TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN
VIỆN ĐÀO TẠO TIÊN TIẾN, CHẤT LƯỢNG CAO, POHE
BỘ MÔN TRIẾT HỌC MÁC - LÊNIN --❧•❧-- BÀI TẬP LỚN Đề bài:
Phân tích định nghĩa vật chất của Lê-nin và rút ra ý nghĩa
phương pháp luận. Lấy 1 thành tựu trong khoa học và chỉ ra
thành tựu đó thuộc về vật chất hay ý thức dựa trên cơ sở định
nghĩa vật chất đó
Họ và tên sinh viên : Cao Diễm Hằng Mã sinh viên : 11205164 Chuyên ngành : Kinh tế Quốc tế Lớp
: Kinh tế Quốc tế CLC 62A Hệ : AEP
Giảng viên hướng : Nguyễn Thị Lê Thư dẫn Hà Nội, 2020 MỤC LỤC
MỞ ĐẦU.........................................................................................2
I. Phân tích định nghĩa vật chất của Lênin và rút ra ý nghĩa phương
pháp luận..........................................................................................3
1. Phân tích định nghĩa vật chất của Lênin..................................3
2. Ý nghĩa phương pháp luận.......................................................5
II. Ví dụ về một thành tựu khoa học................................................6
KẾT LUẬN......................................................................................7
TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................8 1 MỞ ĐẦU
Vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, khoa học tự nhiên mà chủ yếu là vật lý
học đJ có một loạt phát minh rất quan trọng đem lại cho con ngưOi những hiểu biết
mới về cấu trúc và tính chất của vật chất trong lĩnh vực vi mô, đJ làm thay đổi căn
bản quan niệm cổ truyền về vật chất.
Năm 1895, Rơnghen đJ phát hiện ra tia X có nguồn gốc từ nguuyên tử. Điều
đJ chứng tỏ nguyên tử không phải là một cái g` hoàn toàn đơn giản. Năm 1896,
Béccơren phát hiện được hiện tượng phóng xạ của nguuyên tố Uranium có nguyên
nhân bên trong là do tính không bền vững của nguyên tử gây ra. Năm 1897,
Tômxơn phát hiện ra điện tử và chứng minh rằng, điện tử là một trong những thành
phần cấu tạo nên nguyên tử. Năm 1901, Kaufman đJ chứng minh được khối lượng
của điện tử không phải là bất biến mà nó biến đổi theo vận tốc của điện tử.
Tất cả những phát minh ấy đưa lại cho con ngưOi những hiểu biết mới về
nguyên tử rằng, nguyên tử có cấu trúc phức tạp, nó không phải là đơn vị nhỏ nhất,
mà nó có thể bị phân ra và chuyển hoá. Điều đJ đJ gây ra một cuộc khủng hoảng
về thế giới quan trong các nhà triết học và khoa học tự nhiên, khiến cho những nhà
khoa học "giỏi khoa học nhưng kém cái về triết học" đJ trượt từ chủ nghĩa duy vật
siêu h`nh, máy móc đến chủ nghĩa tương đối, hoài nghi và cuối cùng rơi vào quan
điểm của chủ nghĩa duy tâm rằng, "vật chất tiêu tan". Lợi dụng cơ hội này, các nhà
triết học duy tâm, đẩy mạnh cuộc tấn công trực diện vào khái niệm vật chất. Họ la
lối lên rằng, nếu nguuyên tử bị phá vl, tức là "vật chất tiêu tan" và chủ nghĩa duy
vật dựa trên nền tảng khái niệm vật chất đJ cũng phải bị biến mất theo.
T`nh h`nh mới của lịch sử và thOi đại đJ thôi thúc V.I.Lênin đưa ra định
nghĩa khoa học về vật chất. Một mặt, trên cơ sở phân tích một cách sâu sắc và khái
quát những thành tựu mới nhất của khoa học tự nhiên; mặt khác, kế thừa và tiếp
tục phát triển những tư tưởng triết học của C.Mác và Ph.Ăngghen về sự đối lập
giữa vật chất và ý thức, về bản chất và tính thống nhất vật chất của thế giới, về tính
khái quát của phạm trù vật chất và sự tồn tại của vật chất dưới các dạng cụ thể v.v,
vào năm 1908, V.I.Lênin đJ nêu ra định nghĩa khoa học về vật chất như sau:
"Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được
đem lại cho con ngưOi trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp
lại, phản ánh, và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác". 2
I. Phân tích định nghĩa vật chất của Lênin và rút ra ý nghĩa phương pháp luận
Trước khi phân tích nội dung định nghĩa vật chất của V.I.Lênin, cần t`m hiểu
phương pháp định nghĩa vật chất. V.I.Lênin chỉ ra rằng, không thể định nghĩa vật
chất bằng phương pháp định nghĩa các khái niệm thông thưOng. Phương pháp định
nghĩa các khái niệm thông thưOng là quy khái niệm cần định nghĩa vào khái niệm
rộng hơn nó, rồi chỉ ra đặc điểm của nó. Chẳng hạn định nghĩa: h`nh vuông là h`nh
tứ giác có 4 cạnh bằng nhau, 4 góc vuông và có 2 đưOng chéo bằng nhau, giao
điểm giữa hai đưOng chéo vuông góc và chia đưOng chéo thành hai nửa bằng nhau.
