Bài giảng Môn Tư tưởng Hồ Chí Minh | Đại học Bách Khoa Hà Nội

lOMoAR cPSD| 61601688
ĐỀ CƯƠNG BÀI GIẢNG MÔN
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH lOMoAR cPSD| 61601688 Chương 1
KHÁI NIỆM, ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
VÀ Ý NGHĨA HỌC TẬP MÔN TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
Mục tiêu cầu đạt. -
Sinh viên trình bày lại được một số vấn đề về khái niệm tư tưởng
Hồ Chí Minh, đối tượng, phương pháp nghiên cứu và ý nghĩa của môn học. -
Biết vận dụng một số vấn đề có tính phương pháp luận của
môn học vào việc học tập, nghiên cứu bộ môn và rèn luyện trong thực tiễn.
Tài liệu học tập 1. Giáo trình
TL1. Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh do Bộ Giáo dục và Đào tạo chỉ
đạo biên soạn, Nxb Chính trị quốc gia, 2020
TL2. Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh do Bộ Giáo dục và Đào tạo chỉ
đạo biên soạn, Nxb Chính trị quốc gia, 2009 (Được tái bản các năm 2010 – 2015)
TL3. Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh do Hội đồng Trung ương chỉ
đạo biên soạn giáo trình Quốc gia các môn khoa học Mác – Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị quốc gia, 2004. lOMoAR cPSD| 61601688
2. Tài liệu tham khảo.
TK1. Hồ Chí Minh, Toàn tập, 15 tập, Nxb Chính trị quốc gia, HN, 2011; TK2. Đĩa CDROM HCM;
TK3. Tư tưởng HCM và con đường cách mạng Việt Nam, Võ Nguyên
Giáp, Nxb Chính trị Quốc gia, HN, 1997.
TK4. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc
Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ VII, IX, XII, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1991, 2011, 2016.
TK5. Trần Văn Giàu: Sự hình thành về cơ bản tư tuởng Hồ Chí Minh,
Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1991.
TK6. Hoàng Chí Bảo: Phương pháp tiếp cận và quan niệm về tư tưởng
Hồ Chí Minh, Sinh hoạt lý luận, 4/1998.
TK7. Song Thành: Tư tưởng Hồ Chí Minh, khái niệm và hệ thống, Cộng sản, 1/1993 NỘI DUNG
I. KHÁI NIỆM, ĐỐI TƯỢNG, NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU TƯ
TƯỞNG HỒ CHÍ MINH.
1. Khái niệm tư tưởng và tư tưởng Hồ Chí Minh. -
Khái niệm tư tưởng được hiểu là toàn bộ những quan điểm,
quan niệm đã phát triển thành hệ thống, được xây dựng trên một nền
tảng triết học nhất định, nhằm lý giải các vấn đề tự nhiên, xã hội và con người. lOMoAR cPSD| 61601688
Các khái niệm “chủ nghĩa”, “tư tưởng”, “học thuyết” tuy nội hàm
có những điểm khác nhau, nhưng có ý nghĩa gần tương đồng nhau, nên
trong những trường hợp cụ thể, chúng có thể được dùng để thay thế cho nhau. -
Khái niệm nhà tư tưởng (quan niệm của chủ nghĩa Mác –
Lênin): Một người sẽ trở thành nhà tư tưởng khi người đó đi trước
phong trào tự phát của quần chúng, chỉ đường cho quần chúng, vạch ra
đường lối chiến lược, sách lược của cách mạng và xây dựng cho quần
chúng một tổ chức cách mạng (Lênin).
Như vậy: Hồ Chí Minh là một nhà tư tưởng điển hình theo truyền thống
lý luận phương Đông và theo quan điểm của Lênin -
Khái niệm Tư tưởng Hồ Chí Minh chính thức được nêu ra
tại Đại hội VII, ĐCSVN, năm 1991: Đảng lấy CNMLN và tư tưởng Hồ
Chí Minh làm nền tảng và kim chỉ nam hành động…
Sau đại hội VII của Đảng, việc nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh
đã được triển khai sâu rộng ở trong và ngoài nước -
Cho đến nay, đã có nhiều định nghĩa khác nhau về tư tưởng
Hồ Chí Minh được công bố, ta có thể khái quát thành 3 loại ý kiến sau:
+ Tư tưởng Hồ Chí Minh là kết quả của sự vận dụng sáng tạo chủ
nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện nước ta.
