Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ
Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi,
Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ.
Mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội,
Nhịp chày nghiêng, giấc ngủ em nghiêng.
Mồ hôi mẹ rơi má em nóng hổi,
Vai mẹ gầy nhấp nhô làm gối,
Lưng đưa nôi và tim hát thành lời:
- Ngủ ngoan a kay ơi, ngủ ngoan a kay hỡi,
Mẹ thương a-kay, mẹ thương bộ đội
Con mơ cho mẹ hạt gạo trắng ngần,
Mai sau con lớn vung chày lún sân…
Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi,
Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ.
Mẹ đang trỉa bắp trên núi Ka-lưi
Lưng núi thì to, mà lưng mẹ nhỏ,
Em ngủ ngoan em, đừng làm mẹ mỏi.
Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi,
Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng.
- Ngủ ngoan a-kay ơi, ngủ ngoan a kay hỡi,
Mẹ thương a-kay, mẹ thương làng đói.
Con mơ cho mẹ hạt bắp lên đều
Mai sau con lớn phát mười Ka-lưi…
Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi,
Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ.
Mẹ đang chuyển lán, mẹ đi đạp rừng.
Thằng Mỹ đuổi ta phải rời con suối
Anh trai cầm súng, chị gái cầm chông,
Mẹ địu em đi để dành trận cuối.
Từ trên lưng mẹ em đến chiến trường,
Từ trong đói khổ em vào Trường Sơn.
- Ngủ ngoan a kay ơi, ngủ ngoan a kay hỡi,
Mẹ thương a-kay, mẹ thương đất nước.
Con mơ cho mẹ được thấy Bác Hồ,
Mai sau con lớn làm người Tự do.
I. Đôi nét về tác giả Nguyễn Khoa Điềm
- Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943, trong một gia đình trí thức cách mạng.
- Quê của ông ở làng An Cựu, thành phố Huế.
- Sau khi tốt nghiệp Trường Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964, Nguyễn Khoa Điềm
về quê hương miền Nam tham gia chiến đấu.
- Ông thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ của dân tộc.
- Nguyễn Khoa Điềm từng giữ nhiều chức vụ quan trọng: Tổng thư ký Hội Nhà văn
Việt Nam (khóa V), nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX,
Trưởng Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương.
- Năm 2000, ông được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.
II. Giới thiệu về Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ
1. Hoàn cảnh sáng tác
Bài thơ được Nguyễn Khoa Điềm sáng tác năm 1971, khi đang công tác ở chiến khu miền tây Thừa Thiên. 2. Bố cục Gồm 3 phần:
● Phần 1. Từ đầu đến “Mai sau con lớn vung chày lún sân”: lời ru khi mẹ cuộc
sống sinh hoạt hằng ngày.
● Phần 2. Tiếp theo đến “Mai sau con lớn phát mười Ka-lưi”: lời ru trong lao động sản xuất.
● Phần 3. Còn lại: lời ru trong chiến đấu. 3. Ý nghĩa nhan đề
- Khúc hát ru: gợi về những âm hưởng sâu lắng quen thuộc trong tâm hồn mỗi người.
- Những em bé: hình ảnh khái quát về một thế hệ những con người được nuôi
dưỡng, lớn lên từ những lời ru của mẹ.
=> Ca ngợi người mẹ miền núi nói riêng, cũng như người mẹ Việt Nam nói chung.
Đó là những người phụ nữ bình dị, tần tảo và giàu đức hy sinh. 4. Thể thơ
Bài thơ “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” được sáng tác theo thể thơ tự do. 5. Mạch cảm xúc
Mạch cảm xúc được phát triển theo lời ru của người mẹ, trong từng hoàn cảnh khác
nhau với những cung bậc khác nhau. Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ là
khúc ru nồng nàn cảm xúc yêu thương của người mẹ dành cho đứa con của mình.
Và trong bất cứ hoàn cảnh nào, dù lao động vất vả hay đối mặt với kẻ thù hiểm nguy
thì lời ru con vẫn luôn ngân vang trong tim mẹ.
6. Ý nghĩa của khúc hát ru
- Lời hát ru có ba khúc, mỗi khúc có hai khổ và đều mở bầu bằng hai câu “Em cu
Tai… đừng rời lưng mẹ” rồi kết thúc bằng lời trực tiếp của người mẹ “Ngủ ngoan a-kay hỡi…”.
- Việc lặp đi lặp lại những câu, cách ngắt nhịp như vậy tạo ra âm điệu nhịp nhàng
như của lời ru. Nhưng mỗi khúc ca khác nhau lại có sự khác nhau về đối tượng (mở
rộng hơn): từ thương các chiến sĩ bộ đội - thương dân làng - thương đất nước.
- Qua các khúc ru, có thể cảm nhận tình cảm của người mẹ đối với con là bao la,
rộng lớn và vĩ đại. Mối liên hệ giữa lời ru trực tiếp của người mẹ với hoàn cảnh,
công việc mà mẹ đang làm ở từng đoạn thơ, về sự phát triển của tình cảm và ước
vọng của mẹ qua ba khúc ru:
● Hình ảnh mẹ đang làm những công việc hàng ngày - tình thương dành cho
các chiến sĩ cách mạng - mong muốn con khỏe mạnh.
