Chủ nghĩa tự do trong quan hệ quốc tế - Quan hệ quốc tế | Học viện Ngoại giao Việt Nam

Chủ nghĩa tự do trong quan hệ quốc tế - Quan hệ quốc tế | Học viện Ngoại giao Việt Nam được sưu tầm và soạn thảo dưới dạng file PDF để gửi tới các bạn sinh viên cùng tham khảo, ôn tập đầy đủ kiến thức, chuẩn bị cho các buổi học thật tốt. Mời bạn đọc đón xem!

8 4 lượt tải Tải xuống
Chia sẻ Báo cáo tài liệu

Môn: Quan hệ quốc tế (73102)

Trường: Học viện Ngoại giao

Thông tin:

10 trang 4 tháng trước

Tác giả:

Profile Mai Nguyệt
Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học  hi  Nhân ăn, Tập 29, Số 1 (2013) 17-26
17
Ch ngh a t do trong quan h qu c t :
Nh ing lu n m chính và s óng góp
Hoàng Kh c Nam*
Trng i h c Khoa h c Xã h i và Nhân v n,  i hc Qu c Gia Hà N i
336 Nguy n Trãi, Thanh Xuân, Hà N i, Vit Nam
Nhn ngày 14 tháng 1 n m 2013
Chnh s a ngày 28 tháng 2 n m 2013; ch p nh n ng ngày 25 tháng 3 n m 2013 
Tóm tt: Trong QHQT có nhi u lý thuy t. Trong s này, Ch ngh a T do là m t trong nh ng lý
thuyt n i b t nh t. Xu t phát t vai trò ó c a Ch ngh a T do, bài vi t trình bày nh ng lu n
i m chính ca lý thuy t này.
ó là nhng lu n im v ch th phi qu c gia, vai trò c a yu t i ni, tính duy lý c a ch
th, tính a d ng c a l i ích qu c gia và tính a l nh v c c a QHQT, kh n ng hòa h p l i ích gi a
các qu c gia, vai trò c a dân ch t do, vai trò c a an ninh t p th , vai trò c a s phát tri n kinh t
th tr ng, s ph thu c l n nhau, vai trò c a lu t pháp qu c t , vai trò c a th ch qu c t , kh ư
nng h p tác trong môi tr ng vô chính ph , kh n ng h p tác thay th cho xung t, s phát tri n ư 
ca h i nh p qu c t , h th ng qu c t , mô hình khác nhau v t ng lai thươ gi i.
Bài vi t c ng ch ra nh ng óng góp ch y u c a Ch ngh a T do trong nghiên c u quan h
quc t nh phát tri n lý lu n v ch th QHQT, xây d ng c s lý lu n cho h p tác và h i nh p ư ơ !
trong QHQT, b sung thêm nhi u y u t có nh h n s v n ng c a QHQT, óng góp cho ư!ng 
phương pháp lu n và nh n th c lu n nghiên c u QHQT, em l i ni m tin v kh n ng thay i 
QHQT th gi i theo h ng tích c c h n. ư ơ
Trong các lý thuy t Quan h qu c t
(QHQT), Ch ngh a T do ( ) là m t Liberalism
trong hai lý thuyt có l ch s lâu i nh t cùng 
vi Ch ngh a Hi n th c. Nh ng ý t ng u ư! "
tiên trong truy n th ng t duy t do có th tìm ư
thy t th i c  ư n i nh t Desiderius Erasmus
Roterodamus, Hugo Grotius, John Locke hay
William Penn ch ng h# n.
*
Tuy nhiên, các t t ng c a Ch ngh a T ư ư!
do b t u phát tri n t th k XVIII và XIX. " $
_______
*
T: 84- 4-37730725
E-mail: hknam84@yahoo.com
Chúng th c s phát tri n m nh cùng v i Ch
ngha T do trong kinh t c a Adam Smith và
Ricardo và c c v b i t t ng t do con ư ! ư ư!
ngưi trong cu c Cách m ng T s n Pháp n m ư
1789. Nh ng h c gi ti n b i l i d u n sâu % 
 m nh t cho s hình thành Ch ngha T do là
Immanuel Kant và ph n nào ó là Jeremy "
Bentham.
Sang u th k XX, ch ngh a này ã c " $ ư
phát tri n thêm b i Arnold Toynbee, Norman !
Angell, Alfred Zimmern và nhà th c hành n i
ting là Woodrow Wilson. Sau Th chi n II,
H.K. Nam / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học  hi  Nhân ăn, Tập 29, Số 1 (2013) 17-26
18
dòng t t ng này thoái trào vư ư! i s kém hi u
qu và th t b i c a H i Qu c liên c ng nh s ư
ni lên c a Ch ngh a Hi n th c. Tuy nhiên, s
thoái trào c a Ch ngh a Lý t ng sau 1945 ư!
không có ngh a là t t ng c a Ch ngh a T ư ư!
do m t i. Trái l i, Ch ngh a T do ti p t c
ư !c b sung và phát tri n b i David Mitrany,
Ernst Haas, Karl Deutsch...
 $ ưn th p k 1970, Ch ngha T do b c
vào th i k phát tri n m & i v i vi c ra i 
trưng phái Ch ngh a T do M i. Tr ng phái ư
này ra i trên c s ti p thu các lu n m  ơ ! i
chính c a các tr ng phái tr c ư ư ó là Ch
ngha Qu c t T do và Ch ngh a Lý t ng, ư!
ư c i u chnh thông qua cu c tranh lu n v i
Ch ngh a Hi n th c C n và M i, và c i ư
phát tri n thêm nh nh ng b sung t các lý
thuyt khoa h c xã h i khác. M t trong nh ng %
ngưi x ng Ch ngh a T do M i n i ti ng  ư
nht là Robert O. Keohan. Ngoài ra, còn có m t
s h c gi% ương i n i ti ng c a Ch ngh a 
T do c ng c n ph i k " n là Richard
Rosecrance, Francis Fukuyama, Michael Doyle,
Stanley Homann, Andrew Moravcsik,…
Sau Chi n tranh l nh cho n nay, Ch 
ngha T do v i s ng h c a th c ti n h p '
tác và h i nh p t ng lên m nh m sau Chi n (
tranh l nh v n ti p t c là m t lý thuy t l n
trong QHQT c v lý lu n l n trong th c t áp
dng.
Ch ngh a T do c xây d ng trên m t ư
s c s lý lu n và th c ti n. Các c s này bao ơ ! ' ơ !
g)m quan ni m v m i quan h gi a môi
trưng vô chính ph và xung t trong QHQT, 
tính a nguyên v ch th QHQT, b n ch t c a
con ngưi, ch ngh a duy v t k t h p duy tâm
ch quan, quan m v s v n ng c a th c i 
ti'n l ch s , quan ni m v t do.D a trên các c ơ
s! lý lu n và th c ti n nêu trên, Ch ngh a T '
do nói chung (bao g m c các tr ng phái c a ) ư
nó) có nh ng lu n m c b n v QHQT nh i ơ ư
sau:
- Ch ngh a T do cho r ng trong QHQT, *
bên c nh qu c gia còn các ch th phi qu c
gia ( ) nh t ch c qu c t , công Nonstate Actor ư
ty xuyên qu c gia,… M t s nhà Ch ngh a T
do còn i xa h n khi coi các t ch c tôn giáo ơ
quc t , nhóm s c t c ly khai, t ch c kh ng b
quc t ,… c ng là ch th phi qu c gia.
1
Các
ch th phi qu c gia ang tham gia ngày càng
nhiu vào QHQT v i vai trò ngày càng t ng. Và
 i u này ang làm QHQT thay i theo ít nh t
ba cách. , s tham gia vào QHQT c a Th nht
các ch th này khi n cho QHQT tr thành s !
an xen l i ích gia nhi u ch th khác nhau
ch không còn b chi ph i ch b !i m i l i ích và +
toan tính c a qu c gia. S t n t i c a các ch )
th phi qu c gia khi n qu c gia không còn m t
mình t tung t tác trong QHQT nh tr c kia ư ư
na. Th hai, các ch th phi qu c gia có l i ích
và quan ni m không gi ng v i l i ích c a qu c
gia. Chúng ch y u theo i hòa bình và h p u
tác nên QHQT không còn ch m i xung t nh +  ư
quan ni m c a Ch ngh a Hi n th c. , Th ba
không nh ng th , b n thân qu c gia c ng bu c
phi thay i b i s t n t i c a ch th phi qu c  ! )
gia. Các ch th này không ch k t h p, b sung
mà còn tác ng t i qu c gia, th m chí trong 
nhiu tr ng h p còn thay th qu c gia. u ư i
này làm gi m vai trò và tính t tr c a qu c gia
trong QHQT c ng nh làm xói mòn ch quy n ư
quc gia. Và t t nhiên, khi ch th thay i, 
QHQT c ng s thay i theo. ( 
- QHQT ch u tác ng áng k c a nhi u 
yu t i n  i ( ). B i qu c Domestic Factors !
gia không ph i là nh t th , nên bên trong qu c
gia có nhi u l c l ưng cùng tham gia xác nh 
_______
1
Th m chí, có quan ni m còn coi c chính quy n a 
phng, các nhóm l i ích và các cá nhân c ng là ch th
QHQT nh ng là lo i ch th không hoàn toàn là ch phi th
quc gia mà là ch th d i qu c gia ( )  Substate Actors
H.K. Nam / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học  hi  Nhân ăn, Tập 29, Số 1 (2013) 17-26
19
li ích qu c gia và ho ch nh chính sách i  
ngoi. Các l c l ng hay nhóm này có l i ích ư
và quan ni m i ngo i khác nhau. Khi chia s  ,
và tham gia nh v y, các nhóm u tìm cách ư 
ư -a l i ích nhóm thành l i ích qu c gia ho c ít
nht c ng tìm cách tác ng n l i ích qu c  
gia sao cho có l i cho mình h n. Do ó, l i ích ơ
quc gia và chính sách i ngo i nhi u khi là 
kt qu s u tranh, th a hi p, liên minh gi a  .
các nhóm ch không ph i lúc nào c ng ph n
ánh trung thành l i ích qu c gia. Nói cách khác,
li ích qu c gia và chính sách i ngo  i c a
quc gia còn ph thu c vào quan h và t ng ươ
quan gi a các nhóm trong n c. Bên c nh ó, ư
các y u t i n i có th  t o ra các tác ng 
thúc gi c hay ki m ch ý chí c a các nhà lãnh
   o và t ó là n chính sách i ngo i. Chính
tr i n i tr thành m t ph n c a QHQT và các ! "
nhóm trong n c tr thành m t trong nh ng ư !
ơn v phân tích trong nghiên c u QHQT. Các
yu t i n i mà Ch ngh a T do nh n m nh 
có th tác  ng t i chính sách i ngo i và 
QHQT chính là t do, dân ch , nhân quy n,…
thông qua kênh ph bi n nh t là công lu n.
- Bên c nh ó, Ch ngh a T do c ng coi
quc gia là ch th duy lý ( ). Rational Actor
Tuy nhiên, s duy lý c a lý thuy t này không
ging v i quan ni m c a Ch ngh a Hi n th c !
