Chính trị luận - Aristotle | Học viện Báo chí và Tuyên truyền

HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN “CHÍNH TRỊ LUẬN” - ARISTOTLE -
Giảng viên hướng dẫn : Lưu Văn Thắng
Sinh viên : Trần Thị Phương Nga Lớp : Xã hội học K42 Mã sinh viên : 2253010038 Mục lục
I, Sơ lược về tiểu sử của Aristotle.............................................................1
II, Chính trị luận........................................................................................2
2.1, Luận về gia đình..............................................................................2
2.2, Luận về con người..........................................................................3
2.3, Luận về các mô hình nhà nước lý tưởng.........................................3
2.4, Bản chất công dân và các mô hình hiến pháp.................................5
2.5, Nguyên nhân cách mạng và lý tưởng của Aristotle........................7
2.6, Quan điểm của Aristotle về giáo dục..............................................9
III, Giá trị của học thuyết........................................................................11 1
I, Sơ lược về tiểu sử của Aristotle
Aristotle ( 384 TCN – 322 TCN) không những là một trong những
triết gia vĩ đại của Cổ Hy Lạp mà còn là một triết gia vĩ đại của thế giới
Tây phương. Ông sinh ra tại Stagira, một thị trấn nhỏ phía đông thành
phố Salonica, sát biên giới vương quốc Macedonia.
Xuất thân từ gia đình trí thức, cha là ngự y của vua Macedonia,
Aristotle được học về thiên nhiên và sinh vật từ việc quan sát theo công
việc của cha. Năm 17 tuổi, Aristotle đến Athens – trung tâm văn hóa của
toàn khu vực nói tiếng Hy Lạp. Tại đây, Aristotle đã theo học dưới sự
chỉ dẫn của Plato – học trò của Socrates – người được coi là ông tổ của
Triết học Hy Lạp, suốt 20 năm và Aristotle gần như đã trở thành một trợ
giáo của Plato. Đối với người Hy Lạp, chính trị học không chỉ là một
môn khoa học mà còn là một môn nghệ thuật. Aristotle chú trọng đặc
biệt đến siêu hình học ( metaphysics ) – môn học nghiên cứu về “ ý
tưởng “, những gì bên ngoài và ở bên kia thực tại, không phụ thuộc vào
giác quan – cùng thiên văn học và chính trị học.
Năm 347, Plato qua đời, cũng chính năm này mảnh đất Stagira bị
vua Philip cứ Macedonia tiêu diệt và Aristotle đã từ giã Athens, bắt đầu
du hành đây đó. Aristotle đã gặp người bạn đồng môn Xenocrates, cả hai
cùng thành lập một học viện thu hút sự tham dự của học sinh từ các
miền lân cận. Sau đó Aristotle đã dọn sang đảo Lesbos để dạy học cho
hoàng tử Alexander từ lúc ông hoàng này mới 13 cho đến khi 19 tuổi.
Năm 324, Alexander hạ lệnh bắt dân Hy Lạp phải vinh danh ông
như thần thánh và cho phép những người Hy Lạp bị lưu đày trở về.
Nhưng không may, Alexander lại băng hà, Athens tuyên chiến với
Macedonia đòi trả tự do. Tại Athens, toàn quyền Antipater trở thành đối
tượng của cuộc chiến và Aristotle vì là bạn của Antipater, cũng đành
phải bỏ Athens sang tị nạn tại xứ Chalcis. Ông qua đời tại đây năm 322.
Ảnh hưởng của Aristotle không chỉ giới hạn tại Hy Lạp hay Athens
mà đã trở thành nền tảnh cho triết học Duy Thực tại Tây phương. Về 1
phương diện triết lý chính trị, Chính Trị Luận trở thành kinh điển cho
khoa chính trị học tại Tây phương cho đến ngày nay. II, Chính trị luận Aristotle viết năm 350 Chính trị luận
TCN. Ông đã phân tích một
cách tỉ mỉ và thực tế những mô hình chính trị, mà ngày nay mặc dù tên
gọi có khác nhưng bản chất vẫn không thay đổi như mô hình Qủa đầu ,
Qúy tộc , Dân chủ , cùng những biến thể và sự suy vong của những thể
chế này và đề nghị một mô hình khả thi nhất.
