BoYte-Hoaphantich Page1 of225 BỘ Y TẾ     HÓA PHÂN TÍCH TẬP 1
(DÙNG CHO ĐÀO TẠO DƯỢC SĨ ĐẠI HỌC) MÃSỐ:Đ.20.Y.14        NHÀ XUẤT BẢN GIÁO DỤC HÀ NỘI  2007     Chỉ đạo biên soạn :
VỤKHOAHỌCVÀĐÀOTẠOBỘYTẾ Chủ biên :
PGS.TS.VÕTHỊBẠCHHUỆ
Những người biên soạn :
PGS.TS.VÕTHỊBẠCHHUỆ
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm 04/01/2013
BoYte-Hoaphantich Page2 of225
ThS.PHÙNGTHẾĐỒNG
ThS.TRẦNTHỊTRÚCTHANH ThS.PHANTHANHDŨNG
ThS.NGUYỄNHỮULẠCTHUỶ
Tham gia tổ chức bản thảo : ThS.PHÍVĂNTHÂM
TS.NGUYỄNMẠNHPHA     
 Bản quyền thuộc Bộ Y tế (Vụ Khoa học và Đào tạo)
874 - 2007/CXB/ 5 - 1918/GD  Mã số : 7K725 M7- DAI Lời giới thiệu
Thực hiện một số điều của Luật Giáo dục, Bộ Giáo dục & Đào tạo và Bộ Y tế đã ban hành
chương trình khung đào tạo Dư
. Bộ Y tế tổ chức biên ợc sĩ đại học
soạn tài liệu dạy - học các môn cơ
sở và chuyên môn theo chương trình trên nhằm từng bước xây dựng bộ sách đạt chuẩn chuyên môn
trong công tác đào tạo nhân lực y tế.
Sách HOÁ PHÂN TÍCH được biên soạn dựa trên chương trình giáo dục của Trường Đại học Y
Dược Thành phố Hồ Chí Minh trên cơ sở chương trình khung đã được phê duyệt. Sách được các tác
giả PGS.TS. Võ Thị Bạch Huệ, ThS. Phùng Thế Đồng, ThS. Trần Thị Trúc Thanh, ThS. Phan Thanh
Dũng, ThS. Nguyễn Hữu Lạc Thủy biên soạn theo phương châm : Kiến thức cơ bản, hệ thống ; nội
dung chính xác, khoa học ; cập nhật các tiến bộ khoa học, kỹ thuật hiện đại và thực tiễn ở Việt Nam.
Sách HOÁ PHÂN TÍCH đã được Hội đồng chuyên môn thẩm định sách và tài liệu dạy - học
chuyên ngành Dược sĩ đại học của Bộ Y tế thẩm định năm 2007. Bộ Y tế quyết định ban hành là tài
liệu dạy - học đạt chuẩn chuyên môn của ngành trong giai đoạn hiện nay. Trong thời gian từ 3 đến 5
năm, sách phải được chỉnh lý, bổ sung và cập nhật.
Bộ Y tế xin chân thành cảm ơn các tác giả và Hội đồng chuyên môn thẩm định đã giúp hoàn
thành cuốn sách ; Cảm ơn GS.TS. Từ Vọng Nghi, PGS.TS. Trần Tử An đã đọc và phản biện để cuốn
sách sớm hoàn thành kịp thời phục vụ cho công tác đào tạo nhân lực y tế.
Lần đầu xuất bản, chúng tôi mong nhận được ý kiến đóng góp của đồng nghiệp, các bạn sinh
viên và các độc giả để lần xuất bản sau sách được hoàn thiện hơn.
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm 04/01/2013
BoYte-Hoaphantich Page3 of225
VỤKHOAHỌCVÀĐÀOTẠO-BỘYTẾ      LỜI NÓI ĐẦU
HOÁPHÂNTÍCHlàmộtmônhọcdànhchocáchọcviênthuộcngànhHoá.ỞkhoaDượccủa
TrườngĐạihọcYDượcThànhphốHồChíMinh,mônnàyđượcgiảngdạycho:
-sinhviênDượcnămthứ3(hệchínhquy5năm)
-sinhviênDượcnămthứ2(hệtậptrung4năm)
nhằmtrangbịcáckiếnthứccơbảnvềhoáhọcphântíchđểtừđósinhviênDượchiểurõhơ ncác
mônBàochế,Dượcliệu,Hoádược,Dượclực,Kiểmnghiệmthuốclàcácmônnghiệpvụsẽđược
họctậpởcácnămkếtiếp.
Hoáphântíchcũnglàmộttrongnhữngmônhọcnhằmcungcấpcáckiếnthứcnềntảngrấtquan
trọngđểsaukhitốtnghiệp,dùlàmviệcởbấtkỳcácvịtrínàothìDượcsĩcũngxácđịnhđượcnhiệm
vụcủamìnhlàtrựctiếphaygiántiếpgópphầnlàmchothuốcphảiđúngvềchấtlượngvàđủvềsố
lượngkhitớitayngườisửdụng.
Vớimụcđíchtrên,bộmônHoáPhântích–KiểmnghiệmđãbiênsoạnsáchHoáphântích,tập
1,chosinhviênngànhDượctheochỉđạocủaBộYtếvàBộgiáodục–đàotạo.
NộidungsáchHoáphântích,tập1,gồmcácphầnsau:
Phần I:làphầnđạicươnggồmcácchươngtổngquátđềcậpđến:
-Đốitượng,chứcnăngvàphânloạicủahoáhọcphântích.
-Cácloạiphảnứnghoáhọc,kháiniệmvàcácyếutốảnhhưởngđếncânbằnghoáhọc,hằngsố
cânbằngvàđịnhnghĩavềhoạtđộ,nồngđộ.
- Các khái niệm về sai số và ứng dụng toán thống kê để xử lýcác kếtquả thu được từ thực
nghiệmnhằmđảmbảođộchínhxáctheoyêucầucủangànhDược.
Phần II:làphầnđịnhlượnggồmcácchươngviếtvề:
- Cáchbiểu thịvà tínhtoánnồng độdung dịchcủamộtchấtđược sửdụngthườngxuyên khi phântích.
-Nguyêntắcvàcáchthểhiệncácbướcđểtiếnhànhphântíchkhốilượng.
-Nguyêntắc,phânloại,giảithíchcáckháiniệm,cơchếcũngnhưcácứngdụngcủacácphương
phápphântíchthểtích:acid–base;oxyhoá–khử;kếttủavàtạophứcchủyếusửdụngtrongngành Dược.
Cáccánbộgiảngcủabộmônđãcốgắngcậpnhậthoákiếnthứcđểbiênsoạnvàvẫnluônmong
giáotrìnhsẽmanglạichohọcviênkiếnthứcbổích,chínhxác.
Chúngtôikínhmongquýthầycô,quýđồngnghiệp,quýđộcgiảvàcácsinhviênđọckỹvànêu
nhữngýkiếnđónggóp,chỉgiúpcácthiếusótđểchúngtôihoànthiệnhơntàiliệugiảngdạynày.
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm 04/01/2013
BoYte-Hoaphantich Page4 of225
Chânthànhcảmơnvàmongnhậnđượcnhữngýkiếnđónggópquýbáucủaquývị. Chủ biên 
PGS.TS.VÕTHỊBẠCHHUỆ     Phần I ĐẠI CƯƠNG  Chương 1
ĐẠI CƯƠNG HOÁ PHÂN TÍCH MỤC TIÊU
 Trình bày được đối tượng, chức năng và phân loại của hoá học phân tích.
