14 trang 33 lượt tải

Anh, chị hãy tìm hiểu và phân tích quan điểm của Hồ Chí Minh về cơ cấu kinh - Tư tưởng Hồ Chí Minh | Đại học Kinh Tế Quốc Dân

Đại học Kinh tế Quốc dân với những kiến thức và thông tin bổ ích giúp các bạn định hướng và họp tập dễ dàng hơn. Mời bạn đọc đón xem. Chúc bạn ôn luyện thật tốt và đạt điểm cao trong kì thi sắp tới

Môn: Tư tưởng Hồ Chí Minh (LLTT1101) 326 tài liệu

Trường: Đại học Kinh Tế Quốc Dân 3 K tài liệu

Tác giả:

Hà Việt Anh

1 năm trước

Danh sách Quiz



Đề bài: Anh, chị hãy tìm hiểu và phân tích quan điểm của Hồ Chí Minh về cơ cấu

kinh tế trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam? Sự vận dụng quan điểm

nêu trên của Đảng Cộng sản Việt Nam trong việc phát triển cơ cấu nền kinh tế ở nước

ta hiện nay?

I. Một số khái niệm cơ bản 2

1. Cơ cấu kinh tế 2

1.1. Khái niệm về cơ cấu kinh tế 2

1.2. Phân loại cơ cấu kinh tế 2

1.2.1. Cơ cấu ngành kinh tế 2

1.2.2. Cơ cấu thành phần kinh tế 3

1.1.3. Cơ cấu kinh tế theo lãnh thổ 3

2. Tư tưởng Hồ Chí Minh về thời kỳ quá độ lên Chủ Nghĩa xã hội ở Việt Nam 4

II. Quan điểm của Hồ Chí Minh về cơ cấu kinh tế trong thời kỳ quá độ lên chủ

nghĩa xã hội ở Việt Nam 6

1. Quan điểm của Hồ Chí Minh về cơ cấu ngành kinh tế trong thời kỳ quá độ lên

chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam 6

2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về cơ cấu thành phần kinh tế trong thời kỳ quá độ

lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam 7

III. Sự vận dụng quan điểm nêu trên của Đảng Cộng sản Việt Nam trong việc

phát triển cơ cấu nền kinh tế ở nước ta hiện nay 10

LỜI MỞ ĐẦU

Từ lúc ra đi tìm đường cứu nước để giải phóng đồng bào, Chủ tịch Hồ Chí

Minh đã nghĩ đến một xã hội mới, một cuộc sống mới ấm no, tự do, hạnh phúc cho

nhân dân. Muốn có cuộc sống mới đó, trước tiên phải giành lại độc lập cho dân tộc, kế

đó phải xây dựng đất nước vững mạnh cả về chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa.

Người chỉ rõ: Nước độc lập mà dân không được hạnh phúc, tự do, thì độc lập cũng

chẵng có nghĩa lý gì!

Trong Di chúc, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã dặn lại: “Đảng cần phải có kế hoạch

thật tốt để phát triển kinh tế và văn hóa, nhằm không ngừng nâng cao đời sống của

nhân dân”.

Là một nhà chính trị bàn về kinh tế, tư tưởng kinh tế của Chủ tịch Hồ Chí Minh

cơ bản là tư tưởng kinh tế - chính trị. Trên cương vị lãnh đạo quốc gia, Người đã đưa

ra những quan điểm chỉ đạo về xây dựng và phát triển kinh tế ở một nước nông nghiệp

quá độ lên chủ nghĩa xã hội, chưa trải qua chế độ tư bản chủ nghĩa. Quan điểm của

Chủ tịch Hồ Chí Minh về cơ cấu kinh tế trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội

là một bộ phận đặc sắc trong tư tưởng kinh tế của Người và vẫn giữ nguyên giá trị chỉ

đạo đối với đất nước ta trong công cuộc đổi mới và phát triển cơ cấu nền kinh tế ở

nước ta hiện nay.