Loại ý kiến này nhấn mạnh vai trò của chủ nghĩa Mác - Lênin,
song như giáo sư Trần Văn Giàu đánh giá: Nếu chỉ có chủ nghĩa Mác -
Lênin, chúng ta khó, thậm chí không thể làm cách mạng thành công. lOMoAR cPSD| 61601688
+ Tư tưởng Hồ Chí Minh, trước hết là sức mạnh nội lực Việt Nam
đã dung hóa, Việt hóa tư tưởng văn hóa của nhân loại để thăng hoa lên
thành những sáng tạo mới mẻ. (loại ý kiến này nhấn mạnh yếu tố bản địa).
+ Tư tưởng Hồ Chí Minh là sự kết hợp nhuần nhuyễn truyền thống
dân tộc, tinh hoa văn hóa nhân loại, mà nội dung cốt lõi là chủ nghĩa Mác - Lênin.
Đến Đại hội lần thứ IX, Đảng Cộng sản Việt Nam đã nêu ra định
nghĩa TTHCM được coi hoàn chỉnh nhất:
“Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống quan điểm toàn diện và sâu
săc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, từ cách mạng
dân tộc dân chủ nhân dân đến cách mạng xã hội chủ nghĩa; là kết
quả của sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin
vào điều kiện cụ thể nước ta, đồng thời là sự kết tinh tinh hoa dân
tộc và trí tuệ thời đại nhằm giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp
và giải phóng con người."
Qua định nghĩa trên cho thấy nội dung cốt lõi của TTHCM là
ĐLDT gắn liền với CNXH. Đồng thời định nghĩa cũng đã làm rõ các nội dung sau:
+ Bản chất cách mạng, khoa học của tư tưởng Hồ Chí Minh: Đó là hệ
thống các luận điểm phản ánh những vấn đề mang tính quy luật của cách mạng Việt Nam.
+ Nguồn gốc tư tưởng – lý luận của tư tưởng Hồ Chí Minh: Chủ nghĩa
Mác - Lênin, giá trị văn hoá dân tộc và tinh hoa văn hoá nhân loại. + lOMoAR cPSD| 61601688
Nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh: Bao gồm những vấn đề
liên quan trực tiếp của cách mạng Việt Nam.
- Giá trị, ý nghĩa, sức hấp dẫn, sức sống lâu bền của tư tưởng Hồ Chí
Minh: soi đường thắng lợi cho cách mạng Việt Nam; là tài sản tinh
thần to lớn của Đảng và dân tộc ta.
- Nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh gồm:
+ Tư tưởng giải phóng dân tộc theo con đường cách mạng vô sản.
+ Tư tưởng về xây dựng một chế độ mới theo con đường XHCN.
+ Tư tưởng kết hợp chủ nghĩa yêu nước với chủ nghĩa quốc tế vô sản,
sức mạnh của dân tộc với sức mạnh thời đại để giải phóng dân tộc, giải
phóng xã hội, giải phóng con người. + …
2. Đối tượng và nhiệm vụ của môn học tư tưởng Hồ Chí Minh.
a. Đối tượng nghiên cứu.
Là hệ thống các quan điểm lý luận được thể hiện trong các di sản
của Hồ Chí Minh và quá trình vận động nhằm hiện thực hoá các quan
điểm lý luận đó trong thực tiễn cách mạng Việt Nam. -
Để nắm vững các vấn đề cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh,
chúng ta cần tìm hiểu thông qua:
+ Các “công trình” (tác phẩm, bài nói, bài viết) do Hồ Chí Minh
để lại đã được tập hợp trong bộ sách: Hồ Chí Minh, Toàn tập, 15 tập
+ Tìm hiểu thông qua đường lối chính sách của Đảng ta được thể hiện
trong các văn kiện Đảng. lOMoAR cPSD| 61601688
+ Tìm hiểu thông qua việc làm và cách làm của Hồ Chí Minh.
+ Tìm hiểu thông qua lời kể, những kỷ vật... của những người đã từng
sống, làm việc, sinh hoạt gần gũi với Hồ Chí Minh...
