Biện Chứng Giữa Lực Lượng Sản Xuất Và Quan Hệ Sản Xuất | Môn Triết học Mác - Lênin - Trường Cao đẳng Kinh tế Công nghiệp Hà Nội

lOMoAR cPSD| 58583460
2. Biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất
a. Phương thức sản xuất
Bất cứ quá trình sản xuất vật chất nào, cũng được tiến hành
với mục đích nhất định và theo những cách xác định. Cách
thức tiến hành đó là phương thức sản xuất.
- Phương thức sản xuất
+ Khái niệm: Phương thức sản xuất là cách thức con người
tiến hành quá trình sản xuất vật chất ở những giai đoạn
lịch sử nhất định của xã hội loài người.
+ Kết cấu của phương thức sản xuất: Là sự thống nhất giữa
lực lượng sản xuất ở trình độ nhất định và quan hệ sản xuất tương ứng. - Lực lượng sản xuất
Biểu hiện mối quan hệ giữa con người với tự nhiên trong quá trình sản xuất
+ Khái niệm: Lực lượng sản xuất là sự kết hợp giữa người
lao động với tư liệu sản xuất, tạo ra sức sản xuất và năng
lực thực tiễn làm biến đổi các đối tượng vật chất của giới
tự nhiên theo yêu cầu nhất định của con người và xã hội.
+ Kết cấu của lực lượng sản xuất: *
Người lao động: Là toàn bộ thể lực (sức khỏe và sự
dẻodai) và trí lực (trình độ, kỹ năng, kinh nghiệm, năng
lực sáng tạo) kết hợp với các yếu tố đạo đức, tâm lý... biết
sử dụng tư liệu sản xuất để tạo ra của cải vật chất. *
Tư liệu sản xuất: Là toàn bộ điều kiện vật chất cần
thiếtđể tổ chức sản xuất, bao gồm đối tượng lao động và tư liệu lao động lOMoAR cPSD| 58583460
Đối tượng lao động: Là những khách thể tự nhiên, nhưng
không phải là toàn bộ giới tự nhiên, mà chỉ là một bộ phận
của giới tự nhiên, được con người sử dụng để sản xuất ra
của cải vật chất. Đối tượng lao động gồm hai dạng: dạng
tự nhiên sẵn có và dạng nhân tạo.
Tư liệu lao động: Là yếu tố vật chất của sản xuất, con
người dựa vào để tác động lên đối tượng lao động, nhằm
biến đổi đối tượng lao động thành sản phẩm đáp ứng yêu
cầu sản xuất. Tư liệu lao động gồm hai bộ phận: công cụ
lao động và phương tiện lao động (công cụ lao động là vật
nối trung gian giữa người và tư liệu lao động, phương tiện
lao động gián tiếp tham gia vào quá trình sản xuất). *
Khoa học: Trong sự phát triển của lực lượng sản
xuất,khoa học đóng vai trò to lớn và quan trọng, một mắt
xích không thể tách rời trong sản xuất. Trong thời đại ngày
nay, cuộc cách mạng công nghệ lần thứ 4 đang phát triển,
cả người lao động và công cụ lao động được trí tuệ hóa,
nền kinh tế của nhiều quốc gia phát triển đang trở thành nền kinh tế tri thức.
Tóm lại: Các yếu tố có quan hệ chặt chẽ trong quá trình
sản xuất, trong đó công cụ là yếu tố động, cách mạng và
quan trọng nhất, là thước đo trình độ chinh phục tự nhiên
của con người, là tiêu chuẩn phân biệt các thời đại kinh tế. - Quan hệ sản xuất
Biểu hiện mối quan hệ giữa con người với con người trong quá trình sản xuất
+ Khái niệm: Là tổng hợp các quan hệ kinh tế - vật chất
giữa người với người trong quá trình sản xuất vật chất.
+ Kết cấu của quan hệ sản xuất: Quan hệ sản xuất bao gồm 3 mặt lOMoAR cPSD| 58583460 *
Quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất: Là quan hệ
xuấtphát, cơ bản, trung tâm của quan hệ sản xuất, có vai
trò quyết định các quan hệ khác. *
Quan hệ về tổ chức quản lý sản xuất: Là quan hệ
giữacác tập đoàn người trong việc tổ chức và phân phối lao động. *
Quan hệ về phân phối sản phẩm lao động: Là quan
hệgiữa các tập đoàn người trong việc phân phối sản phẩm
lao động xã hội, nói lên cách thức và quy mô của cải vật
chất mà các tập đoàn người được hưởng.
Tóm lại: Ba mặt này có quan hệ hữu cơ, tác động qua lại,
chi phối, ảnh hưởng lẫn nhau. Trong đó, quan hệ về sở hữu
tư liệu sản xuất giữ vai trò quyết định bản chất và tính chất của quan hệ sản xuất.
b. Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ
phát triển của lực lượng sản xuất -
Tính thống nhất giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sảnxuất
Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là hai mặt của một
phương thức sản xuất, có tác động biện chứng, trong đó
lực lượng sản xuất quyết định quan hệ sản xuất, còn quan
hệ sản xuất tác động trở lại đối với lực lượng sản xuất. -
Vai trò quyết định của lực lượng sản xuất đối với quanhệ sản xuất
+ Lực lượng sản xuất quyết định sự hình thành quan hệ sản xuất: *
Nếu không có lực lượng sản xuất thì không có
quátrình sản xuất, do đó, không có quan hệ giữa người với
người trong quá trình sản xuất, tức là không có quan hệ sản xuất. lOMoAR cPSD| 58583460
+ Lực lượng sản xuất quyết định sự biến đổi của quan hệ sản xuất
Trong mỗi phương thức sản xuất có hai mặt là lực lượng
sản xuất và quan hệ sản xuất, trong đó lực lượng sản xuất
là nội dung của quá trình sản xuất có tính năng động,
thường xuyên vận động phát triển, còn quan hệ sản xuất là
hình thức xã hội của quá trình sản xuất có tính ổn định
tương đối, nội dung quyết định hình thức, do đó lực lượng
sản xuất quyết định sự biến đổi của quan hệ sản xuất diễn ra như sau: *
Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất phát triểnkhông đồng bộ:
Lực lượng sản xuất phát triển nhanh hơn, do trong lực
lượng sản xuất có yếu tố động là công cụ sản xuất, vì trong
quá trình sản xuất, người lao động luôn tìm cách cải tạo
công cụ lao động để bớt nặng nhọc và năng suất cao hơn.
Mặt khác, khi con người sử dụng công cụ lao động mới sẽ
tích lũy được kinh nghiệm và kỹ năng lao động, nhờ vậy
trình độ của người lao động được nâng cao. Như vậy lực
lượng sản xuất được nâng lên một trình độ mới.
Trong khi đó, quan hệ sản xuất phát triển chậm hơn vì gắn
với các thiết chế xã hội, tập quán, thói quen lao động, với
lợi ích giai cấp thống trị (giai cấp thống trị luôn muốn duy
trì kiểu quan hệ sản xuất có lợi cho mình). *
Khi lực lượng sản xuất phát triển đến một trình độ
nhấtđịnh làm cho quan hệ sản xuất từ chỗ phù hợp trở
thành không phù hợp, đó là trạng thái mâu thuẫn giữa lực
lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, mâu thuẫn này ngày
càng gay gắt làm cho quan hệ sản xuất “trở thành xiềng
xích của lực lượng sản xuất”. lOMoAR cPSD| 58583460 *
Một đòi hỏi khách quan là phải xóa bỏ quan hệ
sảnxuất cũ, thiết lập quan hệ sản xuất mới phù hợp với
tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất mới, thúc đẩy
lực lượng sản xuất tiếp tục phát triển. Khi thay thế quan
hệ sản xuất cũ bằng quan hệ sản xuất mới tức là phương
thức sản xuất cũ mất đi, phương thức sản xuất mới ra đời để thay thế.
- Sự tác động trở lại của quan hệ sản xuất đối với lực lượng sản xuất
+ Quan hệ sản xuất là hình thức xã hội của quá trình sản
xuất có tính độc lập tương đối, không phụ thuộc hoàn toàn
vào lực lượng sản xuất, nên tác động mạnh mẽ trở lại lực lượng sản xuất.
+ Vai trò tác động của quan hệ sản xuất đối với lực lượng
sản xuất được thực hiện thông qua sự phù hợp biện chứng
giữa quan hệ sản xuất với trình độ phát triển của lực lượng
sản xuất. Nếu quan hệ sản xuất “đi sau” hay “vượt trước”
trình độ phát triển của lực lượng sản xuất đều là không phù hợp.
+ Sự tác động của quan hệ sản xuất đối với lực lượng sản
xuất diễn ra theo hai chiều hướng: *
Thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản xuất,
nếuquan hệ sản xuất phù hợp với lực lượng sản xuất. *
Kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất,
nếuquan hệ sản xuất không phù hợp với trình độ phát triển
của lực lượng sản xuất.
+ Việc giải quyết mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và
quan hệ sản xuất được điều chỉnh theo các hướng sau: *
Trong xã hội có đối kháng giai cấp: điều chỉnh
quakhủng hoảng, cách mạng xã hội. lOMoAR cPSD| 58583460 *
Trong xã hội xã hội chủ nghĩa: điều chỉnh bằng cơ
chế,chính sách pháp luật của nhà nước.
Tóm lại: Đây quy luật phổ biến tác động trong toàn bộ tiến
trình lịch sử nhân loại, làm cho lịch sử xã hội loài người
là lịch sử kế tiếp nhau từ thấp đến cao.
- Ý nghĩa trong đời sống xã hội
+ Trong thực tế, muốn phát triển kinh tế phải bắt đầu từ
phát triển lực lượng sản xuất, trước hết là phát triển lực
lượng lao động và công cụ lao động.
+ Muốn xóa bỏ quan hệ sản xuất cũ, thiết lập quan hệ sản
xuất mới phải căn cứ từ trình độ phát triển của lực lượng
sản xuất, từ tính tất yếu của nền kinh tế, yêu cầu khách
quan của quy luật kinh tế, chống tùy tiện, chủ quan, duy tâm, duy ý chí.
+ Đảng cộng sản Việt Nam đã vận dụng đúng đắn, sáng
tạo quy luật này, đem lại hiệu quả to lớn trong thực tiễn: *
Trước đổi mới, nền sản xuất ở nước ta có hai hình
thứcsở hữu: sở hữu tập thể và sở hữu toàn dân (thực chất
là sở hữu nhà nước), trong khi lao động thủ công là chủ
yếu, công nghiệp thì nhỏ lẻ. Quan hệ sản xuất không phù
hợp với trình độ lực lượng sản xuất, do đó sản xuất không phát triển. *
Trong đổi mới, nhận thấy được tính chất phân tán
trìnhđộ lực lượng sản xuất của nước ta. Đảng cộng sản
Việt Nam tổ chức lại nền sản xuất, phát triển nền kinh tế
hàng hóa nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ
nghĩa, vì vậy nền kinh tế trở nên năng động, năng suất lao động cao.