Nhưng đối với phạm trù vật chất, với tư cách là một phạm trù triết học - một phạm
trù rộng nhất, rộng đến cùng cực, không thể có một phạm trù nào rộng hơn phạm
trù vật chất - th` duy nhất về mặt phương pháp luận chỉ có thể định nghĩa vật chất
bằng cách đối lập tuyệt đối nó với ý thức, xem vật chất là thực tại khách quan tồn
tại độc lập với ý thức là cái phản ánh nó. V` vậy, trong định nghĩa vật chất đJ xuất
hiện từ cảm giác (tức ý thức).
1. Phân tích định nghĩa vật chất của Lênin
Định nghĩa vật chất của V.I.Lênin bao hàm các nội dung sau đây:
Một là, vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan.
Khi nói vật chất với tư cách là một phạm trù triết học th` nó là một sự trừu tượng.
V` vậy "chúng ta không biết, v` chưa có ai nh`n được và cảm thấy vật chất với tính
cách là vật chất... bằng con đưOng cảm tính nào khác". Song sự trừu tượng này chỉ
cái đặc tính chung nhất, bản chất nhất mà mọi sự vật, hiện tượng, quá tr`nh cụ thể
nào của vật chất cũng có, đJ là đặc tính tồn tại khách quan và độc lập với ý thức
của loài ngưOi. Đặc tính này là tiêu chuẩn cơ bản duy nhất để phân biệt cái g` là vật
chất, cái g` không phải là vật chất. Khi nghiên cứu nội dung này cần phải chú ý cả
hai khía cạnh phân biệt nhau, nhưng lại gắn bó với nhau, đJ là tính trừu tượng và
tính hiện thực cụ thể của vật chất. Nếu chỉ thấy tính trừu tượng, thổi phồng tính
trừu tượng mà quên mất những biểu hiện cụ thể của vật chất th` không thấy vật
chất đâu cả, sẽ rơi vào lập trưOng duy tâm. Ph.Ăngghen chỉ ra rằng, "có thể nhận
biết được vật chất...bằng cách nghiên cứu những vật thể riêng biệt". "Chúng ta rất
có thể ăn được trái anh đào và trái mận, nhưng chúng ta không thể ăn được trái cây
v` chưa có ai ăn được trái cây với tính cách là trái cây". Ngược lại, nếu chỉ thấy
tính hiện thực cụ thể của vật chất sẽ đồng nhất vật chất với vật thể.
Ý nghĩa của nội dung này là ở chỗ: thứ nhất, khắc phục triệt để sai lầm cơ
bản của chủ nghĩa duy vật trước Mác, đJ là quy vật chất về một dạng cụ thể của vật 3
chất; đưa học thuyết duy vật tiến lên một bước mới, đáp ứng được những đòi hỏi
mới do những phát minh mới nhất của khoa học tự nhiên đề ra; thứ hai, cho chúng
ta cơ sở khoa học để nhận thức vật chất dưới dạng xJ hội, đJ là những quan hệ sản
xuất, tổng hợp các quan hệ sản xuất là cơ sở hạ tầng, tạo thành quan hệ vật chất,
mặt vật chất, và từ đây làm nảy sinh quan hệ tư tưởng, đJ là kiến trúc thượng tầng,
mặt ý thức. Định nghĩa vật chất của V.I.Lênin đJ khắc phục quan điểm duy tâm về
lĩnh vực xJ hội của chủ nghĩa duy vật trước Mác.
