Các vấn đề về hệ giá trị Việt Nam - Văn hóa dân gian | Trường Đại học Khánh Hòa

MấyvấnđềvềhệgiátrịViệtNam HồSĩQuý
ViệnThôngtinKhoahọcXãhội,ViệnHànlâmKhoahọcXãhộiViệtNam
Ngàynhậnbài27.2.2015,ngàychuyểnphảnbiện6.3.2015,ngàynhậnphảnbiện26.3.2015,ngàychấpnhậnđăng3.4.2015
NóiđếnhệgiátrịViệtNam,ngườitathườnghiểuđólàhệgiátrịcủangườiViệt-ngườiViệtNamnói
chung,gồmtấtcả54dântộcvới8nhómngônngữchủyếu.Nhưnglạichẳngcógìsainếuaiđógọi
đólàhệgiátrịvănhóaViệtNam.Điềunàydosựthốngnhấtnộitạigiữavănhóavàconngườiquy
định.Nóiđếnvănhóalànóiđếnconngười.Khôngcóthứvănhóanàokhôngthuộcvềconngười,
khôngliênhệgìvớiconngười.Ởgiátrị,sựthốngnhấtgiữavănhóavàconngườiđạtđếnđộrấtcao,
nếukhôngmuốnnóilàcaonhất.Giátrịthểhiệnmặtvănhóacủasựđánhgiá.Hay-dở,tốt-xấu,cao
cả-thấphèn,thànhđạt-thấtbại,tiếnbộ-tụthậu…đókhôngchỉlànhữngphẩmchấtnằmtrongđối
tượng,làthuộctínhcủađốitượng,màcònlàcáinằmgiữađốitượngvàconngười,ngườiđánhgiá.
Nhucầuvàlợiíchkhácnhaugiữanhữngngườiđánhgiá,giữacáccộngđồngkhácnhau,chophép
đốitượngđánhgiáhiệnratrướcmắtconngườivớinhữngdiệnmạocóthểkhácnhau.
Tuynhiên,nóinhưvậylạikhôngcónghĩarằng,đánhgiálàcáigìđócóthểtùytiệnhayvônguyên
tắc.Sựtiếnbộcủacộngđồngthếgiớingàynaysinhranhữngnguyêntắcchung,nhữngquyluật
chungvàcảnhữngmựcthướcchung.Thoátlykhỏinhucầuchung,mựcthướcchungcủacộngđồng
haycủatoànnhânloại,conngườicóthểtuộtrakhỏivănhóa.Điềunàyvôcùnghệtrọngđốivớiviệc
xácđịnhhệgiátrịViệtNam.
Từkhóa:giátrịquan,hệgiátrịViệtNam,vănhóa.
Chỉsốphânloi5.11 Kháiniệm
tháchthức,luôncảitiến;tìmkiếmvàxemxét;tôn
HệgiátrịhayBảnggiátrị(ValueSystem,trong trọng;làmviệctheonhóm[3].
khá nhiều trường hợp Values Code, Ethics Code,
Hệgiátrịvớinghĩalàbảnggiátrịlýtưởng,chính
CoreValuescũngđượchiểutươngđươnglàHệgiá thống,chủyếuhaycơbảncủamộtdântộc-quốc
trị,BảnggiátrịtrongtiếngViệt).Vớiđasốcáctài gia hay một vùng văn hóađược dùng ít phổ biến
liệu,hệgiátrịđượchiểulàthuậtngữ/kháiniệmdùng hơn.
đểchỉmộttậphợpcácgiátrị,đượcthểhiệndưới
dạngcácphẩmchất,cácnguyêntắc,cáclýtưởng,
HệgiátrịcốtlõiMỹđượcRobinWil iamsxácđịnh
vàcảcác triếtlý…địnhhướngchohoạtđộngcủa năm1970gồm:bìnhđẳngvềcơhội,thànhtựuvà
mộtcôngty,mộthãng,mộtdoanhnghiệp,mộtviện thànhcông,tiệnlợivềvậtchất,hoạtđộngvàcông
nghiêncứu,mộttrườngđạihọc,mộtkháchsạn,hay việc,thựcdụngvàhiệuquả,tiếnbộ,khoahọc,dân
một ngành hoạt động…thuộc các lĩnh vựcthương chủvàsáng kiến, tựdo [4]. Bên cạnh quanniệm
mại, côngnghiệp,dịchvụ, sảnxuấtvàđôikhicả củaRobinWil iams,cácgiátrịcốtlõiMỹcũngđược
trongcáclĩnhvựcthuộcxãhội,giáodục,quânsự, nhiều học giả khác xácđịnh và trìnhbày (thường
chínhtrị,tôngiáo…
khônggiốngnhau).Chẳnghạn,cánhân,bìnhđẳng,
duyvật,khoahọcvàcôngnghệ,tiếnbộvàthayđổi,
Chẳnghạn,hệgiátrịcủaquânđộiMỹđượcghi
làtrungthành,nghĩavụ,tôntrọng,danhdự,chuẩn cạnhtranh,năngđộng,thiệnnguyện,hoạtđộngvà
mực,dũngcảm[1].HệgiátrịcủaHãngAccenture thànhtựuhướngđích[5].
là:cóchiếnlượcquảnlý,thuhútnhântài,xâydựng
VớiSingapore,5quanđiểm chungđịnhhướng
hệ thống khách hàng đẳng cấp, một mạng thống giátrịvănhoáđạođứccủaquốcgianàyđượcxác
nhấttoàncầu,tôntrọngcánhân,toànvẹn[2].Hay địnhlà:1/Quốcgiatrênhết,xãhộiđầutiên;2/Gia
chẳnghạnhệgiátrịcủaHãngToyotalà:chấpnhận đìnhlàgốc,xãhộilàthân;3/Quantâmgiốngnhau,
Email:hosiquy.thongtin@gmail.com
 
đồng cam cộng khổ; 4/ Tìm cái tương đồng, gạt cái bất
20(,(21,(10
đồng,hiệpthươngcùnghiểubiết;5/Chủngtộchàihòa,tôn ((0 giáokhoandung[6].