 Nêu được nội dung của hoá học phân tích.
 Giải thích được các bước thực hiện của quy trình phân tích.  NỘI DUNG 1. MỞ ĐẦU
Hoáphântíchlàkhoahọcvềcácphươngphápxácđịnhthànhphầnhoáhọccủachấtvàcấutrúc
củacáchợpphầncótrongchấtphântích.
CácphươngphápcủaHoáphântíchchophépxácđịnhđịnhtínhmộtchất,nghĩalàcóthểxác
địnhxemchấtphântíchđượccấutạobởinhữngnguyêntốnào,nhómchứ cnào,vàphântíchxem
cácnguyêntốvàcácnhómchứcđóđượcsắpxếpvàliênkếtvớinhaunhưthếnào(phântíchcấu trúc).
Hoáphântíchnghiêncứucácphươngphápphântíchđịnhlượng,dùngcácphươngphápđóđể
xácđịnhthànhphầnđịnhlượngcủacácnguyêntố,cáchợpchấthoáhọctrongchấtphântích.
NóivềHoáphântích,ngườitachorằngđâylàkhoahọcvềcácphươngphápvàphươngtiệncủa
phântíchhoáhọcvàtrongmứcđộnhấtđịnhxácđịnhcấutrúchoáhọc.Vềphươngtiệncóthểhiểu
đólà:dụngcụ,thuốcthử,chấtchuẩn,...Phươngphápvàphươngtiệncủaphântíchthayđổithường
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm 04/01/2013
BoYte-Hoaphantich Page5 of225
đưaranhững hướngmới,sửdụngnhữngnguyêntắcmới,cảnhữnghiệntượngtừ nhữnglĩnh
vựccótừxaxưa.Thídụ,trongthựcnghiệmphântíchhoáhọchiệnnayphươngphápvậtlýgiữvai
tròquantrọngđólà–phươngphápquangphổvàvậtlýhạtnhân.
Cầnphânbiệtkháiniệm"hoáhọcphântích"và"phântíchhoáhọc".Hoáphântíchlàkhoahọc
vềcácphươngphápphântích,cònphântíchhoáhọclànhữngphươngphápđượcdùngtrongthựctế
đểxácđịnhthànhphầnhoáhọccủachấtphântích.
Ngườitacònphânbiệtkháiniệm“kỹthuậtphântích”và“phươngphápphântích”.
Kỹthuậtphântíchlàdựatrêncáchiệntượngkhoahọcđểthuthậpthôngtinvềthànhphầnhoá
họccủachấtphântích.Thídụnhưkỹthuậtsắckýlỏnghiệunăngcao,kỹthuậtcựcphổ.
Phươngphápphântíchlàứngdụngcụthểcủamộtkỹthuậtphântíchđểgiảiquyếtmộtvấnđề
phântích.Phươngphápcủaphântíchđólàphươngcách(cách)xácđịnh,luậnchứngrõràng,đánh
giátoàndiệncócăncứđểxácđịnhthànhphầncủađốitượngphântích.Thídụphươngphápphân
tíchvitaminCbằngkỹthuậtcựcphổ,phươngphápxácđịnhphenoltrongnướcsôngdùngkỹthuật sắcký.
2. CHỨC NĂNG CỦA HOÁ PHÂN TÍCH HIỆN ĐẠI
Cóthểchiaralàm3chứcnăng(lĩnhvựckhoahọc):
2.1. Giải quyết các vấn đề chung của phân tích
Thídụ:pháttriểnvàhoànthiệnnhữngluậnthuyếtvềcácphươngphápphântích.
2.2. Nghiên cứu các phương pháp phân tích
2.3. Giải quyết các nhiệm vụ cụ thể của phân tích
Thídụ:sựthànhlậpchuyênngànhHoáphântíchvềthuốcphòngchốngdịchbệnh.
Cấutrúcsâucủamônhọcnàycóthểchiaraphântíchđịnhtínhvàphântíchđịnhlượng.Phân
tíchđịnhtính giảiquyếtvấn đềlàcáchợp phầnnàocótrongđối tượngphântích,phântíchđịnh
lượngchobiếtvềhàmlượngcủatấtcảhaycủatừnghợpphần. 3. PHÂN LOẠI
3.1. Phân loại theo đường lối phân tích
-Tổngthể-Cụcbộ
-Trựctiếp-Giántiếp
-Phânhủy-Khôngphânhủy
-Giánđoạn-Liêntục
3.2. Phân loại dựa theo thể tích và khối lượng chất phân tích
-Phântíchthô:lượngmẫuthửchấtrắn0,1-1g,lượngmẫuthửdungdịchtừ1-100ml.
-Phântíchbánvilượng:lượngmẫuthửtừ0.01-0,1g,dungdịchtừ0,1-0,3ml. 
-Phântíchvilượng:lượngmẫuthửtừ10-3-10-2g,dungdịchtừ10-2-10-1ml. 
-Phântíchsiêuvilượng:lượngmẫuthửtừ10-6-10-12g,dungdịchtừ10-3 -6 -10 ml.
3.3. Phân loại dựa trên bản chất của các hợp phần của chất cần xác định
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm 04/01/2013
BoYte-Hoaphantich Page6 of225
- Phân tích đồng vị:chuyênngànhtrongphântíchítsửdụng,nhưngphântíchnàythườngdùng
trongvậtlý,mỏ,sinhhọc.Thídụnhư:xácđịnhnướcdeuteriumtrongnướcthường,cũngnhưcủa
oxy"nặng"(đồngvịoxy18)tronghỗnhợpvớisựđồngvịphổbiếnoxy16.Phântíchđồngvịcần
thiếtkhinghiêncứucácnguyêntốnhântạo.
- Phân tích nguyên tố (nguyên tử - ion):phântíchnhững nguyêntốnàocótrongđốitượng
nghiêncứu,hàmlượnglàbaonhiêu.
- Phân tích phân tử:đâylàsựpháthiệnvàxácđịnhhợpchấthoáhọcđượcđặctrưngbằngkhối
lượngphântửxácđịnh.Thídụ:phântíchhỗnhợpkhí,xácđịnhtrongkhôngkhínhữngthànhphần
chính(N ,O ,CO ,O ,khítrơ).Mộttrongnhữngphươngphápphântíchphântửngườitasửdụ 2 2 2 3 ng phươngpháp sắcký.
-Phân tích nhóm chức:Đốivớiphântíchhoáhữucơcòncómộtdạngphântíchởgiữaphân
tíchnguyêntốvàphântử-đólàphântíchnhómchức.Phântíchnàytrướchếtxácđịnhnhómchức,
nghĩalàxácđịnhtừngnhómhữucơriêngbiệtnhưnhómcarboxyl,hydroxyl,amin,...
- Phân tích chất:Trong phântíchchấtngười taxácđịnh trongdạngnàocómặt hợpphầnta
quantâmtrongđốitượngphântíchnàyvàhàmlượngcủanhữngdạngnày.Thídụ:trongmức độ
nàocủasựoxyhoácómặtnguyêntốAs(III)hayAs(V),trongtrạngtháihoáhọcnàocómặtnguyên
tố(thídụđồngtrongkhoángchấtcóthểởdạngoxydhaysulfithayhỗnhợpnhữnghợpchấtnày).
Phântíchchấtcónhiềucáichungvớiphântíchphântửhaytướng.
