Cơ sở để phân chia các trào lưu triết học thành các chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm là: 

Chủ nghĩa duy vật cổ đại.

Thuyết nguyên tử

Chủ nghĩa duy vật thế kỷ XVII - XVIII.

Chức năng nhận thức và chức năng giải thích thế giới

Chức năng nhận thức và chức năng phương pháp luận

Chức năng nhận thức và chức năng dự báo

Sự xuất hiện của giai cấp tư sản thế kỷ XVIII

Sự xuất hiện của giai cấp vô sản trên vũ đài lịch sử

Sự xuất hiện những thành tựu của khoa học tự nhiên.

Trình độ nhận thức

Khát vọng thay đổi thế giới.

Sự nghèo khổ

Chứng minh cho tính thống nhất vật chất của thế giới

Chứng minh cho sự vận động liên tục của giới tự nhiên

Tiếp tục giải quyết mối quan hệ giữa tồn tại và tư duy 

Tiếp tục giải quyết mối quan hệ giữa vật chất và ý thức trên lập trường duy vật triệt để 

Nghiên cứu những quy luật chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư du

Hình thức tồn tại.

Biểu hiện ra bên ngoài

Tri thức mà con người đã nhận thức được

Khủng hoảng trong khoa học tự nhiên thế kỷ XVIII

Đòi hỏi của nhân loại về cách giải thích thế giới.

Những phát hiện của khoa học cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX

Phủ nhận sự tồn tại khách quan của hiện thực

Phủ nhận khả năng nhận thức được thế giới.

Coi con người là sản phẩm của thượng đế.

Thế giới quan duy vật biện chứng và phương pháp luận biện chứng duy vật.

Giá trị dự báo khoa học và gợi mở lý luận cho các mô hình thực tiễn xã hội chủ nghĩa

Chức năng giải thích văn bản và làm sáng tỏ cấu trúc ngôn ngữ

Chức năng xóa bỏ các học thuyết nhận thức trước đó

Chức năng khoa học của các khoa học

Con người có khả năng nhận thức thế giới hay không?

Vật chất phân biệt với ý thức như thế nào?

Vật chất tồn tại như thế nào?

Nghệ thuật tranh luận

Triết lý về cuộc sống của con người

Khoa học của mọi khoa học

Giữa vật chất và ý thức thì cái nào có trước, cái nào có sau, cái nào quyết định cái nào? 

Vật chất tồn tại dưới những dạng nàoật chất có tồn tại vĩnh viễn hay không?

Vật chất tồn tại dưới những dạng nào?

Lấy nguyên tử để giải thích thế giới.

Coi vật chất là yếu tố duy nhất tồn tại

Không phân biệt được vật chất với ý thức