Vấn đề 4 Kiểu nhà nước lịch sử - Pháp luật đại cương | Đại học Tôn Đức Thắng

Vấn đề 4. NHÀ NƯỚC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA
4.1 Khái niệm chung về nhà nước xã hội chủ nghĩa
Nhà nước xã hội chủ nghĩa là kiểu nhà nước cuối cùng trong lịch sử nhân loại.
Được hình thành từ vai trò lãnh đạo của đảng của giai cấp công nhân, nhà nước xã
hội chủ nghĩa được xem là một tổ chức chính trị thuộc kiến trúc thượng tầng, được
xây dựng dựa trên cơ sở kinh tế của chủ nghĩa xã hội. Nhà nước xã hội chủ nghĩa
đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện sự lãnh đạo của đảng của giai cấp
công nhân đối với toàn xã hội. Đây là một trong những tổ chức chính trị có tính
chất đặc biệt, vì nó được xem là một hình thức mới của nhà nước, thay thế nhà
nước tư sản nhờ vào kết quả của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. Điều này cũng
đồng nghĩa với việc nhà nước xã hội chủ nghĩa là một hình thức chuyên chính vô
sản được thực hiện trong thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội. (1)
4.2 Các cơ sở cấu thành nhà nước xã hội chủ nghĩa
Được chia thành 2 cơ sở chính:
4.2.1. Cơ sở kinh tế
Quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa có đặc trưng là chế độ công hữu về tư liệu sản
xuất, lao động là nghĩa vụ đối với mọi công dân, và chế độ phân phối dựa trên nhu
cầu của toàn xã hội. Cơ sở kinh tế của nhà nước xã hội chủ nghĩa là một nền kinh
tế đặt nền tảng trên cơ sở công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước. Chế độ công
hữu của nhà nước xã hội chủ nghĩa không chỉ đảm bảo cho toàn bộ xã hội tiếp cận
với các nguồn tài nguyên và sản xuất, mà còn là cơ sở để cải thiện đời sống của
nhân dân, nâng cao sức mạnh và vị thế của quốc gia. (2)
4.2.2. Cơ sở xã hội
Quan hệ sản xuất liên minh giữa giai cấp công nhân, nông dân và tầng lớp tri thức
là cơ sở xã hội của nhà nước xã hội chủ nghĩa. Quan hệ này bao gồm sự hợp tác và
đấu tranh trong nội bộ nhân dân để đạt được mục tiêu xây dựng và phát triển chủ
nghĩa xã hội. Giai cấp công nhân là lực lượng chủ đạo trong nhà nước xã hội chủ
nghĩa, làm việc với tư cách là lãnh đạo và điều hành quyền lực nhà nước và xã hội.
Nông dân và tầng lớp tri thức cũng đóng góp ý nghĩa trong việc xây dựng và phát
triển nhà nước xã hội chủ nghĩa, bằng cách đóng góp năng lực và kiến thức của họ
cho công cuộc chung của toàn xã hội. (2)
4.3 Bản chất của nhà nước xã hội chủ nghĩa 4.3.1. Tính giai cấp
Nhà nước xã hội chủ nghĩa là sự kết hợp giữa quyền lực của giai cấp công nhân và
nhân dân lao động nói chung. Tính giai cấp của nhà nước được xác định bởi sự tiên
phong và lãnh đạo của giai cấp công nhân. Giai cấp công nhân là lực lượng chủ
chốt trong việc xây dựng và bảo vệ chế độ sở hữu toàn dân, phấn đấu vì lợi ích của
nhân dân lao động và của toàn xã hội. Tính tiên phong của giai cấp công nhân