Với khối EU, hệ giá trịcốt lõilà:đoànkết,bền vững, xppdu
tráchnhiệm,anninh,thúcđẩycácgiátrịcủachâuÂura
Vietnam value system  is commonly
thếgiới.Tựdocánhân-đượccoilàgiátrịtrungtâmxuyên
understood as the value system of
quatấtcảcácgiátrịnày[7].
the Vietnamese people in general,
Nhắclạihaicáchsửdụngkháiniệmhệgiátrịnhưtrên,
includingallthe54ethnicgroupswith
chúngtôimuốnlưuýrằng,thựcrakháiniệmnàycũngkhá
8 major language groups; however,
tươngđối, khôngthậtchặtchẽ,không nhấtthiếtlàphản
there is nothing wrong if someone
ánhchínhxácgiátrịthực,kháchquancủađốitượng.Hơn
calls it the cultural value system of
thếnữa,giátrịnàocũnglàcáithểhiệnquanhệchủ/khách
Vietnam. This is due to the intrinsic
quangiữangườiđánhgiávàđốitượngđượcđánhgiá,nên
unity between culture and people -
speaking of culture is speaking of
mớicótìnhtrạngvớicácquanniệmkhácnhau,giátrịcủa
people. There is no culturethat does
cùngmộtquốcgia-dântộclạithườngđượckháiquátthành
not belong to humans, not relate to
nhữnghệgiátrịvớicácgiátrịcụthểkhônggiốngnhau.
humans. In term of value, the unity
Dovậy,trongviệcxácđịnhhệgiátrịcủamộtquốcgia-
between human and culture reaches
dântộcnhưViệtNam,kháiniệmhệgiátrịcóthểđượchiểu
a very high level, if not want to say
theomấynghĩanhưsau:
the highest. The value presents the
culture of evaluation. Good - bad,
-Chỉbaogồmcácgiátrịđangtồntạithựctrongthựctế.
kind -evil,noble- humble,success-
Việcxácđịnhhệgiátrịtrướchếtlàgọitênchochínhxác
failure, progress - limitation... arenot
cácgiátrịthựcđó.
onlythequalitiesinsidetheobjectand
-Baogồmcácgiátrịlýtưởng,kỳvọng,cóýnghĩđịnh
theattributeoftheobjectbutalsothe
hướngđốivớihànhvicủaconngười,đốivớihoạtđộngcủa
thing located between the object and
cácthiếtchếxãhộivàđốivớichiềuhướngpháttriểncủa
people, evaluators. The requirements
andbenefitsdifferbetweenevaluators,
mộtdântộc-quốcgia.
betweendifferentcommunities,which
-Baogồmcácgiátrịvừatồntạithựctrongthựctế,vừa
allows the object to be visible to
làthiêngliêng,lýtưởngđểđịnhhướnghànhđộng.
people under the appearances which mayvary.
Vớibấtcứhệgiátrịcủamộtquốcgia-dântộcnào,câu
However, to say so does not mean
hỏiphảnbáchócbúabaogiờcũnglà,tạisaolạicoinhững
that the evaluation is something that
giátrịđólàthuộchệgiátrịcủadântộc-quốcgiađó;lẽ
can arbitrary or unscrupulous. The
nàocácquốcgia-dântộckháckhôngcónhữnggiátrịnhư
progress of the world community
vậy.Chẳnghạn,khinóingườiViệtNamyêunước,cầncù,
today creates the general principles,
hiếuhọc,thươngngười…,cáclýlẽphảnbácthườnglà,dân
the general rules, and the general
tộc nàomàchẳngyêunước,yêulaođộng,tráchnhiệm,
standards.Escapingfromthecommon nhânvăn...
needs, common standards of the
Trongcuốnsách“VềgiátrịvàgiátrịchâuÁ”xuấtbản
community or mankind, people may
slip away from the culture. This is
năm2005,táibảnnăm2006,chúngtôiđãchỉra,sựkhác
extremely important for determining
biệtởđâykhôngphảilàkhácbiệtvềgiátrị,màlàkhácbiệt
thevaluesystemofVietnam.
về“giátrịquan”(Valueview,價值觀)-quanđiểmvềgiátrị,
vịtrícácgiátrịtrongbảnggiátrị,hệgiátrị.Nghĩalà,vớicác
Keywords: culture,  values, Vietnam
nềnvănhóakhácnhau,thôngthường,bảnggiátrịhayhệ valuesystem.
giátrịcũngkhácnhau.Tuynhiên,cácgiátrịcụthểtrong
mỗihệthốnggiátrịphầnnhiềulạithườnggiốngnhau.Rất Classificationnumber5.11
hiếmcógiátrịđặcthùnàovềtínhcáchconngườilạichỉ
riêngcóởmộtdântộc.Trừnhữngđặctínhliênquantớiẩm
thực,tậptục,điềukiệnsốngquáđặcbiệt,cònlạichẳngcó
giátrịnàolà“phẩmchấtriêng”củaconngườiởmộtquốc 

gia-dântộcnàođó.ĐiềugìViệtNamtônvinhthì vàhànhvi.Giátrị quancủamỗicộngđồngđược
vềđạithểởnơikhácngườitacũngtônvinh.Cần thểhiệntrongtươngquanvịtrícủatừnggiátrịtrong
cù,hiếuhọc,tôntrọnggiađình,đềcaotráchnhiệm bảnggiátrị;tươngquanđóthườnglàsảnphẩmlâu
cộngđồng…lànhữngđứctínhchungcủatoànnhân dàicủalịchsửsinhtồnvàpháttriểncủamỗinền
loại.ChẳnglẽchỉcóngườiViệtNamlàhiếuhọcvà vănhóa.Giátrịquancủamỗicộngđồngtồntạimột
yêulaođộngcònởnhữngnơikháctínhcáchcon cáchtựnhiêntrongmỗithànhviêncộngđồng;nó
ngườilạikémcỏihơnhaysao.
