Chương 1: Triết học và vai trò của triết học trong đời sống xã hội - Triết học về tự nhiên | Đại học Bách Khoa - Đại học Đà Nẵng

Chương 1: Triết học và vai trò của triết học trong đời sống xã hội - Triết học về tự nhiên | Đại học Bách Khoa - Đại học Đà Nẵng giúp sinh viên tham khảo, ôn luyện và phục vụ nhu cầu học tập của mình cụ thể là có định hướng, ôn tập, nắm vững kiến thức môn học và làm bài tốt trong những bài kiểm tra, bài tiểu luận, bài tập kết thúc học phần, từ đó học tập tốt và có kết quả cao cũng như có thể vận dụng tốt những kiến thức mình đã học

29 15 lượt tải Tải xuống

Chia sẻ Báo cáo tài liệu



CHƯƠNG 1

TRIẾT HỌC VÀ VAI TRÒ CỦA TRIẾT HỌC TRONG ĐỜI SỐNG XÃ

HỘI



I.TRIẾTHỌCVÀVẤNĐỀCƠBẢNCỦATRIẾTHỌC

1. KHÁI LƯỢC VỀ TRIẾT HỌC

a. Nguồn gốc của triết học

Làmộtloạihìnhnhậnthứcđặcthùcủaconngười,tri.th/crađời0c1Phương

ĐôngvàPhươngTâyg8nnhưcùngmộtthờigian(kho1ngt;th.k<VIIIđ.nth.

k<VItr.CN)tạicáctrungtâmvănminhlớncủanhânloạithờiCBđại.Ýthức

tri.th/cxuấthiệnkhôngngẫunhiên,màcónguồngốcthựct.t;tồntạixãhội

vớimộttrìnhđộnhấtđịnhcủasựpháttriểnvănminh,vănhóavàkhoah/c.Con

người,vớikỳv/ngđượcđápứngnhuc8uvềnhậnthứcvàhoạtđộngthựctiễn

củamìnhđãsángtạoranhVngluậnthuy.tchungnhất,cótWnhhê Xthốngph1n

ánhth.giớixungquanhvàth.giớicủachWnhconngười.Tri.th/clàdạngtri

thứcl[luâ Xnxuấthiệnsớmnhấttronglịchsửcácloạihìnhl[luậncủanhânloại.

VớitWnhcáchlàmộthìnhthái[thứcxãhội,tri.th/ccónguồngốcnhậnthứcvà

nguồngốcxãhội.

-Nguồngốcnhậnthức:sựpháttriểncủatưduytr;utượngchophéptr;utượng

hóa,kháiquátnhVngtrithứccụthể,riênglẻthànhhệthốngtrithứcl[luận

chungnhất.

-Nguồngốcxãhội:Tri.th/crađờikhilựclượngs1nxuấtđãđạtđ.nmộttrình

độnhấtđịnh,khilaođộngtrWócđãtr0thànhmộtlĩnhvựcđộclậptáchkhỏilao

độngchântay,khixãhộiđãphânchiathànhgiaicấpbóclộtvàgiaicấpbịbóc

lột.

b. Khái niệm triết học

ThuậtngVtri.th/c(philosophia)cónguồngốct;ti.ngHyLạpφιλοσοφιαcó

nghĩalàyêum.nsựthôngthái(loveofwisdom).

ỞTrunghoa,tri.t gồm3t;ghéplại: thủ(cáitay); cân(cáiriều);哲手斤口

khẩu(cáimiệng),cónghĩalàsựphântWch(bằngl[luận)đểhiểubi.tsâusắcvề

b1nchấtcủađốitượng.

Tri.th/cxuấthiệnt;th.k<VII-VITr.CN0mộtsốnướccónềnvănminhsớm

nhưẤnĐộ,TrungHoa,HyLạp...

Nhìnchung0phươngĐônghayphươngTây,đềucóthểhiểu:

Triết học là hệ thống tri thức lý luận chung nhất về thế giới (về vũ trụ, về con

người, về vị trí và vai trò con người trong thế giới).

VớisựrađờicủaTri.th/cMác-Lênin,triết học là hệ thống quan điểm lí luận

chung nhất về thế giới và vị trí con người trong thế giới đó, là khoa học về

những quy luật vận động, phát triển chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy.

c. Vấn đề đối tượng của triết học trong lịch sử

Đốitượngcủatri.th/cthayđBiquacácthờikỳlịchsửpháttriểncủanó.

-ThờicBđại,tri.th/cchưacóđốitượngriêngcủanó.ỞHyLạpcBđại,tri.t

h/cbaogồmtấtc1cáckhoah/c:siêuhìnhh/c,toánh/c,vậtl[h/c,thiênvăn

h/c,chWnhtrịh/c,đạođứch/c,lôgWch/c,mỹh/c,v.v…Nhàtri.th/cđồngthời

lànhàkhoah/cnóichung.

ỞTrungHoavàẤnĐộcBđại,tưtư0ngtri.th/cnằmtrongcách/cthuy.t

chWnhtrị,đạođức,tôngiáo.