- Phân tích tướng (pha):đólàphântíchđốitượngtronghệdịthể.Thídụ:sunfitvàoxydkẽm
phân bố trong khoáng chất không đồng thể mà tạo những tướng khác nhau. Người ta dùng các
phươngphápkhácnhauđểtáchvàxácđịnhcáchệdịthểthamgiatrongthànhphầncấutrúc(các
tướng)riêngbiệt,khácnhauvềtínhchất,vềcấutrúcvậtlývàphântáchnhaubởigiớihạnbềmặt.
3.4. PHÂN LOẠI THEO BẢN CHẤT CỦA PHƯƠNG PHÁP
Xácđịnhtheođặctínhcủatínhchấtđohaytheokhảnăngghinhậntínhiệutươngứng. Cóthểchiara:
- Phương pháp hoá học:làphươngphápdựatrênnhữngphảnứnghoáhọc.Thídụ:phảnứng
acid-base,oxyhoá-khử,kếttủa-hòatan,tạophức.
- Phương pháp hoá lý, vật lý:phươngphápvậtlýdựatrênnhữnghiệntượngvàquátrìnhvậtlý
nhưphươngphápquangphổ,phươngphápsomàu,vậtlýhạtnhân,...
- Phương pháp sinh học: dựatrênnhữnghiệntượngcủacuộcsống(traođổichất,tăngtrưởng,
ứcchếcủavisinhvật...),thídụnhưphươngphápphântíchvisinhvậtlàdựavàoquátrìnhtraođổi
chấtcủavisinhvật.Bằngphươngphápvisinhvậtngườitađịnhlượngcácthuốckhángsinh,kháng nấm,vitamin,...
4. PHÂN TÍCH ĐỊNH TÍNH VÀ PHÂN TÍCH ĐỊNH LƯỢNG
4.1. Phân tích định tính
Phântíchđịnhtínhlàxácđịnhcácnguyêntố,cácion,cácphântửcótrongthànhphầnchấtphân tích.
Đểtiếnhànhphươngphápđịnhtínhngườitadùngnhiềuphươngphápcóbảnchấtkhácnhau,
cáckỹthuật,cácđườnglốikhácnhau:phươngpháphoáhọc,vậtlývàhoálý.
4.1.1. Phương pháp hoá học
Phươngpháphoáhọclànhữngphươngphápđịnhtínhdựatrêncácphản ứnghoáhọc.Những
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm 04/01/2013
BoYte-Hoaphantich Page7 of225
phươngpháptrongphântíchđượcsửdụngrộngrãitrongthựctế,phươngphápnàykhôngđòi
hỏitrangbịphứctạpnhưngcòncómộtsốnhượcđiểmlà:trongtrườnghợpcầnphảitáchchấtra
khỏicáctạpchấtvàphảitáchởdạngtinhkhiếtthườngrấtkhókhăn,đôikhikhôngthựchiệnđược,
khôngpháthiệnđượcnhữnglượngchấtrấtnhỏ.
4.1.2. Phương pháp vật lý và hoá lý
Phươngphápvậtlývàhoálýlànhữngphươngphápdựatrêncáctínhchấtvậtlýcủacácchất cầnphântích.
Thí dụ:Sựnhuộmmàungọnlửađènkhíkhôngmàuthànhmàuđặctrưngdocáchợpchấtbay
hơicủamộtsốnguyêntốhoáhọcNa+,K+,...
Phươngphápsomàungọnlửa:NgọnlửaNa+cómàuvàng,K+cómàutím,Ba2+cómàuxanh lụcnhạt.
Phương pháp phân tích quang phổ hồng ngoại, phương pháp đo quang (quang phổ hấp thụ),
phươngphápcựcphổ,phươngphápsắckýv.v...
Dùngphươngphápvậtlývàhoálýcóthểtáchđượccácnguyêntốmàchúngkhóbịtáchbởicác
phươngpháphoáhọc,phươngphápvậtlývàhoálýcóđộnhạyvàđộchínhxáccaonhưngphảicó
trangbịphứctạp,máymócđắttiềnkhôngphảitấtcảcáccơsởđềutrangbịđượcnênphươngpháp
hoáhọcvẫnđóngvaitròquantrọngtrongcôngtácphântích.
4.2. Phân tích định lượng
Phântíchđịnhlượngchophépxácđịnhthànhphầnvềlượngcáchợpphầncủahợpchấtđãcho
hoặccủahỗnhợpcácchất.Khácvớiphântíchđịnhtính,phântíchđịnhlượngchokhảnăngxácđịnh
hàmlượngcủa cáchợp phầnriêngrẽ củachấtphân tíchhoặchàmlượngchung củachấtcầnxác
địnhtrongchấtnghiêncứu.
Cácphươngphápdùngtrongphântíchđịnhlượng:
4.2.1. Phương pháp phân tích hoá học
-Phântíchtrọnglượng(phântíchkhốilượng)
Phươngphápnàydựavàophảnứngkếttủacácchấtcầnđịnhlượngvớithuốcthử.Kếttủađược
táchrakhỏidungdịch,rửathậtsạchrồinunghoặclàmkhôsauđóđemcân.Từkhốilượngcủakết
tủataxácđịnhđượckhốilượngcủachấtcầnđịnhlượng.
Phươngphápnàymấtnhiềuthờigiannhưngkháchínhxác.
-Phântíchthểtích(chuẩnđộ)
Phươngphápnàydựatrênsựđothểtíchdungdịchthuốcthửđãbiếtchínhxácnồngđộcầndùng
chophảnứngvớichấtcầnđịnhlượng.Phươngphápnàyrấtphổbiến,dựatrêncácphảnứngtrung
hòa,tạophức,tạokếttủa,oxyhoá-khử,...
4.2.2. Phương pháp phân tích vật lý và hoá lý (phương pháp phân tích dụng cụ)
-Phươngphápphântíchvậtlý
Các phươngpháp phân tích địnhlượng cho phépxác địnhthành phần của chất cần phântích
khôngdùngđếncácphảnứnghoáhọc.Đểxácđịnhthànhphầnchấtcầnphântíchcóthểđocácchỉ
sốvềcáctínhchấtvậtlýnhư:hệsốkhúcxạ,độdẫnđiện,nhiệt,...
-Phươngpháphoálý
Cácphươngphápphântíchdựatrênsựthayđổitínhchấtvậtlýcủamộthệcầnphântích,sự
thayđổiđóxảyradocácphảnứnghoáhọcxácđịnh.Cácphươngphápvậtlý,hoálýthườngdùng:
cácphươngphápsắcký,cácphươngphápđoquang,phươngphápđiệnhoá,cựcphổ,điệndi,...
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm 04/01/2013
BoYte-Hoaphantich Page8 of225
5. CÁC BƯỚC THỰC HIỆN CỦA MỘT QUY TRÌNH PHÂN TÍCH
5.1. Mẫu thử - xác định đối tượng
Đầutiênphảixácđịnhrõmụctiêu(cầnnhữngthôngtingì)vàyêucầuphântích(địnhtínhhay
địnhlượng).Thuthậpthôngtinvềmẫuthử:bảnchất,nguồngốc,cáchlấymẫu,tìnhtrạngmẫuvà bảoquảnmẫu.
