Bài giảng về Lịch sử văn minh thế giới: Tây Âu thời kỳ trung đại
Bài giảng về Lịch sử văn minh thế giới: Tây Âu thời kỳ trung đại của Đại học Sư phạm Hà Nội với những kiến thức và thông tin bổ ích giúp sinh viên tham khảo, ôn luyện và phục vụ nhu cầu học tập của mình cụ thể là có định hướng ôn tập, nắm vững kiến thức môn học và làm bài tốt trong những bài kiểm tra, bài tiểu luận, bài tập kết thúc học phần, từ đó học tập tốt và có kết quả cao cũng như có thể vận dụng tốt những kiến thức mình đã học vào thực tiễn cuộc sống. Mời bạn đọc đón xem!
Preview text:
lOMoARcPSD|36401091
LỊCH SỬ VĂN MINH THẾ GIỚI: Tây Âu trung đại Link:
https://staff.hnue.edu.vn/directories/TeachingSubjects.aspx?
username=thanhvn&tsubject=2098
I. HOÀN CẢNH LỊCH SỬ
1.Sự thành lập các quốc gia mới ở Tây Âu
- Trong những thế kỉ III, IV, đế quốc Tây bộ Rôma đã rơi vào tình trạng khủng hoảng,
đặc biệt từ cuối thế kỉ IV, đầu thế kỉ V, chế độ chiếm nô ở Tây bộ Rôma đã khủng
hoảng trầm trọng trên tất cả các lĩnh vực.
+ Về kinh tế: Sự tan rã của nền kinh tế đại điền trang
+ Về chính trị: đây là thời kỳ diễn ra cuộc đấu tranh quyết liệt trong nội bộ giai cấp thống trị chủ nô.
+ Xã hội: là thời kỳ diễn ra những cuộc cách mạng của nô lệ và dân nghèo
- Người Gecmanh vốn là những tộc người sống ở phía Bắc và Đông Bắc của đế quốc
Rôma cổ đại từ nhiều thế kỉ trước. Họ là những chủng tộc lớn thuộc chủng Ấn- Âu.
Ngay từ thế kỉ II- III, họ đã thiên di vào lãnh thổ đế quốc Rôma. Họ là những bộ tộc
đang ở giai đoạn cuối cùng của chế độ xã hội nguyên thủy.
Cuối thế kỉ IV, đầu thế kỉ V, nhân sự suy yếu của đế quốc Rôma, người Gecmanh đã
tràn vào một cách ồ ạt, chiếm đất của người Rôma và lập nên những vương quốc riêng
của họ như vương quốc Tây Gôt (thành lập trên lãnh thổ miền nam xứ Gôlơ, lãnh thổ
Tây Ban Nha), Vương quốc Văngđan (bao gồm Bắc Phi, các đảo phía tây Địa Trung
Hải), vương quốc Buôcgôngđơ (gồm miền đông nam xứ Gôlơ), vương quốc
Ănglôxăcxông (gồm bán đảo Britani), vương quốc Đông Gôt (bán đảo Italia), vương
quốc Phrăng (Đông Bắc xứ Gôlơ).
Trong số các vương quốc do người Gecmanh thành lập, chỉ có vương quốc Phrăng tồn
tại lâu dài nhất và đồng thời là quốc gia có vai trò quan trọng nhất ở Tây Âu trong thời sơ kì trung đại.
2. Sự hình thành và phát triển của chế độ phong kiến
Từ thế kỉ V- IX là thời kì xác lập của chế độ phong kiến ở Tây Âu, sự ra đời của chế
độ phong kiến ở Tây Âu được hình thành trên cơ sở đổ nát của chế độ chiếm hữu nô lệ
Rôma và sự giải thể của chế độ thị tộc của người Gecmanh. Sự ra đời của quan hệ sản
xuất phong kiến gắn liền với sự hình thành hai giai cấp cơ bản của xã hội phong kiến
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
đó là giai cấp lãnh chúa và giai cấp nông nô. Muốn có hai giai cấp này phải trải qua
một quá trình phong kiến hóa, đó là quá trình ruộng đất vào trong tay một số người để
biến thành lãnh chúa phong kiến và đồng thời với quá trình trên là quá trình người
nông dân tự do bị tước đoạt mất ruộng đất cùng với các tầng lớp nhân dân khác biến thành nông nô.
2.1. Sơ kì trung đại (thế kỉ V- XI): thời kì hình thành chế độ phong kiến
- Từ thế kỉ V – IX, chế độ phong kiến ở Tây Âu đã được hình thành thông qua quá trình “phong kiến hóa„
+ Dưới thời Clôvit thực hiện chế độ ban tặng ruộng đất cho quý tộc thị tộc Gecmanh,
thân binh, chủ nô Rôma phục tùng chính quyền mới, tăng lữ trong nhà thời Kitô giáo.
Lúc đầu đó là ruộng đất “ân tứ„- một hình thức cho không ruộng đất, như một ân huệ
của nhà vua đối với người có công. Sau dần biến thành đất Anlơ (đất tự do)- có quyền
nhượng lại, mua bán, trao đổi.
+ Dưới thời trị vì của tể tướng Saclơ Macten, thực hiện chế độ ban cấp ruộng đất, gọi
là Bênêphixium (đất phong quân vụ). Có nghĩa là người nhận ruộng đất phong cấp
phải có nghĩa vụ quân sự đối với người ban cấp ruộng đất cho mình. Người được
phong đất phải thề trung thành với tôn chủ (người phong đất) và phải thực hiện nghĩa
vụ quân sự 40 ngày/năm, đất phong chỉ được sử dụng suốt đời chứ không được truyền
cho con cháu, có thể bị chủ đất lấy lại nếu người nhận đất không làm tròn bổn phận.
=> Hình thành hai giai cấp mới trong xã hội là giai cấp lãnh chúa phong kiến và giai
cấp nông nô. Người nông dân tự do bị chiếm đoạt ruộng đất, bị lệ thuộc vào lãnh chúa
và trở thành nông nô, phải nộp địa tô cho lãnh chúa (địa tô lao dịch, hiện vật, tiền) và
phải chịu nhiều nghĩa vụ khác (lao dịch, binh dịch).
- Từ thế kỉ IX- XI: là thời kì tồn tại của chế độ phong kiến phân quyền. Toàn bộ nền
kinh tế Tây Âu tập trung trong các lãnh địa phong kiến. Mỗi lãnh địa phong kiến là
một vương quốc khép kín riêng, mỗi lãnh chúa là 1 ông vua con và mỗi lãnh địa là một
đơn vị kinh tế- chính trị độc lập.
2.2. Trung kì trung đại (XI- XV): thời kì phát triển của chế độ phong kiến.
- Thế kỉ XI, thành thị trung đại Tây Âu ra đời đã làm thay đổi toàn bộ bộ mặt của chế
độ phong kiến Tây Âu trên tất cả các mặt kinh tế- chính trị - xã hội – văn hóa.
+ Thành thị ra đời đã thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế hàng hóa, làm
tan rã nhanh chóng nền kinh tế tự nhiên.
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
+Thành thị ra đời góp phần làm giải thế chế độ nông nô. Đồng thời làm xuất hiện một
tầng lớp xã hội mới là tầng lớp thị dân. Thị dân tuy ít về số lượng nhưng lại nắm phần
lớn của cải của xã hội và ngày càng lớn mạnh. Họ có vai trò to lớn trong đời sống
chính trị Tây Âu, là lực lượng đồng minh của nhà vua, là hạt nhân để chuyển từ chế độ
phong kiến phân quyền sang tập quyền.
+ Thành thị ra đời đóng vai trò tích cực chuyển từ chế độ phong kiến phân quyền sang tập quyền.
- Mac đã nhận xét: thành thị ở phương Đông giống như những cái bướu thừa mọc trên
cơ thể, còn ở phương Tây thành thị là những bông hoa rực rỡ của thời trung đại...
Thành thị không chỉ là trung tâm chính trị, mà còn là trung tâm kinh tế- văn hóa. Có
thể nói, sự ra đời và phát triển của thành thị trung đại Tây Âu đã chứa đựng trong nó
những nhân tố làm tan rã chế độ phong kiến từ trong lòng của chế độ đó.
2.3. Hậu kì trung đại (thế kỉ XV- XVI)
Đây là thời kì suy tàn của chế độ phong kiến Tây Âu, quan hệ sản xuất TBCN đã xuất
hiện trong lòng chế độ phong kiến Tây Âu. - Về kinh tế:
+ Kinh tế hàng hóa tiền tệ phát triển, đẩy lùi kinh tế tự nhiên, các tổ chức kinh tế theo
lối phong kiến được thay thế bằng các hình thức sản xuất mới theo lối TBCN. VD:
phường hội được thay thế bằng các công trường thủ công.
+ Các tổ chức hội buôn được thay bằng các công ty thương mại.
+ Trong nông nghiệp: các lãnh địa bị xóa bỏ, thay bằng các trang trại kinh doanh theo lối TBCN.
- Về xã hội: quan hệ xã hội đã có sự thay đổi, ở thời sơ và trung kì quan hệ bóc lột là
lãnh chúa đối với nông nô đã thay bằng quan hệ bóc lột giữa chủ và thợ. Hình thức bóc
lột lao động làm thuê, bóc lột giá trị thặng dư thay cho hình thức bóc lột có tính chất
cưỡng bức người nông nô. Công thức là chủ xuất vốn, thợ xuất sức.
Trong xã hội xuất hiện một giai cấp mới là giai cấp tư sản (một số thương nhân giàu
có, một số chủ đất, một bộ phận thị dân giàu có). Bên cạnh những mâu thuẫn cũ trong
xã hội, xuất hiện thêm những mâu thuẫn mới: Tư sản và phong kiến, tư sản và vô sản.
Trong đó mâu thuẫn tư sản và vô sản mới nảy sinh, chưa sâu sắc. Còn mâu thuẫn giữa
tư sản và phong kiến mới là mâu thuẫn cơ bản, chủ yếu ở thời hậu kì. Do đó, đấu tranh
của tư sản chống phong kiến là động lực thúc đẩy xã hội phong kiến Tây Âu hậu kì,
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
làm cho xã hội phong kiến tan rã nhanh hơn, mở đường cho sức sản xuất TBCN phát triển.
- Về chính trị: Từ cuối thế kỉ XV, chế độ phong kiến trung ương tập quyền đã hình
thành, tiếp tục phát triển thành nhà nước quân chủ chuyên chế (Anh, Pháp, Tây Ban
Nha, Bồ Đào Nha). Bên cạnh vua vẫn có nghị viện, hội nghị 3 đẳng cấp như một cơ
quan tư vấn giúp nhà vua cai trị. Nhà nước quân chủ chuyên chế thời kì này có sự liên
minh giữa tư sản và phong kiến. Chính quyền phong kiến khuyến khích tư sản kinh
doanh phát triển kinh tế nhưng trong khuôn khổ của chế độ phong kiến.
- Về văn hóa: thời kì này diễn ra cuộc đấu tranh gay gắt về văn hóa tư tưởng giữa giai
cấp tư sản và phong kiến, được biểu hiện qua các phong trào Văn hóa Phục hưng, cải
cách tôn giáo, chiến tranh nông dân Đức, Cách mạng tư sản Nêđeclan.
3. Vai trò và thế lực của giáo hội Rôma
- Đạo Kitô ra đời vào thế kỉ I CN ở vùng Giêrudalem, đến cuối thế kỉ IV trở thành
quốc giáo của đế quốc Rôma
- Để quản lí việc đạo trong toàn đế quốc, đạo Kitô đã thành lập 5 trung tâm giáo hội là:
Côngxtăngtinôp, Antcôt, Giêrudalem, Alêchxangđri và Rôma. Đứng đầu mỗi trung
tâm là một Tổng giám mục.
- Năm 1054, giáo hội Kitô giáo đã bị phân ly thành 2 giáo hội: giáo hội phương Tây
hay giáo hội Rôma (trụ sở là tòa thánh Vatican) và giáo hội phương Đông hay giáo hội
Hy Lạp (giáo hội chính thống). Hai giáo hội này tồn tại độc lập thậm chí thù địch nhau.
Trong suốt thời trung đại, giáo hội Kitô có thế lực rất lớn về kinh tế, chính trị, văn hóa
và là chỗ dựa vững chắc của chính quyền phong kiến.
II. VĂN HÓA TÂY ÂU TỪ THẾ KỈ V ĐẾN THẾ KỈ X
1. Tình hình chung về văn hóa, giáo dục, tư tưởng
- Khi vào lãnh thổ Tây bộ Rôma, người Gecman đã tàn phá nặng nề những di sản của
nền văn minh cổ đại ở đây, chỉ duy nhất không xâm phạm các nhà thờ và tu viện Kitô giáo.
- Trong các vương quốc của người Gecman, hầu hết giai cấp quý tộc, kể cả nhà vua
đều mù chữ, cũng như không có trường học nào ngoài trường Dòng. Tầng lớp giáo sĩ
là tầng lớp duy nhất biết chữ (nhưng họ biết chữ chỉ để học và giảng kinh thánh)
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
- Nội dung học tập chủ yếu trong các trường Dòng là Thần học- môn học được coi là
“bà chúa của khoa học„. Các môn học khác như: Ngữ pháp, Tu từ học, Lôgic học, Số
học, Hình học, Thiên văn học, Âm nhạc...đều nhằm bổ trợ và phục vụ cho Thần học.