Chính trị luận bàn đến các vấn đề gồm : lý thuyết gia đình; quan
điểm của Aristotle về mô hình nhà nước của các học giải trước đó; bản
chất công dân và các mô hình hiến pháp; nguyên nhân cách mạng, thay
đổi chế độ; các lý tưởng chính trị và cuối cùng là giáo dục. Trong đó, các
vấn đề về các mô hình hiến pháp là trọng tâm của công trình nghiên cứu này. 2.1, Luận về gia đình
“ Công dân của một nước hoặc có chung mọi thứ, hoặc không có
chung thứ gì hết, hoặc là chỉ có chung một số điều nào đó thôi”. Ông
phân tích việc sở hữu tư hoàn toàn là điều không thể, bởi “ cơ cấu chính
trị là một cộng đồng và cộng đồng thì tối thiểu phải có một chỗ chung”.
Aristotle phản đối mô hình “ mọi công dân đều có chung của cải, vật
chất và chung cả vợ và con “ của Socrates trong cuốn . Sở hữu Cộng hòa
chung, đặc biệt là sở hữu đất đai sẽ là tiền đề gây ra nhiều bất công. Việc
chia lợi nhuận sẽ rơi vào tình trạng bất công, kẻ làm ít được hưởng nhiều
còn người tận tâm thì chịu sự áp bức. Do đó, tài sản nên thuộc sở hữu tư.
Aristotle bày tỏ : “ Để tiến tới đồng nhất thì quốc gia phải trở
thành một gia đình và từ gia đình muốn đồng nhất hơn thì phải rút lại
còn cá nhân “. Đồng thời ông cũng nhấn mạnh con người, theo bản tính
tự nhiên, là một sinh vật chính trị, luôn luôn phải sống trong một nhà 2
nước qua việc chỉ ra ngôn ngữ, nhận thức vượt trội hơn các sinh vật
khác. Aristotle đã lý luận một cách thuyết phục và dễ hiểu một vấn đề
phức tạp về sự cấu thành của nhà nước, và sự lệ thuộc của “ con người “
đúng nghĩa vào nhà nước. 2.2, Luận về con người
Theo Aristotle, có hai loại nô lệ : những kẻ sinh ra đã là nô lệ và
những kẻ bị buộc làm nô lệ. Aritotle lập luận : những kẻ nào mà trời sinh
ra kém thông minh, không làm gì được khác hơn là chỉ làm những việc
lao động chân tay, thì những kẻ ấy trời sinh ra làm nô lệ; đó là những kẻ
không có đủ trí phán đoán khôn ngoan. Ngoài ra, những kẻ chiến bại là
là những kẻ bị buộc làm nô lệ.
Hầu hết các chế độ nô lệ đều chỉ mang lại lợi ích cho giai cấp
thống trị, và hiện nay, nam giới và nữ giới đều đạt được sự bình đẳng
nhất định nhờ xã hội tiến bộ. Nhưng nếu xét bản thân xã hội Hy Lạp thời
điểm đó, nô lệ là một phần không thể thiếu, bởi cả xã hội Hy Lạp dựa
vào sức lao động nô lệ để sản xuất. Chỉ từ cuối thế kỷ XIX thì phụ nữ
mới có phần bình đẳng với nam giới . Như vậy, dù không còn hợp lý với
thời điểm hiện tại, Aristotle vẫn góp phần chứng minh mối liên hệ giữa
nhà nước với nguồn gốc là các hộ gia đình, củng cố sự hiển nhiên của
việc hình thành nhà nước.