Nhận thấy được tầm quan trọng của quan điểm của Hồ Chí Minh về cơ cấu

kinh tế trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, cùng với yêu cầu cần

thiết của bộ môn, em đã nghiên cứu và hoàn thành bài tập lớn với chủ đề “Tìm hiểu và

phân tích quan điểm của Hồ Chí Minh về cơ cấu kinh tế trong thời kỳ quá độ lên chủ

nghĩa xã hội ở Việt Nam và sự vận dụng quan điểm nêu trên của Đảng Cộng sản Việt

Nam trong việc phát triển cơ cấu nền kinh tế ở nước ta hiện nay”.

Trong quá trình nghiên cứu và thực hiện, em đã tham khảo có chọn lọc một vài

cuốn sách cũng như tài liệu trên mạng mà em sẽ nêu rõ hơn trong phần cuối cùng của

bài tập lớn này. Sau một thời gian thực hiện, em đã hoàn thành bài làm của mình

nhưng chắc hẳn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong quý thầy cô có thể

đưa ra những góp ý quý giá để em có thể hoàn thiện bản thân mình hơn.

Em xin chân thành cảm ơn!

NỘI DUNG

I. Khái quát chung

1. Cơ cấu kinh tế

1.1. Khái niệm về cơ cấu kinh tế

Cơ cấu kinh tế của xã hội theo C.Mác là toàn bộ những quan hệ sản xuất phù

hợp với quá trình phát triển nhất định của các lực lượng sản xuất vật chất. Mác đồng

thời nhấn mạnh, khi phân tích cơ cấu, phải chú ý đến cả hai khía cạnh là chất lượng và

số lượng, cơ cấu chính là sự phân chia về chất và tỉ lệ về số lượng của những quá trình

sản xuất xã hội.

“Cơ cấu kinh tế” là tổng thể các ngành, lĩnh vực, bộ phận kinh tế với vị trí, tỉ

trọng tương ứng của chúng và mối quan hệ hữu cơ tương đối ổn định hợp thành. Theo

tác giả, cơ cấu kinh tế được hiểu như sau: cơ cấu kinh tế là tổng thể những nhân tố cấu

thành nền kinh tế, đó là các ngành sản xuất, các thành phần kinh tế và các vùng kinh

tế. Chúng có mối liên hệ chặt chẽ với nhau được biểu hiện về chất và lượng tùy thuộc

vào mục tiêu của nền kinh tế trong từng thời kỳ nhất định.

1.2. Phân loại cơ cấu kinh tế

Cơ cấu kinh tế bao gồm những bộ phận cấu thành như: cơ cấu ngành, cơ cấu

kinh tế theo lãnh thổ và cơ cấu theo thành phần kinh tế.

1.2.1. Cơ cấu ngành kinh tế

Cơ cấu ngành là quan hệ gắn bó với nhau theo nhưng tỉ lệ nhất định giữa các

ngành sản xuất, trong nội bộ nền kinh tế quốc dân cũng như giữa các ngành nghề và

các doanh nghiệp trong các ngành.

Cơ cấu ngành là bộ phận then chốt trong cơ cấu kinh tế, vì cơ cấu ngành quyết

định trạng thái chung và tỉ lệ đầu vào, đầu ra của nền kinh tế quốc dân.

Theo hệ thống tài khoản quốc gia, nền kinh tế thị trường được phân làm 3

nhóm ngành (Khu vực) là:

- Khu vực I gồm nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản (đối với nhiều nước khác các

ngành khai thác trực tiếp tài nguyên thiên nhiên).

- Khu vực II gồm công nghiệp và xây dựng (đối với nhiều nước khác là các chế biến).

- Khu vực III là ngành dịch vụ

1.2.2. Cơ cấu thành phần kinh tế

Cơ cấu thành phần kinh tế gắn liền với các loại hình sở hữu nhất định về tư liệu

sản xuất. Tùy theo phương thức sản xuất mà có các thành phần kinh tế chiếm địa vị

chi phối hay chủ đạo và các thành phần kinh tế khác cùng tồn tại.

Kinh tế nhà nước đóng vai trò chủ đạo, là động lực thúc đẩy sự phát triển và

tăng trưởng của nền kinh tế. Thành phần kinh tế này bao trùm các ngành kinh tế then

chốt gắn liền với việc quản lý tài nguyên đất nước, với an ninh quốc phòng và với các

lĩnh vực quan trọng khác. Kinh tế tập thể có ý nghĩa quan trọng với nhiều hình thức tổ

chức trên cơ sở tham gia tự nguyện, bình đẳng dân chủ, cùng có lợi giữa các thành

viên tham gia.