Tóm lại, văn hóa Tây Âu thời sơ kì trung đại hết sức thấp kém và hoàn toàn bị giáo hội
Kitô lũng đoạn. Những gì trái với Kinh thánh đều bị giáo hội vùi dập không thương
tiếc. Châu Âu thời kì này chìm đắm trong “đêm trường trung cổ„
2. Văn hóa phục hưng thời Carôlanhgiêng (Đọc giáo trình)
III. VĂN HÓA TÂY ÂU TỪ THẾ KỈ XI ĐẾN THẾ KỈ XIV
1. Sự thành lập các trường đại học
- Do sự phát triển của nền kinh tế, các thành thị ra đời, đồng thời tầng lớp thị dân cũng
xuất hiện. Tầng lớp này có nhu cầu rất lớn về tri thức để mở rộng tầm hiểu biết của
mình. Xuất phát từ nhu cầu đó, các trường học đã ra đời, ban đầu là các trường phổ
thông, sau đó là các trường đại học.
Trường đại học đầu tiên là Bôlôna (Ý), sau đến các trường như Paris, Ooclêăng
(Pháp), Oxford, Cambridge (Anh), Xalamanca (Tây Ban Nha), Palecmo (Ý)...Cuối thế
kỉ XIV ở Châu Âu có 40 trường đại học. Học sinh đủ mọi thành phần, từ con em quý
tộc, tăng lữ đến thị dân, nông dân.
- Nội dung và phương pháp học tập: Ngôn ngữ dùng để giảng dạy trong các trường
học là tiếng Latinh. Tiếng Latinh là ngôn ngữ chết (tử ngữ), có nghĩa là dân chúng
không nói tiếng này. Vì thế đầu tiên, học sinh phải học đọc và viết tiếng Latinh. Khi
đó, sách vở rất hiếm và rất đắt (sách vở làm bằng da cừu hoặc da dê dát mỏng, viết
bằng bút lông ngỗng), cho nên chỉ thầy giáo (đều là thầy tu) mới có một quyển sách để
dạy học, còn học trò học thuộc lòng những chữ và những câu do thầy đọc. Học trò tập
viết vào một tấm bảng con xoa sáp, sau khi viết xong lại xóa đi và viết chữ khác. Vì
tiếng Latinh rất khó đọc, khó viết nên thời gian học đọc, học viết này kéo dài 3 năm.
Do việc học tiếng Latinh không có chút hào hứng nào đối với học sinh, nên cách dạy
chủ yếu là bắt trẻ con phải học và đánh đập, học trò đi học luôn trong tình trạng “sống dưới roi vọt„.
Sau khi học sinh đã đọc thông, viết thạo tiếng Latinh, học sinh phải học tiếp “bảy nghệ
thuật tự do”: văn phạm (hay ngữ pháp), tu từ học (nghệ thuật nói), biện chứng pháp
(nghệ thuật tranh cãi), số học, hình học, thiên văn học và âm nhạc. Nhìn chung, các
môn khoa học thời kì này đều bị giáo hội lợi dụng, lừa dối, xuyên tạc nhằm phục vụ
lợi ích của giáo hội. Ví dụ, trong môn hình học, có cả những kiến thức địa lý, nhưng
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
hết sức sai lầm và vô lý. Người ta dạy trái đất như một cái đĩa nổi trên mặt đất, giữa
cái đĩa là cái rốn của vũ trụ, là thành phố Giêrudalem. Bản đồ thời bấy giờ chỉ vẽ 3
châu lục: châu Âu, châu Á và châu Phi, nhưng còn hết sức đơn giản và nhiều sai sót.
Trong môn thiên văn học, người ta dạy trái đất đứng im một chỗ, còn tất cả các hành
tinh khác (kể cả mặt trời) đều xoanh quanh trái đất.
Sau khi học xong “bảy nghệ thuật tự do” trong 5 hoặc 7 năm, học sinh có thể xin vào
học tại trường đại học. Trường đại học thời đó thường chỉ có 3 khoa: Thần học, Luật
học và Y học. Có một số trường chỉ dạy một khoa nhất định như trường Đại học
Xoocbon ở Paris chủ yếu giảng dạy môn Thần học, trường Đại học Bôlônha ở Italia
chủ yếu giảng dạy luật Rôma…Môn luật học Rôma được đề cao từ khi kinh tế hàng
hóa – tiền tệ phát triển và chính quyền quân chủ tập quyền được thiết lập. Bộ luật
Rôma trước kia đề cao quyền lực vô hạn của hoàng đế Rôma, thì nay giúp cho việc
tăng cường uy quyền của nhà vua dưới chế độ quân chủ tập quyền. Muốn làm thẩm
phán, luật sư, chánh án…phải tốt nghiệp khoa Luật các trường đại học.
Các trường đại học thời trung đại thường được xây dựng ở các thành thị sầm uất,
mượn một số trong tu viện hay nhà thờ làm giảng đường. Các giáo sư giảng dạy ở các
trường đại học phần đông là các giám mục và một số học giả. Thiết bị của nhà trường
rất sơ sài, sinh viên ngồi trên những mảnh ván, mùa đông thì trải đệm cỏ lên ván cho
ấm để nghe giáo sư giảng bài.
- Tuy nhiên, giáo hội vẫn tìm mọi cách để chi phối, khống chế các trường đại học
(đuổi nhiều giáo sư tiến bộ, thay bằng các giáo sĩ), triết học kinh viện chiếm vị trí quan
trọng nhất trong trường đại học.
2. Triết học kinh viện
Đây là môn học rất được chú trọng trong các trường đại học. Triết học kinh viện là một
thuật ngữ dịch từ chữ scolasticus trong tiếng Latinh có nghĩa là triết học nhà trường.
- Nội dung – đặc điểm: Áp dụng những phương pháp biện luận cực kì rắc rối, chú
trọng lôgic hình thức. Các nhà triết học kinh viện cho rằng đối với các hiện tượng tự
nhiên không cần phải quan sát, thí nghiệm mà chỉ cần dùng phương pháp tư duy trừu
tượng thì cũng có thể đạt tới chân lý.
- Trong khi nghiên cứu vấn đề khái niệm chung, triết học kinh viện đã chia làm hai phái:
+ Phái duy thực: khái niệm có trước sự vật. Là chủ nghĩa duy tâm hoàn toàn.
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
+ Phái duy danh: sự vật có trước, khái niệm có sau. Là trường phái có nhân tố của chủ
nghĩa duy vật. Chính vì thế, tuy vẫn tin ở Chúa những các nhà duy danh thường bị
giáo hội ngược đãi và rút phép thông công, trái lại những người duy thực rất được đề cao.
- Sang thế kỉ XIV, triết học kinh viện bắt đầu suy thoái. Từ đây các nhà triết học kinh
viện không nghiên cứu khoa học tự nhiên và các tác phẩm cổ điển nữa mà chỉ làm
công việc biện hộ cho giáo lý của đạo Thiên chúa, đồng thời họ đấu tranh mạnh mẽ với
những nhà khoa học của giai cấp tư sản mới ra đời tức là những người theo chủ nghĩa nhân văn. 3. Văn học
Bao gồm có văn học dân gian, văn học Latinh, văn học kị sĩ và văn học thành thị. - Văn học kị sĩ:
+ là các câu chuyện, bài thơ ca ngợi những con người mang đầy đủ các tính cách của
giới kị sĩ, đó là trung thành với lãnh chúa, ngoan đạo, tôn thờ người đẹp và dũng cảm trong chiến đấu.
+ Được chia làm hai loại: anh hùng ca và trữ tình
+ Tác phẩm tiêu biểu: Bài ca Rôlăng, Bài ca Xit, Bài ca Nibêlunghen, Tơrixtăng và Ydơ... - Văn học thành thị:
+ Nội dung: là tiếng nói của thị dân nhằm đả kích giai cấp phong kiến vạch trần sự
tham lam và những hành vi xấu xa của tầng lớp giáo sĩ, đồng thời miêu tả sự thông
minh, tháo vát của nhân dân.
+ Hình thức phong phú: Kịch, thơ, truyện ngắn...
+ Tác phẩm tiêu biểu: Di chúc của con lừa, Thầy lang vườn...
4. Nghệ thuật kiến trúc
- Nghệ thuật kiến trúc Tây Âu thời kì này bị suy thoái. Kiến trúc Rôman thô kệch,
những nhà thờ xây bằng đá, tường dày, cửa sổ nhỏ, mái tròn, cột to và thấp, nơi cửa ra
vào có tháp chuông nhọn và đồ sộ.
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
- Nửa sau thế kỉ XII, kiến trúc Gôtich xuất hiện ở miền Bắc nước Pháp: vòm cửa nhọn,
nóc nhà nhọn, bên ngoài có tháp cao vút, tường mỏng, cửa sổ lớn, được trang trí bằng
nhiều kính màu làm cho trong nhà có đầy đủ ánh sáng.
IV. VĂN HÓA TÂY ÂU THỜI PHỤC HƯNG
1. Nguyên nhân, điều kiện của phong trào
1.1. Nguyên nhân
- Suốt thời sơ kỳ và trung kỳ trung đại, văn hoá Tây Âu bị giáo hội chi phối và lũng
đoạn. Thần học được coi là “Bá chúa của các môn khoa học”. Cả thầy dạy lẫn nội
dung giảng dạy đều bị giáo hội chi phối. Tư tưởng duy tâm thần học giam hãm con
người trong vòng u tối, lạc hậu. Trong khi đó, xét về đẳng cấp xã hội, tầng lớp tu sĩ trói
buộc mình trong chủ nghĩa khổ hạnh, giam hãm mình trong 4 bức tường của nhà thờ,
tu viện. Quý tộc võ sĩ thì chỉ suốt ngày tiệc tùng, săn bắn, gây chiến tranh cướp bóc lẫn
nhau, không quan tâm đến phát triển văn hoá. Mọi tư tưởng, hành động trái với những
điều trong Kinh thánh đã dạy đều bị coi là phản động. Các toà án tôn giáo được thiết
lập để trừng phạt những kẻ tà đạo, dị giáo.
- Đến thời hậu kỳ, khi quan hệ sản xuất TBCN xuất hiện, giai cấp tư sản ra đời và ngay
từ khi mới ra đời giai cấp tư sản đã mâu thuẫn với giai cấp phong kiến về quan niệm
sống, quan niệm đối với văn hoá, khoa học kỹ thuật.
+ Giai cấp phong kiến cho rằng cuộc đời con người chỉ là “thung lũng đầy nước mắt”,
“con người là một ngọn đèn trước gió” “con người là khách bộ hành lang thang trên
mặt đất và mặt đất chỉ hoàn toàn là nơi mang tính chất tạm thời, không đáng giá, chỉ là
ngưỡng cửa để đi vào cõi vĩnh hằng”. Do đó, con người cần nhẫn nhục chịu đựng, làm
theo lời răn của Chúa mới mong có cuộc sống tốt đẹp nơi thiên đường.
Trái lại, giai cấp tư sản lại lên tiếng đòi quyền sống tự do, phóng khoáng, đòi được
hưởng thụ đầy đủ mọi hạnh phúc của cuộc đời, phải được thoả mãn mọi nhu cầu ăn
ngon, mặc đẹp, vui choi, giải trí, mọi nhu cầu về tinh thần, không phải ở trên thiên
đường mà phải ở ngay trần thế này. Cuộc sống trần thế rất cần và hoàn toàn có ý nghĩa
đối với cuộc sống con người.
+ Trong khi giai cấp phong kiến không quan tâm tới phát triển văn hoá, không cần đến
văn hoá, thì giai cấp tư sản lại muốn con người phải được hiểu biết, mở rộng tầm nhìn,
phải xây dựng một nền văn hoá mới.
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
- Xây dựng nền văn hoá mới, giai cấp tư sản vừa mới ra đời không thể bắt đầu từ con
số không mà phải tiếp nối, phát triển những giá trị văn hoá từ trong quá khứ. Chính
trong thời điểm đó, những trí thức, những nghệ sĩ của giai cấp tư sản đã bắt gặp những
giá trị của nền văn hoá Hy Lạp – La Mã rực rỡ cổ xưa, ở đó họ tìm thấy những giá trị
đích thực mà thời đại họ cần. Từ đó, bắt đầu một trào lưu nghiên cứu, tìm hiểu, giới
thiệu, dịch thuật những tác phẩm văn học Hy Lạp, khôi phục lại những giá trị đích
thực của văn hoá Hy Lạp – La Mã. Do đó, phong trào “Văn hoá Phục hưng” đã ra đời
trên cơ sở phục hưng những giá trị của văn hóa Hy - La.
1.2. Điều kiện của phong trào
Phong trào Văn hoá Phục hưng đã diễn ra với những điều kiện thuận lợi:
- Kỹ thuật làm giấy và nghề in của người Trung Quốc được người Arập truyền vào
phương Tây và được sử dụng rộng rãi ở một số nước Tây Âu trong đó có Ý. Đầu thế kỉ
XV, châu Âu bắt đầu biết dùng bản khắc để in. Đến khi Johanne Guttenbec ở Đức phát
minh ra kỹ thuật ấn loát bằng cách xếp chữ rời, nhất là vào năm 1440, Guttenbec phát
minh ra được máy in và có thể in hai mặt chữ trên giấy, nhiều sách vở được xuất bản
và văn hoá được phổ biến rộng rãi, giúp cho phong trào Văn hoá Phục hưng càng phát triển nhanh chóng hơn.
- Nghề đóng thuyền, sử dụng địa bàn, địa đồ, kỹ thuật đúc súng đạn tạo điều kiện cho
các cuộc phát kiến địa lý thành công, mang lại sự giàu có cho châu Âu và mở ra cho
khoa học những mảnh đất nghiên cứu mới.
