Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hoá | Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh

TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA 
Hồ Chí Minh được tổ chức UNESCO ghi nhận là Anh hùng giải phóng dân tộc, Nhà văn
hóa kiệt xuất Việt Nam trong Nghị quyết 24C/18.6.5 của Khóa họp 24 Đại Hội đồng
UNESCO từ 20/10 đến 20/11/1987. 
Nội dung Nghị quyết khẳng định: Chủ tịch Hồ Chí Minh để lại một dấu ấn trong quá
trình phát triển của nhân loại vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội.
Người có sự đóng góp quan trọng về nhiều mặt trong các lĩnh vực văn hóa, giáo dục,
nghệ thuật. Tư tưởng của Người là sự kết tinh truyền thống văn hóa hàng ngàn năm của
dân tộc Việt Nam và hiện thân cho khát vọng của các dân tộc trong việc khẳng định bản
sắc văn hóa dân tộc mình và tiêu biểu cho việc thúc đẩy sự hiểu biết lẫn nhau
1. Một số nhận thức chung về văn hóa và quan hệ giữa văn hóa với các lĩnh vực khác.
a. Quan điểm của Hồ Chí Minh về văn hóa
Một số ví dụ về văn hóa: Quan họ bắc ninh, Tranh đông hồ, Văn hóa về ẩm thực, trang phục, chữ viết,..
Hồ Chí Minh có bốn cách tiếp cận chủ yếu về văn hóa: 1) Tiếp cận theo nghĩa rộng, tổng
hợp mọi phương thức sinh hoạt của con người; 2) Tiếp cận theo nghĩa hẹp là đời sống tinh
thần của xã hội, thuộc kiến trúc thượng tầng; 3) Tiếp cận theo nghĩa hẹp hơn là bàn đến các
trường học, số người đi học, xóa nạn mù chữ, biết đọc, biết viết (thường xuất hiện trong các
bài nói với đồng bào miền núi); 4) Tiếp cận theo “phương thức sử dụng công cụ sinh hoạt.
Định nghĩa khái quát nhất của Hồ Chí Minh về văn hóa: “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích
của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp
luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật,những công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về mặc,
ăn, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hoá.
Văn hoá là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài
người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn”.
(Tháng 8/1943, Người viết định nghĩa này khi đang trong nhà tù của Tưởng Giới Thạch)
=> Quan điểm văn hóa trên là quan điểm văn hóa duy nhất theo nghĩa rộng của chủ tịch Hồ Chí Minh.
b. Quan điểm của Hồ Chí Minh về quan hệ giữa văn hóa với các lĩnh vực khác 
Quan hệ giữa văn hóa với chính trị:
Văn hoá được đặt ngang hàng với chính trị, kinh tế, xã hội, có quan hệ mật thiết với nhau,
cùng tác động qua lại lẫn nhau tạo thành bốn vấn đề chủ yếu của đời sống xã hội. Sự giải
phóng chính trị để mở đường cho văn hóa phát triển.
Văn hóa không thể đứng ngoài mà phải ở trong chính trị, tức là văn hóa phải phục vụ nhiệm
vụ chính trị; đồng thời mọi hoạt động của tổ chức và nhà chính trị phải có hàm lượng văn hóa 
Quan hệ giữa văn hóa với kinh tế: Trong mối quan với kinh tế, văn hóa thuộc kiến trúc
thượng tầng. Vì vậy cơ sở hạ tầng của xã hội có kiến thiết rồi, văn hóa mới kiến thiết
được và có đủ điều kiện phát triển.Văn hóa cũng không thể đứng ngoài mà phải đứng
trong kinh tế, nghĩa là văn hóa không hoàn toàn phụ thuộc vào kinh tế, mà có vai trò tác
động tích cực trở lại kinh tế. 
Quan hệ giữa văn hóa với xã hội: Giải phóng về chính trị thì văn hóa mới có điều kiện
phát triển. Xã hội thế nào văn hóa thế ấy. Văn nghệ, nghệ thuật của dân tộc ta rất phong
phú nhưng trong chế độ nô lệ thì văn nghệ cũng không thể phát triển được. Vì vậy, phải
làm cách mạng giải phóng dân tộc, giành chính quyền về tay nhân dân, giải phóng chính
trị, giải phóng xã hội, đưa Đảng Cộng sản Việt Nam lên địa vị cầm quyền, thì mới giải phóng được văn hóa 
Về giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, tiếp thu văn hóa nhân loại.
