Câu hỏi thi viết - Lịch sử Nhà nước và Pháp Luật | Trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội

Câu hỏi thi viết - Lịch sử Nhà nước và Pháp Luật | Trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội được sưu tầm và soạn thảo dưới dạng file PDF để gửi tới các bạn sinh viên cùng tham khảo, ôn tập đầy đủ kiến thức, chuẩn bị cho các buổi học thật tốt. Mời bạn đọc đón xem!

12 6 lượt tải Tải xuống

Chia sẻ Báo cáo tài liệu

PHẦN NHẬP MÔN VÀ LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT THẾ GIỚI

Câu 1:Đối tượng, phạm vi, phương pháp nghiên cứu lịch sử nhà nước và pháp luật, ý

nghĩa, yêu cầu, phong cách nghiên cứu, học tập Lịch sử nhà nước và pháp luật

a. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi

- Khoa học LSNNPL là 1 ngành khoa học nghiên cứu về quá trình phát sinh,

phát triển, thay thế các kiểu hình thức NN PL trong từng thời kỳ, diễn ra tại các

khu vực điển hình trên thế giới. Cụ thể là:

+ Nghiên cứu tổ chức bộ máy nn của các quốc gia qua các thời kỳ (cổ đại, trung

đại, cận hiện đại, hiện đại)

+ Nghiên cứu về đặc trưng, chức năng của các nn qua các thời kỳ

+ Hệ thống pháp luật của các quốc gia qua các thời kỳ

+ Nghiên cứu các nguồn luật và vấn đề sử dụng các nguồn luật

- Phạm vi: Lịch sử NN và PL nghiên cứu về nx nét chung nhất lịch sử hình

thành, tồn tại và phát triển của nhà nước ở những khu vực lớn, điển hình trên tg

và Việt Nam qua từng giai đoạn, từng thời kỳ lịch sử.

b. Phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp luận:

+ PP Duy vật biện chứng: Coi 1 sự vật hiện tượng luôn trong trạng thái phát triển

và đặt nó trong mối quan hệ với svật, hiện tượng khác.

+ PP Duy vật lịch sử: Vận dụng PP duy vật biện chứng vào việc nghiên cứu đời

sống và lịch sử nhân loại

- Phương pháp nghiên cứu cụ thể: Là tất cả những cách thức, phương thức kỹ

thuật được sử dụng để tiếp cận vấn đề như: so sánh, phân tích tổng hợp, quy

nạp, diễn dịch, điều tra xã hội học, trừu tượng khoa học.

- Các vấn đề cần phải tránh:

+ Tránh tách rời vấn đề nghiên cứu với svật, htượng khác

+ Tránh tách rời vấn đề nghiên cứu với thời điểm xảy ra nó

+ Tránh tự mâu thuẫn Vội vàng kết luận khi chưa đủ chứng cứ

+ Không xác định được mục tiêu tiếp cận vấn đề

c. Ý nghĩa:

- Là cơ sở phương pháp luận cho các khoa học pháp lý chuyên ngành

- Nghiên cứu các môn học chuyên ngành dễ dàng hơn

- Phương pháp tư duy lịch sử cụ thể

- Cung cấp hệ thống tri thức lịch sử nhà nước và pháp luật trên thế giới nói

chung và VN nói riêng

- Nhận thức đc di tồn của LS

- Rút ra quy luật, bài học kinh nghiệm

d. Yêu cầu:

- Làm sáng tỏ quá trình phát sinh, phát triển của NN và PL theo quan điểm lịch

sử, bám sát thời gian, từng sự kiện lịch sử.

e. Phong cách nghiên cứu, học tập:

- Bước 1: Quan sát, tìm hiểu tổng quan

- Bước 2: đọc kĩ

- Bước 3: đặt câu hỏi và trả lời

- Bước 4: tổng kết kiến thức

Câu 2: Cơ sở kinh tế – xã hội của sự ra đời, tồn tại và phát triển của các nhà nước

Phương Đông cổ đại (Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ, Trung Quốc)

*Theo học thuyết của chủ nghĩa Mác-Lênin, mọi nhà nước đều ra đời trên cơ sở

của sự tan rã chế độ công xã nguyên thuỷ.

- Có hai nguyên nhân dẫn đến sự tan rã của chế độ công xã nguyên thuỷ:

+ Nguyên nhân kinh tế: Sự xuất hiện chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất

+ Nguyên nhân xã hội: sự mâu thuẫn giữa hai giai cấp đối kháng trong xã hội,

mâu thuẫn này ngày càng trở nên gay gắt đến mức không thể điều hoà được

nữa

a. Cơ sở kinh tế: là sự xuất hiện chế độ tư hữu đối với tư liệu sản xuất

- Trong chế độ công xã nguyên thuỷ, mọi người đều bình đẳng như nhau trong

lao động và hưởng thụ, trong quyền lợi và nghĩa vụ. Khi lực lượng sản xuất

phát triển dẫn đến năng suất lao động ngày càng tăng lên, đặc biệt khi có công

cụ lao động bằng kim loại xuất hiện cùng với những kinh nghiệm đã tích lũy

được đã tạo nên bước phát triển nhảy vọt trong trồng trọt và nghề thủ công. Từ

đó dẫn tới ba lần phân công lao động lớn: chăn nuôi tách khỏi trồng trọt, thủ

công nghiệp tách khỏi nông nghiệp và thương nghiệp xuất hiện.

- Do sự phân công lao động -> các ngành kinh tế phát triển mạnh -> sản phẩm

lao động ngày càng nhiều lên -> dư thừa.

- Lúc này trong xã hội đã xuất hiện một số người có quyền lực công nhiên đi

chiếm đoạt phần sản phẩm dư thừa đó và biến nó thành của riêng

-> Chế độ tư hữu về tài sản dần dần xuất hiện.

b. Cơ sở xã hội:

- Công xã thị tộc tan rã, công xã nông thôn xuất hiện và thế chỗ tồn tại lâu đời và

có nhiều ảnh hưởng đến đời sống, kinh tế, xã hội, chính trị ở phương đông.

- Nguyên nhân tan rã: do kinh tế phát triển =>

❖ Các tiểu gia đình tách khỏi công xã thị tộc

❖ Đời sống sinh hoạt xã hội mới phá vỡ biên giới và trật tự của công xã thị

tộc

- Chế độ tư hữu ngày càng được củng cố và phát triển tất yếu dẫn đến việc hình

thành các tập đoàn người trong xã hội có địa vị kinh tế khác hẳn nhau:

● Tập đoàn những người giàu có (chủ nô)

● Tập đoàn nông dân-thợ thủ công với chút ít tài sản (bình dân)

● Tập đoàn thứ ba là tù binh chiến tranh và nô lệ (nô lệ)

- Giai cấp chủ nô trở thành những người chuyên đi bóc lột còn bộ phận đông

dân cư trở thành những người bị bóc lột cả về tư liệu sản xuất và sản phẩm lao

động.

=> Mâu thuẫn giữa giai cấp bóc lột và bị bóc lột ngày càng trở nên gay gắt, làm cho

chế độ công xã nguyên thuỷ trước đây với thị tộc, bộ lạc không thể kiểm soát, quản lý

xã hội được nữa, mà cần một tổ chức mới ra đời, đó chính là nhà nước.

*Tuy nhiên xã hội p. Đông phân hóa chậm chạp đồng thời tính giai cấp còn hạn

chế và mâu thuẫn giữa các giai cấp đối kháng phát triển chưa tới mức độ gay gắt,

quyết liệt như sự phân hóa giai cấp ở các nước p.Tây. Các nhà nước p. Đông

hình thành đa phần do nhu cầu trị thủy và chống giặc ngoại xâm:

- Hầu hết các nước phương Đông đều được hình thành bên cạnh các con sông

lớn, thuận lợi cho KT nông nghiệp phát triển. Trước đó, tổ chức của công xã thị

tộc, với quy mô tổ chức và hiệu lực của nó, không còn đủ khả năng tổ chức

công cộng chống lũ và tưới tiêu. Từ đó dẫn tới một nhu cầu cấp bách về một tổ

chức có khả năng lãnh đạo, tổ chức xây dựng đê đập, các công trình trị thủy,

tưới tiêu. Chính công cuộc trị thuỷ, thuỷ lợi không chỉ là yếu tố duy trì chế độ

tư hữu về ruộng đất mà còn là yếu tố thúc đẩy nhà nước phải ra đời sớm.

- Đồng thời nhu cầu tự vệ cũng là một yếu tố quan trọng thúc đẩy quá trình hình

thành nhà nước.

=> Nhà nước ra đời sớm, cả về thời gian và không gian, do điều kiện tự nhiên, kinh tế,

xã hội đặc biệt của phương Đông

Ai Cập Lưỡng Hà Ấn Độ Trung Quốc

Cơ

sở

kinh

tế

-Nằm dọc theo lưu

vực sông Nile, nông

nghiệp phát triển

mạnh, thành thị

xuất hiện muộn

-Là một nước bị

đóng kín, cô lập nên

ban đầu ít bị xâm

chiếm, nền văn

minh tồn tại lâu

bền, có nhiều thành

- Nằm trên lưu vực 2

sông Tigrơ và Ơfơrát,

tạo nên đồng bằng

rộng lớn phì nhiêu, tạo

điều kiện cho kinh tế

nông nghiệp và chăn

nuôi phát triển.

- Phía bắc giáp dãy

Acmenia, phía tây là sa

mạc Xiri, phía đông

giáp Ba Tư. Đây là nơi

- Địa hình phân

cắt thành 3 khu

vực rõ rệt: vùng

núi Himalaya,cao

nguyên Đêcan và

vùng đồng bằng

Ấn-Hằng với kinh

tế nông nghiệp,

thủ công nghiệp,

thương nghiệp khá

phát triển.

- Nằm bên

bờ Hoàng Hà

và Trường

Giang nên

kinh tế nông

nghiệp và

tiểu thủ

công nghiệp,

thuỷ lợi phát

triển

tựu: chữ viết, văn

học, tôn giáo đa

thần, kiến trúc và

điêu khắc, khoa học

tự nhiên…

gặp nhau của nhiều

con

đường Đ-T-N-B, có

điều kiện thuận lợi cho

việc phát triển mọi

mặt về kinh tế, văn

hoá, chính trị, xã hội.

Cơ sở kinh tế của sự ra đời nhà nước là việc tư hữu về tư liệu sản xuất, cơ sở xã hội là sự

phân chia giai cấp, nhưng mâu thuẫn giai cấp ở các nhà nước phương Đông thời kỳ đầu

không thật sự sâu sắc. Tuy vậy, yếu tố chính làm xuất hiện nhà nước là sự phân hóa giai

cấp, còn yếu tố quản lý và vai trò của người thủ lĩnh trong công cuộc trị thủy và chiến

tranh là yếu tố thúc đẩy sự ra đời của nhà nước sớm hơn.

Cơ

sở

xã

hội

- Xã hội phân hoá

thành các giai tầng

khác nhau tạo nên

mâu thuẫn: chủ nô

(tăng lữ, quý tộc);

nô lệ (tù binh chiến

tranh, những người

phá sản); nông dân

công xã (thuơng

nhân và thợ thủ

công làm nghề

chặn nuôi, trồng

trọt, thủ công)

- Phong tục tập

quán, tín ngưỡng và

tôn

giáo giữ vai trò

quan trọng, là công

cụ điều chỉnh các

quan hệ xã hội và

tạo lập trật tự, ổn

định xã hội

Xã hội có sự phân chia

thành các giai cấp:

+ giai cấp thống trị:

vua, quan lại, chủ nô,

tăng lữ

+ cư dân tự do: thương

nhân, nông dân công

xã và nô lệ

Xã hội phân chia

giai cấp (chủ nô,

nô lệ) và 4 đẳng

cấp rõ ràng: chế

độ Vácna

- Bàlamon: làm

nghề tôn giáo,

hưởng nhiều đặc

quyền, đặc lợi.

- Ksatoria: quý tộc

võ sỹ phong kiến -

Vaisia: những

người trực tiếp

làm ra của cải vật

chất. - Sudora:

thấp hèn nhất,

phải phục vụ đẳng

cấp trên.

công xã nông thôn

tồn tại lâu dài

- vào cuối tk

XXI TCN,

xã

hội có sự

phân hoá

sâu sắc

- tầng lớp

quý tộc hình

thành 1 giai

cấp – quý

tộc chủ nô,

số lượng nô

lệ ngày càng

nhiều,

nông dân

công xã là

lực lượng

lao động chủ

yếu

Câu 3:Nội dung cơ bản của Bộ luật Hammurabi (ở Lưỡng Hà cổ đại), và so sánh nó

với Bộ luật Manu (ở Ấn Độ cổ đại)

*Bộ luật Hammurabi

-Người ta cho rằng bộ luật Hammurabi đc ban hành dưới triều đại vua Hammurabi,

trước năm 1686 TCN.

-Đây đc coi là một trong những văn bản luật cổ xưa nhất của con người.

-Bộ luật gồm 282 điều, được chia làm 3 phần:

+Phần mở đầu: Hammurabi đã kết hợp thần quyền, vương quyền và pháp quyền để

làm thiêng liêng hóa bộ luật, tuyên bố rằng các vị thần đã trao đất nước cho nhà vua

thống trị để thực hiện công bằng cho xã hội

+Phần nội dung: tập trung điều chỉnh 4 lĩnh vực chủ yếu là dân sự, hình sự, hôn nhân

gia đình và tố tụng

● Về dân sự:

❖ Đặc biệt chú ý điều chỉnh quan hệ hợp đồng.

★ 3 điều kiện bắt buộc đối với hợp đồng mua bán: người bán phải là

chủ thực sự, tài sản phải có GTSD, phải có người làm chứng

★ Vấn đề bảo hành trong hợp đồng mua bán

★ Bảo vệ quyền lợi của người thuê nhà

★ Lĩnh canh ruộng đất: quy định mức thu tô đối với từng loại lĩnh

canh: vườn và ruộng

★ Gửi giữ: quy định khi gửi giữ phải có người làm chứng, nếu

không người nhận giữ sẽ bị coi là ăn trộm và xử tử và quy định

mức thù lao gửi giữ (Điều 121)

★ Vay nợ : quy định mức lãi suất đối với số tiền là 1/5, vay thóc là

1/3, có sự tiến bộ : Nếu người cho vay vs lãi suất cao hơn mức

quy định thì sẽ mất vật cho vay (Điều 91)

❖ Chế định thừa kế tài sản :

★ Thừa kế theo pháp luật.

★ Thừa kế theo di chúc (có sự hạn chế tự do của người viết di chúc)

● Về hôn nhân và gia đình:

❖ Theo xu hướng củng cố địa vị của người chồng, người cha nên có trách

nhiệm, còn nghĩa vụ thuộc về người vợ và con cái.

❖ Có một số quy định bảo vệ quyền lợi của người phụ nữ:

★ Người vợ có quyền ly hôn khi người chồng đi khỏi nhà k có lí do

( Đ136)

★ Người chồng k đc bỏ vợ khi biết người vợ mắc bệnh. Người

chồng phải có nghĩa vụ nuôi nấng người vợ cho đến hết đời

(Đ148)

● Về hình sự:

❖ Hình sự hóa hầu hết các quan hệ xã hội, thể hiện sự bất bình đẳng rõ nét,

thể hiện sự tiếp thu các tàn dư của xã hội công xã nguyên thủy.

❖ Trong chế định hình sự, đã manh nha phân biệt phạm tội vô ý và phạm

tội cố ý.

❖ Các tội hầu hết đều quy về tội tử hình, chưa tạo điều kiện cho người

phạm tội sửa sai.

● Về tố tụng:

❖ Có nhiều quy định về thủ tục bắt giữ, giam cầm, quy định nhiều nguyên

tắc khi xét xử.

❖ Có 2 quy định:

★ Trách nhiệm của thẩm phán : “Nếu thẩm phán xử một vụ kiện mà

ra phán quyết bằng văn bản, nếu sau đó phát hiện lỗi trong văn

bản là do lỗi của thẩm phán, thẩm phán sẽ phải trả 12 lần giá trị

phạt tiền mà ông ta yêu cầu bồi thường trong vụ kiện, đồng thời

ông ta sẽ bị buộc phải rời khỏi ghế thẩm phán vĩnh viễn mà

không bao giờ có thể trở thành thẩm phán lần nữa” : -> coi trọng

trách nhiệm xét xử công bằng, tinh thần thượng tôn PL, thoi quen

cầu viện công lí

★ Hình thức xét xử: “Nếu một người kiện một người khác, bị đơn

sẽ phải đi đến một dòng sông và nhảy xuống, nếu anh ta bị chìm,

bị dòng nước cuốn đi, nguyên đơn sẽ sở hữu nhà của bị đơn.

Nhưng ngược lại, dòng sông chứng minh rằng bị đơn không có

tội, tức anh ta sống sót, thì nguyên đơn sẽ bị giết chết, và bị đơn

sẽ sở hữu nhà của nguyên đơn”. vì k phải lúc nào cũng có chứng

cứ xác thực, tin rằng thần thánh là người công minh nhất, biết rõ

đúng sai

+Phần kết luận: khẳng định lại mục đích của bộ luật và tuyên bố sẽ trừng phạt bất cứ

ai vi phạm Bộ luật này.

*So sánh 2 bộ luật Hammurabi và Manu:

-Giống nhau:

● Chế độ hợp đồng: đều có phần điều kiện có hiệu lực hợp đồng, đều dùng chính

bản thân con người làm vật bảo đảm.