- Văn hoá Phục hưng diễn ra gần như đồng thời với cải cách tôn giáo ở châu Âu, với
cuộc đấu tranh của nông dân chống sự áp bức bóc lột của giai cấp phong kiến, tăng lữ,
làm hậu thuẫn cho cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản chống phong kiến.
- Ngoài ra, phong trào Văn hoá Phục hưng còn diễn ra trong thời kỳ chế độ quân chủ
chuyên chế thắng lợi ở một số nước tiên tiến ở Châu Âu (Anh, Pháp…) làm chỗ dựa
cho giai cấp tư sản lúc đó.
- Chủ nghĩa dân tộc đang hình thành và bắt đầu nổ ra những cuộc cách mạng tư sản tảo
kỳ (Nêđeclan, Thuỵ Sĩ..)
Những sự kiện trên đều có tác động qua lại đối với phong trào Văn hoá Phục
hưng, tạo thêm điều kiện cho phong trào Văn hoá Phục hưng nở rộ và phát triển.
Vậy phong trào “Văn hoá Phục hưng” là gì?
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
Người Ý gọi phong trào này là Renascita, người Pháp gọi là Renaissance. Nhưng dù là
Renascita hay Renaissance đều có cùng 1 nghĩa là “Phục hưng” “Tái sinh”, hiểu nôm
na là “sống lại”. Nhưng “Phục hưng” cái gì, cái gì được “tái sinh”, cái gì được làm cho “sống lại”.
Một số học giả phương Tây cho rằng phong trào này nhằm “Phục hưng”, nhằm làm
“sống lại” nền văn hóa cổ đại Hy Lạp và Rôma được phát hiện nhờ những cuộc khai
quật, nhờ những bản sách chép tay để lại còn giữ được.
Đúng là từ thế kỉ XIV – XVI, ở Châu Âu đã có cả một phong trào đi tìm kiếm những
di tích của hai nền văn hoá cổ đại Hy Lạp và Rôma, người ta đua nhau học tiếng Hy
Lạp và tiếng Latinh để đọc được các bản chép tay đó. Nhưng sẽ sai lầm nếu cho rằng
mục đích của phong trào Văn hoá Phục hưng chỉ mang ý nghĩa phục cổ đơn thuần.
Thật ra từ khi giai cấp tư sản ra đời tất yếu nảy sinh tư tưởng chống lại những quan hệ
phong kiến lỗi thời, lạc hậu cùng những tư tưởng bảo thủ, phản động của nhà thờ
Thiên chúa giáo đang cản trở bước tiến của giai cấp này. Tư tưởng đó đã bắt gặp sự
đồng cảm qua việc tìm hiểu nền văn hoá cổ đại và từ đó giai cấp tư sản trong khi phục
hồi và làm hưng thịnh lại nền văn hoá rực rỡ cổ xưa đã thổi vào đó luồng gió mới, hơi
thở mới của nhân sinh quan, thế giới quan tư sản. Tư Tưởng nhân văn chủ nghĩa là kim
chỉ nam cho mọi suy nghĩ và hành động của con người thời đại Phục hưng.
Vậy, Phong trào Văn hoá Phục hưng là sự khôi phục lại, sự hưng thịnh lại những tinh
hoa của nền văn hoá Hy – La cổ đại, phát triển lên ở trình độ cao hơn, nhưng trong đó
ý thức hệ tư sản chiếm địa vị chi phối tuyệt đối.
Phong trào đó đã xuất phát từ Ý rồi lan tràn khắp châu Âu qua các thế kỉ XIV, XV,
XVI, gây lên một làn sóng chống phong kiến sậu rộng, mãnh liệt và đã đánh tan những
bóng ma của thời trung cổ. Enghen viết : “Thế kỉ XVI là thế kỉ toàn thịnh của nền Văn hoá Phục hưng”.
2. Thành tựu, nội dung của phong trào Văn hoá Phục hưng
2.1. Thành tựu
??? Đọc tài liệu và trả lời câu hỏi: Những thành tựu tiêu biểu của văn hóa Phục hưng?
Phong trào Văn hoá Phục hưng đã đạt được nhiều thành tựu trên tất cả các lĩnh vực, có
rất nhiều tên tuổi các nhà bác học, văn học, nghệ thuật tiêu biểu, như Ăngghen đã nói:
“Thời đại này cần phải có những vĩ nhân và chính nó đã tạo ra những vĩ nhân về tư
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
tưởng, về nhiệt tình, về bản lĩnh, những vĩ nhân về mặt bác học và kiến thức toàn diện”
(Phép biện chứng của tự nhiên) * Văn học:
+ Đantê (1265 - 1324) là người đi tiên phong trong phong trào Văn hoá Phục hưng ở
Ý. Tác phẩm chủ yếu của Đantê là “Thần khúc” (Divina Comedia), tập thơ gồm ba
phần: địa ngục, nơi rửa tội và thiên đường. Trong tập thơ trường thiên này, Đantê khát
vọng một quốc gia thống nhất, chống chia rẽ, ủng hộ nhà vua, đặt nhà vua lên chỗ cao
nhất trên thiên đường. Trong khi đó, ông đặt nhiều Giáo hoàng đã chết vào địa ngục,
đồng thời cũng để dành một vị trí tại lò lửa tầng 16 của địa ngục cho Giáo hoàng
đương nhiệm lúc bấy giờ là Bônêphaxiô VIII. Điều này thể hiện rõ thái độ phê phán,
đả kích giáo hoàng vào giáo hội. Hạn chế: Tác phẩm “Thần khúc” của Đantê vẫn mang
nặng quan niệm tôn giáo. Ănghen đã nhận xét ông là “thi nhân cuối cùng của thời
trung cổ đồng thời lại là thi nhân đầu tiên của thời đại mới”.
+ Bôcaxiô (1313 - 1375), một nhà nhân văn chủ nghĩa khác của Ý, nổi tiếng với tác
phẩm “Câu chuyện mười ngày”. Nội dung của tác phẩm kể lại năm 1348, khi thành
phố Phirenxê (quê hương của ông) bị bệnh dịch hạch, có 10 thanh niên gồm cả trai và
gái đi về miền quê để tránh dịch bệnh, họ ở lại đó 10 ngày và kể cho nhau nghe 100
câu chuyện với đủ các đề tài, trong đó có nhiều chuyện kể về thói hoang dâm, giả dối
của các giáo sĩ và những người quý tộc. Tác phẩm bộc lộ rõ khuynh hướng dân chủ và
đặc điểm của chủ nghĩa hiện thực. Những điều mà ông ca tụng : đề xướng phát triển cá
tính, ca ngợi sự lanh lợi của thương gia và những người làm nghề thủ công, chống lại
chủ nghĩa cấm dục…đó chính là chủ nghĩa cá nhân của giai cấp tư sản. “Câu chuyện
10 ngày” của Bôcaxiô là tác phẩm có tính chất vạch thời đại trong lịch sử văn học Châu Âu.
+ Eratxmut (1466 - 1536), người Hà Lan, được mệnh danh là “ông hoàng của chủ
nghĩa nhân văn”, tác phẩm tiêu biểu “Tán dương sự điên rồ”. Đây là tác phẩm trào
phung sâu sắc, trong đó tác giả đã công kích bọn tăng lữ, đặc biệt là Giáo hoàng dùng
những lời lẽ có vẻ “thâm thuý”, bàn cãi những vấn đề rỗng tuyếch để dạy đời nhưng
bản chất là ngu xuẩn, tham lam, truỵ lạc, dâm ô.
+ Rabơle (1494 - 1553) là nhà nhân văn chủ nghĩa vĩ đại nhất của Pháp. Tác phẩm nổi
tiếng là “Cuộc đời đáng chán của người khổng lồ Gác găng chuyê và người con
Păngtagruyen”. Câu chuyện kể về một người khổng lồ Gác găngchuyê vừa mới lọt
lòng đã đòi “uống”. Người ta phải lấy sữa của 170.913 con bò cho uống mới đủ. Con
của Gác găngchuyê là Păngtagruyen cũng là một người khổng lồ. Anh cùng với người
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
bạn của mình trong cuộc hành trình tìm lọ nước thần đã đặt chân đến một hòn đảo của
những kẻ chuyên giơ lưng chịu đấm để đòi tiền bồi thường, đến hòn đảo của những
loài chim chỉ biết hót và ăn cho béo, lại đến hòn đảo của những loài mèo xồm chuyên
ăn hối lộ…cuối cùng đã đến được ngôi đền “Lọ nước thần” và nghe phán một tiếng “uống”.
Mặc dù là tác phẩm trào phúng có vẻ hoang đường nhưng nó lại chứa nhiều nội dung
hiện thực phê phán rất có giá trị. Khi nói đến những người thực, việc thực trong xã hội
lúc bấy giờ, đó là giáo hoàng, giáo sĩ, vua quan, là cuộc sống lười biếng, ăn bám, là
những việc làm xấu xa đầy rẫy trong cuộc sống hàng ngày.
+ Xécvantec (1547 - 1616): là nhà tiểu thuyết nổi tiếng Tây Ban Nha. Tác phẩm nổi
tiếng nhất của ông và đồng thời cũng là một kiệt tác của văn học thế giới là
“Đônkihôtê” (Đông ki sốt). Tác phẩm này được viết ròng rã trong 10 năm trời là một
bức tranh chân thực rõ ràng về cuộc sống ở Tây Ban Nha trong thế kỉ XVI, là một tác
phẩm châm biếm đả kích xã hội phong kiến nói chung. Xécvantec kể lại câu chuyện
buồn cười và cảm động của một con người cuồng vọng đã ôm một ý nguyện làm
chàng hiệp sĩ phong kiến đi ngao du các nơi làm nên những sự nghiệp vĩ đại, quyết
tâm chiến đấu với mọi sự bất bình với một tinh thần dũng cảm không hoang mang.
Nhưng con người hiệp sĩ Đông ki sốt đó hoàn toàn không hiểu được cuộc sống hiện
thực hàng ngày nên đã gặp những hoàn cảnh buồn cười và đáng thương. Trong cuốn
tiểu thuyết này, Xécvantec không những chế giễu tàn dư của lý tưởng hiệp sĩ phong
kiến (đại diện của quý tộc phong kiến) mà còn nêu ra một hiện thực xã hội về nước
Tây Ban Nha quý tộc quân chủ đang trong giai đoạn tàn lụi của chế độ phong kiến,
đồng thời báo hiệu sự xuất hiện của thời đại Phục hưng với những con người mới, tính cách mới.
+ W.Sêchspia (1564 - 1616): là tác giả tiêu biểu của nghệ thuật kịch thời Phục hưng,
đồng thời là người tiêu biểu cho văn hoá nước Anh thời kỳ này. Ông xuất thân từ một
gia đình thị dân giàu có ở thành phố Strandford. Trong thời niên thiếu, gia đình ông bị
suy sụp nên ông phải tự kiếm sống từ sớm. Ông từng làm người phu giữ ngựa , tạp
dịch, đóng vai phụ tại kịch viện ở Luân Đôn. Năm 30 tuổi, ông trở thành nhà viết kịch
nổi tiếng nhất nước Anh. Trong 20 năm hoạt động sáng tác (1592 - 1612), Sêchxpia đã
để lại 36 vở kịch gồm hài kịch : Đêm thứ 12, người lái buôn thành Vênêxia; bi kịch :
Rômeo và Juliet, Hamlet, Otenlo, Vua Lia, Macbet; Kịch lịch sử như Risot II, Risot
III, Henri IV. Trong các tác phẩm của mình, Sêchspia đã đưa lên sân khấu các nhân vật
thuộc tất cả các tầng lớp trong xã hội và đề cập đến nhiều mặt, nhiều mâu thuẫn phức
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
tạp trong cuộc sống xã hội vào giai đoạn chế độ phong kiến đang suy tàn và CNTB bắt đầu xuất hiện. * Nghệ thuật:
+ Người mở đầu kỷ nguyên mới của nghệ thuật Phục hưng là Leona de Vinxi. Mọi
cuốn từ điển như Bách khoa danh nhân, lịch sử mỹ thuật, lịch sử văn hoá, khi nói đến
Leona de Vinxi đều bắt đầu bằng những câu : “Một trong những người vĩ đại, ông là
linh hồn cua thời kỳ Phục hưng, một nghệ sĩ toàn diện lỗi lạc, một nhà bác học, một
nhà phát minh được xem là khuôn mặt đặc sắc nhất thời đại”. Đặc điểm hội hoạ của
ông là thiên về mô tả tính cách và hoạt động nội tâm của nhân vật. Những tác phẩm
tiêu biểu của ông là “bữa tiệc cuối cùng”, “Đức mẹ đồng trinh trong hang đá”, “nàng Giôcông”.
Trong tất cả các bức vẽ chân dung của Leona de Vinxi, bức La Joconde được xem là
một bức tranh đạt nhất và cũng là tác phẩm được lưu lại hoàn hảo nhất. Người phụ nữ
trong tranh có tên là Lisa Ghêrarettini, lúc bấy giờ độ 25 tuổi, vợ của một luật gia ở
Florenxơ tên là Francesco de Joconde. Joconde là một bức tranh gây ra nhiều tranh
luận. Cho đến nay mọi người mọi người xem tranh vẫn luôn muốn hiểu Monalisa đã
nghĩ gì trong đôi mắt, nụ cười kia là một nụ cười vui hay buồn, hóm hỉnh hay khinh
miệt. Leona de Vinxi đã để ra gần 4 năm để hoàn thành bức tranh này.