chiphốiviệcxácđịnhýnghĩacủacuộcsốngvàý
Vấnđềlàởchỗ,cáikhácnhaugiữacácbảnggiá nghĩacủasựlàmngườiđốivớimỗithànhviêncộng
trị,trướchếtlàkhácnhauvềvịtrícủatừnggiátrị đồng”[8].
trongbảnggiátrị.NgườiĐôngÁcoicầncù,yêulao
Như vậy, trong vấn đề xác định hệ giá trị Việt
độnglàgiátrịhàngđầucủasựlàmngười.Nhưng Nam, về phương diện lý thuyết, ngoài khái niệm
ngườiMỹlạicoitinhthầntựlựccánhsinhmớilàgiá công cụ quan trọng nhất là giá trị, cần thiết phải
trịđángquýnhất,cầncùcũngđượccoitrọngnhưng tínhđếnkháiniệmgiátrịquan.Vềkháiniệmgiátrị,
chỉđứngthứbasautựlựccánhsinhvàthànhđạtcá chúngtôichorằngđịnhnghĩatốtnhấtlàđịnhnghĩa
nhân.NóirằngngườiĐôngÁcầncù,ngườiDothái củaTừđiểnbáchkhoatriếthọcNgamàhiệnnay
khônngoan,hayngườiĐứcưachínhxác,ngườiMỹ nhiềutừđiểnkhácđềudùnglại.Địnhnghĩanàyrõ
thựcdụng,ngườiViệt Namyêunước...nếuđúng, ràng,dễhiểu,cócăncứdễnhậnbiếtcảnộihàmvà
cũngchỉcónghĩalàcácgiátrịđóđượctôntrọng ngoạidiên:“Giátrịlàthuậtngữđượcsửdụngrộng
hơn,đượcxếpvàovịtríưutiênhơnsovớicácgiá rãitrongcáctàiliệutriếthọcvàxãhộihọcdùngđể
trịkháctronghệgiátrị.Tuyệtnhiênkhôngcónghĩa chỉýnghĩavănhóavàxãhộicủacáchiệntượng.Về
là chỉcóngườiĐôngÁ mớicần cùcònngườinơi thựcchất,toànbộsựđadạngcủahoạtđộngngười,
kháclườibiếng,chỉcóngườiMỹmớithựcdụng,còn của cácquan hệ xã hội,bao gồm cả những hiện
ngườinơikhácthìviểnvông,chỉcóngườiDotháilà tượngtựnhiêncóliênquan,cóthểđượcthểhiệnlà
khônngoancònlạilàngốcnghếchhaykémthông các“giátrịkháchquan”vớitínhcáchlàkháchthể minh...
củaquanhệgiátrị,nghĩalà,đượcđánhgiátrong
Trongcuốn sách“Vềgiátrịvàgiá trịchâuÁ”, khuônthướccủathiệnvàác,chânlývàsailầm,đẹp
chúng tôi đã dẫn ra khá nhiều nghiên cứu định vàxấu,đượcphépvàcấmkỵ,chínhnghĩavàphi
lượngvềgiátrịcủacáchọcgiảtrongvàngoàinước. nghĩa…Khiđịnhhướngđốivớihoạtđộngcủacon
Những nghiên cứu này đều chỉ ra rằng, sự giống người,phương thức vàtiêuchuẩn đượcdùnglàm
nhauhaytươngđươngnhaugiữacácgiátrịtrong thểthứcđánhgiásẽđịnhhìnhtrongýthứcxãhội
cáchệgiátrịcủacácnướckhácnhaulàkháphổ vàtrongvănhóathànhcác“giátrịchủquan”(bảng
biến.Càngchọnnhiềugiátrịđưavàobảnggiátrị,số đánhgiá,mệnhlệnhvànhữngđiềucấm,mụcđích
lượngcácgiátrịgiốngnhaucàngnhiều.Tuynhiên, vàýđồ...đượcthểhiệndướihìnhthứccácchuẩn
điềulưuýchỉlà,cùngmộtgiátrị,nhưngvịtrícóthể mực).Giátrịkháchquanvàgiátrịchủquanlàhai
khácnhauởcácbảnggiátrịkhácnhauởcácnước cựccủaquanhệgiátrịcủaconngườivớithếgiới”
khácnhau.Hiếuhọccóthểgiữvịtrílàgiátrịhàng [9].