Hai là, thực tại khách quan được đem lại cho con ngưOi trong cảm giác và
tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác. Với nội dung này, V.I.Lênin làm r• mối quan
hệ giữa thực tại khách quan và cảm giác rằng, thực tại khách quan (tức là vật chất)
là cái có trước ý thức, không phụ thuộc vào ý thức, độc lập với ý thức; còn cảm
giác (tức là ý thức) của con ngưOi là cái có sau vật chất, do vật chất sinh ra, phụ
thuộc vào vật chất. Như vậy, vật chất là tính thứ nhất, ý thức là tính thứ hai. Vật
chất là nội dung, là nguồn gốc khách quan, là nguyên nhân phát sinh ra ý thức;
không có cái bị phản ánh là vật chất sẽ không có cái phản ánh là ý thức.
Ý nghĩa của nội dung nay là ở chỗ: nó chống lại mọi luận điệu sai lầm của
chủ nghĩa duy tâm dưới mọi h`nh thức như duy tâm chủ quan, duy tâm khách quan,
nhị nguyên luận v.v. là những trưOng phái triết học cố luận giải cho tinh thần là cái
sinh ra mọi sự vật, hiện tượng phong phú, đưa dạng của thế giới xung quanh chúng ta.
Ba là, thực tại khách quan được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại,
phản ánh. Với nội dung này, V.I.Lênin chứng minh vật chất tồn tại khách quan,
nhưng không phải tồn tại một cách vô h`nh, thần bí mà tồn tại một cách hiện thực
dưới dạng các sự vật, hiện tượng và quá tr`nh cụ thể, và con ngưOi bằng các giác
quan của m`nh có thể trực tiếp hoặc gián tiếp nhận biết được. Nghĩa là, ngoài dấu
hiệu tồn tại khách quan, vật chất còn có một dấu hiệu quan trọng khác đJ là tính có
thể nhận thức được. Khẳng định vật chất là cái được cảm giác của chúng ta chép
lại, chụp lại, phản ánh... V.I.Lênin muốn nhấn mạnh rằng, bằng những phương thức
nhận thức khác nhau (chép lại, chụp lại, phản ánh...) con ngưOi có thể nhận thức
được thế giới vật chất. V` vậy, về nguyên tắc, không có đối tượng vật chất nào
không thể nhận biết, chỉ có những đối tượng vật chất chưa nhận thức được mà thôi.
Ý nghĩa của nội dung này là ở chỗ: thứ nhất, hoàn toàn bác bỏ thuyết không
thể biết; thứ hai, cổ vũ các nhà khoa học ngày càng đi sâu vào nghiên cứu, phát
hiện ra những kết cấu mới, những thuộc tính mới cũng như những quy luật vận 4
động và phát triển của thế giới vật chất, từ đó làm giàu thêm kho tàng tri thức của nhân loại.
2. Ý nghĩa phương pháp luận
Từ nội dung định nghĩa vật chất của V.I.Lênin, có thể rút ra mô €t số kết luận
có tính chất phương pháp luận cho nhận thức và hoạt động thực tiễn như sau:
Một là, không được quan niệm một cách giản đơn rằng, nói vật chất có trước
ý thức, ý thức có sau vật chất; hoặc ngược lại, nói ý thức có trước vật chất, vật chất
có sau ý thức th` có sao đâu; mà phải thấy rằng, nói như thế nào đJ là khẳng định
lập trưOng và phương pháp giải quyết các vấn đề của cuộc sống, của nhận thức
khoa học hoàn toàn trái ngược nhau.
Hai là, chống bệnh chủ quan duy ý chí, mà biểu hiện là quá đề cao, tuyệt đối
hoá vai trò, tác dụng của nhân tố chủ quan; là quan niệm sai trái cho rằng con
ngưOi có thể làm được tất cả những g` con ngưOi mong muốn, bất chấp quy luật
khách quan, không dựa vào các điều kiện vật chất tối thiểu, lấy ý chí áp đặt cho
thực tế, lấy ảo tưởng thay cho hiện thực. Điều đJ yêu cầu phải nắm vững nguuyên
tắc khách quan. Nguyên tắc khách quan đòi hỏi chúng ta trong nhận thức và hành
động không được chủ quan, duy ý chí, không được lấy ý muốn chủ quan nóng vội,
lấy t`nh cảm làm điểm xuất phát cho chiến lược hay sách lược cách mạng; phải
xuất phát từ thực tế khách quan, từ bản thân sự vật, phản ánh sự vật một cách trung
thành như nó vốn có, phải tôn trọng sự thật, phải tôn trọng và hành động theo quy
luật khách quan như Đảng ta đJ kết luận: “Mọi đưOng lối, chủ trương của Đảng
phải xuất phát từ thực tế, tôn trọng quy luật khách quan”.