5.2. Lựa chọn phương pháp
Lựa chọn phương pháp phân tích dựa trên những thông tin có trước như: cỡ mẫu phân tích,
phươngtiệnphântích,yêucầuphântích,..Đểđạtkếtquảphântíchtốtphụthuộcnhiềuvàosựlựa chọnphươngpháp. 5.3. Lấy mẫu thử
Đâylàbướcquantrọngnhấttrongcảquytrìnhphântích.Chọnmẫuđạidiệncóthànhphầnphản
ánhđúngthànhphầnmẫucầnphântích.Từmẫuđạidiệnchọnvàchuẩnbịmẫulàmthínghiệmvà
phântíchtheoyêucầu. 5.4. Xử lý mẫu thử
Đểphântích,mẫuthửphảiđượcxửlýlàtáchcácchấtcảntrởrakhỏihỗnhợptrướckhiđo.Đây
làgiaiđoạnquantrọngtrongphântích.
5.5. Tiến hành đo các chất phân tích
Sửdụngnhữngdụngcụ,máymócthíchhợpđểđochấtcầnphântích.
5.6. Tính toán - xử lý kết quả phân tích
Cácdữliệuthuđượcxửlýtheotoánthốngkêđểđánhgiáđộtincậycủakếtquảđođược.Các
bướctrênliênquanmậtthiếtvớinhauvàảnhhưởnglẫnnhau.Trongthựctế,tuỳtheotừngtrường
hợpcụthể,các bướctiến hànhtrên đượcđơngiảnhoáhoặcbỏ quamộtsốbước, hoặcthựchiện
đúngcácbướctrên.
6. HOÁ PHÂN TÍCH LIÊN QUAN TỚI CÁC KHOA HỌC KHÁC
Hoáphântíchkhôngthểvàkhôngchỉlàmộtphầncủangànhhoáhọcmànóliênquanmậtthiết
vớicácngànhkhácnhư:vậtlývàkỹthuật.Phântíchhoáhọcphầnlớndựatrêncácthànhtựucủa
quangphổ(quanghọc,phóngxạ...),vậtlýhạtnhânvànhiềuphầnkháccủavậtlý.
Cácphươngphápphântíchhoáhọcđượcsửdụngtrênnềntảngcácthànhtựucủacácngànhhoá
khácnhư:lýthuyếtvềcânbằnghoáhọc,điệnhoá,độnghoáhọc,hoávôcơ,hoáhữucơ,hoákeo.
NgoàiraHoáphântíchcònliênquantớitoánhọcvàsinhhọc.
NhưvậycóthểnóirằngHoáphântíchlàđặctrưngcủakhoahọcgồmnhiềungành,khoahọc liênquan.
7. HOÁ PHÂN TÍCH VỚI NGÀNH DƯỢC
TrongngànhDược,Hoáhọcphântíchgiữvaitròquantrọng.Nócómặttrongsuốtquátrìnhsản
xuất(kiểmnghiệmnguyênliệu,bánthànhphẩm,vàsảnphẩmcuốicùng),bảoquản,lưuthôngvàsử
dụngthuốc.Cácphươngphápphântíchsửdụngrấtphongphúvàđadạngthuộccáclĩnhvực:vậtlý,
hoáhọcvàsinhhọc.Hiệnnayngườitacònquantâmnhiềutớicácphươngphápkiểmnghiệmdùng
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm 04/01/2013
BoYte-Hoaphantich Page9 of225
trongđốitượngsinhhọc,(thídụnhưphântíchmáu,nướcbọt,dịchnãotủy,gópphầnvàocác
nghiêncứusinhdượchọcvàdượcđộnghọc).
8. ỨNG DỤNG VÀ HƯỚNG PHÁT TRIỂN CỦA HOÁ PHÂN TÍCH 8.1. Ứng dụng
Hoáphântíchđóngvaitròquantrọngtrongsựpháttriểnkhoahọckỹthuậtvànhiềumônkhoa
họctựnhiên:hoáhọc,địachất,địalý,khoángvậthọc,vậtlý,sinhhọc,sinhhoá,nônghoá,ydược
học.Trongnhữnglĩnhvựcnàyđểthựchiệncáccôngtrìnhnghiêncứukhoahọcđềuđòihỏiphảiáp
dụngcácphươngphápphântích.Dựavàocácthôngtincủaphântíchhoáhọcmàcácnhàđịachất
tìmkiếmcáckhoángchất.Dựavàokếtquảphântíchmáucácthầythuốcchẩnđoánđượctìnhtrạng
sứckhỏecủaconngười.SựđịnhlượngcácionK+,Ca2+,Na+trongdịchtếbàođộngvậtchophép
cácnhàsinhlýhọcnghiêncứuvaitròcủacácionnàytrongsựdẫntruyềnluồngthầnkinhcũngnhư
trongcơchếcovàduỗicủacáccơ.Cácnhàhoáhọcgiảithíchcáccơchếphảnứnghoáhọcnhờvào
việcnghiêncứuvậntốcphảnứng,nhờcócácphươngphápphântíchhiệnđạimàngườitatổnghợp
đượccácchấthoáhọcmới,... 8.2. Hướng phát triển
NgàynayvớisựpháttriểncủakhoahọckỹthuậttiêntiếnđòihỏichuyênngànhHoáphântích
ngàymộthoànthiện,đểđápứngnhucầutrênHoáphântíchtiếntớiphảigiảiquyếtđược5vấnđề sau:
8.2.1. Xác định và giải quyết những khó khăn trong Hoá phân tích
Cầnphảixácđịnhcácthôngtincụthể(địnhtính,địnhlượng,tínhchất,chứcnăng).
Xácđịnhtìnhhuốngcụthể.
8.2.2. Thiết kế một quy trình phân tích
Thiếtlậptiêuchuẩnchomộtquytrìnhphântích(độchínhxác,độđúng,độnhạy,chiphí,quy
môthựchiện,tiếnđộthựchiện...)
Xácđịnhcácyếutốcảntrở.
Lựachọnphươngpháp.
Thiếtlậpcáctiêuchuẩnthẩmđịnh. Cáchlấymẫu.
8.2.3. Thực hiện và thu thập dữ liệu
Kiểmđịnhdụngcụvàtrangthiếtbị.
Chuẩnhoáthuốcthử.
Thuthậpdữliệu. 8.2.4. Xử lý dữ liệu
-Giảmhoặcbiếnđổidữliệu.
-Đánhgiákếtquả.
-Phântíchthốngkê.
-Biểuthịkếtquả.
8.2.5. Thực hiện đánh giá của cơ sở bên ngoài
Kiểmtrađánhgiálạikếtquảởphòngthínghiệmcủacơsởbênngoài.
Tuỳđi ềukiệnthựctế,tìnhhìnhcụthểcủacơsởcóthểkhônggiảiquyếtđượcngayh ếtcácvấn
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm 04/01/2013
BoYte-Hoaphantich Page10 of225
đềmàtừngbướcgiảiquyếttiếntớihoànchỉnhnhưcácyêucầuđặtra.
HiệnnayởnướctangànhDượcđangpháttriển,cácxínghiệpDượccổphầntrongnướcvàliên
doanhđã rađời, bên cạnhđó cácphòng bào chế ởcác khoa Dượccác bệnhviện cũng phát triển
không ngừng, ngoàira các nguồn thuốc nhập khẩucũngrấtphong phútừ các nướcphát triển và
đangpháttriển.Đểđảmbảochấtlượngthuốcsảnxuấtvàthuốcxuấtnhậpkhẩuđếntayngườitiêu
dùng, công tác kiểm nghiệm thuốcngày càng được quan tâm, vì vậy người Dược sĩ cần trangbị
nhữngkiếnthứcvữngvàngvềHoáhọcphântích.Ngoàicôngtáckiểmnghiệmthuốc,cáccôngtác
kháctrongcácphòngthínghiệmhoádược,dượclý,dượcliệu,dượclâmsàng,sinhhoá,độcchất,...
cũngđòihỏinhữngkiếnthứcvềHoáhọcphântích. TỪ KHOÁ
-Hoáhọcphântích -Phântíchchất
-Phântíchđịnhlượng
-Phântíchvilượng,bánvilượng,siêuvilượng
-Phântíchphântử
-Phântíchnguyêntố
-Phântíchđịnhtính
-Quytrìnhphântích CÂU HỎI LƯỢNG GIÁ
1.Chobiếtđốitượngcủahoáhọcphântích.SựliênquancủahoáhọcphântíchvớingànhDược
vàcácmônkhoahọckhác.