được thể hiện qua khả năng nhận thức và tư tưởng đổi mới, cũng như sự trung
thành với lý tưởng cách mạng trong quá trình đấu tranh. Nhà nước xã hội chủ
nghĩa là công cụ của nhân dân lao động để trấn áp sự phản kháng của giai cấp
thống trị cũ đã bị lật đổ và các thế lực thù địch, phản động, phản cách mạng. Nhà
nước đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ địa vị của người lao động và xóa
bỏ chế độ sở hữu tư nhân, truyền bá rộng rãi và bảo vệ vững chắc những tư tưởng
cách mạng, khoa học của chủ nghĩa Mác-Lênin. (3) 4.3.2. Tính xã hội
Nhà nước xã hội chủ nghĩa không chỉ quản lí mà còn có sứ mệnh tổ chức và quản
lý các hoạt động kinh tế - xã hội, quan tâm đến vấn đề con người, cải tạo xã hội cũ
và xây dựng xã hội mới. Đây là tổ chức của quyền lực chung của xã hội, được quy
định bởi lực lượng lao động và nhân dân trong việc điều chỉnh các mối quan hệ xã
hội và đáp ứng nhu cầu của toàn bộ xã hội. Nhà nước xã hội chủ nghĩa cũng đóng
vai trò quan trọng trong việc tạo ra một môi trường thúc đẩy sự phát triển về kinh
tế, khoa học và công nghệ, văn hóa và giáo dục, đồng thời bảo vệ và nâng cao chất
lượng cuộc sống cho nhân dân. Trong đó, một trong những nhiệm vụ quan trọng
nhất của Nhà nước xã hội chủ nghĩa là đảm bảo quyền lợi và nhu cầu của người lao
động, đặc biệt là trong lĩnh vực sức khỏe, giáo dục, nhà ở và tài chính. Nhà nước
xã hội chủ nghĩa phải đảm bảo cung cấp đầy đủ các dịch vụ và tiện ích cho nhân
dân, đồng thời cải thiện mức sống của người dân thông qua các chính sách và biện
pháp kinh tế - xã hội. (3)
4.4 Bộ máy nhà nước của nhà nước xã hội chủ nghĩa 4.4.1. Đặc điểm
Bộ máy nhà nước xã hội chủ nghĩa mang tính nhân dân sâu sắc, hoạt động trên cơ
sở sự ủy nhiệm của Nhân dân và đảm bảo quyền lực nhà nước thống nhất, có sự
phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện quyền lập
pháp, hành pháp, tư pháp. Các cơ quan quản lí kinh tế phát triển hoàn thiện để thực
hiện quản lí mọi mặt đời sống xã hội và các cơ quan cưỡng chế chuyên nghiệp
ngày càng tổ chức thu hẹp lại, đảm bảo dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. (4)
4.4.2. Các bộ phận cấu thành
Bộ máy nhà nước xã hội chủ nghĩa bao gồm hệ thống các cơ quan nhà nước từ
trung ương xuống đến địa phương, được tổ chức và hoạt động dựa trên những
nguyên tắc chung nhất định tạo thành một cơ chế đồng bộ thực hiện các chức năng
và nhiệm vụ của nhà nước. Các cơ quan quyền lực nhà nước bao gồm Quốc hội,
Hội đồng nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, Hội đồng nhân dân
huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, và Hội đồng nhân dân xã, phường, thị
trấn. Nguyên thủ quốc gia là người đứng đầu nhà nước xã hội chủ nghĩa, là người
thay mặt nhà nước trong các quan hệ đối ngoại và đối nội.