2.3, Luận về các mô hình nhà nước lý tưởng
Aristotle phê bình mô hình nhà nước lý tưởng của Plato, một nhà
nước được xây dựng theo kiểu “ cộng sản nguyên thủy”, trong đó mọi
của cải, vật chất đều được chia sẻ giữa các thành viên của cộng đồng.
Aristotle cho rằng nhà nước là đa nguyên, là sự kết hợp của nhiều mảnh
ghép nhỏ, vì thế mô hình “ cộng sản nguyên thủy” sẽ là mô hình phá
hoại quốc gia. Trong nhà nước ấy, con người sẽ chỉ quan tâm tới tư lợi 3
và có xu hướng xao nhãng công việc. Kẻ bị trị buộc phải tư duy như kẻ
cai trị, kẻ cai trị bị kìm hãm bởi cái ách nặng nề của nô lệ. Nông dân
không làm việc của nông dân, trí thức không làm việc của trí thức. Điều
này gây ra sự bất ổn ở cả các giai cấp cao và thấp. Từ những lòng tham
về của cải, vật chất, một số đức tính vốn có của con người như: hào
phóng, lương thiện, vị tha,…. Sẽ dần mất đi bởi những tranh đấu vô ích.
Aristotle cũng không đồng tình với mô hình như nước của
Hippodamus. Bởi Hippodamus chia nhà nước thành ba phần : dân thợ,
nông dân và lực lượng vũ trang nên không có sự đồng đều, bình đẳng
trong việc sở hữu vũ khí. Và cuối cùng vẫn dẫn đến nhà nước tồn tại nô lệ.
Aristotle đưa ra nhận định về mô hình của Sparta, Crete hay
Carthage mà theo ông là tiệm cận lý tưởng cùng những điểm mạnh của
chúng. Tuy vậy, chẳng khi nào con người có thể đạt được một nhà nước
lý tưởng ( như Plato chủ trường ), nhưng con người có thể xây dựng
được cho mình một chế độ tốt nhất có thể được. Đó là một chế độ trung
dung, ở giữa chế độ Dân chủ và chế độ Qủa đầu.
Có hai tiêu chuẩn để phân chia các mô hình chính phủ. Đầu tiên là
số lượng người cai trị. Theo đó sẽ có chính phủ một người, chính phủ số
ít và chính phủ số đông. Tiêu chuẩn thứ hai là chất lượng, sinh ra từ bản
thân nhà nước. Từ đó có hai kiểu nhà nước là thuần túy và hủ bại. Nhà
nước thuần túy là nhà nước phục vụ cho lợi ích của giai cấp cai trị. Kết
hợp hai tiêu chuẩn này, Aristotle có tất cả 4 mô hình như sau:
 Nhà nước quân chủ là chính phủ của một người duy nhất nhưng vì
lợi ích chung của xã hội, đối lập với nhà nước độc tài, chỉ vì lợi ích
của bạo chúa. Ông phản đối gay gắt chế độ độc tài, đồng thời cho
rằng độc tài có thể đi tới quân chủ bằng cách tuân thủ pháp luật
hoặc ý chí công dân và quân chủ cũng có thể trở thành độc tài khi
vị vua thi hành chức vụ một cách độc đoán. 4
 Nhà nước quý tộc trị là chính phủ số ít, là chính phủ của những
người tốt nhất, vì lợi ích chung đối lập với nhà nước quả đầu, đầu
sỏ trị, tập đoàn trị.
 Nhà nước dân chủ trị là chính phủ của số đông, chống lại người giàu.
 Cuối cùng là nhà nước Cộng hòa theo kiểu của Aristotle là sự kết
hợp giữa hình thức quý tộc trị và dân chủ trị.
Với mỗi chế độ quân chủ - độc tài, tập đoàn trị - quý tộc trị, dân
chủ trị, Aristotle tiếp tục đưa ra các hình thức chính phủ chi tiết
hơn. Có thể nói, ông nghiên cứu rất công phu các loại hình nhà
nước và cố gắng nêu lên đặc trưng của từng loại. Không chỉ vậy,
ông còn trình bày quá trình chuyển hóa giữa các nhà nước. Ông
nhận thức các nhà nước không cố định mà sẽ chuyển đổi lẫn nhau.
