaođộng
Bảnchấtcủatiềncônglàgiácảcủasứclaođộngnhưngbiểuhiệnrabênngoàilàgiácảcủalaođộng.
(Giácảlàsựbiểuhiệnbằngtiềncủagiátrị.Sứclaođộngcógiátrị=>giácả) 
Sựnhầmlẫnvànguyênnhâncủanó: Sựnhầmlẫn:
Tiềncônglàbộphậncủagiátrịmớidochínhhaophísứclaođộngcủangườilaođộnglàmthuêtạora,
nhưngnólạithườngđượchiểulàdongườimuasứclaođộngtrảchongườilaođộnglàmthuê. Nguyênnhân:
1. Sứclaođộngkhôngtáchkhỏingườibánsứclaođộng.Tiềncôngnhậnđượcsaukhilaođộng.
2. Sựlầmtưởngcủacôngnhânvànhàtưbản.
3. Lượngtiềncôngvàlượngsảnphẩmhaylượngthờigianlaođộng. 
Yêucầuđốivớingườisửdụnglaođộngvàngườibánsứclaođộng: 
Đốivớingườisửdụnglaođộng:phảiđốixửrấttráchnhiệmvớingườilaođộng. 
Đốivớingườibánsứclaođộng:phảibiếtbảovệlợiíchcủamình.
=>Mốiquanhệlợiíchhaiphía. 
Tiềncôngtrongthịtrườnglaođộng: 
Giátrịsứclaođộngquyếtđịnhtiềncông. 
Mộtsốnhântốảnhhưởngtớitiềncông: 
Cung-Cầulaođộng  Cạnhtranh 
Sứcmuacủatiền
e. Tuần hoàn và chu chuyển của tư bản 
Tuầnhoàncủatưbản
Môhìnhtuầnhoàncủatưbản:

T - H —> SLĐ / TLSX ….SX….H - T’ 
Tưbảnvậnđộngqua2giaiđoạnlưuthôngvà1giaiđoạnsảnxuất.
Tuầnhoàncủatưbảnlàsựvậnđộngcủatưbảnlầnlượttrảiqua3giaiđoạndưới3hìnhtháikếtiếp
nhau(tưbảntiềntệ,tưbảnsảnxuất,tưbảnhànghóa),thựchiệnnhữngchứcnăngtươngứng(chuẩnbị
cácđiềukiệncầnthiếtđểsảnxuấtragiátrịthặngdư)vàquaytrởvềhìnhtháibanđầucùngvớigiátrị thặngdư.
Mộtsốlưuý: 
Môhìnhtuầnhoàncủatưbảncàngkhẳngđịnhnguồngốccủagiátrịthặngdưlàdohaophísức
laođộngcủangườilaođộng 
Từmốiliênhệkháchquan,mậtthiếtcủacáckhâutrongmôhìnhtuầnhoàn,đặtranhữngyêucầu
vềmôitrường,điềukiệnnhằmkinhdoanhhiệuquảđốivớichủthểkinhdoanhvàđốivớinhà nước. 
Chuchuyểncủatưbản
Chưachuyểncủatưbảnlàtuầnhoàncủatưbảnđượcxétvớitưcáchlàquátrìnhđịnhkỳ,thường
xuyênlặpđilặplạivàđổimớitheothờigian.
Chuchuyểncủatưbảnđượcđolườngbằngthờigianchuchuyểnhoặctốcđộchuchuyển.
Thờigianchuchuyểntưbảnlàthờigiancủamộtvòngtuầnhoàn,baogồm:
T(chuchuyển)=T(sảnxuất)+T(lưuthông)
Trongđó:T(sảnxuất)baogồmthờigianlaođộng,thờigiangiánđoạnlaođộngvàthờigiandựtrữsản xuất.
 Để tăng hiệu quả kinh tế thì các doanh nghiệp phải làm thế nào?
Giảmthờigiansảnxuất: 
Tăngnăngsuấtlaođộng 
Giảmthờigiangiánđoạnsảnxuất 
Giảmthờigiandựtrữsảnxuất
Giảmthờigianlưuthông: 
Pháttriểnthịtrường  PháttriểnMarketing 
Pháttriểnhệthốnggiaothôngvậntải 
Hoànthiệnmạnglướivàphươngthứcbánhàng
Tốcđộchuchuyểntưbản:làsốlầnmàmộttưbảnđượcứngradướimộthìnhtháinhấtđịnhquaytrở
vềhìnhtháibanđầucùngvớimtrongmộtthờigiannhấtđịnh.