đầutrongbảnggiátrịcủacácnướcĐôngÁ,nhưng Nhữngtưtưởngchỉdẫn
lạikhôngcóvịtríquantrọngnhưthếtrongbảnggiá
trịcủaMỹhoặcMỹLatinh.Cùngmộtgiátrị,nhưng
Trong nghiên cứu văn hóa và con người Việt
trongcácnềnvănhóakhácnhau,giátrịđólạicó Nam, lâu nay, giới nghiên cứuthườngkhôngmấy
thểđượcđánhgiátheonhữngthangbậckhácnhau. chú ý đến ý kiến của các nhà nghiên cứu đương
Đâylàsựkhácnhauvềgiátrịquan(giátrịquanchứ đại, đặc biệt là các nhà nghiên cứu trẻ.Tưtưởng
khôngphảigiátrị;giátrịcóthểgiốngnhau,nhưng củacácnhànghiêncứuthếhệtrước,ýkiếncủacác
giátrịquanthìthườnglàkhácnhau).Chúngtôiđã họcgiảnướcngoàicùngnhữngquanđiểmchỉđạo
địnhnghĩakháiniệmgiátrịquannhưsau:
vĩmô,đượcquantâmkhaithácnhiềuhơn,dovậy,
“Giátrịquan-đólàhệthốngcácgiátrịcánhân trởthànhcácchỉdẫn,gợiýquantrọng.Điềunàycó
và giá trị xã hội đã định hình và tạo thành quan lýdohợplýcủanó.
điểm,quanniệm,tâmthế...cóýnghĩanhìnnhận,
Bởivậy,đểxácđịnhhệgiátrịngườiViệt,chúng
đánhgiávàđịnhhướngđốivớiconngườivàcộng tôithấycầnthiếtphảimộtlầnnữanhắclại,lưuývà
đồngtrongquátrìnhđiềuchỉnhcáchsống,lốisống nhấnmạnhnhữngtưtưởngcóýnghĩa,nhữngchỉ
 
dẫnquantrọng,baogồmcácchỉdẫntrongcácvăn tìmđặcsắcvănhoádântộc”chorằng,ngườiViệt
kiệncủaĐảngvàNhànướcvàcáctưtưởngchỉdẫn Nam“ítcótinhthầntôn giáomàcũngkhôngsay
củacáchọcgiảcóuytín.
mêtranhbiệntriếthọc”.“Họlochoconchocháu
Nhữngchỉdẫnđitrước:
hơnlàlinhhồncủamình”.“Ýthứcvềcánhânvàsở
hữukhôngpháttriểncao”.“Ướcmongvềhạnhphúc
-TheohọcgiảĐàoDuyAnhviếttrong“ViệtNam nóichunglàthiếtthực,khôngmonggìcaoxa,khác
vănhóasửcương”xuấtbảnlầnđầu1938,thì:1) thường, hơn người”. “Con người được ưa chuộng
NgườiViệtNamthôngminh,nhưng“ítngườicótrí là conngườihiền lành,tình nghĩa.Không chuộng
tuệlỗilạcphi thường”;“giàutrínghệthuậthơntrí trímàcũngkhôngchuộng dũng”.“Dântộcchống
khoa học, giàu trực giác hơn lý luận”; “ham học, ngoạixâmliêntụcnhưngkhôngthượngvõ.đâuđâu
songthíchphùhoahơnthựchọc”;2)Chịukhó,thiết cũngcóđềnthờnhữngngườicócôngđức-chủyếu
thực; 3) “Khi hữu sự thì cũng biết hy sinh vềđại làcócôngchốngngoạixâm-nhưngkhôngmộtanh
nghĩa”;4) Ítsáng tạo, ưa bắtchước; 5) “Trọng lễ hùngxuấtchúng,mộtvõsĩcaocườngnàođượclưu
giáo,songcũnghaybàibácchếnhạo”[10].
danh”.“Khôngcatụngtrítuệmàcatụngsựkhôn
-Họcgiả NguyễnVănHuyêntrong“Văn minh khéo”.“đốivớicáidịkỉ,cáimới,khôngdễhoàhợp
ViệtNam”,tácphẩmđượctặngGiảithưởngHồChí nhưngcũngkhôngcựtuyệtđến cùng”.“Tinhthần
Minh,chorằng,vềphươngdiệntinhthần,ngườiViệt chungcủavănhoáViệtNamlàthiếtthựclinhhoạt,
dođượcgiáodụcbởi“nềnhọcvấncổlỗ,chưabao dunghoà.Khôngcókhátvọngđểhướngđếnnhững
giờcóphươngpháp”,nên“lườibiếngvềtríóc,cóxu sángtạolớnmànhạycảm,tinhnhanh,khônkhéo
hướngdễdàngchấpnhậnhếtthảyvàbắtchướchết gỡcáckhókhăn,tìmđượcsựbìnhổn”[15].
thảy”.Đôikhi“savàothóichơingôngcũngtinhtế,
- Trong Nghị quyết Trung ương 5, khóa VIII
nhưngdễlàmcạnkiệtnănglựcphátminhcũngnhư (năm 1998), “những giá trị bền vững, tinh hoa
nănglựclậpluậnkhoahọc”.“Chẳngthấynơinào củacộngđồng cácdântộcViệtNamđượcvun
trênthếgiớimộtdântộccầncùnhưvậy.Khảnăng đắp nên qua hàng nghìn năm đấu tranh dựng
chịuđựngcủahọrấtcao,ítkêucavềnỗiđauđớn nước và giữ nước”, được xác định rõ là: “Lòng
củamình”.“Cóđầuócthựctếcókhiđếnlạlùng, yêunướcnồngnàn,ýchítựcườngdântộc;tinh
quyết định chiều hướng tâm hồn của họ”. “Người thầnđoànkết;ýthứccộngđồnggắnkếtcánhân
Việtcóchấtnghệsỹnhiềuhơnkhoahọc.Họnhạy -giađình-làngxã-Tổquốc;lòngnhânái;lòng
cảmhơnlàcólýtính”[11].
khoandung;trọngnghĩatình;trọng đạolý;đức
-GSNguyễnHồngPhongtrong“Tìmhiểutính tínhcầncù;sựsángtạotronglaođộng;sựtinh
cáchdântộc”đãchỉracácgiátrịcốtlõicủangười tếtrongứngxử;tínhgiảndịtronglốisống”[16].
Việtgồm:1)Tínhtậpthể-cộngđồng;2)Tínhtrọng Văn bảnnày được coilàcóý nghĩaquantrọng
đạođức,cầnkiệm-giảndị;3)Ócthựctiễn;4)Tinh đối với hoạt động văn hóa ở Việt Nam hơn hai
thầnyêunướcbấtkhuất;5)Lòngyêuchuộnghòa thậpniênqua.
bình,nhânđạo,lạcquan[12].
-PGSPhanNgọcchỉramộtsốđặctrưngnổitrội
củangườiViệtlà:1)Hamhọc,thôngminhvàtháo
-GSTrầnVănGiàutrong“Giátrịtinhthầntruyền
thống của dân tộc Việt Nam”đã kháiquát những vát,nhạybénvớimọithayđổi;2)Cầncù,chịukhó,
phẩmchấttinhthầntruyềnthốngtốtđẹpcủangười thíchnghivớihoàncảnh;3)GắnbóvớiTổquốc,họ
hàng,bàcon;4)Thíchsốngmộtcuộcsốnggiảndị;
Việtthành7giátrịtinhthầncốtlõi:“yêunước,cần
cù,anhhùng,sángtạo,lạcquan,thươngngười,vì khôngbịnhữngđòihỏivậtchấtdàyvò;lochocon
cháucònhơnlochochínhmình;5)“NhâncáchViệt nghĩa”[13].
Namtrướchếttiêubiểuởtinhthầntrách nhiệm...
-TạiHộinghịTrungương4,khoáVIIvềvăn Tráchnhiệmvớingườisốngvàvớingườichết,với
hóavănnghệ(năm1993),ĐảngCộngsảnViệt hiệntại,quákhứvàtươnglai.Ýthứctráchnhiệm
Namxácđịnh:“XâydựngconngườiViệtNamvề ấybiểulộthànhdưluận,kếttinhthànhđạolý,thể
trítuệ,đạođức,tâmhồn,tìnhcảm,lốisống,có hiệnthànhtruyềnthống,đọnglạithànhtâmtư”[17].
nhâncáchcaođẹp,cóbảnlĩnhvữngvàngngang
- Tổng kết việc thực hiện Nghị quyết Trung
tầmsựnghiệpđổimớiđấtnước,mauchóngbắt ương 5, khóa VIII, tháng 6.2014, Nghị quyết
kịpxuthếpháttriểncủathờiđại”[14].
Trungương9,khóaXImộtlầnnữakhẳngđịnh:
- PGSTrầnĐìnhHượutrongcuốn“Về vấnđề “Hoàn thiện các chuẩn mực giá trị văn hóa và 

conngườiViệtNam,tạomôitrườngvàđiềukiện
TheotinhthầnNghịquyếtTrungương5,khóa
đểpháttriểnvềnhâncách,đạođức,trítuệ,năng VIII(năm1998)thìhệgiátrịViệtNamgồm:1)Yêu
lựcsángtạo,thểchất,tâmhồn,tráchnhiệmxã nước,ýchítựcườngdântộc;2)Tinhthầnđoànkết;
hội, nghĩa vụ công dân, ý thức tuân thủ pháp 3)Ýthứccộngđồng(cánhân-giađình-làngxã-
luật;đềcaotinhthầnyêunước,tựhàodântộc, Tổquốc);4)Nhânái,khoandung,trọngnghĩatình,
lương tâm, trách nhiệm của mỗi người với bản trọngđạolý;5)Cầncù,sángtạo;6)Tinhtếtrong
thânmình,vớigiađình,cộngđồng,xãhộivàđất ứngxử;giảndịtronglốisống.
nước…Pháttriểnvănhóavìsựhoànthiệnnhân
Nghị quyếtTrungương9,khóaXI(năm2014)
cách conngười và xây dựngconngười đểphát khẳngđịnhlại:1)Yêunước;2)Nhânái,nghĩatình;
triểnvănhóa.Trongxâydựngvănhóa,trọngtâm 3)Trungthực;4)Đoànkết;5)Cầncù,sángtạo.
làchămloxâydựngconngườicónhâncách,lối
sốngtốtđẹp,vớicácđặctínhcơbản:yêunước,
Tổnghợplại,hệgiátrịViệtNamtrongdiễnđạt
nhânái,nghĩatình,trungthực,đoànkết,cầncù, củahaivănbảncónhữngnộidunggiốngnhaulà: sángtạo”[18].
1)Yêunước,ýchí tựcường dântộc;2) Nhân ái,
nghĩatình,khoandung,đạolý;3)Đoànkết;4)Cần
Nhữngvấnđềcầnthảoluận
cù,sángtạo.Nhữngnộidungkhácnhaugiữahai
Việc xác định hệ giá trị Việt Nam, từ lâu đã vănbản:1)Ýthứccộngđồng(cánhân-giađình-
đượccácnhànghiêncứuchủtrươngsửdụngcác làngxã-Tổquốc);2)Trungthực;3)Tinhtếtrong
phương pháp nghiên cứu định lượng, bên cạnh ứngxử,giảndịtronglốisống.