Kinh tế cá thể với tiềm năng to lớn đóng vai trò quan trọng lâu dài đối với việc

phát kinh tế xã hội của đất nước.

Kinh tế tư bản, tư nhân, đang có những đóng góp nhất định cho nền kinh tế với

tiềm lực về tiền vốn, công nghệ, quản lý, thị trường và giải quyết tốt vấn đề gay gắt

hiện nay là vấn đề lao động việc làm.

Kinh tế tư bản nhà nước có khả năng to lớn với hình thức liên doanh giữa nhà

nước với tư bản trong nước và nước ngoài.

Khu vực có vốn đầu tư nước ngoài phát triển mạnh trong những năm gần đây

hướng vào sản xuất hàng hóa và dich vụ công nghệ cao.

1.1.3. Cơ cấu kinh tế theo lãnh thổ

Cơ cấu kinh tế theo lãnh thổ (vùng kinh tế) phản ánh sự phân công lao động xã

hội về mặt không gian địa lý. Thực chất của việc phân chia này là để làm cơ sở cho

việc hoạch định chiến lược, xây dựng kế hoạch phát triển, thực thi chính sách để phù

hợp với đặc điểm của từng vùng nhằm khai thác đạt hiệu quả cao trên từng vùng và

trên toàn vẹn lãnh thổ.

Cơ cấu lãnh thổ là mối quan tỉ lệ giữa các vùng trong phạm vi quốc gia được

sắp xếp một cách tự phát hay tự giác. Trong một quốc gia có nhiều vùng lãnh thổ, các

vùng này phải được bố trí, quan hệ với nhau theo một tỉ lệ nào đó để tạo điều kiện

phát triển kinh tế cho từng vùng nói riêng và của cả nước nói chung. cơ cấu kinh tế

theo lãnh thổ là một chỉnh thể liên kết các ngành sản xuuất trong một vùng theo cấu

trúc hợp lý, nhờ đó mà có thể tạo ra khả năng tăng trưởng kinh tế trong quá trình vận

động cơ cấu kinh tế.

Cơ cấu kinh tế theo ngành, theo thành phần và theo lãnh thổ là sự biểu hiện về

bản chất của các khía cạnh khác nhau của một nền kinh tế. Giữa chúng có mối quan hệ

tác động qua lại lẫn nhau, trong đó cơ cấu theo ngành giữ vai trò quan trọng trong

thực hiện cơ cấu ngành, còn cơ cấu theo lãnh thổ là cơ sở cho các ngành, các thành

phần kinh tế phân phối hợp lý các nguồn lực. Qua đó sẽ tạo sự phát triển đồng bộ, cân

đối và đạt hiệu quả cao giữa các ngành, các thành phần kinh tế trong một nền kinh tế.

2. Tư tưởng Hồ Chí Minh về thời kỳ quá độ lên Chủ Nghĩa xã hội ở Việt Nam

Kế thừa những quan điểm chủ nghĩa Mác - Lênin về cách mạng không ngừng

và thời kỳ quá độ lên CNXH; xuất phát từ đặc điểm, điều kiện của Việt Nam, Hồ Chí

Minh đã khẳng định: Thời kỳ quá độ “là thời kỳ dân chủ mới”, tiến dần lên CNXH. Ở

Việt Nam là hình thái quá độ gián tiếp với: “Đặc điểm to nhất là từ một nước nông

nghiệp lạc hậu tiến thẳng lên CNXH không phải kinh qua giai đoạn phát triển tư bản

chủ nghĩa”. Đặc điểm này chi phối tác động đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội,

nhằm từng bước xóa bỏ triệt để các tàn tích của chế độ thực dân, phong kiến, đồng

thời từng bước gây dựng các mầm mống cho CNXH phát triển, đó là một tất yếu.

