Mặt thứ hai của vấn đề cơ bản của triết học trả lời cho câu hỏi:

Con người có khả năng nhận thức thế giới hay không?

Vật chất phân biệt với ý thức như thế nào?

Vật chất tồn tại như thế nào?

Chứng minh cho tính thống nhất vật chất của thế giới

Chứng minh cho sự vận động liên tục của giới tự nhiên

Lấy nguyên tử để giải thích thế giới.

Coi vật chất là yếu tố duy nhất tồn tại

Không phân biệt được vật chất với ý thức

Chủ nghĩa duy vật cổ đại.

Thuyết nguyên tử

Chủ nghĩa duy vật thế kỷ XVII - XVIII.

Sự xuất hiện của giai cấp tư sản thế kỷ XVIII

Sự xuất hiện của giai cấp vô sản trên vũ đài lịch sử

Sự xuất hiện những thành tựu của khoa học tự nhiên.

Chủ nghĩa duy vật cổ đại

Thuyết nguyên tử

Chủ nghĩa duy vật thế kỷ XVII - XVIII

Tự nhiên và xã hội

Nhận thức và tư duy

Con người và thế giới.

Phủ nhận sự tồn tại khách quan của hiện thực

Phủ nhận khả năng nhận thức được thế giới.

Coi con người là sản phẩm của thượng đế.

Trình độ nhận thức

Khát vọng thay đổi thế giới.

Sự nghèo khổ

Khủng hoảng trong khoa học tự nhiên thế kỷ XVIII

Đòi hỏi của nhân loại về cách giải thích thế giới.

Những phát hiện của khoa học cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX

Nghệ thuật tranh luận

Triết lý về cuộc sống của con người

Khoa học của mọi khoa học

Tiếp tục giải quyết mối quan hệ giữa tồn tại và tư duy 

Tiếp tục giải quyết mối quan hệ giữa vật chất và ý thức trên lập trường duy vật triệt để 

Nghiên cứu những quy luật chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư du

Hình thức tồn tại.

Biểu hiện ra bên ngoài

Tri thức mà con người đã nhận thức được

Khoa học thực chứng.

Khoa học tự nhiên

Triết học đã có.

Tự nhiên và xã hội 

Khoa học và nhận thức

Nhận thức và tâm lý