những nghiên cứu định tính. Về nguyên tắc, nếu
Khôngkhóđểcóthểthừanhận,đólànhữnggiá
muốnxácđịnhgiátrịthựccủangườiViệtthìviệcđo trịcốtlõitronghệgiátrịViệtNam.Nhữnggiátrịđó,
đạcthựctếxemngườiViệtnghĩgì,cótháiđộnhư ngoàiviệcgiữvịtríhàngđầutrongbảnggiátrị,còn
thếnàovàthựchiệnhànhvirasaotrongđờisống chứađựngnhữngbiểuhiệnđặcthùsovớicácdân
thựctếlàvôcùngquantrọngvàlàcăncứtốithượng tộc khácvề chínhcácphẩmchấtđó.Chẳnghạn,
đểcó thể kết luận.Từ đầunhững năm 1990đến giátrịyêunước-lòngyêunước,tinhthầnyêunước,
nay,đã có không ítnhững nghiêncứuđịnhlượng haychủnghĩayêunướcvàýchítựcườngdântộc.
vềgiátrịđượctiếnhành,trongđónhiềucôngtrình
Khôngrõcódântộcnàomàtinhthầnyêunước
đođạckhácôngphucảởphạmvivĩmôlẫnvimô, không quan trọng bằng các phẩm chấtkhác hay
cónhữngnghiêncứumàsốngườiđượcphỏngvấn không.NhưngvớingườiViệtNamthìyêunướcđúng
lêntớihơn7.000người,thậmchícảtổchứcWVS làmộtgiátrịphổbiếnvàthiêngliêng,mặcdùcũng
(WorldValuesSurvey,Chươngtrìnhđiềutragiátrị dễthấylàngườiMỹ,ngườiNhật,ngườiTrungQuốc,
thếgiới)đầunhững năm2000cũngđãtiếnhành ngườiNga,ngườiDoThái…cũngcótinhthầnyêu
điềutra ở tất cả các tỉnh thành Việt Nam. Nhưng nướcmãnhliệt.Sựthậtlà,trongsuốtchiềudàilịch
nhữnggìmàcácnghiêncứuđócôngbố,trênthực sử,vớitấtcảcáccuộcđấutranhchốnggiặcngoại
tế,chỉcóýnghĩarấtvừaphảiđốivớiquốckếdân xâm,khôngcóngoạilệ,dântộcViệtNamđềugiành
sinhvàcảđốivớikhoahọc.Tấtcảnhữngkếtluận chiếnthắng,phầnnhiềulànhữngchiếnthắngvĩđại
vềgiátrịViệtNam,đếngiờnày,vẫncóthểbịtranh đốivớinhữngkẻthùlớnhơn,mạnhhơngấpnhiều
cãimàkhóphảnbác.Rấtcầnphảitiếptụcnghiên lần,đểlạinhữngbàihọclịchsửquýgiávềnhiều
cứumộtcáchsâusắchơn.
mặt,trongđónổilênlàbàihọcvềgiátrịcủacon
Với những tư tưởng chỉ dẫn của các văn kiện người,giátrịcủadântộc,ýchítựcườngdântộc.
quan trọng và của các học giảđi trước đã nêuở
Điểmnhấnmàchúngtôimuốnnóiđếnlàýchí
phần trên, việc xác định hệ giá trị Việt Nam quả dântộc.Giátrịyêunướccóthểđượcchứngminh
thực vừa thuận lợi vừa khó khăn. Thuận lợi vì có bằngvôvànchứngcứtừhiệntượngđờithườngđến
hànhlanglýluận,cóđịnhhướngphươngphápluận, cácsựkiệnvĩđại.Yêuquêhươngxứsở,xâydựng
có bài học kinh nghiệm nghiên cứu. Khó khăn vì thương hiệu quốc gia,học hành đỗ đạt, thậm chí
khunglogicchobảnggiátrịViệtNamvềcơbảnđã yêubóng đá… cũng làyêunước. Nhưngnhìn vào
đượcxácđịnh,nhữngnghiêncứutiếptheokhócó nhữnghiệntượngnhưthếcólẽkhóthấyđượcthực
thểthoátlyđểnêuthêmđượcđiềugìmớivềnhững chấtcủagiátrịyêunướcViệtNam.Theochúngtôi,
giátrịcủangườiViệtđượccoilàđãđịnhhìnhvàthử ýchídântộc,ýchíkhôngchịukhuấtphục,ýchíđộc
tháchquahàngnghìnnămlịchsử.
lậptựdo,ýchíhysinhvìTổquốc…trênthựctế,là
 
phẩmchấtđặctrưngchochủnghĩayêunướcViệt
Trongcuốnsách“VạcdầuchâuÁ:BiểnĐôngvà
Nam. Phẩmchấtnày gầnnhưliêntụcđượcđánh sựkếtthúccủaTháiBìnhDươngyêntĩnh”mớixuất
thứctrongsuốtchiềudàilịchsửdântộc.