Lý thuyết của Aristotle về chuyển đổi hình thức nhà nước hoàn
toàn cảm tính chứ không dựa trên cơ sở kính tế-xã hội.
2.4, Bản chất công dân và các mô hình hiến pháp
Công dân là bộ phận tạo thành nhà nước. Muốn hiểu biết đặc điểm
của các loại mô hình chính quyền, trước hết phải trả lời được câu hỏi “
công dân là gì ?” Ở chương I quyền III, Aristotle cho rằng tư cách công
dân của một người không được tạo nên chỉ vì người đó sinh ra và cư trú
trên một đất nước nào đó. Những người chưa đủ tuổi hoặc những người
già được miễn nghĩa vụ quốc gia cũng không hẳn là cong dân. Cũng có
những trường hợp bị tước quyền công dân, bị lưu đày. Sau đó, ông nhận
định tư cách công dân chỉ cần có một tiêu chuẩn để xác định : công dân
có quyền tham gia chính sự và giữ những chức vụ trong chính quyền.
Tuy nhiên, có quyền tham gia chính sự và giữa chức vụ trong chính
quyền không có nghĩa là người dân sẽ trở thành một công dân tốt.
Aristotle đưa ra một câu hỏi thiết yếu : liệu một người tốt sẽ trở thành 5
một công dân tốt chăng? Đây là hai phạm trù khác nhau. Người tốt phải
là người đều được mọi người công nhận, một công dân tốt chưa chắc đã là người tốt.
Tóm lại, mỗi người đều phải làm tốt phần việc của mình. Tuy nhiên
tất cả đều có nhiệm vụ chung là giữ cho con tàu được an toàn, đi được
tới mục tiêu đã định. Công dân cũng vậy, mục đích tối hậu là giữ cho sự
an toàn của chế độ và đó là “ đức hạnh “ chung của mọi công dân. Công
dân, dù giữ chức vụ lãnh đạo hay chỉ là dân thường, cũng cần phải có
kiến thức và khả năng để biết lãnh đạo cũng như biết tuân phục. Riêng
đối với nhà lãnh đạo, Aristotle còn đòi hỏi phải có thêm một đức tính
ngoài những đức tính mà mọi công dân đều có : đó là sự “ khôn ngoan chính trị”.
Aristotle định nghĩa “hiến pháp” là cách thức tổ chức cơ cấu chính
quyền trong một nước, cách thức phân bố quyền lực được ấn định, chủ
quyền tối thượng được xác định, và mục tiêu tối hậu của quốc gia mà
mọi cơ quan và toàn thể dân chúng nhắm tới. Hiến pháp là cơ sở, trên
đó, mọi luật pháp của quốc gia được ban hành.
Trong chương 6, Aristotle phân tích các chế độ chính trị được thể
hiện qua các loại hiến pháp khác nhau. Một chế độ chính trị là” cách
thức tổ chức quốc gia theo các cơ quan cai trị”.Vì bản năng tự nhiên của
con người là sống quần tụ với nhau hòng đạt được đời sống tốt đẹp hơn
lúc sống đơn lẻ; do đó, mục đích tối hậu của mọi chế độ là tạo dựng và
bảo vệ đời sống tốt đẹp cho mọi người. Chế độ nào đạt được mục đích
này là chế độ đúng đắn; ngược lại, chế độ nào chỉ phục vụ cho quyền lợi
của giới cầm quyền là chế độ bất công, vì quốc gia là sự kết hợp của
những con người tự do và bình đẳng.
Theo Aristotle , cơ cấu chính trị do hiến pháp đặt ra là cơ cấu tối
thượng. Cơ cấu này có thể do một người, vài người hay đa số nắm giữ.
Aristotle phân loại các chế độ chính trị như sau : Quân chủ (một người),
Qúy tộc (vài người), và Đa số(gồm các công dân có tài sản). Dù dưới
hình thức nào, khi cơ cấu tối thượng này cai trị nhằm đem lại cái “ tốt” 6
chung cho mọi người, thì nhất thiết nó phải là cơ cấu chính trị đúng đắn
và tốt nhất. Nếu các chế độ kể trên chỉ lo cho quyền lợi riêng thì chúng
được coi như bị biến thái thành những chế độ xấu xa, như bạo chúa thay
cho quân chủ, quả đầu thay cho quý tộc và dân chủ thay cho đa số.
Chính trị cũng giống như nghệ thuật và khoa học cần được xem xét
không những dưới lăng kính lý tưởng, mà còn trong bản chất thực tế;
nghĩa là nhận định xem mô hình nào là mô hình tối hảo trong một tình
huống đặc thù nào đó; đâu là phương cách hữu hiệu nhất để duy trì một
chế độ; tính theo trung bình giữa các nước, thì mô hình nào là mô hình
tốt nhất, các dạng chế độ chính có những biến thể nào khác nhau; và đặc
biệt chú trọng đến hai chế độ Dân chủ và Qủa đầu. Thêm vào đó,
Aristotle nhấn mạnh luật pháp phải tương ứng với hiến pháp chứ không phải ngược lại.
2.5, Nguyên nhân cách mạng và lý tưởng của Aristotle
Quan điểm hiện đại về cách mạng thường mang theo ý nghĩa tích
cực, đổi cái cũ thay bằng cái mới, tích cực hơn, tiến bộ hơn. Tuy nhiên,
cách mạng, theo ý nghĩa Aristotle dùng, thuần túy chỉ là sự thay đổi chế
độ, mang tính khách quan, không tốt cũng không xấu. Chế độ mới có thể
tốt hơn, nhưng cũng có thể xấu hơn chế độ vừa mới “bị” cách mạng. Do
đó, từ “phản cách mạng” không có ý nghĩa gì hết theo quan niệm của Aristotle.
Nguyên nhân chủ yếu của cách mạng theo Aristotle là bình đẳng
hoặc bất bình đẳng quá mức. Trong một quốc gia, công dân vừa phải
bình đẳng trong mối quan hệ này, lại bất bình đẳng trong mối quan hệ
khác. Một quốc gia ổn định khi tính bình đẳng và bất bình đẳng cân đối
lẫn nhau. Thất bại của nền dân chủ trị nằm ở xu hướng bình đẳng tuyệt
đối, còn sai lầm của chế độ quả đầu là xu hướng bất bình đẳng tuyệt đối
trong khi con người vừa bất bình đẳng ở một số khía cạnh riêng rẽ. Từ 7
đó, con người tự do vừa cần phải được tôn trọng quyền bình dẳng,
nhưng sự bình đẳng đó phải ở các yếu tố như môi trường địa lý, sự phân
chia, mâu thuẫn giai cấp, sự yếu kém và thiếu hụt giai cấp trung lưu do
ông tin rằng quốc gia nào cũng có ba loại công dân, nếu tầng lớp giữa
được đãi ngộ tốt về chính trị xã hội thì sẽ hòa giải được các mâu thuẫn
giữa hai tầng lớp còn lại - nguyên nhân chính của cách mạng. Sự lạm
quyền của người cai trị cũng là một nguyên nhân đảo chính. Kẻ nắm
quyền giữ quyền lực cực đoan bằng bạo lực, quan chức sử dụng bạo lực
do lo sợ trừng trị hoặc mất quyền, nhân dân sử dụng bạo lực khi bị áp bức quá mức.
Trên cơ sở đó, Aristotle nêu ra giải pháp là phải khắc phục được
hạn chế của từng hình thức. Chế độ quân vương không muốn sụp đổ thì
phải tránh độc tài, kẻ độc tài phải nhân đạo và tự kiềm chế bản thân, tận
tâm với lợi ích công. Với nền tập đoàn trị, tầng lớp cai trị không được
khinh bỉ dân chúng, không gia tăng bất bình đẳng và cho dân chúng
tham gia vào một số hoạt động. Nền dân chủ muốn tồn tại phải tuyển cử,
không bốc thăm mù quáng. Các giải pháp này hoàn toàn phù hợp với
phong cách của Aristotle là luôn trung dung, đề cao sự công bằng.
Lý tưởng của ông về một xã hội cân bằng tuy không giống
Socrates hay Plato, vốn ông đã phê phán nó, nhưng ông cũng đặt ra
những quy định tuổi kết hôn cho công dân, ấn định số con mỗi gia đình
nhằm duy trì số lượng dân cư thành bang không quá đông hay quá ít. Về
phương diện sinh lý học. Aristotle cho rằng thể chất của cha mẹ ảnh
hưởng đến thể chất của con cái. Aristotle đề nghị là người chồng nên lớn
tuổi hơn người vợ, từ 17 đến 20 tuổi và lứa tuổi thích hợp nhất cho việc
lập gia đình và sinh sản là người chồng 37 tuổi và vợ 18 tuổi. Con số lý
tưởng của ông là 10000 công dân và 1000000 dân cư. Nhà nước phải có
quy định phá thai , loại bỏ trẻ sơ sinh và giáo dục công dân. Tư tưởng
của ông có thể coi là đi trươc khá xa so với thời đại , vì dễ thấy những
vấn đề quản lý dân cư hay giáo dục vẫn là vấn đề cần được giải quyết ở
một số quốc gia hiện nay. Lý tưởng này song vẫn còn nhiều mâu thuẫn. 8
Ông muốn con người có cuộc sống tốt đẹp, nhưng vẫn ủng hộ chế độ nô
lệ, coi đó là điều cần thiết của xã hội. Vấn đề nhân đạo của quy định loại
bỏ trẻ sơ sinh để kiểm soát dân số là quá tàn nhẫn, trong khi đó ông lại
không nhận ra hình thức dân chủ đại diện mà chỉ nghĩ đến hình thức dân
chủ trực tiếp nên mới đặt ra yêu cầu giới hạn dân số.
2.6, Quan điểm của Aristotle về giáo dục
Aristotle đồng ý với các nhà lập pháp khác về vấn đề giáo dục tuổi
trẻ nên là mối quan tâm hàng đầu, vì khi giáo dục xuống cấp thì cơ cấu
chính trị sẽ bị phá vỡ. Nền giáo dục là công cụ của nhà cầm quyền để
phục vụ mô hình chính trị, và do đó phản ánh toàn bộ đặc tính của mô
hình ấy. Thay vì chỉ chú trọng thuật cai trị như Plato, Aristotle mở rộng
đối tượng giáo dục, đặt giáo dục làm nền tảng của con người để hòa
nhập cộng đồng. Ông vẫn đồng ý rằng người tài nên được giáo dục để
trỏ thành người cai trị. Nhưng ông không đặt ra những đức tính chung
chung của một người cầm quyền, mà cho rằng phải có đạo đức phù hợp
với mỗi hình thức chính quyền. Cho nên, một nền chính trị tốt chắc
chắn sẽ có mô hình giáo dục tốt.
Theo ông viết trong quyển VIII “ không nên để trẻ nhỏ từ năm đến
bảy tuổi ở gần dân nô lệ và tuyệt đối cấm không cho nghe những lời tục
tĩu hoặc những hình ảnh dâm ô”. Điều này quan trọng đến nỗi nhà nước
phải ra luật cấm trên toàn quốc. Sau bảy tuổi, giáo dục trẻ em nên chia
hai giai đoạn: từ 7 tuổi đến dậy thì và từ dậy thì tới 21 tuổi.