+ Tư tưởng Hồ Chí Minh là kết quả của một quá trình tìm tòi, kế thừa
có chọn lọc tinh hoa văn hóa của dân tộc và nhân loại. Vì vậy, phải nắm
vững truyền thống dân tộc, tinh hoa văn hóa nhân loại, phải tự nâng
trình độ của mình lên thì mới có thể nhận thức đúng và đầy đủ về tư tưởng của người. -
Cần lưu ý tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống “mở’’, nó
đòi hỏi chúng ta phải thường xuyên nghiên cứu, bổ sung và phát
triển tư tưởng của người, làm cho tư tưởng của Người đã và mãi mãi tỏa sáng.
b. Nhiệm vụ nghiên cứu. -
Làm rõ cơ sở hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh. -
Các giai đoạn hình thành và phát triển tư tưởng Hồ Chí
Minh. - Nội dung, bản chất cách mạng, khoa học, đặc điểm của
các quan điểm trong toàn bộ hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh. -
Vai trò nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động của
tư tưởng Hồ Chí Minh đối với cách mạng Việt Nam. -
Quá trình quán triệt và vận dụng, phát triển tư tưởng Hồ Chí
Minh qua các giai đoạn cách mạng của Đảng và Nhà nước ta. -
Các giá trị tư tưởng lý luận của Hồ Chí Minh đối với kho
tàng tư tưởng, lý luận cách mạng thế giới. lOMoAR cPSD| 61601688
3. Vị trí môn học
Bộ môn tư tưởng Hồ Chí Minh có quan hệ chặt chẽ với các khoa
học xã hội và nhân văn, và đặc biệt là với các môn học lý luận chính trị.
a. Quan hệ với môn CN Mác – Lênin: Tư tưởng Hồ Chí Minh thuộc
hệ tư tưởng Mác – Lênin, là sự vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác -
Lênin vào điều kiện thực tiễn Việt Nam. Vì vậy, môn tư tưởng Hồ Chí
Minh có mối quan hệ cắn bó chặt chẽ với CN Mác – Lênin. Do đó muốn
học tập tốt môn này cần nắm vững các nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin.
b. Quan hệ với môn Lịch sử ĐCSVN: Tư tưởng Hồ Chí Minh là
một bộ phận tư tưởng có vai trò nền tảng và là kim chỉ nam cho hành
động của ĐCSVN. Nên việc nghiên cứu, học tập tư tưởng Hồ Chí Minh
sẽ trang bị cơ sở thế giới quan, phương pháp luận khoa học để nắm
vững kiến thức về đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam.
II. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH.
1. Cơ sở phương pháp luận.
Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh chúng ta cần quán triệt các
nguyên tắc có tính phương pháp luận sau: -
Cơ sở phương pháp luận chung nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí
Minh là thế giới quan và phương pháp luận của chủ nghĩa Mác -
lênin mà chủ yếu thế giới quan và phương pháp luậnduy vật biện
chứng và duy vật lịch sử, voeis các quan điểm:
+ Bảo đảm sự thống nhất tính Đảng và tính khoa học. lOMoAR cPSD| 61601688
+ Quan điểm thực tiễn và nguyên tắc Lý luận phải gắn với thực tiễn.
+ Quan điểm lịch sử cụ thể.
+ Quan điểm toàn diện và hệ thống.
+ Quan điểm kế thừa và phát triển.
+ Quan điểm “Dĩ bất biến, ứng vạn biến”
Kết hợp nghiên cứu các tác phẩm kinh điển với thực tiễn chỉ đạo cách mạng của Hồ Chí Minh.
2. Các phương pháp cụ thể. -
Phương pháp là hệ thống các nguyên tắc điều chỉnh nhận
thức và hoạt động cải tạo thực tiễn, xuất phát từ các quy luật vận
động của khách thể được nhận thức. -
Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh, ngoài các vấn đề có tính
phương pháp luận chung, cần phải sử dụng một số phương pháp cụ thể:
a. Kết hợp phương pháp lịch sử với phương pháp logic: Đây được coi
là phương pháp chủ đạo xuyên suốt quá trình học tập, nghiên cứu
TTHCM. Phương pháp lịch sử giúp chúng ta nhận thức về mặt lịch sử
quá trình tư duy Hồ Chí Minh, còn phương pháp lôgíc giúp chúng ta
tìm ra cái cốt lõi trong tư duy Hồ Chí Minh và hướng phát triển mà tư
duy Hồ Chí Minh đã đạt tới.