● Đều có 2 hình thức thừa kế là: theo luật pháp và theo di chúc, đều thừa kế theo

tài sản người cha

● Hình thức xử phạt dã man, hà khắc, thể hiện rõ sự bất bình đẳng

● Đều coi trọng chứng cứ trong tố tụng

-Khác nhau:

Bộ luật Hammurabi Bộ luật Manu

Thời

gian

Ra đời vào khoảng thiên niên kỉ thứ 2, còn Manu ra đời muộn hơn thiên kỷ

thứ nhất

Giống

nhau:

Kỹ thuật lập pháp: tuy không phân chia thành các ngành luật nhưng đều

được chia thành nhóm các điều khoản về: dân sự, hình sự, hôn nhân gia

KTPL

Nguồn

đình và tố tụng

Bắt nguồn từ những phong tục tập quán và những quy tắc tôn giáo

Hình

thức

282 điều, chưa phân thành các

chương

2685 điều và được phân thành 12

chương, nội dung rộng hơn, quy định

cả về tôn giáo, vũ trụ, thế giới

Hình sự:

Bộ luật Hammurabi hình sự hóa

hầu hết các quan hệ xã hội. Áp

dụng nguyên tắc trả thù ngang

bằng. Có nhiều hình phạt dã man,

thể hiện rõ sự bất bình đẳng. Còn

nhiều tàn dư của CXNT:

VD: Nô lệ tát người tự do thì bị

chặt 1 tay Người quản gia làm thất

thoát tài sản thì bị ném cho dã thú

xé xác Có 1 nét tiến bộ: bước đầu

phân thành tội cố ý và tội vô ý:

Trong khi ẩu đả làm chết người,

nếu kẻ làm chết người chứng minh

được không cố ý giết người thì

không bị tử hình mà chỉ bị phạt

tiền

Hình sự:

Giống như Hammurabi thì Manu

cũng thể hiện sự phân biệt đẳng cấp,

mà sự phân biệt đẳng cấp của manu

còn hà khắc hơn:

VD: Nếu đẳng cấp Suđơra cãi nhau

với đẳng cấp trên thì bị cắt lưỡi, đổ

dầu sôi vào miệng hoặc đóng đinh

nóng đỏ vào miệng. Nếu đẳng cấp

Bàlamôn vu khống cho đẳng cấp

dưới thì chỉ bị phạt tiền.

Dân sự: Đặc biệt chú ý điều chỉnh

quan hệ hợp đồng và thừa kế tài

sản:

● Quan hệ hợp đồng: Quy

định 3 đk bắt buộc với hợp

đồng mua bán: Thứ nhất,

người bán phải là chủ thực

sự. Thứ 2, tài sản phải có

giá trị sử dụng. Thứ 3, phải

có người làm chứng

● Thừa kế tài sản: Tiến bộ:

Con trai và con gái đều

được thừa kế Hạn chế: Con

của chủ nô với nô lệ thì

không được hưởng thừa kế

dù chủ nô có nhận đó là con

của mình

Dân sự: Thể hiện rõ quyền sở hữu,

đặc biệt là ruộng đất:

● Hợp đồng: Quy định các đk về

hợp đồng: Thứ nhất, HĐ phải

được kí kết công khai Thứ 2,

HĐ kí kết phải dựa trên sự tự

nguyện. Thứ 3, không kí kết

với người say rượu, điên, già

cả hay chưa thành niên

● Thừa kế tài sản: Khác với HM

là con trai và con gái không

công bằng trong thừa kế

Hôn nhân và gia đình: Củng cố

địa vị của người chồng, người cha

Hôn nhân và gia đình Tuyệt đối hóa

vai trò của người đàn ông trong GĐ

trong gia đình: Nếu không có con

thì người đàn ông có quyền ly dị

vợ, bán vợ hoặc lấy vợ lẽ

và ngoài XH: Khi nhỏ phục tùng cha,

lấy chồng thì phục tùng chồng, chồng

chết thì phục tùng con trai trưởng

Tố tụng: Quy định nguyên tắc xét

xử công khai, coi trọng chứng cứ:

Có 2 quy định đặc thù:

● Trách nhiệm của Thẩm

phán

● Hình thức xét xử

Tố tụng: Cũng xem trọng chứng cứ

nhưng chứng cứ lại phụ thuộc vào

giới tính cũng như đẳng cấp:

Phạm tội ở đẳng cấp nào thì người

làm chứng cũng phải ở đẳng cấp đấy.

Nếu có mẫu thuẫn trong lời khai thì

lời khai của đẳng cấp cao hơn được

cho là đúng

Câu 4: Trình bày khái quát quá trình dân chủ hoá bộ máy nhà nước Aten, tổ chức bộ

máy nhà nước Cộng hoà dân chủ chủ nô Aten và nhận xét tính chất dân chủ của nhà

nước này. So sánh và chỉ ra nét khác biệt cơ bản giữa nhà nước Xpác và nhà nước

Aten (Hy Lạp cổ đại).

*Nhà nước Aten được đánh giá là một trong những nhà nước dân chủ nhất thời

kỳ cổ đại, là hình thức dân chủ sơ khai nhất trong lịch sử.

- Ra đời vào tk VI TCN từ liên minh 4 bộ lạc người Đôrieng.

- Những người đứng đầu 4 bộ lạc là quý tộc chủ nô và nắm toàn bộ quyền lực

nhà nước, lập ra hội đồng quan chấp chính. Tầng lớp chủ nô mới ra đời sớm,

lúc đầu không có quyền lực nhưng khi kinh tế ngày càng phát triển, tầng lớp

này ngày càng có thế lực kinh tế.

- Trong xã hội xuất hiện 2 mâu thuẫn cơ bản: mâu thuẫn giữa giai cấp quý tộc

chủ nô và quý tộc mới; mâu thuẫn giữa giai cấp quý tộc chủ nô và bình dân, nô

lệ.

1.Về quá trình dân chủ hoá nhà nước Aten

- Quá trình dân chủ hoá nhà nước Aten gắn liền với các cuộc cải cách của tầng

lớp quý tộc chủ nô mới. Tầng lớp này đã đề xướng và lãnh đạo cuộc đấu tranh

chống lại sự độc quyền của quý tộc chủ nô và được sự ủng hộ của tầng lớp bình

dân. Tầng lớp chủ nô mới thông qua các cuộc cải cách đã dần nắm được quyền

lực chính trị và chuyển hoá chính thể quân chủ chủ nô sang chính thể cộng hòa

dân chủ chủ nô.

- Quá trình dân chủ hoá nhà nước Aten được tiến hành thông qua 3 cuộc cải cách

lớn:

a. Cuộc cải cách thứ nhất của Xôlông (594 TCN)

- Xô-lông là một quý tộc chủ nô mới, được bầu vào bộ máy nhà nước. Ông là

người mở đầu cho quá trình dân chủ hoá bằng nhiều biện pháp cải cách:

+ Ban hành sắc lệnh xoá bỏ mọi nợ nần trong xã hội, cấm quý tộc chủ nô

biến nông dân phá sản thành nô lệ;

+ Ban hành sắc lệnh thừa nhận quyền tư hữu tài sản, quyền chuyển

nhượng tài sản, quy định mức chiếm hữu tối đa của một quý tộc chủ nô.

+ Thực hiện cải cách về tiền tệ, và chủ trương phát triển xuất nhập khẩu.

Mục đích là góp phần giải phóng một số lượng đông nông dân, trở thành

lực lượng hậu thuẫn cho cuộc cải cách, góp phần nâng cao địa vị kinh tế

của quý tộc chủ nô mới, kích thích công thương nghiệp phát triển.

- Về chính trị - xã hội: tiến hành chia cư dân Aten thành những đẳng cấp

có quyền lợi và nghĩa vụ khác nhau, căn cứ vào mức thu nhập tài sản

trong 1 năm.

+ Đẳng cấp thứ nhất: bao gồm những người có thu nhập lương thực 500

mêđin trong 1 năm; Đẳng cấp này được hưởng đầy đủ quyền chính trị,

được ứng cử vào các chức quan cao cấp (quan chấp chính, thành viên

hội đồng trưởng lão…) và có nghĩa vụ cung cấp tiền của cho nhà nước

để xây dựng các hạm đội, các công trình công cộng …

+ Đẳng cấp thứ hai: thu nhập từ 300 mêđin, có quyền tham gia hội đồng

400 người;

+ Đẳng cấp thứ ba: thu nhập từ 200 mêdin, có quyền tham gia hội đồng

400 người và phải tham gia quân đội;

+ Đẳng cấp thứ tư: thu nhập dưới 200 mêđin, được tham gia vào hội nghị

công dân nhưng có điều kiện và không được giữ chức vụ quan trọng,

phải đi lính và đóng thuế.

+ Xô lông thành lập Hội đồng 400 người, mỗi bộ lạc được bầu 100 người

thuộc đẳng cấp thứ hai và thứ ba. Hội đồng 400 người là cơ quan hành

chính đồng thời là cơ quan tư vấn của nhà nước, đây là cơ quan phải giải

quyết những công việc giữa hai phiên họp của hội nghị công dân; phải

chuẩn bị những vấn đề đưa ra thảo luận, bàn bạc tại Hội nghị công dân.

- Về kinh tế, cải cách của Xô lông đã góp phần giải phóng một số lượng

đông những người nông dân, trở thành một lực lượng hậu thuẫn cho

cuộc cải cách của Xô lông;

- Những chuyển biến tích cực mà cuộc cải cách của Xô - lông đem lại là:

+ Góp phần làm nâng cao địa vị kinh tế của quý tộc chủ nô mới;

+ Tạo điều kiện kích thích công thương nghiệp phát triển;

+ Tước bỏ phần nào lợi ích của tầng lớp quý tộc chủ nô cũ, bắt đầu đặt nền móng

cho việc xây dựng nền cộng hòa dân chủ chủ nô.

b. Cuộc cải cách thứ hai của Clít-xten

- Clít-xten là người thuộc tầng lớp quý tộc chủ nô mới, sau cuộc cải cách của

Xôlông, Clít-xten được bầu vào giữ chức vụ quan trọng.

- Cuộc cải cách của Clít-xten chủ yếu trên lĩnh vực chính trị xã hội:

1. Chia Aten thành 3 phân khu, mỗi phân khu chia thành 10 phân khu nhỏ, cứ 3

phân khu ở 3 đơn vị hành chính khác nhau hợp thành 1 bộ lạc mới (mỗi bộ lạc mới

bao gồm 3 phân khu nhỏ trong 3 phân khu hành chính). Tất cả hợp thành 10 bộ lạc;

2. Mở rộng hội đồng 400 người thành Hội đồng 500 người. (Mỗi bộ lạc mới bầu

50 người thuộc đẳng cấp thứ hai hoặc ba. Điều kiện để được bầu vào Hội đồng là công

dân tự do Aten, phải là nam giới, và từ 18 tuổi trở lên);

3. Thành lập một cơ quan mới có tên là Hội đồng 10 tướng lĩnh, mỗi người đại

diện cho 1 bộ lạc mới với điều kiện: có thu nhập lớn nhất trong bộ lạc, đảm bảo về tài

sản, và có tài năng về quân sự.

4. Đặt ra Luật bỏ phiếu bằng vỏ sò: Trong phiên họp đầu tiên của Hội nghị công

dân họp vào mùa xuân, buộc tất cả công dân Aten có đủ điều kiện tham gia. Trong vỏ

sò ghi tên kẻ chống phá nền dân chủ, nếu có 6000 vỏ sò thì kẻ đó bị kết tội là chống

đối lại nền dân chủ và bị trục xuất khỏi Aten trong thời gian là 10 năm.

=> Sau cuộc cải cách này thì chính thể cộng hòa dân chủ chủ nô đã chính thức ra đời.

Trong chính thể này, quý tộc chủ nô mới nắm giữ hầu hết các vị trí quan trọng, công

dân tự do được tham gia chính trị một cách rộng rãi, cuộc cải cách này tạo điều kiện

cho sự lớn mạnh của nhà nước Aten.

c. Cuộc cải cách thứ ba của Pêriclet

- Pêriclét đã có công lao lớn nhằm xây dựng Aten phát triển thành một thành

bang phát triển về nhiều mặt. Cuộc cải cách diễn ra chủ yếu trên lĩnh vực chính

trị - xã hội:

+ Pêriclét đã có công lao rất lớn trong việc tăng quyền lực cho Hội nghị công

dân. Hội nghị công dân là cơ quan hoạt động thường xuyên, cứ 10 ngày tiến

hành họp một lần. Trong Hội nghị công dân, các thành viên đều có quyền thảo

luận và quyết định những vấn đề quan trọng của nhà nước. Quy định này tạo

điều kiện cho mọi công dân đều có thể tham gia giữ các chức vụ trong bộ máy

nhà nước.

+ Ông cũng là là người đầu tiên tiến hành việc cấp lương cho nhân viên cơ quan

nhà nước như sĩ quan, binh lính. Đồng thời thường xuyên tiến hành thực hiện

trợ cấp, phúc lợi cho công dân nghèo gặp khó khăn.

2. Bộ máy nhà nước Athen

Bộ máy nhà nước theo hình thức chính thể cộng hoà dân chủ chủ nộ:

- Hội nghị công dân: Tính chất cộng hoà của nhà nước này thể hiện rõ nhất ở tổ

chức và hoạt động của cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất là Hội nghị công dân.

+ Về tổ chức, thành phần: những công dân được tham gia phải là những công dân tự

do Aten, là nam giới, đủ 18 tuổi trở lên, có cả cha mẹ là người Aten.

+ Về thẩm quyền, Hội nghị công dân có quyền quyết định những vấn đề lớn của đất

nước như vấn đề chiến tranh, hòa bình; vấn đề xây dựng hay thông qua các đạo luật;

giám sát các cơ quan nhà nước khác. Ngoài ra còn có quyền bầu ra các quan chức nhà

nước, xét duyệt công việc quan trọng của Toà án, có quyền cung cấp lương thực cho

thành phố.

- Hội đồng 500 người:

+ Được thành lập bởi Hội nghị công dân bằng hình thức bỏ phiếu.

+ Giữ chức năng hành chính, tư vấn.

+ Sau cải cách Clixten thì đây còn là cơ quan đại diện cho nhà nước về đối ngoại, có

quyền quản lí về tài chính.

- Hội đồng 10 tướng lĩnh:

+ Cũng được bầu trong hội nghị công dân.

+ Giữ chức năng lãnh đạo quân đội, thực hiện chính sách đối ngoại nhưng chịu sự

kiểm sát của Hội nghị công dân, không được hưởng lương.

- Tòa bồi thẩm: Là cơ quan xét xử và giám sát tư pháp cao nhất của nhà nước.

Thành phần tham dự tòa bồi thẩm rất đông. Dưới thời Pêriclét, có tới 6000 thẩm phán,

họ được bầu hàng năm ở Hội nghị công dân bằng hình thức bỏ phiếu. Nhà nước Aten

không có Viện công tố, mọi người dân có thể phát đơn kiện - tức là tự khởi tố hoặc là

tự bào chữa cho mình. Trong phiên tòa sau khi đã nghe hai bên đối chất tòa họp kín để

quyết định bản án.

3. Nhận xét chung về tính chất dân chủ của nhà nước CHDC chủ nô Aten

Thành quả rõ nét nhất của nhà nước Aten chính là xây dựng được một nhà nước dân

chủ chủ nô đầu tiên trong lịch sử nhân loại, là nhà nước đầu tiên khai sinh ra hình thức

dân chủ trực tiếp, khai sinh ra hình thức chính thể Cộng hoà.

Một trong những nguyên nhân quan trọng khiến nhà nước Aten có thể phát

triển và đạt đến trình độ văn minh cao ở thời cổ đại là do nhà nước này đã liên tục có

các cuộc cải cách rất toàn diện từ kinh tế, chính trị, đến văn hoá - xã hội.

1. Ngay từ cuộc cải cách của Xô lông, xu hướng chung của các cuộc cải cách là

tước bỏ bớt đặc quyền kinh tế và quyền lợi chính trị của quí tộc. Trong 3 cuộc cải

cách thì cải cách của Xô lông đã đưa ra bước đột phá về kinh tế, đây chính là nền

móng cơ bản nhất để kinh tế công thương nghiệp phát triển, là cơ sở hạ tầng vững

chắc, tạo điều kiện cho các cuộc cải cách về các lĩnh vực chính trị - xã hội của Clít-

xten và Pêriclét sau này.

2. Việc phân chia đẳng cấp đã tạo điều kiện cho tầng lớp nông dân và thợ thủ

công ngày càng đông đảo, không những thế nó còn tạo điều kiện để củng cố, nâng cao

địa vị về kinh tế của quí tộc chủ nô mới, tạo điều kiện kích thích công thương nghiệp

phát triển.

3. Thường dân cũng được tham gia vào sinh hoạt chính trị của nhà nước khi thỏa

mãn 3 điều kiện: là công dân tự do cha và mẹ đều là người Aten, nam giới và đủ 18

tuổi. Đây là một quy định đặc biệt tiến bộ đối với một nhà nước thời kỳ cổ đại.