Bản sắc văn hóa dân tộc là những giá trị văn hóa bền vững của cộng đồng các dân tộc VN;
là thành quả của quá trình lao động sản xuất, sản xuất, chiến đấu và giao lưu của con người VN.
Bản sắc văn hóa dân tộc VN được nhìn nhận qua hai lớp quan hệ: Về nội dung, đó là lòng
yêu nước, thương nòi; tinh thần độc lập, tự cường, tự tôn dân tộc,.. Về hình thức, cốt cách
văn hóa dân tộc biểu hiện ở ngôn ngữ, phong tục, tập quán, lễ hội truyền thống, cách cảm và nghĩ…
Bản sắc văn hóa dân tộc chứa đựng giá trị lớn và có ý nghĩa quan trọng đối với sự nghiệp
xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nó phản ánh những nét độc đáo, đặc tính dân tộc. Nó là ngọn
nguồn đi tới chủ nghĩa Mác – Lênin. Người Việt Nam phải có trách nhiệm trân trọng, khai
thác, giữ gìn, phát huy, phát triển những giá trị của văn hóa dân tộc. Theo chủ tịch Hồ Chí
Minh “Dân ta phải biết sử ta. Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam”. Chăm lo cốt cách
dân tộc, đồng thời cần triệt để tẩy trừ mọi di hại thuộc địa và ảnh hưởng nô dịch của văn
hóa đế quốc, tôn trọng phong tục, tập quán, văn hóa của các dân tộc ít người.
Trong giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, phải biết tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, nhưng
phải lấy văn hóa dân tộc làm gốc. Theo Hồ Chí Minh, “văn hóa Việt Nam ảnh hưởng lẫn
nhau của văn hóa Đông phương và Tây phương chung đúc lại… Tây phương hay Đông
phương có gì tốt ta học lấy để tạo ra một nền văn hóa Việt Nam. Nghĩa là lấy kinh nghiệm
tốt của văn hóa xưa và văn hóa nay, trau dồi cho văn hóa Việt nam thật có tinh thần thuần
túy Việt Nam để kết hợp với tinh thần dân chủ”
Hồ Chí Minh chỉ rõ mục đích tiếp thu văn hóa nhân loại để làm giàu cho văn hóa Việt
Nam, xây dựng văn hóa VN hợp với tinh thần dân chủ. Nội dung tiếp thu là toàn diện bao
gồm Đông, Tây , kim, cổ, tất cả các mặt, các khía cạnh. Tiêu chí tiếp thu là có cái gì hay,
cái gì tốt là ta học lấy. Mối quan hệ giữa giữ gìn cốt cách dân tộc và tiếp thu văn hóa nhân
loại là phải lấy văn hóa dân tộc làm gốc, đó là điều kiện, cơ sở để tiếp thu văn hóa nhân loại.
2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về vai trò của văn hóa
a. Văn hóa là mục tiêu, động lực của sự nghiệp cách mạng Văn hóa là mục tiêu: 
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, văn hóa đứng ngang hàng với các lĩnh vực hoạt động khác
của xã hội: “Trong công cuộc kiến thiết nước nhà có bốn vấn đề cùng phải chú ý đến,
cùng phải coi trọng ngang nhau: chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa”. Vì vậy, cùng với
chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa nằm trong mục tiêu chung của toàn bộ tiến trình cách mạng. 
Nhìn một cách tổng quát, văn hóa là quyền sống,quyền sung sướng, quyền tự do, quyền
mưu cầu hạnh phúc; là khát vọng của nhân dân về các giá trị chân, thiện, mỹ. Đó là một
xã hội dân là chủ và dân làm chủ, công bằng, văn minh, ai cũng cơm ăn áo mặc, ai cũng
được học hành; một xã hội mà đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân luôn luôn
được quan tâm và không ngừng nâng cao, con người có điều kiện phát triển toàn diện. Văn hóa là động lực: 
Văn hóa chính trị: Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ nhất (1946), Chủ tịch Hồ Chí
Minh đã nhấn mạnh: “Lấy văn hóa soi đường cho quốc dân đi”. Văn hóa là toàn bộ giá trị
vật chất và tinh thần do con người sáng tạo, phát minh ra, theo đó lẽ tất nhiên, văn hóa
xuất phát từ con người và phải đem văn hóa để giải phóng con người, trước hết là giải
phóng con người thoát khỏi áp bức, bóc lột, bất công, lãnh đạo quốc dân để thực hiện độc
lập, tự cường, tự chủ. 