- Ngoài ra, cần phải kết hợp với các phương pháp liên ngành khác, như:
Phương pháp thống kê, phân tích, tổng hợp, điều tra xã hội học, tiếp lOMoAR cPSD| 61601688
xúc nhân chứng lịch sử...cũng là những phương pháp và giải pháp cần
thiết trong việc nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh.
III. Ý NGHĨA CỦA VIỆC HỌC TẬP MÔN HỌC ĐỐI VỚI SINH VIÊN
Việc học tư tưởng Hồ Chí Minh có ý nghĩa: -
Là cơ sở để nhận thức sâu sắc hơn chủ nghĩa Mác- lênin và
đường lối, chủ trương, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam. -
Nâng cao năng lực tư duy lý luận và phương pháp công tác. -
Bồi dưỡng phẩm chất đạo đức cách mạng cho sinh viên, để
các em trao dồi, rèn luyện sống, học tập và làm việc theo tấm gương đạo đức của Người. CHƯƠNG 2:
CƠ SỞ, QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁY TRIỂN TƯ
TƯỞNG HỒ CHÍ .
* Mục tiêu cần đạt: Sinh viên trình bày lại được các vấn đề về
điều kiện lịch sử - xã hội, các nhân ố khách quan và chủ quan tác động
đến sự hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh, Các giai đoạn cơ bản hình
thành tư tưởng Hồ Chí Minh.. -
Có khả năng thuyết trình được vai trò của các nhân tố khách
quan đối với sự hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh lOMoAR cPSD| 61601688 -
Phân tích được các vấn đề: Vai trò của tư tưởng văn hóa
truyền thống dân tộc và của chủ nghĩa Mác – Lênin đối với sự hình
thành tư tưởng Hồ Chí Minh
*Tài liệu tham khảo:
1. Trần Văn Giàu: Sự hình thành về cơ bản tư tuởng Hồ Chí Minh, Nxb
Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1991
2. Đặng Xuân Kỳ: Tư tưởng Hồ Chí Minh, Cộng sản, 3/1992.
3. Song Thành: Tư tưởng Hồ Chí Minh, cơ sở khoa học và thực tiễn, Cộng sản, 3/1992. NỘI DUNG
I. CƠ SỞ HÌNH THÀNH TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH:
Các yếu tố con người, dân tộc, thời đại và sự nghiệp gắn bó chặt chẽ
với nhau. Con người, dân tộc, thời đại chi phối sự nghiệp của cá nhân.
Sự nghiệp cá nhân vừa là kết quả hoạt động của cá nhân, đồng thời là
kết quả hoạt động của cả dân tộc, của thời đại. Tư tưởng Hồ Chí Minh
xuất hiện trong các điều kiện sau:
1. Cơ sở khách quan
1.1 Bối cảnh lịch sử ra đời TTHCM (Cơ sở thực tiễn):
a. Xã hội Việt Nam thế kỷ XIX sang đầu thế kỷ XX:
-Thứ nhất, năm 1858 Pháp xâm lược Việt Nam, Nhà Nguyễn đầu
hàng Pháp và làm tay sai cho giặc. Năm 1887 Pháp đẩy mạnh khai thác
thuộc địa, Việt Nam trở thành một nước thuộc địa nửa phong kiến,
chính điều này đã làm xuất hiện một số giai tầng mới, như: Giai cấp tư lOMoAR cPSD| 61601688
sản, tầng lớp tiểu tư sản, đặc biệt là sự ra đời giai cấp công nhân – giai
cấp sẽ lãnh đạo CMVN thắng lợi sau này.
-Thứ hai, do sự bóc lột nặng nề của cả đế quốc và phong kiến, các
phong trào kháng Pháp nổ ra ở khắp nơi, song do không nhận thức đúng
bản chất của kẻ thù, do bế tắc về đường lối nên tất cả các phong trào
đấu tranh đều thất bại. Tiêu biểu như:
+Các phong trào đấu tranh theo hệ tư tưởng phong kiến: Phong trào
Cần Vương, khởi nghĩa Yên Thế…, lần lượt thất bại, điều đó cho thấy
sự bất lực của hệ tư tưởng phong kiến trước kẻ thù mới là đế quốc Pháp.