Các cơ quan hành chính nhà nước là những cơ quan có thẩm quyền quản lý mọi
mặt hoạt động của quốc gia. Các cơ quan này vừa là cơ quan chấp hành của cơ
quan quyền lực cùng cấp, vừa là cơ quan quản lý nhà nước. Tòa án là cơ quan xét
xử của nhà nước xã hội chủ nghĩa, hệ thống tòa án xã hội chủ nghĩa hoạt động trên
các nguyên tắc: xét xử độc lập chỉ tuân theo pháp luật, bảo đảm quyền lợi và tự do
dân chủ của các cá nhân và tổ chức, đảm bảo sự công bằng và minh bạch trong các
phiên tòa. Viện kiểm sát có nhiệm vụ giám sát và bảo vệ quyền lợi của Nhà nước
và Nhân dân, xác minh, kiểm tra, khám phá, điều tra, truy tố và tham gia giải quyết
các vụ án, đồng thời cũng tham gia hoạt động xây dựng pháp luật và các quy định
liên quan đến việc đảm bảo an ninh, trật tự và nền tảng pháp lý cho xã hội. (4)
4.5 Chức năng của nhà nước xã hội chủ nghĩa
4.5.1. Chức năng đối nội
Nhà nước xã hội chủ nghĩa có các chức năng kinh tế và xã hội trong nội bộ đất
nước. Chức năng kinh tế bao gồm các nhiệm vụ như phát triển kinh tế nhanh, hiệu
quả và bền vững, cơ cấu lại kinh tế, cơ cấu lại lao động theo hướng công nghiệp
hóa, hiện đại hóa. Nhà nước xã hội chủ nghĩa thực hiện chính sách phát triển kinh
tế nhiều thành phần, trong đó kinh tế Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, kinh tế tập thể
phát triển với nhiều hình thức hợp tác đa dạng, trong đó hợp tác xã là nòng cốt, tạo
môi trường kinh doanh cho cá thể, đa dạng kinh tế tư bản Nhà nước. Nhà nước
cũng phát triển và hoàn thiện các loại thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa,
đồng bộ hóa cơ chế quản lí vĩ mô của Nhà nước đối với nền kinh tế.
Chức năng xã hội là tác động vào lĩnh vực cụ thể của xã hội và nhằm đảm bảo các
mục tiêu cơ bản sau đây: Xác định giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ là
quốc sách hàng đầu, là nền tảng và động lực đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại
hóa đất nước. (5) Nhà nước xã hội chủ nghĩa quan tâm đến việc phát triển giáo dục
nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài. Phát triển khoa học
và công nghệ trở thành động lực phát triển sản xuất. Nhà nước cũng đảm bảo an
sinh xã hội cơ bản, giải quyết việc làm cho người lao động, bảo đảm sự bình đẳng,
đoàn kết và tôn trọng tự do tín ngưỡng dân tộc, tôn giáo.
4.5.2. Chức năng đối ngoại
Hoạt động đối ngoại của Nhà nước xã hội chủ nghĩa còn bao gồm các hoạt động
ngoại giao và hợp tác quốc tế nhằm nâng cao vị thế và uy tín của đất nước trên
trường quốc tế. Nhà nước xã hội chủ nghĩa thường xây dựng các quan hệ hợp tác
kinh tế, chính trị và văn hóa với các quốc gia khác để tăng cường tương tác và giao
lưu giữa các dân tộc, đồng thời thu hẹp khoảng cách về kinh tế, khoa học và công nghệ.
Trong quá trình hợp tác quốc tế, Nhà nước xã hội chủ nghĩa thường đề cao tinh
thần tương tác bình đẳng, tôn trọng chủ quyền và lợi ích của các quốc gia, tạo môi
trường hòa bình, hợp tác và phát triển. Từ đó, Nhà nước xã hội chủ nghĩa đóng vai
trò quan trọng trong việc giải quyết các vấn đề thế giới, bảo vệ hòa bình và an ninh
quốc tế. Đồng thời, nhằm phát triển và đưa đất nước tham gia vào cộng đồng quốc
tế, Nhà nước xã hội chủ nghĩa thường đặt tình hình kinh tế - xã hội và văn hóa vào
trung tâm của chính sách đối ngoại. Chính sách này đặc biệt quan trọng trong việc
thu hút đầu tư, phát triển kinh tế và nâng cao đời sống của người dân. Ngoài ra,
cũng giúp quốc gia tăng cường văn hóa giao tiếp, chia sẻ các giá trị văn hóa và
kinh nghiệm phát triển với các quốc gia khác.
4.6 Hình thức nhà nước của nhà nước xã hội chủ nghĩa
4.6.1. Hình thức chính thể
Hình thức nhà nước của nhà nước xã hội chủ nghĩa là hình thức chính thể cộng
hòa. Quốc hội được quy định là cơ quan đại diện cao nhất của nhà nước, có quyền
lực tối cao, được bầu ra bằng cách trực tiếp và dân chủ; Quốc hội chịu sự giám sát
của nhân dân và có thể bãi nhiệm các thành viên của mình; Quốc hội không thể bị
giải tán trước thời hạn; Quốc hội thành lập chính phủ và bầu chủ tịch. Người đứng
đầu nhà nước là mắt xích quan trọng giữa các cơ quan cao nhất của nhà nước, phối
hợp các hoạt động của chúng. Đảng Cộng sản là đảng lãnh đạo của nhà nước và
giữ vai trò quyết định trong quản lý quốc gia.