Bức tranh “Bữa tiệc cuối cùng” : Bữa ăn mà chúa Giêsu dùng bữa với 12 thánh tông
đồ. Chúa ngồi ở giữa, tay trái, tay của trái tim đặt ngửa giữa bàn, tay phải lật sấp cùng
với lời người đã phán ra : “ở trong số các người có 1 người sẽ phản ta. Người đó là
ai?”. Câu nói ấy của Chúa gây ra những phản ứng khác nhau trên từng khuôn mặt của
các thánh tông đồ, từ phải sang trái, từng nhóm 3 người theo cảm xúc kinh ngạc, nghi
ngờ, đau xót và căm giận. Đây là một bức tranh rất hoàn hảo về mô tả nhân vật, bố cục và màu sắc.
+ Mikenlănggiơlô : là một nhà điêu khắc, 1 họa sĩ, 1 kiến trúc sư, 1 kỹ sư, 1 nhà thơ…
1 danh nhân toàn diện, là bậc thầy lớn của nhân loại.
Bức tranh “Sáng tạo thế giới”: vẽ trên trần nhà thờ Sicxtin ở Roma, trong đó có 343
nhân vật mà mỗi người đều lớn gấp mấy lần người thật và người nào cũng tỏ ra có một
sức lực vô tận, do đó đã làm tăng thêm sự hùng vĩ của nhà thờ. Để vẽ bức tranh lớn
này, Mikenlănggiơlô đã phải nằm ngửa trên giàn giáo lao động suốt 4 năm trời (1508 -
1512). Ở ô giữa cửa vòm Mikenlănggiơlô dành cho tạo sinh con người. Đức chúa trời
bay trong không trung bằng một phép màu nhiệm không dùng đến đôi cánh như một
thiên thần. Đức chúa trời là một người cao tuổi, đẹp, quắc thước và đường bệ. Adam –
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
con người đầu tiên thu nhận sự sống của Chúa Trời, nét mặt đăm chiêu suy nghĩ, tuy
có nhìn về phía người đã ban cho mình sự sống nhưng hình như Adam đã đoán trước
được nỗi đau khổ của kiếp người nên đôi mắt có phần u uẩn, bàn tay trái đưa lên để
nhận hơi sống của Chúa cũng có phần uể oải…
Bức tranh “Cuộc phán xét cuối cùng” vẽ trên tường nhà thờ Sicxtin, dài 17 thước, cao
13 thước. Toàn bộ bức tranh ngả về hung đỏ trên nền xanh lơ nhạt, sắc độ đậm nhạt
phong phú. Trong bức bích hoạ này, tác giả đã vẽ nhiều người chui từ trong mộ ra để
nghe xét xử, họ tỏ ra rất đau khổ, quằn quại. Ngay chúa Giêsu đứng trên trời cao cũng
mất đi cái vẻ trang nghiêm vốn có mà tỏ ra đang vô cùng thương xót chúng sinh. Sau
lưng Chúa là Đức mẹ dáng hoảng hốt nép mình vào con. Người ta tưởng như có thể
nghe được hồi kèn thức tỉnh của các thiên thần..các mồ đều mở nắp, linh hồn người
chết thoát ra, kẻ được lên thiên đàng, người xuống hoả ngục….Có ý kiến đã nhận xét
“nếu muốn biết khả năng sáng tạo của con người đến mức nào hãy đến xem Sicxtin”
Về điêu khắc, các bức tượng Đavit, Môidơ, người nô lệ bị trói…là những tác phẩm
tương đối tiêu biểu, đặc biệt tượng Davit tạc bằng đá cẩm thạch, cao 5.3 m. Khác với
thần thoại trong kinh thánh, Mikenlănggiơlô không thể hiện Davit là một thiếu niên mà
là một lực sĩ đầy sức mạnh. Vì vậy, năm 1504, tượng này được dựng tại một quảng
trường ở Phirenxê để thể hiện tinh thần của kẻ thống trị phải anh dũng bảo vệ thành phố. * Khoa học tự nhiên:
Các nhà khoa học thời Văn hoá Phục hưng thường gắn với triết học vì triết học kinh
viện chủ nghĩa làm tê liệt mọi tìm tòi, nghiên cứu, ngăn cản mọi tiến bộ khoa học cho
nên khoa học muốn phát triển thì cần phải đấu tranh với triết học kinh viện và kẻ bảo vệ là Giáo hội.
- Trong lĩnh vực thiên văn học:
Thời trung cổ quan điểm thiên văn học lưu hành rộng rãi nhất là “Thuyết địa tâm” của
Ptôlêmê, một nhà thiên văn học thời cổ của La Mã. Học thuyết này cho rằng trái đất
đứng yên không chuyển động và là trung tâm của vũ trụ, mặt trời, mặt trăng và các
hành tinh khác đều xoay quanh trái đất. Thuyết này đã trở thành cây cột đá vững chắc
cho mọi học thuyết, cho Giáo hội thời trung cổ, ai phủ nhận học thuyết này có nghĩa là
chống lại với quyền uy của Giáo hội.
Đi đôi với việc phát triển hàng hải cũng như sự tiến bộ về mặt tri thức khoa học, người
ta lại càng chứng thực “Thuyết địa tâm” của Ptôlêmê không phù hợp với thực tế.
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
+ Nicôlai Côpecnic : nhà bác học, triết học Ba Lan vĩ đại. Ông đã dựa voà sự quan sát
và tính toán sự vận hành của mặt trời, mặt trăng và các hành tinh để tổng kết thành quả
nghiên cứu của các nhà thiên văn học tiền bối rồi viết ra quyển “Bàn về sự vận hành
của các thiên thể” (xuất bản năm 1543), nêu ra “Thuyết nhật tâm” khai sáng ra môn
thiên văn học cận đại. Nội dung của Thuyết nhật tâm là khẳng định trái đất không phải
là trung tâm của vũ trụ mà chỉ là trung tâm của quỹ đạo mặt trăng, mặt trời mới là
trung tâm của vũ trụ, mỗi ngày mặt trời chuyển động từ đông sang tây.
Học thuyết của Côpecnic chẳng những đã lật đổ lập luận sai lầm của cái gọi là
“Thượng đế đã chọn trái đất là trung tâm của vũ trụ” đả kích thế giới quan của tôn giáo
mà còn có ý nghĩa như một cuộc cách mạng trong nhận thức của con người về thế giới.
Từ những luận điểm cơ bản của Côpecnic, các nhà bác học kế tục ông như Brunô,
Kêplơ, Galilê đã mở rộng và phát triển thêm những hiểu biết của con người về vũ trụ.
Trên mộ của Côpecnic người ta đã ghi dòng chữ “Người đã giữ lại Mặt trời và đẩy Trái đất chuyển dịch”.
- Brunô là người đã tích cực hưởng ứng học thuyết của Côpecnic. Ông cũng vốn là
một giáo sĩ, nhưng trong khi Giáo hội cấm lưu hành tác phẩm của Côpecnic thì ông lại
phát triển thêm một bước, ông cho rằng vũ trụ là vô tận, mặt trời không phải là trung
tâm của vũ trụ mà chỉ là trung tâm của Thái dương hệ của chúng ta, ngoài ra còn có rất
nhiều Thái dương hệ khác. Ông còn là nhà triết học khi chứng minh vật chất luôn luôn
vận động, luôn luôn biến đổi và tồn tại vĩnh viễn. Giáo hội Thiên chúa đã tuyên bố ông
là “tín đồ dị giáo” và rút phép thông công của ông và buộc ông phải rời bỏ tổ quốc
vĩnh viễn. Năm 1592, Brunô trở về Ý và bị cầm tù 7 năm, mặc dù vậy ông vẫn không
từ bỏ học thuyết của mình.Năm 1600, Brunô bị Giáo hội La Mã thiêu sống.
- Giôhan Kêplơ (1571 - 1630), nhà thiên văn học người Đức, thông qua sự quan sát
tinh vi và chính xác, ông đã nắm được quy luật vận hành của các hành tinh. Ông đã
chứng minh quỹ đạo của trái đất xoay quanh mặt trời có hình quả trám chứ không phải
hình tròn, mặt trời nằm tại tiêu điểm của hình quả trám nói trên, sự vận hành của các
hành tinh không đều nhau, càng gần mặt trời thì tốc độ chuyển động càng nhanh.
- Galilê : là một nhà thiên văn học người Ý, tiếp tục phát triển quan điểm của Côpecnic
và Brunô. Ông là người đầu tiên dùng kính viễn vọng phóng to gấp 30 lần để quan sát
bầu trời và ông đã nhận thấy học thuyết của Côpecnic là đúng. Ông phát hiện nhiều
ngôi sao mới cũng như khoảng cách và quy luật vận hành của nó. Ông phát hiện bên
cạnh Mộc tinh còn có 4 vệ tinh xoay quanh, bề mặt của mặt trăng có núi cao và hố sâu,
mặt trời có đốm đen, ngân hà là do vô số các vì sao kết hợp lại chứ không phải do
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
thượng đế sáng tạo ra để chiếu sáng cho địa cầu như giáo hội đã tuyên truyền.ông cũng
là người mở đầu cho ngành khoa học thực nghiệm. Những luận cứ của ông đã bị Giáo
hội công kích kịch liệt. Giáo hội bắt Galilê hạ ngục năm ông 70 tuổi và bắt phải quỳ
xin tuyên thệ bỏ thuyết quả đất quay của mình. Toà án dị giáo còn quản thúc Galilê
cho đến khi chết. Người ta đã ca ngợi “Colombo phát hiện ra tân đại lục, còn Galilê
phát hiện ra vũ trụ mới”.
Ngoài ra các lĩnh vực khác như vật lý học, toán học, y học, triết học…cũng đạt được
những thành tựu quan trọng. 2.2. Nội dung
Phong trào Văn hoá Phục hưng tuy có tiếp thu và kế thừa một số yếu tố của văn hoá
Hy Lạp- La Mã cổ đại nhưng thực chất đây không phải là một phong trào phục cổ mà
là một phong trào văn hoá hoàn toàn mới dựa trên nền tảng kinh tế xã hội mới và được
chỉ đạo bởi một hệ tư tưởng mới. Tư tưởng chỉ đạo của phong trào Văn hoá Phục hưng là chủ nghĩa nhân văn.
Vậy chủ nghĩa nhân văn có nghĩa là gì?
Nhân là người, văn là vẻ đẹp, chủ nghĩa nhân văn được hiểu là chủ nghĩa đề cao cái đẹp con người.
Nhà triết học Vonghin đã định nghĩa : “chủ nghĩa nhân văn là toàn bộ những quan
điểm tu tưởng về đạo đức bắt nguồn không phải từ cài gì siêu nhiên kỳ ảo ngoài đời
sống nhân loại mà là từ những vấn đề thực tế, tồn tại trên mặt đất với tất cả những nhu
cầu, những khả năng trần thế đó đòi hỏi phải được phát triển đầy đủ, phải được thoả mãn”.
Sêcxpia ca ngợi: “ Kỳ diệu thay là con người. Con người cao quý làm sao về trí tuệ, vô
tận làm sao về năng khiếu, về hình dung và dáng vóc, nó đẹp tự nhiên tựa thiên nhiên.
Về trí tuệ nó có thể sánh tài thượng đế, thật là vẻ đẹp của thế gian, kiểu mẫu của loài người”.
Chủ nghĩa nhân văn là tư tưởng chú trọng đến con người, chú trọng cuộc sống hiện tại,
chủ trương con người được hưởng quyền hưởng mọi lạc thú ở đời. Nó hoàn toàn đối
lập với quan niệm của Giáo hội Thiên Chúa chỉ sùng bái chúa, chỉ chú ý đến cuộc sống
của linh hồn sau khi chết ở Thiên đàng và đề xướng chủ nghĩa cấm dục.
Nội dung của chủ nghĩa nhân văn thể hiện ở các điểm sau :
1.Đề cao giá trị con người, đòi quyền tự do cá nhân
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
Nếu như Giáo hội phong kiến quan niệm Thượng đế là trung tâm, con người bị lệ
thuộc vào thượng đế, phải tôn thờ chúa. Kinh thánh cho rằng, con người ngay từ khi
sinh ra đã mắc phải tội lỗi là ăn trái cấm. Chính vì thế, Chúa đã ném loài người xuống
trần thế để tu tỉnh lại. Tiếp theo Chúa ném tiếp con rắn xuống ý muốn khuyên con
người ta phải tu nhân tích đức, nếu không sẽ bị trừng phạt rất nặng nề, con người
xuống trần thế để luyện khổ hạnh. Bởi vậy, “Cuộc đời là 1 thung lũng đầy nước mắt”,
và con người là “khách bộ hành lang thang trên mặt đất…”.
Trái lại chủ nghĩa nhân văn thời Phục hưng lại coi con người là trung tâm của vũ trụ,
con người là gương mẫu và kích thước đo lường vạn vật. Chủ nghĩa nhân văn thời
Phục hưng lây lại một khẩu hiệu của Hy Lạp cổ đại “Tôi là con người thì không có cái
gì thuộc về con người lại xa lạ đối với tôi”. Do đó, tất cả các tác phẩm văn học cũng
như nghệ thuật của thời kì Phục hưng đều tràn đầy tình yêu người, yêu đời sâu sắc.