Thời bấy giờ ở Hy Lạp thường có 4 môn học : đọc viết, thể dục,
âm nhạc và hội họa. Trong 4 môn học này, đọc viết và vẽ được xem là
hữu ích cho cuộc sống, còn thể dục là để rèn luyện lòng can đảm. Riêng
âm nhạc, ông cho biết, nhiều người vẫn hoài nghi về độ hữu ích, thậm
chí còn bị xem là giải trí. Aristotle khẳng định lại, âm nhạc rất cần thiết
cho sự thư giãn và “ nguyên tắc đầu tiên của mọi hành động là sự thư 9
nhàn”. Thậm chí sự thư nhàn còn quan trọng hơn cả nghề nghiệp. Thư
nhàn là lúc để có những trải nghiệm tinh thần và hướng tới điều cao cả
hơn. Môn đọc viết không nên chỉ coi như việc hữu ích trong xã hội mà là
phương tiện để thu thập thêm nhiều kiến thức. Tương tự vậy, hội họa
không chỉ dừng ở phân biệt thật giải để tránh bị lừa gạt khi mua bán, mà
nên tập cho chúng khả năng quan sát và trình độ thẩm mỹ. Bởi thế, nếu
cái học chỉ hướng tới sự hữu ích thì vẫn cứ là thấp kẹp, cái học phải
hướng tới tự do và thăng hoa.
Hơn thế nữa, Aristotle còn dành hẳn một chương để bàn về âm
nhạc, về việc tại sao phải giáo dục âm nhạc trong nhà trường. Âm nhạc
với ông, không phải đơn thuần là trò “ tiêu khiển và thư giãn “ như “ngủ
nghê và uống rượu”. Ông cho rằng “âm nhạc dẫn đến việc hình thành
đức hạnh, vì âm nhạc có thể uốn nắn được tâm trí và làm cho ta cảm
được niềm vui thú thực sự”. Bên cạnh đó “ âm nhạc làm tâm hồn ta hân
hoan “. Đó chính là “ cứu cánh hoàn hảo”, là lý do quan trọng để bộ môn
âm nhạc tiếp tục ngự trị nền giáo dục. Ngoài ra, “ tiết điệu và âm điệu
của âm nhạc mô phỏng được sự dịu dàng và phẫn nộ, cũng sự can đảm
và tự chủ, cũng như tất cả những tính cách tương phản với đức tính này,
những tính cách rất giống với tình cảm thực sự ta từng cảm nhận được,
vì khi nghe những âm điệu như vậy, tâm hồn ta cũng thay đổi theo”.
Điểm đặc biệt của chương bàn về giáo dục của Aristotle đó là ông
nói rất nhiều về âm nhạc và chơi đùa. Ngay dau chương bàn về âm nhạc,
ông lại dành một chương khác về việc có nên dạy trẻ con tập nhạc và
chơi đùa không. Aristotle đồng ý với việc dạy trẻ em thực tập nghệ thuật
nhưng ông phản đối việc tập đến mức độ chuyên nghiệp , bởi nghệ thuật
chuyên nghiệp thì không hướng con người đến giá trị tinh thần nữa mà
là để mua vui. Và chính sự chuyên nghiệp ấy lại tạo nên sự thô lậu.
Aristotle cũng đề nghị là dạy cho trẻ em phát triển thể chất trước
khi phát triển tinh thần. Cho nên trẻ em nên được tập thể dục trước, vì 10
huấn luyện thể chất sẽ giúp trẻ phát triển các tính tốt như kỷ luật, tự giác,
rồi đến âm nhạc, sau mới là các môn học tri thức.
Aristotle mở đầu “ Chính trị luận” bằng lập luận rằng “ nhà nước,
hay cộng đồng chính trị là cái tối cao nhất” và lý do để nhà nước hiện
hữu là để giúp cho công dân sống một cuộc sống tốt đẹp. Vì vậy, việc
giáo dục công dân trỏ thành những người dân đạo đức là điều tối quan
trọng. Khi một nước có được những người dân vừa có học thức lại vừa
đức hạnh, dĩ nhiên đất nước đó phải trở nên tốt hơn. Đó cũng là kết luận
tự nhiên khi tác giả kết thúc táp phẩm bằng chương luận về giáo dục.