4.6.2. Hình thức cấu trúc nhà nước
Nhà nước đơn nhất được thể hiện thông qua các đặc điểm cụ thể: sự thống nhất cao
của nhà nước và các đơn vị hành chính - lãnh thổ không có dấu hiệu của chủ quyền
quốc gia. Mối quan hệ quyền lực giữa chính quyền trung ương và chính quyền địa
phương có tính trực thuộc rõ ràng, cấp dưới phải tuân thủ cấp trên, địa phương
phải tuân thủ trung ương. Nhà nước và xã hội tổ chức và hoạt động dựa trên một
hiến pháp và một hệ thống pháp luật thống nhất, trong đó các luật pháp chỉ được
ban hành bởi các cơ quan quyền lực tối cao.
Hiện nay, do sự sụp đổ của Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu, không
còn nhà nước nào có cấu trúc nhà nước liên bang trên thế giới. Trong quá khứ, nhà
nước liên bang xã hội chủ nghĩa có những đặc điểm sau: Nhà nước liên bang xã
hội chủ nghĩa được hình thành như một kết quả của sự cách mạng xã hội chủ
nghĩa, nơi các lực lượng cách mạng chiến đấu để lật đổ chế độ bóc lột tư sản và
thiết lập một xã hội bình đẳng và công bằng hơn. Nhà nước liên bang xã hội chủ
nghĩa có tính chất nhân dân, được lập ra để phục vụ cho lợi ích của tất cả các tầng
lớp trong xã hội, không phân biệt giai cấp và tôn giáo. Ngoài ra còn có chức năng
quản lý và điều hành kinh tế, đảm bảo sự phát triển bền vững của đất nước và sự
tiến bộ của nhân dân, với lại cũng đảm bảo quyền lợi của công nhân, nông dân và
các tầng lớp lao động khác, bằng cách đưa ra các chính sách hỗ trợ và bảo vệ cho họ.
4.6.3. Chế độ chính trị
Nhà nước xã hội chủ nghĩa là một loại hình nhà nước có bản chất khác biệt hoàn
toàn so với các loại nhà nước bóc lột. Nhiệm vụ của nhà nước xã hội chủ nghĩa là
thực hiện dân chủ và xã hội chủ nghĩa, thúc đẩy quyền lực của nhân dân và tạo
điều kiện cho họ tham gia quản lý và quyết định về các vấn đề quan trọng. Nhà
nước xã hội chủ nghĩa là một trong những loại hình nhà nước tiến bộ nhất và cuối
cùng trong lịch sử. Khi hoàn thành sứ mệnh của mình, nhà nước xã hội chủ nghĩa
sẽ tự giải thể và không có loại hình nhà nước nào khác có thể tồn tại thay thế. TÀI LIỆU THAM KHẢO (1) Ngày 7/5/2023, ,
https://loigiaihay.com/xay-dung-nha-nuoc-xa-hoi-chu-nghia-c126a20320.html
(2) Thích học luật, ngày 7/5/2023,
, https://hocluat.vn/so-sanh-nha-nuoc-xa-hoi-chu-nghia-va-nha-nuoc-tu-san/
(3) Luật sư Tô Thị Phương Dung, ngày 7/5/2023,
, https://luatminhkhue.vn/ban-chat-
cua-nha-nuoc-cong-hoa-xa-hoi-chu-nghia-viet-nam-chxhcnvn.aspx#1-ban-chat- cua-nha-nuoc-chxhcnvn-viet-nam
(4) Thích Học Luật, ngày 7/5/2023,
, https://hocluat.vn/bo-may-nha-nuoc-xa-hoi-chu-nghia/ (5) , ngày 7/5/2023,
https://www.studocu.com/vn/document/truong-dai-hoc-da-lat/phap-luat-dai-
cuong/ly-luan-nha-nuoc-tai-lieu-thuc-hanh/46376061