ít nh t ba m. , do qu c gia c c u i Th nht ư
thành t nhi u l c l ng hay nhóm khác nhau ư
nên s tính toán lý trí c a qu c gia có th thay
  i do s thay i c a nhóm chi m u th ch ư
không ph i óng khung theo khuôn m u hay
công th c nh quan ni m c a Ch ngh a Hi n ư
thc. Th hai, do ph thu c vào k t qu u 
tranh, th a hi p, liên minh gi a các nhóm trong .
nưc nên tính toán lý trí không ph i lúc nào
cng là h p lý, là t i u. Th m chí, do ph ư
thuc vào các nhóm có trình nh n th c và 
quan ni m khác nhau v i kh n ng nh n th c
sai là có nên tính toán lý trí có th úng và c ng
có th sai. , tính toán lý trí ôi khi c ng Th ba
có th không hoàn toàn ph n ánh chân th c l i
ích qu c gia do còn ch u tác ng c a các y u 
t i n i c ng nh ph thu c vào quan h u ư 
tranh, th a hi p hay liên minh gi a các nhóm .
trong n c. ư
- ( ) là a Li ích qu c gia National Interest
dng và QHQT là a l nh v c. S a d ng l i
ích này c quy nh b i qu c gia c c u ư  ! ư
thành t nhi u nhóm l i ích khác nhau và b i !
s a d ng trong l i ích con ng i. C ng gi ng ư
như con ng i, l i ích c a qu c gia không ph i ư
ch m i an ninh và quy n l c mà còn c s +
thnh vưng kinh t v i “c ơm n, áo m c” và -
nh ung l i ích khác. Các qu c gia u theo  i
thưng xuyên các l i ích này trong QHQT, cho
nên QHQT chính là s an xen nhi u l i ích
khác nhau. Các l i ích có s c l p nh t nh  
và n m trong nhi u l nh v c nên QHQT g m * )
nhiu l nh v c khác nhau. Nh ng nh ng l i ích ư
này g n bó v i nhau nên các l nh v c l i ích
cng có s t ng tác qua l i v i nhau. Vì th , ươ
Ch ngh a T do coi QHQT là s h n h p c a +
nhiu l nh v c và v n t ng tác v i nhau. T  ươ
ó, nó “có xu h ng bác b vi c phân chia ư .
“chính tr c p cao v i chính tr c p th p””
2
nh ư
quan ni m c a m t s nhà ch ngh a Hi n th c.
Theo Ch ngh a T do, nh ng l i ích qu c gia
quan tr ng nh t là hòa bình (chính tr ) và th nh %
vưng (kinh t ) nên chính tr và kinh t c ng là
hai l nh v c c b n nh t trong QHQT. Nh ng ơ
ngưi theo Ch ngh a T do cho r ng kinh t và *
chính tr luôn g n bó m t thi t v i nhau, tác
 ng qua l i v i nhau. Vì th , Ch ngha T do
rt quan tâm t i m i t ng tác gi a hai l nh v c ươ
này trong i s ng qu c t và coi các v n 
này u quan tr ng nh nhau. Chính s quan  % ư
tâm này khi n Ch ngh a T do còn c g i là ư %
“lý thuyt kinh t chính tr qu c t ”. ây c ng
_______
2
Paul R. Vioti & Mark V, Kaupi, , Lý lu n Quan h qu c t
Hc vi n Quan h qu c t , Hà N i 2001, tr. 322
H.K. Nam / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học  hi  Nhân ăn, Tập 29, Số 1 (2013) 17-26
20
là m khác quan trong so v i Ch ngh a Hi n i
thc v n là lý thuy t chính tr qu c t khi coi
chính tr là th ng soái i v i các l nh v c khác. 
- Ch ngh a T do cho r ng hoàn toàn có *
kh n ng hòa h p l i ích gi a ng i v i ng i ư ư
và t ó là kh n ng hòa h p l i ích gi a các
quc gia v i nhau. u này c quy nh b i i ư  !
bn ch t con ng i có ch a ng nh ng m t ư  -
tích c c, có nhi u m chung gi a ng i v i i ư
ngưi, có lý trí nh n bi t ích l i c a h p tác. 
Không bác b th c t có s c. nh tranh gi a
ngưi v i ng i nh ng trong trong xung t và ư ư 
cnh tranh có ti m n ng c a hòa h p l i ích.
3
“Cnh tranh trên th tr ng s t o ra nh ng ư (
hàng hóa t t nh t và c ng nh v y, c nh tranh ư
v n”. ý t ng s t o ra ý th c chính tr úng ư! ( 
4
S t do cá nhân là m t y u t góp thêm vào
i u này. Chính s t do cá nhân s làm b c l (
nhiu li ích và ý tư!ng khác nhau ca con
ngưi và nh n th c lý trí s giúp con ng i ( ư
nhn th c c âu là l i ích chung bên c nh ư
li ích riêng và nh ng ý t ng t t nh t. Nh ng ư!
li ích chung và các ý t ng t t nh t s giúp ư! (
hình thành nên tính h ng ích chung trong ư
quan h và nh ng m u s chung trong t ng ươ
tác. Chính kh n ng hòa h p l i ích này ã góp
ph"n quy nh xu h ng h p tác trong QHQT.  ư
- Ch ngh a T do cao vai trò c a  dân
ch t do (Liberal Democracy) nh ph ng ư ươ
cách quan tr ng thúc y h p tác, m b o an % / 
ninh và duy trì hòa bình trong QHQT. ây là
quan im c th hi n rõ nh t trong th i k ư &
" ưu ca lý thuy t này v i tr ng phái Ch
ngha qu c t T do. Lu n m này có th di n i '
gii m t cách s l c nh sau: Khi nhân dân ơ ư ư
ư ư! c h ng các quy n t do dân ch trong n n
cng hòa, nhân dân s( b u ra c m t chính " ư
ph úng vi ý nguy n c a mình. Nhân dân v n
_______
3
Paul R. Vioti & Mark V, Kaupi, Sd, tr. 327
4
Paul R. Vioti & Mark V, Kaupi, Sd, tr. 324
yêu hòa bình nên chính ph ó s th c hi n (
chính sách i ngo i hòa bình. Khi nhân dân 
th gi i u c h ng quy n t do c ng hòa,  ư ư!
chính ph các n c trên th gi i u s thi hình ư  (
chính sách i ngo i hòa bình. Khi ó, th gi i 
s( t c n n “hòa bình v nh vi n” theo nh ư ' ư
tinh th n c a Immanuel Kant. T t nhiên trong "
thc ti n, không ph i bao gi chính ph c ng '
thc hin úng ý nguy n hòa bình c a nhân
dân, nh ng nhân dân v i các quy n t do c a ư
mình s can thi p vào chính sách c a chính ph (
b*ng nhi u cách th c h p pháp trong n n c ng
hòa nh công lu n ch ng h n. ư #
- ( ) là An ninh t p th Collective Security
mt ph ng cách ng n ch n chi n tranh, duy trì ươ -
hòa bình c a Ch ngh a T do, nh t là nh ng
ngưi theo tr ng phái Ch ngh a Lý t ng. An ư ư!
ninh t p th có ngh a là an ninh c nh n th c ư
là v n có tính t p th và b o v an ninh là 
trách nhi m c a t p th h n là c a cá nhân qu c ơ
gia nào ó.
5
Ý t ng an ninh t p th c T ng ư! ư
thng M Woodrow Wilson a ra trong Tuyên 0 ư
b 14 m n m 1918 và ã c áp d ng và i ư
Hi Qu c Liên c ng nh Liên H p Qu c. An ư
ninh t p th c xây d ng d a trên ba n i ư
dung chính: Chi n tranh là b t h p pháp và c n "
phi lo i tr , c n m t th ch ho c liên minh " -
ca t t c các n c ch ng l i chi n tranh và ư 
k, xâm l c ph i b r n e, ng n ch n hay ư -
trng ph t b i liên minh c a t t c các n c. ! ư
An ninh t p th là cách th c “m i ng i ch % ư ng
li m t ng i” nh m b o m an ninh, lo i tr ư * 
chin tranh ra kh i i s ng. Nói nôm na, khi . 
mt n c e d a hay ti n hành xâm l c n c ư % ư ư
khác, t t c các n c ph i hành ng t p th ư  
/ y lùi s xâm l ng ó, Các bi n pháp thc
hin an ninh t p th có th phi quân s nh bao ư
vây, c m v n kinh t ,… nh ng c ư ng có th là
_______
5
Graham Evans & Jeffrey Newnham, The Penguin
Dictionary of International Relations, Penguin Books,
London 1998, p. 305
H.K. Nam / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học  hi  Nhân ăn, Tập 29, Số 1 (2013) 17-26
21
quân s nh can thi p quân s y lùi s xâm ư /
lng. Nguyên t c này c hi v ng là có tính ư %
kh thi và có kh n ng thay th nguyên t c t
lc b!i s c m nh c a m t n c khó lòng v ư ưt
hơn s c m nh c a t t c các n c c ng l i. M c ư -
dù an ninh t p th trong th c t h u nh ã b " ư
tht b i, nh t là trong tr ng h p c a H i Qu c ư
Liên, nh ng nó v n c Ch ngh a T do coi ư ư
như m t ý t ng t t p c n ti n t i duy trì ư! 1 " 
hòa bình th gi i.
- Ch ngh a T do, nh t là nh ng ng i ư
da trên Ch ngh a T do kinh t , c ng coi phát
trin ( ) kinh t th tr ng Market Ecomomy
như ph ng cách quan tr ng khác thúc y ươ %  /
hp tác, m b o an ninh và duy trì hòa bình 
trong QHQT. Kinh t th tr ng c xây d ng ư ư
trên c s t do kinh t và ph n nào ó là t do ơ ! "
chính tr . Kinh t th tr ng tác ng t i QHQT ư 
b*ng nhi u tác ng khác nhau.  Th nht, kinh
t th tr ng giúp em l i l i ích kinh t và ư
thnh v ng mà t t c u c n. u này thúc ư  " i
/ y l i ích chung trong QHQT. , phát Th hai
trin kinh t th tr ng òi h i ph i thúc y ư . /
hp tác b i ây là ph ng th c quan h ch y u ! ươ
trong kinh t th tr ng. Kinh t th tr ng luôn ư ư
có xu h ng m r ng th tr ng ra bên ngoài và ư ! ư
 i u này bu c các quc gia u ph i tìm cách
m! r ng h p tác trong QHQT. , kinh t Th ba
th tr ng d n n yêu c u ph i duy trì môi ư  "
trưng an ninh phát tri n. u này t o ra áp  i
lc t trong n c i v ư  i chính sách i ngo i
theo h ng hòa bình. C nh tranh là c n thi t và ư "
không tránh kh i trong kinh t th tr ng nh ng . ư ư
ư *c i u chnh b ng pháp lu t và c ki m ư
gi ! m c nh t nh không cho leo thang  
thành xung ôt cao h n. Lý do c a u này ơ i
ư c các nhà Ch ngha T do gi i thích là cái
li cho h p tác phát tri n kinh t th ng cao ư
hơn và lâu dài h n cái l i thu c t xung t, ơ ư 
cái giá ph i tr cho xung t th ng là l n h n  ư ơ
cái giá duy trì quan h h p tác trong kinh t th
trưng. Tính toán lý trí nh v y khi n các qu c ư
gia u tìm cách duy trì h p tác b t ch p c nh
tranh trong kinh t th tr ng. ư
- Bên c nh ó, kinh t th tr ng phát tri n ư
còn em l i m t th c t khác n a r t có ý ngh a
 i v i hòa bình và h p tác trong QHQT. ó là
s ph thu c l n nhau (Interdependence). ây
là s phát hi n mu n h n trong th i hi n i ơ
ca nh ng ng i Ch ngh a T do M i. Quan ư
 i m cao s ph thu c l n nhau như cách
th c ng n ch n chi n tranh, thúc y h p tác và - /
hi nh p còn c g i là Ch ngh a Xuyên ư %
quc gia (Transnationalism). Theo quan m i
này, kinh t th tr ng phát tri n s em l i s ư (
ph thu c l n nhau. Kinh t th tr ng ch là ư
phương ti n, còn s ph thu c l n nhau là k t
qu và k t qu này m i tác ng m nh m n  (
QHQT. S ph thu c l n nhau ó không ch
di'n ra gi a các qu c gia, gi a các doanh
nghip mà còn gi a các gi i và t ng l p xã h i "
khác nhau n gi n b i vì t t c u là nh ng ơ ! 