● Hình ảnh mẹ đang lao động sản xuất - thương dân làng đói - mong con trở
thành tráng sĩ giúp làng lao động vượt đói nghèo.
● Hình ảnh mẹ xông pha vào chiến trường - thương đất nước - mong con gặp
Bác Hồ tức là trong đến ngày độc lập, tự do. 7. Nội dung
Bài thơ “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” đã thể hiện tình yêu thương
con gắn với lòng yêu nước, với tinh thần chiến đấu của người mẹ miền tây Thừa Thiên. 8. Nghệ thuật
Giọng điệu ngọt ngào, trìu mến; sử dụng các biện pháp tu từ nhân hóa, điệp ngữ, ẩn dụ… 9. Mở bài
- Mở bài phân tích: Nguyễn Khoa Điềm thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong
kháng chiến chống Mỹ của dân tộc. Một trong những tác phẩm hay của ông là Khúc
hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ. Tác phẩm đã gửi gắm (nội dung vấn đề cần
nghị luận) đến với người đọc.
- Mở bài cảm nhận: Một trong bài thơ hay của Nguyễn Khoa Điềm phải kể đến Khúc
hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ. Tác phẩm đã để lại trong lòng tôi những ấn
tượng sâu sắc về tình yêu thương con gắn với lòng yêu nước, với tinh thần chiến
đấu của người mẹ miền tây Thừa Thiên. 10. Kết bài
- Kết bài phân tích: Bài thơ “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” đã thể hiện
tình yêu thương con gắn với lòng yêu nước, với tinh thần chiến đấu của người mẹ
miền tây Thừa Thiên. Tác phẩm mang đậm phong cách sáng tác của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm.
- Kết bài cảm nhận: Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ gửi gắm những tình
cảm thật chân thành, xúc động của người mẹ miền tây Thừa Thiên. Tác phẩm mang
đậm phong cách sáng tác của Nguyễn Khoa Điềm.
III. Dàn ý phân tích bài thơ (1) Mở bài
Giới thiệu về nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm, bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ. (2) Thân bài
a. Lời ru trong lao động sản xuất a.1. Đoạn thơ đầu tiên
- Cách gọi: “Em cu Tai” - đầy thân thương, tình cảm. Công việc giã gạo tuy vất vả
nhưng tình yêu mẹ dành cho con lại vô cùng sâu sắc.
- Hai mẹ con như chung cùng một nhịp đập: “nhịp chày nghiêng - giấc ngủ em
nghiêng”, “mồ hôi mẹ rơi” - “má em nóng hổi”.
- Tấm thân của mẹ chở che cho con: “vai gầy” - làm gối, “lưng” - đưa nôi còn “trái tim” - hát thành lời. a.2. Đoạn thơ thứ hai
- Tình cảm của mẹ: không chỉ yêu thương con sâu sắc mà con yêu thương bộ đội
ngày đêm chiến đấu vì đất nước.
- Hai câu cuối: “Con mơ cho mẹ hạt gạo trắng ngần…” - gửi gắm một ước mơ, về
con trong tương lai sẽ trở thành một chàng trai khỏe mạnh, cường tráng.
b. Lời ru trong lao động sản xuất b.1. Đoạn thơ đầu tiên
- Điệp cấu trúc: “Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi/Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng
mẹ” mang âm hưởng lời ru ngọt ngào.
- Hình ảnh đối lập: “lưng núi to mà lưng mẹ nhỏ” làm nổi bật sự gian khổ, vất vả của
mẹ trong công việc lao động.
- Đặc biệt là hình ảnh ẩn dụ “mặt trời”: nếu mặt trời của thiên nhiên đem lại ánh
sáng, sự sống cho vạn vật thì “mặt trời của mẹ” chính là lẽ sống, niềm tin trong cuộc sống của mẹ. b.2. Đoạn thơ thứ hai
- Tình yêu thương của mẹ không chỉ dành cho con mà còn cả dân làng phải chịu đói
khổ trong những năm chiến tranh.
- Hai câu cuối: “Con mơ cho mẹ hạt bắp lên đều…” gửi gắm về ước tương lai con sẽ
trở thành một dũng sĩ “phát mười Ka-lưi” đem lại cuộc sống no đủ cho dân làng.
c. Lời ru trong chiến đấu c.1. Đoạn thơ đầu tiên
- Khi giặc đến, mẹ phải “chuyển lán, đạp rừng”, cùng với mọi người bảo vệ căn cứ
chiến đấu của bộ đội.
- “Mẹ địu em đi để giành trận cuối”: mẹ xông pha vào nơi chiến trường Trường Sơn
ác liệt, hai chữ “trận cuối” thể hiện một niềm tin chiến thắng.
- Hình ảnh em vẫn ngủ trên lưng mẹ gợi sự yên bình trong chiến tranh. c.2. Đoạn thơ sau
- Tình thương của mẹ mở rộng ra dành cho đất nước.
- Hai câu cuối: “Con mơ cho mẹ được thấy Bác Hồ…” gợi ước mơ con trưởng thành
được gặp Bác Hồ - vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc, khi đó đất nước sẽ tự do, độc lập. (3) Kết bài
Khẳng định lại giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ.