Cách Viết Kịch Bản Phim Ngắn - Tài liệu tổng hợp

Cách viết kịch bản phim ngắn (Phần Một)
Waring: Đây là cuốn sách thuộc bản quyền của Hội Điện ảnh Việt Nam, việc chia sẻ
trên đây cũng giống như một hình thức vi phạm bản quyền. Vì mình thấy nó rất hữu ích
và rất cần thiết cho anh em filmmaking.com.vn nên text lại cho anh em tham khảo.
Mong mọi người đừng copy sang các forum, web, blog, ... khác để tránh phát tán rộng
rãi, có thể sẽ không tốt cho mình cũng như diễn đàn này. Mình rất cảm ơn mọi người vì đã làm như vậy
================================================================== ====
PHẦN MỘT: Từ ý tưởng đến câu chuyện
================================================================== ====
Chương 1: Hoặc là một bộ phim, hoặc không là gì cả
Bạn muốn quay một bộ phim ngắn. Vào mùa hè này. Bạn đã quyết định như vậy. Bạn
rất hào hứng và vội vàng muốn chứng tỏ những gì mình biết làm.
Một cơ sở nào đó cho bạn mượn một máy quay DV150 vào những ngày nghỉ cuối tuấn.
Môt người bạn đang thực tập tại một phòng dựng sẽ dựng phim giúp không cho bạn.
Một cô bạn là diễn viên đã kết thúc dự án phim của cố ấy. Và bạn cũng nhanh chóng
tìm được nam diễn viên chính tại một trường Đại học. Công tác hậu cần cũng đã có
nguồn hỗ trợ. Bạn hàu như có thể tự sản xuất phim của mình. Tất cả chỉ chờ ngày bấm máy. CÒN KỊCH BẢN THÌ SAO?
Trong KB phim dài, nhà biên kịch không có thời gian khai thác triệt để tất cả các tình
huống trong các cảnh. Những viết KB phim ngắn thì lại khác, công việc duy nhất cảu
công việc viết KB phim ngắn chính là ở chỗ đó. Nếu dùng một từ người Mỹ hay sử
dụng thì đó là MILKER, có nghĩa là phải khai thác tối đã dự độc đáo của câu chuyện,
vắt kiệt cốt tủy của câu chuyện như một người vắt sữa vậy. Đó có thể gọi là nghệ thuật
của phim ngắn. Đó cũng chính là điều người ta chờ đợi ở bạn. Để xem lại câu chuyện,
bạn cần phải dỡ tung nó ra, chia thanh các phần nhỏ, gần như cái cách mà người thợ
sửa xe vẫn làm. Đặt tất cả trước mắt và tự hỏi: 
- Mình muốn kể chuyện gì nhỉ? 
- Điều gì mình quan tâm đến trong câu chuyện này? 
- Trong nhân vật, có cái gì làm mình thích thú? 
- Đoạn kết đã thực sự ấn tượng chưa? 
- Cách kể chuyện đã hấp dân
Còn kịch bản thì sao? Chẳng thành vấn đề. Bạn viết xong kịch bản trong vòng hai ngày.
Viết một kịch bản chả có gì phức tạp cả. Chỉ cần ý tưởng hay và bạn đã có ý tưởng
trong đầu và ý tưởng này được mọi người khen là hay và táo bạo. Nhưng thật kỳ cục,
khi đọc kịch bản của bạn, nhiều thắc mắc cất lên: Trang 1 
- Tôi không hiểu lắm đoạn kết. 
- Thông điệp thật tối nghĩa. 
- Nhân vật chính hành động không thật. 
- Hơn nữa, khi đọc kịch bản thì không còn thaayshay và táo bạo như lúc bạn
kể câu chuyện kèm theo những động tác nữa.
Trước những phản ứng như vậy, bạn có cảm giác mình là một nghệ sĩ mà mọi người
không hiểu. Vì thế nên bạn dừng tất cả mọi chuyện lại. Sự chán chường xâm chiếm
bạn, và bạn cảm thấy đời mình két thúc ngay ở đây.
Thế nếu chỉ đơn giản vì bạn là người vội vã quá? Thế nếu chỉ đơn giản là bạn muốn
làm phim bằng mọi giá? Vậy thì ban hãy yên tâm, bạn không phải là người duy nhất
đâu. Đây là tình trạng phổ biến trong giới làm phim ngắn. Đó là lý do khiến cho phần
lớn các bộ phim vchir được coi xem là được thôi.
LÀM PHIM NGẮN KHÔNG CÓ NGHĨA LÀ LÀM NHANH
Bạn cần phải biết rằng viết một kịch bản giống như xây dựng một ngôi nhà vậy. Nếu
như bạn chỉ có một phòng tắm xinh xắn không có mái thì chả ai muốn vào đó tắm cả.
Nhưng đừng vội hoảng. Có mất mát gì đâu vì bạn sẽ làm bộ phim của mình, nếu như
bạn chấp nhận làm lại từ đầu, xem xét lại từ đầu.
Hãy học cách dành thời gian cho công việc viết kịch bản, trau chuốt kịch bản như một
người thợ đóng đồ gỗ quay bào nuột sản phẩm của mình vậy. Với tất cả lòng trìu mến,
sự bền bỉ và kiên nhẫn. ***
Chương 2: Ý tưởng của thế kỷ
Hồi tưởng: cách đây hai tháng, trên đường đến rạp chiếu phim bạn bất ngờ thấy một
người đàn ông trước điểm đỗ xe buýt với một bó hoa trên tay. Anh ta có vẻ lo âu. Hai
tiếng sau anh ta vẫn đứng đó dưới cơn mưa rào, vẫn nguyên tư thế với vẻ âu lo như vậy.
Bạn đã thấy hình ảnh này và rất muốn đưa vào kịch bản. Một, hai, ba, bạn đã viết kịch bản liền một mạch.
Thế nhưng tại sao kịch bản của lại bị các nhà sản xuất từ chối? Tại sao mọi người lại
đánh giá là kịch bản của bạn kém và không hấp dẫn.
Sau một tháng, được người thân và bạn bè khuyến khích, bạn gạt bỏ cái tôi sang một
bên và xem lại kịch bản của mình. Bạn đọc kỹ lưỡng lại từng cảnh một, từng lời thoại
một và đột nhiên bạn giật mình! Cảnh người đàn ông buồn bã cầm bó hoa đã làm bạn
thích thú bao nhiêu thì nay bỗng trở nên lạc lõng, chẳng đầu, chẳng đuôi. Những cảnh
kết nối thì nhạt nhẽo, chẳng có gì đặc sắc.
Tóm lại mọi chuyện đã thay đổi hết cả, bạn còn chẳng hiểu mình muốn nói gì nữa và
muốn đi đến đâu nữa. Cuối cùng thì người đàn ông với bó hoa khốn khổ thực sự chờ Trang 2 điều gì?
Chi tiết cuối cùng làm bạn lúng túng: Các nhà tài trợ yêu cầu bạn phải nộp KB tóm tắt.
Nhưng bạn không tài nào có thể tóm tắt được phim của mình, bạn không biết diễn tả
một cách rõ ràng ý chính của phim.
Sự sợ hãi xâm chiếm bạn: Thế nếu như tất cả mọi người ,những nhà sản xuất đã nhận
ra đúng vấn đề? Thế nếu như KB của mình kém thật? HÃY BÌNH TĨNH LẠI
Nếu như lúc đầu, ý tưởng của bạn làm bạn và những người xung quanh thích thú thì có
nghĩa nó không đến nỗi tệ như vậy. Nhưng một ý tưởng hay ban đầu - thậm chí là đặc
sắc - không có nghĩa là sẽ làm nên một KB hay. Chỉ đơn giản là vì bạn đã vội vã đặt bút
viết KB liền một mạch và bạn đã bỏ qua vài điểm tạo nên cấu trúc của câu chuyện. Và
chính những điểm đó là những cái thiếu trong KB của bạn!
KỊCH BẢN: CHÚ Ý, NGUY HIỂM!
Như phần lớn các bạn bè là nhà biên kịch, một khi có ý tưởng trong đầu là ngay lập tức
bắt tay vào việc viết một kịch bản chi tiết. Thật là tiện, người ta thấy liền câu chuyện
thế nào. Lên trang, trình bày đẹp và thế là xong! Nhiệm vụ đã hoàn thành! Hoan hô bạn
vừa viết xong một KB phim ngắn nhưng chắc chắn sẽ không thể là một phim hay. Bắt
đầu bằng việc viết một kịch bản chi tiết là sai lầm không được mắc phải.
Chú ý: Trong trường hợp phim chỉ dài 3 phút thì mới có thể viết KB chi tiết từ đầu được
vì câu chuyện hình thành trong đầu bạn. Nhưng lúc đó lại phát sinh một mối nguy hiểm
khác: đó là tất cả được dồn hết vào đoạn kết. Và cho dù đoạn kết đã rất hay rồi thì nó
vẫn có thể hấp dẫn hơn nếu như bạn trau chuốt cả đoạn đầu.
NHỮNG NHÀ BIÊN KỊCH VỚI KB BẢN
Hãy lấy VD những nhà biên kịch viết KB cho phim truyện dài. Để làm phim dài, rất ít
trường hợp nhà biên kịch viết ngay KB chi tiết. Cách tiến hành nhanh gọn này là không
thể được đối với một KB dài 120 trang đồi hỏi. phải suy nghĩ một cấu trúc kỹ lưỡng hơn.
Một số nhà biên kịch thường bắt tay vào viết luôn một mạch mà không có KB tóm tắt vì
họ đã phải suy nghĩ, lật đi lật lại câu chuyện của mình trong đầu từ ... 5 năm nay! Trong
suốt thời gian đó, chính cuộc sống đã cung cấp cho họ một phần da thịt của bộ phim.
Như vậy không phải vì bộ phim của bạn ngắn mà bạn bỏ qua thao tác xây dựng cấu
trúc câu chuyện. Trong nghề biên kịch, 90% thành công đến từ khả năng phân tích,
xem xét kỹ lưỡng công việc của mình. Ngay cả một câu chuyên chỉ dài có 30 giây thì
suy nghĩ về câu chuyên đó cũng cần phải được cày xới như với một bộ phim dài 90 phút.
Chắc chắn là với câu chuyện ngắn thì sẽ đỡ mất thời gian hơn, đỡ mất năng lượng
hơn, thế nhưng, một ý tưởng phim ngắn đôi khi còn gây khó khăn rắc rối hơn một ý Trang 3
tưởng phim dài. Vấn đề là phải khai thác tối đa ý tưởng và đạt được hiệu quả một
cách nhanh nhất có thể được.
Vậy thì bạn cần phải quay trở lại những nguyên tắc cơ bản để xây dựng câu chuyện.
Có thể việc này sẽ khiến bạn mệt mỏi, cáu kỉnh nhưng hãy tự nhủ rằng những phút giây
mà bạn dành để xây dựng câu chuyện sẽ giúp cho bạn nhìn nhận câu chuyện đó một cách rõ ràng hơn.
Chương 3: Cấu trúc lại câu chuyện
Bây giờ bạn ngồi trước KB của mình với vẻ mặt thật khốn khổ, KB này giống như một
bát phở thập cẩm. Bạn lo lắng tự hỏi làm thế nào để giải quyết cái đống hổ đốn này.
Bạn cảm thấy thật đơn đọc, viễn cảnh bấm máy ngày càng xa dần. Sẽ chẳng bao giờ
bạn được làm đạo diễn.
Bạn hãy bình tĩnh. Đơn giản vì bạn đã quên những kỹ thuật cơ bản của việc viết KB.
Đơn giản chỉ vì bạn quá bị ám ảnh bởi việc bấm máy quay. Bây giờ, hãy nhận thức rõ
ràng bạn không thể bỏ qua giai đoạn xây dựng một KB tốt. Và ngay cả nếu người ta
không nhắc đến những sự tìm tòi khám phá trong cách kể chuyện của bạn khi trao giải
thưởng cho bạn, thì bạn vẫn biết rằng ở sâu trong tâm khảm mình, bạn rất biết ơn
những tìm tòi khám phá đó.
Tác giả - Đạo diễn
Hiện nay, thường thì đạo diễn cũng chính là tác giả của bộ phim - hay nói cách khác -
đạo diễn cũng chính là người viết kịch bản.
Ở Mỹ, người ta trả hàng triệu USD cho công việc viết KB. Người ta không ngần ngại đề
nghị biên kịch viết đi viết lại, rồi thuê các cố vấn để phục vụ người viết. Ở Mỹ, KB có vai
trò tối quan trọng, sẽ không thể làm gì nếu không có KB tốt.
Và KB thì không thể ứng tác được. Với mong muốn chính đáng được làm phim bằng
mọi giá, bạn quên mất rằng, đầu tiên, mình phải đội mũ của nhà biên kịch đã. Và bởi vì
chính bạn là người thực hiện KB của mình nên phải làm sao cho KB phải thật rõ ràng,
mạch lạc nhất có thể.
Động não một chút
Trong KB phim dài, nhà biên kịch không có thời gian khai thác triệt để tất cả các tình
huống trong các cảnh. Nhưng trong KB phim ngắn thì khác, công việc duy nhất của bạn
chính là ở chỗ đó. Nếu dùng một từ người Mỹ hay sử dụng thì đó là từ MILKER - nghĩa
là phải khai thác tối đa sự độc đáo của câu chuyện, vắt kiệt cốt tủy của câu
chuyện như công việc của một người vắt sữa. Đó có thể gọi là nghệ thuật của phim
ngắn. Đó chính là điều mà người ta chờ đợi ở bạn.
Để xem xét lại câu chuyện, bạn cần phải dỡ tung nó ra, chia thành các phần nhỏ, gần
như cách mà một người thợ sửa xe vẫn làm. Đặt tất cả trước mặt và tự hỏi: Trang 4 
- Mình muốn kể chuyện gì nhỉ? 
- Điều gì làm mình quan tâm đến câu chuyện này? 
- Trong nhân vật, có cái gì làm mình thích thú? 
- Đoạn kết đã thực sự ấn tượng chưa? 
- Cách kể chuyện đã hấp dẫn chưa?
Bạn sẽ thấy trên thực tế, diễn tiến của câu chuyện sẽ hoàn toàn phụ thuộc vào cảm xúc
mà bạn dành cho câu chuyện của mình, dành cho các nhân vật và dành cho cách xử lý
câu chuyện. Sự quan tâm thích thú của khán giả cũng sẽ nảy sinh từ đó.
Lời khuyên nhỏ: Đừng ngần ngại cầu viện sự giúp đỡ! Không có gì hào hứng hơn là kể
ra câu chuyện của mình. Người nghe sẽ là một tấm gương phản chiếu những ý tương
của bạn. Và bạn sẽ thấy là khi trao đổi, bạn sẽ sắp xếp lại câu chuyện trong đầu mình
một cách hợp lý hơn.
Nếu bạn không có ai để giúp thì có những cách sau: 
- Ghi ra giấy tất cả những nảy sinh trong đầu, sắp xếp các ý tưởng đó lại, kể
cả khi đó là những ý tưởng kỳ cục nhất. 
- Nói to và diễ hành động của nhân vật. Như vậy bạn sẽ thấy những hành
động mà bạn định gán cho nhân vật có hợp lý không. 
- Ghi âm vào máy nếu bạn thấy không ngại và tuần sau đó nghe lại những ý
tưởng của chính mình. Chắc chắn sẽ hiệu quả đấy.
Với cà nhân tôi thì tôi chọn phương pháp xây dựng dàn ý KB sơ lược trên giấy. Viết
những ý tưởng của mình chữ đen trên giấy trắng sẽ rất kích thích sự tưởng tượng.
Trang giấy trắng là một công cụ hỗ trợ hữu ích. Lúc đầu, bạn sẽ thấy nó như tờ nháp,
nhưng hãy tự nhủ là bạn muốn cho chúng tôi chính tờ nháp đó! Thế thì những gì bạn
sẽ chắt lọc từ một lô ý tưởng đó chỉ có lợi cho KB của bạn mà thôi.
Để bắt đầu, bạn hãy tự hỏi điều gì làm bạn thích thú ở trong cảnh (người đàn ông với
bó hoa) mà bạn nhìn thấy. Hãy tự hỏi tại sao bạn lại muốn kể lại cảnh đó, và muốn làm
phim kể về chuyện đó. Bằng cách tự đặt câu hỏi về những gì mà một hình ảnh khơi gợi
trong bạn, chắc chắn bạn sẽ tìm thấy những suy nghĩ, thậm chí là những ý tưởng hay.
Nhân vật này làm bạn xúc động, như vậy là bạn đã hóa thân vào nhân vật. Đến lượt
mình, bạn phải làm sao để khơi gợi những ccamr xúc như vậy trong lòng khán giả.
Chúng ta sẽ thấy, trong điện ảnh nhân vật có vai trò định hướng cảm xúc quan trọng
như thế nào. Nhưng trước hết, bạn hãy làm nhiệm vụ sắp xếp trật tự các ý tưởng. Hãy
tìm những hướng đi khác nhau.
Bài tập thực hành
Hãy tưởng tượng đây là một tờ giấy nháp, bạn hãy thả sức tư duy, hãy ghi ra tất cả
nhưng suy nghĩ chợt nảy sinh trong đầu, tất cả những khả năng thích hợp với ý tưởng
của bạn, với hình ảnh hoặc tình huống ban đầu mà bạn đã thấy. Sau đso bạn sẽ lựa chọn. Trang 5
Một người đàn ông chờ đợi dưới cơn mưa với bó hoa trên tay Ý tưởng:
- Anh ta đến chỗ hẹn với cô bạn gái cùng văn phòng, nhưng cô ấy e ngại một mối quan
hệ tính cảm công vụ ẩn chưa nhiều trắc ẩn nên cô ấy không đến chỗ hẹn (quá cổ điển)
- Người đàn ông có một cuộc hẹn do văn phòng môi giới tình cảm sắp xếp, cô gái
không đến chỗ hẹn vì cô ấy đã thấy ảnh của anh ta. (cần phải suy nghĩ thêm)
- Người đàn ông chờ bạn gái của mình, cô ấy muôn bỏ anh ta nhưng không dám (cũ rích)
- Người đàn ông là một người bán hoa, anh phải giao hàng nhưng đánh mất địa chỉ
(tóm lại, dù sao thì...)
- Người đàn ông bị bệnh tâm thần phân lập, khi anh ta có một bó hao trên tay, anh ta cứ
nghĩ mình là một người bán hoa (hừm..)
- Người đàn ông nhận được bó hoa của một người phụ nữ vừa cãi nhau với người yêu,
anh ta xúc động và đứng nguyên tại chỗ (không đến nỗi nào)
- Người đàn ông, ...ờ...
Thôi được, bạn không thể tìm ra thêm một ý tưởng nào nữa, tất cả những ý tưởng này
đối với bạn thật nhạt nhẽo, cho dù một số hướng dẫn đã bắt đầu lộ diện. Vậy thì hãy
chuyển sang một kỹ thuật khác mà tôi khuyên các bạn nên sử dụng mỗi khi các bạn
tưởng tượng câu chuyện của mình và kết quả đã chứng minh là rất khả quan: hãy bắt
đầu tưởng tượng đoạn kết.
Viết theo tiến trình ngược lại
Một số banh đã bắt đầu kêu toáng lên "Bắt đầu đoạn kết ư?" Nhưng như thế là kìm
hãm, cản trở sự sáng tạo! Tiêu diệt cảm hứng! Làm phim ngắn để làm gì nếu người ta
không được tự do sáng tác nữa? Nếu bạn suy nghĩ như vậy thì chứng tỏ bạn chả hiểu
gì về điện ảnh. Tại sao rất nhiều tác giả trẻ lại coi thường khâu viết KB làm phim ngắn đến vậy?
Tất nhiên, biết đoạn kết phim có thể sẽ tạo cảm giác thất vọng ban đầu, nhưng đó là
một cách cực kỳ hiệu quả để cấu trúc câu chuyện. Như vậy bạn sẽ tránh bị đi lạc
hướng, tránh bị lạc đế, có nghĩa là tránh những tình huông chẳng liên quan gì đến câu chuyện của bạn.
Nỗi lo lắng về việc xây dựng kết cấu câu chuyện có thể kéo dài. Đôi khi, chúng ta lười
nhác và tự hài lòng với một vài ý tưởng nào đó, cóp nhặt từ chỗ nọ chỗ kia một cách vô thức.
Còn nếu bạn đã biết ddaonj kết thì bạn sẽ đi thẳng vào vấn đề chính.
Hơn nữa, nghĩ ngay lập tức đến đoạn kết sẽ giúp bạn tránh được việc quên không viết
đoạn kết trong KB. Đối với phim ngắn thì hiếm khi mắc phải (đặc biệt là những bộ phim
được xây dựng đế nhấn đoạn kết hay đoạn kết giúp tháo gỡ tất cả), nhưng đối với
những bộ phim dài hơn, khoảng 10 đến 30 phút thì chuyện này thường xuyên xảy ra,
bộ phim kết thúc mà chẳng ăn nhập vào đâu.
Biết trước đoạn kết cho phép bạn sắp xếp các cảnh theo một trật tự logic và câu
chuyện có một sợi chỉ đỏ xuyên suốt, thống nhất từ đầu đến cuối.
Như vậy, bạn sẽ tránh được những cảnh thừa, cho dù đó có thể là những cảnh "máu Trang 6
thịt" đẹp mê hồn khiến bạn tiếc đứt ruột, nhưng chúng sẽ làm giảm mất kịch tính của
phim và làm khán giả chan. Và đó chính là cái bẫy cần phải tránh!
Chú ý: Không phải bởi vì bạn biết trước đoạn kết mà bạn không thể tự cho phép mình
tạo ra những vùng tối cho nhân vật, hoặc những kịch tính mới trong câu chuyện. Chúng
ta sẽ quay lại vấn đế này sau...
Lợi ích khác khi biết trước đoạn kết: ạn sẽ làm sáng tỏ tỏ câu chuyện và thông điệp của nó.
Cái nguy hiểm đối với bộ phim đầu tay là bạn muốn nói tất cả mọi thứ. Chính vì vậy,
việc biết được đoạn kết giúp bạn luôn đi đúng con đường và giải đáp rõ ràng câu hỏi
chính mà bạn đặt ra đầu bộ phim.
Những ý tưởng rõ ràng
Như tục ngữ đã nói: Những điều hiểu rõ sẽ được nói ra một cách rõ ràng. Bạn phải có
khả năng tóm tắt chủ đề phim của mình ngắn gọn trong vài dòng. Để làm được điều đó,
hãy nghĩ đến việc kể với chúng tôi tất cả. Chúng tôi phải biết sơ qua phần đầu, phần
giữa và phần kết của câu chuyên (xem Nguyên tắc 3 hồi). Hãy thực hành nguyên tắc
viết bút đen trên giấy trắng.
Các kiểu chủ đề
Nếu bạn không có ý tưởng phim ngắn nào trong đầu (tôi không tin chuyện này) nhưng
bạn lại muốn tìm ý tưởng, trước hết hãy suy nghĩ một chút về chủ đề mà bannj muốn đề cập.
1. Những chủ đề lạ lẫm
Khi thực hiện một bộ phim ngắn đầu tay, hãy tránh chủ đề quá xa lạ đối với mình, ví
như cuộc sống khổ hạnh của các nhà sư Tây Tạng. Kể cả trong trường hợp bạn rất say
đề tài này, thì chắc chắn bạn phải mất hơn một giờ phim mới có thể kể hết được câu
chuyện (và bạn sẽ có rất nhiều việc phải làm để xử lý chất liệu và xây dựng cầu trúc chuyện phim).
2.Những chủ đề quá riêng tư
Hãy tránh xa những chủ đề mang tính chất cá nhân quá (người yêu bỏ bạn, bạn muốn
kể về nỗi buồn của bạn chả hạn), trừ trường hợp vấn đề mang tầm quốc tế. Trong
trường hợp này bạn cần phải chứng tỏ khả năng tạo ra khoảng cách với vấn đề đó
hoặc tốt hơn nữa là không ngừng tự chế nhạo mình. Có thể đó không phải là tâm trạng
của bạn khi bạn ngồi viết kịch bản. Hãy tránh xa những chủ để chỉ xoay quanh cái rốn
của bạn, để khỏi phải nhìn thấy cảnh phòng chiếu trống trơ vì khán giả ra về hết.
3.Những vấn đề quá tham vọng.
Hãy tránh xa những chủ đề quá tham vọng (vấn đề toàn cầu hóa, thế chiến thứ hai, ...),
trừ khi bạn tìm thấy một góc độ đặc trưng nào đó. Trang 7
VD: Bạn muốn kể về cuộc sống vất vả của ông bạn trong hầm mỏ vào những năm 50,
để tưởng nhớ những người thọ mỏ trong lòng đất đã dâng hiến những lá phổi của mình
cho cả nước Pháp. Bạn phải nói gì đây? Bắt đầu từ đâu? Trước tiên, hãy đề nghị ông
bạn nói chuyện với bạn về vấn đề này. Chắc chắn, ông bạn sẽ kể cho bạn một giai
thoại đặc biệt, những kỷ niệm kiểu thế này thường rất dài. Hãy quấy rầy ông ta bằng
một loạt câu hỏi... Và thế là ổn rồi đấy! Ông ta bắt đầu bị cuốn vào câu chuyện và bạn
sẽ không thể tin được đâu. Ông ta sẽ kể cho bạn nghe lần đầu tiên ông xuống hầm mỏ
như thế nào, cảm giác của ông ra sao, rồi tuổi trẻ của ông (ở tuổi 14) ... Ông không thể
chịu đựng được cảnh tăm tối và bụi than lúc nào cũng nghẹt hai cánh mũi trong hầm lò.
Ông nhớ lần tại một buổi khiêu vũ, trong khi đang nhảy với cô gái mà ông đem lòng
yêu, ông bỗng hắt hơi vào người cô gái và làm trên váy cô xuất hiện một vệt đen bẩn!
Ông rất xấu hổ, cô gái đã tát ông.
Câu chuyện thật buồn cười. Bạn có một cái kết đầy ý nghĩa. Bụi than thời đó khiến
công nhân mỏ mắc bệnh phổi nhiễm bụi silic, một căn bệnh hiểm nghèo. Qua buổi
khiêu vũ, bạn sẽ xây dựng cả một thế giới bi-hài.
Vấn đề còn lại là tìm cho ý tưởng đó một hình thức thể hiên, khi mà bạn đã có đoạn kết.
4.Những chủ đề khó hiểu.
Lời khuyên cuối cùng: hãy tránh xa những chủ đề không tài nào hiểu được với cái cớ là
tạo ra một cái gì đó huyền bí hay trí tuệ. Không có gì khó hơn là tạo ra một không khí
thực sự trong một bộ phim dài 10 phút. Thực sự mà nói, cách viết hoa lá (câu chuyện
khó hiểu) hiếm khi thành công, và số lượng phim kiểu thế này là tương đối ít.
Chú ý: Không gì ngăn cản bạn xử ly một chủ đề mà bạn thích, khi mà bạn tìm cách hấp
dẫn chúng tôi bằng góc độ hay cách xử lý. Những lời khuyên trên đây chỉ đặc biệt dành
cho những ai không có ý tưởng về chủ đề (trường hợp này rất hiếm, hoặc dành cho
những ai mong muốn sáng tác tập thể (trong khuôn khổ làm phim bài tập sinh viên chẳng hạn). ĐỀ TÀI
Trogn khi chủ đề khái quát mục đích của kịch bản, thì đề tài nâng tầm phổ biến của KB.
Theo nhà biên kịch người Y Carlo Gozzi chỉ có 36 tình huống kịch để khai thác. Không
quan trọng, điều lý tưởng là việc xử lý các tình huống đó sao cho ấn tượng và độc đáo.
Ví dụ về đề tài: - Sự bỏ rơi. - Sự ức chế, - Sự ghen tuông, - Quyền lực, - Cái tốt, - Cái xấu, ... - v...v... Trang 8
Biết rõ đề tài để làm gì?
Xác định rõ đề tài cho câu chuyện của bạn có thể giúp bạn biết rõ mình muốn đi đâu.
Điều đó rất quan trọng khi bạn đang rối như tơ vò và tự hỏi "thế nhưng, mình đang nói
về chuyện gì đây nhỉ?"
Trong trường hợp người đàn ông với bó hoa, đương nhiên, bạn sẽ không nói về việc
nuôi ốc mà bạn sẽ nói về tình yêu cô đơn, hay sự lạnh lùng giữa phụ nữ và đàn ông.
Bạn xử lý chủ đề này với sự hài hước, nỗi buồn, sự tàn nhẫn, đó là việc của bạn
(nhưng luôn luôn phải nghĩ trong đầu là thể hiện thế nào cho hay, cho độc đáo. Xem chương độc đáo!).
Nếu bạn đã viết một bộ phim có kết bất ngờ, bạn tự hỏi vậy biết rõ đề tài phỏng có ích
gì? Nó là thế này, chỉ đơn giản là để lạt đi lật lại đoạn kết, và tại sao lại không tìm một
đoạn kết khác đầy đủ hơn,, thỏa mãn hơn.
Chú ý: Đề tài phải toát lên từ những hành động trong phim chứ không phải từ những lời
thoại. Ví dụ, thật là vụng về khi bắt diễn viên của bạn phải nói: Tao muốn thống trị mày.
hãy chỉ cho người xem thấy qua các hành động thì hơn.
TÍNH ĐẠO ĐỨC CỦA CÂU CHUYỆN
Trong khi đề tài điển hình hóa KB của bạn, xếp KB đó vào một thể loại nào đó như
chúng ta vừa thấy thì thông điệp của nó chuyển tải ý kiến cá nhân của bạn, đề xuất của
bạn về một vấn đề nào đó.
Thông điệp, đó gần như là đạo đức của bộ phim.
Chú ý: Ở đây, thuật ngữ đạo đức được hiểu theo nghĩa rộng. Không nhất thiết phải là
một bài học đạo đức chung cho tất cả mọi người (không được làm hại trẻ em, súc vật,
...) Nhưng cũng có thể là những trường hợp đó, và người ta sẽ trách cứ bạn. Tôi
khuyên các bạn không nên rao giảng đạo đức trong bộ phim ngắn của mình.
Tất cả các câu chuyện đều mang theo thông điệp, dù ngắn hay dài, dù rõ ràng hay
không, dù độc đáo hay không, có tính giáo dục hay không.
VD: loại phim quảng cáo đặc biệt sử dụng câu chuyện để chuyển tải một quan điểm rõ
ràng, đó là quan điểm của các nhà quảng cáo. Mục đích thương mại rõ ràng: Làm cho
bạn cảm thấy muốn mua sản phẩm. Và tất cả chỉ được thực hiện trong 30 giây.
VD Quảng cáo mới đây về một loại ô tô: Trên quảng trường, môt người đàn ông (dạng
viên chức cao cấp sang trọng, giàu có) đang ngồi cho một thanh niên đánh giày (người
thanh niên rõ là một nguwoif nghèo khổ, sống lang thang, đến từ một thuộc thế giới thứ
ba). Bỗng nhiên, một chiếc ô tô láng bóng từ từ tiến vào quảng trường. Hai người đàn
ông cùng một lúc nhìn thấy cái xe quay đầu lại. Chiếc xe đi đến gần, đẹp đẽ và gợi
cảm, hệt như một thiếu nữ đầy tự tin về hấp dẫn của mình.
Lúc này, hai người đàn ông gần như cùng đứng dậy. Người đánh giầy thì quên việc Trang 9
đánh giầy, còn người được đánh giày thì quên mất người đánh giày. Cả hai đều bị
chiếc xe mê hoặc, và một giọng nói vang lên quảng cáo những tính năng ưu việt của
loại xe ô tô mới này. Chiếc xe rời khỏi quảng trường.
hai người đàn ông của chúng ta ngập tràn cảm xúc (thực ra, đó là nhà quảng cáo muốn
làm chúng ta tin vậy) đến mức không nhận ra là họ đã hoán đổi vị trí cho nhau: lúc này,
chính người sang trọng đang đánh giầy cho chàng thanh niên lang thang!
Đoạn kết phim (khá thành công và độc đáo trong thể loại này) muốn chuyển đến một
thông điệp đơn giản và rõ ràng là: Một chiếc xe ô tô đẹp mê hoặc tất cả mọi
người. Bạn cũng có thể vặn lại với tôi rằng thực ra đó là một thông điệp khác: Một
chiếc xe ô tô đẹp làm thay đổi con người.
Trừ phim quảng cáo, còn thì làm những gì ngoài khuôn phép đạo đức bao giờ cũng dễ
hơn. Những hãy cẩn thận: điều kiện là phải hài hước và không được rơi vào sự cường điệu hay nhạt nhẽo.
Hãy mạnh dạn lẫy những phim quảng cáo làm ví dụ, cả về cấu trức câu chuyện lẫn cách xử lý.
Phần Hai: Cấu trúc của câu chuyện
Chương 1: Nguyên tắc ba hồi
Bây giờ thì tất cả đã trở lên rõ ràng đối với bạn, bạn đã xây dựng được ba phần của
câu chuyện, bạn không đi chệch chủ đề và có một cách độc đáo để kể câu chuyện cho người xem.
Tuy nhiên, thật kỳ lạ, những người thân xung quanh bạn vẫn còn nhiều vấn đề phải
bàn. Phần giữa của câu chuyện hơi dài, phần kết lại quá nhanh, phần đầu không được
năng động lắm. Thiếu cái gì đó mạnh mẽ và rồi mất nhiều thời gian vòng vo để bắt đầu
vào câu chuyện. Người ta có cảm giác là mọi thứ đã có trong câu chuyện rồi, nhưng
trình tự không được hợp lý lắm, tóm lại là còn thiếu tính hiệu quả.
Cái mà bạn thiếu đó chính là cái xương sống của bộ phim, và để làm được điều đó, cần
phải tuân theo các nguyên tắc. NGHỆ THUẬT VIẾT
Thật buồn cười, nhưng bạn vẫn nghĩ rằng mình kể chuyện hay. Vậy thì hãy nghĩ lại
xem! Hãy nhớ lại tin vắn mà bạn đã nghe thấy trên đài phát thanh và đã làm bạn rất
thích thú. Bạn đã kể lại tin vắn đó cho những người thân của mình. Bạn hãy nhớ lại
xem bạn dã thêm mắm thêm muối như thế nào, kích thích sự chú ý bằng những tình
tiết hấp dẫn nào để kết thúc trong sự tán thưởng của mọi người.
Với kịch bản cũng y hệt như thế, có một cấu trúc giúp chúng ta nắm giữ kịch tính cho câu chuyện.
Nghệ thuật viết kịch bản ngày nay là di sản được thừa hưởng từ nhà triết học Hy Lạp Trang 10
Aristote (384 - 322 trước Công Nguyên). Trong cuốn sách của ông có nhan đề "Thi ca",
ông đã định nghĩa những nền tảng cơ bản của nghệ thuật viết kịch.
Đối với Aristote, nghệ thuật viết kịch chính là bắt chước cuộc sống và cuộc sống được
xây dựng từ những mục tiêu phải đạt được, từ những trở ngại khó khăn phải vượt qua.
Cuộc sống chứa đựng vô vàn những điều bất ngờ, và chính điều đó làm cho cuộc sống
luôn tràn đầy hứng khởi.
Viết kịch, đó gần như là tái tạo cuộc sống, nhưng tái tạo lại cuộc sống đòi hỏi phải nắm
vuwnsgxvaif nguyên tắc cơ bản của nghệ thuật viết kịch, cũng như người họa sĩ cần
phải biết các nguyên tắc về bố cục để vẽ lên một bức tranh.
Syd Field, một nhà lý thuyết học người Mỹ đã xây dựng một sơ đồ mẫu về cấu trúc một
vở kịch mà phần lớn các nhà biên kịch trên thế giới vẫn sử dụng (sẽ được đề cập đến
ở phần sau). Bản thân chúng ta ít nhiều cũng đều có sơ đồ cấu trúc đó ở trong đầu, tùy
theo văn hóa nghe nhìn của mỗi người và tư cách khi họ kể chuyện.
Trong quá trình viết, nên thỉnh thoảng xem lại sơ đồ này, như thế bạn có thể trau chuốt
hơn kịch tính của câu chuyện và vứt bỏ đi những chi tiết rườm rà làm ô nhiễm kịch bản,
những chi tiết mà tất cả chúng ta luôn có xu hướng nhồi nhét vào khi viết kịch bản.
Mục đích của cấu trúc ba hồi và những yếu tố mang tính kịch là giúp bạn đi vào vấn đề
cốt lõi - hay nói cách khác là kể câu chuyện của mình một cách hiệu quả nhất có thể được.
Nếu như bạn sợ rằng làm như vậy sẽ giam mình trong một cái xiềng, và nếu bạn vẫn
còn phản đối khái niệm xây dựng cấu trúc kịch bản thì hãy xem lại những kiệt tác điện
ảnh được xây dựng theo nguyên tắc ba hồi. Hãy lấy sơ đồ được đưa ra ở dưới đây và
sử dụng làm thước đo để phân tích các bộ phim mà bạn yêu thích nhất, bạn sẽ thấy rằng: tôi nói đúng!
MỘT CÔNG CỤ ĐỂ CẤU TRÚC KỊCH BẢN
Cấu trúc ba hồi không phải là một xiềng xích, cũng không phải là một công thức kỳ
diệu, hiệu quả mà nó mang lại là giữ được sự chú ý của khán giả vào câu chuyện của
bạn, và đó là một điểm hết sức quan trọng của phim ngắn, để nó khác với tất cả các phim khác.
Cấu trúc ba hồi gồm: Phần đầu, phần giữa, phần cuối - và nó được hiểu như đúng tên gọi của nó!
Bạn đã xây dựng cấu trúc ba hồi khi tóm tắt kịch bản. Bây giờ bạn sẽ phải học: Cách
đặt vấn đề, Phát triển vấn đề và Giải quyết vấn đề.
Trong mỗi hồi lớn này, những yếu tố kịch tính sẽ giúp bạn cấu trúc câu chuyện của mình:  Biến cố khởi đầu Trang 11 
Những nút thắt kịch tín ch tí h l n ớn  Cao trào
Ghi chú: Sơ đồ ba hồi the i o chi o
ều ngang là một cách để nhắc nhở với bạn là tro n là t ng ro câu ng
chuyện của bạn, phải làm i l sao đ s
ể kịch tính tăng dần và cao trào là đỉnh đi nh ểm của câu chuyện.
Đối với một bộ phim ngắn khoảng 20 phút, chúng ta có thể chia như thế này: 
Đặt vấn đề dài khoảng 4 phút ng 
Phát triển vấn đề dài k d ho ài k ảng 14 phút 
Giải quyết vấn đề dài k d ho ài k ảng 2 phút
Vì những lý do logic đơn giản, chú n, c ng hú ta ng
đồng ý với nhau rằng phần đặt vấn đề phải
nhanh, phát triển vấn đề cần ph n
ải dài hơn để xây dựng câu chuyện v n à d v i à d ễn biến của
câu chuyên, rồi giải quyết vấn đề phải rất nhanh. Việc phân c ph chia c này hia có này tí có nh tí
chất ví dụ tương đối. Chính bạn phải tí i nh tí toán v nh i toán v ệc phân
chia đó, tùy thuộc vào độ dài c d
ủa bộ phim mà bạn muốn làm. Bạn h n oàn h oàn toàn có th toàn có ể áp
dụng sơ đồ này cho một bộ phim dài 2 p phút c him dài 2
ũng như một bộ phim dài 9 p 0 p him dài 9 h 0 p út. h
Sau đây là cấu trúc chi tiết của hai phim ngắn viết rất tốt. Hãy t. x Hãy em x các tá em c g các tá i c g ả đã áp
dụng nguyên tắc ba hồi và n i v
hững yếu tố kịch như thế nào. MÙA DI CƯ ________ _ ______ ____ _____ ______ ______ _____ _ ______ ______ _ __ ______
“Mùa di cư” là bộ phim hoạt hình của đạo diễn Iouri T n Iouri c T heren c k heren ov k (1995 ov ). Ông (1995 k ). Ông ể cho Trang 12
chúng ta về chuyến phưu lưu hài hước của một chú chim di cư bị lạc đàn trong mây
mù. Sau một loạt những biến cố, nó tìm thấy đàn của mình. Nhưng những chú chim
chợt nhận ra là trên thực tế, chúng đã quay trở lại điểm xuất phát ban đầu: Đám mây
mù đã làm chúng mất phương hướng!
Chúng ta có thể mổ sẻ bộ phim như thế này:
1. Hồi 1 (1 phút): Chú chim (nhân vật chính) đậu trên cành với đàn chim của nó.
Cây trụi lá, đang là cuối mùa thu. Trong ánh mặt trời, những đàn chim đang sải
cánh. Bắt đầu mùa di cư. Những chú chim trên cành và cả nhân vật chính của
chúng ta bay theo những đàn chim trên trời. Biến cố khởi đầu: trên đường bay,
một đám mây mù lớn đột nhiên xuất hiện. Đập cánh cũng vô ích, nhân vật của
chúng ta bị đám mây mù bao phủ. Nút thắt đầu tiên: giờ đây mục tiêu của chú
chim là phải tìm lại được đàn của mình.
2. Hồi 2 (6 phút): Để làm được điều đó, chú chim phải vượt qua bao trở ngại
(những biến cố) đẩy xung đột (đặc biệt, nó có cảm giác mất hết bình tĩnh vì tất
cả mọi chuyện xảy đến với nó đều bị đảo lôn cả). Nút thắt thứ 2: nó tìm được
một con chim trong đàn. Con chim này sẽ giúp nó tìm được đàn chim chứ?
Không, con chim này cũng đang bị lạc như nó và cuối cùng lại trở thành một
gánh nặng cho nó. Chú chim của chúng ta lại phải tiếp tục tìm lại đường
bay. Cao trào:cuối cùng, với sải cánh cuối cùng, nhân vật chính của chúng ta và
người bạn của đường không may mắn đã thoát ra khỏi đám mây mù và tìm thấy đàn của mình.
3. Hồi 3 (1 phút): kết thúc hết sức bất ngờ, đàn chim bỗng nhận ra rằng chúng lại
quay lại điểm xuất phát ban đầu. Bị xô dạt bởi đám mây mù, những chú chim
thực ra đã thực hiện hành trình ngược lại! (Lưu ý là bảng chữ cuối cùng cũng chạy ngược lại)
SÓNG DỘI___________________________________ (Thời gian: 13 phút)
“Sóng dội”, bộ phim của đạo diễn Thierry Aguila (1996) kể câu chuyện về hai anh em
tìm cách dựng lại hiện trường một vụ tai nạn từ một vụ tai nạn, và cuối cùng, họ bị kết
án là thủ phạm của một vụ giết người mà họ không phạm phải.
1. Hồi 1 (2 phút): Hai anh em (Patrich và Serge) và người bạn tên là Luc đi câu cá
trên một hòn đảo gần Marseille. Serge bỗng nhiên thấy nặng ở cần câu, đó là
một con cá tráp lớn. Patrick cố gắng dùng vợt để lôi con cá lên, nhưng cậu quá
vụng về và để tuột mất con cá (Đó là biến cố khởi đầu). Serge không kiềm chế
được và bắt đầu ẩu đả với em. Luc chạy lại can họ nhưng bị xô đẩy và ngã lộn
cổ rồi bị chết. Patrick muốn báo cảnh sát, nhưng Serge sợ rằng cảnh sát sẽ
không tin đó là một tai nạn: tình huống xảy ra khó tin quá. (Nút thắt đầu
tiên) Serge quyết định che dấu tai nạn bằng cách dựng lên một tai nạn thực sự.
Đó là mục đích của Serge (và cũng là của Patrick, cậu miễn cưỡng phải nghe theo Serge).
2. Hồi 2 (10 phút): Nhưng kể từ lúc đó, tất cả mọi chuyện bắt đầu trở lên tồi tệ. Vụ
dàn dựng trở thành thảm họa. Đầu tiên, hai anh em ném xác từ trên cáo xuống
để làm cho người khác tin rằng Luc chết vì tai nạn, nhưng cái xác lại không rơi Trang 13
xuống đúng chỗ thấp cần thiết. Sau đó, họ đẩy Luc bằng một mái chèo nhưng
mái chèo lại rơi tuột xuống biển, máu rơi ở khắp nơi, dây đồng hồ của Luc cũng
rơi xuống nước. Thế là Serge dùng dao đâm vào người Luc nhiều nhát để người
ta nghĩ anh ta bị tấn công. (Nút thắt thứ hai) Patrick lưu ý rằng họ đang ở trên
một hòn đảo. Nếu họ đẩy thuyền rời đảo thì mọi người sẽ đặt câu hỏi: lúc đến
đây, Luc đã đi bằng gì? (Cao trào) Họ mang xác của người bạn lên thuyền và
nhét đầy đá vào đó rồi ném cái xác xuống biển. Nhưng họ đã bị cảnh sát bắt.
3. Hồi 3 (1 phút): Ở sở cảnh sát, viên trung úy đọc cho Patrick lời khai của nhân
chứng. Đó là một sự giải thích rõ ràng và trung thực về thảm họa. Patrick bàng
hoàng và ký vào biên bản.
--------------------------------------------
Một cấu trúc 3 hồi được coi là thành công khi khán giả không nhận thấy thấy sự phân
chia đó. Nếu họ đoán ra các phần cấu trúc đó thì đó là sự thất bại. Tất cả công việc của
người viết kịch bản là tìm cách làm cho câu chuyện của mình phong phú vừa đủ độ để hấp dẫn khán giả./.
Chương 2: Hồi thứ nhất: Đặt vấn đề
Hồi thứ nhất tạo thành phần đầu của câu chuyện. Chính phần này đặt câu chuyện của
bạn lên đường ray và đẩy đi. Hồi thứ nhất gồm có ba phần sau:  Đặt vấn đề  Biến cố khởi đầu  Nút thắt đầu tiên
Như các bạn đã thấy trong sơ đồ, hồi thứ nhất rất ngắn, và còn ngắn hơn nữa trong
những phim có kết thúc bất ngờ. Như vậy cần phải xây dựng một cách khéo léo để kéo
khán giả theo đường đi của câu chuyện. ĐẶT VẤN ĐỀ
Phần đặt vấn đề tạo nên những phút đầu tiên của bộ phim. Đó là thời điểm mà bạn cần
giới thiệu với người xem những sự kiện đã diễn ra trước phần đầu của câu chuyện.
Không thể nào bắt kịp với câu chuyện nếu như không cung cấp cho người xem một vài
yếu tố tín hiệu để họ có thể dựa vào đó mà hiểu.
Đặt vấn đề cần phải rõ ràng và cụ thể. Hãy cung cấp cho người đọc những cái cần thiết
tối thiểu để giúp họ hiểu được chuyện gì sẽ diễn ra. Không cần nhiều hơn. Đừng kể cho
chúng tôi tất cả cuộc sống của nhân vật chính từ A đến Z. Hãy giữ lấy để xây dựng
những biến cố mới hay những bí ẩn trong phát triển câu chuyện.
Trong vài phút, hoặc vài giây, bạn bắt buộc phải cung cấp cho chúng tôi những thông tin chủ yếu về: 
Thể loại phim (hành động, hài, tình cảm, ...) 
Chủ đề và dề tài của phim (có phải một bộ phim về ô nhiễm môi trường hay về
nỗi cô đơn tình cảm ở Paris?) 
Nhân vật của bạn (hèn nhát, dũng cảm, bị tật, tốt bụng, ...)
Tất nhiên không phải là lần lượt trả lời hết những câu hỏi trên bằng cách trả lời mỗi câu
hỏi trong một cảnh riêng. Tất cả các thông tin có thể được trả lời bằng một cảnh duy Trang 14
nhất, thậm chí một hình ảnh duy nhất mà thôi. Ví dụ: Một bộ phim nói về nghiện rượu,
chỉ cần cảnh: một người đàn ông ngồi một mình trong bóng tối với một chai rượu trống
rỗng trên tay. Trong vòng mười giây bạn đã cung cấp cho người xem chủ đề của phim
(sự nghiện ngập), đặc điểm nhân vật (một người đàn ông hết tiền, cô đơn) và thể loại
phim (chắc chắn không phải phim hài).
Hãy tránh xa những đoạn độc thoại dài dòng để giải thích. Hãy thay vào đó bằng một
cảnh tượng trưng, mang nhiều ý nghĩa. Đừng có quên sức khơi gợi của điện ảnh: “Điện
ảnh, trước hết và quan trọng nhất là hình ảnh, âm thanh và hành động”./. ============================
NGUYÊN TẮC LÀM PHIM TÀI LIỆU CỦA MICHAEL MOORE
1. KHÔNG LÀM PHIM TÀI LIỆU, MÀ LÀ LÀM PHIM
Không dùng từ documentarians (nhà làm phim tài liệu) để nói về mình, cách ly mình.
Làm phim tài liệu vốn dĩ đã rất cô lập rồi, không cần tự cô lập thêm bằng tên gọi. Chúng
ta là những người làm phim. Nếu bạn làm phim, người ta may ra sẽ đi coi phim tài liệu của bạn.
Nếu khó tự gọi mình là nhà làm phim thì bạn bước vào ngành này làm gì? Nhiều người
nói “Ừ thì tôi làm phim vì tôi nghĩ người ta nên biết về sự ấm lên toàn cầu! Mọi người
cũng cần biết về Cuộc chiến 1812! Công chúng phải được dạy cách cầm dao muỗng
nữa!! Vì vậy tôi làm phim tài liệu.” Xin báo bạn hay lý do hàng chục triệu người đến rạp
hát mỗi tuần xem phim tài liệu là vì họ sắp chết đến nơi khi cứ bị nghe rao giảng phải
làm gì phải cư xử thế nào. Lao động mệt nhọc cả tuần dài, tối thứ Sáu họ muốn xem
phim. Họ muốn được rọi đèn xuống chân và đưa đến chỗ ngồi. Họ không quan tâm bạn
làm họ khóc, làm họ cười, hay thách thức họ suy nghĩ – nhưng trời ạ, họ không muốn
nghe giảng đạo. Họ muốn được giải khuây.
Phải, tôi đã nói ra cái từ dơ bẩn quan trọng cốt lõi của làm phim tài liệu: Giải khuây. Gì
cơ? Tôi hải làm phim tài liệu giải khuây sao? Tha cho tôi đi, tôi không làm rẻ rúng câu
chuyện của mình bằng cách thêm vào yếu tố giải khuây đâu. Quỷ tha ma bắt Giải
khuây đi! Bạn nói vậy ư?
Khi Kevin Rafferty và người em trai làm The Atomic Cafe (tạm dịch Quán nước nguyên
tử) năm 1982, tôi đã hiểu ra vấn đề. Họ gom các clip từ tất cả các phim kinh dị thời kỳ
Chiến tranh lạnh, các phim tuyên truyền kêu gọi thanh niên xung phong (“duck and
cover” films). The Atomic Cafe là bộ phim vui nhộn, nhưng lại nói về tận thế, về việc
chúng ta tự làm mình nổ tan nát, khán giả xem mà cười ngả nghiêng suốt phim.
Nhưng tiếng cười đã phục vụ mục đích lớn hơn. Tiếng cười, trước tiên, xoa dịu nỗi đau
khi bạn biết ra sự thật. Và nếu bạn muốn làm người kể sự thật bằng phim, tại sao bạn
không cho khán giả một muỗng đường giúp họ nuốt được viên thuốc?
Tôi cũng không muốn người xem xem xong rời rạp hát với tâm trạng trầm uất. Tôi
muốn họ giận dữ. Trầm uất là trạng thái tâm lý bị động, giận dữ mới là chủ động. Sự
giận dữ có thể khiến 5 hay 10 phần trăm khán giả đứng lên và nói Tôi phải làm gì đó,
phải đi kể mọi người nghe chuyện này, phải tìm hiểu thêm về nó trên mạng, tôi phải Trang 15
tham gia nhóm hội nào đó và đấu tranh!
Hay như Quentin Tarantino, chủ tịch hội đồng giám khảo của Cannes khi Cannes trao
giải Cành cọ vàng (Palme d’Or) cho phim Fahrenheit 9/11, ông nói với tôi sau đó rằng
Tôi phải nói anh nghe phim anh đã làm gì tôi. Tôi chưa từng bầu báng trong đời lần
nào, tôi thậm chí còn không đăng ký đi bầu, nhưng lần này điều đầu tiên tôi làm ngay
khi về L.A. là đăng ký đi bầu. Và tôi nói Chao ôi, điều anh vừa nói còn giá trị hơn cả cái
cành cọ vàng này. Bởi vì nếu điều anh làm nhân lên cho một hay 10 triệu người xem phim thì trời ơi.
Tôi nghĩ sự hài hước mang người ta đến rạp. Ngày đầu tiên khi làm chương trình
truyền hình, tôi đã nói trong phòng biên kịch là Hãy viết xuống những vấn đề mà ta
không nên hài hước về (chúng), rồi ta sẽ kể các câu chuyện dùng sự hài hước nói
những gì mình muốn nói về từng vấn đề này.
Rồi chúng tôi có danh sách: sự thiêu tập thể, AIDS, lạm dụng tình dục trẻ em. Tôi biết
bạn nghĩ gì – làm phim hài về lạm dụng tình dục trẻ em ư, không phải chứ? À đương
nhiên chúng ta không làm phim hài về lạm dụng tình dục trẻ em, nhưng yếu tố hài hước
có thể được dùng theo lối gây sốc gây hại để lắc mọi người thức tỉnh rời khỏi ghế và
hành động. Sự hài hước có thể là con dao sắt nhọn làm đau người xem.
Tôi không hiểu sao mọi người không làm thế, không dùng yếu tố hài hước trong phim
tài liệu. Tôi cũng không hiểu tại sao các nhà làm phim tài liệu nghĩ rằng ý nghĩa chính trị
hoặc thông điệp của họ phải được ưu tiên hàng đầu thay vì tính nghệ thuật. Tính nghệ
thuật đối với tôi quan trọng hơn chuyện chính trị. Chính trị là thứ yếu. Tại sao? Bởi vì
nếu tôi làm phim chán phèo, chuyện chính trị chẳng đến được với ai. Nếu tôi lờ tính
nghệ thuật, nếu tôi không coi trọng ý niệm điện ảnh, và nếu tôi không hiểu lý do người
ta đến rạp, thì sẽ không ma nào thèm nghe lời nào về chính trị, và không điều gì được
thay đổi cả. Do vậy tính nghệ thuật phải đặt lên hàng đầu. Phải là phim đi trước tài liệu đi sau.
2. ĐỪNG NÓI MẤY CHUYỆN TẦM PHÀO NGƯỜI XEM ĐÃ BIẾT
Đừng nói với tôi nguyên tử là xấu, tôi biết nó xấu rồi vì vậy không cần tốn hai
tiếng trong đời nghe bạn nói nó xấu. Tôi cũng không thích coi phim mà người tạo
ra nó nghĩ họ là người đầu tiên hay duy nhất biết điều đó. Vì bạn không tin rằng
nhiều người cũng hiểu và biết điều đó nên rốt cục không ai đi xem phim của bạn.
Hoa Kỳ có 310 triệu dân, nhiều người rất ngu, cỡ khoảng 100 triệu không biết gì.
Nhưng điều đó cũng có nghĩa 210 triệu người kia KHÔNG ngu. Đừng để ý số ít
kia, hãy tập trung vào số đông, họ là người tạo ra những thay đổi tốt đẹp. Đừng
nói họ nghe những gì họ đã biết mà hãy đưa họ đến những nơi họ chưa từng
đến, cho họ thấy những gì họ chưa từng thấy.
Khi làm Roger & Me, tôi hỏi phó phòng cảnh sát, người đã đuổi một gia đình ra
khỏi nhà vào đêm Giáng Sinh, giật bỏ cây thông của họ, tôi hỏi Ông làm vậy mỗi
năm vào dịp Giáng Sinh? Ông nói Ồ tôi làm bốn năm lần mỗi năm vào dịp Giáng
Sinh. Tôi hỏi Sao tôi chẳng thấy bao giờ? Ông nói Tôi không biết, tôi làm giữa
lòng thành phố giữa thanh thiên bạch nhật. Bốn đài truyền hình ở đây đều có Trang 16
phòng tin tức vậy tại sao tôi không được xem chuyện này vào dịp Giáng sinh hay
giao thừa nào? Thay vào đó sao tôi cứ phải xem mãi ba câu chuyện khỉ gió năm
nào cũng như năm nào: 1. Giáo hoàng làm lễ mixa, 2. bản tin 11 giờ phát thanh
viên dự báo thời tiết lần theo đường đi của tuần lộc của Santa khi chúng đi qua
Canada, và 3. một tin chính trị nào đó. Tôi chưa từng được xem cảnh gia đình
nào đó vì thiếu 150$ tiền thuê nhà mà bị đuổi khỏi nhà vào dịp Giáng sinh. Đó là
tội ác, đó là thứ ta phải làm cho mọi người xem. Đừng làm thứ họ đã biết.
Khi làm Roger & Me, tôi nói với đoàn rằng chúng ta làm phim về tình trạng thất
nghiệp và sẽ không có cảnh nào về tình trạng thất nghiệp, sẽ không dùng những
hình ảnh cũ rích ấy. Khán giả trông thấy chính họ đủ rồi, phải làm họ ngồi dậy và
nói Trời ạ đây không phải là nước Mỹ mà mình muốn sống!
3. PHIM TÀI LIỆU HIỆN ĐẠI NGÀY NAY ĐÃ BỊ CHỈNH THỂ THÀNH NHƯ GIẢNG BÀI
Phải thôi ngay việc đó, phải sáng tạo cách khác. Tôi không biết cắt nghĩa điều
này thế nào, vì như đã nói, tôi chỉ học ba học kỳ đại học. Và điều tôi thấy mừng
là tôi chưa từng phải học viết bài luận. Tôi luôn ghét trường học. Nó chỉ toàn nhớ
những gì thầy cô nói rồi ta viết xuống giấy. Chuyện toán đã có người giỏi toán lo,
các thí nghiệm hóa cũng không còn là thí nghiệm vì có người đã thật sự làm nó,
vậy mà giờ đây họ bắt tôi làm chúng và vẫn gọi là thí nghiệm. Chúng chẳng gì có
ích hay thú vị gì với tôi cả trừ khi tôi được làm những bộ phim này.
6. SAO KHÔNG LÀM NHIỀU PHIM VẠCH TRẦN BỌN XẤU?
Sao không đưa ra những cái tên? Có người gặp tôi hỏi Đưa cái này vào phim
được không? Tôi có bị kiện không? Có, bạn sẽ bị kiện. Tôi bị kiện 20 lần hồi làm
Roger & Me. Bạn sẽ bị kiện, người ta sẽ ghét bạn. Thì đã sao? Tại sao hồi đầu
làm làm gì? Không có chuyện được sống cuộc sống bình lặng đâu. Là công dân,
là người làm phim ta phải làm việc đó. Phải đối mặt rủi ro. Tôi nói với đoàn phim
của mình Phải làm phim này như thể là phim cuối cùng trong sự nghiệp, phải
làm bộ phim mà không nhà chức trách nào muốn lại gần ta. Chỉ khi yêu thương
ôm trọn được ước muốn chết người này vào lòng bạn mới may ra có được
thành công hằng mong ước.
10. CỐ PHỎNG VẤN CÀNG NHIỀU NHỮNG NGƯỜI BẤT ĐỒNG Ý KIẾN VỚI MÌNH CÀNG TỐT
Giờ đây khó làm người ta nói chuyện với tôi hơn rồi nên tôi phải dùng nhiều kỹ
thuật và phương pháp không đúng tiêu chuẩn của các đài truyền hình, nhưng
chúng đúng chuẩn đạo đức của tôi, đó là đất nước này, thế giới này còn tồn tại
cho nhiều người, không phải cho những kẻ giàu có đang thao túng nó. Và mấy
kẻ tội lỗi ấy phải lộ diện thú tội.
11. KHI GHI HÌNH BẠN CÓ TỨC GIẬN ĐIỀU MÌNH ĐANG THẤY KHÔNG?
Có khóc không, có nức nở đến nỗi sợ micro thu luôn tiếng vào không? Nếu có Trang 17
thì khán giả sẽ cũng sẽ phản hồi với phim rất tốt. Chính bạn là khán giả. 12. ÍT LÀ NHIỀU
Cắt bớt cho ngắn gọn, nói ít thôi, ít cảnh thôi. Đừng nghĩ cứt mình thơm như
nước hoa. Khán giả thích bạn tin họ có não. Vì vậy hãy tin khán giả thông minh
và nói ít thôi, để cho họ tự hiểu lấy.
13. TIẾNG QUAN TRỌNG HƠN HÌNH
Trả tiền ông bà âm thanh nhiều như trả đạo diễn quay phim, đặc biệt phim tài
liệu. Tiếng kể chuyện tốt, điều này đúng cả trong phim hư cấu. Hình có rung lắc
khán giả cũng không hỏi Ê hình bị sao vậy, quay cho đàng hoàng coi. Họ không
quan tâm lắm NẾU câu chuyện có sức mạnh VÀ họ có thể nghe tiếng.
Đây là 13 nguyên tắc tôi tâm đắc lắm vì tôi muốn dòng phim hiện thực không hư
cấu phải được xem bởi hàng triệu triệu người. Tôi từng đổ lỗi cho công ty phát
hành, xưởng phim, nhà đầu tư. Và rồi ta nên dành ra vài khoảnh khắc tự trách
mình với tư cách nhà làm phim. Chúng ta có làm phim để chiếu trong rạp không?
Tôi muốn coi những bộ phim này trong rạp lớn, không muốn thấy chúng chiếu
trên iPhone, không bao giờ. Có thể người trẻ không nghĩ vậy, họ nghĩ coi đâu
cũng là coi. Nhưng để tôi nói bạn nghe, bạn coi con tem in hình Mona Lisa là bạn
chỉ đang coi con tem. Nếu muốn coi Mona Lisa thật, hãy mua vé đến Paris. Phim
tài liệu chiếu rạp cũng vậy đấy.
Kịch Bản PR Cho Quán Cafe
STT Cảnh quay Lời dẫn Ghi chú GiỚI THIỆU
1 -Nhân vật đi xe máy trên đường
- Nhân vật đi xe vào quán
- Đặt máy quay ở đầu ngõ, góc 45 độ so với nhân vật: Quay bánh xe đang quay, lia từ trái qua phải
=> Đặt máy quay ở đầu ngõ, hướng vào bãi đỗ xe Trịnh Ca: Quay đằng sau lưng
nhân vật đi xe vào Giống như nhiều người, đối với tôi, nhạc Trịnh là một niềm
đam mê lớn. Tôi bị cuối hút và ám ảnh bởi những bao dung, hi sinh Trịnh kể qua
âm nhạc. Khi nhân vật xuất hiện, ghi footage: Thùy Dương - nhà văn
2 - Nhân vật đỗ xe tại cửa Trịnh Ca.
