Phát triển chính là quá trình được thực hiện bởi:

Khắc phục những thiếu sót trong các quan điểm siêu hình, máy móc về vật chất, giải quyết triệt để vấn đề cơ bản của triết học.

Định hướng cho sự phát triển của khoa học.

Là cơ sở để xác định vật chất xã hội, để luận giải nguyên nhân cuối cùng của mọi biến đổi xã hội.

Nhận thức lý tính.

Cả nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính đều gắn liền với thực tiễn.

Nhận thức và thực tiễn là hai quá trình riêng biệt nên không có giai đoạn nào của nhận thức gắn liền với thực tiễn.

Khái niệm, phán đoán, tri giác.

Biểu tượng, khái niệm, suy lý.

Phán đoán, tri giác, suy lý.

C.Mác.

Ph.Ăngghen.

L.V.Phoiơbắc.

Không tồn tại.

Có tồn tại, tồn tại khách quan.

Có tồn tại, tồn tại chủ quan.

Phản ánh sinh học.

Phản ánh tâm lý.

Phản ánh năng động, sáng tạo.

Căn cứ vào kinh nghiệm lịch sử để định ra chiến lược và sách lược cách mạng.

Căn cứ vào kinh nghiệm của các nước khác để định ra chiến lược và sách lược cách mạng.

Căn cứ vào thực tiễn để định ra chiến lược và sách lược cách mạng.

Là biện chứng của thế giới vật chất.

Là biện chứng của thực tiễn xã hội.

Là biện chứng của lý luận.

Cần phải xem xét một mối liên hệ cơ bản của sự vật.

Cần phải xem xét tất cả các mối liên hệ của sự vật.

Cần phải xem xét tất cả các mối liên hệ của sự vật, đồng thời phải xác định vị trí, vai trò của các mối liên hệ.

Là hoạt động sản xuất vật chất của con người.

Là hoạt động vật chất và tinh thần của con người.

Là hoạt động của con người nhằm cải tạo xã hội.

Hoạt động sinh hoạt tín ngưỡng – tôn giáo.

Hoạt động thực nghiệm khoa học.

Hoạt động chính trị - xã hội.

Chủ nghĩa duy tâm khách quan.

Chủ nghĩa duy vật siêu hình.

Chủ nghĩa duy tâm chủ quan.

Cảm giác.

Biểu tượng.

Khái niệm.

Cảm giác.

Tri giác.

Phán đoán.

Nhận thức lý luận.

Nhận thức khoa học.

Nhận thức cảm tính.