bảnnăm2014,RobertD.Kaplan1,chuyêngianổi
Vềđiềunày,GSTrầnVănGiàukhiđọchồiký tiếngcủaHộiđồngChínhsáchQuốcphòngMỹ,khi
củaRobertS.Mc.Namara-nguyênBộtrưởngBộ cảmnhậnvàcóýsẻchiavớitâmthứccủangười
QuốcphòngMỹthờichiếntranhViệtNam,đãviết: Việt vềmốiđedọatừphươngBắcđãđưa ramột
“CầnphảigắngmànghiêncứuconngườiViệtNam, sosánhthúvịgiữaMỹvàTrungQuốctronglịchsử
cắtnghĩanguyênnhânvìsaomàngườiViệtNamlại ViệtNam.Ôngviết:“Mỹchỉlàmộtcấuthànhbên
thắngPháprồilạitiếptụcthắngMỹ.Khólắm,đềtài lềcủaquákhứViệtNam,trongkhiđóTrungHoa
nàyrấtkhó.Bởivì,tôicũngđồngývớiMc.Namara, lạilàmộtthànhtốcốttử”.ÔngtánđồngvớiRobert
Mỹ là cường quốc bậc nhất trên thế giới,là nước Templer, mộthọcgiảMỹđãcó thờithamchiếnở
giàunhấtthếgiới,khônnhấtthếgiới.Đừngngâythơ ViệtNamvề“nỗilosợbịđôhộlàbấtbiếnvàvượt
mànóiMỹdại;Mỹkhônghềdại,ngượclại,rấtkhôn, quamọikhácbiệtvềhệtưtưởng”ởngườiViệt.Theo
khônlắm.Khônthế,giỏithếmàlạidànhnhững20 Kaplan,“nỗilosợcủaViệtNamlàmộttấtyếusâu
nămtiếnhànhchiếntranhvớiViệtNam;rồithua. sắcvìViệtNamkhôngthểchạytrốnkhỏisựvâytỏa
ThuaconngườiViệtNam,thuavănhóaViệtNam, củangườilánggiềngkhổnglồphươngbắc,códân
thua cái “chất Việt Nam”... Vấn đề là ở chỗ, trên sốđônggấp15 lần.NgườiViệtNamhiểurằngvị
thếgiớinàyhaygầnhơnlàcácnướcquanhta,ai tríđịalýđãquyđịnhcáchthứcquanhệcủahọvới
chỉrađược,hayaitrảlờiđượccâuhỏi:códântộc TrungHoa…Thựctếlà,khôngcóquốcgianàobịđe
nàophảiđươngđầunhiềulầnnhấtvớinhữngnước dọabởisựtrỗidậycủaTrungQuốcbằngViệtNam”
lớn mạnhhơn gấp 10 lần,20 lần, 30 lần... vàrốt (Thefactis,nocountryisasthreatenedbyChina’s
cuộcđềuđứngvững,khôngbịđồnghoá,giữđược riseas much asVietnam -chúngtôinhấnmạnh)
bảnsắccủamìnhvànếuphảitiếnhànhchiếntranh [20].Đâylàmộtnhậnxétsâusắc,đặcbiệtthúvịvà
thìđềukếtthúcbằngnhữngchiếnthắngoanhliệt? đượcđánhgiálàtinhtường.
Hãythửtìmmộtnước,mộtdântộc,khôngphảimột
Đáptrảmốiđedọanày,vũkhínàocũnglàkhông
lần,màhailầntronglịchsửhiệnđạiđánhbạihai đủ,nếuvũkhíkhônggắnvớigiátrịyêunước,ýchí
cường quốc mạnh nhất thế giới. Lần thứ nhất là tựcườngdântộc.
chiến thắng Pháp,lầnthứ hailà chiếnthắng Mỹ”
[19].ÝchítựcườngdântộctoátlênquaýkiếnGS Kếtluận
TrầnVănGiàulàkhárõ.Yêunướcvớitínhcáchlà
Chúngtôicốýphântíchthêmchỉmộtgiátrịtrong
giátrịcốtlõiViệtNam,theochúngtôi,thểhiệnsâu hệgiátrịViệtNam-yêunước,ýchítựcườngdân
sắcởnộidungnàyvàvìvậy,trongxácđịnhhệgiá tộcđểthấythêmýnghĩacủavấnđề.Vớitínhcách
trịViệtNam,cũngnênnhấnởnộidungnày.
làgiátrị,phẩmchấtđượcđặttrongbảnggiátrị,tự
Nóiđếnýchídântộc,dĩnhiênchúngtôicũng nómangthêmýnghĩa,đôikhiýnghĩađócònđược
khôngquên,ýchídântộcluôncóhaimặt,luônlà nhânlênđếnmứcthiêngliêng.Bởichứcnăngxã
con dao hailưỡi đối với sự phát triển. Nước Nhật hộicủagiátrịlàđiềuchỉnhvàđịnhhướngtưtưởng,
với “chủ nghĩa Sovanh Đại Đông Á”, nước Đức tháiđộvàhànhviconngười.Nếuđạođứcvàpháp
thờiHitler,TrungQuốctrongcơnkhát“TrungHoa
mộng”…lànhữngvídụ.
1RobertD.Kaplan,GiámđốccơquanphântíchđịachínhtrịStratfor,
chuyêngiacaocấpcủaTrungtâmAnninhMỹCNAS(Centerfora
Tuynhiên,tronglịchsửhiệnđạivớikhoảng200 NewAmericanSecurity),chuyêngiaHộiđồngChínhsáchQuốcphòng
nămgầnđây,đặcbiệttronggiaiđoạnhiệnnay,ý Mỹ.Ônglàtácgiảcủanhiềucuốnsáchnổitiếngvềquanhệquốctế,
như“Cuộcbáothùcủađịalý:nhữnggìbảnđồnóivớichúngtavềcác
chídântộcViệtNam,theochúngtôiluônmanglại xungđộtsắptớivàcuộcchiếnchốnglạiđịnhmệnh”(TheRevenge
nhữngđiềutíchcực chosựpháttriểntiếnbộcủa ofGeography:WhattheMapTellsUsAboutComingConflictsand
cộngđồngthếgiới.Vấnđềlàởchỗ,hiệnnay,một TheBattleAgainstFate),NxbRandomHouse,2012&2013;“Những
bóngmaBalkan:hànhtrìnhqualịchsử(BalkanGhosts:AJourney
lầnnữaýchítựcườngdântộcViệtNamlạichịuthử Through History), Nxb Picador, 1993, 2005…Năm 2011 và 2012,
thách.Lầnnày,việcgìngiữhòabìnhvàhữunghịđể Kaplanđược“ForeignPolicy”xếphạngthuộc“Top100”Nhàtưtưởng
toàncầu(“GlobalThinkers”).ThomasFriedmangọiR.Kaplan1trong
pháttriển,việcbảovệvữngchắcchủquyềnởBiển 4tácgiảđượcđọcnhiềunhấtsauChiếntranhlạnh(cùngvớiFrancis
Đông,việcđảmbảoanninhquốcgiatrênmọimiền Fukuyama-ĐạihọcJohnsHopkins,PaulKennedy-ĐạihọcYale
củađấtnước,lạilàbàitoánvừacổđiển,vừachưa vàSamuelHuntington-ĐạihọcHarvard)(theohttp://www.cnas.org/
people/experts/staff/robert-kaplan//http://www.robertdkaplan.com/
từnggặpvớinhữngkhókhăngấpbội. robert_d_kaplan_bio.htm). 