+ Trước hết là đề cao tự do, chính nghĩa và đạo đức
Đônkihôtê đã từng nói với Xăngxô Panxa: “Xăngxô ạ, tự do là một trong những của
cải quý báu nhất mà thượng đế ban cho con người, vì tự do cũng như vì danh dự, có
thể và cần phải hy sinh cả tính mạng nữa. Ngược lại làm mất tự do là điều tệ hại nhất
trong những điều ác của con người. Ta nói điều đó Xăngxô ạ, bởi vì người thấy bữa
tiệc linh đình dành cho chúng ta trong lâu đài nọ mà chúng ta vừa từ giã, trước những
thức ăn ngon lành và những đồ nhắm chắc là dịu ngọt, ta vẫn phải chịu dày vò vì đói
và khát. Vì ta không được ăn được uống những thức ăn với sự tự do như là khi ăn uống
những thức ăn ta làm ra. Kẻ nào ăn miếng bánh tự tay mình làm ra mà không phải
mang ơn ai bố thí là kẻ sung sướng nhất trên đời”.
“Tự do là điều quý báu nhất của loài người. Những kho tàng trong lòng đất hay dưới
biển khơi cũng không quý bằng” (Xécvantéc).
Đồng thời, con người phải được giáo dục và phát triển một cách toàn diện và phải
được sống thoải mái, tận hưởng mọi lạc thú ở đời.
+Tu viện Têlem mà Rabơle đề xướng là kiểu mẫu của hình thức giáo dục đó, nó hoàn
toàn trái ngược với các tu viện khác, không có đồng hồ, không có tiếng chương quy
định giờ giấc nghiệt ngã, không có những buổi cầu kinh và những cuộc tranh luận
cuồng tín. Tu viện chỉ nhận con trai từ 12 tuổi đến 18 tuổi, con gái từ 10 đến 15 tuổi.
Hoạt động của tu viện tuỳ theo nhu cầu chứ không có chương trình, giờ giấc, kỷ luật.
Một khẩu hiệu lớn được treo ngay trước cổng tu viện “Muốn làm gì thì làm”. Nơi đó
nam thanh nữ tú tự do ra vào ca hát nhảy múa, tự do tìm hiểu và yêu nhau.
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
+Tự do yêu đương là một biểu hiện nổi bật nhất của ý thức đòi quyền tự do cá nhân.
Toàn bộ tác phẩm của ông toát lên một tư tưởng “yêu đương là phải hành động”. Các
tác phẩm như Otenlô, Romeo và Juliet tuy là những câu chuyện bi kịch về tình yêu đôi
lứa, song nó vẫn toát lên sức sống mãnh liệt của khát vọng hạnh phúc mà không thể có
bức tường rào nào cản trở và ngăn cản họ.
+ Đề cao chính nghĩa và đạo đức
Những lời Đôngkisôt khuyên nhủ Xăngxô thật ý nghĩa: “Xăngxô ạ, con phải lấy nguồn
gốc nghèo nàn của mình làm vinh dự, đừng sợ nói cho người khác biết rằng mình xuất
thân từ nông dân. Khi người ta thấy mình chẳng hổ thẹn thì cũng chẳng có ai bới móc
gì. Bởi vì thà rằng nghèo nàn mà có đạo đức còn hơn là quyền quý mà gian ác. Dòng
máu thì có thể di truyền còn việc làm tốt đẹp thì phải luôn trau dồi mới có đạo đức, tự
bản thân nó có giá trị gấp trăm ngàn lần dòng máu”.
- Đề cao vẻ đẹp con người : Vẻ đẹp thể chất – vẻ đẹp trí tuệ, tâm hồn
Bất chấp sự cấm đoán của Giáo hội, nhiều họa sĩ đã chú ý miêu tả vẻ đẹp của con
người, nhất là vẻ đẹp hình thể người phụ nữ. Những bức danh họa của Lêona dơ
Vanhxi, Raphaen tràn trề yêu đời, yêu người.
Nhà thơ Pháp Ăngtoan Đuy Baip đã kêu gọi mọi người không nên bỏ lỡ tuổi thanh xuân:
Này cô thiếu nữ xinh tươi
Hoa hồng đang độ kịp thời hái đi Kẻo rồi sẽ có một khi
Tuổi thanh xuân hết hoa kia cũng tàn
Rôngxa (Pháp) kêu gọi hãy tận hưởng tuổi thanh xuân vì nó đã qua đi là không bao giờ trở lại Mai sau nàng sẽ già nua
Chiều bên bếp lửa quay tơ một mình
Bồi hồi nhớ lại ngày xanh
Thơ chàng ca ngợi sắc tình ngày xưa
Chủ nghĩa nhân văn quan niệm con người bước vào cõi đời như một đấng anh hùng
bước vào trần thế, con người đứng vững hai chân trên cõi đời thực tế. Chính vì vậy,
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
những đòi hỏi của con người phải được đáp ứng. Chủ nghĩa nhân văn cũng đề cao lý
trí của con người, chống lại mọi biểu hiện của chủ nghĩa ngu dân, bưng bít con người
trong vòng ngu dốt “tin rồi hãy hiểu” mà phải ngược lại “hiểu rồi hãy tin”.
Tóm lại, nó đã làm đảo lộn thế giới quan và nhân sinh quan thống trị suốt thời trung cổ.
2. Tư tưởng phê phán lên án Giáo hội – tăng lữ và phong kiến thế tục
Đây là nội dung tư tưởng được thể hiện trong hầu hết các tác phẩm văn học thời Phục
hưng. Ví dụ trong “ Thần khúc” Đantê đã đặt các giáo hoàng hay giáo sĩ ở địa ngục để
vĩnh viễn chịu sự đày đọa ở đó, thậm chí giáo hoàng Bôniphaxiô VIII đương thời cũng
đã dành sẵn một chỗ trong lò lửa ở tầng địa ngục thứ 6.
- Trong tác phẩm “Gácgănchuya và Păngtagruyen”, ngòi bút đả kích, phê phán của
Rabơle được thể hiện rất rõ nét. Rabơle không hề kiêng nể bọn vua chúa phong kiến
cũng như những kẻ cầm đầu giáo hội. Những kẻ đại diện tối cao này bị biến thành
những vai hề dưới ngòi bút của ông. Ông viết: “Bắt được tên vua Anacnơ làm tù binh,
Panuyêcgiơ cho hắn ăn mặc thật lố lăng rồi dẫn ra trước mặt Păngtagruyen và nói : “
Đó là một tên vua đấy. Tôi muốn cải thiện hắn thành một con người lương thiện, còn
bọn vua chúa chết tiệt này chỉ là đồ con bò, chẳng hiểu gì hết, chẳng có giá trị gì hết
ngoài việc bóp nặn người dân lành dưới quyền chúng nó và làm náo động thế giới
bằng các cuộc chiến tranh do chúng gây ra để thỏa mãn lòng tham muốn bỉ ổi của chúng”.
Rabơle còn tỏ rõ thái độ căm phẫn của mình đối với những kẻ cầm quyền trong giáo
hội. Rabơle đã mượn các loài chim ở đảo Xônăngtơ để ám chỉ giáo hoàng (chim chúa
papơgô), hồng y giáo chủ (chim lông đỏ), giáo sĩ và tu sĩ (chim lông đen tuyền hoặc có
khoang trắng) và lên án cả tập đoàn ấy chỉ biết hót và ăn cho béo.
Và đây là bức tranh biếm họa về bọn người nắm “cán cân công lý”: bọn mèo lông xù
là những con vật ghê tởm và quái dị. Chúng ăn thịt trẻ con và ngốn ngấu thức ăn quanh
những chiếc bàn bằng đá cẩm thạch (ám chỉ bàn ở tòa pháp viên), lông lá của chúng
không mọc ra ngoài mà mọc vào bên trong (ám chỉ những chiếc áo lông thú của bọn
quan tòa lông quay vào trong, mặt ngoài của áo rất nhẵn), mỗi con đều mang theo một
cái túi mở rộng thay cho mọi thứ mề đay, phù hiệu. Mỗi con lại mang theo một kiểu
riêng : con thì quàng vào cổ như là đeo băng, con thì thắt trễ xuống cái bụng phệ, con
thì đeo lủng lẳng bên hông…Bọn chúng có những bộ vuốt rất chắc, rất dài, và sắc như
thép khiến cho bất cứ vật gì đã rơi vào tay chúng thì đừng hòng tuột khỏi tay.
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
Vở hài kịch “Theo đuổi tình yêu vô hiệu” cảu Sêcxpia chủ yếu cũng nhằm chế giễu
thói đạo đức giả của các triết gia kinh viện. Những học giả kiêm giáo sĩ đáng kính này
thề suốt đời xa rời cuộc sống trần tục chỉ chuyên tâm nghiên cứu nền triết học thần bí
cao siêu của chúa, nhưng khi họ vừa thấy công chúa nước Pháp và đám thị tì đến thì
họ quên ngay lời thề, hăm hở theo đuổi, săn đón, cuối cùng họ phải thú nhận rằng con
mắt của đàn bà đẹp đẽ và hấp dẫn hơn bao tủ sách khô khan của khoa thần học.
3. Đề cao tinh thần dân tộc
Cùng với sự ra đời của giai cấp tư sản thì chủ nghĩa dân tộc tư sản cũng đã dần dần
hình thành. Do đó, văn thơ của họ nói lên lòng yêu quê hương, sự gắn bó với dân tộc,
tinh thần qúy trọng tiếng nói của dân tộc. Từ trước người ta quen diễn đạt bằng tiếng
Latinh, thứ ngôn ngữ bác học của Rôma cổ. Các tác giả thời Phục hưng đều biết bằng
tiếng dân tộc mình vì muốn cho quần chúng có thể đọc được và cũng vì lòng yêu tha thiết tiếng mẹ đẻ.
-Rôngxa – nhà thơ lớn nhất trong tao đàn “thất tinh” của Văn hóa Phục hưng Pháp đã
cho rằng những ai tôn kính tiếng mẹ đẻ và đề cao dân tộc mình đều “xứng đáng được
đúc tượng và được tặng hoa”.
-Đantê đã hết lời ca ngợi Tổ quốc mình, tự hào kiêu hãnh về sự oai hùng cảu Tổ quốc,
hy vọng vào tương lai của một nước Ý thống nhất và giàu mạnh. Suốt thời gian lưu
vong, bao giờ những kỷ niệm về xứ Phirenxê vẫn nóng bỏng và đau xót trong lời thơ
của thi sĩ Đantê đã kêu gọi hồn đất nước : “”Phirenxê hỡi, dậy mà vui, hỡi Phirenxê vĩ
đại. Hãy giương cánh bay cao trên đất nước thân yêu”.
-Xecvantec – một nhà nhân văn của phong trào Văn hóa Phục hưng đã nêu cao truyền
thống dân chủ và nhân đạo của dân tộc Tây Ban Nha. Trong tác phẩm “Đônkihôtê”,
đằng sau câu chuyện hài hước về hiệp sĩ Đôngkisôt dường như chỉ mua vui giải trí ấy,
Xecvantec đã đề cập đến nhiều vấn đề nghiêm túc liên quan mật thiết tới vận mệnh của
đất nước mình, của nhân dân mình: thảm cảnh của đất nước Tây Ban Nha dưới ách
thống trị của bọn phong kiến và tăng lữ đã phơi bày và tố cáo, cuộc sống của người
dân, tương lai của Tổ quốc đã được đặt thành vấn đề đáng lo ngại, băn khoăn.
-Sêcxpia trân trọng lịch sử nước Anh và đã làm sống lại qúa khứ hiện tại của nước Anh
tươi vui cũng như đau thương tang tóc trong những vở kịch bất hủ. Ông viết nhiều
kịch lịch sử lấy đề tài từ lịch sử nước Anh, Ailen, Scotlen. Cái gì đã thôi thúc Sêcxpia
viết kịch lịch sử? ông viết kịch lịch sử nhằm mục đích gì? Sêcxpia bước vào kịch
trường giữa lúc mà tình cảm yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc của người Anh lên cao.
Chiến thắng năm 1588 đánh tan hạm đội Acmacta của Tây Ban Nha đã đưa nước Anh
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
lên địa vị cường quốc hùng mạnh nhất ở Châu Âu, trở thành con sói biển, hạm đội của
nó tung hoành trên khắp đại dương. Triều đại Elizabeth I đang được đông đảo thần dân
ngưỡng mộ. Nữ hoàng được ca ngợi như một người thuyền trưởng đã vượt qua muôn
trùng sóng gió để đưa đất nước cập bến vinh quang. Sêcxpia tắm mình trong không khí
đó. Ông dựng lại quá khứ để ca ngợi nhân dân mình, ca ngợi những ông vua, những vị
tướng, những anh hùng có tên hoặc không có tên đã làm rạng rỡ đất nước.
Điều đáng chú ý là các tác giả thời Văn hóa Phục hưng đều viết bằng tiếng nói của dân
tộc mình. Sáng tác bằng ngôn ngữ dân tộc chính là niềm tự hào của họ. Họ đã làm cho
kho tàng ngôn ngữ dân tộc ngày càng phong phú.
Đantê nói: “Tiếng nói của dân tộc là tiếng nói của tôi. Không phải tôi chỉ yêu tiếng nói
của dân tộc tôi mà tôi còn yêu dân tộc với tất cả tấm lòng chân thành”.
Rôngxa – nhà thơ Pháp cũng nói: “Vì tiếng mẹ đẻ của anh, anh lại cần phải biết nó
một cách sâu sắc chu đáo hơn nữa…Ai là người rời bỏ tiếng cổ Hy Lạp, La Mã để tôn
kính tiếng mẹ đẻ của mình, những người ấy là những người con tốt, là những công dân
biết ơn Tổ quốc, những người ấy xứng đáng được đúc tượng và tặng hoa, tên tuổi và
công đức được đời đời ghi nhớ”.