2.Thếnàolàphântíchđịnhtính?Nêucácphươngphápphântíchtrongphântíchđịnhtính.
3.Nêucácphươngphápdùngđểphântíchđịnhlượng.
4.Trìnhbàycácbướcthựchiệncủamộtquytrìnhphântích. CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM
Hãychọntừngữthíchhợpđiềnvàochỗtrốngtrongcáccâu1và2saochophùhợp:
1.Hoáphântíchlàkhoahọcvềsựxácđịnh.........củachấtphântích
a.phảnứnghoáhọc c.thànhphần
e.tínhchấthoáhọc
b.thànhphầnhoáhọc d.nhómchức 
2.Phântíchđịnhlượngchophépxácđịnh.....củacáchợpphầntrongchấtnghiêncứu: a.cấutrúc c.thểtích e.hàmlượng b.thànhphần d.trọnglượng 
3.Phươngpháphoáhọclàphươngphápdựatrên
a.tínhchấthoáhọc
c.phảnứnghoáhọc
e.cấutrúchoáhọc
b.thànhphầnhoáhọc
d.hiệntượnghoáhọc 
4.Hoáphântíchđóngvaitròquantrọngtrongsựpháttriểncủamônkhoahọc
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm 04/01/2013
BoYte-Hoaphantich Page11 of225 a.ydượchọc
c.khoángvậthọc e.chỉcâua,b b.địachất
d.tấtcảcáccâutrên 
5.Cómấybướcchủyếucủamộtquytrìnhphântích a.3 c.5 e.7 b.4 d.6  Chương 2 CÂN BẰNG HOÁ HỌC MỤC TIÊU
 Trình bày được định nghĩa và phân loại phản ứng hoá học.
 Trình bày được khái niệm về sự cân bằng hoá học.
 Trình bày được cách tính các hằng số cân bằng hoá học.
 Diễn tả được sự khác biệt giữa hoạt độ và nồng độ.
 Giải được một số bài tập cân bằng hoá học. NỘI DUNG 1. PHẢN ỨNG HOÁ HỌC 1.1. Định nghĩa
Phảnứnghoáhọclàphảnứngkhiliênkếtmộthaynhiềuhơn2nguyêntốthìcácliênkếthoá
họctrongchấtthamgiaphảnứngthayđổivàtạorachấtmới(sảnphẩm).Quátrìnhnàyluônkèm
theo1sựthayđổinănglượngvàtuântheođịnhluậtbảotoànnănglượng.Phảnứnghoáhọckếtthúc
khicósựcânbằngphảnứnghoáhọchaycácchấtthamgiaphảnứngđãđượcchuyểnđổihoàntoàn.
1.2. Các loại phản ứng hoá học
Cáctàiliệuvềphảnứnghoáhọchiệnnayphânloạinhiềukiểuphảnứngtheocáccơchếnhưng
chủyếutậptrungcácloạisau:
1.2.1. Phản ứng kết hợp (synthesis reaction)
Trongphảnứngnày,2haynhiềuchấtđơngiảnsẽkếthợpđểtạonênchấtphứctạphơn.
 Dạng c ơ bản: A + X  AX
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm 04/01/2013
BoYte-Hoaphantich Page12 of225
Thí dụ:khíhydrokếthợpvớikhíoxycóthểtạonênchấtphứctạphơnlànước  2H +O H O 2 2 2 
Thídụ1:kimloại+oxyoxidkimloại*: 
2Mg(r)+O2(k)2MgO(r)
Thídụ2:phikim+oxyoxidphikim: 
C(r)+O2(k)CO (k) 2
Thídụ3:oxidkimloại+nướchydroxidkimloại 
MgO(r)+H O(l) Mg(OH) (r) 2  2
Thídụ4:oxidphikim+nướcacid: 
CO2(k)+H2O(l)H CO (nước) 2 3
Thídụ5:kimloại+phikimmuối: 
2Na(r)+Cl2(k)2NaCl(r)
Thídụ6:Vàiphikimkếthợpvớinhữngchấtkhác: 
2P(r)+3Cl2(k)2PCl (k) 3
Có 2 phản ứng thuộc loại này cần ghi nhớ 
N2(k)+3H2(k)2NH (k) 3 
NH3(k)+H2O(l)NH OH(nước) 4
1.2.2. Phản ứng phân hủy (decomposition reaction)
Phảnứngphânhủylàmộtphảnứnghoáhọctáchrờidomộtchấttựhủyhaychiarathànhcác đơnchất*
 Dạng cơ bản: AX  A + X  2H O 2H +O 2  2 2 
Thí dụ 1:carbonatkimloại,khiđunnóngtạothànhcácoxidkimloạivàkhíCO (k). 2 
CaCO3(r)CaO(r)+CO (k) 2
Thí dụ 2:Hầuhếtcáchydroxidkimloại,khiđunnóngphânhủythànhoxidkimloạivànước. 
Ca(OH)2(r)CaO(r)+H O(k) 2  
*Kýhiệu(k=thểkhí=gaz);(l=thểlỏng=liquid);(r=thểrắn=solid);(nước=dungmôi,nước=aqueous)
Thí dụ 3:Cáccloratkimloạikhiđunnóngphânhủythànhcloridkimloạivàoxy. 
2KClO3(r)2KCl(r)+3O2(k)
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm 04/01/2013
BoYte-Hoaphantich Page13 of225
Thí dụ 4:Mộtsốacidkhiđunnóngphânhủythànhoxidphikimvànước 
H2SO4H2O(l)+SO3(k)
Thí dụ 5:Mộtsốoxidkhiđunnóngphânhủy: 
2HgO(r)2Hg(l)+O2(k)
Thí dụ 6:Mộtsốphảnứngphânhủyđượcsảnxuấtdođiệnphân 
2H2O(l)2H (k)+O (k) 2 2 
2NaCl(l)2Na(r)+Cl2(k)
1.2.3. Phản ứng trao đổi (replacement reaction)
 Dạng cơ bản: A + BX  AX + B hay AX + Y  AY + X 
Thí dụ 1:Traođổi1kimloạicủa1chấtbằngkimloạicóhoạttínhhơn 
Fe(r)+CuSO4(nước)FeSO (nước)+Cu(r) 4
Thí dụ 2:Traođổinguyêntửhydrocótrongnướcbằngkimloạicóhoạttính 
2Na(r)+2H2O(l)2NaOH(nước)+H (k) 2 
Mg(r)+H2O(k)MgO(r)+H (k) 2
Thí dụ 3:Traođổinguyêntửhydrocótrongacidbằngkimloạicóhoạttính 
Zn(r)+2HCl(nước)ZnCl2(nước)+H2(k)
Thí dụ 4:Traođổiphikimbằngkimloạicóhoạttínhhơn. 