Theo đó, quá độ lên CNXH là một cuộc đấu tranh cách mạng phức tạp, gian

khổ và lâu dài chứ “không thể một sớm một chiều”. Bởi vì, “chúng ta phải xây dựng

một xã hội hoàn toàn mới xưa nay chưa từng có trong lịch sử dân tộc ta. Chúng ta phải

thay đổi triệt để những nếp sống, thói quen, ý nghĩ và thành kiến có gốc rễ hàng ngàn

năm... biến nước ta từ một nước nông nghiệp thành một nước công nghiệp”(3). Tuy

nhiên, muốn “tiến lên chủ nghĩa xã hội” thì không phải “cứ ngồi mà chờ” là sẽ có

được chủ nghĩa xã hội. Nếu nhân dân ta mọi người cố gắng, phấn khởi thi đua xây

dựng, thì thời kỳ quá độ có thể rút ngắn hơn.

Về nhiệm vụ của thời kỳ quá độ lên CNXH. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định:

Phải tạo ra những điều kiện cần và đủ về cơ sở vật chất; đồng thời, Đảng phải “lãnh

đạo toàn dân thực hiện dân chủ mới, xây dựng điều kiện để tiến lên chủ nghĩa xã hội”.

Trong đó, “nhiệm vụ quan trọng nhất của chúng ta là phải xây dựng nền tảng vật chất

và kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội,... tiến dần lên chủ nghĩa xã hội, có công nghiệp và

nông nghiệp hiện đại, có văn hóa và khoa học tiên tiến. Trong quá trình cách mạng xã

hội chủ nghĩa, chúng ta phải cải tạo nền kinh tế cũ và xây dựng nền kinh tế mới, mà

xây dựng là nhiệm vụ chủ chốt và lâu dài”

Hồ Chí Minh đã chỉ rõ nội dung nhiệm vụ cụ thể trong thời kỳ quá độ lên

CNXH rất toàn diện. Trên lĩnh vực kinh tế, phát triển lực lượng sản xuất là vấn đề mấu

chốt, tăng năng suất lao động trên cơ sở công nghiệp hoá xã hội chủ nghĩa, cùng với

thiết lập quan hệ sản xuất, cơ chế quản lý kinh tế, cơ cấu thành phần kinh tế, ngành,

vùng, lãnh thổ trong thời kỳ quá độ. Chủ tịch Hồ Chí Minh rất coi trọng quan hệ phân

phối và quản lý kinh tế. Theo Người, quản lý kinh tế phải dựa trên cơ sở hạch toán,

đem lại hiệu quả cao, sử dụng tốt các đòn bẩy để phát triển sản xuất.

Trên lĩnh vực chính trị, nội dung quan trọng nhất là phải giữ vững và phát huy

vai trò lãnh đạo của Đảng; quan tâm củng cố mở rộng Mặt trận dân tộc thống nhất,

nòng cốt là liên minh công nhân - nông dân - trí thức, dưới sự lãnh đạo của Đảng,

nhằm không ngừng tăng cường khối đại đoàn kết dân tộc vì sự nghiệp xây dựng

CNXH.

Trên lĩnh vực văn hóa - xã hội, xây dựng nền văn hóa dân tộc, khoa học, đại

chúng và mấu chốt của văn hóa là xây dựng con người có đạo đức cách mạng, con

người mới xã hội chủ nghĩa với đức - tài gắn bó hữu cơ với nhau, toàn tâm toàn ý

phục vụ nhân dân, trung thành với sự nghiệp cách mạng xây dựng nền văn hóa mới,

lối sống mới. Về xã hội, thực hiện sự phân phối theo lao động, thi hành chính sách xã

hội vì toàn dân, bình đẳng.

Mấu chốt của vấn đề xã hội là đảm bảo công bằng xã hội hướng vào phát triển

con người, bồi dưỡng, trọng dụng nhân tài, vừa là mục tiêu, vừa là động của sự phát

triển xã hội.

Về bước đi, biện pháp trong thời kỳ quá độ lên CNXH, Hồ Chí Minh đã xác

định bước đi, cách làm phù hợp, Người khẳng định: Chúng ta cũng phải có phương

pháp xây dựng CNXH của riêng mình, gắn với thực tiễn và lịch sử của Việt Nam.