+Các phong trào đấu tranh dưới ảnh hưởng của hệ tư tưởng tư sản và
tiểu tư sản: Phong trào Đông Du của cụ Phan Bội Châu, phong trào
Duy Tân của cụ Phan Chu Trinh v.v…, cũng lần lượt bị thất bại, điều
đó cho thấy sự lạc hậu, lỗi thời của hệ tư tưởng tư sản không thể giải
phóng được dân tộc trong thời đai mới.
Từ thực tiễn thất bại trên của phong trào yêu nước, cho thấy đất
nước ta đang khủng hoảng về một đường lối cứu nước đúng đắn. Chính
điều đó đã thôi thúc Nguyễn Tất Thành sang phương Tây tìm đường cứu nước.
b- Quê hương và gia đình Hồ Chí Minh:
* Quê hương: Nghệ An vốn được coi là vùng đất địa linh
nhân kiệt, rất giàu truyền thống yêu nước, cách mạng, và hiếu học.
Điều này đã sớm hình thành tình yêu quê hương đất nước, tinh thần
ham hiểu biết, ý chí phấn đấu vươn lên ở Hồ Chí Minh. lOMoAR cPSD| 61601688
(Hương ước của xã Kim liên quy định hai nhóm người được kính
trọng nhất là người cao tuổi và người có học. Trong 56 kỳ thi Hương,
xã có 82 vị khoa bảng, trong đó làng Kim Liên có 53, làng Hoàng Trù
có 29 (tính từ 1635-1890). * Gia đình:
Hồ Chí Minh sinh ra trong một gia đình nhà Nho nghèo giàu lòng
yêu nước, thương dân. Thân phụ là cụ Phó Bảng Nguyễn Sinh Sắc, ông
là một người sống giản dị, thanh liêm, chủ trương lấy dân làm hậu thuẩn
cho mọi cải cách chính trị - xã hội của mình, đồng thời ông luôn nhắc
nhở cho các con của mình phải biết đặt lợi ích của quốc gia dân tộc lên
trên hết v.v…, tất cả những điều đó đã ảnh hưởng sâu sắc đến sự hình
thành nhân cách, đạo đức và chí hướng cứu nước, cứu dân ở HCM. Về
người mẹ, là bà Hoàng Thị Loan, bà là một người sống nhân hậu, cần
cù, siêng năng, tiết kiệm…, chính nhờ được thừa hưởng những đức tính
cao quí đó ở bà, mà anh Thành có thể làm đủ mọi nghề để có diều kiện
sống trên hành trình tìm đường cứu nước.
+Thuở thiếu thời, Nguyễn Tất Thành được theo thân phụ đi qua
nhiều vùng của đất nước, nên Người đã chứng kiến và thấu hiểu nỗi
thống khổ của đồng bào mình dưới sự áp bức, bóc lột của thực dân đế
quốc..., trong đó thời kỳ sống ở Huế (1895-1901;1906-1909) là thời kỳ
có tác động sâu sắc đến sự hình thành cơ bản nhân cách của HCM.
+ HCM, ngoài việc học ở thân phụ của mình, còn được học với
những người thầy giáo yêu nước có trình độ uyên bác (như học chữ
Nho với các cụ Vương Thúc Quý, Vương Thúc Oánh; học tiếng Pháp lOMoAR cPSD| 61601688
với ông Phạm Ngọc Thọ). Chính từ những người thầy này mà trình độ
hiểu biết, lòng yêu nước của Hồ Chí Minh được nhân lên gấp bội.
Tóm lại, với “nết đất, nếp nhà” như vậy nó sẽ tác động sâu sắc
đến việc hình thành nhân cách, đạo đức và hoài bảo cao đẹp ở HCM là điều tất yếu.
c- Thời đại
Nguyễn Ái Quốc bước lên vũ đài chính trị trong bối cảnh thế giới:
+ CN Mác-Lênin đã thâm nhập sâu rộng vào phong trào công
nhân ở các nước TBCN, bước đầu có xu hướng thâm nhập vào các nước thuộc địa
+ CNTB chuyển từ giai đoạn tự do cạnh tranh sang đế quốc chủ
nghĩa, do việc các nước đế quốc xâm lược và nô dịch hàng 100 dân tộc
thuộc địa, đã làm cho cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc trở thành cuộc
đấu tranh chung của các dân tộc thuộc địa chống chủ nghĩa đế quốc.
+ CM Tháng Mười Nga (1917) thành công mở đầu thời đại mới, thời
đại quá độ từ CNTB lên CNXH, một nước XHCN đầu tiên ra đời.
+ Quốc tế III được thành lập (3/1919). Đặc biệt, đến 7/1920, khi
HCM đọc được “Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về các vấn
đề dân tộc và vấn đề thuộc địa” của Lênin, nó đã giúp Hồ Chí Minh
sáng tỏ và tìm thấy con đường cứu nước đúng đắn để giải phóng dân tộc.
+ Tại Đại hội Tua (30/12/1920), Nguyễn Ái Quốc là người cộng
sản VN đầu tiên tham gia sáng lập ĐCS Pháp. Sự kiện này đã đánh dấu
bước ngoặt trong cuộc đời hoạt động cách mạng của Nguyễn Ái Quốc: lOMoAR cPSD| 61601688
Từ chủ nghĩa yêu nước đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, từ người yêu
nước trở thành người chiến sĩ cộng sản, đồng thời cũng mở ra bước
chuyển biến cho bao thế hệ người VN sau này.
1.2. Cơ sở lý luận (là tiền đề tư tưởng và lý luận):
a. Tư tưởng và văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam.
Qua lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước dân tộc ta đã
tạo lập nên một nền văn hóa riêng, rất phong phú và bền vững, trong đó
hàm chứa nhiều truyền thống rất quí báu, như:
- Truyền thống yêu nước, ý thức chủ quyền quốc gia, ý chí tự lực,
tự cường, đấu tranh bất khuất… để dựng nước và giữ nước. Trong đó
chủ nghĩa yêu nước được coi là hạt nhân, là giá trị cao quí nhất chi, nó
phối mọi giá trị tinh thần truyền thống khác của dân tộc Việt Nam.
HCM đánh giá rất cao tinh thần yêu nước của người dân tộc VN,
như Người đã viết: “Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là một
truyền thống quý báu của ta. Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm
lăng thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh
mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó khăn, nó nhấn chìm tất
cả lũ bán nước và lũ cướp nước” [Sách đã dẫn;T6; Tr. 171]. -
Truyền thống đoàn kết, tinh thần nhân nghĩa, tương thân tương ái, “Lá
lành đùm lá rách”, giúp đỡ nhau khi hoạn nạn, khó khăn.
-Truyền thống lạc quan, yêu đời “ Chớ thấy sóng cả mà ngã tay
chèo”. Chính truyền thống này tạo nên sức mạnh to lớn cho dân tộc ta
mỗi khi đối đầu với địch họa, thiên tai, luôn lạc quan tin tưởng vào sức
mạnh của dân tộc mình, vững tin vào sự thắng lợi của cuộc chiến tranh lOMoAR cPSD| 61601688
chính nghĩa, mà kiên quyết đấu tranh để giữ vững nền độc lâp dân tộc.
- Truyền thống siêng năng, cần cù, dũng cảm, thông minh, sáng tạo,
ham học hỏi. Biết đón nhận tinh hoa văn hóa nhân loại trên cơ sở giữ
vững bản sắc văn hóa của dân tộc mình.
Tóm lại, Tinh hoa văn hóa dân tộc là cội nguồn của tư tưởng
Hồ Chí Minh. Bởi vì chính xuất phát từ truyền thống văn hóa của dân
tộc, đặc biệt là khát vọng giải phóng dân tộc, Hồ CHí Minh đã quyết
tâm đi ra nước ngoài tìm đường cứu nước; và cũng trên cơ sở văn hóa
truyền thống dân tộc nó đã giúp cho HCM có đầy đủ bản lĩnh, tầm trí
tuệ để tiếp thu tinh hoa văn hóa của nhân loại, mà đỉnh cao là CN Mác
– Lênin. Đồng thời khi vận dụng CN Mác - Lênin Người luôn xuất
phát từ điều kiện, thực tiễn CM Việt Nam để kế thừa và phát triển sáng
tạo chủ nghĩa Mác Lênin.
b. Tinh hoa văn hóa phương Đông và phương Tây
b.1 Tư tưởng văn hóa phương Đông: * Nho giáo:
Nho giáo thực chất là một học thuyết chính trị - xã hội chủ trương
dùng đức trị. HCM đã kế thừa và nâng cao tất cả các khái niệm, phạm
trù đạo đức của Nho giáo thành đạo đức CM.
Nho giáo có những mặt tích cực như: Triết lý hành động, tư tưởng
nhập thế, hành đạo giúp đời, mong muốn một xã hội yên bình (một xã
hội không sợ thiếu chỉ sợ không công bằng), tư tưởng trọng dân: “Dân
vi quý, xã tắc thứ chi, quân vi khinh”..., tư tưởng đề cao văn hóa, lễ
giáo đã tạo nên truyền thống hiếu học, tu thân dưỡng tính... Nho giáo lOMoAR cPSD| 61601688
từng giữ vai trò là đường lối trị nước độc tôn trong các triều đại phong kiến Việt Nam.
Nho giáo có những hạn chế như: Phân chia xã hội thành đẳng cấp
và giai cấp, yêu cầu sự phục tùng tuyệt đối của kẻ dưới đối với người
trên (tam cương), trọng nam khinh nữ, coi khinh lao động chân tay.
* Phật giáo:
Có những hạn chế như: Thủ tiêu đấu tranh giai cấp, vì cho rằng
nổi khổ đau của con người là do kiếp trước mình ăn ở ác đức nên kiếp
này phải trả, từ đó hướng con người chỉ biết đi tìm sự đền bù hư ảo ở
kiếp sau (Niết Bàn)...Còn những mặt tích cực, thì được HCM tiếp biến,
cải tạo và nâng cao, như: Tư tưởng vị tha, từ bi, hỉ xả, cứu khổ cứu nạn;
tinh thần dân chủ, bình đẳng không phân chia xã hội thành các đẳng
cấp, chăm làm điều thiện; đề cao lao động; chủ trương sống gắn bó với
dân với nước, “Đẹp đời tốt đạo”, đồng hành cùng lịch sử dân tộc (thời
kỳ Lý – Trần Phật giáo là quốc giáo). * Lão giáo:
Lão giáo cũng có ít nhiều ảnh hưởng đến tư tưởng, nhân cách và
lối sống của Hồ Chí Minh. Những mặt tích cực của Lão giáo như: Con
người cần phải biết sống hòa hợp với tự nhiên, không tham lam vượt
quá khả năng của mình... Tuy nhiên, Hồ Chí Minh cũng phê phán quan
điểm: Sống ở đời mặc cho đời, quay lưng lại với đời, chủ trương không
dạy cho dân hiểu biết nhiều v.v...
Nhìn chung, nếu tư tưởng của Nho giáo và Phật giáo ảnh
hưởng đến sự hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh, thì tư tưởng Lão
giáo lại có ảnh hưởng đến sự hình thành lối sống của Người. * Tư lOMoAR cPSD| 61601688
tưởng phương Đông cận đại: Hồ Chí Minh còn đặc biệt quan tâm
nghiên cứu “Chủ nghĩa Tam dân” của Tôn Trung Sơn. Theo Hồ
Chí Minh: “chủ nghĩa Tam dân” của Tôn Trung Sơn đã tiếp cận đến con
đường cách mạng vô sản, có mục tiêu: “Dân tộc độc lập, dân quyền tự
do, dân sinh hạnh phúc” phù hợp với CMVN. b.2 Về văn hóa phương Tây:
Trước khi đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, Hồ Chí Minh đã nghiên
cứu và tiếp thu những giá trị tiến bộ trong văn hóa dân chủ phương
Tây, nhất là tư tưởng “Tự do, bình đẳng, bác ái” trong CMTS Pháp ,
như Người đã nói: Vào trạc năm 13 tuổi, lần đầu tiên tôi nghe những
của Pháp: “Tự do, bình đẳng, bác ái”. Thế là tôi muốn sang phương
Tây để xem người ta làm như thế nào mà về giúp đồng bào mình. Như
vậy có thể nói rằng: “Tự do, bình đẳng, bác ái” trong văn hóa dân chủ
phương Tây, đã chi phối sự lựa chọn phương hướng tìm đường cứu nước của Hồ
Chí Minh là phải đi phương Tây, không đi các nước phương Đông.