III, Giá trị của học thuyết
Là một nhà bác học, Aristotle đã để lại cho hậu thế một kho tàng tư
tưởng đồ sộ về nhiều phương diện như triết học, khoa học, toán học,
thiên văn học và chính trị học. “Chính trị luận” là một trong những tác
phẩm kinh điển của Aristotle về triết lý và lý thuyết chính trị của Tây
phương và trên nền tảng này những lý thuyết chính trị khác như của
Cicero, Augustine, Aquinas, Hobbs, Rousseau, Locke đã được xây dựng
và phát triển. Trải qua hơn hai nghìn năm, dĩ nhiên một số nhận định
cùng lập luận của Aristotle trong “Chính trị luận” không còn hợp lý, hợp
thời nhưng những lý luận cơ bản về chính trị của Aristotle vẫn còn
nguyên ứng dụng trong thời đại nay.
Aristotle đã nói : “Con người là một sinh vật chính trị” với ý nghĩa
rằng con người không thể tách rời khỏi đời sống chính trị của cộng đồng
mà nó sinh sống. Chính trị, tự nó không xấu, chỉ có những mô hình và
chế độ chính trị do con người tạo ra mới có tốt và có xấu vì không nhận
thức rõ được về bản chất của con người. Tác phẩm còn miêu tả cho
người đọc bối cảnh văn hóa, tập tục, lịch sử, và chính trị của Tây
phương Hy Lạp cổ đại là một ví dụ điển hình , cũng như quan niệm của
Tây phương về đời sống xã hội, đạo đức và tâm linh. 11
Cho đến thời kì Phục Hưng, Machiavelli là người đầu tiên bác bỏ
xu hướng kết hợp đạo đức với chính trị của Aristotle, nhưng cũng là
người kế thừa, nâng tầm tự tưởng chính trị của Aristotle ở các vấn đề
chính trị xã hội khác. Ông đồng tình với quan điểm thống nhất quyền lực
của Aristotle và nâng lên tầm cao mới khi gắn với thống nhất quốc gia,
chủ quyền quốc gia, và ổn định chính trị như là điều kiện để phát triển
kinh tế và “con người sống tập hợp với nhau là để được bảo vệ tốt hơn”
(Mansfield & Tarcov,1996). Ông kế thừa quan điểm của Aristotle về 6
mô hình được chia làm hai loại tốt và xấu, cho rằng “mô hình chính
quyền tốt nhất là mô hình pha trộn giữa ba loại chính quyền tốt”
(Mansfield &Tarcov,1996). Ông cũng có thiện cảm với chế độ cộng hòa,
cho rằng đây là mô hình đại diện lợi ích chung của nhân dân.
Tư tưởng chính trị của Aristotle xây dựng trên quan điểm trung
dung đã đem lại tư tưởng về nền chính trị ôn hòa, hiệu quả xuất hiện ở
nhiều nước hiện nay trên thế giới như Thụy Sĩ, Áo,….Đó là những quốc
qua có nền chính trị hòa bình, ổn định, nền kinh tế phát triển mạnh. Điều
đó tạo thành xu hướng chung cho nhiều nước trong bối cảnh thế giới
nhiều biến động. Hòa bình, hợp tác cùng phát triển là chiến lược của nhiều quốc gia.
Những tư tưởng mà Aristotle đưa ra như đề cao luật pháp, vai trò
của nhà nước với giáo dục, cho đến nay vẫn còn ý nghĩa to lớn. Ngày
nay, mọi quốc gia đều xây dựng hệ thống pháp luật thống nhất, đặt pháp
luật ở vị trí tối cao chính là áp dụng tư tưởng của ông. Những lí tưởng
chính chị của Aristotle vẫn đang là mục tiêu hướng đến của nhiều quốc
gia. Bất kể thời đại, chế độ, những “đức hạnh” của Aristotle đưa ra luôn
là vạch đích mà con người vươn đến. 12