Cl2(k)+2NaBr(nước)2NaCl(nước)+Br (l) 2
a)Phảnứngtraođổiđơn(singlereplacementreaction)
Phảnứngtraođổiđơnlàmộtphảnứnghoáhọccủamộtđơnchấtvớiacid.Trongphảnứngtrao
đổiđơnthìmộtnguyêntốkhôngkếthợpsẽthaythếnguyêntốkháctrongmộthợpchất.Haichất
thamgiaphảnứngnhườngchỗcho2sảnphẩm.
Thídụ:Natrikếthợpvớiacidhydrochloricthìnatrisẽthaythếhydro 
2Na+2HCl2NaCl+H2
b)Phảnứngtraođổikép(doublereplacementreaction)
Trongphảnứngtraođổiképthì2hợpchấtchuyểnvịtríđểtạothành2hợpchấtmới.Haichất
thamgiaphảnứngnhườngchỗcho2sảnphẩmmới.
Thí dụ:Bạcnitratkếthợpvớinatricloridsẽtạo2hợpchấtmớilàbạccloridvànatrinitrat 
AgNO3+NaClAgCl+NaNO3 
Fe O +6HCl 2FeCl +3H O 2 3  3 2
c)Phảnứngtraođổiion
Phảnứngtraođổiionlàphảnứnghoáhọcxảyragi ữacáciontrongdungdịchnước.Mộtphản
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm 04/01/2013
BoYte-Hoaphantich Page14 of225
ứngsẽxảyrakhicặpioncùngnhautraođổiđểtạothànhítnhấtmộttrongnhữngchấtsau:kết
tủa,khí,nướchaychấtkhôngionhoákhác.
 Dạng cơ bản: AX + BY  AY + BX
Thí dụ 1:Phảnứngtạotủa 
NaCl(nước)+AgNO3(nước)NaNO (nước)+AgCl(r) 3 
BaCl2(nước)+Na2SO4(nước)2NaCl(nước)+BaSO (r) 4
Thí dụ 2:Phảnứngtạokhí 
HCl(nước)+FeS(r)FeCl2(nước)+H2S(k)
Thí dụ 3:Phảnứngtạonước.(Nếuphảnứnggiữaacidvàbasethìgọilàphảnứngtrunghòa) 
HCl(nước)+NaOH(nước)NaCl(nước)+H2O(l)
Thí dụ 4:Phảnứngtạoramộtsảnphẩmphânhủy 
CaCO3(r)+HCl(nước)CaCl (nước)+CO (k)+H O(l) 2 2 2
1.2.4. Phản ứng oxy hoá – khử
Chấtthamgiaphảnứngbịoxyhoá(mấtmộthaynhiềuelectron)vàcácchấtthamgiakhácbị
khử(nhậnmộthaynhiềuelectron).
Cácthídụchungcủacácphảnứngoxyhoá-khửliênquanđếnoxylàsựsétrỉcủakimloạinhư
sắt(cáckimloạibịoxyhoábởioxycủakhíquyển),sựđốtcháyvàchuyểnhoánănglượngtrongcơ thể. 
C10H8+12O210CO +4H O+ 2 2 nhiệt 
CH2S+6F2CF +2HF+SF + 4 6 nhiệt
Mộtthídụcủaphảnứngoxyhoá-khửkhôngliênquanđếnoxycủakhíquyểnlàphảnứngtạo
điệntrongbìnhacquy:  Pb+PbO 2–
2+4H++2SO4 2PbSO +2H O 4 2
2. KHÁI NIỆM VỀ SỰ CÂN BẰNG HOÁ HỌC
Khikhảosátcácphảnứnghoáhọcngườitanhậnthấycórấtítphảnứnghoáhọcdichuyểnchỉ
theomộtchiều.Đasốcácphảnứnghoáhọcđềudichuyểnthuậnnghịch.Khibắtđầucósựtạothành
sảnphẩmlàcóphảnứngtheochiềungượclạihaycóthểnóingaytừlúccónhữngphântửsảnphẩm
xuấthiệnlàbắtđầucóphảnứngnghịch.
Khitốcđộcủaphảnứngdichuyểntheochiềuthuậnvàtheochiềunghịchbằngnhauvànồngđộ
củachấtthamgiaphảnứngvàcủanồngđộsảnphẩmkhôngthayđổitheothờigiannữalàcânbằng
hoáhọcđãđạtđến.
Cânbằnghoáhọclàmộtquátrìnhcânbằngđộng.Hãytưởngtượngnhưnhữngngườiđangtrượt
tuyếttrên1dốcthoải.Lượngngườiđangđilênvàtrượtxuốngliêntụcnốitiếpnhauthayđổinhưng
tổngsốngườithamdựtrượttuyếttừđỉnhtớichândốckhôngthayđổi.
Khinóiđếncân bằng hoá họclànóiđếncóítnhất2chấtkhácnhau:chấtthamgiaphảnứngvà sảnphẩ m.
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm 04/01/2013
BoYte-Hoaphantich Page15 of225
Khinóiđếncân bằng vật lýlàchỉđềcậpđếnmộtchấtcótrong2pha(thể)khácnhauvàsựthay
đổisảnphẩmchỉlàthayđổivềlýtính.ThídụtrongsựbayhơinướcsốmolH Othoátrakhỏith 2 ể
lỏngbằngvớisốmolH Ochuyểnthànhthểkhí: 2  H O(k) 2O(l) H2
Mộtthídụđiểnhìnhcủacânbằnghoáhọclàphảnứng:
N2O4(k) 2NO2(k) (2.1)
Đâylàphảnứngtạothànhkhínitơdioxyd(NO )từkhídinitơtetraoxyd(N 2
2O4).Cóthểtheodõi
diễnbiếncủaphảnứngnàydễdàngdoN O làkhíkhôngcómàutrongkhiNO cómàunâuđậ 2 4 2 m.
NếubơmmộtlượngchínhxácN O vàomộtbìnhcầutrongđólàchânkhôngthìmàunâucủas 2 4 ẽ
xuấthiệnngaychứngtỏlàNO cómặt.MàunâusẽđậmdầndoN O tựphânly.Đếnkhiđạ 2 2 4 tcân
bằngthìmàukhôngđổinữa.
Đốivớiphảnứngngượcvớiphảnứng(2.1) 2NO2(k) N2O4 (k) (2.2)
Trongcáchìnhminhhọa2.1và2.2vòngmàunâuđenđạidiệnchokhíNO vàvòngtrắngđạ 2 i diệnchokhíN O . 2 4 
NếubắtđầuvớiNO ,cóthểminhhọacânbằngđạtđếnnhưsau: 2 
Hình 2.1. Chuyển 2NO (k) N O (k), hệ thống cân bằng ở các ô 4, 5 và 6 2 2 4 
NếubắtđầuvớiN O ,ởcùngnhiệtđộcóthểminhhọacânbằngđạtđếnlà 2 4 
Hình 2.2. Chuyển N O (k) 2NO (k), hệ thống cân bằng ở các ô 10, 11 và 12 2 4 2
TuỳtheonhiệtđộvàkhốilượngbanđầucủaN O (cóthểcólẫnNO haykhông)đãsửdụ 2 4 2 ng
mànồngđộcủaNO vàN O ởtrạngtháicânbằngcủahệnàysẽkháchệkhác. 2 2 4 Chúý:
-Mộthệthốngcânbằngkhôngcầnbấtcứnănglượngnàođểduytrìsựcânbằng.
-Khôngnênlẫnlộntrạngtháicânbằngvàtrạngtháitĩnh.Trạngtháitĩnhlàtrạngtháimàcác
nồngđộđềukhôngđổitheothờigian.