Văn hóa văn nghệ góp phần nâng cao lòng yêu nước, lý tưởng, tình cảm cách mạng, sự
lạc quan, ý chí, quyết tâm và niềm tin vào thắng lợi cuối cùng của cách mạng. 
Văn hóa giáo dục: Những quan điểm của Hồ Chí Minh về giáo dục là định hướng cho
việc xây dựng nền giáo dục mới phát triển đúng đắn trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa
xã hội, góp phần diệt giặc dốt, xóa mù chữ, giúp con người hiểu biết quy luật phát triển
của xã hội. Với sứ mệnh “trồng người”, văn hóa giáo dục đào tạo con người mới, cán bộ
mới, nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ cho sự nghiệp cách mạng. 
Văn hóa đạo đức: theo quan điểm Hồ Chí Minh, đạo đức là gốc của người cách mạng, là
động lực lớn để thúc đẩy cách mạng phát triển. Vì thế cần phải xây dựng lối sống nâng
cao phẩm giá, lối sống lành mạnh, hướng con người đến các giá trị chân, thiện, mỹ. 
Văn hóa pháp luật bảo đảm dân chủ, trật tự, kỷ cương, phép nước.
-> Văn hóa tạo thành sức mạnh vật chất, tinh thần thắng ngoại xâm theo tinh thần lấy văn
minh thắng bạo tàn. Nếu kinh tế nâng cao đời sống vật chất, thì văn hóa có tác dụng nâng
cao đời sống tinh thần của Nhân dân. Theo quan điểm đó, với tư cách là hệ giá trị định
hướng điều chỉnh nhận thức tư duy, hành vi của mỗi cá nhân, cả cộng đồng và xã hội, văn
hóa có sức mạnh to lớn: nuôi dưỡng tư tưởng đạo đức và nhân cách con người. Vì thế,
văn hóa, con người luôn là động lực, là mục tiêu của sự nghiệp cách mạng.
b. Văn hóa là một mặt trận 
Nội dung của mặt trận văn hóa rất phong phú, đấu tranh trên các lĩnh vực đạo đức, tư
tưởng, lối sống,... của các hoạt động văn nghệ, báo chí, công tác lý luận, đặc biệt là định
hướng giá trị chân, thiện, mỹ của văn hóa nghệ thuật. 
Mặt trận văn hóa là cuộc đấu tranh cách mạng trên lĩnh vực văn hóa- tư tưởng, có quan
hệ mật thiết với các lĩnh vực khác. Vì vậy, cũng như bao chiến sĩ khác đang thầm lặng
cống hiến cho Tổ Quốc, các anh chị em văn nghệ sĩ cũng là các chiến sĩ nghệ thuật mang
trong mình nhiệm vụ phụng sự Tổ Quốc, phục vụ nhân dân. 
Để thực hiện sứ mệnh của mình, các chiến sĩ nghệ thuật cần phải có một lập trường tư
tưởng vững vàng, sử dụng ngòi bút là vũ khí sắc bén trong sự nghiệp “phò chính trừ tà”. 
Chiến sĩ văn nghệ phải có những tác phẩm xứng đáng với dân tộc anh hùng và thời đại vẻ
vang, bám sát cuộc sống của nhân dân để nghiêm khắc phê bình những thói xấu như tham
ô, quan liêu,... Đồng thời đề cao những đức tính tốt đẹp của dân tộc để làm gương cho
các thế hệ ngày sau. Đó chính là “chất thép” của văn nghệ theo tinh thần “kháng chiến
văn hóa, văn hóa kháng chiến”.
c. Văn hóa phục vụ quần chúng nhân dân 
Mọi hoạt động văn hóa phải trở về với cuộc sống thực tại của quần chúng, phản ánh tư
tưởng, khát vọng của nhân dân. 
Văn hóa phải miêu tả cho hay, cho thật, cho hùng hồn, viết sao cho thiết thực, nói ít
nhưng thấm thía, phải dựa trên cơ sở “từ trong quần chúng ra, về sâu trong quần chúng”
để định hướng giá trị. 