4. Hội nghị công dân có thực quyền. Đặc biệt hội nghị công dân có nhiều quyền

mà không một thiết chế nào trong bộ máy nhà nước có được đó là:Quyết định vấn đề

chiến tranh, hoà bình;Xây dựng hay thông qua các đạo luật; Có quyền giám sát các cơ

quan nhà nước khác; Bầu các quan chức nhà nước, xét duyệt công việc quan trọng của

Toà án, có quyền cung cấp lương thực cho thành phố.

5. Luật bỏ phiếu bằng vỏ sò để chống lại âm mưu thiết lập nền độc tài là một quy

định khá đặc thù, mặc dù còn có hạn chế song phần nào đã khẳng định khát vọng dân

chủ, không chỉ ở người dân mà ở cả những nhà cải cách, những người thuộc tầng lớp

quý tộc chủ nô mới.

6. Sản phẩm của thể chế dân chủ ở Hy Lạp cổ đại nói chung và nhà nước CHDC

chủ nô Aten nói riêng đã đưa Hy Lạp phát triển rực rỡ trở thành đỉnh cao của nền văn

minh cổ đại trên nhiều phương diện như văn học.

Tuy nhiên tính chất dân chủ của nhà nước Aten cũng có nhiều hạn chế:

1. Trước hết, những người là lực lượng lao động chủ yếu trong xã hội không có

quyền công dân: số lượng những người không được tham gia vào đời sống chính trị là

nô lệ và kiều dân chiếm số lượng áp đảo so với số lượng dân tự do. Hơn nữa, trong số

9000 dân tự do, có không quá 30% thoả mãn đầy đủ cả 3 yêu cầu: nam giới, 18 tuổi,

cha mẹ là người Aten. Vì rất nhiều người già, phụ nữ và trẻ nhỏ hoặc nam giới 18 tuổi

nhưng cha mẹ là kiều dân thì cũng không được tham gia vào đời sống chính trị.

2. Con số cao nhất của Hội nghị công dân ước tính là khoảng 6000 người, lại tập

trung ở thủ đô của Aten, do vậy không phải tất cả những người đủ điều kiện ở những

nơi khác có thể tham gia.

3. Những vấn đề to nhỏ cũng đều phải cả hội đồng quyết định nên thường dẫn đến

chậm chễ. Hơn nữa, dân chúng quen thói bàn bạc, cãi cọ nhau, mồm mép giỏi mà

hành động dở, dễ chia rẽ vì những lẽ nhỏ nhặt (Nguyễn Hiến Lê, Thiên Giang), vì vậy

nền dân chủ Aten khó có thể tồn tại lâu dài cho đến ngày nay.

*So sánh và chỉ ra nét khác biệt cơ bản giữa nhà nước Xpác và nhà

nước Aten (Hy Lạp cổ đại).

a. Giống nhau:

- Cả Aten và Xpac đều là hai quốc gia thành bang thuộc Hy Lạp.

- Nhà nước được xây dựng và thống trị bởi giai cấp chủ nô – giai cấp nắm các đặc

quyền về kinh tế và chính trị; có chung mục đích bảo vệ quyền lợi và địa vị của giai

cấp chủ nô trong xã hội.

- Cả hai nhà nước trên đều tồn tại trên cơ sở tư hữu và quan hệ bóc lột nô lệ.

Xpac Aten

Nguồn gốc, thời

điểm ra đời

ra đời khoảng tk VIII -VI TCN

ở miền nam lục địa Hy Lạp,

nằm giữa đồng bằng Laconi

ra đời vào tk VI TCN ở miền

Trung lục địa Hy Lạp

Hình thức chính

thể

Cộng hoà quý tộc chủ nô Ban đầu là chính thể quân chủ

chủ nô, sau 3 cuộc cải cách

chuyển sang chính thể cộng

hoà dân chủ chủ nô.

Xpac Aten

1. Hội nghị công dân

Cả hai nhà nước Xpac & Aten đều thừa nhận đây là cơ quan quyền lực cao nhất của

nhà nước.

Mang tính hình thức

Thành phần: Nam công dân từ 30 tuổi

trở lên, có bố mẹ là người Xpac

Hoạt động: Chỉ được triệu tập khi hai

vua đồng ý, không hoạt động thường

xuyên;

Quyền hạn: Không có quyền thảo luận

công việc nhà nước

Biểu quyết những quyết định đã rồi;

Hình thức biểu quyết la hét (mơ hồ), xếp

hàng;

Mặc dù được thừa nhận là cơ quan

quyền lực của Hội nghị công dân

PL thừa nhân là cơ quan quyền lực thực

quyền Œ lớn

Nam công dân từ 18 tuổi, có bố mẹ là

người Aten

10 ngày họp môt lần (1 năm ít nhất 10

lần) Œ cơ quan hoạt đông thường xuyên có

định kì, Œ quyền lực trao cho rất lớn

Có quyền thảo luân công viê Œ c nhà nước

Œ Biểu quyết theo hình thức bỏ phiếu kín

Đây là cơ quan bầu ra những người thma

gia bô Œ máy NN

Giám sát hoạt đông do cơ quan NN do

mình bầu Œ ra

Cùng tòa án đua ra quyết định cuối cùng

của TATC

Thừa nhân hay tước bỏ quyền công dân Œ

NX: quyền lực nhà nước thuôc về tay

công dân Œ khi tham gia hôi nghị công

dân theo quy định Œ của pháp luât Œ

Nền dân chủ trực tiếp

2. Hai vua

Có quyền ngang nhau.; vừa giữ vai trò

thủ lĩnh quân sự, vừa giữ vai trò tăng lữ

tối cao, vừa là người xử án; Hai vua là

thành viên của hội đồng trưởng lão;

Quyền lực hạn chế;

2. Hôi đồng 500 nhưng không có vua Œ

Có vai trò quan trọng trong hôi nghị

công dân, Œ được bầu bằng cách bỏ phiếu

đại diên về đối ngoại Œ

Vai trò thi hành nghị quyết của hôi nghị

công Œ dân giải quyết những viêc không

quan trọng Œ giữa hai kì họp của hôi nghị

công dân Œ Quản lí tài chính giám sát

công viêc của các Œ nhân viên chính

quyền, thảo luân sơ bô Œ các vấn Œ đề quan

trọng trước khi trình hôi nghị công dân Œ

3. Hội đồng trưởng lão

Lựa chọn trong hàng ngũ quý tộc danh

vọng, 60 tuổi trở lên;

Quyết định những vấn đề có liên quan

đến quốc gia như chiến tranh và hòa bình

3. Hôi đồng 10 tướng lĩnh có nhiệm kì

Bầu bằng cách giơ tay biểu quyết, công

nhân giàu có mới đảm nhân Œ

Chỉ huy quân đôi thực hiê Œ n những

chính sách Œ đối ngoại

4. Hội đồng 5 quan giám sát

Giám sát bao trùm tất cả các cơ quan

khác, kể cả hai vua & hội đồng trưởng

lão; giải quyết các công việc ngoại giao,

tài chính, tư pháp, kiểm tra tư cách công

dân,...

Hội đồng này là tập đoàn của tầng lớp

quý tộc bảo thủ. Từ tên gọi, thành phần,

chức năng quyền hạn của cơ quan, quyền

lực nhà nước chỉ thuôc về tầng lớp quý Œ

tôc thị tô Œ c, tầng lớp này thao túng Œ toàn

bô nhà nước. Œ

Tính dân chủ bị hạn chế tối đa.

4. Tòa bồi thẩm

Cơ quan xét xử và giám sát tư pháp cao

nhất Công dân từ 30 tuổi trở lên có

quyền ứng cử Đây là hình thức chính thể

công hòa dân chủ chủ Œ nô hoàn thiên

nhất trong thời Peridet. Công dân Œ đã có

địa vị pháp lí trong xã hôi, đă Œ c biê Œ t là Œ

những quyền bầu cử ứng cử, phát đơn

kiên, bào Œ chữa và tự bào chữa,... Từ tên

gọi nhiêm vụ, Œ quyền hạn, thành phần

của bô máy nhà nước Œ hoàn toàn không

có giai cấp quý tôc chủ nô. Œ Quyền hạn

thuôc về công dân Œ

Nền dân chủ điển hình của hình thức

công hòa Œ cổ đại

* Điểm khác biệt cơ bản giữa hai nhà nước Xpác và Aten là:

- Xpác là nhà nước Cộng hòa quý tộc chủ nô chứ không phát triển thành nhà nước CH

dân chủ chủ nô, Do:

+ Ruộng đất của nhà nước Xpác là thuộc quyền sở hữu của nhà nước, thực chất quyền

định đoạt của quý tộc thị tộc cũ. Những người bình dân Xpác tuy được chia ruộng đất

để sử dụng nhưng họ chỉ là những chủ đất nhỏ. Trong một thời gian dài, việc mua bán

ruộng đất bị cấm, do đó tầng lớp quý tộc chủ nô mới châm phát triển. (điểm khác biệt

lớn nhất)

+ Thứ hai: Nhà nước Xpác là đời là kết quả trực tiếp của các cuộc chiến tranh, phát

triển mạnh về quân sự, do vậy, các cuộc đáu tranh của bình dân với quý tộc thường bị

dập tắt ngay từ đầu, hay nói cách khác tầng lớp bình dân không có điều kiện tham gia

một cách thực chất vào đời sống chính trị.

- Về thiết chế cao nhất của nhà nước:

+ X pác đứng đầu là 2 vua, không nắm toàn bộ quyền lực, không có thực quyền. Còn

Aten cơ quan cao nhất là Hội nghị công dân, có thực quyền rất lớn.

- Khác với Aten công dân có quyền thảo luận các vấn đề, HNC có thực quyền và hđ

thg xuyên; thì nhà nước Xpác, trong phiên họp, công dân không có quyền thảo luận

mà chỉ có quyền biểu quyết hay phản đối quyết định của hội đồng trưởng lão, HNCD

k hđ thường xuyên, tính chất dân chủ bị hạn chế.

- ở Xpac, vua nắm quyền xét xử tối cao, ở Aten thì quyền xét xử thuộc về tòa bồi

thẩm.

- ở Xpac, 2 vua nắm quyền quản lý quân đội, ở Aten thì thuộc quyền của HĐ 10 tướng

lĩnh và cũng k thuộc hội nghị công dân

- tính dân chủ: Xpac bị hạn chế, Aten có tính dân chủ cao

Câu 6: Những điểm mới cơ bản của pháp luật tư sản so với pháp luật phong kiến.

Trong thế giới luôn luôn vân động và phát triển, mọi sự vât hiên tượng không Œ

ngừng được sinh ra, phát triển, rồi bị thay thế bằng các sự vât, hiê Œ n tượng khác. Và

có Œ thể nói rằng, mọi quá trình vân đô Œ ng và phát triển trong tất cả các lĩnh vực của

đời Œ sống đều diễn ra thông qua quy luât phủ định của phủ định, cái mới ra đời kế thừa

và Œ tiến bô hơn cái cũ. Lịch sử nhân loại đã chứng minh đầy đủ cho quy luâ Œ t đó.

Thực tế Œ khi mà kiểu nhà nước phong kiến không còn đủ sức chống lại các cuôc cách

mạng xã Œ hôi nữa, buô Œ c nó phải mất đi, nhường quyền thống trị cho kiểu nhà nước tư

sản. Cũng Œ giống như nhà nước tư sản, pháp luât tư sản là mô Œ t bô Œ phâ Œ n của kiến

trúc thượng tầng, Œ là công cụ trực tiếp, quan trọng nhất để thực hiên chuyên chính tư

sản. So với kiểu Œ pháp luât phong kiến, Œ pháp luât tư sản tiến bô 2

hơn rất nhiều và

được coi là môt trong 2 những thành tựu đánh dấu sự phát triển của lịch sử nhân loại.

-Xét về mặt nội dung: Pháp luât tư sản có những điểm tiến bô Œ hơn pháp luật phong

kiến. Œ

Thứ nhất: Pháp luât tư sản công khai tuyên bố nguyên tắc phân chia quyền lực

Œ trong tổ chức và hoạt đông của bô Œ máy nhà nước. Cùng với sự hình thành chế độ tư Œ

bản, nguyên tắc "phân chia quyền lực" đã trở thành một trong những nguyên tắc chính

của chủ nghĩa lập hiến tư sản. Học thuyết pháp luật - chính trị (thuyết "phân quyền")

với quyền lực nhà nước được hiểu không phải là môt thể thống nhất, mà là sự phân Œ

chia thành ba quyền: quyền lâp pháp, hành pháp và tư pháp. Quyền lâ Œ p pháp do nghị Œ

viên thực hiện; quyền hành pháp do chính phủ thực hiê Œ n; quyền tư pháp do tòa án tối

Œ cao thực hiên. Các cơ quan này hoạt động độc lập với nhau, kiểm tra và giám sát lẫn Œ

nhau theo cơ chế “kiềm chế và đối trọng” để không có cá nhân nào nắm hết mọi

quyền lực, tạo sự cân bằng giữa các quyền, đảm bảo cho những mối liên hê cần thiết

giữa các Œ quyền lực bị chia tách để những cơ quan đôc lập tách biệt có thể cộng tác

với nhau Œ phục vụ cho lợi ích chung của đất nước. Chẳng hạn: Hiến pháp của Hợp

chủng quốc Hoa Kì đã quy định tại khoản 1 điều 1 là: “Mọi quyền hành lâp pháp sẽ

được trao cho Œ môt Quốc hội của Hợp chủng quốc gồm một thượng nghị viện và một

hạ nghị viện”. Œ Trong khoản 1 điều 2 quy định: “Quyền hành pháp được trao cho môt

tổng thống Œ nhiêm kì bốn năm”. Còn tại khoản 1 điều 3 viết: “quyền tư pháp được trao

cho môt tối cao pháp viên và cho những viên n hạ cấp nào mà Quốc hội sẽ có thể đôi

khi, quyết định Œ hoăc triệu tập”. Trong khi đó ở nhà nước phong kiến tất cả các quyền

lập pháp, hành Œ pháp và tư pháp đều nằm trong tay nhà vua - người có quyền lực tối

cao. Vì tất cả quyền lực đều do nhà vua nắm giữ nên dễ dẫn tới tình trạng độc đoán,

chuyên quyền, Œ lạm quyền cho nên không có dân chủ trong nhà nước do đó cũng

không thể có dân chủ ngoài xã hội. Vua là “thiên tử” và không phải chịu bất cứ trách

nhiệm gì trước pháp Œ luat, thâ Œ m chí có quyền đứng trên pháp luật. Vua có thể bắt mọi

thần dân của mình Œ phải tuân theo ý chí của mình, gây nên sự thiếu dân chủ.

Thứ hai, lần đầu tiên trong lịch sử pháp luật thế giới, pháp luật tư sản công

khai Œ ghi nhận và đảm bảo thực hiê n quyền công dân của các cá nhân trong xã hội tư

bản chủ nghĩa. Ở pháp luật phong kiến quyền con người không được ghi nhận trong

các văn bản pháp luật, cũng không có các khái niệm, quy định nào nói về quyền cơ

bản của con người. Trong xã hội phong kiến người dân được gọi là thần dân, quan hệ

giữa nhà nước phong kiến với thần dân có những đặc điểm nhất định, là người tự do,

được giải phóng về thân thể khỏi địa chủ nhưng vẫn bị lệ thuộc về nhiều mặt: chính

trị, tư tưởng và đặc biệt là kinh tế. Đó là mối quan hệ giữa bộ máy chuyên chính của

giai cấp địa chủ với nhân dân lao động đã bị phân chia thành đẳng cấp, thứ bậc mà

mỗi đẳng cấp có vị thế và những đặc quyền khác nhau. Vì thế nên không có sự bình

đẳng về quyền và nghĩa vụ trong quan hệ giữa thần dân với nhà nước phong kiến, và

đó cũng là lí do để giải thích 3 cho câu hỏi: “Tại sao pháp luật phong kiến không ghi

nhận những quyền cơ bản của con người và đảm bảo để họ có thể thực hiện những

quyền đó?”. Đối với pháp luật tư sản, khái niệm “công dân” được nhà nước tư sản đưa

vào trong đạo luật cơ bản của mình, có thể khẳng định rằng đây là điểm tiến bộ hơn và

thể hiện tính nhân đạo hơn so với pháp luật phong kiến. Người dân trong xã hội được

chuyển từ thần dân thành công dân, bình đẳng với nhau trong mọi lĩnh vực đồng thời

cũng được pháp luật quy định trong các văn bản pháp luật, các bản hiến pháp đầu tiên

như nước Mĩ, Pháp… Tại Luật công pháp Đức, chế định về các quyền cơ bản của

công dân được bảo vệ rất chặt chẽ. Trong đó danh mục các quyền cơ bản của công

dân được lập theo một nguyên tắc cơ bản, đó là yêu cầu phải bảo vệ phẩm tước của

con người, mọi quyền cơ bản đều được quy định trên cơ sở nguyên tắc này. Do đó

trong pháp luật tư sản, xây dựng xã hội công dân mà ở đó con người bình đẳng, ngang

quyền về mặt pháp lí, mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật, được pháp luật ghi

nhận và đảm bảo thực hiện. Nhưng cũng nhấn mạnh rằng sự tự do, bình đẳng ở đây là

về mặt pháp lí tức là còn mang nặng tính hình thức, không dân chủ, bình đẳng thật sự

và triệt để. Tuy nhiên nó vẫn được ghi nhận và bởi thế nó thể hiện sự tiến bộ hơn so

với pháp luật phong kiến. Khi quyền con người, quyền công dân được ghi nhận trong

pháp luật tư sản thì mỗi cá nhân có mối quan hệ pháp lí ràng buộc với một nhà nước

tư sản nhất định (tức là mang quốc tịch của nước đó) thì được nhà nước thừa nhận là

công dân của nước mình được hưởng quyền công dân đồng thời thực hiện nghĩa vụ

công dân với đất nước. Nhà nước yêu cầu công dân nước mình thực hiện những quyền

đúng đắn và thực hiện đầy đủ nghĩa vụ đồng thời nhà nước đảm bảo các quyền lợi cơ

bản của công dân. Trên cơ sở đó nhà nước tư sản lập ra các chế định “quyền và nghĩa

vụ cơ bản của công dân” trong các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, dân sự,

… dù nhiều trường hợp vẫn mang tính hình thức nhưng nó cũng đã thể hiện được sự

tiến bộ so với pháp luật phong kiến.