Makiewin – nhà sử học kiêm nhà văn Ý đã viết những lời hết sức nồng nhiệt đối với
Tổ quốc như sau: “ Mỗi lần có thể đề cao thanh danh Tổ quốc, mặc dù có nguy nan
cho bản thân, tôi vẫn không ngần ngại và tự nguyện làm. Trong đời sống của mỗi
người, nghĩa vụ đối với Tổ quốc là vĩ đại nhất. Đời sống của mình chính nhờ Tổ quốc
mình mới được hưởng. Nhờ Tổ quốc mà ta được hưởng các của cải, quyền lợi của tạo
hóa hay số mệnh ban cho. Tổ quốc càng vinh dự bao nhiêu thì vận mệnh chúng ta con
đẻ của Tổ quốc càng huy hoàng bấy nhiêu”.
4. Đề cao khoa học, kỹ thuật, giáo dục, chống lại tư tưởng duy tâm thần bí
Dưới chế độ phong kiến, Giáo hội đã biến khoa học thành “đầy tớ của thần học” và
không cho phép vượt ra khỏi khuôn khổ của tín ngưỡng tôn giáo. Giai cấp tư sản mới
ra đời rất cần khoa học thực nghiệm để phục vụ quyền lợi của chính bản thân mình. Do
vậy, muốn khoa học kỹ thuật phát triển thì phải đấu tranh chống lại sự chi phối và kìm hãm của Giáo hội.
Nhà thiên văn học thiên tài người Ba Lan Copecnic với học thuyết Thái dương hệ của
mình đã giáng một đòn mạnh mẽ vào lý thuyết của Giáo hội coi Trái đất là trung tâm
của vũ trụ…Ăngghen đã nói về học thuyết của Copecnic như sau : “ Nó là một cuộc
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
cách mạng trên trời và nó báo trước một cuộc cách mạng trong quan hệ trần gian, quan hệ xã hội”.
Một trong những nhà khoa học nổi tiếng nhất nhất thời Phục hưng là Galilê. Ông đã
nghiên cứu và quy luật vận động của vật thể, đặt cơ sở đầu tiên cho môn cơ học, đồng
thời có những phát kiến về thiên văn. Ông từng chế ống nhòm và dùng nó làm vật
quan sát bầu trời…Đương thời người ta đã phải ngạc nhiên thốt lên : “Côlômbô phát
hiện ra được đại dương mới, Galilê phát hiện ra được vũ trụ mới”.
Khoa học giải phẫu cơ thể con người ra đời cũng là một cuộc cách mạng tấn công vào
quan điểm của Giáo hội như Xecve đã vẽ hệ thống tuần hoàn máu, sự lưu thông máu.
Vêđan – nhà bác học người Bỉ đã phát hiện ra hệ thống nội tạng của con người.
Để đạt được những thành tựu đó, các nhà khoa học thời Phục hưng đã phải đổ mồ hôi,
nước mắt và cả máu. Copecnic bị nhà thờ truy lùng, Brunô bị thiêu trên giàn lửa dị
giáo, Galilê bị tù giam cho đến lúc chết, Misen Xecve cũng bị hỏa thiêu…Nhưng tinh
thần khoa học vẫn tiếp tục phát triển đạt được nhiều thành tựu rực rỡ, có những kết
quả quan trọng và bắt đầu được ứng dụng trong kỹ thuật và đời sống như việc sáng chế
ra máy in, việc cải tiến kỹ thuật khai mỏ, chế tạo máy… 1. Đánh giá
* ??? Thảo luận: Ý nghĩa tích cực và hạn chế của phong trào văn hóa Phục hưng.
* Ý nghĩa (mặt tiến bộ)
- Thực chất, đây là một cuộc đấu tranh giai cấp trên lĩnh vực văn hóa tư tưởng giữa
giai cấp tư sản mới ra đời chống lại giai cấp phong kiến đang suy tàn. Giai cấp tư sản
lúc này đang đại diện cho một nền kinh tế mới, tiến bộ, đang tiêu biểu cho xu thế phát
triển của lịch sử. Nền văn hóa của nó căn bản mang ý nghĩa tiến bộ. Trong khi đấu
tranh phê phán tư tưởng và hành động của giáo hội và giai cấp phong kiến, đề cao giá
trị con người, đòi giải phóng con người, nó đã có vai trò rất tích cực là đã phát động
quần chúng chống lại chế độ cũ.
Lúc này, giai cấp tư sản mới ra đời chưa trưởng thành nên hệ tư tưởng của nó cũng
chưa chuẩn bị trực tiếp cho cuộc cách mạng tư sản. Nhưng chính vì thế, chính ở buổi
ban đầu mới mẻ đó, chưa bị vướng vào lắm những quan hệ mâu thuẫn của bản thân nó,
trong khi phê phán cái cũ, nó đã có thể đề cao những giá trị tốt đẹp nhất, cao quý nhất
của con người: con người lao động, nó đã có sự đồng cảm nhất định với người lao
động. Giá trị vĩ đại của chủ nghĩa nhân văn, của nền văn hóa Phục hưng cũng là ở đó.
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
- Phong trào Văn hóa Phục hưng được xem là một bước tiến lớn trong lịch sử văn
minh Tây Âu, thể hiện bằng thành tựu của nó trên mọi lĩnh vực văn học, nghệ thuật,
khoa học tự nhiên…phong trào văn hóa Phục hưng đã đặt cơ sở nền móng cho việc
phát triển văn minh Tây Âu trong các giai đoạn tiếp theo. Trên cơ sở đó, phong trào
văn hóa Phục hưng đã đóng góp nhiều thành tựu to lớn quan trọng vào kho tàng tri
thức của văn minh nhân loại.
Ăngghen đã nhận xét trong “Phép biện chứng của tự nhiên”: “những hình thái lừng
lẫy, tiếng tăm của thời này đánh tan những ma quỷ tối tăm của thời trung cổ…Những
bức rào ngăn cách của nhãn quan địa cầu cũ đã bị đập tan. Đây là lần đầu tiên người ta
thực sự phát hiện ra trái đất. Người ta đã đặt được nền móng cho việc mậu dịch thế
giới sau này và cho việc chuyển từ thủ công nghiệp sang công trường thủ công và công
trường thủ công lại là điểm xuất phát của nền đại công nghiệp hiện đại. Sự độc tài tinh
thần của Giáo hội đã bị phá vỡ. Một thứ tư tưởng tự do thoải mái trong phán đoán hấp
thu của người Arập và thấm nhuần thứ triết học Hy Lạp vừa mới phát hiện ra ngày
càng ăn sâu vào tinh thần người ta và chuẩn bị cho chủ nghĩa duy vật hồi thế kỉ XVIII
ra đời…Đó là một sự đảo lộn vĩ đại mà nhân loại chưa bao giờ trải qua”. * Hạn chế
- Hạn chế lớn nhất của chủ nghĩa nhân văn thời Phục hưng là trong khi chống lại Giáo
hội, thì với tư cách là đại biểu của một giai cấp bóc lột, các nhà tư tưởng của nó thực tế
không thủ tiêu tôn giáo mà thay bằng một thứ tôn giáo khác (tôn giáo cải cách) một
kiểu áo “may vừa khổ người giai cấp tư sản hơn”. Tại sao lại là hạn chế?
- Mặt khác, trong khi đề cao giá trị con người, giai cấp tư sản lại ủng hộ sự áp bức bóc
lột để làm giàu. Họ kêu gọi giai cấp tư sản “phải vận động” với nghệ thuật cao độ sự
giả dối và bịp bợm, con người bằng máu và bằng sắt, sống bằng cướp đoạt và cướp
đoạt bằng bạo lực với đủ mọi hình thức, mọi thủ đoạn, ủng hộ bóc lột để làm giàu. Chủ
nghĩa tư bản đã ra đời và phát triển trong giai đoạn đầu với sự tàn bạo và đau đớn, “với máu và bùn nhơ”.
- Trong khi đề cao giá trị con người, đòi quyền tự do cá nhân nhưng chủ yếu là con
người của giai cấp tư sản. Con người lao động cũng được nói tới song rất ít. Khi đòi
giải phóng cá nhân, các nhà Văn hóa Phục hưng đã đặt nền móng cho một thứ chủ
nghĩa cá nhân, thậm chí đi đến cực đoan, vốn là bản chất của nền kinh tế hàng hóa, sau
này nó phát triển lên thành một thứ nhân sinh quan ích kỷ và tội lỗi.
Nhưng mặt tiến bộ là chủ yếu. Vì vậy, Ăngghen đã viết: “Đó là một cuộc cách mạng
tiến bộ vĩ đại nhất mà loài người chưa từng thấy, một thời đại cần đến những con
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
người khổng lồ và đã sinh ra những con người khổng lồ, khổng lồ về tư tưởng, về
nhiệt tình và về tính cách, khổng lồ về tài năng mọi mặt và về sự hiểu biết sâu rộng của họ”.
V. PHONG TRÀO CẢI CÁCH TÔN GIÁO VÀ SỰ RA ĐỜI CỦA ĐẠO TIN LÀNH 1. Nguyên nhân
Ở thời trung kỳ trung đại, địa vị Cơ đốc giáo rất quan trọng. Các vua chúa phong kiến
muốn tăng cường quyền lực của mình nên đề cao Giáo hội, biến Giáo hội thành một
thế lực tinh thần, bắt mọi người cúi đầu ủng hộ vương quyền và thần quyền. Giáo hội
được vua chúa các nước ban tặng rất nhiều ruộng đất và tài sản. Giai cấp tăng lữ trở
thành những lãnh chúa phong kiến có thế lực và giàu có, bóc lột sức lao động của nông nô.
Về chính trị: Ngay từ thế kỷ XII, XIII, quyền lực của Giáo hoàng đã rất lớn. Giáo
hoàng Inôxantô III đã viết: “chúng ta được phó sứ mệnh thống trị mọi người và mọi
nước”, “Giáo hoàng đem lại vinh quang và uy tín cho vương quyền như mặt trời đem
lại ánh sáng cho mặt trăng”, “Giáo hoàng là đại diện cho Thượng đế trên trái đất,
không những là chủ của tăng lữ mà cũng là thủ lĩnh của hoàng đế nữa”[1]
Về kinh tế: Giáo hội có thế lực lớn mạnh, có nhiều lãnh địa, nhiều nông nô phụ thuộc,
bóc lột người nông nô tàn bạo không kém gì bọn quý tộc võ sĩ, ngoài việc thu tô còn
làm giàu bởi nhiều nguồn thông qua các hoạt động tôn giáo (đồ cúng tế trong các lễ
hội tôn giáo, bắt tín đồ đóng góp dưới nhiều hình thức khác nhau, đặc biệt là tín đồ
thường xuyên phải nộp thuế thập phân) (1/10 thu nhập). Giáo hoàng lại thu được rất
nhiều tiền thuế và cống phẩm của giai cấp tăng lữ và bán thẻ “miễn tội”. Giáo hội
tuyên truyền rằng người nào mua được thẻ xá tội có thể thoát khỏi nhục hình ở địa
ngục, khi chết được lên thiên đường.
Trong những thế kỷ XIII, XIV, Giáo hội ngày càng trở nên thối nát, trở thành đối
tượng của mọi tầng lớp xã hội. Các tăng lữ trong hàng giáo phẩm không giữ được giới
luật, bị tha hoá, đồi bại, rất giàu sang, xa hoa, mâu thuẫn với những giáo lý tốt đẹp mà
họ tuyên truyền (bán thẻ xá tội là hành động bỉ ổi nhất).
® Trong thời trung đại, “bọn giáo sĩ chiếm độc quyền văn hoá. Giáo hội là sự tổng
hợp chung nhất, là sự thừa nhận nền thống trị phong kiến. Trong hoàn cảnh như vậy,
tất cả các sự đả kích nói chung vào chế độ phong kiến, phải trước hết là những cuộc
đả kích vào Giáo hội. Để có thể thay đổi được những quan hệ xã hội hiện tại, phải
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
tước bỏ cái vòng hào quang thiêng liêng của chúng” (Ăngghen, “Cách mạng dân chủ
tư sản ở Đức”, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1963, tr 56 – 57) (dẫn theo)[2]
“Giai cấp tư sản đang lên coi Giáo hội là một thế lực kinh tế xã hội và tinh thần cản
trở bước tiến của họ. Cuộc đấu tranh chống phong kiến đã làm cháy lên ngọn lửa của
phong trào cải cách tôn giáo” (Ăngghen “Lời nói đầu quyển Biện chứng tự nhiên”,
Mác - Ăngghen tuyển tập, T2, Sự thật, Hà Nội, 1972, tr 70 – 71) (dẫn theo)[3]
“Ngay trong cái mà người ta gọi là chiến tranh tôn giáo ở thế kỷ XVI, thì trước hết là
vấn đề lợi ích vật chất rất thiết thực của các giai cấp, và những cuộc chiến tranh ấy là
những cuộc đấu tranh giai cấp…Nếu hồi ấy các cuộc đấu tranh giai cấp có mang
nhãn hiệu tôn giáo, nếu những lợi ích, nhu cầu, yêu sách của các giai cấp khác nhau
được che giấu bởi cái mặt nạ tôn giáo, thì điều đó cũng chẳng làm cho sự vật thay đổi
chút nào và cũng dễ cắt nghĩa được bởi những điều kiện của thời đại” (Ăngghen,
“Cách mạng dân chủ tư sản ở Đức”, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1963, tr 56 – 57) (dẫn theo)[4]
Cải cách tôn giáo tất yếu nổ ra, đầu tiên ở Đức, sau đó lan sang Thuỵ Sĩ, Anh, Pháp.