-Cânbằnghoáhọclàtrạngtháiđộngtrongđóchấ tthamgiaphảnứngvàsảnphẩmchuyểnđổi
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm 04/01/2013
BoYte-Hoaphantich Page16 of225
liêntụcchonhau.Tốcđộmấtđivàxuấthiệncủachúngbằngnhau.
Bảng2.1nêuvàidữliệuthựcnghiệmliênquanđếnphảnứngnàyở25độC.Nồngđộcủakhí
đượcdiễntảbằngnồngđộmolvàđượctínhtừsốphântửcủakhícómặttừlúcphảnứngbắtđầu
chođếnlúcphảnứngcânbằngxảyratrong1thểtíchcủabìnhcầu(tínhbằnglít).
Phântíchcácdữliệutừsựcânbằngsẽchothấytrongkhitỷsố
chonhữnggiátrị 
thayđổithìtỷsố
lạigầnnhưhằngđịnhvàtrungbìnhlà4,63x10-3.
GiátrịtrungbìnhnàygọilàhằngsốcânbằngKđốivớiphảnứngnàyở25độC. 
BiểuthứctoánhọccủahằngsốcânbằngđốivớihệNO -N O là 2 2 4 
Cũngcầnchúýlàsốmũ2của[NO2]trongbiểuthứctrênbằnghệsốcânbằngtỷlượngcủaNO2
trongphươngtrình(2.1).
Kháiniệmnàythuđượckhixétphươngtrìnhcủaphảnứngthuậnnghịch: A+B C+D (2.3)
A,B:Cácchấtthamgiaphảnứng
C,D:Sảnphẩmtạothành.
Phươngtrình(2.3)làbiểuthứctoánhọctuântheođịnhluậttácdụngkhốilượng. 
Bảng 2.1. Giá trị các tỷ số nồng độ của NO và N O 2 2 4 Nồng độ ban đầu (M)
Nồng độ cân bằng (M)
Giá trị các tỷ số nồng độ  [NO ] [N O ] [NO ] [N O ] 2 2 4 2 2 4   0,000 0,670 0,0547 0,643 0,0851 4,65  10-3 0,0500 0,446 0,0457 0,448 0,102 4,66  10-3 0,0300 0,500 0,0475 0,491 0,0967 4,60  10-3 0,0400 0,600 0,0523 0,594 0,0880 4,60  10-3 0,200 0,000 0,0204 0,0898 0,227 4,63  10-3 
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm 04/01/2013
BoYte-Hoaphantich Page17 of225
Hình 2.3. Biến đổi nồng độ của NO và N O theo thời gian 2 2 4
a) Lúc đầu chỉ có NO ; b) Lúc đầu chỉ có N O ; c) Lúc đầu có hỗn hợp NO và N O  2 2 4 2 2 4
3. HOẠT ĐỘ VÀ NỒNG ĐỘ
Khinóiđếnhoạtđộvànồngđộcầnxácđịnhrõ2loạinồngđộ:
-Nồngđộmol/l(phântửgam/l)chỉsốphântửgamchấttan(chấttancóthểlàphântử,ion)có
trongmột1000mldungdịch.
-Nồngđộmolanchỉsốphântửgamchấttancótrongmột1000gamdungdịch.
KháiniệmhoạtđộvàhệsốhoạtđộdonhàhoálýngườiHoaKỳLewisđưara(1907).Đểhiểurõ
hơnsẽxétthídụởbảng2.2
BiểuthứcđểtínhpHlàpH=-lg[H+](làmộtcôngthứcrấtquenthuộcđểdiễntảsựliênquan
giữapHvànồngđộmolcủaionH+).
Theobảng2.2,nếusosánhpHtínhtoántheocôngthứcvàpHđođượcquathựcnghiệmthìsẽ
nhậnthấycósaisốgiữagiátrịpHlýthuyếtvàthựcnghiệm.
LýdocósaisốnhưđãthấylàdobiểuthứcpH=-lg[H+]chỉchínhxáctrongmộtgiớihạnpha
loãngvàpHthậtsựtínhtheohoạtđộionhydrochứkhôngtínhtheonồngđộ. 
NghĩalàpH=-lgaH+ Hoạtđộa
củaionhydrocótrongmộtdungdịchđãchocóthểđượcxácđịnhbằngcáchđơ H+ n giảnlàđopH.
Bảng 2.2. Sự khác biệt về pH tính theo lý thuyết và thực nghiệm Nồng độ mol của HCl pH theo lý thuyết pH theo thực nghiệm Sai số pH  0,00050 3,30103 3,31 -0,00897 0,0100 2 2,04 -0.04 0,100 1 1,10 -0,1 0,4 0,39794 0,52 -0,12206
Mộtcáchtổngquát,giữahoạtđộvànồngđộcómốiliênquantheocôngthức:
a=Chaya=fC
vớia:hoạtđộ;(hoặcf):hệsốhoạtđộ;C:nồngđộmol;
Hoạtđộdựatrêncácnồngđộđãchođượcápdụngtốtđốivớicácdungdịchkhôngđiệnly(hay
cáchợpchấtphântử).Trongdungdịchphaloãng,hệsốhoạtđộthường=1chonênhoạtđộ=nồng độ.
Trongdungdịchđiệnly,docáctácđộngtươnghỗcủađiệntíchnêncầnquantâmđếnvàiyếutố
đặcbiệtđểtínhđượchệsốhoạtđộnhư:
- Lực ion:Khibànđếndungdịchionthìítnhấtphảibiếtvềlựcioncủadungdịchnàyvìngười
tatinrằnglựcionsẽảnhhưởngđếnhoạtđộion.ĐạilượngnàyđượckýhiệulàI 
MộtchấtđiệnlyM Xmđượcphânlythành: x  M m m+ x- xX =xM +mX
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm 04/01/2013
BoYte-Hoaphantich Page18 of225
CáciondươngMm+vàcácionâmXx-phảicùngcómặttrongmộtdungdịchvàkhôngcócách
nàođểtáchriênghoạtđộcủacáciondươngvàâm.Dovậy,thườngdùngđạilượnghoạtđộiontrung bình(a)  a=C(MmXx)-(m+x)
Đối với cả 2 ion dương và âm, C là nồng độ tỷ lượng của chất điện ly (stoichiometric concentration).
Trườnghợpnàyhệ số hoạt độ trung bìnhđượctínhtheobiểuthức: 
Trongđó+và-lầnlượtlàsốcationvàaniontrong1đơnvịcôngthứccủachấtđiệnly.
Ngoàira,phươngtrìnhDebyeHuckelmởrộng(cảitiếntừđịnhluậtgiớihạncủaDebyeHuckel)
cũnglàbiểuthứccócơsởchắcchắnđểlàmnhẹđicáchtínhnồngđộkhitínhtheohệsốhoạtđộ trungbình: 
TrongđóAlàhằngsốtuỳthuộcvàotínhchấtcủadungmôi(A=0,5085đốivớinướcở25oC),
z+vàz-làcácđiệntíchion,Ilàlựcionđượcxácđịnhtheophươngtrình:  I=½z 2 i mi
trongđóm lànồngđộcủaioni.Tómlại,Iđượctínhđếntấtcảcácioncóthểcótrongdungdị i ch này.
Đốivớicácdungdịchđậmđặc,việcsửdụngnồngđộtínhtheotrọnglượngcủadungmôi(nồng
độmolan)thườngcóthểcungcấpmộtướclượngtốthơnlàdùngnồngđộtínhtheothểtích(nồngđộ mol).