Phải hiểu và đánh giá đúng quần chúng vi quần chúng là nguồn cảm hứng cũng như là
nguồn cung cấp những tư liệu vô cùng quý giá. Và chính họ cũng là những người thẩm
định khách quan, chính xác các sản phẩm văn nghệ.
3. Quan điểm Hồ Chí Minh về xây dựng nền văn hóa mới 
Giai đoạn trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945:
Cống hiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong phát triển, nâng tầm văn hóa Việt Nam còn
thể hiện trong việc Người đưa ra quan điểm về xây dựng một nền văn hóa mới (8/1943)
với 5 điểm lớn định hướng cho việc xây dựng nền văn hóa dân tộc:
1- Xây dựng tâm lý: tinh thần độc lập tự cường.
2- Xây dựng luân lý: biết hy sinh mình, làm lợi cho quần chúng.
3- Xây dựng xã hội: mọi sự nghiệp có liên quan đến phúc lợi của nhân dân trong xã hội.
4- Xây dựng chính trị: dân quyền. 5- Xây dựng kinh tế 
Trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp: Trong Đề cương văn hóa Việt Nam về
phương châm xây dựng xây dựng nền văn hóa mới, Hồ Chí Minh khẳng định lại quan
điểm của Đảng về nền văn hóa Việt Nam là nền văn hóa có tính chất dân tộc, khoa học,
đại chúng. Thể hiện ở tính hiện đại, tiên tiến, thuận với trào lưu tiến hóa của thời đại. 
Trong thời kì xây dựng chủ nghĩa xã hội: chủ trương xây dựng nền văn hóa có nội dung
xã hội chủ nghĩa và tính chất dân tộc
-> Quan điểm xây dựng nền văn hóa Việt Nam là một nền văn hóa toàn diện, giữ gìn
được cốt cách văn hóa dân tộc, bảo đảm tính khoa học, tiến bộ và nhân văn CÂU HỎI:
Câu 1: Theo Hồ Chí Minh, mối quan hệ giữa văn hóa với chính trị là gì?
A. Sự giải phóng chính trị mở đường cho văn hóa phát triển
B. Sự giải phóng văn hóa mở đường cho chính trị phát triển
C. Sự giải phóng văn hóa- xã hội mở đường cho kinh tế phát triển
D. Sự giải phóng kinh tế- xã hội mở đường cho chính trị phát triển
Câu 2: Nội dung cốt lõi của bản sắc hóa hóa dân tộc Việt Nam là gì?
A. Cốt cách, đặc tính, ngôn ngữ, phong tục, tập quán
B. Lòng yêu nước, tinh thần độc lập, tự cường, tự tôn dân tộc
C. Sức mạnh cứng” của dân tộc Việt Nam
D. Nền tảng cho chủ nghĩa Mác-Lênin hình thành và phát triển
Câu 3: Theo Hồ Chí Minh, văn hóa có vị trí như thế nào trong các lĩnh vực khác?
A. Văn hóa đứng trước kinh tế, chính trị, xã hội
B. Văn hóa đứng trên kinh tế, chính trị, xã hội
C. Văn hóa đứng ngoài kinh tế, chính trị, xã hội
D. Văn hóa đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội
Câu 4: Quan điểm Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa văn hóa với xã hội trong cách mạng là gì?
A. Giải phóng văn hóa-xã hội, từ đó kinh tế có điều kiện phát triển
B. Giải phóng chính trị-kinh tế, từ đó chính trị có điều kiện phát triển.
C. Giải phóng chính trị-xã hội, từ đó văn hóa có điều kiện phát triển
D. Giải phóng văn hóa-chính trị, từ đó xã hội có điều kiện phát triển
Câu 5: Hoàn thiện câu sau đây của HCM: "Văn hóa phải [...] cho quốc dân đi" A. Mở đường B. Chỉ đường C. Soi đường D. Dẫn đường
Câu 6: Quan điểm Hồ Chí Minh về xây dựng nền văn hóa mới được chia làm mấy giai đoạn? A. 5 B. 4 C. 2 D. 3
Câu 7: Năm điểm lớn định hướng cho việc xây dựng nền văn hóa dân tộc gồm:
A.Tâm lý, luật pháp, văn hóa, chính trị
B.Tâm lý, luân lý, xã hội, chính trị, kinh tế
C.Tâm lý, xã hội, văn nghệ, tinh thần, kinh tế
D.Tâm lý, luân lý, môi trường, chính trị, kinh tế