b ph n trong n n kinh t th tr ng. Không ư
nhng th ph thu c l n nhau v kinh t còn , s
ư!nh h ng sang các lnh vc khác. S ph
thuc l n nhau di n ra không ch trong kinh t '
mà còn trong c l nh v c khác. Nhìn chung, s
ph thu c l n nhau t o s hi u bi t l n nhau và
to u ki n cho s h p tác. Nó t o s trao i i 
các giá tr và thúc y toàn c u hóa hình / " 
thành ngày càng nhi u m chung, t o tính i
hưng ích chung cho QHQT. S ph thu c l n
nhau còn làm các qu c gia gi m kh n ng t
kim soát v n m nh c a mình nên bu c chúng
phi h p tác h n ch các tác ng tiêu c c t 
i u này. Không ch bu c các ch th QHQT
phi t ng c ng h p tác, s ph thu c l n nhau ư
còn em l i tác d ng l n cho hòa bình và an
ninh. Nó khi n cái giá ph i tr cho xung t còn 
ln h n cho c t t c các bên khi các bên ang ơ
ph thu c l n nhau. Nó h n ch kh n ng s
dng v l c trong QHQT. Nó t o c s cho ơ !
H.K. Nam / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học  hi  Nhân ăn, Tập 29, Số 1 (2013) 17-26
22
vic ph bi n và th c thi hi u qu lu t pháp
trong QHQT c ng nh s hình thành các th ư
ch h p tác trong nhi u l nh v c khác nhau c a
 i s ng qu c t.
- Ch ngh a T do, nh t là nh ng ng i d a ư
trên Ch ngh a T do có i  u ti t, c ng c p
 n vai trò c a lut pháp qu c t
(International Law) nh ph ng cách khác dù ư ươ
không quá cao nh dân ch t do, kinh t th  ư
trưng hay th ch qu c t . Lu n m này xu t i
phát t vai trò c a lu t pháp nói chung. Lu t
pháp giúp u ch nh các quan h xã h i theo i
hưng ng n ch n xung t và h p tác th c hi n - 
các v n chung. u này ã c ch ng th c  i ư
bên trong qu c gia. Trong QHQT, lu t pháp
cng có th phát huy vai trò g n c nh v y " ư ư
dù tính hi u l c kém h n nhi u khi ít có kh ơ
nng ch tài thông qua b máy t pháp qu c gia ư
như tòa án, c nh sát, nhà tù,… Tuy nhiên, tính
hiu l c c a lu t pháp qu c t v n có th có
ư " c ph n nào thông qua nguyên tc t nguy n
thc hi n các cam k t qu c t ( Pacta sunt
servanda), qua s phát tri n c a nh n th c con
ngưi, qua s m r ng c a xã h i dân s ,… Dù !
có th có hi u l c không cao nh ng lu t pháp ư
quc t c ng giúp làm gi m tình tr ng vô chính
ph trong môi tr ng qu c t và vì th c ng ư
ư ươ * -c coi như m t ph ng cách nh m ng n ch n
xung t và thúc y h p tác trong QHQT.  /
Cng nh dân ch và nhân quyư n, Ch ngh a
T do cho r ng các cam k t gi a con ng i và * ư
quc gia v i nhau v lu t pháp có th làm thay
 "i QHQT. Các cam k t này xu t phát u tiên
trong ph ng di n i n i r i tác ng lên ươ  ) 
phương di n i ngo i. Cái ích c a lu t pháp 
quc t là m t h th ng pháp lý qu c t c ư
các qu c gia t nguyên tham gia s giúp u ( i
chnh QHQT và gi i quy t tranh ch p gi a các
quc gia.
- Tr ng phái quan tr ng nh t c a Ch ư %
ngha T do là Ch ngh a T do M i c bi t -
 cao vai trò c a th ch qu c t
(International Institution) nh ph ng án ch ư ươ
yu xây d ng và s p x p l i QHQT theo tinh 
th"n c a lý thuy t này. Chính s cao vai trò 
ca th ch ã khi n Ch ngh a T do M i còn
ư c g%i là Ch ngha Th ch T do M i
(Neoliberal Institutionalism). Th ch có th
t)n t i lâu dài và phát tri n b i nh ng ch c !
nng tích c c c a nó có th khi n chúng “tr !
nên không th thi u i v  i các n c thành ư
viên”
6
. Theo Ch ngh a T do M i, th ch
% óng vai trò quan tr ng trong vi c duy trì hòa
bình, qu n lý xung t, thúc y h p tác và h i /
nhp theo ít nh t m t s ng h ng sau: ư ư Th
nht, tham gia vào các th ch qu c t chính là
giúp thúc y h p tác b i các th ch c l p / ! ư
ra v i tôn ch m c ích phù h p v i l i ích c a
các n c và các n c t nguy n tham gia là ư ư
nh*m th c hi n các l i ích ó. Th ch em l i
kh n ng th c hi n các l i ích ó trên c s h p ơ !
tác cùng nhau v i chi phí ít h n so v i vi c ph i ơ
thc hi n m t mình. Th ch giúp các n c ư
hiu bi t l n nhau nhi u h n, lòng tin nhi u h n ơ ơ
và c h i h p tác theo ó c ng t ng lên. ơ Th
hai, ho t ng trong khuôn kh th ch giúp 
ngn ng a và gi m thi u xung t khi có các 
nguyên t c và quy nh bên trong th ch giúp 
i u chnh quan h gia các thành viên, giúp
hn ch m t s hành vi có th gây xung t. 
) ơ ng th i, nhi u th ch có c ch gi i quy t
tranh ch p s giúp gi i quy t xung t n u có ( 
gia các thành viên. Th ba, s t n t i c a các )
th ch qu c t giúp làm gi m tính vô chính
ph c a môi tr ng qu c t khi góp ph n bu c ư "
các thành viên gi m b t nh ng ng thái không 
phù h p v i th ch và nh ng thành viên khác.
Hot ng c a các th ch qu c t giúp tri n 
khai và th c thi lu t pháp qu c t thông qua các
nguyên t c ho t ng và nh ng quy nh u   i
_______
6
Paul R. Vioti & Mark V, Kaupi, Sd, tr. 321
H.K. Nam / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học  hi  Nhân ăn, Tập 29, Số 1 (2013) 17-26
23
chnh quan h bên trong th ch . , th ch Th t
giúp qu n lý r t nhi u v n nh s ph thu c  ư
ln nhau, h p tác và h i nh p,… nh m phát huy *
m-t tiêu c c và h n ch khía c nh tiêu c c c a
các v n  này.
- Theo Ch ngh a T do, xung t không 
phi là hình thái QHQT duy nht trong môi
trưng vô chính ph ( Anarchy). V n có ch cho +
hp tác trong môi tr ng vô chính ph . S
phát tri n c a con ng i và nh n th c lý trí ư
chính là nguyên nhân d n n xu h ng thay  ư
i này c a QHQT.
7
H p tác có th c th c ư
hin trên c s t ng ng nh t nh ch không ơ ! ươ ) 
nht thi t ph i có s hài hòa hay th ng nh t.
Hp tác có th di n ra trong v ' n c th nào 
ó mà không nh t thi t ph i là t t c . Hp tác
vn có th ti n hành trong l nh v c này b t ch p
ang t)n t i xung t trong l nh v c khác.
Thm chí, h p tác và c nh tranh v n có th
cùng t n t i trong cùng m t v n . Vì th , h p ) 
tác v n s t n t i b t ch p vi c h v ( ) % n s ng
trong khu r ng v i môi tr ng vô chính ph . ư
Như v y, i v i Ch ngh a T do, b n ch t 
ca QHQT không ph i ch m i xung t quy +  n
lc riêng mà còn c h p tác v i nh ng l i ích
chung khác, nh t là l i ích kinh t . Xung t và 
hp tác có tác ng qua l i v i nhau nên ph i 
tính n c hai hình thái này m i ánh giá úng 
bn ch t và s v n ng c  a các m i QHQT.
- ( ) s ngày càng t ng, Hp tác Cooperation (
ngày càng thay th d n cho xung t và tr !
_______
7
Nh ng ng i theo Ch ngh a T do hay l y câu chuy n 
“Sn h u” c a tri t gia ng i Pháp Jean Jacques  
Rosseau lý gi i cho kh n ng h p tác trong môi tr ng  
vô chính ph . Có th tóm l c câu chuyên “S n h u” nh  
sau: Trong m t khu r ng có n m ng i s ng t ng t nh  
trong tình tr ng vô chính ph . t n t i c, h u tìm   
cách s n th m t cách riêng r . Nh ng r i n lúc th s
ngày càng ít i trong khi r ng còn có nh ng th c n khác
ln h n nh h u ch ng h n. Nhu c u t n t i và tính toán 
lý trí và l i ích tuy t i s bu c h ph i h p tác cùng v i 
nhau s n h u. Vi c s n h u thành công s giúp h   
nhn th y r ng, cùng nhau s n h u s em l i cho h l i ! 
ích l n h n, và t ó là kh n ng t n t i c a h c ng s lâu
dài h n, kh n ng phát tri n c ng s cao h n.
thành xu th chính trong QHQT. Các lý do cho
lun m này c các nhà Ch ngh a T do i ư
ư a ra g)m khá nhi u như mong mu n hòa
bình, nhu c u th nh v ng kinh t , phát huy dân " ư
ch t do, phát tri n kinh t th tr ng, thúc y ư /
lut pháp qu c t và m r ng th ch qu c t ,… !
) ng thi, Ch ngha T do c ng nh n m nh
 n s phát tri n ca nh n th c lý trí khi n các
ch th ngày càng quan tâm h n n l i ích ơ 
tuyt i v i cái nhìn l i ích lâu dài. L i ích 
tuyt i ( ) là nh ng gì mình  Absolute Gain
mong mu n t c áp ng nhu c u c a  ư  "
mình. Nó khác v i l i ích t ng i ( ươ  Relative
Gain) c ng là nh ng cái ó nh ng trong s so ư
sánh v i các qu c gia khác. Theo Ch ngh a T
do, l i ích tuy t i quan tr ng h n l i ích  % ơ
tương i. L i ích thu c t h p tác có th  ư
không nh nhau nh ng thà thu c l i ích gì ư ư ư
ơ ư ó còn h n là không thu c gì n u không h p
tác, và càng là h n khi so v i kh n ng m t mát ơ
nu ti p t c xung t. Vì th , h p tác v n s  (
tip t c c l a ch n thay vì xung t hay ư %
không h p tác. H p tác nh m t c l i ích *  ư
tuyt i vì th s ngày càng t ng và ti p t c  (
phát tri n lâu dài. Nh v ư y, tính toán lý trí v i
nhn th c lâu dài s giúp các qu c gia l a ch n ( %
hp tác và thay th d n cho tình tr ng xung t " 
trong QHQT. Hay nói cách khác, các qu c gia
s u( ngày càng l a ch n theo % i l i ích tuy t
 ơ ươ i h n là l i ích t ng i. Và hp tác nh v y ư
s( giúp em l i hòa bình. Immanuel Kant ã
tng cho r ng qua n* m tháng, lý l s( ( ngày
càng thay th cho vi c s d ng v l c trong
chính tr qu c t .