-ThờiTrungcB,tri.th/cbịcoilà“đ8ytớ”củatôngiáo,chỉcónhiệmvụl[gi1i,

chứngminhnhVngtWnđiềutôngiáo.

-Th.k<XVII-XVIII,tri.th/cduyvậtdựatrênkhoah/cthựcnghiệmpháttriển

mạnhmẽvàđấutranhquy.tliệtchốnglạitưtư0ngphongki.nvàgiáođiềutôn

giáo.

Tuynhiêntrongthờikỳnàyngườitavẫncònquanniệm“tri.th/clàkhoah/c

củacáckhoah/c”.

Quanniệmnàytồntạimãichođ.nđ8uth.k<XIX.Hêghenlànhàtri.th/c

cuốicùngcoitri.th/clàmộthệthốnghoànchỉnhcủanhậnthứctrongđómỗi

ngànhkhoah/cchỉlàmộtbộphậnhợpthànhhệthống.

-Sựpháttriểncủacácbộmônkhoah/cđộclậpt;ngbướclàmphás1ntham

v/ngcủatri.th/cmuốnđóngvaitrò“khoah/ccủacáckhoah/c”.

Cuộckhủngho1ngtrongquanniệmvềđốitượngcủatri.th/clàmn1ysinhmột

sốquanđiểmsaitrái.

SựrađờicủaTri.th/cMác-Lêninchấmdứtquanniệmtruyềnthốngcoitri.t

h/clàkhoah/ccủacáckhoah/cđồngthờicũngchốnglạiquanniệmhạthấp

vaitròcủatri.th/cxuốngthànhcôngcụcủatôngiáo,khoah/chayhoạtđộng

thựctiễn.

-Theoquanđiểmtri.th/cMác-Lênin,tri.th/clàmộthìnhthái[thứcxãhội,

trêncơs0gi1iquy.tđúngđắnmốiquanhệgiVavậtchấtvà[thức,nóvạchra

nhVngquyluậtchungnhấtcủatựnhiên,xãhộivàtưduyđểđịnhhướngcho

nhậnthứcvàhoạtđộngthựctiễncủaconngười.

Vấnđềtưcáchkhoah/ccủatri.th/cvàđốitượngcủanóđãgâyranhVngcuộc

tranhluậnkéodàichođ.nhiệnnay.Nhiềuh/cthuy.ttri.th/chiệnđại0

phươngTâymuốnt;bỏquanniệmtruyềnthốngvềtri.th/c,xácđịnhđốitượng

nghiêncứuriêngchomìnhnhưmôt1nhVnghiệntượngtinhth8n,phântWchngV

nghĩa,chúgi1ivănb1n...

Mặcdùvậy,cáichungtrongcách/cthuy.ttri.th/clànghiêncứunhVngvấnđề

chungnhấtcủagiớitựnhiên,củaxãhộivàconngười,mốiquanhệcủacon

người,củatưduyconngườinóiriêngvớith.giới.

d. Triết học - hạt nhân lý luận của thế giới quan

* Thế giới quan

Th.giớiquancónhiềuloạikhácnhau,vềcơb1nngườitathườngchiath.giới

quanlàmbaloại:Thế giới quan thần thoại, thế giới quan tôn giáo, thế giới quan

triết học.

Th.giớiquanlàhệthốngcáctrithức,quanđiểm,tìnhc1m,niềmtin,l[tư0ng

xácđịnhvềth.giớivàvềvịtrWcủaconngười(baohàmc1cánhân,xãhộivà

nhânloại)trongth.giớiđó.Th.giớiquanquyđịnhcácnguyêntắc,tháiđộ,giá

trịtrongđịnhhướngnhậnthứcvàhoạtđộngthựctiễncủaconngười.

Nóimộtcáchngắng/n,thế giới quan là hệ thống quan điểm, quan niệm của

con người về thế giới, về vị trí và vai trò của con người trong thế gới đó. 

* Hạt nhân lý luận của thế giới quan

Nóitri.th/clàhạtnhâncủath.giớiquan,b0i:

- ,b1nthântri.th/cchWnhlàth.giớiquan.Thứ nhất

- ,trongcácth.giớiquankhácnhưth.giớiquancủacáckhoah/ccụThứ hai

thể,th.giớiquancủacácdântộc,haycácthờiđại…tri.th/cbaogiờcũnglà

thànhph8nquantr/ng,đóngvaitròlànhântốcốtlõi.

Thứ ba,vớicácloạith.giớiquantôngiáo,th.giớiquankinhnghiệmhayth.

giớiquanthôngthường…,tri.th/cbaogiờcũngcó1nhhư0ngvàchiphối,dù

cóthểkhôngtựgiác.

Thứ tư,th.giớiquantri.th/cnhưth.nàosẽquyđịnhcácth.giớiquanvàcác

quanniệmkhácnhưth..



Vaitròcủath.giớiquan:

- Thứ nhất,nhVngvấnđềđượctri.th/cđặtravàtìmlờigi1iđáptrướch.tlà

nhVngvấnđềthuộcth.giớiquan.