Góc máy: Đối diện nhân vật, lấy cảnh Trung Những Hi vọng, Diễm xưa chắc
chắn sẽ luôn là giải pháp cho những nông cạn trong cảm xúc, những bế tắc
trong ý tưởng khi viết của tôi. Vì thế, như một thói quen, đã hơn 3 năm nay, cứ
khi nào cần viết và muốn viết tôi đều tìm đến Trịnh Ca, ngõ 235, Tô Hiệu, Hà Nội
để có thể hòa theo dòng người, lắng mình trong thanh âm của tiếng violin, tiếng
ghitar cùng những khúc nhạc Trịnh và tìm lấy cho mình cảm hứng cho những Trang 18
trang truyện còn dang dở.
3 - Nhân vật bỏ mũ bảo hiểm Góc máy: cận gương mặt, đối diện nhân vật
4 - Nhân vật lấy laptop trong cốp xe Góc máy: cảnh trung, đối diện nhân vật
5 - Nhân vật đi vào trong quán Góc máy: sau lưng nhân vật, ngoài cửa, sau khi
nv đi vào trong, lia lên tên quán
6 tên quán Trịnh Ca Góc máy: zoom in tên quán
7 Nhân vật bỏ giày, bước lên thềm Góc máy: cảnh trung, sau lưng nhân vật
8 Nhân vật ngồi xuống bàn Góc máy: theo lưng nhân vật KHÔNG GIAN TRỊNH CA
9 Cảnh toàn không gian quán Góc máy: Ngoài cửa, lia từ phải qua trái Trịnh Ca,
như cái tên được đặt, là một không gian dành cho những ai yêu nhạc Trịnh.
Không chỉ nổi tiếng với những đêm nhạc rất hay, Trịnh Ca còn được mọi người
truyền tai nhau về một không gian đẹp và lạ giữa lòng Hà Nội chật chội.
10 Cảnh mái ngói đỏ tươi, tường gạch mộc, khung cửa sổ chữ THỌ. Góc máy:
cảnh cận, điểm xuyết như bức ảnh Nơi đây có dãy mái ngói đỏ tươi, có tường
gạch mộc, có khung cửa sổ gỗ chữ THỌ rất riêng và ấn tượng.
11 Cảnh sân khấu Góc máy: + cảnh toàn sân khấu
+ zoom in bức phù điêu Sân khấu của Trịnh Ca được làm nổi bật hơn với bức
phù điêu phong cảnh có hình nhạc sỹ tài hoa Trịnh Công Sơn do một nghệ nhân
mê nhạc Trịnh sáng tác.
12 Cảnh những vật dụng trong quán Góc máy:
+ Cảnh toàn những bức ảnh nhạc sĩ
+ Cảnh cận vài bức hình đen trắng
+ Cảnh cận vài bức hình màu
+ Cảnh cận bức thu pháp
+ Cảnh cận bộ bàn gỗ mộc mạc
+ Cảnh cận lọ hoa đất nung
+ Cảnh cận những bàn tre + Cảnh cận chum sành
+ Cảnh cận thảm cói, đèn lồng, đèn tre. Bạn có thể nhìn thấy nhiều hình ảnh của
nhạc sỹ Trịnh Công Sơn trong nhiều thời kỳ tuổi tác, từ những bức đen trắng
đến những bức tranh màu và cả những bức Thư Pháp to lớn. Bạn cũng có thể
bắt gặp rất nhiều câu hát mang hơi thở Thân Phận, Tình Yêu của nhạc sỹ Trịnh
trên những góc Tường của Trịnh Ca. Và bên cạnh đó là những bộ bàn gỗ mộc
mạc, những lọ hoa đất nung giản dị, những bàn tre, chum sành, thảm cói, đèn lồng, đèn tre.
13 Cảnh bức tranh Đức Phật Góc máy: + cảnh cận bức tượng
+ cảnh cận nhân vật chắp tay nhắm mắt cầu nguyện Nổi bật trên tường chính là
một bức tranh mặt Đức Phật 3D ấn tượng, thu hút và gợi nhớ ngay triết lý, tư
tưởng nhân văn của Phật Giáo trong dòng nhạc của Trịnh Công Sơn.
14 Cảnh toàn không gian phong thủy bên ngoài Góc máy: đối diện Nhưng điểm
hấp dẫn rất nhiều du khách dừng chân sau khi dạo qua dãy phố Café nhộn nhịp
đa sắc màu của Tô Hiệu, chính là không gian phong thủy nên thơ của quán.
15 Cảnh cận phong thủy Góc máy đối diện:
+ Cảnh cận bụi tre, giàn hoa, cây cau, bụi chúối, giỏ câyBụi tre ngà xanh mướt,
giàn hoa bìm bìm thơ mộng, 2 cây cau dân tộc, bụi chuối xanh tỏa lá, vườn treo Trang 19
giỏ cây nhả tơ buông và một ao cá xinh xinh nhiều cá chép trắng, vàng. Những
thứ thiên nhiên đó được đưa về trước cửa quán làm đem lại không khí trong
lành và tràn đầy nhựa sống, làm giảm đi rất nhiều sự khô cứng của cột gạch,
bàn gỗ và tường vôi bên trong.
Để tĩnh 1,2 giây Nối liền ĐỒ UỐNG
17 Cảnh nhân viên phục vụ đưa menu cho nhân vật
Nhân vật mỉm cười, mở tấm menu ra Góc máy:
+cảnh trung: đối diện nhân vật
+ cảnh cận gương mặt mỉm cười Bên cạnh việc kiếm một không gian thoải mái
cho mình, một nơi để nghe những bản nhạc Trịnh bất hủ, các Trịnh khách còn
tìm đến để thưởng thức những món đồ uống độc đáo với tên gọi rất Trịnh của Trịnh Ca.
18 Cảnh nhân vật lật giở tấm menu Góc máy: qua vai phải nhân vật, lượt theo
tay nhân vật chỉ vào tưng món (vô thường, thu phai, tình sầu, diễm xưa…) Nào
là café “Vô Thường”, “Thu Phai”, “Tình Sầu”, nào là Mocktail “Diễm Xưa”, “Nắng
Thủy Tinh” và cả những món “Gọi Tên Bốn Mùa” nữa.
19 nhân vật cầm ly café hít hà, cười mỉm, mắt liếc toàn không gian quán Góc
maý: đối diện nhân vật, cảnh trung Còn gì thú vị hơn được hí hà mùi hương café
quyến rũ, đắm mình trong những tiếng nhạc du dương và ngắm nhìn những vật dụng đầy chất Trịnh.
Để tĩnh thêm vài giây…. ĐÊM NHẠC
20 Cảnh toàn người người nườm nợp ùa về quán Góc quay:
+ Cảnh những người tấp nập ngoài ngõ => đặt máy quay đầu ngõ
+ Cảnh xe xếp chật kín lối vào => cảnh trung
+ Cảnh chỗ ngồi trong quán chật cứng => lia máy quay Nhắc đến Trịnh Ca,
người ta không chỉ nói về phong cách phục vụ chu đáo, gần gũi, cởi mở, mà còn
ấn tượng rất nhiều về những đêm nhạc hàng tuần của quán. Vào tối thứ 4, thứ
5, thứ 7, Chủ Nhật, người ta lại thấy hàng trăm khách café đổ về nườm nượp
trong con ngõ nhỏ thân quen đó.
21 Cảnh toàn ban nhạc chơi Góc quay:
+ cảnh toàn ban nhạc chơi, lia sang không gian khách ngồi chật ních
+ Cận cảnh vài gương mặt trò chuyện, cười đùa, ngắm nghệ sĩ biểu diễn Mỗi
đêm nhạc có 2 nhạc công chơi, có thể là Guitar, Violin, Saxphone, Sáo, Nhị và
thi thoảng lại có cả Trống nữa. Mọi người đến Trịnh Ca được thưởng thức
những bản hòa tấu trong và ngoài nước, dân tộc hay hiện đại, kể cả những bài
nhạc mới đang được nhiều người yêu thích.
22 PV nhân vật Góc máy: đối diện nhân vật, background là ban nhạc đang chơi
Một điểm đặc biệt của Trịnh Ca chính là những đêm nhạc chủ Nhật sẽ chỉ dành
riêng cho các sáng tác của Trịnh Công Sơn. Bản thân nhạc Trịnh hàm chứa
những điều lớn lao. Đó là lòng bao dung và hi sinh trong tình yêu. Những người
tìm đến quán trong những tối chủ nhật yên bình đều mong được hòa mình vào
những giai điệu quen thuộc, ấm áp mà giàu triết lý. Để tự tìm lại những cảm xúc
của mình, những cảm xúc yêu đời, yêu người và yêu Trịnh qua không gian rất Trịnh như ở đây. Trang 20