4. HẰNG SỐ CÂN BẰNG (HSCB)
4.1. Cách tính hằng số cân bằng
Địnhluậttácdụngkhốilượnglàđịnhluậtbiểudiễnmốiliênquangiữanồngđộ(hoạtđộ)của
cácchấtphảnứngvàcủasảnphẩmphảnứngởtrạngtháicânbằng.
Địnhluậttácdụngkhốilượngchỉápdụngđượcvớicácdungdịchlýtưởnglàdungdịchcủacác
chấtkhôngđiệnlyvàcácchấtđiệnlyyếuvớinồngđộrấtloãng(hoạt độ).Trongthựctế,thường
thườngnồngđộcủacácdungdịchkhôngtuântheođộphaloãngmộtcáchchínhxác.
Trongtrườnghợpcácchấtđiệnlymạnhhoặccácchấtđiệnlyyếunhưngnồngđộcaothìsựsai
lệchrấtlớn,đâylàgiớihạncủađịnhluậttácdụngkhốilượng.Vìthếkhiápdụngđịnhluậttácdụng
khốilượngchỉnhậnđượccáckếtquảgầnđúng.Tuyvậy,trongnhiềutrườnghợpđộchínhxácnày
vẫnchấpnhậnđượcvớicácmụcđíchthựctiễn.
Thídụ:đốivớiphảnứngởtrạngtháicânbằng
mA+nB pC+qD (2.4) Nếu tính theo hoạt độ
Khimộtphảnứngđạttrạngtháicânbằngthìtỉsốgiữatíchcáchoạtđộcủacácsảnphẩmphản
ứng(đượcnângluỹthừavớisố mũbằnghệsốtỉlượngtrongphươngtrìnhphảnứng)vàtíchtương
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm 04/01/2013
BoYte-Hoaphantich Page19 of225
ứngcủacácchấtphảnứnglàmộthằngsố(ởnhiệtđộchosẵn).
Khiđạtcânbằngthìtỉsố ( 2.5) 
K đượcgọilàHSCB,trongđóa ,a ,a ,a làhoạtđộcânbằngcủacácchấtphảnứ a A B C D ng(A,B)
vàcácsảnphẩmphảnứng(C,D);m,n,p,qlàcáchệsốtỉlượngtươngứng. Nếu tính theo nồng độ
Thaychohoạtđộ,HSCBcũngcóthểbiểudiễnquanồngđộC ,ápsuấtriêngP hoặcphầ i i nmol
X củacáccấutửitươngứng.TrongcáctrườnghợpnàyHSCBđượckíhiệuK ,K ,K . i c p x 
K -hằngsốcânbằng: c (2.6) 
Trongphươngtrình2.6
[A],[B],[C],[D]:nồngđộcânbằngtươngứngcủachấtphảnứngvàsảnphẩm,
m,n,p,q:cáchệsốcânbằng(cáchệsốtỉlượngtươngứng).
Nếucoi(2.4)làphảnứngcơbản(xảyratrongmộtgiaiđoạn,mộtvachạm)theochiềutừtrái
sangphảithìtốcđộphảnứngtheochiềuthuậnđượcbiểudiễnbằngphươngtrình: (2.7)  
Trongđó,V làtốcđộphảnứng;m,nlàcáchệsốtỉlượng; 1
K :hằngsốtốcđộ;[A]và[B]lànồngđộtươngứngcủachấtphảnứngAvàBởthờiđiểmkhả 1 o sát.
Nếucoi(2.4)làphảnứngcơbảnhaichiều,thuậnvànghịch,V làtốcđộphảnứngxả 2 yratheo
chiềungượclại.PhảnứngđượcđặctrưngbằnghaihằngsốtốcđộK vàK với 1 2  (2.8) 
KhiphảnứngđạttớitrạngtháicânbằngthìV =V  1 2 
NghĩalàK [A]m 1 [B]n=K2[C]p[D]q (2.9) 
Trênthựctế,(2.4)thườngbiểudiễnmộtphảnứngphứctạp(baogồmnhiềugiaiđoạn,quanhiều
vachạm)thìbiểuthức(2.6)nóichungkhôngđúng.Trongtrườnghợpnàyhàmtốcđộphảnứngphụ
thuộcnồngđộcódạngphứctạp.Chỉtrongmộtsốtrườnghợptốcđộphảnứngcóthểbiểudiễnbằng hàm mũ:  (2.10)
Trongđón1vàn2tươngứnglàbậcphảnứngtheocáccấutử1và2.C:nồngđộcủacácchất
thamgiahoặcsảnphẩmtạ othànhsauphảnứ ng.
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm 04/01/2013
BoYte-Hoaphantich Page20 of225 Nhưvậy,n1   mvàn2 
 n.Bậcphảnứnglàđạilượngđượcxácđịnhbằngthựcnghiệm,không
liênquanđếncáchệsốtỉlượng.Bậccóthểlàsốnguyên,phânsốhaysốkhông.
4.2. Hằng số cân bằng của các phản ứng hay sử dụng trong hoá học phân tích
4.2.1. Hằng số cân bằng của các phản ứng phân ly (HSPL)
Làhằngsốcânbằngcủaphảnứngphânlymộtchất.
Thídụ:đốivớiphảnứngphânlyacidyếuHA:  HA=H++A- 
K đượcgọilàHSPLnhiệtđộng;a:hoạtđộcủaionhoặcphântử;g:hệsốhoạtđộ.Trongnhữ a ng
trườnghợp,khicóthểchấpnhậnhệsốhoạtđộkhôngđổi: 
K' đượcgọilàHSPLđiềukiện.K phụthuộcnhiệtđộ,khôngphụthuộcnồngđộ;cònK' ph a a a ụ
thuộccảnồngđộvànhiệtđộ.BêncạnhK ngườitacòndùngkháiniệmpK =-lgK . a a a 
Thídụ.ĐốivớiacidaceticCH3COOHở25oC,Ka=1,754.10-5vàpKa=4,76.
Tronghằngsốphânlyngườitacóthểlàmrõhơnvàihằngsốkháclà:
a) Hằng số phân ly acid (phản ứng acid –base)
Phảnứngcủamộtacidvớidungmôi(nhưnước)đươcgọilàphảnứngphânlyacid.Acidchia làm2loại:
-AcidmạnhnhưlàHClchuyểnhếtprotoncủanóchodungmôi.
-Acidyếunhưacidacetickhôngthểchohếtprotonacidcủanóchodungmôi.Thayvàođóhầu
hếtacidcònlạikhôngphânly,chỉmộtphầnnhỏhiệndiệndướidạngbaseliênhợp
CH3 COOH(nước)+H2O(l) H3O+(nước)+CH3COO-(nước) (2.11)
HằngsốcânbằngcủaphảnứngnàyđượcgọihằngsốphânlyacidK .K củ a a aacidaceticlà1,75 x10-5 
Chúý:nồngđộcủanướccóthểbỏquatrongbiểuthứctínhK vìgiátrịquálớnkhôngbịả a nh
hưởngbởiphảnứngphânly. ĐộlớncủaK cungcấpthôngtinvềlựctươngđối củaacidvớiK a a
càngnhỏthìacidcàngyếu.(trìnhbàytrong chương7)
b) Hằng số phân ly base (phản ứng acid –base):
Hằngsốphânlybaselàhằngsốcânbằnggiữabaseyếuvàprotonmàbasenhậnđểtạonênacid vàacidđó.
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm 04/01/2013