8
- Ch ngh a T do cho r ng h p tác chính là *
xu h ng phát tri n c a l ch s QHQT th gi i. ư
Xu th h p tác phát tri n không ch v b r ng
mà còn v b sâu v i s phát tri n c a hi nh p
quc t (Integration). H i nh p qu c t là quá
_______
8
Paul R. Vioti & Mark V, Kaupi, Sd, tr. 325
H.K. Nam / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học  hi  Nhân ăn, Tập 29, Số 1 (2013) 17-26
24
trình kt h p các qu c gia riêng r vào m t (
trng thái c a ch nh th m i trên c s m b o ơ ! 
li ích c b n c a qu c gia.ơ
9
ó chính là hình
th c h p tác sâu s c h n, ch t ch h n c v ơ - ( ơ
m c g n k t và th ch hóa. Nh ng ng i  ư
theo Ch ngh a Xuyên qu c gia ã có lý gi i
* áng chú ý khi cho r ng hi nh p qu c t là k t
qu c a h p tác và s ph thu c l n nhau ngày
càng t ng lên. H i nh p qu c t tuy xu t hi n
mun h n h p tác t n a cu i th k XIX ơ $
nhưng phát tri n khá m nh m trong th i k ( &
hin i. Hi n nay, h i nh p qu c t tuy ch 
yu di n ra trong l nh v c kinh t nh ng ã lôi ' ư
cun m i qu c gia tham gia v i nhi u hình th c %
(Khu v c th ng m i t do, Liên hi p thu ươ
quan, Th tr ng chung,…) và c p khác ư 
nhau (song ph ng, khu v c, toàn c u,…). Ch ươ "
ngha T do ã d a vào th c t này kh ng  #
 nh cho s phát tri n c a xu th h p tác và h i
nhp qu c t .
- Ch ngh a T do M i c ng th a nh n s
t)n t i c a ( h th ng qu c t International
System) nh ng không ánh giá cao vai trò i ư
vi QHQT. n gi n ó ch là m t trong nh ng ơ
yu t bên ngoài có nh h ng n QHQT. ư! 
Khác vi Ch ngh a Hi n th c, Ch ngh a T
do không chú tr ng n c%  ơ c u c a h th ng mà
ch yu quan tâm n s t ng tác gi a các ch  ươ
th QHQT trong vi c hình thành h th ng và
ư!  nh h ng n nhau bên trong h th ng. Các
ph"n t hay n v c a h th ng g m nhi u lo i ơ )
hình ch không ph i ch m i qu c gia nh quan + ư
nim c a Ch ngh a Hi n th c M i. Tuy nhiên,
khi i vào c th , Ch ngh a T do c ng có
nhng cách lý gi i và nhìn nh n khác nhau v
h th ng qu c t . Có quan m nh c a Robert i ư
O, Keohan và Joseph Nye coi h th ng nh m t ư
quá trình t ng tác ngày càng t ng và t n ươ  
_______
9
Tham kh o thêm Hoàng Kh c Nam, M t s v n v " 
khái ni m h i nh p qu c t , Tp chí Nghiên cu Châu Âu,
s 1 (43), 2002, tr. 17-23 và s 2 (44), 2002, tr. 14-22
s ph thu c l n nhau. Trong h th ng ph
thuc l n nhau này, các ch th r t d ch u tác '
 ' ươ ! ng cng như d b t n th ng b i hành vi c a
ch th khác. Vì th chúng bu c ph i “h c” và %
i u chnh hành vi cho phù h p vi h thng.
Quan m th hai theo truy n th ng Anh c a i
Hedley Bull và A. Watson thì l i nhìn h th ng
quc t nh m t xã h i qu c t ( ư International
Society) g m m t nhóm các c ng ng chính tr ) )
 c l p. Các ch th này liên l c v i nhau, cùng
tán thành lu t l chung, cùng th a nh n l i ích
chung và cùng chia s b n s c chung. Trong khi ,
ó, quan i m th ba c a nhng nhà Ch ngha
T do M i v n th a nh n tính vô chính ph c a
h th ng qu c t , các ch th v n hành ng vì 
li ích c a mình. Tuy nhiên, trong h th ng
này, quá trình t ng tác l n nhau gi a các ch ươ
th s phát tri n theo h ng tích c c v i vi c ( ư
thành l p nên nh ng th ch giúp u hòa hành i
vi c a các ch th ch không ph i xung t nh  ư
quan ni m c a Ch ngh a Hi n th c.
10
- T t t c nh ng lu n m trên, Ch ngh a i
T do ã a ra m t vài mô hình khác nhau v ư
tng lai th gi i. Trong s các mô hình c ư
nói n nhi u nh t, có hai mô hình là mô hình
Grotius v xã h i qu c t và mô hình c a Kant
v c ng ng qu c t . )
11
ây là hai mô hình
theo cách phân chia c a Martin Wight và g n
nhiu v i quan m c a Ch ngh a T do. i
Trong mô hình Grotius v xã h i qu c t , v n là
a ch th và qu c gia vn óng vai trò quan
tr%ng, hình thái quan h g )m c h p tác và
xung t nh ng h p tác ngày càng t ng, lu t  ư
pháp qu c t óng vai trò u ch nh QHQT, có i
xu h ng xích l i g n nhau gi a các t t ng, ư " ư ư!
vai trò t ng lên c a các th ch qu c t trong
_______
10
Karent Mingst, , W. Essentials of International Relations
W. Norton & Company, New York 1999, p. 90-91
11
Các mô hình mang tên các hc gi kh i th y nh ã # ng
 c b$ sung b!ng nhi u quan im ca các h c gi hin
i.
H.K. Nam / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học  hi  Nhân ăn, Tập 29, Số 1 (2013) 17-26
25
vic gi i quy t các v n chung,… Trong khi 
) ó, trong mô hình c a Kant v c ng ng qu c
t, a ch th và qu c gia v n t n t i nh ng vai ) ư
trò gi m áng k , hình thái quan h h p tác
tng n m c ph thu c l n nhau trong khi 
xung t gi m và ch y u ch là c nh tranh, 
QHQT c u ch nh nhi u b ng lu t l và ư i *
chu/n m c, t t ng th ng nh t và v n hóa th ư ư!
gii chung ngày càng ph bi n, t n t i các th )
ch bên trên qu c gia không ch gi i quy t 
các v n chung mà còn các v n v công lý  
và phân ph i l i c a c i…
12
Ngoài ra, sau này,
các nhà Ch ngh a T do M i còn a ra mô ư
hình mng nh n ( Cob-web). ây là mô hình
ưc xây dng da trên s ph thu c l n nhau
gia các ch th QHQT. Theo ó, các qu c gia
và các ch th phi qu c gia g n bó ngày càng
ch-t ch( n m c ph thu c l n nhau ng th i )
trên nhi u l nh v c. Các m i liên k t này nh ng *
nht nh m ng nh n. Trong ó, s thay i c a ư 
ch th này ( m n i) hoàn toàn s nh h ng i ( ư!
 n ch th khác và có th lên c h th ng.
Nhìn chung, h th ng lý lu n c a Ch ngh a
T do ph c t p và a d ng h n Ch ngh a Hi n ơ
thc. Lý thuy t này không ch xu t phát t
nhng lu n m ban u mà còn có s phát i "
trin thêm qua cu c tranh lu n v i Ch ngh a
Hin th c. Không nh ng th , Ch ngh a T do
còn có s b sung t nhi u lý thuy t thu c các
ngành h c khác c ng nh t nh ng thay i c a % ư 
thc ti n QHQT trong th i hi n i. Nhìn ' 
chung, Ch ngh a T do có nhi u óng góp vào
kho tàng lý lu n QHQT. Các óng góp chính
này là:
- nh Phát tri n lý lu n v ch th QHQT ư
s n i lên và vai trò c a các ch th phi qu c
gia, m i quan h qua l i gi a các ch th này
vi qu c gia và t ó là nh ng thay i trong 
_______
12
D n theo Conway W. Henderson, % International Relations
– Conflicts and Cooperation at the Turn of the 21
st
Century,
Mc Graw-Hill, Singapore 1998, p, 15-20
vai trò c a qu c gia trong QHQT. Cho dù v n
còn nh ng ý ki n tranh lu n v s thay i vai 
trò c a t ng lo i ch th nh ng vi c ghi nh n ư
s t n t i c a nhi u lo i hình ch th QHQT )
khác nhau ã ph n ánh úng th c t m i c a
QHQT. Chính s gia t ng ho t ng c a các 
ch th phi qu c gia ang góp ph n làm thay "
 - i QHQT và là c i m m i ca QHQT th i
hin i. 
- Xây d ng c s lý lu n và th c ti n cho
hp tác và h i nh p trong QHQT nh ch ra ư
kh n ng h p tác qu c t trong môi tr ng vô ư
chính ph , xung t không ph i là hình thái 
quan h và th c t duy nh t, các y u t quy
 / ư nh và thúc y xu h ng h p tác quc t , vai
trò c a l i ích tuy t i... Bên c  nh ó, Ch
ngha T do còn ra nhi u ph ng án và cách  ươ
th c thúc y h p tác và h i nh p qu c t nh / ư
xây d ng an ninh t p th , thúc y t do dân /
ch, phát tri n kinh t th tr ng, lu t pháp ư
quc t và th ch qu c t …
- B sung thêm nhi u y u t có nh h ng 
 n s hình thành và v n ng c a QHQT nh ư
tác ng c a các y u t i n i, tính ch t a l i  
ích và a l nh v c c a QHQT, vai trò c a kinh
t và s t ng tác gi a kinh t và chính tr ươ ,…
Trong ó áng chú ý là các y u t tích c c
thuc v b n ch t và nh n th c ch quan c a
con ng i. Vai trò c a nh n th c ch quan con ư
ngưi ã c ghi nh n nh m t y u t òi h i ư ư .
phi tính n trong nghiên c u QHQT. “Vi c 
nghiên c u các cá nhân có th c bên trong các t
ch c có th c làm cho chính tr th gi i có m t
b m t con ng- ưi.”
13
- óng góp cho ph ng pháp lu n và nh n 
thc lu n nghiên c u QHQT nh b sung c p ư
 ư  phân tích trong n c bên c nh các c p
khác, k t h p ch ngh a duy v t và duy tâm ch
_______
13
Paul R. Vioti & Mark V, Kaupi, , Lý lu n Quan h qu c t
Hc vi n Quan h qu c t , Hà N i 2001, tr. 349
H.K. Nam / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học  hi  Nhân ăn, Tập 29, Số 1 (2013) 17-26
26
quan, ph ng pháp liên ngành và a ngành ươ
trong nghiên c u QHQT… Trong ó, có m i
áng lưu ý là khác v i Ch ngha Hi n thc,
Ch ngh a T do ã có s g n k t nhi u h n ơ
gia môi tr ng trong n c v i môi tr ng ư ư ư
quc t , gi a chính sách i n i và i ngo  i,
gia y u t bên trong và bên ngoài, gi a chính
tr và kinh t …
- em l i ni m tin v kh n ng thay i 
QHQT th gi i theo h ng tích c c h n và l c 
quan hn. Không ch ni m tin, Ch ngh a T do
còn có nh ng óng góp cho an ninh, h p tác và
hòa bình m t cách th c ti n khi ra nhi u bi n ' 
pháp thúc y h p tác, b o m an ninh và duy / 
trì hòa bình mà trên ã k ra.