Tốcđộchuchuyểncủatừngbộphậntưbảnđượctínhnhưsau: n = CH/ch Trongđó: 
nlàtốcđộchuchuyển 
CHlàthờigiancủanăm(365ngày,12tháng) 
chlàthờigiancủa1vòngchuchuyển(ch càng nhỏ thì n càng lớn)
Xéttheophươngthứcchuchuyểngiátrịcủatưbảnsảnxuấtvàogiátrịsảnphẩm,tưbảnđượcchia
thànhhaibộphận:tưbảncốđịnhvàtưbảnlưuđộng. 
Tưbảncốđịnhvàtưbảnlưuđộng:
Tưbảncốđịnhlàmộtbộphậncủatưbảnsảnxuấttồntạidướihìnhtháitưliệulaođộng,thamgiatoàn
bộvàoquátrìnhsảnxuất,nhưnggiátrịcủanóchuyểntừngphần,ítmộtvàogiátrịcủasảnphẩmmới
theomứcđộhaomòn.
Tưbảncốđịnh(máymóc,thiếtbị,nhàxưởng)cóhailoạihaomòn:  Haomònhữuhình: 
Mấtmátvềgiátrị(dotácđộngtừtựnhiênvàdosửdụng) 
Mấtmátvềgiátrịsửdụng 
Haomònvôhình:sựmấtgiáthuầntúy 
Mấtgiátrị(dosựpháttriểncủakhoahọc-côngnghệ)  Tưbảnlưuđộng
Tưbảnlưuđộnglàmộtbộphậncủatưbảnsảnxuất,thamgiatoànbộvàoquátrìnhsảnxuấtnhưnggiá
trịcủanóchuyểnmộtlần,chuyểnhếttoànphầnvàogiátrịcủasảnphẩmkhikếtthúctừngquátrìnhsản xuất.
Đểnângcaohiệuquảkinhtế,cácdoanhnghiệpđềuphảitìmmọibiệnphápnhằmgiảmthờigianchu
chuyển,đẩynhanhtốcđộchuchuyểntưbản.
Khái quát lại, nguồn gốc của giá trị thặng dư là do hao phí lao động tạo ra.
2. Bản chất của giá trị thặng dư
Nguồngốccủagiátrịthặngdưlàdohaophílaođộngcủangườilaođộngtạora,quátrìnhtạoragiátrị
thặngdưdiễnratrongxãhội.
=>mnóilênmốiliênhệgiữangườimuasứclaođộngvàngườibánsứclaođộng.
TrongthờiC.Mác:mốiquanhệgiữatưsảnvàcôngnhânlàmốiquanhệbóclột.
Hiệnnay:Quanhệđóvẫntồntạivớitrìnhđộ,mứcđộ,hìnhthứctinhvihơnvàvănminhhơn.
Đểhiểusâuhơnbảnchấtcủagiátrịthặngdư,C.Máclàmrõhaiphạmtrùtỷsuấtvàkhốilượnggiátrị thặngdư. 
Tỷsuấtgiátrịthặngdư
Tỷsuấtgiátrịthặngdưlàtỷlệphầntrămgiữagiátrịthặngdưvàtưbảnkhảbiếnđểsảnxuấtragiátrị thặngdưđó.
Côngthứctínhtỷsuấtgiátrịthặngdư: m’ = mv x 100% Trongđó: 
m’làtỷsuấtgiátrịthặngdư 
mlàgiátrịthặngdư 
vlàtưbảnkhảbiến
Hoặccũngcóthểtínhtheotỷlệphầntrămgiữathờigianlaođộngthặngdư(t’)vàthờigianlaođộng tấtyếu(t).
 m’ = t't x 100% 
Khốilượnggiátrịthặngdư
Khốilượnggiátrịthặngdưlàlượnggiátrịthặngdưbằngtiềnmànhàtưbảnthuđược.
Côngthứctínhkhốilượnggiátrịthặngdư: M = m’ . V Trongđó: 
Mlàkhốilượnggiátrịthặngdư 
m’làtỷsuấtgiátrịthặngdư 
Vlàtổngtưbảnkhảbiến
Tỷsuấtgiátrịthặngdưphảnánhtrìnhđộkhaithácsứclaođộnglàmthuê.