Ba là, phải biết nhận thức và vận dụng quy luật khách quan một cách chủ
động, sáng tạo với ý chí không ngừng tiến công cải tạo hiện thực theo nhu cầu tiến
bộ của xJ hội. Phải chống thái độ tiêu cực, thụ động, vin vào điều kiện khách quan
mà ngồi chê, ỷ lại không dám hành động. Thái độ đầu hàng, chịu bó tay trước khó
khăn của hoàn cảnh... suy cho cùng là do coi thưOng, hạ thấp vai trò và tác dụng
của ý thức tư tưởng, của tính năng động sáng tạo của con ngưOi trong hoạt động thực tiễn. 5
II. Ví dụ về một thành tựu khoa học
Ngày này, khoa học và công nghệ hiện đại đJ có những bước phát triển
mạnh mẽ, sản xuất ra nhiều loại máy móc không những có khả năng thay thế lao
động cơ bắp, mà còn có thể thay thế cho một phần lao động trí óc con ngưOi.
Chẳng hạn máy tính điện tử, “ngưOi máy thông minh”, “trí tuệ nhân tạo”. Song,
điều đó không có nghĩa là máy móc cũng có ý thức như con ngưOi. Ý thức và máy
tính điện tử là hai quá tr`nh khác nhau về bản chất. “NgưOi máy thông minh” thực
ra chỉ là một quá tr`nh vật lý. Hệ thống thao tác của nó đJ được con ngưOi lập tr`nh
phỏng theo một số thao tác của tư duy con ngưOi. Máy móc chỉ là những kết cấu
kỹ thuật do con ngưOi sáng tạo ra. Còn con ngưOi là một thực thể xJ hội năng động
được h`nh thành trong tiến tr`nh lịch sử tiến hóa lâu dài của giới tự nhiên và thực
tiễn xJ hội. Máy không thể sáng tạo lại hiện thực dưới dạng tinh thần trong bản
thân nó. Năng lực đó chỉ có con ngưOi có ý thức mới thực hiện được và qua đó lập
tr`nh cho máy móc thực hiện. Sự phản ánh sáng tạo, tái tạo lại hiện thực chỉ có ở ý
thức con ngưOi với tính cách là một thực thể xJ hội, hoạt động cải tạo thế giới
khách quan. Ý thức mang bản chất xJ hội. Do vậy, dù máy móc có hiện đại đến
đâu chăng nữa cũng không thể hoàn thiện được bộ óc con ngưOi. 6 KẾT LUẬN
Thứ nhất bằng việc chỉ ra thuộc tính cơ bản nhất, phổ biến nhất là thuộc tính
tồn tại khách quan, định nghĩa vật chất của Lênin đJ giúp chúng ta phân biệt được
sự khác nhau căn bản giữa phạm trù vật chất với tư cách là phạm trù triết học, khoa
học chuyên ngành, từ đó khắc phục được hạn chế trong các quan niệm của các nhà
triết học trước đó, cung cấp căn cứ khoa học để xác định những g` thuộc và không thuộc về vật chất.
Thứ hai, khi khẳng định vật chất là thực tại khách quan được đem lại cho
con ngưOi trong cảm giác được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại phản ánh,
Lê-nin đJ giải quyết triệt để vấn đề cơ bản của triết học đó là vật chất là cái có
trước, ý thức là cái có sau, vật chất quyết định ý thức. Đó là con ngưOi có thể nhận
thức được thế giới khách quan thông qua sự chép lại, chụp lại, phản ánh của con
ngưOi đối với thực tại khách quan.
Mặc dù định nghĩa vật chất của Lê-nin đJ ra đOi gần hai thế kỷ nhưng nó
vẫn giữ nguyên giá trị thực tiễn và khoa học. Hơn 100 năm đJ trôi qua, định nghĩa
kinh điển về vật chất của triết học mácxit do V.I.Lênin nêu ra luôn có ý nghĩa thế
giới quan và phương pháp luận khoa học đối với giai cấp công nhân và nhân loại
tiến bộ trong công cuộc sáng tạo xJ hội mới. Và cả trong thOi đại hiện nay, định
nghĩa vật chất của V.I.Lênin vẫn là cơ sở lý luận khoa học cho chúng ta chống lại
mọi luận điểm sai lầm trong các trào lưu của triết học tư sản hiện đại, chống chủ
nghĩa giao điều và chủ nghĩa xét lại, bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin là
nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam cho chúng ta trong sự nghiệp sáng tạo xJ hội mới. 7 TÀI LIỆU THAM KHẢO
Giáo tr`nh Triết học Mác – Lênin (Tái bản có sửa chữa, bổ sung), NXB Chính trị Quốc gia.
Giáo tr`nh Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin, NXB Chính trị Quốc Gia. 8