Thứ ba, pháp luât tư sản công khai tuyên bố nguyên tắc tự do hợp đồng trong

các Œ lĩnh vực dân sự, kinh tế, lao đông, hôn nhân và gia đình. Chế định hợp đồng đã

trở Œ thành môt trong những chế định cơ bản của pháp luâ Œ t tư sản. Pháp luâ Œ t tư sản

không Œ những giải phóng sức lao đông con người mà còn giải phóng chính thân phân

con Œ người thoát khỏi sự lê thuô Œ c tồn tại. Từ đây mọi cá nhân đều có quyền tự do ý

chí, tự Œ do thỏa thuân theo nguyên tắc bình đẳng giữa hai bên trong các quan hê Œgiao

dịch. Còn trong xã hôi phong kiến, phần nào đã coi nông dân là con người nhưng nó

công khai Œ thừa nhân và bảo vê Œ sự bất bình đẳng giữa các giai cấp trong xã hôi, trong

mọi lĩnh Œ vực. Ví dụ: ở xã hôi phong kiến người có địa vị càng cao thì nắm trong tay

địa vị và Œ ruông đất. Nông dân không có ruô Œ ng đất vì vâ Œ y họ bị trói buôc vào ruông

đất mà địa Œ chủ giao cho, và bị bắt giao cho địa chủ gần hết sản phẩm làm ra, người

dân phải chịu sự bóc lôt đó nếu không họ sẽ chết đói. Còn đối với nhà nước tư sản thì

pháp luât tư Œ sản đã thừa nhân nguyên tắc tự do hợp đồng: đó là sự thỏa thuân, theo đó

môt hay Œ nhiều bên có nghĩa vụ với môt hay 4 nhiều bên khác chuyển giao môt vât,

thực hiên Œ hay không thực hiên môt viêc nào đó, nguyên tắc đó dựa trên sự bình đẳng

giữa các Œ chủ thể và đảm bảo lợi ích của từng bên, như bô luât hiên hành của Pháp:

hợp đồng Œ song vụ điều 1102, hợp đồng ngang giá điều 1104, hợp đồng có đền bù điều

1106.

Thứ tư của pháp luât tư sản so với pháp luâ Œ t phong kiến là đã ghi nhâ Œ n, bảo

đảm Œ thực hiên các nguyên tắc pháp chế trong hoạt đô Œ ng của nhà nước tư sản, của

các tổ Œ chức chính trị xã hôi và trong hoạt đông của công dân. Có nhiều định nghĩa

khác nhau về khái niêm pháp chế nhưng chúng ta có thể hiểu pháp chế là môt chế đô

Œvà trât tự

pháp luât trong đó tất cả các cơ quan nhà nước, các tổ chức xã hô Œ i và mọi

công dân Œ đều phải tông trọng và thực hiên pháp luât môt cách nghiêm chỉnh, tự giác,

triê Œ t để và Œ chính xác. Pháp chế tư sản được pháp luât tư sản ghi nhân là môt nguyên

tắc pháp lý, Œ với những nôi dung cơ bản

● Triêt để tôn trọng hiêu lực pháp lý cao nhất của Hiến Œ pháp tư sản.

● Bô máy nhà nước được tổ chức và hoạt đô Œ ng trên cơ sở hiến pháp và Œ pháp

luât; quyền lực nhà nước được phân chia thành ba quyền lực độc lập với nhau Œ

nhưng có thể kiềm chế và đối trọng lẫn nhau.

● Các đảng phái chính trị và các tổ chức xã hôi khác đều thành lâ Œ p và hoạt đô Œ

ng theo quy định của Hiến pháp và pháp luật.

● Mọi cá nhân trong xã hôi đều tôn trọng và thực hiên hiến pháp môt cách tự

giác, đầy Œ đủ, nghiêm chỉnh, chính xác

Với những nôi dung trên, chúng ta có thể khẳng định Œ rằng: Pháp luât phong kiến

không ghi nhân và đảm bảo thực hiên nguyên tắc pháp chế Œ trong tổ chức, hoạt đông

của nhà nước phong kiến và đời sống xã hôi. Thât vây, trong Œ nhà nước phong kiến

cực quyền pháp luât chỉ dành cho nhà vua, người có quyền hành Œ tuyêt đối và trong xã

hôi chỉ tồn tại mô Œ t nền chính trị hà khắc tùy tiên bất chấp cả pháp Œ luât. Với bản chất

như vâ Œ y pháp luâ Œ t không thể ghi nhâ Œ n nguyên tắc pháp chế - môt Œ nguyên tắc đòi

hỏi sự bình đẳng, tự do, dân chủ. Pháp chế tư sản được ghi nhân và bảo Œ đảm thực

hiên đã góp phần đấu tranh chống lại chế đô Œ đăc quyền, đăc lợi. Hơn nữa, Œ viêc thực

hiên nguyên tắc này còn thể hiên sự bình đẳng, dân chủ của mọi tầng lớp Œ nhân dân

trong xã hôi. Với những ý nghĩa này, có thể khẳng định rằng viêc ghi nhân và Œ đảm

bảo nguyên tắc pháp lí là điểm tiến bô của pháp luâ Œ t tư sản so với pháp luât phong Œ

kiến.

Thứ năm, đăc điểm nổi bâ Œ t nhất của pháp luât tư sản cho thấy sự tiến bô Œ

vượt trôị so với pháp luât phong kiến là sự ra đời của hiến pháp. Hiến pháp là đạo luât

cơ bản, Œ có hiêu lực pháp lí cao nhất, là cơ sở để xây dựng hê Œ thống pháp luât. Dựa

vào hiến Œ pháp, hê thống pháp luâ Œ t tư sản trở nên thống nhất, hoàn thiê Œ n hơn thể

hiên đầy đủ ý Œ chí của giai cấp tư sản. Ngược lại, pháp luât phong kiến không có hiến

pháp làm nền Œ tảng nên tản mạn, thiếu thống nhất, chủ yếu dựa vào chiếu chỉ do vua

ban, mang tính chung chung, không có sự tách biêt giữa các ngành luât. Do đó, hê Œ

thống pháp luâ Œ t Œ thiếu phong phú, đa dạng, chuyên quyền, đôc đoán. Rõ ràng viê Œ c ra

đời của Hiến pháp Œ đánh dấu bước ngoăt lớn trong quá trình xây dựng hê Œ thống pháp

luật. Œ

-Xét về măt hình thức biểu hiên:

Pháp luật tư sản biểu hiện chủ yếu dưới luật thành Œ văn, được ghi trong các văn

bản pháp luật một cách rõ ràng. Các loại văn bản pháp luật tư sản cũng hết sức phong

phú, điển hình nhất cần phải kể đến là hiến pháp, luật, các sắc lệnh và nghị định trong

khi đó hình thức phổ biến của pháp luật phong kiến là tập quán pháp và được ban

hành dưới dạng lệnh, chiếu chỉ, khẩu lệnh… của nhà vua. Nếu như luật pháp phong

kiến là sự kết hợp của Lễ và Hình, sự kết hợp giữa Đức trị với Pháp trị và hoà đồng

giữa quy phạm pháp luật với quy phạm đạo đức thì pháp luật tư sản chủ yếu là các đạo

luật và luật. Giai cấp tư sản không cho rằng việc dùng đạo đức để răn đe, giáo huấn là

có hiệu quả hơn pháp trị.

-Nguyên nhân:

Thứ nhất, pháp luât tư sản là kiểu pháp luâ Œ t ra đời sau, nó loại bỏ những hạn

chế Œ và kế thừa phát huy những đăc điểm tiến bô Œcủa những kiểu pháp luât trước để có

thể Œ thích ứng và tồn tại trong xã hôi mới. Œ

Thứ hai, ở nhà nước phong kiến quyền lực tâp trung trong tay môt người, pháp

Œ luât thể hiên ý chí của nhà vua nên mang tính chuyên quyền, đôc đoán. Trong khi đó,

ở Œ nhà nước tư sản quyền lực được phân chia theo nguyên tắc tam quyền phân lâp. Vì

thế Œ pháp luât tư sản thể hiên tính dân chủ hơn so với pháp luât phong kiến. Œ

=>Có thể nói sự ra đời của pháp luât tư sản đã đánh dấu môt bước ngoăt lớn

trong Œ lịch sử lâp pháp. Kể từ đây loài người được biết đến môt bản hiến pháp, trong

đó quy Œ định quyền tự do của công dân, mà trước đây trong xã hôi phong kiến chưa

bao giờ Œ giám nghĩ đến.Pháp luât tư sản vẫn không tránh khỏi những hạn chế, những

không thể Œ phủ nhân những gì mà pháp luât tư sản mang đến cho loài người chúng ta.

Vì vây,

trong xã hôi hiện đại và phát triển như ngày nay, chúng ta sẽ tiếp tục phát Œ huy

những măt tích cực, loại trừ những măt yếu, góp phần làm nên môt thế giới hòa bình,

tốt đẹp Œ hơn.

Câu 7. Trình bày nội dung cơ bản của Luật La Mã và lý giải sự phát triển của pháp

luật dân sự ở La Mã thời kỳ cổ đại.

a/ Nội dung cơ bản của luật la mã:

Luật La Mã là bộ luật hoàn chỉnh nhất của nhà nước chiếm hữu nô lệ và được coi là

cội nguồn của pháp luật Châu Âu thời trung đại và cận đại. Luật la mã được chia làm

2 thời kỳ khác nhau:

* Thời kỳ đầu của nền cộng hòa – luật 12 bảng:

- Do phong trào đấu tranh của bình dân và chủ nô công thương chống lại sự vận

dụng tuỳ tiện tập quán pháp trong tư pháp vì lợi ích riêng, năm 450 TCN, một

uỷ ban gồm 5 bình dân và 5 quý tộc được thành lập để soạn thảo một bộ luật

thành văn.

- Bộ luật được khắc trên 12 bảng đóng đặt tại quảng trường thành phố, được gọi

là “Luật 12 bảng”. Nội dung bộ luật gồm các nguyên tắc thủ tục toà án, các lĩnh

vực luật tư và luật hình sự:

+ Bảng I-III: Tố tụng dân sự, thi hành án, vay nợ;

+ Bảng IV-V: Luật gia đình, thừa kế;

+ Bảng VI-VII: Tài sản, hợp đồng, quyền liên quan đến bất động sản;

+ Bảng VIII: Vi phạm nghĩa vụ ngoài hợp đồng;

+ Bảng IX: Luật hình sự và tố tụng hình sự; Bảng X: Các quy định về tang lễ,

hành chính; Bảng XI: Hôn nhân;

+ Bảng XII: Tội phạm.

*Cụ thể:

- Về dân sự: ND chính của luật này nhằm bảo vệ quyền tư hữu tài sản của chủ nô

giàu có. Theo bộ luật, kẻ nào xâm phạm đến tài sản của người khác như: đốt

nhà, trộm cắp, phá hoại hoa màu đều bị xử tử. Nếu như kẻ nào đương đêm vào

nhà ăn trộm mà bị giết ngay tại chỗ thì hành vi giết người đó được coi là hợp

pháp. Luật còn quy định người sắp chết được quyền để lại tài sản cho bất cứ

người nào thừa kế. Nếu người chết không có thân thích bên nội thì tài sản đó

thuộc về thị tộc

- Về hình sự: Bộ luật có những điều kiện cụ thể đối với tội trộm cắp hay gây

thương tích; cách thức thi hành án đối với các vụ việc mang bản chất dân sự

cũng đc xử lí bằng những bp hình sự; quy định những hình phạt tàn khốc với

con người. Ví dụ: Luật quy định con nợ nếu không trả nợ đúng hạn, con nợ sẽ

bị chủ bắt giam, gông cùm. Trong thời gian 60 ngày bị giam giữ, con nợ bị

mang tới quảng trường 3 lần vào những phiên chợ để xét xử. Nếu quá 60 ngày

vẫn không trả nợ chủ nợ có thể mang tùng xẻo cơ thể….

- Về hôn nhân gia đình: Cấm kết hôn giữa người bình dân và quý tộc, quyền lực

người đàn ông rất lớn (Tài sản do chồng quản lý, người cha có thể bán con để

làm nô lệ).

- Vấn đề bồi thường ngoài vi phạm hợp đồng: Nếu ai gây thương tích làm tàn tật

người khác và không bồi thường thì việc trả thù ngang bằng là hợp pháp.

- Về tố tụng dân sự: Nếu ai đó được triệu tập đến tòa, người đó phải đến, nếu

không đến anh ta sẽ bị bắt giữ xét xử cụ thể, thẩm phán sẽ bị tử hình nếu có

bằng chứng về tội nhận hối lộ.

- Điểm đặc biệt của luật 12 bảng đã có quy định liên quan đến trách nhiệm của

thẩm phán và quy định cấm xử tử hình khi chưa thông qua xét xử cụ thể - một

quy định rất tiến bộ nếu đặt trong đk xã hội lúc bấy giờ. Ngoài ra còn các có

các quy định tiến bộ khác như: Quy định cụ thể về trình tự tố tụng; Xác định rõ

thời hiệu, hiệu lực của thoả thuận dân sự; Xác định rõ quyền đối với BDS liền

kề; Xác định rõ đối tượng được hưởng thừa kế.

* Luật La mã thời kỳ cuối của nền cộng hòa

- Thời kỳ cuối của nền cộng hoà bắt đầu từ thế kỷ III đến khi nền cộng hoà bị

diệt vong.

Hoàng đế Justinian I đã ra lệnh sưu tập lại các văn bản luật cũ. Tác phẩm luật mà sau

này được biết đến dưới tên Corpus Iuris Civilis bao gồm các quyển sách dạy về luật,

tập san các bài văn của các luật gia La Mã, các đạo luật do hoàng đế ban hành và các

đạo luật đã được sửa đổi bổ sung.

Mức độ hoàn thiện của luật La Mã được đánh giá rất cao, thể hiện ở chỗ nó bảo vệ tất

cả các mặt của chế độ tư hữu, phạm vi điều chỉnh rất sâu rộng, điều chỉnh hầu hết các

quan hệ xã hội đương thời. Kỹ thuật lập pháp rõ ràng, lời văn chuẩn mực, có giá trị

pháp lý cao.

Luật La Mã bao gồm các quy phạm liên quan đến hoạt động của nhà nước và các quy

định liên quan đến cá nhân như sở hữu, hôn nhân và gia đình, hợp đồng, thừa kế.

Trong đó các chế định về dân luật là phát triển nhất và phạm vi điều chỉnh cũng rộng

nhất.

- Chế định về quyền sở hữu, chiếm hữu: thừa nhận 3 hình thức sở hữu: sở hữu

nhà nước, sở hữu công xã và tư hữu. Luật thừa nhận: quyền sở hữu bao gồm quyền sử

dụng và định đoạt các tài sản, không bao gồm quyền chiếm hữu.

- Về chế định hợp đồng: điều kiện hiệu lực của HĐ là phải tự nguyện, không lừa

dối, không dùng bao lực và nội dung phải hợp pháp, người ký kết phải có đủ năng lực

theo quy định của pháp luật.

Về phân loại hợp đồng: phân biệt hợp đồng miệng và hợp đồng thành văn; hợp đồng

thực tại và hợp đồng thoả thuận. Hợp đồng thực tại gồm hợp đồng bảo quản, hợp đồng

cho vay, hợp đồng cho mượn.

Luật còn có quy định về cầm cố tài sản, cách quy định về giải quyết tranh chấp hợp

đồng khi gặp phải trường hợp bất khả kháng.

- Chế định thừa kế: có 2 loại: thừa kế theo di chúc và thừa kế theo luật. Điểm

tiến bộ trong quy định về thừa kế là nhà làm luật đã quy định rõ vấn đề thời điểm mở

thừa kế, di sản, người thừa kế và cả vấn đề người thừa kế không phụ thuộc nội dung di

chúc.

- Chế định hôn nhân gia đình: thừa nhận hôn nhân gia đình 1 vợ, 1 chồng trên cơ

sở tự nguyện. Về tài sản: quy định tài sản của vợ chồng là riêng biệt, người chồng có

nghĩa vụ lo toan mọi chi phí chung, có quyền định đoạt hoa lợi do của hồi môn của vợ

đem lại. Nếu người vợ ly hôn chính đáng sẽ có quyền nhận lại của hồi môn của mình.

Người cha không có quyền bán con của mình.

- Chế định hình sự: khá trì trệ và bảo thủ, cách xét xử mang nặng yếu tố chủ

quan của thẩm phán với mục đích là điều chỉnh các quan hệ chính trị, hình thức chủ

yếu sử dụng hình phạt rất dã man.

- Chế định tố tụng: Các vụ án quan trọng đều được xét xử bằng bỏ phiếu, có sự

tham gia của hàng trăm hoặc hàng nghìn người dân. Luật còn có những quy định rất

cụ thể về việc xét xử bằng hình thức giao đấu, người chién thắng đc tuyên bố là người

đứng về lẽ phải.

b/ Lý giải sự phát triển của pháp luật dân sự ở La mã Thời kỳ cổ

- Luật La Mã dựa trên nền tảng của nền kinh tế hàng hóa phát triển mạnh mẽ,

quan hệ nô lệ phát triển mạnh và mang tính điển hình, đòi hỏi phải có hệ thống luật

chặt chẽ chi phối mối quan hệ xã hội đó;

- Do mưu đồ bá chủ thế giới của đế quốc La mã cổ đại, đã kết hợp, kế thừa nhiều

hệ thống pháp luật khác của các nước bị La mã xâm lược.

Câu 8. Các giai đoạn phát triển cơ bản của Nhà nước và pháp luật phong kiến Tây

Âu? Lí giải nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi các hình thức nhà nước?

*Các giai đoạn phát triển:

Lịch sử nhà nước và pháp luật phong kiến Tây Âu cơ bản trùng với thời kỳ

Trung cổ của Tây u. Đây là giai đoạn sau thời kỳ cổ đại (sự sụp đổ của Đế chế Tây La

mã cổ đại năm 476) và trước thời kỳ cận đại (cuộc cách mạng tư sản Anh năm 1642).

Quá trình hình thành và phát triển của Nhà nước và pháp luật phong kiến Tây

Âu có thể chia thành 3 giai đoạn tương ứng với các niên đại lớn như sau:

- Giai đoạn I: từ thế kỷ V đến thế kỷ thứ IX (giai đoạn mở đầu). Đây là thời kỳ thành

lập nhà nước phong kiến Frank sau chiến thắng của người Germania năm 476 kéo dài

tới năm 888.

- Giai đoạn II: từ thế kỷ IX tới thế kỷ XV (giai đoạn phát triển). Đây là thời kỳ phân

quyền cát cứ ở Tây u. Thời kỳ này bắt đầu bằng sự kiện ký kết Hòa ước Verdun của 3

người cháu của Charlemagne năm 843 chia vùng đất Tây u thành 3 nước Italia, Đức,

Pháp. Trong đó, Đức và Pháp có tính chất phân quyền mạnh nhất do sự lớn mạnh của

thế lực các lãnh chúa.

- Giai đoạn III: từ thế kỷ XIV tới năm 1649 (giai đoạn suy tàn). Đây là thời kỳ thiết

lập và tồn tại nhà nước quân chủ chuyên chế. Bắt đầu từ sự kiện giai cấp tư sản muốn

mở rộng thị trường đã liên kết với nông nô ủng hộ nhà Vua, chống lại lãnh chúa,

(mạnh nhất là ở Anh và Pháp).

*Sự thay đổi các hình thức nhà nước:

Trong thời kỳ Trung cổ của Phong kiến Tây u, ta có thể thấy nổi lên hai hình

thức tổ chức nhà nước cơ bản:

● Hình thức nhà nước phong kiến (giai đoạn đầu) và nhà nước phong kiến tập

quyền (giai đoạn cuối), theo đó quyền lực nhà nước được tập trung vào người

đứng đầu là vua và các thủ lĩnh đứng đầu các vương quốc mới được thành lập

sau sự sụp đổ của đế chế Tây La Mã. Đất nước được chia thành các khu quản

hạt, đứng đầu là bá tước, có quân đội riêng, tài chính riêng, pháp luật

riêng...như 1 tiểu vương quốc. Lúc đầu mối quan hệ giữa chính quyền trung

ương và địa phương còn gắn kết qua việc nhà Vua thu thuế, nghĩa vụ quân sự.

● Hình thức nhà nước phong kiến cát cứ, theo đó quyền lực nhà nước được phân

chia cho các lãnh chúa đứng đầu mỗi vùng, lãnh chúa có quyền lực tối cao

trong vùng đất của mình và ít chịu sự áp đặt quyền lực của Vua. Mối quan hệ

giữa chính quyền trung ương và địa phương ngày càng lỏng lẻo. Thời gian này

kéo dài trong suốt quá trình phát triển của phong kiến Tây Âu.

=>Qua các sự kiện tiêu biểu đánh dấu sự hình thành và kết thúc của một giai đoạn

lịch sử trong quá trình phát triển của Nhà nước và Pháp luật phong kiến Tây u, ta có

thể thấy một số dẫn tới sự thay đổi các hình thái tổ chức nhà nguyên nhân, động lực

nước phong kiến Tây Âu như sau:

- Trong thời kỳ đầu, cùng với sự sụp đổ của Đế chế Tây La Mã, các bộ tộc người

German đã thành lập các vương quốc nhỏ trong lòng lãnh thổ cũ của Đế chế Tây La

Mã. Trong giai đoạn này, Tây u bị chia thành nhiều vùng lãnh thổ nhỏ, có sự tranh

giành quyền lực, ảnh hưởng và đất đai giữa các thủ lĩnh người German. Do đó, trong

giai đoạn đầu này, mô hình nhà nước quân chủ chuyên chế phù hợp với tình hình

chiến sự và có sự đe dọa diễn ra liên tục từ bên ngoài cũng như thuận tiện cho việc tập

trung các nguồn lực để tiến hành chiến tranh xâm lược, mở rộng lãnh thổ. Bên cạnh

đó, tổ chức nhà nước phong kiến trong giai đoạn này còn nhỏ về quy mô và có tính

đơn giản trong tổ chức.

- Trong thời kỳ sau, cùng với sự phân chia quyền lực và lãnh thổ đã tương đối ổn

định, Tây u hình thành biên giới lãnh thổ rõ ràng hơn giữa các quốc gia lớn. Cùng với

xu thế hòa bình giữa các quốc gia lớn, sự phát triển của bộ máy nhà nước (về cả quy

mô và tính phức tạp), và để ban thưởng cho các quý tộc, tướng lĩnh đã chiến đấu cùng

với vua trong giai đoạn lập quốc, các Vua châu âu (điển hình là Pháp, Đức, Ý) đã chia

lãnh thổ của mình cho các lãnh chúa, theo đó, quyền lực nhà nước được phân chia cho

các lãnh chúa trên vùng đất của mình. Chế độ phong tước tập quyền; phân phong

ruộng đất theo kiểu phân đứt, sau đó được lãnh chúa phân lại cho các chức danh thấp

hơn. Người dân không trực tiếp chịu sự cai trị của nhà vua mà là lãnh chúa. Cùng với

sự độc lập về kinh tế các vùng lãnh thổ được phân chia chịu sự cai quản độc lập của

lãnh chúa tại vùng đó với hệ thống các cơ quan nhà nước và hệ thống pháp luật riêng,

độc lập với nhau; giao thông cách biệt, không phát triển; kinh tế không thông thương.

Do đó, trong giai đoạn này, các vùng lãnh thổ trở thành các tiểu quốc gia độc lập, triều

đình trung ương chỉ có ý nghĩa hình thức và không có bộ máy có thể thực thi quyền

lực trực tiếp tới người dân.

- Trong giai đoạn cuối của nhà nước phong kiến, sự phát triển của quy mô sản xuất, sự

hình thành và lớn mạnh của giai cấp tư sản, công nhân thành thị và nông dân (lực

lượng sản xuất) đã làm nảy sinh nhu cầu phát triển, mở rộng thị trường. Trong khi đó,

tình hình cát cứ địa phương trên toàn lãnh thổ Châu u là trở ngại chính cùng với

quyền lực quá lớn của lãnh chúa ở địa phương. Chế độ cát cứ kìm hãm sự phát triển

của kinh tế thành thị; thị dân bị lãnh chúa bóc lột nặng nề và sách nhiễu để kiếm tiền

và kìm hãm sự phát triển kinh tế hàng hóa, thị dân đã đấu tranh chống lại lãnh chúa

phong kiến để giải phóng thành thị và giành quyền tự trị với mô hình cơ quan đại diện

đẳng cấp và chính quyền tự trị thành phố. Thành thị được giải phóng mang lại cho dân

quyền tự do bình đẳng, thúc đẩy kinh tế công thương nghiệp phát triển nhanh chóng.

Tầng lớp tư sản, công nhân thành thị, nông dân và các lãnh chúa yếu thế đã liên kết để

nâng cao vai trò và thống nhất quyền lực nhà nước vào vua, do đó dẫn tới sự trở lại

của hình thức nhà nước quân chủ chuyên chế qua hai giai đoạn, cụ thể:

● Giai đoạn đầu: Chính thể quân chủ trung ương tập quyền được xác lập lại, xóa

bỏ chế độ phân quyền cát cứ. Khi xuất hiện nghị viện thì chính thể Nhà nước là

quân chủ cộng hòa phong kiến hay cộng hòa thành thị.

● Giai đoạn sau: xây dựng nhà nước theo chính thể quân chủ chuyên chế khi cả

quý tộc phong kiến, tư sản và giáo hội đều có nhu cầu tập quyền.

Như vậy có thể thấy nguyên nhân ban đầu của sự thay đổi các hình thức nhà nước

phong kiến Tây u, bên cạnh yếu tố lịch sử là nhà nước Frăng do hoàng đế Clovis

giành được từ một cuộc đảo chính nên liên kế nhà nước lỏng lẻo, có yếu tố kinh tế xã

hội là chính quyền trung ương không có sự chi phối lớn đến chính quyền địa phương;

sự phân phong tước vị và ruộng đất của Vua cho các lãnh chúa, thì giai đoạn sau cơ

bản là do nhu cầu phải thay đổi hình thức tổ chức nhà nước cho phù hợp với lực lượng

sản xuất và quan hệ sản xuất mới trong xã hội. Đó là sự ra đời của tầng lớp tư sản và

công nhân thành thị cùng với sự phát triển của thương nghiệp và tiểu thủ công nghiệp

bên cạnh hoạt động sản xuất nông nghiệp truyền thống.

Câu 9. Trình bày những điều kiện kinh tế – xã hội của sự tồn tại nền quân chủ phân

quyền cát cứ ở Tây Âu thời kỳ phong kiến.

Năm 843, ba người cháu của Charlemagne ký với nhau Hiệp ước Verdun,

chính thức chia đất nước thành ba khu vực. Từ đây chế độ phong kiến châu u bước

vào thời kỳ phân quyền cát cứ về lãnh thổ và phân quyền chính trị suốt gần 5 thế kỷ

(từ tkIX-tkXIV).

Chế độ quân chủ phân quyền cát cứ ở Tây u là chế độ do vua cai trị, tuy nhiên

bên trong mỗi quốc gia lại có những lãnh địa tồn tại và phát triển độc lập, đứng đầu là

lãnh chúa. Mỗi lãnh địa có tòa án riêng, được thu thuế riêng, có quân đội riêng. Nhà

vua hầu như không có khả năng tác động gì đối với các lãnh chúa, không có quyền

điều động, thuyên chuyển, hay thay thế các lãnh chúa.

Điều kiện kinh tế - xã hội của sự tồn tại nền quân chủ phân quyền cát cứ ở Tây

Âu thời kì phong kiến:

- Về kinh tế, trong thời kỳ cát cứ, kinh tế trong các lãnh địa là kinh tế tự nhiên,

đóng kín, lấy nông nghiệp và chăn nuôi làm chủ yếu. Lãnh chưa nắm toàn

quyền sở hữu ruộng đất để bóc lột nông nô, nền công thương nghiệp thời kỳ La

Mã tàn lụi.

- Về cơ cấu xã hội, đứng đầu các lãnh địa là các lãnh chúa, lãnh chúa có quyền

hành rất lớn, nông dân là những người lệ thuộc về ruộng đất của lãnh chúa,

nông dân không có quyền bỏ đi nơi khác, phải nộp thuế thân, nộp thuế kết hôn,

thuế thừa kế.

- Về văn hoá, trong tình trạng phân quyền cát cứ như vậy, nền văn hoá rực rỡ của

Hy Lạp - La Mã suy tàn sụp đổ, Triết học kinh viện, loại triết học dùng rao

giảng trong các trường học, nhà thờ thoát ly thực tiễn, mang tính chất nguy

biện thay thế cho mọi khoa học.

=> Chế độ kinh tế tự nhiên, chủ yếu dựa vào lãnh địa đóng kín bao gồm nông nghiệp

và thủ công nghiệp là cơ sở và cũng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng cát cứ lãnh thổ,

phân quyền về chính trị. Chỉ có kinh tế hàng hoá mới phá tan được kinh tế lãnh địa

đóng kín, nối quốc gia thành một thị trường thống nhất. Điều này giải thích vì sao phải

chờ đến khi tư bản, quan hệ tư bản chủ nghĩa ra đời thì các quốc gia phong kiến châu

Âu mới có điều kiện thống nhất.

Lí giải nguyên nhân vì sao tình trạng phân quyền cát cứ ở Tây Âu diễn ra

là vì: (nêu thêm nếu có thơif gian)

- Thứ nhất, sở hữu tư nhân của các lãnh chúa là rất lớn, rất điển hình, cùng với

chế độ phân phong ruộng đất, chế độ thừa kế ruộng đất đã làm cho sở hữu tư

nhân có điều kiện phát triển và tồn tại lâu dài.

- Thứ hai, quyền sở hữu tối cao ruộng đất không thuộc về nhà vua, kinh tế của

các lãnh địa chủ yếu là kinh tế khép kín tự cấp tự túc, điều này xuất phát từ một

nguyên nhân có tính lịch sử, thời cổ đại có nhiều quốc gia Hy Lạp nhỏ cũng

không có mong muốn thiết lập một quốc gia tập quyền thống nhất.

- Thứ ba, bản chất sự hình thành đế quốc phong kiến Phrăng là kết quả trực tiếp

từ các cuộc chiến tranh. Như vậy, Đế quốc Phơ Răng được hình thành bằng bạo

lực, bản chất của nhà nước Phrăng là sự liên hiệp tạm thời thiếu sự vững chắc.

- Thứ tư, các cộng đồng dân cư, hay các lãnh địa khi phát triển, trình độ về kinh

tế - xã hội rất khác nhau, do vậy nó có khuynh hướng phát triển riêng, muốn

tách ra khởi sự ràng buộc của chính quyền trung ương. Hơn nữa do đặc điểm

các tước vị của nhà nước phong kiến phương Tây được cha truyền con nối, do

vậy nhà vua cũng không có khả năng tác động gì đối với các lãnh chúa. Điểm

đặc biệt quan trọng là mỗi lãnh chúa đều có quân đội riêng, quân đội của lãnh

chúa hoàn toàn tách khỏi sự lệ thuộc đối với nhà vua. Như vậy mỗi lãnh địa

giống như một quốc gia nhỏ khép kín.

- Thứ năm, nạn nhân của các cuộc nội chiến, những người có nghĩa vụ lao dịch,

đi lính chính là các nông dân, những người có ít ruộng đất phải phụ thuộc vào

lãnh chúa, nhờ lãnh chúa bảo hộ.

- Thứ sáu, về mặt cơ cấu, các lãnh địa có phạm vi khác nhau, có nhiều lãnh địa

rất lớn, mỗi lãnh địa có luật pháp riêng, quân đội riêng được thu thuế riêng... do

vậy các lãnh địa lớn sẽ có khả năng lấn át quyền hành của nhà vua.

- Thứ bảy, giao thông kém phát triển, điều này càng làm cho tính chất khép kín

của các lãnh địa trở nên rõ nét;

- Thứ tám, pháp luật thời kỳ này cũng không cho phép cư dân của lãnh địa này

được kết hôn với cư dân của lãnh địa khác.

Chính những nguyên nhân trên đã khiến cho chế độ phân quyền cát cứ ở Tây

Âu tồn tại lâu dài, kìm hãm sự phát triển của các quốc gia ở đây cho đến khi kinh tế

hàng hóa và quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa ra đời, nối các quốc gia thành một thị

trường thống nhất, thúc đẩy kinh tế phát triển.

Câu 10. Phân tích những điều kiện kinh tế - xã hội dẫn đến sự xuất hiện chế độ tự trị

của các thành thị và cơ quan đại diện đẳng cấp ở Tây Âu trong thời kỳ phong kiến.

*Chế độ tự trị thành thị:

-Điều kiện kinh tế:

Sự phát triển của thành thị:

● Trước khi bước vào thời kỳ phong kiến, các nước phương Tây đã có một nền

tảng tương đối vững chắc cho kinh tế hàng hoá phát triển. Việc phân công lại

lao động trong xã hội đã làm cho nền kinh tế khôi phục sau khủng hoảng của

chế độ chiếm hữu nô lệ. Đây là điều kiện quan trọng dẫn đến sự ra đời của

thành thị Tây Âu.

● Thành thị thúc đẩy kinh tế phát triển. Thành thị ra đời làm thay đổi tình trạng

xã hội và tăng cường đấu tranh giai cấp, góp phần chống phong kiến phân tán,

giải phóng nông nô, thúc đẩy nhanh quá trình chuyển biến từ chế độ phong

kiến phân quyền sang tập quyền.

Sự ra đời và phát triển của tầng lớp thị dân:

● Trong qúa trình phát triển của chế độ phong kiến, sự phát triển của các lực

lượng sản xuất từ tk IX-XI tuy chậm chạm, nhưng đã có tác dụng làm cho thủ

công nghiệp tách khỏi nông nghiệp. Thợ thủ công lúc bấy giờ sản xuất không

phải để tự túc như trước, mà để trao đổi với thị trường. Dần dần trong xã hội

phong kiến hình thành một lực lượng xã hội mới là thị dân.

-Điều kiện xã hội:

Sự đối kháng giai cấp giữa thị dân và dân nghèo đối với lãnh chúa phong kiến

đã dẫn đến chế độ tự trị tại các thành thị Tây u thời phong kiến. Ðể hạn chế sự phụ

thuộc vào lãnh chúa, thị dân đã lập nên những hội nghề nghiệp (Phường hội của thợ

thủ công, Hansa của thương nhân) nhưng không đạt hiệu quả cao. Vì vậy, trên lãnh

thổ thành thị, những mâu thuẫn giai cấp của chế độ phong kiến trở nên gay gắt: thị dân

giàu không chịu đựng nổi sự tùy tiện của lãnh chúa, dân nghèo chống lại nạn lao dịch

và sưu thuế, chống cướp đoạt và hạch sách của tòa án. Tất cả những điều đó dẫn đến

việc bùng nổ cuộc đấu tranh giai cấp. Hình thức đấu tranh chuyển từ ôn hòa (Một số

thành thị giàu có đã nộp số tiền lớn cho lãnh chúa để được hưởng quyền tự trị) sang

vũ trang (những thành thị không giàu có lắm, nhưng cư dân đoàn kết được chặt chẽ

với nhau đã tiến hành đấu tranh vũ trang)

*Cơ quan đại diện đẳng cấp:

-Cơ quan đại diện đẳng cấp Pháp:

Vua Pháp Philip IV, nhằm củng cố vương quyền của mình đã tiến hành cuộc

đấu tranh với Giáo hoàng La Mã.

Năm 1302, Vua triệu tập hội nghị đại biểu của ba đẳng cấp có thế lực và giàu

có bao gồm tăng lữ, quý tộc phong kiến và thị dân giàu có.

Hội nghị ba đẳng cấp ra đời đã đánh dấu bước chuyển căn bản về mặt kinh tế -

chính trị - xã hội của nước Pháp. Thị dân đã được tham gia vào đời sống chính trị,

thậm chí trở thành một lực lượng chính trị quan trọng.

-Cơ quan đại diện đẳng cấp Anh – Nghị viện Anh

Dưới thời trị vì của vua John, xung đột giữa nhà vua với các tầng lớp trong cư

dân trở nên gay gắt. Năm 1215, vua John phải ký vào bản “Đại Hiến chương tự do”

Magna Charta. Đây là bản giao kèo giữa nhà vua và thần dân (quý tộc, thị dân, nông

dân) nhằm hạn chế sự độc đoán của vua, xác nhận quyền tự trị của các thành phố và

quyền tự do đi lại buôn bán.

Năm 1263, cuộc nội chiến giữa vua Henry III và một số lãnh chúa lớn do

Simon de Montfort cầm đầu liên minh với thị dân giàu có. Đầu năm 1264 liên minh đã

đánh bại quân đội của Henry III. Chính quyền rơi vào tay Simon de Montfort.

Năm 1265, Liên minh triệu tập một hội nghị gồm tất cả các lãnh chúa (đã tham

gia liên minh), đại biểu kị sĩ (mỗi quận hai đại biểu), đại biểu thị dân (mỗi thành thị

hai đại biểu). Cuộc hội nghị này được coi là sự hình thành Nghị viện ở Anh. Lợi dụng

tình hình phong kiến đang tranh giành nhau, nông dân nhiều nơi nổi dậy phá phách

trang viên phong kiến. Một số lãnh chúa lớn tất sợ hãi phong trào đấu tranh của nông

dân đã ngả về phía Henry III. Quân đội nhà vua đánh bại quân đội Simon de Montfort.

Những người thống trị đã thoả hiệp với nhau đình chi nội chiến.

Sau cuộc nội chiến, nhà vua thừa nhận nghị viện là cơ quan đại biểu của lãnh

chúa, kị sĩ và thị dân.

Tóm lại, sự ra đời của chính quyền tự trị thành thị và cơ quan đại diện đẳng

cấp ở Tây Âu chứng tỏ: tầng lớp thị dân giàu có đã xuất hiện, từng bước trưởng thành

và ngày càng có thế lực về kinh tế, chính trị. Chính quyền tự trị thành phố hay các cơ

quan đại diện đẳng cấp về bản chất đều thuộc về các tầng lớp giàu có trong xã hội.

Câu 11. Nêu và giải thích đặc điểm của nhà nước tư sản trong thời kỳ CNTB tự do

cạnh tranh.

Vào khoảng thế kỷ XV- XVI, một số nước Phong kiến Tây u do sự phát triển

của lực lượng sản xuất với nền sản xuất hàng hoá đã làm cho chế độ phong kiến bước

vào tình trạng khủng hoảng sâu sắc. Trong các nước này đã xuất hiện hàng loạt công

trường thủ công và nhiều thành thị - là các trung tâm thương mại lớn. Tầng lớp thị dân

ngày càng trở nên đông đúc, tầng lớp tiểu thương, tiểu chủ xuất hiện ngày càng nhiều,

giai cấp tư sản ngày càng khẳng định vị trí của mình trong xã hội, đây chính là những

nhân tố dẫn đến sự khủng hoảng toàn diện của xã hội phong kiến.

Với sự phát triển của lực lượng sản xuất, phương thức sản xuất phong kiến tỏ

rõ sự lỗi thời và bất lực trong việc quản lý nền kinh tế, trở thành yếu tố kìm hãm sự

phát triển của lực lượng sản xuất. Cùng với sự phát triển của lực lượng sản xuất là sự

ra đời của lực lượng xã hội mới: tư sản và vô sản. Giai cấp tư sản sau khi chiếm vị trí

chủ đạo trong kinh tế đã nhanh chóng dành quyền lực trong lĩnh vực chính trị nhằm

thủ tiêu quan hệ sản xuất phong kiến lỗi thời, thiết lập phương thức sản xuất mới, tiến

bộ, vượt qua sự khủng hoảng, tạo đà cho lực lượng sản xuất phát triển.

Nhiệm vụ trên đặt ra trước giai cấp tư sản một sứ mạng cao cả là phải tiến hành

cách mạng xã hội, thay thế hình thái kinh tế xã hội cũ bằng hình thái kinh tế xã hội

mới, thiết lập hệ thống quan hệ sản xuất mới, tạo đà cho lực lượng sản xuất phát triển.

Qua cuộc cách mạng tư sản, quyền lực chính trị chuyển từ tay giai cấp thống trị cũ

sang giai cấp thống trị mới, tức là chuyển từ tay giai cấp địa chủ, phong kiến sang tay

giai cấp tư sản.

Nhà nước tư bản trong thời kỳ chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh có những

đặc điểm sau:

+ Nhà nước tư sản ra đời là kết quả của cách mạng Tư sản, với sự ra đời của

nhà nước tư sản các đặc quyền, đặc lợi của giai cấp quý tộc phong kiến đã bị loại bỏ,

giai cấp tư sản tuyên bố các quyền bình đẳng, tự do, bác ái, nhân quyền... Nhà nước tư

sản mới tiến bộ hơn rất nhiều so với nhà nước phong kiến trước đó mà nó đã thủ tiêu.

Thắng lợi của cuộc cách mạng tư sản và sự ra đời của nhà nước tư sản đã đánh dấu

một bước phát triển mạnh mẽ và tiến bộ, mở ra một giai đoạn phát triển mới trong lịch

sử nhân loại.

+ Nhà nước tư sản không can thiệp vào quá trình sản xuất và trao đổi tư bản.

Nó gần như đứng ngoài đời sống kinh tế, xã hội và chỉ can thiệp khi có sự lung lay

của chế độ tư hữu. Do đó, nền kinh tế trong giai đoạn này đang tự điều chỉnh bởi quy

luật cạnh tranh tự do và quy luật giá trị, cho nên các cá nhân tư bản hầu như có đầy đủ

quyền trong việc kinh doanh và bóc lột người lao động.

+ Bộ máy nhà nước không lớn, nhiều bộ phận của nó kế thừa từ trong bộ máy

nhà nước phong kiến như quân đội, cảnh sát, nhà tù. Vì mục tiêu của nhà nước không

phải là thủ tiêu sự bóc lột, mang lại quyền bình đẳng cho tất cả công dân mà là đưa

một nhóm bóc lột này thay thế cho một nhóm bóc lột khác nên nó không cần triệt tiêu

nhà nước cũ.

+ Trong thời kỳ này, hình thức nhà nước phổ biến là Quân chủ Nghị viện do

trong quá trình chống phong kiến, giai cấp tư sản nhiều nước còn nhiều mối quan hệ

quyền lợi với giai cấp phong kiến. Chúng tìm cách thỏa hiệp với phong kiến để đi đến

thiết lập nhà nước quân chủ nghị viện. Chỉ một vài quốc gia khi thực hiện cách mạng

triệt để thì xây dựng nhà nước cộng hoà nghị viện (Pháp, Hoa Kỳ, Thụy Sỹ).

+ Về hình thức nhà nước thì có thể khác nhau, nhưng về bản chất của tất cả các

nhà nước tư sản là giống nhau. Đó là nền chuyên chính của giai cấp tư sản. Còn nhân

dân lao động những người đã từng đứng dưới ngọn cờ cách mạng tư sản, là động lực

của cách mạng tư sản lại trở thành nạn nhân, là đối tượng đàn áp, bóc lột của chế độ tư

bản chủ nghĩa. Nhà nước tư sản, về bản chất vẫn là một kiểu nhà nước bóc lột.

Câu 12. Từ góc độ lịch sử và luật pháp hãy lý giải tình trạng “không có hiến pháp

thành văn” ở nhà nước Anh tư sản và phân tích tổ chức bộ máy nhà nước tư sản Anh

thời kì CNTB tự do cạnh tranh.

*Tính chất của các mạng tư sản Anh

Trong sự phát triển chung của châu Âu, quan hệ tư bản chủ nghĩa ở Anh lớn mạnh

hơn cả và trước hết là ở miền Đông - Nam. Nhiều công trường thủ công như luyện

kim, cơ khí, làm đồ sứ, dệt len dạ... ra đời phục vụ cho tiêu dùng trong nước và xuấ

khẩu sang Hà Lan, Pháp, Đức, Italia... Nhiều trung tâm lớn về công nghiệp, thương

mại, tài chính được hình thành, tiêu biểu là London. Những phát minh mới về kỹ

thuật, các hình thức tổ chức lao động hợp lý làm cho năng suất lao động tăng nhanh.

Từ đó, số đông địa chủ là quý tộc vừa và nhỏ chuyển sang kinh doanh theo lối tư bản.

Họ đuổi tá điền, rào đất, biến ruộng thành đồng cỏ, thuê nhân công nuôi cừu, lấy lông

cừu cung cấp cho thị trường. Họ trở thành tầng lớp quý tộc mới, có thế lực lớn về kinh

tế. Nông dân trở nên nghèo khổ, kéo ra thành thị làm thuê hoặc di cư ra nước ngoài.

Sự thay đổi về kinh tế, những mâu thuẫn gay gắt giữa tư sản, quý tộc mới với chế độ

quân chủ chuyên chế, đồng thời là những mâu thuẫn cũ giữa nông dân với địa chủ,

quý tộc dẫ dẫn tới cuộc cách mạng lật đổ chế độ phong kiến, xác lập quan hệ sản xuất

tư bản chủ nghĩa.

Năm 1640, Quốc hội gồm phần lớn là quý tộc mới đã được triệu tập. Các đại biểu đã

tố cáo chính sách cai trị độc đoán của vua Charles I và yêu cầu vua không được tự ý

đặt thuế mới, không được bắt người mà không đưa ra tòa án xét xử. Nhân dân ủng hộ

Quốc hội, lên án gay gắt nhà vua. Do đó, vua Charles I phải chạy lên phía Bắc London

để chuẩn bị lực lượng chống lại Quốc hội và nhân dân.

Tháng 8/1642, cuộc nội chiến nổ ra. Quân đội của Quốc hội do Oliver Cromwell chỉ

huy đánh bại quân đội nhà vua. Trước sức ép của quân đội và nhân dân, Cromwell

đưa vua ra xét xử. Ngày 30/01/1649, vua Charles I bị xử tử trước sự chứng kiến của

đông đảo quần chúng.

Từ đó, nước Anh trở thành nước cộng hòa, mọi quyền hành thuộc về quý tộc mới và

tư sản. Nông dân và binh lính không được hưởng một chút quyền lợi nào tự cuộc nội

chiến này. Vì vậy, họ tiếp tục nổi dậy đấu tranh. Cromwell thiết lập chế độ độc tài

quân sự khiến sự bất mãn của quần chúng ngày càng tăng cao. Vì vậy, quý tộc mới và

tư sản khôi phục lại chế độ quân chủ nhưng vẫn giữ những thành quả của cách mạng.

Tháng 12/1688, Quốc hội tiến hành một cuộc đảo chính, phế truất vua James II (lên

ngôi năm 1685) và đưa Vin-hem Ô-ran-giơ (Quốc trưởng Hà Lan, con rể James II) lên

làm vua. Chế độ quân chủ lập hiến ra đời. Nhà vua không nắm thực quyền, mọi quyền

lực quốc gia thuộc về tư sản và quý tộc mới.

Cuộc Cách mạng tư sản Anh thành công chủ yếu vì được quần chúng ủng hộ và tham

gia đấu tranh. Cuộc cách mạng này mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển mạnh

mẽ hơn, đem lại thắng lợi cho giai cấp tư sản và quý tộc mới. Nhưng quyền lợi của

nhân dân lao động lại không được đáp ứng.

Cách mạng tư sản Anh là cuộc cách mạng tư sản không triệt để do: Sau khi lật đổ chế

độ phong kiến, người lên nắm quyền chính là quý tộc mới, quý tộc mới chính là địa

chủ, đại diện cho chủ nghĩa phong kiến nên:

+ Chưa giải quyết vấn đề ruộng đất cho nông dân.

+ Giai cấp tư sản không dám duy trì nền cộng hoà mà phải liên minh với thế lực

phong kiến, thiết lập nên nhà nước quân chủ lập hiến -> sau cách mạng nhân

dân không nhận được gì, ngôi vua vẫn tồn tại.

+ Đây là cuộc cách mạng chỉ mang lại thắng lợi, lợi ích của giai cấp tư sản và

quý tộc mới, mà không mang đến cho người lao động như nông dân, thợ thủ

công ,… bất cứ quyền lợi nào. Sau đó những cuộc đấu tranh đòi quyền lợi tiếp

tục diễn ra.

*Không có hiến pháp thành văn

Hiến pháp bất thành văn là những quy phạm được hình thành theo tập tục,

truyền thống, các đạo luật của nghị viện, án lệ của toà án tối cao về tổ chức quyền lực

nhà nước. Hiến pháp bất thành văn không được Nhà nước tuyên bố hoặc ghi nhận là

Luật cơ bản của Nhà nước.

Nhà nước tư sản Anh không ghi nhận bất cứ một văn bản nào được coi là Hiến

pháp, điều này có căn nguyên từ lịch sử. Ở hầu hết các quốc gia khác, hiến pháp thành

văn ra đời đều có đặc điểm chung là xuất hiện trong bối cảnh đất nước đang có sự

chuyển biến quan trọng và chuyển tiếp sang một giai đoạn lịch sử mới. Ví dụ: Hiến

pháp Mỹ đánh dấu bước chuyển từ chế độ thuộc địa sang chế độ độc lập; Luật Cơ bản

Đức ra đời là kết quả từ sự kiện bại trận trong chiến tranh. Tuy nhiên, lịch sử Anh

thực chất là một tiến trình lâu dài, được đánh dấu bởi sự phát triển liên tục hơn là sự

thay đổi đột biến.

Cụ thể, nhà nước tư sản Anh không có hiến pháp thành văn xuất phát từ một số

nguyên nhân chủ yếu sau đây:

+ Do hoàn cảnh lịch sử: Cuộc cách mạng tư sản Anh (1642-1648) là cuộc cách mạng

không triệt để: không thủ tiêu hoàn toàn chế độ phong kiến. Sự ra đời của nhà nước

quân chủ nghị viện Anh là quá trình của sự thỏa hiệp giữa giai cấp tư sản và quý tộc,

vì vậy nó không tạo nên một cuộc cách mạng triệt để làm tiền đề xây dựng nên những

đạo luật căn bản (hiến pháp) xóa bỏ những luật lệ cũ, mà đó chỉ là sự chọn lựa dung

hòa lợi ích giai cấp trong xã hội Anh.

Hơn nữa, cách mạng tư sản Anh (1642) là cuộc cách mạng tư sản đầu tiên trên thế

giới, có thể vào thời điểm đó giai cấp thống trị chưa nghĩ ra được hình thức hiến pháp

thành văn phù hợp.