Tuy nhiên, khi sang Pháp, Mỹ và Anh HCM đã sống hòa mình
với giai cấp công nhân và nhân dân lao động ở chính quốc, Người thấy
rằng họ cũng bị tư sản đế quốc áp bức, bóc lột, nên theo Người : “Tự
do, bình đẳng, bác ái” dưới chế độ TBCN chỉ là những mỹ từ sáo rỗng.
. Ngoài ra, những giá trị tiến bộ trong văn hóa dân chủ phương Tây
cũng ảnh hưởng sâu sắc đến việc hình thành phong cách, lề lối làm việc
dân chủ của HCM sau này. lOMoAR cPSD| 61601688
Tóm lại, tinh hoa văn hóa nhân loại có ảnh hưởng rất lớn đến sự
hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh. Ở Hồ Chí Minh có đặc điểm nỏi
bậc là khi tiếp thu văn hóa nhân loại, Người luôn nhận thức được cả
hai mặt ưu và nhược điểm, luôn nâng niu, quý trọng và kế thừa ưu
điểm trong tư tưởng, văn hóa của nhân loại.
c. Chủ nghĩa Mác - Lênin - Cơ sở thế giới quan và phương
pháp luận của tư tưởng Hồ Chí Minh:
Từ chủ nghĩa yêu nước, Hồ Chí Minh tiếp thu văn hóa nhân loại,
song tư tưởng Hồ Chí Minh chỉ có được sự chuyển biến về chất, khi Hồ
Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin. Hay nói cách khác CN Mác -
Lênin giữ vai trò quyết định sự hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh, vì: -
Nhờ có thế giới quan và phương pháp luận của chủ nghĩa
Mác - Lênin, Nguyễn Ái Quốc đã hấp thụ và chuyển hóa được những
nhân tố tích cực của văn hóa truyền thống dân tộc, văn hóa nhân loại
để tạo nên hệ thống tư tưởng của Người. -
Chủ nghĩa Mác - Lênin giúp Hồ Chí Minh nhận diện chính
xác bản chất của kẻ thù, từ đó giúp Người đề ra được đường lối chiến
lược, sách lược đúng đắn đảm bảo cho CM thắng lợi. -
Chủ nghĩa Mác - Lênin giúp Hồ Chí Minh nhận thức được
quy luật vận động của lịch sử và hàng loạt các vấn đề về phương pháp cách mạng.
Con đường Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin có các
đặc điểm sau: lOMoAR cPSD| 61601688
+ Thứ nhất, trước khi đến với CN Mác – Lênin HCM đã sớm
trang bị cho mình một vốn văn hóa, vốn chính trị và vốn thực tiễn rất
phong phú. Chính nhờ đó đã giúp HCM nâng cao năng lực tư duy
độc lập, tự chủ, sáng tạo, không rơi vào sao chép, giáo điều khi tiếp
thu, vận dụng CN Mác – Lê nin, mà biết vận dụng nó một cách sáng
tạo phù hợp với điều kiện lịch sử cụ thể của Việt Nam.
+ Thứ hai, Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn của cách mạng Việt Nam,
HCM đến với CN Mác – Lênin là để tìm cái kim chỉ nam cho sự nghiệp giải phóng dân tộc.
+ Thứ ba, Phương pháp tiếp nhận CN Mác - Lênin của Hồ Chí Minh
là nắm cái tinh thần, cái bản chất và đứng trên quan điểm, lập trường
phương pháp của CN Mác - Lênin để tự tìm ra những chủ trương, giải
pháp, đối sách phù hợp với từng điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của cách mạng Việt Nam.
Với ý nghĩa trên, ta thấy rằng: Chủ nghĩa Mác - Lênin là cơ sở lý
luận có vai trò quyết định nội dung, bản chất CM của TTHCM, còn
chủ nghĩa yêu nước là cội nguồn sâu xa để hình thành TTHCM. Giữa
chủ nghĩa Mác - Lênin và chủ nghĩa yêu nước có quan hệ mật thiết với
nhau. Vì yêu nước chân chính như Hồ Chí Minh, chắc chắn sẽ đưa
Người đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, và khi Hồ Chí Minh đến với chủ
nghĩa Mác - Lênin, thì Người là người yêu nước chân chính nhất và chủ
nghĩa yêu nước đã được nâng tầm về chất.
Mặc dù Hồ Chí Minh không nói cụ thể về nguồn gốc hình thành tư
tưởng của mình, song ta có thể tham khảo một số nhận xét của chính