Tại sao nổ ra đầu tiên ở Đức?
+ Kinh tế: Trước khi cải cách tôn giáo, Đức là nước phong kiến lạc hậu. Nông nghiệp
của nước Đức tụt hậu hơn Anh và Nêđéclan, về công nghiệp tụt hậu hơn ý, Phlăngđrơ
và Anh. Trong khi đó về mậu dịch thì người Anh, nhất là người Hà Lan đã bắt đầu
vượt qua những thương nhân người Đức. Chỉ riêng mặt khai thác vàng bạc thì nước
Đức khẳng định là đứng đầu hoàn toàn châu Âu.
Hơn nữa, sự phát triển kinh tế giữa các vùng của nước Đức không cân đối và rất phân
tán, cả nước không hình thành được thị trường thống nhất. ở phía Nam có quan hệ mậu
dịch và thị trường tiêu thụ riêng, ở phía Đông và phía Tây gần như không có sự qua lại kinh tế với nhau.
Sự phát triển chỉ tập trung xung quanh một số trung tâm công nghiệp, thương nghiệp cá biệt.
+ Chính trị: trong lúc Anh, Pháp hoàn thành xong quá trình chuyển từ phong kiến phân
quyền sang tập quyền thì ở Đức vẫn duy trì chế độ phong kiến cát cứ. Đầu thế kỷ XVI,
tại nước Đức ngoài 7 chư hầu lớn có quyền bầu chọn nhà vua còn có đến mười mấy
đại chư hầu khác và hơn 200 tiểu chư hầu. Các chư hầu đều có chính quyền riêng,
quân đội riêng, pháp luật riêng, tiền tệ riêng. Giữa họ đều độc lập với nhau trở thành
“quốc gia trong quốc gia”. Các chư hầu thi hành chế độ độc quyền trong nội bộ lãnh
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
địa của họ. Giữa các chư hầu thường xuyên đánh nhau hoặc liên kết với nhau chống lại
vua Đức. Quyền lực của vua Đức rất nhỏ yếu trong lãnh thổ của quốc gia nên không
đủ sức thực hiện sự thống trị tập quyền. ở trong nước trạm thuế mọc lên rất nhiều, từ
Main đến Kolh chưa đến 200 km mà có đến 13 trạm gác để đánh thuế[5]. Quan thuế ở
mỗi địa phương đều khác nhau, tiền tệ ở nước Đức rất phức tạp, có đến hàng nghìn loại.
Sự chia cắt về chính trị lâu dài đã kìm hãm sự phát triển của nền kinh tế.
® nảy sinh nhiều mâu thuẫn chằng chéo, mâu thuẫn giữa phong kiến với nông dân,
giữa thị dân với phong kiến, trong nội bộ giai cấp phong kiến với nhau, đặc biệt là mâu
thuẫn giữa toàn thể nhân dân Đức với Giáo hội, đứng đầu là Giáo hoàng.
Ở Đức, Giáo hội chiếm 1/3 diện tích ruộng đất, bóc lột nhân dân vô cùng tàn tệ. Giáo
hội chẳng những có quyền trưng thu các loại thuế mà còn cưỡng chế nông nô phải
chấp hành mọi nghĩa vụ phong kiến đối với họ. Ngoài các loại thuế, họ còn thu đủ thứ
tiền có liên quan đến tôn giáo kể cả tiền bán phiếu chuộc tội. ở Đức do chính trị chia
cắt, quyền lực của nhà vua quá suy yếu đã giúp cho Giáo hội có điều kiện mở rộng
quyền lực hơn, đồng thời cũng giúp cho Giáo hoàng La Mã tha hồ khống chế bóc lột
quốc gia này. Giáo hoàng La Mã sống một cuộc sống xa hoa chủ yếu dựa vào sự cung
cấp của Giáo hội Đức. Theo thống kê, đầu thế kỷ XVI, hàng năm Giáo hội La Mã đã
thu được tiền của bóc lột từ nước Đức gấp 21 lần tiền thuế của vua Đức thu được vào
năm 1497[6]. Do vậy, nước Đức trong thời bấy giờ được gọi là “con bò sữa của Giáo
hoàng”. Trong lúc đó, nông dân chết đói, dân nghèo thành thị không có việc làm, lang
thang khắp nơi, tiểu quý tộc phá sản, tăng lữ cấp dưới thiếu thốn sống chật vật. Mọi
tầng lớp nhân dân Đức đều trực tiếp hay gián tiếp oán giận Giáo hội. Để chống lại
những phản ứng của nhân dân, Giáo hoàng và Giáo hội có biện pháp đàn áp rất tàn
khốc. Những toà án dị giáo được đặt ra khắp nơi để buộc tội những người chống đối là
dị giáo đem thiêu sống trên cột lửa. ở Đức, các nhà nhân văn chủ nghĩa như Eratxmút,
Huttơn có ảnh hưởng rất lớn. Các ông đã đả kích kịch liệt bọn tăng lữ vô hạnh đặc biệt
là Giáo hoàng Rôma - “một kẻ dựa vào cái ngu xuẩn của loài người mà hoành hành
trên thế giới”. (Tác phẩm “Tán dương sự điên rồ” của Eratxmút trong vài năm đã xuất
bản tới 27 lần và được dịch ra nhiều thứ tiếng ở châu Âu)
Dưới sự thao túng của Giáo hội La Mã, Giáo hội Đức luôn tỏ ra hết sức ngang ngược,
làm cho mối mâu thuẫn giữa Giáo hội Rôma, Giáo hội Đức và quần chúng nhân dân
Đức trở thành mối mâu thuẫn dân tộc và giai cấp đan kết nhau. Giáo hội Đức đã làm
cho các tầng lớp, các giai cấp trong xã hội Đức hết sức oán hận. Giáo hội Đức mà
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
người đỡ đầu là Giáo hoàng Rôma đã trở thành chướng ngại quan trọng để cho nước
Đức kết thúc cục diện chia cắt giữa các chư hầu phong kiến và thực hiện thống nhất trong cả nước.
Trong hoàn cảnh đó, Đức là nơi nổ ra phong trào cải cách tôn giáo sớm nhất.
2. Nội dung của cải cách tôn giáo ở Đức (thế kỷ XVI)
- Máctin Luthơ (1483 - 1546) là người mở đầu và lãnh đạo phong trào cải cách tôn
giáo ở Đức. Ông xuất thân từ một gia đình thương nhân bậc trung. Máctin Luthơ đã
từng theo học ngành luật tại trường đại học Erfurt. Lúc bấy giờ, trường đại học này
vừa là trung tâm của triết học kinh viện, vừa là nơi tụ tập chủ yếu của các nhà hoạt
động chủ nghĩa nhân văn. Khi tốt nghiệp đại học, Máctin Luthơ nhận được bằng thạc
sĩ. Sau đó ông vào tu viện Augustin. Năm 1507 ông được ban chức Cha, 1508 ông đến
Víttenbéc. Năm 1512, ông nhận được bằng tiến sĩ thần học, đồng thời được mời làm
giáo sư giảng dạy tại trường Đại học Víttenbéc.
Năm 1517, Giáo hoàng phái một tu sĩ vô học và thô lỗ mang hàng bó thẻ miễn tội đi
khắp nơi bán, hắn nói rằng chỉ cần đồng tiền mua thẻ kêu trong túi của hắn là linh hồn
người mua lập tức được cứu thoát. Trước hành động bán thẻ xá tội bỉ ổi đó, Luthơ đã
viết bản “Luận văn 95 điều” dán trước cửa nhà thờ của mình, tố cáo việc mua bán thẻ
miễn tội và kêu gọi mọi người phản đối. Kháng nghị của Luthơ lập tức được truyền bá
khắp nước Đức, vượt xa cả ý muốn của Luthơ vì chính Luthơ cũng không muốn xung
đột với Giáo hoàng. Giáo hoàng bèn đuổi Luthơ ra khỏi Giáo hội. Được sự ủng hộ của
nhân dân, Luthơ vứt chỉ dụ của Giáo hoàng vào đống lửa đốt cháy (1520). Hành động
đó “giống như tia lửa đánh trúng vào thùng thuốc súng làm cho toàn thể xã hội Đức
chuyển động” (Ăngghen) ® dẫn đến chiến tranh nông dân Đức. Luthơ còn viết tiếp
một bài văn châm biếm nhan đề “Chống lại quyết định phản Thiên Chúa”. Những
việc làm của Luthơ được đông đảo nhân dân Đức hưởng ứng.
- Nội dung tư tưởng cải cách của Luthơ:
+ Luthơ vẫn thừa nhận Cơ đốc giáo và kinh thánh nguyên thuỷ của đạo Cơ đốc (thừa
nhận tôn giáo của những người nghèo khổ, thừa nhận tính chất tiến bộ của nó), lên án
sự thối nát của Giáo hội đã xuyên tạc, bóp méo tôn giáo nguyên thuỷ. (“Bọn nhà giàu
lên được Thiên đường còn khó hơn con lạc đà chui qua lỗ kim”)
+ Đề cao học thuyết cứu vớt con người bằng lòng tin (con người chỉ cần có niềm tin
vào Chúa Trời là có thể được cứu vớt), phản đối quan niệm nhà thờ, cho rằng con
người được cứu vớt bằng việc làm điều thiện (ví dụ: không đấu tranh, không làm đảo
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
lộn trật tự xã hội vốn được Chúa Trời sắp xếp, con người phải biết yên phận, phải thực
hiện theo những điều Chúa dạy), đồng thời phản đối các hình thức lễ nghi phức tạp tốn
kém do các chức sắc tôn giáo tiến hành.
+ Đề cao chủ nghĩa cá nhân, trái với lễ giáo phong kiến ràng buộc (mọi con người đều
ràng buộc với nhau và phân theo cấp bậc). Chủ trương giảm bớt ngày lễ, một tôn giáo
rẻ tiền, ít tốn kém, cần tiết kiệm thời gian, tiền của để kinh doanh ® phản ánh nguyện
vọng của tầng lớp thị dân Đức, đặc biệt là tầng lớp trên. Thậm chí Luthơ cho rằng
không cần có tầng lớp tăng lữ, chỉ cần có mục sư truyền đạo.
+ Đòi tách Giáo hội Đức khỏi Giáo hoàng Vaticăng, tịch thu mọi tài sản của Giáo hội,
ruộng đất của nhà thờ chuyển cho quý tộc, tư sản ® phản ánh nguyện vọng của mọi
tầng lớp xã hội Đức, đặc biệt là thị dân. - Đánh giá:
+ Những nội dung đó chứng tỏ tôn giáo cải cách của Luthơ mang tính chất tư sản,
muốn đả phá những cơ sở triết lý tư tưởng phong kiến như mê tín dị đoan, lừa bịp,
ngăn trở tư tưởng thực nghiệm, nhất là cách làm tiền bóc lột kiểu phong kiến, đề cao
lòng tin theo kiểu tư sản và chỉ tổ chức những cuộc hành lễ không tốn kém, mất ít thì
giờ và không hại sản xuất. Nhưng cải cách tôn giáo của Luthơ còn nhiều điểm hạn chế
như vẫn phải sử dụng thần học và tôn giáo (khi giai cấp tư sản mạnh thì nó sử dụng tư
tưởng cách mạng triệt để hơn là chủ nghĩa duy vật máy móc như các nhà triết học ánh
sáng ở Pháp thế kỷ XVIII), không đề ra rõ ràng cách giải quyết các yêu cầu xã hội, chỉ
ngăn trở những hành động nhũng nhiễu của phong kiến mà không dám giành quyền
chỉ huy trong tôn giáo, cho nên về sau giai cấp quý tộc phong kiến lợi dụng lúc giai
cấp tư sản thoả hiệp, đã nắm lấy cải cách tôn giáo làm công cụ thống trị mới về tinh
thần của mình, chỉ dành cho giai cấp tư sản rất ít quyền lợi như thủ tiêu sự đồi bại của
Giáo hội, bớt làm tiền bừa bãi...
+ Cải cách tôn giáo của Luthơ lan tràn khắp nước Đức rất nhanh chóng nhưng mỗi giai
cấp đều hiểu cải cách tôn giáo theo quan điểm của mình. Lãnh chúa quý tộc và thị dân
giàu có quan niệm cải cách tôn giáo chỉ đơn thuần là đóng cửa các nhà thờ Cơ đốc
giáo để chiếm lấy ruộng đất và tài sản, để có quyền có thế. Thị dân muốn làm yếu lãnh
chúa quý tộc và Giáo hội để nước Đức thống nhất tập trung. Nông dân và dân nghèo
thành thị không những chỉ muốn cải cách Giáo hội mà còn muốn cải tạo toàn bộ xã
hội. Phong trào quần chúng ấy khiến cho lãnh chúa phong kiến và cả thị dân giàu đều
sợ hãi, Luthơ cũng hoang mang và thoả hiệp với lãnh chúa và thị dân giàu. Luthơ trở
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
thành lãnh tụ của phái “cải cách tôn giáo ôn hoà” chống lại phái cách mạng triệt để của Tômát Muynxơ.