+ Do tổ chức bộ máy Nhà nước: Sau cuộc cách mạng tư sản, giai cấp tư sản không

duy trì chính thể cộng hòa nghị viện mà thiết lập chính thể quân chủ nghị viện, trong

đó chủ quyền tối cao thuộc về Nghị viện. Nghị viện có toàn quyền trong việc ban hành

các đạo luật mà không bị ràng buộc bởi Hiến pháp như các quốc gia có Hiến pháp

thành văn. Như vậy, do quyền lực của Nghị viện rất lớn nên giai cấp tư sản Anh cũng

không cần phải đưa ra một bản hiến pháp thành văn để tự giới hạn quyền lực của mình

+ Do văn hóa người Anh: người Anh tự nhận thấy rằng hiến pháp bất thành văn hay

những tập quán chính trị của Anh có rất nhiều điểm tiến bộ, phù hợp với quan điểm

“thương lượng, thỏa hiệp, bình đẳng” của giai cấp tư sản, và càng linh hoạt, phù hợp

hơn với sự thay đổi nhanh chóng, liên tục của thế giới đương đại. Người Anh cho rằng

những tập quán này có thể thích nghi ngay cả khi thời thế thay đổi, điều mà một hiến

pháp thành văn không thể có được.

Hơn nữa, trong tư duy của người Anh tồn tại quan niệm cái gì tồn tại lâu dài cũng ít

nhiều chứa đựng tính hợp lý của nó, vì vậy họ tự hào về truyền thống, về những tập

quán chính trị của mình, mặc dù bất thành văn nhưng nó có giá trị lâu dài, thiêng liêng

và không dễ bị vi phạm.

*Tổ chức bộ máy nhà nước Anh

a. Nguyên thủ quốc gia

- Hoàng đế là người đứng đầu bộ máy nhà nước có vai trò biểu tượng cho sự

thống nhất và bền vững cho quốc gia, dân tộc.

- Hoàng đế Nữ hoàng trị vì nhưng không cai trị.

- Hoàng đế truyền ngôi cho con trai, nếu không có con trai thì truyền ngôi cho

con gái.

- Hoàng đế phải là người nghiêm túc, trong sạch, sống theo nếp sống khuôn vàng

thước ngọc của phong kiến (ví dụ: không được kết hôn 2 lần, không ngoại tình,

theo quốc giáo Anh)..

- Về nguyên tắc, mọi quyết định của Hoàng đế chỉ có hiệu lực thực thì khi có

chữ ký kèm theo của Thủ tướng hoặc của Bộ trưởng của bộ có văn kiện đang

xem xét và đương nhiên Hoàng đế không phải chịu trách nhiệm về chữ ký của

mình.

- Năm 1711, một nguyên tắc mới ra đời bổ sung cho nguyên tắc trên là nguyên

tắc không chịu trách nhiệm của Hoàng đế, Hoàng đế không phải chịu trách

nhiệm về hình sự và dân sự trừ tội phản quốc.

=> Nhà vua Anh là biểu tượng cho sự thống nhất và bền vững quốc gia. Người ta gọi

đây là một thiết chế tiềm tàng. Tiềm tàng vì thời bình, nhà vua không tham gia đảng

phái, lui vào hậu trường chính trị. Nhưng thiết chế này lại phát huy tác dụng, giống

như một “van an toàn cuối cùng" khi đất nước lầm nguy hoặc bên bờ vực của nội

chiến. Đây chính là ý nghĩa tích cực của thiết chế này.

b. Nghị viện

- Trong thế kỷ XVIII-XIX, Nghị viện có vai trò quan trọng trong đời sống chính

trị, xã hội và có quyền lực rất lớn. Nước Anh đại diện cho chế độ nghị viện.

- Nhìn chung Nghị viện có quyền lập pháp, quyền quyết định ngăn sách và thuế,

quyền giám sát hoạt động của nội các, quyền bầu hoặc bãi nhiệm các thành

viên của nội các.

- Thượng Nghị viện (Viện nguyên lão)

+ Ban đầu, Thượng Nghị viện gồm 1.185 thượng nghị sĩ không phải do dân bầu,

được hình thành từ 4 nguồn:

● Những quý tộc có tước vị từ bá tước trở lên thì được cha truyền con nối chức

thượng nghị sĩ, có tước vị dưới bá tước thì chỉ được giữ chức này suốt đời.

● Các thủ lĩnh tôn giáo đương thời.

● Các thủ tướng hết nhiệm kỳ,

● Một số đại tư sản quý tộc do Hoàng đế bổ nhiệm.

Thực tế cả Thượng viện và Hạ viện đều tham gia vào quá trình xây dựng luật. Cả hai

viện đều có quyền trình dự án luật. Thượng viện Xem xét và chỉnh sửa những đạo luật

mà Hạ viện đã thông qua. Thượng viện có thể trì hoãn việc thông qua luật, đề nghị Hạ

viện xem xét lại dự luật, nhưng không thể ngăn chặn việc thông qua luật.

- Hạ Nghị viện (Viện dân biểu).

+ Ban đầu Hạ Nghị viện gồm 653 hạ nghị sĩ, mỗi người đại diện cho một khu vực

bầu cử trong dân cư. Độ tuổi cử tri từ 21. Nhiệm kỳ của Hạ Nghị viện là: 3

năm.

+ Quyền hạn: Có quyền lập pháp, quyền quyết định ngân sách quốc phòng, thuế,

giám sát hoạt động của các cơ quan hành pháp, có quyền chất vấn các quan

chức cao cấp trong Chính phủ từ hàm bộ trưởng trở lên. Ngoài ra Hạ Nghị

viện có quyền thành lập Chính phủ, luận tội các quan chức cao cấp trong chính

phủ và cả nguyên thủ quốc gia nếu họ phản bội tổ quốc.

c. Chính phủ

- Về lịch sử, tiền thân nội các là viện cơ mật, khoảng thế kỉ XVII, Viện Cơ mật

được nhà vua lập ra để giữ vai trò tư vấn cho nhà vua. Sau Cách mạng tư sản,

từ năm 1714 một vị vua Anh có dòng máu Đức do không biết rành rọt tiếng

Anh nên đã bê trễ việc dự phiên họp của Viện Cơ mật. Khi vua không chủ trì,

dần dần Viện Cơ mật bắt đầu tách khỏi sự kiểm soát, điều hành của nhà vua và

trở thành một cơ quan độc lập với nhà vua.

- Trong quá trình phát triển của Nhà nước Anh, khi nội các có thực quyền hành

pháp, Thủ tướng được Hoàng đế bổ nhiệm với điều kiện Thủ tướng phải là thủ

lĩnh của Đảng chiếm đa số ghế trong Hạ Nghị viện. Theo quy định: Thủ tướng

là người đứng đầu Chính phủ, được Hoàng đế bổ nhiệm, nhưng Hoàng để

không thể bổ nhiệm một người nào khác nếu người đó không phải thủ lĩnh của

đảng cầm quyền (Đảng chiếm đa số ghế trong Nghị viện). Như vậy, lập pháp

và hành pháp sẽ cùng một đảng do vậy không mấy khi Hạ Nghị viện bị giải tán.

- Một nguyên tắc quan trọng trong Hiến pháp Anh là Chính phủ chịu trách nhiệm

trước Quốc hội.

- Nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ tướng Anh

+ Bổ nhiệm, bãi miễn các thành viên của Chính phủ (khoảng gần 80 người);

+ Xác định nhiệm vụ, lịch trình hoạt động của Chính phủ;

+ Có quyền ban hành các văn bản pháp quy thuộc thẩm quyền;

+ Có quyền ký các điều ước, hiệp ước quốc tế; - Có quyền làm đơn từ chức bất

kỳ lúc nào.

d. Toà án

- Thời cận đại, toàn bộ toà án Anh chịu sự lãnh đạo của chủ tịch thượng nghị

viện và được tổ chức theo sơ đồ sau:

Câu 13. Nêu cơ cấu tổ chức bộ máy nhà nước tư sản Mỹ. Xác định hình thức chính thể

của Nhà nước tư sản Mỹ.

a. Hình thức chính thể của Nhà nước tư sản Mỹ

Hình thức chính thể của Nhà nước là một yếu tố quan trọng quyết định đến

nguyên tắc hoạt động của Nhà nước đó. Theo Hiến pháp 1787, Nhà nước tư sản Mỹ là

nhà nước cộng hoà tổng thống. Đây là hình thức tổ chức bộ máy nhà nước thể hiện sự

áp dụng nguyên tắc phân quyền một cách đúng đắn, rõ rệt nhất.

Nội dung của thuyết phân quyền là sự phân chia quyền lực nhà nước thành 3

nhánh quyền: lập pháp, hành pháp và tư pháp. Ba nhánh quyền này phải được giao

cho ba cơ quan nhà nước khác nhau nắm giữ trên một cơ chế kìm chế, đối trọng nhau

nhưng độc lập với nhau, yếu tố chủ đạo của học thuyết là “dùng quyền lực để hạn chế

quyền lực”

b. Cơ cấu tổ chức bộ máy nhà nước tư sản Mỹ

*Nguyên thủ quốc gia:

- Tổng thống Hợp chủng quốc Hoa Kỳ do dân bầu bằng đại cử tri, vừa là nguyên

thủ quốc gia đồng thời là người đứng đầu hành pháp.

- Tổng thống có rất nhiều thực quyền, cụ thể:

+ Trên lĩnh vực lập pháp: Tổng thống có quyền trình dự án luật, dự án ngân sách

trước Nghị viện, đồng thời có quyền phủ quyết các dự án luật của Nghị viện.

Tổng thống có thể gửi Nghị viện yêu cầu xem xét lại một đạo luật và cả hai

viện phải xem xét và thông qua với tỷ lệ 2/3 phiếu tán thành.

+ Trên lĩnh vực hành pháp: Tổng thống có quyền bổ nhiệm các thành viên của

Chính phủ, Chính phủ chỉ chịu trách nhiệm trước Tổng thống, còn gọi là cơ chế

hành pháp một đầu, thể hiện sự đối trọng quyền lực.

+ Trên lĩnh vực đối ngoại: Tổng thống có quyền ký các hiệp ước, điều ước quốc

tế và bổ nhiệm đại diện ngoại giao, tuyên bố tình trạng chiến tranh, hoà bình,

bỏ qua sự đồng ý trước của nghị viện.

+ Quân đội: Tổng thống là người tổng chỉ huy các lực lượng vũ trang.

+ Tư pháp: Tổng thống có quyền bổ nhiệm và bãi nhiệm các thẩm phán của hệ

thống toà án, có quyền ân xá, giảm hình phạt,..

+ Trong trường hợp khẩn cấp: Tổng thống được tuyên bố tình trạng khẩn cấp, có

thể sử dụng mọi biện pháp kể cả vi phạm hiến pháp trong một thời gian ngắn

để khôi phục lại tình trạng bình thường.

*Nghị viện Mỹ

- Nghị viện Mỹ gồm thượng viện và hạ viện:

+ Hạ Nghị viện: Là cơ quan dân biểu do dân ở các tiểu bang bầu lên. Theo quy

định của Hiến pháp, số hạ nghị sĩ tỉ lệ với dân số tiểu bang , đến nay có khoảng

435 Hạ Nghị sĩ

+ Hạ Nghị viện có nhiệm kỳ: 2 năm.

+ Thành viên Hạ Nghị viện ít nhất phải đủ 25 tuổi, là công dân Hợp chủng quốc

ít nhất 7 năm, và là người cư trú tại bang đã tiến cử họ vào Quốc: hội. Các bang

có thể đặt thêm những yêu cầu khác cho việc bầu cử vào Quốc hội, song Hiến

pháp cho quyền mỗi viện quy định các tiêu chuẩn thành viên của mình.

=> Lý do vì sao mà lúc bấy giờ nghị sĩ đều xuất thân từ tầng lớp trung lưu hoặc

thượng lưu, vì họ phải là những người có đủ khả năng để theo đuổi sự nghiệp chính

trị, bao gồm trình độ học vấn, khả năng tổ chức, khả năng tài chính và uy tín, điều mà

đa số quần chúng lao động không thể hội tụ điều này. Tình trạng thương mại hóa cao

độ các cuộc vận động; bầu cử Nghị viện đã đưa đến kết quả là một cá nhân dù có tài

giỏi đến đâu nhưng nếu không có khả năng tài chính thì không thể có hy vọng giành

thắng lợi trong cuộc chạy đua giành quyền lực. Mặc dù tiền chỉ là phương tiện mà qua

đó các ứng cử viên có thể huy động sự ủng hộ của cử tri bỏ phiếu cho quan điểm

chính trị của mình, nhưng đây là điều kiện cần của một chính khách. Khó có thể quan

niệm một người thực sự tài giỏi lại không có tiền hoặc không được sự ủng hộ của các

tổ chứ: tài chính".

+ Thượng Nghị viện

+ Cơ chế hình thành: Là cơ quan đại diện của các bang, mỗi bang có hai thương

nghị sĩ. Theo Hiến pháp năm 1787, thượng nghị sĩ do cơ quan lập pháp của

bang bầu ra. Năm 1913, Hiến pháp sửa đổi: các thương nghị sĩ cũng do dân

trực tiếp bầu ra.

+ Nhiệm kỳ là 6 năm, nhưng hai năm thì bầu lại 1/3,

+ Thượng nghị sĩ phải có tuổi đời ít nhất 30 tuổi, có ít nhất 9 năm là công dân

Hợp chủng quốc, và là người cư trú tại bang đã bầu ra họ.

=> Với mục đích dung hòa lợi ích giữa hai đảng, Phó Tổng thống sẽ là Chủ tịch

Thượng viện. .

- Về mặt thẩm quyền, mỗi viện của Quốc hội có quyền đưa ra văn bản pháp lý về

bất kỳ vấn đề gì trừ các dự luật về thu ngân sách là phải bắt nguồn từ Hạ Nghị

viện. Do vậy, mỗi việc đều có quyền bỏ phiếu chống lại những văn bản pháp lý

đã được viện kia thông qua. Trong trường hợp một viện không tán thành, một

tiểu ban tham vấn sẽ được thành lập bao gồm thành viên của cả hai viện, phải

đi tới một sự thoả hiệp đối với cả 2 bên trước khi dự luật trở thành luật.

- Đối với hành pháp, Thượng Nghị viện có quyền xác nhận sự bổ nhiệm của

Tổng thống đối với các quan chức cao cấp và đại sứ của chính quyền Liên

bang, cũng như quyền phê chuẩn tất cả các hiệp ước với 2/3. số phiếu thuận.

Trong cả hai trường hợp, hành động không ủng hộ của Thượng Nghị viện sẽ vô

hiệu hoá hành động của ngành hành pháp.

- Để bảo đảm hoạt động hành phép tuân thủ luật pháp. Hạ Nghị viện có quyền

luận tội và Thượng Nghị viện có quyền xét xử (kết tội) những hành vi của

Tổng thống

Như vậy, ý nghĩa của việc thiết lập hai viện ngoài vấn đề để dung hòa lợi ích, ta còn

thấy các nhà lập hiến đã lường tính đến tính thận trọng trong việc làm luật

*Tòa án tối cao Liên bang Hoa Kỳ

- Tòa án tối cao Hoa Kỳ có 9 thẩm phán do Tổng thống bổ nhiệm và có sự phê

chuẩn Thượng Nghị viện. Các thẩm phán Liên bang và thẩm phán Tòa án tối

cao Liên bang Hoa Kỳ đều là những người có chuyên môn giỏi về pháp luật, đã

có nhiều kinh nghiệm xét xử.

- Thẩm phán có nhiệm kỳ suốt đời, được Tổng thống bổ nhiệm và được Thượng

Nghị viện phê chuẩn.

- Kết luận của Tòa án tối cao Liên bang Hoa Kỳ không cần phải được sự nhất trí

hoàn toàn, chỉ cần 6 thẩm phán trên tổng số 9 thẩm phán.

- Quyền hạn của pháp viện tối cao bao gồm phán xét tính hợp hiến của các đạo

luật.

- Ngoài ra, Tòa án có quyền giải thích hiến pháp và các đạo luật. Hiến pháp phải

được giải thích theo cách mà các nhà lập hiến mong muốn. Quyền giải thích

các đạo luật của Tòa án trở thành quyền lập pháp của Tòa án hay làm luật lần

thứ hai. Bên cạnh đó, Tòa án tối cao còn thực hiện việc điều hoà mâu thuẫn

giữa các toà án và lãnh đạo toà án ở Liên bang và tiểu bang.

- Hiến pháp trao cho các thẩm phán quyền hành vô cùng lớn. Thẩm phán có

quyền làm vô hiệu hóa những quyết định của Nghị viện hay Tổng thống nếu

như chúng trái với Hiến pháp. Đây được coi như thành trì bảo vệ cuối cùng

trong pháo đài Nhà nước.

=> Như vậy nhìn tổng thể 3 ngành quyền lực lập pháp, hành pháp, tư pháp đều có sự

kìm chế - đối trọng, giám sát và chế ước lẫn nhau. Nghị viện có quyền thông qua luật,

nhưng Tổng thống lại có quyền phủ quyết. Ngược lại, Nghị viện lại có quyền quyết

định ngân sách, có quyền tiến hành thủ tục luận tội Tổng thống. Trong quan hệ với tư

pháp, Tổng thống có quyền bổ nhiệm thẩm phán của pháp viện tối cao nhưng tư pháp

lại có quyền xét xử những hành vi của hành pháp. Trong quan hệ giữa tư pháp và lập

pháp thì Thượng Nghị viện có quyền phê chuẩn quyết định bổ nhiệm thẩm phán,

quyết định ngân sách của Tòa án, nhưng Tòa án có quyền giải thích các đạo luật của

Nghị viện, có quyền tuyên bố không áp dụng một đạo luật khi đạo luật đó đi ngược lại

với hiến pháp.

Ngoài chính quyền liên bang, ở Mỹ còn có chính quyền của các tiểu bang.