Khốilượnggiátrịthặngdưphảnánhquymôgiátrịthặngdưmàchủsởhữutưliệusảnxuấtthuđược.
3. Các phương pháp sản xuất giá trị thặng dư
HaiphươngphápsảnxuấtgiátrịthặngdưmàC.Mácđãchỉralàsảnxuấtgiátrịthặngdưtuyệtđốivà
sảnxuấtgiátrịthặngdưtươngđối. 
Phươngphápsảnxuấtgiátrịthặngdưtuyệtđối
Giátrịthặngdưtuyệtđốilàgiátrịthặngdưthuđượcdokéodàingàylaođộngvượtquáthờigianlao
độngtấtyếu,trongkhinăngsuấtlaođộng,giátrịsứclaođộngvàthờigianlaođộngtấtyếukhôngthay đổi.
Điềukiệnhìnhthành: 
Thờigianlaođộngthiếtyếukhôngđổi. 
Ngàylaođộngthayđổi(kéodài).
Cơsởhìnhthành:Kéodàithờigianlaođộng(tăngthờigianlaođộnghaycườngđộlaođộng).
Giớihạncủaphươngphápsảnxuấtgiátrịthặngdưtuyệtđối: 
Thểchấtvàtinhthầncủangườicôngnhân. 
Cuộcđấutranhgiaicấpngàycànggaygắtđòigiảmgiờlàm. 
Phươngphápsảnxuấtgiátrịthặngdưtươngđối
Giátrịthặngdưtươngđốilàgiátrịthặngdưthuđượcnhờrútngắnthờigianlaođộngtấtyếu;dođó
kéodàithờigianlaođộngthặngdưtrongkhiđộdàingàylaođộngkhôngthayđổihaythậmchílàrút ngắn.
Thựcchấtcủaviệcsảnxuấtmtươngđốilàthayđổitỉlệgiữathờigianlaođộngtấtyếuvàthờigianlao độngthặngdư.
Biệnpháp:Rútngắnthờigianlaođộngtấtyếubằngcáchhạthấpgiátrịsứclaođộng.
Muốngiảmgiátrịsứclaođộngduynhấtchỉtăngnăngsuấtlaođộngxãhội.
Điềukiệnhìnhthành: 
Ngàylaođộngkhôngđổi. 
Thờigianlaođộngthiếtyếuthayđổi(rútngắn).
Cơsởhìnhthành:Tăngnăngsuấtlaođộng.
Trongthựctế,việccảitiếnkỹthuật,tăngnăngsuấtlaođộngdiễnratrướchếtởmộthoặcvàixínghiệp
riêngbiệt,làmchohànghóadocácxínghiệpấysảnxuấtracógiátrịcábiệtthấphơngiátrịxãhội,dođó
sẽthuđượcmộtsốgiátrịthặngdưtrộihơnsovớicácxínghiệpkhác.=>Phầngiátrịthặngdưtrộihơn
đólàgiá trị thặng dư siêu ngạch. 
Giátrịthặngdưsiêungạchlàmthuđượcdotăngnăngsuấtlaođộngcábiệt,nhờđógiátrịcá
biệtthấphơnsovớigiátrịthịtrườngcủanó(giátrịxãhộicủahànghóa).
Giátrịthặngdưsiêungạchlàđộnglựcmạnhnhấtthúcđẩycácnhàtưbảnrasứccảitiếnkỹ
thuật,tăngnăngsuấtlaođộng.
Trongthựctiễnlịchsửpháttriểnkinhtếthịtrườngtrênthếgiới,giaicấptưsảnđãthựchiệnnhững
cuộccáchmạnglớnvềsảnxuấtđểkhôngngừngnângcaonăngsuấtlaođộng.Chủnghĩatưbảnđãtrải qua3giaiđoạn:  Hợptácđơngiản 
Côngtrườngthủcông 
Đạicôngnghiệpcơkhí=>mởranhữngđiềukiệnmớichopháttriểnkhoahọcvàcôngnghệ,
thúcđẩysảnxuấtnóichungvàsảnxuấtgiátrịthặngdưnóiriêngpháttriểnnhanh.