Liberalism in International Relations:
Main Points of View and Contribution
Hoàng Kh c Nam *
VNU University of Social Sciences and Humanities
336 Nguy n Trãi, Thanh Xuân, Hanoi, Vietnam
Abstract: There are many theories in international relations. Liberalism is one of the most
prominent theories. From the role of Liberalism, the article presents main points of view of the theory.
The points of view are (Nonstate Actor), role of domestic factors, rationality of actor, diversity of
national interest and multi-field of international relations, ability of interest harmony among states,
role of liberal democracy, role of collective security, role of market ecomomy development,
interdependence, role of international law, role of international institution, ability of cooperation in
anarchy, cooperation as alternative of conflict, development of integration, international system,
different models of world future.
The article also points out the main constributions to study of international relations such as
development of international actor theory, building theoretical base for cooperation and
interdependence in international relations, addition of many factors that affect movement of
international relations, contribution to methodology and epistemology of international relations, to
bring about belief in more positive change of international relations in the world.
| 1/10
| | Tải xuống

Có thể bạn quan tâm:

Preview text:

Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học  hi  Nhân ăn, Tập 29, Số 1 (2013) 17-26
Ch ngha t do trong quan h quc t:
Nhng lun im chính và s óng góp Hoàng Khc Nam*
Trng i hc Khoa hc Xã hi và Nhân vn, i hc Quc Gia Hà Ni
336 Nguyn Trãi, Thanh Xuân, Hà Ni, Vit Nam
Nhn ngày 14 tháng 1 nm 2013
Chnh sa ngày 28 tháng 2 nm 2013; chp nhn ng ngày 25 tháng 3 nm 2013
Tóm tt: Trong QHQT có nhiu lý thuyt. Trong s này, Ch ngha T do là mt trong nhng lý
thuyt ni bt nht. Xut phát t vai trò ó ca Ch ngha T do, bài vit trình bày nhng lun
im chính ca lý thuyt này.
ó là nhng lun im v ch th phi quc gia, vai trò ca yu t i ni, tính duy lý ca ch
th, tính a dng ca li ích quc gia và tính a lnh vc ca QHQT, kh nng hòa hp li ích gia
các quc gia, vai trò ca dân ch t do, vai trò ca an ninh tp th, vai trò ca s phát trin kinh t
th trưng, s ph thuc ln nhau, vai trò ca lut pháp quc t, vai trò ca th ch quc t, kh
nng hp tác trong môi trưng vô chính ph, kh nng hp tác thay th cho xung t, s phát trin
ca hi nhp quc t, h thng quc t, mô hình khác nhau v tương lai th gii.
Bài vit cng ch ra nhng óng góp ch yu ca Ch ngha T do trong nghiên c u quan h
quc t như phát trin lý lun v ch th QHQT, xây dng cơ s! lý lun cho hp tác và hi nhp
trong QHQT, b sung thêm nhiu yu t có nh hư!ng n s vn ng ca QHQT, óng góp cho
phương pháp lun và nhn th c lun nghiên c u QHQT, em li nim tin v kh nng thay i
QHQT th gii theo hưng tích cc hơn.
Trong các lý thuyt Quan h quc t
Chúng thc s phát trin mnh cùng vi Ch (QHQT), Ch
 ngha T do (Liberalism) là m t 
ngha T do trong kinh t c a  Adam Smith và
trong hai lý thuyt có lch s lâu i nht cùng Ricardo và ưc c  v
 b!i tư tư!ng t do con
vi Ch ngha Hin thc. Nhng ý tư!ng "u ngưi trong cu c
 Cách mng Tư sn Pháp nm tiên trong truyn th ng 
tư duy t do có th tìm
1789. Nhng h%c gi tin b i
  li du n sâu
thy t thi cn i ư nh t Desiderius Erasmus
m nht cho s hình thành Ch ngha T do là
Roterodamus, Hugo Grotius, John Locke hay
Immanuel Kant và ph"n nào ó  là Jeremy William Penn ch#ng hn.* Bentham.
Tuy nhiên, các tư tư!ng c a  Ch ngha T Sang "u th k $ XX, ch ngh  a này ã ưc
do bt "u phát trin t th k $ XVIII và XIX.
phát trin thêm b!i Arnold Toynbee, Norman _______
Angell, Alfred Zimmern và nhà thc hành n i  * T: 84- 4-37730725
ting là Woodrow Wilson. Sau Th chin II, E-mail: hknam84@yahoo.com 17 18
H.K. Nam / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học  hi  Nhân ăn, Tập 29, Số 1 (2013) 17-26
dòng tư tư!ng này thoái trào vi s kém hiu
nó) có nhng lun im cơ bn v QHQT như qu và tht bi c a  H i  Qu c  liên c ng  như s sau: ni lên ca Ch
 ngha Hin thc. Tuy nhiên, s
- Ch ngha T do cho r*ng trong QHQT, thoái trào c a
 Ch ngha Lý tư!ng sau 1945 bên cnh qu c
 gia còn các ch th phi qu c
không có ngha là tư tư!ng ca Ch  ngha T
gia (Nonstate Actor) như t  ch c quc t, công
do mt i. Trái li, Ch ngha T do tip tc ty xuyên quc gia,… M t  s  nhà Ch ngha T ưc  b sung và phát trin ! b i David Mitrany, do còn i  xa hơn khi coi các t  ch c tôn giáo Ernst Haas, Karl Deutsch... quc t, nhóm sc t c  ly khai, t c  h c kh n  g b  n thp $
k 1970, Ch ngha T do bưc quc t,… c ng  là ch th phi qu c  gia.1 Các vào thi k
& phát trin mi vi vic ra i ch th phi qu c  gia a  ng tham gia ngày càng trưng phái Ch
 ngha T do Mi. Trưng phái
nhiu vào QHQT vi vai trò ngày càng tng. Và
này ra i trên cơ s! tip thu các lun im
iu này ang làm QHQT thay i theo ít  nh t
chính ca các trưng phái trưc ó là Ch
ba cách. Th nht, s tham gia vào QHQT c a 
ngha Quc t T do và Ch ngha Lý tư!ng, các ch
 th này khin cho QHQT tr! thành s
ưc iu chnh thông qua cuc tranh lun  v i
an xen li ích gia nhiu ch th khác nhau
Ch ngha Hin thc C in và Mi, và ưc ch không còn b chi ph i  ch b!i m i + li ích và
phát trin thêm nh nhng b sung t các lý toan tính c a  qu c  gia. S t n ) ti ca các ch thuyt khoa h c % xã h i
 khác. Mt trong nhng
th phi quc gia khin quc gia không còn m t 
ngưi  xưng Ch ngha T do Mi n i  ting
mình t tung t tác trong QHQT như trưc kia
nht là Robert O. Keohan. Ngoài ra, còn có mt
na. Th hai, các ch th phi qu c  gia có li ích s h c
% gi ương i ni ting c a  Ch ngha và quan nim không gi ng  vi li ích ca quc T do c ng 
c"n phi k n là Richard
gia. Chúng ch yu theo u i  hòa bình và hp
Rosecrance, Francis Fukuyama, Michael Doyle,
tác nên QHQT không còn ch m i + xung t  như
Stanley Homann, Andrew Moravcsik,… quan nim c a  Ch
 ngha Hin thc. Th , ba
Sau Chin tranh lnh cho n nay, Ch 
không nhng th, bn thân quc gia c ng  bu c 
ngha T do vi s ng h  ca thc ti'n hp
phi thay i b!i s t)n ti c a  ch th phi qu c 
tác và hi nhp tng lên mnh m( sau Chin
gia. Các ch th này không ch kt hp, b sung tranh lnh vn tip t c
 là mt lý thuyt ln mà còn tác  ng 
ti quc gia, thm chí trong
trong QHQT c v lý lun ln trong thc t áp
nhiu trưng hp còn thay th qu c  gia. iu dng.
này làm gim vai trò và tính t tr c a  quc gia
Ch ngha T do ưc xây dng trên m t 
trong QHQT cng như làm xói mòn ch  quyn
s cơ s! lý lun và thc ti'n. Các cơ s! này bao
quc gia. Và tt nhiên, khi ch  th thay i  , g)m quan nim v m i  quan h gia môi QHQT c ng s  ( thay i  theo.
trưng vô chính ph và xung t trong QHQT, - QHQT chu tác ng  áng k ca nhiu
tính a nguyên v ch th QHQT, bn cht ca
yu t i ni (Domestic Factors). B!i quc
con ngưi, ch ngha duy vt kt hp duy tâm
gia không phi là nht th, nên bên trong qu c 
ch quan, quan im v s vn ng  ca thc
gia có nhiu lc lưng cùng tham gia xác nh
ti'n lch s, quan nim v t do.Da trên các cơ _______
s! lý lun và thc ti'n nêu trên, Ch ngha T
1 Thm chí, có quan nim còn coi c chính quyn a do nói chung (bao g m
) c các trưng phái ca
phng, các nhóm li ích và các cá nhân cng là ch th
QHQT nhng là loi ch th không hoàn toàn là ch th phi
quc gia mà là ch th di quc gia (Substate Actors)
H.K. Nam / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học  hi  Nhân ăn, Tập 29, Số 1 (2013) 17-26 19 li ích qu c
 gia và hoch nh chính sách i 
có th sai. Th ,
ba tính toán lý trí ôi  khi c ng 
ngoi. Các lc lưng hay nhóm này có li ích
có th không hoàn toàn phn ánh chân thc li và quan nim i
 ngoi khác nhau. Khi chia s, ích qu c
 gia do còn chu tác ng  c a  các yu
và tham gia như vy, các nhóm u tìm cách t i n i  cng như ph
 thuc vào quan h u
ưa li ích nhóm thành li ích  qu c gia - ho c ít tranh, th a
. hip hay liên minh gia các nhóm nht c ng  tìm cách tác ng  n li ích qu c  trong nưc.
gia sao cho có li cho mình hơn. Do ó,  li ích
- Li ích quc gia (National Interest) là a 
quc gia và chính sách i ngoi nhiu khi là
dng và QHQT là a lnh vc. S a  dng li
kt qu s u tranh, th a . hip, liên minh gia
ích này ưc quy nh b!i qu c  gia ưc cu
các nhóm ch không phi lúc nào c ng  phn
thành t nhiu nhóm li ích khác nhau và b!i
ánh trung thành li ích qu c  gia. Nói cách khác,
s a dng trong li ích con ngưi. C ng  gi ng 
li ích quc gia và chính sách i  ngoi ca
như con ngưi, li ích c a  qu c  gia không phi quc gia còn ph  thu c
 vào quan h và tương ch m i
+ an ninh và quyn lc mà còn c s
quan gia các nhóm trong nưc. Bên cnh ó, 
thnh vưng kinh t vi “cơm n, áo m-c” và các yu t i  n i
 có th to ra các tác ng 
nhng li ích khác. Các quc gia u theo u  i thúc gi c
 hay kim ch ý chí c a  các nhà lãnh
thưng xuyên các li ích này trong QHQT, cho
o và t ó là n chính sách i  ngo i. Chính nên QHQT chính là s a  n xen nhiu li ích tr i n i  tr! thành m t  ph"n c a  QHQT và các
khác nhau. Các li ích có s c  lp nht nh
nhóm trong nưc tr! thành mt trong nhng
và n*m trong nhiu lnh vc nên QHQT g)m
ơn v phân tích trong nghiên c u QHQT. Các
nhiu lnh vc khác nhau. Nhưng nhng li ích yu t i  ni mà Ch
 ngha T do nhn mnh
này gn bó vi nhau nên các lnh vc li ích
có th tác ng ti chính sách i  ngoi và
cng có s tương tác qua li vi nhau. Vì th,
QHQT chính là t do, dân ch ,  nhân quyn,…
Ch ngha T do coi QHQT là s h n + hp ca thông qua kênh ph bi
 n nht là công lun.
nhiu lnh vc và vn  tương tác vi nhau. T - Bên cnh ó,  Ch
 ngha T do cng coi
ó, nó “có xu hưng bác b . vic phân chia
quc gia là ch th duy lý (Rational Actor).
“chính tr cp cao vi chính tr cp thp””2 như Tuy nhiên, s duy lý c a  lý thuyt này không quan nim c a  m t  s nh  à ch  ngha Hin thc.
ging vi quan nim ca Ch ngh  a Hin thc ! Theo Ch
 ngha T do, nhng li ích qu c  gia
ít nht ba im. Th nht, do quc gia ưc cu
quan tr%ng nht là hòa bình (chính tr) và thnh
thành t nhiu lc lưng hay nhóm khác nhau
vưng (kinh t) nên chính tr và kinh t c ng  là
nên s tính toán lý trí ca  qu c gia có th thay
hai lnh vc cơ bn nht trong QHQT. Nhng
i do s thay i ca nhóm chim ưu th ch ngưi theo Ch ngh 
a T do cho r*ng kinh t và
không phi óng khung theo khuôn mu hay
chính tr luôn gn bó mt thit vi nhau, tác
công th c như quan nim c a  Ch ngha Hin ng qua li  v i nhau. Vì t  h , Ch ngha T do
thc. Th hai, do ph  thu c  vào kt qu u
rt quan tâm ti mi tương tác gia hai lnh vc tranh, th a
. hip, liên minh gia các nhóm trong này trong i s ng  qu c
 t và coi các vn 
nưc nên tính toán lý trí không phi lúc nào
này u quan tr%ng như nhau. Chính s quan
cng là hp lý, là ti ưu. Thm chí, do ph tâm này khin Ch n
 gha T do còn ưc g i % là
thuc vào các nhóm có trình  nhn th c và
“lý thuyt kinh t chính tr qu c  t”. ây c ng 
quan nim khác nhau vi kh nng nhn th c _______
sai là có nên tính toán lý trí có th úng và c  ng 
2 Paul R. Vioti & Mark V, Kaupi, Lý lun Quan h quc t,
Hc vin Quan h quc t, Hà Ni 2001, tr. 322 20
H.K. Nam / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học  hi  Nhân ăn, Tập 29, Số 1 (2013) 17-26
là im khác quan trong so vi Ch  ngha Hin
yêu hòa bình nên chính ph ó  s( thc hin thc v n
 là lý thuyt chính tr quc t khi coi chính sách i
 ngoi hòa bình. Khi nhân dân chính tr là th ng s  oái i
 vi các lnh vc khác.
th gii u ưc hư!ng quyn t do c ng  hòa, - Ch
 ngha T do cho r*ng hoàn toàn có chính ph
 các nưc trên th gii u s( thi hình
kh nng hòa hp li ích gia ngưi vi ngưi chính sách i
 ngoi hòa bình. Khi ó, th gii và t ó
 là kh nng hòa hp li ích gia các
s( t ưc nn “hòa bình vnh vi'n” theo như
quc gia vi nhau. iu này ưc quy nh b!i
tinh th"n ca Immanuel Kant. Tt nhiên trong
bn cht con ngưi có ch a ng nhng m-t
thc ti'n, không phi bao gi chính ph c ng 
tích cc, có nhiu im chung gia ngưi vi thc hin úng 
ý nguyn hòa bình ca nhân
ngưi, có lý trí  nhn bit ích li c a  hp tác.
dân, nhưng nhân dân vi các quyn t do c a  Không bác b
. thc t có s cnh tranh gia
mình s( can thip vào chính sách ca chính ph 
ngưi vi ngưi nhưng trong trong xung  t  và
b*ng nhiu cách th c hp pháp trong nn c ng 
cnh tranh có tim nng ca hòa hp li ích.3
hòa như công lun ch#ng hn.
“Cnh tranh trên th trưng s( to ra nhng - An ninh t p
th (Collective Security) là hàng hóa t t
 nht và cng như vy, cnh tranh
mt phương cách ngn ch-n chin tranh, duy trì
v ý tư!ng s( to ra ý th c chính tr úng n”.4 hòa bình c a  Ch
 ngha T do, nht là nhng
S t do cá nhân là mt yu t góp thêm vào
ngưi theo trưng phái Ch ngha Lý tư!ng. An
iu này. Chính s t do cá nhân s( làm bc l 
ninh tp th có ngha là an ninh ưc nhn th c
nhiu li ích và ý tư!ng khác nhau ca con
là vn  có tính tp th và bo v an ninh là
ngưi và nhn th c lý trí s( giúp con ngưi trách nhim c a  tp th hơn là c a  cá nhân qu c 
nhn th c ưc âu là li ích chung bên cnh
gia nào ó.5 Ý tư!ng an ninh tp th ưc T ng 
li ích riêng và nhng ý tư!ng t t  nht. Nhng thng M W 0
oodrow Wilson ưa ra trong Tuyên
li ích chung và các ý tư!ng t t  nht s( giúp
b 14 im nm 1918 và ã  ưc áp dng và
hình thành nên tính hưng ích chung trong Hi Qu c  Liên c n
 g như Liên Hp Quc. An
quan h và nhng mu s chung trong tương
ninh tp th ưc xây dng da trên ba n i 
tác. Chính kh nng hòa hp li ích này ã góp
dung chính: Chin tranh là bt hp pháp và c"n
ph"n quy nh xu hưng hp tác trong QHQT. phi loi tr, c"n m t
 th ch ho-c liên minh
- Ch ngha T do  cao vai trò ca dân
ca tt c các nưc  ch ng  li chin tranh và
ch t do (Liberal Democracy) như phương
k, xâm lưc phi b rn e  , ngn ch-n hay cách quan tr ng %
thúc /y hp tác, m bo an
trng pht b!i liên minh ca tt c các nưc.
ninh và duy trì hòa bình trong QHQT. ây là
An ninh tp th là cách th c “m i % ngưi chng
quan im ưc th hin rõ nht trong thi k & li m t
 ngưi” nh*m bo m an ninh, loi tr
"u ca lý thuyt này vi trưng phái Ch chin tranh ra kh i . i s ng.  Nói nôm na, khi
ngha quc t T do. Lun im này có th di'n mt nưc e  d a
% hay tin hành xâm lưc nưc gii m t
 cách sơ lưc như sau: Khi nhân dân
khác, tt c các nưc phi hành ng  tp th 
ưc hư!ng các quyn t do dân ch  trong nn
/y lùi s xâm lng ó, Các bin pháp thc
cng hòa, nhân dân s( b"u ra ưc m t  chính
hin an ninh tp th có th phi quân s như bao
ph úng vi ý nguyn c a  mình. Nhân dân v n 
vây, cm vn kinh t,… nhưng cng có th là _______ _______
5 Graham Evans & Jeffrey Newnham, The Penguin
3 Paul R. Vioti & Mark V, Kaupi, Sd, tr. 327
Dictionary of International Relations, Penguin Books,
4 Paul R. Vioti & Mark V, Kaupi, Sd, tr. 324 London 1998, p. 305
H.K. Nam / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học  hi  Nhân ăn, Tập 29, Số 1 (2013) 17-26 21
quân s như can thip quân s /y lùi s xâm
trưng. Tính toán lý trí như vy khin các quc
lng. Nguyên tc này ưc hi v ng % là có tính
gia u tìm cách duy trì hp tác bt chp cnh
kh thi và có kh nng thay th nguyên tc t
tranh trong kinh t th trưng.
lc b!i s c mnh ca mt nưc khó lòng vưt - Bên cnh ó,
 kinh t th trưng phát trin
hơn s c mnh ca tt c các nưc c ng l  i. M-c còn e
 m li mt thc t khác na rt có ý ngha
dù an ninh tp th trong thc t h"u như ã  b i 
v i hòa bình và hp tác trong QHQT. ó là
tht bi, nht là trong trưng hp ca H i  Quc
s ph thuc l n
nhau (Interdependence). ây
Liên, nhưng nó vn ưc Ch  ngha T do coi là s phát hin mu n
 hơn trong thi hin i như m t
 ý tư!ng tt 1p c"n tin ti  duy trì ca nhng ngưi Ch
 ngha T do Mi. Quan hòa bình th gii.
im  cao s ph t  hu c ln nhau như cách - Ch
 ngha T do, nht là nhng ngưi
th c ngn ch-n chin tranh, thúc /y hp tác và da trên Ch n
 gha T do kinh t, c ng coi  phát
hi nhp còn ưc g%i là Ch  ngha Xuyên
trin kinh t th trng (Market Ecomomy)
quc gia (Transnationalism). Theo quan im
như phương cách quan tr%ng khác  thúc /y
này, kinh t th trưng phát trin s( e  m li s
hp tác, m bo an ninh và duy trì hòa bình
ph thuc ln nhau. Kinh t th trưng ch là
trong QHQT. Kinh t th trưng ưc xây dng phương tin, còn s ph  thu c  ln nhau là kt
trên cơ s! t do kinh t và ph"n nào ó là t do
qu và kt qu này mi tác ng  mnh m( n
chính tr. Kinh t th trưng tác ng ti QHQT QHQT. S ph  thu c  ln nhau ó  không ch
b*ng nhiu tác ng khác nhau. Th nht, kinh di'n ra gia các qu c  gia, gia các doanh t th trưng giúp e
 m li li ích kinh t và
nghip mà còn gia các gii và t"ng lp xã h i 
thnh vưng mà tt c u c"n. iu này thúc
khác nhau ơn gin b!i vì tt c u là nhng
/y li ích chung trong QHQT. Th hai, phát
b phn trong nn kinh t th trưng. Không
trin kinh t th trưng òi  h i . phi thúc /y nhng th, s ph t  hu c
 ln nhau v kinh t còn
hp tác b!i ây là phương th c quan h ch yu nh ư!
h ng sang các lnh vc khác. S ph
trong kinh t th trưng. Kinh t th trưng luôn
thuc ln nhau di'n ra không ch trong kinh t có xu hưng m! r ng t 
h trưng ra bên ngoài và
mà còn trong c lnh vc khác. Nhìn chung, s
iu này buc các quc gia u  ph i tìm cách ph thu c
 ln nhau to s hiu bit ln nhau và m! r ng 
hp tác trong QHQT. Th b , a kinh t
to iu kin cho s hp tác. Nó to s trao i 
th trưng dn n yêu c"u phi duy trì môi
các giá tr và thúc /y toàn c"u hóa  hình
trưng an ninh  phát trin. iu này to ra áp
thành ngày càng nhiu im chung, to tính lc t trong nưc i  vi chính sách i  ngoi hưng í
 ch chung cho QHQT. S ph thu c  ln
theo hưng hòa bình. Cnh tranh là c"n thit và
nhau còn làm các quc gia gim kh nng t
không tránh kh.i trong kinh t th trưng nhưng kim soát vn mnh c a  mình nên buc chúng ưc iu chnh *
b ng pháp lut và ưc kim
phi hp tác  hn ch các tác ng t  iêu cc t gi ! m c
 nht nh không cho leo thang iu này. Không ch  bu c các ch t  h QHQT thành xung ôt  cao hơn. Lý do c a  iu này
phi tng cưng hp tác, s ph  thu c  ln nhau
ưc các nhà Ch ngha T do gii thích là cái còn e  m li tác d ng  ln cho hòa bình và an
li cho hp tác phát trin kinh t thưng cao
ninh. Nó khin cái giá phi tr cho xung t  còn
hơn và lâu dài hơn cái li thu ưc t xung t  ,
ln hơn cho c tt c các bên khi các bên ang
cái giá phi tr cho xung t thưng là ln hơn
ph thuc ln nhau. Nó hn ch kh nng s
cái giá duy trì quan h hp tác trong kinh t th
dng v lc trong QHQT. Nó to cơ s! cho 22
H.K. Nam / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học  hi  Nhân ăn, Tập 29, Số 1 (2013) 17-26
vic ph bin và thc thi hiu qu lut pháp
 cao vai trò ca th ch quc t trong QHQT c ng 
như s hình thành các th
(International Institution) như phương án ch
ch hp tác trong nhiu lnh vc khác nhau ca
yu  xây dng và sp xp li QHQT theo tinh i sng quc t.
th"n ca lý thuyt này. Chính s  cao vai trò
- Ch ngha T do, nht là nhng ngưi da
ca th ch ã khin Ch
 ngha T do Mi còn trên Ch
 ngha T do có iu tit, cng  cp
ưc g%i là Ch ngha Th ch T do Mi
n vai trò ca lut pháp qu c t
(Neoliberal Institutionalism). Th ch có th
(International Law) như phương cách khác dù
t)n ti lâu dài và phát trin b!i nhng ch c
không quá  cao như dân ch t do, kinh t th
nng tích cc ca nó có th khin chúng “tr!
trưng hay th ch quc t. Lun im này xut nên không th thiu i
 vi các nưc thành phát t vai trò c a
 lut pháp nói chung. Lut viên”6. Theo Ch
 ngha T do Mi, th ch
pháp giúp iu chnh các quan h xã h i  theo
óng vai trò quan tr%ng trong vic duy trì hòa hưng ngn ch-n xung t
 và hp tác thc hin bình, qun lý xung  t
 , thúc /y hp tác và h i 
các vn  chung. iu này ã  ưc ch ng thc nhp theo ít nht m t
 s ưng hưng sau: Th
bên trong quc gia. Trong QHQT, lut pháp
nht, tham gia vào các th ch quc t chính là
cng có th phát huy vai trò g"n ưc như vy
giúp thúc /y hp tác b!i các th ch ưc lp
dù tính hiu lc kém hơn nhiu khi ít có kh ra vi tôn ch m c
 ích phù hp vi li ích ca
nng ch tài thông qua b máy tư pháp qu c  gia
các nưc và các nưc t nguyn tham gia là 
như tòa án, cnh sát, nhà tù,… Tuy nhiên, tính
nh*m thc hin các li ích ó.  Th ch e  m li
hiu lc ca lut pháp qu c  t vn có th có
kh nng thc hin các li ích ó trên cơ s! hp
ưc ph"n nào thông qua nguyên tc t  nguy n
tác cùng nhau vi chi phí ít hơn so vi vic phi
thc hin các cam kt quc t (Pacta sunt
thc hin mt mình. Th ch giúp các nưc
servanda), qua s phát trin ca nhn th c con
hiu bit ln nhau nhiu hơn, lòng tin nhiu hơn ngưi, qua s m! r n  g c a  xã h i  dân s,… Dù
và cơ hi hp tác theo ó  c ng 
tng lên. Th
có th có hiu lc không cao nhưng lut pháp hai, hot ng  trong khuôn kh  th ch giúp
quc t cng giúp làm gim tình trng vô chính
ngn nga và gim thiu xung t  khi có các
ph trong môi trưng quc t và vì th c ng 
nguyên tc và quy nh bên trong th ch giúp
ưc coi như mt phương cách nh*m ngn ch-n iu chnh quan 
h gia các thành viên, giúp xung t
 và thúc /y hp tác trong QHQT. hn ch m t  s
 hành vi có th gây xung  t  .
Cng như dân ch và nhân quyn, Ch  ngha
)ng thi, nhiu th ch có cơ ch gii  quy t
T do cho r*ng các cam kt gia con ngưi và
tranh chp s( giúp gii quyt xung t  nu có
quc gia vi nhau v lut pháp có th làm thay
gia các thành viên. Th ba, s t n ) ti c a  các
i QHQT. Các cam kt này  xu t phát "u tiên
th ch quc t giúp làm gim tính vô chính trong phương din i  ni r i ) tác ng  lên ph c a
 môi trưng quc t khi góp ph"n bu c  phương din i
 ngoi. Cái ích ca lut pháp
các thành viên gim bt nhng ng t  hái không
quc t là mt h thng pháp lý qu c  t ưc
phù hp vi th ch và nhng thành viên khác. các qu c
 gia t nguyên tham gia s( giúp iu Hot ng  ca các th ch qu c  t giúp trin
chnh QHQT và gii quyt tranh chp gia các
khai và thc thi lut pháp qu c  t thông qua các quc gia. nguyên tc hot ng 
và nhng quy nh iu
- Trưng phái quan tr%ng nht ca Ch  _______ ngha T do là Ch
 ngha T do Mi -c bit
6 Paul R. Vioti & Mark V, Kaupi, Sd, tr. 321
H.K. Nam / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học  hi  Nhân ăn, Tập 29, Số 1 (2013) 17-26 23
chnh quan h bên trong th ch. Th t, th ch
thành xu th chính trong QHQT. Các lý do cho
giúp qun lý rt nhiu vn  như s ph  thuc
lun im này ưc các nhà Ch  ngha T do
ln nhau, hp tác và hi nhp,… nh*m phát huy
ưa ra g)m khá nhiu như mong mun hòa
m-t tiêu cc và hn ch khía cnh tiêu cc c a 
bình, nhu c"u thnh vưng kinh t, phát huy dân các vn  này.
ch t do, phát trin kinh t th trưng, thúc /y - Theo Ch  ngha T do, xung t  không lut pháp qu c  t và m! r ng t  h ch quc t,…
phi là hình thái QHQT duy nht trong môi
)ng thi, Ch ngha T do cng  nh n mnh
trưng vô chính ph (Anarchy). Vn có ch+ cho
n s phát trin ca nhn th c lý trí khin các
hp tác trong môi trng vô chính ph. S
ch th ngày càng quan tâm hơn n li ích
phát trin ca con ngưi và nhn th c lý trí tuyt i
 vi cái nhìn li ích lâu dài. Li ích
chính là nguyên nhân dn n xu hưng thay tuyt i
 (Absolute Gain) là nhng gì mình
i này ca QHQT.7 Hp tác có th ưc thc
mong mun t ưc  á  p ng nhu c"u ca
hin trên cơ s! tương )ng nht nh ch không
mình. Nó khác vi li ích tương i  (Relative
nht thit phi có s hài hòa hay th ng  nht. Gain) c ng  là nhng cái ó  nhưng trong s so
Hp tác có th di'n ra trong vn  c th nào sánh vi các qu c  gia khác. Theo Ch ngh  a T ó mà không 
nh t thit phi là tt c. Hp tác do, li ích tuyt i  quan tr ng % hơn li ích
vn có th tin hành trong lnh vc này bt chp tương i
 . Li ích thu ưc t hp tác có th
ang t)n ti xung t trong lnh vc khác.
không như nhau nhưng thà thu ưc li ích gì
Thm chí, hp tác và cnh tranh vn có th
ó còn hơn là không thu ưc gì  n  u không h p cùng t n
) ti trong cùng mt vn . Vì th, hp
tác, và càng là hơn khi so vi kh nng mt mát tác vn s( t n
) ti bt chp vic h% vn s ng  nu tip t c  xung t
 . Vì th, hp tác vn s(
trong khu rng vi môi trưng vô chính ph. tip t c  ưc la ch n % thay vì xung  t  hay Như vy, i
 vi Ch ngha T do, bn cht
không hp tác. Hp tác nh*m t ưc li ích
ca QHQT không phi ch m+i xung t  quyn tuyt i
 vì th s( ngày càng tng và tip t c 
lc riêng mà còn c hp tác vi nhng li ích
phát trin lâu dài. Như vy, tính toán lý trí  v i
chung khác, nht là li ích kinh t. Xung t  và
nhn th c lâu dài s( giúp các qu c  gia la ch%n
hp tác có tác ng qua li vi nhau nên phi
hp tác và thay th d"n cho tình trng xung t 
tính n c hai hình thái này mi ánh giá úng
trong QHQT. Hay nói cách khác, các qu c  gia
bn cht và s vn ng c  a các m i  QHQT.
s( ngày càng la ch%n theo u  i li ích tuyt
i hơn là li ích tươ 
ng i. Và hp tác như vy
- Hp tác (Cooperation) s( ngày càng tng, s( giúp e
 m li hòa bình. Immanuel Kant ã 
ngày càng thay th dn cho xung t và tr!
tng cho r*ng qua nm tháng, lý l( s( ngày _______
càng thay th cho vic s d ng  v  lc trong
7 Nhng ngi theo Ch ngha T do hay ly câu chuyn
“Sn hu” ca trit gia ngi Pháp Jean Jacques chính tr qu c  t.8
Rosseau  lý gii cho kh nng hp tác trong môi trng
vô chính ph. Có th tóm lc câu chuyên “Sn hu” nh - Ch ngh 
a T do cho r*ng hp tác chính là
sau: Trong mt khu rng có nm ngi sng tng t nh xu hưng phát trin c a
 lch s QHQT th gii.
trong tình trng vô chính ph.  tn ti c, h u tìm
cách sn th mt cách riêng r. Nhng ri n lúc th s
Xu th hp tác phát trin không ch v b r n  g
ngày càng ít i trong khi rng còn có nhng thc n khác
mà còn v b sâu vi s phát trin c a  
ln hn nh hu chng hn. Nhu c u tn ti và tính toán hi nh p
lý trí và li ích tuyt i s buc h phi hp tác cùng vi
quc t (Integration). H i  nhp qu c  t là quá
nhau  sn hu. Vic sn hu thành công s giúp h
nhn thy r!ng, cùng nhau sn hu s em li cho h li
ích ln hn, và t ó là kh nng tn ti ca h cng s lâu _______
dài hn, kh nng phát trin cng s cao hn.
8 Paul R. Vioti & Mark V, Kaupi, Sd, tr. 325 24
H.K. Nam / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học  hi  Nhân ăn, Tập 29, Số 1 (2013) 17-26
trình kt hp các quc gia riêng r( vào m t  s ph  thu c
 ln nhau. Trong h th ng  ph  trng thái c a
 chnh th mi trên cơ s! m bo
thuc ln nhau này, các ch th rt d' chu tác li ích cơ bn c a
 quc gia.9 ó chính là hình ng cng như ' d b tn thươ ! ng b i hành vi ca
th c hp tác sâu sc hơn, ch-t ch( hơn c v
ch th khác. Vì th chúng bu c  phi “h%c” và m c
 gn kt và th ch hóa. Nhng ngưi
iu chnh hành vi cho phù hp vi  h thng.
theo Ch ngha Xuyên quc gia ã có lý gii
Quan im th hai theo truyn th ng  Anh ca
áng chú ý khi cho r*ng hi  nh p  qu c t là  k t
Hedley Bull và A. Watson thì li nhìn h th n  g
qu ca hp tác và s ph thu c  ln nhau ngày quc t như mt xã h i  qu c
 t (International
càng tng lên. Hi nhp qu c  t tuy xut hin Society) g)m m t  nhóm các c ng  n ) g chính tr
mun hơn hp tác t na cui th k $ XIX
c lp. Các ch th này liên lc  v i nhau, cùng
nhưng phát trin khá mnh m( trong thi k&
tán thành lut l chung, cùng tha nhn li ích
hin i. Hin nay, h i  nhp quc t tuy ch 
chung và cùng chia s, bn sc chung. Trong khi
yu di'n ra trong lnh vc kinh t nhưng ã  lôi
ó, quan im th ba ca nhng nhà Ch ngha cun m i % qu c
 gia tham gia vi nhiu hình th c
T do Mi vn tha nhn tính vô chính ph  ca
(Khu vc thương mi t do, Liên hip thu h th ng  qu c  t, các ch  th vn hành ng  vì
quan, Th trưng chung,…) và cp  khác
li ích ca mình. Tuy nhiên, trong h th ng 
nhau (song phương, khu vc, toàn c"u,…). Ch
này, quá trình tương tác ln nhau gia các ch
ngha T do ã da vào thc t này  kh#ng
th s( phát trin theo hưng tích cc vi vic
nh cho s phát trin ca xu th hp tác và hi
thành lp nên nhng th ch giúp iu hòa hành nhp qu c  t.
vi ca các ch th ch không phi xung t  như
- Ch ngha T do Mi cng tha nhn s
quan nim ca Ch ngha Hin thc.10 t)n ti c a
h thng qu c
t (International
- T tt c nhng lun im trên, Ch ngh  a
System) nhưng không ánh giá cao vai trò  i  T do ã  ưa ra m t
 vài mô hình khác nhau v
vi QHQT. ơn gin ó ch là mt trong nhng
tng lai th gii. Trong s  các mô hình ưc
yu t bên ngoài có nh hư!ng n QHQT.
nói n nhiu nht, có hai mô hình là mô hình Khác vi Ch  ngha Hin thc, Ch  ngha T Grotius v xã hi qu c
 t và mô hình ca Kant do không chú tr ng %
n cơ cu ca h th ng m  à v c ng   ng )
quc t.11 ây là hai mô hình
ch yu quan tâm n s tương tác gia các ch  theo cách phân chia c a  Martin Wight và gn
th QHQT trong vic hình thành h th ng  và
nhiu vi quan im ca Ch  ngha T do. nh ư!
h ng n nhau bên trong  h thng. Các
Trong mô hình Grotius v xã h i  quc t, vn là
ph"n t hay ơn v ca h th n  g g m ) nhiu loi a ch th và 
qu c gia vn óng vai trò quan
hình ch không phi ch m i + qu c  gia như quan
tr%ng, hình thái quan h g)m c hp tác và nim c a
 Ch ngha Hin thc Mi. Tuy nhiên, xung t
 nhưng hp tác ngày càng tng, lut khi i  vào c
 th, Ch ngha T do cng có
pháp quc t óng vai trò iu chnh QHQT, có
nhng cách lý gii và nhìn nhn khác nhau v
xu hưng xích li g"n nhau gia các tư tư!ng, h th ng 
quc t. Có quan im như c a  Robert
vai trò tng lên ca các th ch qu c  t trong
O, Keohan và Joseph Nye coi h thng như m t 
quá trình tương tác ngày càng tng và t n _______
10 Karent Mingst, Essentials of International Relations, W. _______
W. Norton & Company, New York 1999, p. 90-91
9 Tham kho thêm Hoàng Kh"c Nam, Mt s vn  v
11 Các mô hình mang tên các hc gi kh#i thy nhng ã
khái nim hi nhp quc t, Tp chí Nghiên cu Châu Âu,
c b$ sung b!ng nhiu quan im ca các hc gi hin
s 1 (43), 2002, tr. 17-23 và s 2 (44), 2002, tr. 14-22 i.
H.K. Nam / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học  hi  Nhân ăn, Tập 29, Số 1 (2013) 17-26 25
vic gii quyt các vn  chung,… Trong khi vai trò c a  qu c
 gia trong QHQT. Cho dù vn
ó, trong mô hình ca Kant  v cng )ng  qu c
còn nhng ý kin tranh lun v s thay i vai t, a ch  th và qu c
 gia vn t)n ti nhưng vai trò ca tng loi ch
 th nhưng vic ghi nhn
trò gim áng k, hình thái quan h hp tác s t n ) ti c a  nhiu loi hình ch  th QHQT tng n m c ph thu c  ln nhau trong khi khác nhau ã  phn ánh úng  thc t mi c a  xung t
 gim và ch yu ch là cnh tranh,
QHQT. Chính s gia tng hot ng  c a  các
QHQT ưc iu chnh nhiu b*ng lut l và ch th phi qu c  gia a  ng góp ph"n làm thay chu/n mc, tư tư!ng th ng  nht và vn hóa th
i QHQT và là -c im mi ca QHQT thi gii chung ngày càng ph  bin, t n ) ti các th hin i. ch bên trên qu c
 gia không ch  gii quyt
- Xây dng c s lý lu n
và thc tin cho
các vn  chung mà còn các vn  v công lý
hp tác và h i nh p
trong QHQT như ch ra và phân phi li c a
 ci…12Ngoài ra, sau này,
kh nng hp tác quc t trong môi trưng vô các nhà Ch
 ngha T do Mi còn ưa ra mô chính ph, xung t
 không phi là hình thái
hình mng nhn (Cob-web). ây là mô hình
quan h và thc t duy nht, các yu t quy
ưc xây dng da trên s ph  thuc ln nhau
nh và thúc /y xu ư h ng  h p tác quc t, vai
gia các ch th QHQT. Theo ó, các qu c  gia trò c a  li ích tuyt i
 ... Bên cnh ó, Ch 
và các ch th phi quc gia gn bó ngày càng
ngha T do còn  ra nhiu phương án và cách
ch-t ch( n m c ph thu c  ln nhau n ) g thi
th c thúc /y hp tác và hi nhp qu c  t như
trên nhiu lnh vc. Các mi liên kt này nh*ng
xây dng an ninh tp th, thúc /y t do dân
nht như mng nhn. Trong ó, s thay i  c a 
ch, phát trin kinh t th trưng, lut pháp ch th này (im n i
 ) hoàn toàn s( nh hư!ng
quc t và th ch qu c  t…
n ch th khác và có th lên c h th ng. 
- B sung thêm nhiu yu t có nh hng
Nhìn chung, h thng lý lun ca Ch ngh  a
n s hình thành và vn ng ca QHQT như
T do ph c tp và a dng hơn Ch  ngha Hin tác ng c a  các yu t i  n i  , tính cht a  li
thc. Lý thuyt này không ch xut phát t
ích và a lnh vc ca QHQT, vai trò c a  kinh
nhng lun im ban "u mà còn có s phát
t và s tương tác gia kinh t và chính tr,…
trin thêm qua cuc tranh lun vi Ch ngha Trong ó  á
 ng chú ý là các yu t  tích cc
Hin thc. Không nhng th, Ch ngha T do
thuc v bn cht và nhn th c ch quan c a 
còn có s b sung t nhiu lý thuyt thu c  các con ngưi. Vai trò c a  nhn th c ch  quan con ngành h%c khác c ng nh  ư t nhng thay i  c a  ngưi ã
 ưc ghi nhn như m t  yu t òi h i .
thc ti'n QHQT trong thi hin i. Nhìn
phi tính n trong nghiên c u QHQT. “Vic
chung, Ch ngha T do có nhiu óng góp vào
nghiên c u các cá nhân có thc bên trong các t 
kho tàng lý lun QHQT. Các óng góp chính
ch c có thc làm cho chính tr th gii có m t  này là: b m-t con ngưi.”13
- Phát trin lý lun v ch th QHQT như
- óng góp cho phng pháp lu n và nhn s n i
 lên và vai trò ca các ch th phi quc thc lu n
nghiên cu QHQT như b  sung cp gia, m i
 quan h qua li gia các ch  th này  phân tích trong ư
n c bên cnh các cp 
vi quc gia và t ó là nhng thay i  trong khác, kt hp ch n
 gha duy vt và duy tâm ch _______
12 D%n theo Conway W. Henderson, International Relations _______
– Conflicts and Cooperation at the Turn of the 21st Century,
13 Paul R. Vioti & Mark V, Kaupi, Lý lun Quan h quc t,
Mc Graw-Hill, Singapore 1998, p, 15-20
Hc vin Quan h quc t, Hà Ni 2001, tr. 349 26
H.K. Nam / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học  hi  Nhân ăn, Tập 29, Số 1 (2013) 17-26
quan, phương pháp liên ngành và a ngành - em l i
nim tin v kh n ng thay i 
trong nghiên c u QHQT… Trong ó, có im
QHQT th gii theo hng tích cc hn và l c áng lưu ý là khác 
v i Ch ngha Hin thc,
quan hn. Không ch nim tin, Ch ng  ha T do
Ch ngha T do ã có s gn kt nhiu hơn
còn có nhng óng góp cho an ninh, hp tác và
gia môi trưng trong nưc vi môi trưng
hòa bình mt cách thc ti'n khi  ra nhiu bin
quc t, gia chính sách  i  ni và i  ngoi,
pháp thúc /y hp tác, bo m an ninh và duy gia yu t
 bên trong và bên ngoài, gia chính
trì hòa bình mà trên ã k ra. tr và kinh t…
Liberalism in International Relations:
Main Points of View and Contribution Hoàng Khc Nam*
VNU University of Social Sciences and Humanities
336 Nguyn Trãi, Thanh Xuân, Hanoi, Vietnam
Abstract: There are many theories in international relations. Liberalism is one of the most
prominent theories. From the role of Liberalism, the article presents main points of view of the theory.
The points of view are (Nonstate Actor), role of domestic factors, rationality of actor, diversity of
national interest and multi-field of international relations, ability of interest harmony among states,
role of liberal democracy, role of collective security, role of market ecomomy development,
interdependence, role of international law, role of international institution, ability of cooperation in
anarchy, cooperation as alternative of conflict, development of integration, international system,
different models of world future.
The article also points out the main constributions to study of international relations such as
development of international actor theory, building theoretical base for cooperation and
interdependence in international relations, addition of many factors that affect movement of
international relations, contribution to methodology and epistemology of international relations, to
bring about belief in more positive change of international relations in the world.