Trong mỗi tiểu bang đều có các cấp chính quyền thành phố, chính quyền hạt, chính

quyền thị trấn.

Câu 14. Những đặc điểm cơ bản của pháp luật tư sản trong thời kỳ chủ nghĩa tư bản tự

do cạnh tranh.

*Luật Hiến Pháp tư sản:

Cuối thế kỷ 12, đầu thế kỷ 13 khi giai cấp tư sản lớn mạnh và có thế lực lớn

trong kinh tế nên muốn vươn lên giành quyền thống trị vô hạn của nhà vua – người

đại diện của giai cấp phong kiến. Giai cấp tư sản đề xướng một văn bản có hiệu lực

pháp lý cao hơn hẳn các quyết định của nhà vua và văn bản khác, được gọi là Hiến

pháp. Như vậy, kể từ cách mạng tư sản, khái niệm Hiến pháp với nghĩa là luật cơ bản

của nhà nước mới xuất hiện. Nó là một ngành luật mới, được xác lập từ chế độ tư bản

chủ nghĩa.

Hiến pháp tư sản có 3 nhóm chế định cơ bản quy định về tổ chức bộ máy nhà

nước, chế độ bầu cử, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân:

- Hiến pháp xác định một loạt các biện pháp để hạn chế quyền Về chế định bầu cử,

bầu cử của nhân dân lao động, chẳng hạn:

+ Điều kiện về tài sản: cử tri phải là người có số tài sản nhất định, họ phải có thế lực

kinh tế mạnh vì pháp luật tư sản quy định người ứng cử ký quỹ và gánh chịu mọi chi

phí vận động bầu cử.

+ Điều kiện về trình độ văn hoá: cử tri phải là người có trình độ văn hoá nhất định.

+ Điều kiện về tuổi: cử tri phải từ 21 tuổi trở lên.

+ Điều kiện về giới tính: phụ nữ không có quyền bầu cử.

+ Về chủng tộc: người da đen, người da đỏ không có quyền bầu cử. + Điều kiện cư

trú: công dân muốn được bầu cử hay ứng cử phải sống cố định tại một nơi trong một

khoảng thời gian nhất định.

- hầu hết các Hiến pháp tư sản đều Về chế định quyền và nghĩa vụ của công dân,

ghi nhận quyền tư hữu là thiêng liêng và bất khả xâm phạm. Trong thời gian đầu

quyền công dân bị hạn chế rất nhiều, nhưng do phong trào đấu tranh của nhân dân lao

động, dần dần nhà nước tư sản phải ghi nhận thêm một số quyền công dân vào Hiến

pháp. Tuy vậy, quyền và nghĩa vụ của công dân vẫn còn phiến diện, nghĩa vụ thường

không đi đôi với quyền lợi.

- chế định này nhằm củng cố và tăng cường Về chế định tổ chức bộ máy nhà nước,

quyền lực của giai cấp tư sản, đàn áp và bóc lột nhân dân lao động. Hiến pháp tư sản

thường tập trung quy định về nguyên tắc tổ chức, thẩm quyền và hoạt động của bốn cơ

quan nhà nước trung ương: Tổng thống, Nghị viện, Chính phủ và Toà án.

*Những chế định của dân luật tư sản

Nguyên tắc cơ bản của dân luật tư sản là quyền bình đẳng giữa các công dân

trong quan hệ pháp luật dân sự. Nội dung chủ yếu của dân luật tư sản là bảo vệ quyền

tư hữu tư sản, điều chỉnh các văn bản hợp đồng hôn nhân, thừa kế,…

- Quyền tư hữu được coi là quyền tự nhiên của con Chế định quyền tư hữu tư sản:

người, nó gồm có 3 quyền: quyền định đoạt, quyền chiếm hữu và quyền sử dụng. Luật

dân sự chia vật sở hữu gồm 2 loại: động sản và bất động sản

- : Dân luật tư sản xác định quyền bình đẳng và Chế định hợp đồng và trái vụ tư sản

tự biểu lộ ý chí của các bên. Các bộ dân luật tư sản điều ghi rõ những điều kiện bảo

đảm hợp đồng:

+ Hợp đồng phải được nghiêm chỉnh trong bất kỳ hoàn cảnh nào.

+ Pháp luật chỉ cho phép huỷ bỏ hợp đồng trong trường hợp có sự đồng ý của các bên

tham gia. Các biện pháp để thực hiện hợp đồng cũng được quy định như: cầm cố, đặt

cọc, phạt tiền, bảo lãnh…

+Trái vụ là một quan hệ pháp luật, trong đó một người hoặc một số người phải thực

hiện một hành vi nào đó đối với chủ thể khác

- Chế định này nhằm củng cố địa vịChế định pháp nhân và công ty cổ phần tư sản:

kinh doanh của nhà tư sản, đồng thời không ngừng tập trung vốn, mở rộng kinh doanh

để dẫn tới độc quyền. Ban đầu việc thành lập công ty cổ phần phải được Chính phủ

cho phép, về sau nhằm bảo đảm quyền tự do kinh doanh thì việc thành lập công ty chỉ

cần đăng ký với Chính phủ. Quyền quản lý công ty thuộc về các nhà tư bản lớn.

- Chế định về hôn nhân gia đình: Chế định này củng cố quan hệ không bình đẳng

trong gia đình. Người vợ bị hạn chế năng lực pháp lý, đồng thời xác định người chồng

là người đứng đầu trong gia đình, bảo hộ người vợ, do đó người vợ phải phục tùng.

Hôn nhân được xem là 1 loại hợp đồng. Việc kết hôn phải có đủ 2 điều kiện sau:

Người kết hôn phải có năng lực pháp lý; Hai bên tự nguyện kết hôn với nhau. Về hình

thức kết hôn, có nước quy định hình thức kết hôn dân sự (do chính quyền chứng

nhận), có nước theo hình thức tôn giáo, có nước coi 2 hình thức trên điều có giá trị

pháp lý.

- Theo luật dân sự tư sản thừa kế có 2 hình thức: Chế định thừa kế:

+ Thừa kế theo di chúc: xác định nguyên tắc tự do di chúc. Tuy nhiên, để bảo đảm

quyền lợi cho những người trong gia đình, một số nước hạn chế sự độc đoán của

người lập di chúc.

+ Thừa kế theo pháp luật xảy ra khi người chết không để lại di chúc hoặc di chúc được

xem là vô hiệu hoặc không giải quyết hết tất cả tài sản.

Ở các nước thuộc hệ thống pháp luật thuộc địa, tài sản thừa kế được chuyển thẳng cho

những người thừa kế. Còn ở hệ thống pháp luật Anh -Mỹ, tài sản được chuyển cho

người trung gian (được chỉ định trong di chúc hoặc do toà án chỉ định). Sau khi người

trung gian thực hiện những thủ tục luật định thì tài sản được chuyển hết cho người

thừa kế.

*Những chế định của luật hình tư sản

- So với pháp luật phong kiến, luật hình tư sản có những tiến bộ lớn: chống lại sự độc

đoán xét xử của vua chúa; mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật; không quy

định về tội chống tôn giáo….

- Nhưng về bản chất, luật hình tư sản là cơ sở pháp lý để đàn áp nhân dân lao động và

các thế lực chống đối khác. Án tử hình được áp dụng với nhiều tội danh với các biện

pháp dã man (cho xe cán, chặt tứ chi và đầu, mổ bụng, moi lục phủ ngũ tạng…).

Ngoài ra, nó còn bảo lưu nhiều hình phạt nhục hình như đóng dấu, chặt tay… Về sau,

các hình phạt man rợ này bị bãi bỏ và giảm nhẹ hình phạt cho những tội không

nghiêm trọng

- Về hình phạt tù, các nước thường có 3 hình thức: biệt giam, khổ sai và đưa đi đày ở

các thuộc địa.

- Từ thế kỷ 19, hình thức án treo bắt đầu được áp dụng ở một số nước.

*Tổ chức tư pháp và tố tụng tư sản

- So với pháp luật phong kiến, tiến bộ lớn của pháp luật tư pháp là quyền tư pháp được

tách ra khỏi quyền hành pháp. Cơ quan hành pháp không được quyền xét xử, quyền

này được trao cho một cơ quan chuyên trách là toà án.

- Tố tụng được tách thành tố tụng hình sự và tố tụng dân sự.

- Trong luật tố tụng tư sản, những nguyên tắc cơ bản dần dần được hình thành: ·

Nguyên tắc tranh tụng tại phiên toà: người buộc tội là Viện công tố, người gỡ tội là bị

cáo và luật sư bào chữa.

● Nguyên tắc suy đoán vô tội: khi chưa có đủ chứng cứ buộc tội, thì bị can vẫn

được xem là người vô tội. Từ nguyên tắc suy đoán vô tội, bị can có quyền được

bào chữa, còn trách nhiệm buộc tội thuộc về Ủy viên công tố.

● Bản án được quyết định bởi đa số Hội đồng xét xử

● Không ai có quyền kháng cáo đối với việc trắng án.

● Nguyên tắc không thay đổi thẩm phán.

*Nhận xét

- Pháp luật tư sản ra đời là một tiến bộ lớn lao trong lịch sử nhà nước và pháp luật: +

Lần đầu tiên Hiến pháp và một loạt nguyên tắc mới của pháp luật xuất hiện. + Kỹ

thuật lập pháp với việc phân chia pháp luật thành các ngành luật, với việc

nêu ra các chế định pháp lý, với việc pháp điển hoá,… đã có sự tiến bộ nhảy vọt. Có

thể nói, về phương diện hình thức pháp lý và kỹ thuật lập pháp, sự ra đời của pháp luật

tư sản là một cuộc cách mạng trong luật pháp.

+ Trong những thế kỷ XVII-XIX, pháp luật tư sản đã đóng vai trò tích cực trong việc

điều chỉnh các quan hệ xã hội, thúc đẩy xã hội phát triển. Đây cũng là thời kỳ từng

bước hình thành và phát triển nền dân chủ tư sản và nó được thể chế hoá bằng pháp

luật. Pháp luật thành một phương tiện quan trọng nhất của nhà nước tư sản để quản lý

xã hội.

- Hệ thống pháp luật tư sản tuy đã ra đời nhưng chưa đầy đủ và hoàn thiện. Thời kỳ

này, khối lượng các văn bản pháp luật chưa nhiều. Và cũng khác với thời kỳ tư bản

chủ nghĩa độc quyền, pháp luật tư sản ở thời kỳ này bảo vệ tự do cạnh tranh trong sản

xuất và trao đổi tư bản của các nhà tư sản.

- Tuy nhiên, trong giai đoạn nào thì nhà nước và pháp luật tư sản đều thể hiện đầy đủ

bản chất giai cấp của nó, đó là bảo vệ lợi ích trước hết của giai cấp tư sản.

Câu 15. Những điểm mới cơ bản của pháp luật tư sản so với pháp luật phong kiến?

Trong thế giới luôn luôn vân đô Œ ng và phát triển, mọi sự vât hiên tượng không Œ

ngừng được sinh ra, phát triển, rồi bị thay thế bằng các sự vât, hiê Œ n tượng khác. Và

có Œ thể nói rằng, mọi quá trình vân đông và phát triển trong tất cả các lĩnh vực của đời Œ

sống đều diễn ra thông qua quy luât phủ định của phủ định, cái mới ra đời kế thừa và Œ

tiến bô hơn cái cũ. Lịch sử nhân loại đã chứng minh đầy đủ cho quy luât đó. Thực tế Œ

khi mà kiểu nhà nước phong kiến không còn đủ sức chống lại các cuôc cách mạng xã Œ

hôi nữa, buộc nó phải mất đi, nhường quyền thống trị cho kiểu nhà nước tư sản. Cũng Œ

giống như nhà nước tư sản, pháp luât tư sản là môt bô Œ phân của kiến trúc thượng

tầng, Œ là công cụ trực tiếp, quan trọng nhất để thực hiên chuyên chính tư sản. So với

kiểu Œ pháp luât phong kiến, Œ pháp luât tư sản tiến bô Œ hơn rất nhiều và được coi là môt

trong Œ những thành tựu đánh dấu sự phát triển của lịch sử nhân loại.

*Xét về mặt nội dung:

Pháp luât tư sản có những điểm tiến bô Œ hơn pháp luật phong kiến. Œ

Thứ nhất: Pháp luât tư sản công khai tuyên bố nguyên tắc phân chia quyền lực Œ trong

tổ chức và hoạt đông của bô Œ máy nhà nước. Cùng với sự hình thành chế độ tư Œ bản,

nguyên tắc "phân chia quyền lực" đã trở thành một trong những nguyên tắc chính của

chủ nghĩa lập hiến tư sản. Học thuyết pháp luật - chính trị (thuyết "phân quyền") với

quyền lực nhà nước được hiểu không phải là môt thể thống nhất, mà là sự phân Œ chia

thành ba quyền: quyền lâp pháp, hành pháp và tư pháp. Quyền lâp pháp do nghị Œ viên

thực hiên; quyền hành pháp do chính phủ thực hiên; quyền tư pháp do tòa án tối Œ cao

thực hiên. Các cơ quan này hoạt động độc lập với nhau, kiểm tra và giám sát lẫn Œ nhau

theo cơ chế “kiềm chế và đối trọng” để không có cá nhân nào nắm hết mọi quyền lực,

tạo sự cân bằng giữa các quyền, đảm bảo cho những mối liên hê cần thiết giữa các Œ

quyền lực bị chia tách để những cơ quan đôc lâp tách biêt có thể công tác với nhau Œ

phục vụ cho lợi ích chung của đất nước. Chẳng hạn: Hiến pháp của Hợp chủng quốc

Hoa Kì đã quy định tại khoản 1 điều 1 là: “Mọi quyền hành lâp pháp sẽ được trao cho Œ

môt Quốc hôi của Hợp chủng quốc gồm môt thượng nghị viên và môt hạ nghị viên”. Œ

Trong khoản 1 điều 2 quy định: “Quyền hành pháp được trao cho môt tổng thống Œ

nhiêm kì bốn năm”. Còn tại khoản 1 điều 3 viết: “quyền tư pháp được trao cho môt tối

Œcao pháp viên và cho những viện hạ cấp nào mà Quốc hôi sẽ có thể đôi khi, quyết định

Œ hoăc triêu tâp”. Trong khi đó ở nhà nước phong kiến tất cả các quyền lâp pháp, hành Œ

pháp và tư pháp đều nằm trong tay nhà vua - người có quyền lực tối cao. Vì tất cả

quyền lực đều do nhà vua nắm giữ nên dễ dẫn tới tình trạng đôc đoán, chuyên quyền, Œ

lạm quyền cho nên không có dân chủ trong nhà nước do đó cũng không thể có dân

chủ ngoài xã hôi. Vua là “thiên tử” và không phải chịu bất cứ trách nhiêm gì trước

pháp Œ luât, thâm chí có quyền đứng trên pháp luât. Vua có thể bắt mọi thần dân của

mình Œ phải tuân theo ý chí của mình, gây nên sự thiếu dân chủ.

Thứ hai, lần đầu tiên trong lịch sử pháp luât thế giới, pháp luât tư sản công khai Œ ghi

nhân và đảm bảo thực hiên quyền công dân của các cá nhân trong xã hôi tư bản Œchủ

nghĩa. Ở pháp luật phong kiến quyền con người không được ghi nhận trong các văn

bản pháp luật, cũng không có các khái niệm, quy định nào nói về quyền cơ bản của

con người. Trong xã hội phong kiến người dân được gọi là thần dân, quan hệ giữa nhà

nước phong kiến với thần dân có những đặc điểm nhất định, là người tự do, được giải

phóng về thân thể khỏi địa chủ nhưng vẫn bị lệ thuộc về nhiều mặt: chính trị, tư tưởng

và đặc biệt là kinh tế. Đó là mối quan hệ giữa bộ máy chuyên chính của giai cấp địa

chủ với nhân dân lao động đã bị phân chia thành đẳng cấp, thứ bậc mà mỗi đẳng cấp

có vị thế và những đặc quyền khác nhau. Vì thế nên không có sự bình đẳng về quyền

và nghĩa vụ trong quan hệ giữa thần dân với nhà nước phong kiến, và đó cũng là lí do

để giải thích 3 cho câu hỏi: “Tại sao pháp luật phong kiến không ghi nhận những

quyền cơ bản của con người và đảm bảo để họ có thể thực hiện những quyền đó?”.

Đối với pháp luật tư sản, khái niệm “công dân” được nhà nước tư sản đưa vào trong

đạo luật cơ bản của mình, có thể khẳng định rằng đây là điểm tiến bộ hơn và thể hiện

tính nhân đạo hơn so với pháp luật phong kiến. Người dân trong xã hội được chuyển

từ thần dân thành công dân, bình đẳng với nhau trong mọi lĩnh vực đồng thời cũng

được pháp luật quy định trong các văn bản pháp luật, các bản hiến pháp đầu tiên như

nước Mĩ, Pháp… Tại Luật công pháp Đức, chế định về các quyền cơ bản của công

dân được bảo vệ rất chặt chẽ. Trong đó danh mục các quyền cơ bản của công dân

được lập theo một nguyên tắc cơ bản, đó là yêu cầu phải bảo vệ phẩm tước của con

người, mọi quyền cơ bản đều được quy định trên cơ sở nguyên tắc này. Do đó trong

pháp luật tư sản, xây dựng xã hội công dân mà ở đó con người bình đẳng, ngang