Thái độ của Luthơ ban đầu biểu hiện một cách mãnh liệt nhất “bản chất nông dân” của
ông “Nếu sự giận dữ điên cuồng của chúng (tức là của các giáo sĩ Rôma) cứ tiếp tục
kéo dài, thì theo ý tôi, có lẽ không có biện pháp nào ngăn chặn nó tốt hơn là các vua
chúa và vương công dùng bạo lực, tự vũ trang và tấn công vào những quân xấu xa
đang đầu độc toàn thế giới ấy, và dùng vũ khí chứ không phải dùng lời nói để vĩnh
viễn chấm dứt vai trò của chúng. Nếu chúng ta trừng phạt quân ăn cắp bằng gươm,
quân sát nhân bằng giá treo cổ, bọn tà giáo bằng lửa, thì tại sao chúng ta lại không
tấn công vào bọn thầy tai hại tuyên truyền sự đồi bại ấy, vào bọn giáo hoàng, hồng y
giáo chủ, giám mục, và tất cả cái bè lũ ở Sodoma Rôma bằng tất cả các loại vũ khí mà
chúng ta có, tại sao chúng ta lại không rửa tay chúng ta trong máu của chúng?”[7]
Nhưng “là một giáo sư đáng kính ở trường đại học Wittenberg qua một đêm đã trở
thành có thế lực và tiếng tăm, một vĩ nhân được một đám đông sùng bái và xu nịnh
vây quanh”, Luthơ đã không do dự phản bội lại phong trào: “Tôi không muốn người
ta bảo vệ kinh Phúc âm bằng bạo lực và đổ máu. Lời nói đã chinh phục thế giới, nhờ
lời nói mà giáo hội được duy trì, vậy thì cũng chính bằng lời nói mà giáo hội sẽ được
phục hưng, còn những kẻ phản Chúa đã đạt được mục đích của chúng mà không dùng
đến bạo lực, thì chúng cũng sẽ bị diệt vong mà không cần đến bạo lực”[8]
Luthơ và Giáo hoàng đã câu kết với nhau để chống lại “những bầy nông dân khát máu
và cướp bóc”: “Những ai có thể làm được thì phải phân thây chúng, phải bóp cổ và
đâm chết chúng, một cách bí mật và công khai, giống như người ta giết những con chó
dại!” – Luthơ thét lên. “Bởi thế, hỡi các ngài thân mến, các ngài hãy đến giúp đỡ, hãy
cứu vớt, nếu ai có thể thì hãy đâm chúng, hãy đánh chúng, hãy bóp cổ chúng, và nếu
trong việc này có ai bị chết thì hạnh phúc thay cho người đó, bởi vì không có một cái
chết nào sung sướng hơn thế”[9]
“Người nông dân chỉ cần cám yến mạch là đủ; họ không nghe lời nói và không biết lẽ
phải, cho nên hãy làm cho họ biết nghe lời bằng roi vọt, và súng; bản thân họ xứng
đáng với điều đó. Chúng ta phải cầu xin cho họ để họ biết vâng lời; nếu không thì
không thể có sự nhân từ được. Lúc đó, hãy để cho súng nói lên tiếng nói của chúng,
nếu không họ sẽ gây hại gấp nghìn lần” [10]
3. Cải cách tôn giáo của Canvanh ở Thuỵ Sĩ
- Giăng Can vanh (1509 – 1564) là người Pháp, đã từng học luật ở trường Đại học
Pari và các trường đại học khác ở Pháp. Ông từng giao thiệp và chịu ảnh hưởng của
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
các nhà nhân văn chủ nghĩa Đức, Pháp đương thời, đến khi ở Pháp có nội chiến mới
chạy sang lánh nạn ở Thuỵ Sĩ, làm mục sư ở Giơnevơ. Lúc này Thuỵ Sĩ là một nước tự
do kiểu tư sản là miếng đất tốt để tôn giáo cải cách phát triển.Tôn giáo Luthơ cũng đã
truyền bá sang nhưng do tính chất hạn chế của tôn giáo này nên nó cũng không được hoan nghênh lắm.
- Nội dung học thuyết Canvanh: thể hiện trong tác phẩm “Lời khuyên về lòng tin
Thiên Chúa” (1536). Hạt nhân của học thuyết Canvanh là “Thuyết định mệnh” (Chúa
sinh ra con người, số phận con người do Chúa sắp đặt trước).
+ Can vanh vẫn bảo vệ tín ngưỡng tôn giáo Cơ đốc, vẫn giữ những thuyết về Thượng
đế, nhưng chỉ nhận một giáo điều độc nhất là Thánh kinh.
+ Con người “bản chất đầy hư hỏng” có thể được cứu vớt, không phải bằng những
hình thức lễ giáo mà chỉ cần lòng tin. Can vanh quả quyết lòng tin là “một thiên tư đặc
biệt” do trời phú cho mọi người.
Điểm mới trong tư tưởng của Canvanh:
+ Canvanh giải thích thuyết định mệnh theo quan điểm, lợi ích của giai cấp tư sản:
trong xã hội có hai hạng người, một hạng người được Chúa lựa chọn, một hạng người
bị Chúa ghét bỏ. Người được Chúa lựa chọn có cuộc sống đầy đủ, sung túc, có quyền
bóc lột người khác. Hạng người bị Chúa ghét bỏ thấp kém về địa vị xã hội, bần hàn,
sống khổ hạnh. Người giàu là do Chúa cho thế, người nghèo là do Chúa buộc thế.
+ Khuyến khích làm giàu, kêu gọi làm giàu bằng mọi cách. Trong thế giới cạnh tranh,
thành công hay thất bại đều do Chúa quyết định. Canvanh dạy tín đồ: “Sứ mệnh của
mỗi người đã được Thượng đế xác định từ lâu vì vậy bất cứ làm nghề nào người ta
cũng phải nêu cao thành tích trong sự nghiệp của mình để chứng tỏ rằng mình là
người dân mà Thượng đế đã chọn lựa”, “Thương nhân và chủ xí nghiệp phải kiếm
trăm phương nghìn kế để tăng thêm của cải, vì của cải đó là do Thượng đế phó thác
cho họ”[11]. Việc bóc lột lao động của người làm thuê theo Can vanh là hợp với ý chí Thượng đế
® Cách giải thích của Canvanh đáp ứng đúng nguyện vọng của giai cấp tư sản. “Cải
cách của Canvanh đã đáp ứng được nhu cầu của giai cấp tư sản tiên tiến nhất hồi đó.
Học thuyết về định mệnh của ông là biểu hiện tôn giáo của mọt sự thật là trong thế
giới buôn bán của cạnh tranh, thành công hay thất bại không phải do hoạt động cũng
không phải do khéo léo của người ta mà là do những hoàn cảnh độc lập đối với sự
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
kiểm soát của người ta. Những hoàn cảnh đó không phụ thuộc vào ý muốn hay hành
động của ai cả; nó bị những thế lực kinh tế bên trên và vô hình bắt sao chịu vậy…”
Cải cách Canvanh giống như một chiếc áo cắt và may vừa với khổ người của giai cấp tư sản (Ăngghen)
+ Tổ chức: Canvanh là người đầu tiên đứng ra xây dựng Giáo hội của tôn giáo mới
(Tân giáo hay còn gọi là đạo Tin Lành, đạo Thệ phản) đối lập với Cựu giáo.
Chủ trương xây dựng một khu cư dân công xã của những người được lựa chọn. Trong
khu công xã đó, mục sư giảng sư làm chức vụ truyền đạo, giảng kinh thánh, tổ chức
các nghi lễ. Người quản lý về phần đời là các trưởng lão. Lễ nghi rất đơn giản: không
thờ ảnh tượng trừ cây thập giá…Để đảm bảo địa vị độc tôn của mình, đạo Canvanh
cũng thi hành những chính sách đàn áp tôn giáo: có toà án, hoả thiêu những người bị
coi là đi ngược với giáo lý Canvanh. Canvanh nói: “Cần phải dùng kiếm để trừng phạt
dị giáo đồ”, “Thượng đế không tha thứ cho nhân dân không theo Người, Người hạ
lệnh huỷ diệt triệt để các thành phố, tiêu diệt hết ảnh hưởng của dị giáo đồ”[12].
Người ta gọi Canvanh là “Giáo hoàng Giơnevơ”.
® Xét qua nội dung tư tưởng, triết lý, quan niệm tổ chức, chính trị…của tôn giáo
Canvanh, ta thấy tính chất tư sản của Canvanh giáo rõ rệt hơn hẳn Luthơ giáo. Tuy
Canvanh giáo cũng còn mặt hạn chế là sử dụng tôn giáo và thần học, nhưng ý thức hệ
tư tưởng tư sản đã rõ ràng như thuyết định mệnh, tư tưởng làm giàu…, lại còn có
những tổ chức có tính chất dân chủ và tự do (Hội đồng tôn giáo) do giai cấp tư sản
nắm để điều khiển Giáo hội và củng cố tinh thần độc lập của tín đồ. Do đó, Canvanh
giáo đã truyền bá nhanh chóng sang nhiều nước châu Âu: Anh, Pháp, Nêđéclan. Chính
tư tưởng cải cách tôn giáo của Canvanh là ngọn cờ hiệu triệu, tập hợp nhân dân
Nêđéclan đứng lên chống ách thống trị của thực dân Tây Ban Nha làm bùng nổ cuộc
cách mạng tư sản đầu tiên trên thế giới.
Đứng trước phong trào cải cách lan rộng như vậy, Giáo hội điên cuồng chống lại: liên
tục triệu tập Hội nghị Giáo chủ của các nước châu Âu họp trong các năm 1545 – 1547,
1551 – 1552, 1562 – 1563 đi đến một số quyết định quan trọng, ví dụ như: Lập ra hội
Giêsu (còn gọi là Tăng đoàn Thiên Chúa) do một tên quý tộc người Tây Ban Nha thiết
lập ra để ủng hộ Giáo hoàng, bảo vệ Giáo hội Thiên Chúa, phương châm là đào tạo
con người biết phục tùng và trung thành với Giáo hội.
4. Cải cách tôn giáo ở Anh
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
- Đầu thế kỉ XVI, chủ nghĩa tư bản Anh đã phát triển khá mạnh mà giáo hội Cơ
Đốc giáo đã trở thành lực lượng cản trở sự phát triển đó.
- Dựa vào các tầng lớp có thế lực ở Anh, năm 1534, vua Anh Henri VIII ra “sắc
luật về quyền tối cao”, qua đó Henri VIII được quyền li hôn không cần sự chấp thuận
của Giáo hoàng. Tiếp đó, Henri VIII đã tuyên bố cắt đứt quan hệ về tôn giáo với
Rôma, thành lập giáo hội riêng của Anh do ông đứng đầu gọi là Anh giáo.
- Những biện pháp cải cách nửa vời của Henri VIII không làm cho giai cấp tư
sản thỏa mãn. Trong khi đó, tôn giáo Canvanh với tính chất triệt để hơn đã được giai
cấp tư sản Anh tiếp thu và gọi tôn giáo này là Thanh giáo, nghĩa là tôn giáo trong sạch.
Tín đồ Thanh giáo xóa bỏ hết những tàn dư của đạo Cơ đốc, đơn giản hóa các nghi lễ,
đồng thời cắt đứt quan hệ với Anh giáo.
=> Như vậy, trong nửa đầu thế kỉ XVI, ở Tây Âu đã xuất hiện nhiều loại tôn giáo cải
cách. Các loại tôn giáo này có những điểm chung như sau:
- Chỉ tin vào kinh thánh, trong đó chủ yếu là kinh Phúc âm.
- Đơn giản hóa các nghi lễ, không thờ ảnh tượng, không thờ mẹ Maria
- Không lệ thuộc vào Giáo hoàng và tòa thánh Rôma
- Bỏ chế độ độc thân cho các mục sư. Tín đồ được tham gia quản lý giáo hội.
Do các tôn giáo này chủ yếu tin vào kinh Phúc âm nên được gọi chung là tôn giáo
Phúc âm. Chữ Phúc âm có nghĩa là tin mừng, tin lành nên người ta gọi loại tôn giáo này là đạo Tin lành.
[1] Trường Đại học sư phạm, Lịch sử thế giới trung cổ, Q2, NXB Giáo dục,Hà Nội, 1960, tr 52.
[2] Phạm Hồng Việt, Nguồn tài liệu cần thiết cho việc nhận thức lịch sử thế giới, NXB
Thuận Hoá, Huế, 1992, tr 67
[3] Ph¹m Hång ViÖt, S®d, tr 66.
[4] Phạm Hồng Việt, Sđd, tr 67.
[5] Lưu Minh Hàn (chủ biên), Phong Đảo (dịch), “Lịch sử thế giới, tập 2: thời trung
cổ”, NXB Thành phố Hồ Chí Minh, 2002, tr.602
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
[6] Lưu Minh Hàn (chủ biên), sđd, tr 603.
[7] C. Mác - Ăngghen, “Tuyển tập”, tập II, NXB Sự thật, Hà Nội, 1981, tr 212.
[8] C. Mác - Ăngghen, “Tuyển tập”, tập II, NXB Sự thật, Hà Nội, 1981, tr 213.
[9] C. Mác - Ăngghen, “Tuyển tập”, tập II, NXB Sự thật, Hà Nội, 1981, tr 216.
[10] C. Mác - Ăngghen, “Tuyển tập”, tập II, NXB Sự thật, Hà Nội, 1981, tr 216.
[11] Trường Đại học Sư phạm, “Lịch sử thế giới trung cổ”, Q2, NXB Giáo dục,Hà Nội, 1960, tr 59.
[12] Trường Đại học Sư phạm, “Lịch sử thế giới trung cổ”, Q2, NXB Giáo dục,Hà Nội, 1960, tr 61.
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com)