luậtchủyếuchỉđiềuchỉnhhànhvi,thìgiátrịlạicó
[8]HồSĩ Quý(2006),Vềgiá trịvà giátrịchâuÁ,Nxb
khảnăngđiềuchỉnhconngườicảtrongtưtưởngvà ChínhtrịQuốcgia,tr.161.
tháiđộ.Việcđiềuchỉnhvàđịnhhướngbằnggiátrị
[9] ценность (1989), филосоский энциклопедический
đượcthựchiệnthôngquacảcáctácnhânvănhóa, словарь,Изд.Советскаяэниклопедия,c732-733.
pháplývàđạođức,nêntácđộngkhásâuvàbền
[10]ĐàoDuyAnh(2000),ViệtNamvănhóasửcương,
vững. Do giá trịcó khảnăng ngấm sâu vào từng NxbHộinhàvăn,tr.25.
người,vàocácngõngáchcủađờisốngtinhthầnxã
[11] NguyễnVănHuyên (2003),“Văn minh ViệtNam”,
hội,nênngaycảviệchoạchđịnhchínhsách,nhu NguyễnVănHuyên,NxbKhoahọcXãhội,HàNội,Tập2,
cầupháttriểnkinhtế,haysựbiếncảivềđạođức… tr.763-770.
cũngkhôngnằmngoàivòngảnhhưởngvàtácđộng
[12]NguyễnHồngPhong(1963),Tìmhiểutínhcáchdân củagiátrị. tộc.
Hệgiátrịcủamộtdântộc,trướchết,làsảnphẩm
[13]TrầnVănGiàu(2011),Giátrịtinhthầntruyềnthống
củadântộcViệtNam,NxbChínhtrịQuốcgia.
đượcchắtlọctừđờisống,từthựctế.
[14] Đảng Cộng sản Việt Nam (1993), Nghị quyết Hội

nghịlầnthứtưBanChấphànhTrungươngkhoáVIIvềvăn
hóa văn nghệ, http://dangcongsan.vn/cpv/Modules/News/ Tàiliệuthamkhảo
NewsDetail.aspx?co_id=30656&cn_id=91227.
[1]TheArmyValues,http://www.army.mil/values.
[15]TrầnĐìnhHượu(1994),“Vềvấnđềtìmđặcsắcvăn
[2] Accenture: Our Core Values, http://www.accenture.
hoádântộc”,Đếnhiệnđạitừtruyềnthống,tr.149-164.
com/us-en/company/overview/values/Pages/index.aspx.
[16] Đảng Cộng sản Việt Nam (1998), Nghị quyếtHội
[3] The Toyota Way, http://www.toyota-forklifts.eu/en/
nghịlầnthứnămBanChấphànhTrungươngkhoáVIII,Nxb
company/Pages/The%20Toyota%20Way.aspx.
ChínhtrịQuốcgia,tr.56.
[4]Macionis,JohnJ(2005),"UpperSaddleRiver,New
[17]PhanNgọc(1999),“Khổnghọc,quanhệcủanóvới
Jersey: Pearson Prentice Hal ", Sociology 10th ed, p.66,
thờiđạimới”,MộtsốvấnđềvềvănhóavàpháttriểnởViệt
http://www.asanet.org/introtosociology/Documents/List%20
Nam,LàovàCampuchia,NxbKhoahọcXãhội,tr.144-150. of%20American%20Values.htm.
[18] Đảng Cộng sản Việt Nam (2014), Nghị quyết Hội [5] US Values,
http://www.andrews.edu/~tidwel /
nghị Trung ương 9 khóa XI, http://baodientu.chinhphu.
bsad560/USValues.html//Core American Values Handout.
vn/Tin-noi-bat/Nghi-quyet-Hoi-nghi-Trung-uong-9-khoa-
https://www15.uta.fi/FAST/US2/REF/schissler_core-values. XI/201435.vgp. pdf.
[19] TrầnVăn Giàu(2002), “Con người Việt Nam: một
[6]TrầnNgọcThêm(2013),"Giátrịvàsựchuyểnđổihệ sốvấnđềcầnnghiêncứu”,TạpchíNghiêncứuconngười,
giátrịvănhoátruyềnthốngViệtNam",http://tranngocthem. Số2.
name.vn/nghien-cuu-vhh/vhh-viet-nam/30-gia-tri-va-su-
[20]KaplanRobertD(2014),“Asia’sCauldron:TheSouth
chuyen-doi-he-gia-tri-van-hoa-truyen-thong-viet-nam.html.
ChinaSeaandtheEndofaStablePacific”,RandomHouse,
[7] The 5 core values of the European Union, http://
NewYork.ChapterIII.CuốnsáchmàKaplantríchdẫn:Robert
sisyphosmount.blogspot.com/2007/01/5-core-values-of-
Templer (1999), Shadows and Wind: A View of Modern european-union.html.
Vietnam,PenguinBooks.384p.ISBN-13:978-0140285970.
 