Bước đi trong xây dựng XHCN ở nước ta là “phải làm dần dần”, ai nói dễ là chủ quan

và sẽ thất bại, phải thực hiện “đi bước nào vững chắc bước ấy”.

Hồ Chí Minh còn chỉ ra những biện pháp hết sức quan trọng để xây dựng

CNXH, đó là: Cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới, kết hợp cải tạo với xây dựng,

lấy xây dựng làm chính; kết hợp thực hiện hai nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ, đồng

thời tiến hành hai chiến lược cách mạng; xây dựng CNXH phải có kế hoạch, biện

pháp và quyết tâm. Đặc biệt, Người xác định biện pháp cơ bản, lâu dài quyết định nhất

trong xây dựng CNXH ở nước ta là phát huy sức mạnh toàn dân, đem của dân, tài dân,

sức dân dưới sự lãnh đạo của Đảng để làm lợi cho dân..

II. Quan điểm của Hồ Chí Minh về cơ cấu kinh tế trong thời kỳ quá độ lên

chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam

1. Quan điểm của Hồ Chí Minh về cơ cấu ngành kinh tế trong thời kỳ quá độ lên

chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam

Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh, xây dựng cơ cấu kinh tế công nghiệp và

nông nghiệp hợp lý. Người khẳng định: “Nền kinh tế xã hội chủ nghĩa có hai chân là

công nghiệp và nông nghiệp… hai chân không đều nhau, không thể bước mạnh

được”. “Nông nghiệp phải phát triển mạnh để cung cấp đủ lương thực cho nhân dân;

cung cấp đủ nguyên liệu… Công nghiệp phải phát triển mạnh để cung cấp đủ hàng

tiêu dùng cần thiết cho nhân dân, trước hết là cho nông dân; cung cấp máy bơm nước,

phân hóa học, thuốc trừ sâu… để đẩy mạnh nông nghiệp và cung cấp dần máy cày,

máy bừa cho các hợp tác xã nông nghiệp. Cho nên công nghiệp và nông nghiệp phải

giúp đỡ lẫn nhau và cùng nhau phát triển, như hai chân đi khỏe và đi đều thì tiến bước

sẽ nhanh và nhanh chóng đi đến mục đích. Thế là thực hiện liên minh công nông để

xây dựng chủ nghĩa xã hội, xây dựng đời sống ấm no, sung sướng cho nhân dân.”

Công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa là mục tiêu phấn đấu chung, là con đường

no ấm thực sự của nhân dân ta. Trong bài viết Con đường phía trước (ngày

20-01-1960), Người chỉ rõ nước ta vốn là một nước nông nghiệp lạc hậu. Năm 1959,

trong sản xuất của miền Bắc, công nghiệp chỉ mới chiếm không đầy hai phần, còn

nông nghiệp và thủ công nghiệp chiếm đến tám phần. Người đặt câu hỏi: Như vậy thì

làm sao cho đời sống nhân dân thật dồi dào được? Và Người đã trả lời: “Đời sống

nhân dân chỉ có thể thật dồi dào, khi chúng ta dùng máy móc để sản xuất một cách hật

rộng rãi: dùng máy móc trong công nghiệp và trong nông nghiệp. Máy sẽ chắp thêm

tay cho người, làm cho sức người tăng lên gấp trăm, nghìn lần và giúp người làm

những việc phi thường.”

2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về cơ cấu thành phần kinh tế trong thời kỳ quá

độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam

Cơ cấu các thành phần của một nền kinh tế phụ thuộc vào sự tồn tại của các

hình thức sở hữu, các kiểu quan hệ sản xuất, vào trình độ phát triển của lực lượng sản

xuất, của sản xuất hàng hoá thời kỳ quá độ. Như Lênin đã chỉ rõ: Nền kinh tế trong

thời kỳ quá độ, xét về toàn bộ, nó là nền kinh tế quá độ, còn tồn tại nhiều hình thức sở

hữu, do đó sự tồn tại của các thành phần kinh tế khác nhau là một tất yếu khách quan.

Mỗi thành phần kinh tế còn phát huy tác dụng tích cực, có đóng góp vào quốc kế dân

sinh thì không thể dùng mệnh lệnh hành chính mà xoá bỏ ngay một lúc được.

Khi nghiên cứu Chính sách kinh tế mới của Lênin để vận dụng vào hoàn cảnh

cụ thể của Việt Nam, ngay từ trong kháng chiến chống Pháp, Chủ tịch Hồ Chí Minh

đã nói rõ, ở vùng tự do của ta, còn tồn tại 6 thành phần kinh tế.

Trong tác phẩm "Thường thức chính trị" viết năm 1953, Hồ Chí Minh đã nêu rõ

bản chất của chế độ công hữu xã hội chủ nghĩa và đã cụ thể hoá các thành phần kinh

tế bao gồm:

- Kinh tế địa chủ phong kiến bóc lột địa tô.

- Kinh tế quốc doanh

- Các hợp tác xã tiêu thụ và hợp tác xã cung cấp

- Kinh tế cá nhân của nông dân và của thủ công nghệ.

- Kinh tế tư bản của tư nhân.

- Kinh tế tư bản quốc.

Đặc điểm mới của nền kinh tế Việt Nam sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 là

sự tồn tại của nền kinh tế nhiều thành phần. Đặc biệt, bên cạnh các thành phần kinh tế

xã hội chủ nghĩa thì có sự tồn tại của thành phần là kinh tế phong kiến. Đây là thành

phần kinh tế mang tính đặc thù, thành phần kinh tế này phản ánh trình độ phát triển

kinh tế thấp với chế độ sở hữu phong kiến về ruộng đất và trong hoàn cảnh đặc thù

yêu cầu phải tiếp tục kháng chiến để hoàn thành nhiệm vụ cách mạng dân tộc, cách

mạng dân chủ. Trên cơ sở nhận thức về tính quy luật chung, tính đặc thù trong nền

kinh tế của từng nước. Hồ Chí Minh đã vận dụng sáng tạo quan điểm của V.I.Lênin về

đặc điểm kinh tế cơ bản trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội vào hoàn cảnh cụ

thể của Việt Nam và trong từng giai đoạn cụ thể. Về cơ cấu kinh tế Việt Nam trong

vùng tự do 1945-1954, bên cạnh đảm bảo tính quy luật chung về đặc điểm kinh tế

trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội là sự tồn tại khách quan của nền kinh tế

nhiều thành phần với các thành phần kinh tế phổ biến, kinh tế quá độ thì vẫn tồn tại

thành phần kinh tế mang tính đặc thù. Như vậy, đây chính là điểm sáng tạo của Hồ

Chí Minh, đã nhận thức rõ vị trí, vai trò của từng thành phần kinh tế trong nền kinh tế

và có sơ sở để hoạch định chính sách đảm bảo ổn định nền kinh tế và góp phần quan

trọng đảm bảo kháng chiến thắng lợi.

Sau năm 1954 miền Bắc hoàn toàn giải phóng và đi lên chủ nghĩa xã hội. Miền

Bắc bước vào thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua giai đoạn phát triển tư bản

chủ nghĩa từ xuất phát điểm rất thấp, với nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu, bị chiến

tranh tàn phá nặng nề. Cơ sở vật chất – kỹ thuật nghèo nàn. Trình độ, năng suất lao

động thấp, đội ngũ cán bộ khoa học – kỹ thuật vừa ít về số lượng, vừa hạn chế về năng

lực và kinh nghiệm điều hành, quản lý. Miền Bắc tiến hành xây dựng chủ nghĩa xã hội

trong điều kiện đất nước bị chia cắt làm hai miền, vừa có hoà bình, vừa có chiến tranh.

Tình hình thế giới phức tạp. Hệ thống xã hội chủ nghĩa bộc lộ một số khó khăn, bất

đồng, mâu thuẫn. Vấn đề lý luận về mô hình, con đường đi lên chủ nghĩa xã hội chưa

sáng rõ. Từ thực tiễn miền Bắc như vậy, chủ tịch Hồ Chí Minh đã phân tích và chỉ ra

các hình thức sỡ hữu cơ bản trong nền kinh tế miền Bắc, bao gồm: “Sở hữu Nhà nước

tức là của toàn dân; sở hữu hợp tác tức sở hữu tập thể của nhân dân lao động; sở hữu

của người lao động riêng lẻ, một ít tư liệu sản xuất thuộc sở hữu của nhà tư bản.”

Với sự đa dạng của quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất, Người đã xác định rõ những

thành phần kinh tế đang tồn tại và hoạt động ở miền Bắc: “Trong chế độ dân chủ mới,

có năm loại kinh tế khác nhau:

- Kinh tế quốc doanh (thuộc CNXH, vì nó là của chung của nhân dân).

- Các hợp tác xã (nửa CNXH, và sẽ tiến đến CNXH).

- Kinh tế của cá nhân, nông dân và thủ công nghệ (có thể tiến dần vào hợp tác xã, tức

là nữa CNXH).

- Tư bản của tư nhân.

- Tư bản của Nhà nước (như Nhà nước hùn vốn với tư bản tư nhân để kinh doanh).

Trong năm loại ấy, Kinh tế quốc doanh là kinh tế lãnh đạo và phát triển mau hơn

cả. Cho nên kinh tế ta sẽ phát triển theo hướng chủ nghĩa xã hội chứ không theo

hướng chủ nghĩa tư bản”.

Như vậy, cơ cấu thành phần kinh tế trong chế độ dân chủ mới ở Miền Bắc Việt

Nam sau năm 1954 so với cơ cấu kinh tế Việt Nam trong vùng tự do 1945-1954 ở

những điểm thống nhất và có những điểm thay đổi sau:

- Điểm thống nhất: Trong nền kinh quá độ lên chủ nghĩa xã hội thì đặc điểm kinh

tế cơ bản trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc Việt Nam là sự tồn tại

khách quan của các thành phần kinh tế. Và tồn tại các thành phần kinh tế phổ biến:

Kinh tế quốc doanh; Kinh tế của cá nhân, nông dân và thủ công nghệ; Tư bản của tư

nhân. Thành phần kinh tế quá độ: Các hợp tác xã; Tư bản của Nhà nước.

- Điểm thay đổi:

Một là, khác với thời kháng chiến, trong chế độ dân chủ mới không còn thành

phần kinh tế phong kiến. Cải cách ruộng đất đã triệt tiêu chế độ sở hữu phong kiến về

ruộng đất. Người nông dân đã trở thành người cày có rộng, chủ sở hữu ruộng đất.

Điều này một lần nữa khẳng định lại nhận định của Hồ Chí Minh: “làm tư sản dân

quyền cách mạng và thổ địa cách mạng để đi tới xã hội cộng sản”[3]. Muốn đi tới chủ

nghĩa cộng sản thì dân tộc phải độc lập và dân cày phải có ruộng.

Hai là, các thành phần kinh tế thay đổi về vị trí và vai trò trong nền kinh tế. Kinh

tế quốc doanh là hình thức sở hữu toàn dân, lãnh đạo nền kinh tế quốc dân, cần phải

ưu tiên phát triển thành phần kinh tế quốc doanh để tạo nền tảng vật chất cho CNXH

và thúc đẩy việc cải tạo xã hội chủ nghĩa. Như vậy, vị trí, vai trò của thành phần kinh

tế quốc doanh đã có bước phát triển mới, từ chỗ có tính chất chủ nghĩa xã hội đã trở

thành thành phần kinh tế thực sự đại diện cho chủ nghĩa xã hội có vai trò “lãnh đạo”

trong nền kinh tế và đảm bảo định hướng xã hội chủ nghĩa của sự phát triển kinh tế.

"Kinh tế quốc doanh là công. Nó là nền tảng và sức lãnh đạo của kinh tế dân chủ mới.

Cho nên chúng ta phải ra sức phát triển nó và nhân dân ta phải ủng hộ nó".

Đối với thành phần kinh tế quá độ kinh tế hợp tác xã; tư bản của Nhà nước trở nên

phố biến, vững chắc và phạm vi mở rộng hơn. Kinh tế hợp tác xã, Người khẳng định,

kinh tế hợp tác xã là hình thức sở hữu tập thể của nhân dân lao động; Nhà nước cần

đặc biệt khuyến khích, hướng dẫn và giúp đỡ cho nó phát triển. Hợp tác hóa nông

nghiệp là khâu chính thúc đẩy công cuộc cải tạo chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc. Kinh

nghiệm qua chứng tỏ rằng hợp tác hóa nông nghiệp ở nước ta, cần phải trải qua hình

thức tổ đổi công và hợp tác xã sản xuất nông nghiệp. Đó là việc rất cần thiết. Chúng ta

phát triển từng bước vững chắc tổ đổi công và hợp tác xã thì hợp tác hóa nông nghiệp

nhất định thành công. Tư bản của Nhà nước, Hồ Chí Minh khẳng định: “Đối với

những nhà tư sản công thương, Nhà nước không xóa bỏ quyền sở hữu về tư liệu sản

xuất và của cải khác của họ; mà ra sức hướng dẫn họ hoạt động nhằm làm lợi cho

quốc kế dân sinh, phù hợp với kế hoạch kinh tế của Nhà nước. Đồng thời Nhà nước

khuyến khích và giúp đỡ họ cải tạo theo chủ nghĩa xã hội bằng hình thức công tư hợp

doanh và những hình thức cải tạo khác”. Kinh tế tư bản Nhà nước, được Nhà nước

khuyến khích, giúp đỡ các nhà tư bản đi theo chủ nghĩa xã hội và hướng dẫn hoạt

động kinh tế theo một kế hoạch thống nhất. Đây là thành phần kinh tế quá độ trong

thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc nhằm hướng thành phần kinh tế này

quay trở lại phục vụ chủ nghĩa xã hội. Kinh tế của cá nhân, nông dân và thủ công

nghệ. Hồ Chí Minh cho rằng, “Đối với người làm thủ công và lao động riêng lẻ khác,

Nhà nước bảo hộ quyền sở hữu về tư liệu sản xuất của họ, ra sức hướng dẫn và giúp

đỡ họ cải tiến cách làm ăn, khuyến khích họ tổ chức hợp tác xã sản xuất theo nguyên

tắc tự nguyện”. “Đẩy mạnh cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa đối với thành phần kinh tế

cá thể của nông dân, thợ thủ công, những người lao động riêng lẻ khác và đối với

thành phần kinh tế tư bản tư doanh, đồng thời nó mở mang và tăng cường lực lượng

của thành phần kinh tế quốc doanh, thúc đẩy việc phát triển kinh tế theo chủ nghĩa xã

hội”.

Những nhận định của Hồ Chí Minh về cơ cấu thành phần kinh tế trong chế độ dân

chủ mới ở Miền Bắc Việt Nam sau năm 1954 đã cho thấy sự vận dụng sáng tạo của

Người khi kế thừa quan điểm của V.I.Lênin vào thực tiễn đất nước quá độ lên chủ

nghĩa xã hội ở Việt Nam, phù hợp với đặc thù lịch sử, kinh tế, chính trị, xã hội và đảm

bảo tính quy luật chung, phản ánh tính đặc thù của nền kinh tế trong thời kỳ quá độ có

các thành phần kinh tế phổ biến, thành phần kinh tế quá độ đan xen. Những nhận thức

đó có ý nghĩa vô cùng to lớn về lý luận, đây là cơ sở khoa học để Hồ Chí Minh đưa ra

các quyết sách đúng đắn trên lĩnh vực kinh tế trong quá trình xây dựng CNXH ở miền

Bắc trước đây và trên phạm vi cả nước.

Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về các thành phần kinh tế trong nền kinh tế vào

điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của Việt Nam, từ Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI đến

Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII, Đảng Cộng sản Việt Nam đã nghiên cứu, làm

sáng tỏ về cả lý luận và thực tiễn vấn đề về các thành phần kinh tế và khẳng định, đặc

điểm kinh tế cơ bản có tính quy luật của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt

Nam là tồn tại khách quan của nhiều thành phần kinh tế dựa trên nhiều hình thức sở

hữu khác nhau. Đây là đặc trưng kinh tế cơ bản của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã

hội ở Việt Nam.

III. Sự vận dụng quan điểm nêu trên của Đảng Cộng sản Việt Nam

trong việc phát triển cơ cấu nền kinh tế ở nước ta hiện nay