- Thứ hai,th.giớiquanv;alàk.tqu1củasựnhậnthứcth.giớicủaconngười,

v;ađóngvaitròlăngkWnhquađóconngườixemxét,nhìnnhậnth.giới,định

hướngchocuộcsống,chonhậnthứcvàhoạtđộngthựctiễncủamình.

-Th.giớiquanv;alàk.tqu1củasựnhậnthứcth.giớicủaconngười,v;a

2. Vấn đề cơ bản của triết học

a. Nội dung vấn đề cơ bản của triết học

-Vấnđềcơb1ncủatri.th/clàmốiquanhệgiVatưduyvớitồntại(giVatinh

th8nvớitựnhiên,giVa[thứcvớivậtchất).

Vấnđềnàycóhaimặt:

- (còng/ilàmặtb1nthểluận):tưduycótrướctồntạihaytồntạiMặt thứ nhất

cótrướctưduy([thứccótrướcvậtchấthayvậtchấtcótrước[thức)

- (còng/ilàmặtnhậnthứcluận):tưduycónhậnthứcđượctồntại?Mặt thứ hai

(conngườicónhậnthứcđượcth.giớikhông?)

b. Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm

- Chủ ngh9a duy vật: Chođ.nnay,chủnghĩaduyvậtđãđượcthểhiệndướiba

hìnhthứccơb1n:chủ ngh9a duy vật chất phác, chủ ngh9a duy vật siêu hình và

chủ ngh9a duy vật biện chứng.

+ làk.tqu1nhậnthứccủacácnhàtri.th/cduyvậtChủ ngh9a duy vật chất phác

thờiCBđại.

+ Chủ ngh9a duy vật siêu hìnhlàhìnhthứccơb1nthứhaitronglịchsửcủachủ

nghĩaduyvật,thểhiệnkhárõ0cácnhàtri.th/cth.k<XVđ.nth.k<XVIIIvà

điểnhìnhlà0th.k<thứXVII,XVIII.

+ làhìnhthứccơb1nthứbacủachủnghĩaduyChủ ngh9a duy vật biện chứng

vật,doC.MácvàPh.ĂngghenxâydựngvàonhVngnăm40củath.k<XIX,sau

đóđượcV.I.Lêninpháttriển.

- :Chủnghĩaduytâmgồmcóhaiphái:Chủ ngh9a duy tâm chủ ngh9a duy tâm

chủ quan và chủ ngh9a duy tâm khách quan.

+ th;anhậntWnhthứnhấtcủa .Chủ ngh9a duy tâm chủ quan ý thức con người

Trongkhiphủnhậnsựtồntạikháchquancủahiệnthực,chủnghĩaduytâmchủ

quankhˆngđịnhm/isựvật,hiệntượngchỉlàphứchợpcủanhVngc1mgiác.

+ cũngth;anhậntWnhthứnhấtcủa[thứcnhưngChủ ngh9a duy tâm khách quan

coiđólà cótrướcvàtồntạiđộclậpvớiconngười.là thứ tinh thần khách quan

c. Thuyết có thể biết (Thuyết Khả tri) và thuyết không thể biết (Thuyết Bất

khả tri)

-H/cthuy.ttri.th/ckhˆngđịnhkh1năngnhậnthứccủaconngườiđượcg/i

là (Gnosticism,Thuy.tcóthểbi.t).thuyết Khả tri

-H/cthuy.ttri.th/cphủnhậnkh1năngnhậnthứccủaconngườiđượcg/i

là .thuyết không thể biết (thuyết bất khả tri)

3. Biện chứng và siêu hình

a. Khái niệm biện chứng và siêu hình trong lịch sử

Tronglịchsửtri.th/c,ngoàisựđốilậptrongviệcgi1iquy.tvấnđềcơb1ncủa

tri.th/c,còncósựđốilậpgiVahaiphươngphápxemxétth.giới:phươngpháp

biệnchứngvàphươngphápsiêuhình.

Phương pháp siêu hình là phương pháp xem xét sự vật trong sự cô lập tách rời

giữa các mặt, các bộ phận của sự vật, giữa sự vật này với sự vậtkhác.Nó

khôngnhìnthấymốiliênhệgiVacácmặt,cácsựvậtấy.Nóchỉxemxétsựvật

trongtrạngtháitĩnh,màkhôngthấysựvậnđộng,pháttriểncủasựvậthiện

tượng.

Phương pháp biện chứngkhôngchỉthấynhVngsựvậtcábiệt,màcònnhìnthấy

mốiliênhệràngbuộc,phụthuộclẫnnhau,tácđộng, chuyển hóa lẫn nhau của

tất cả các mặt bên trong sự vật và giữa các sựvậtkhácnhau.Nókhôngchỉnhìn

thấytrạngtháitĩnhmàcònnhìnthấy quá trình vận động, phát triển của sự vật.

Nó không chỉ nhìn thấy sự tồn tạimàc1sựrađờivàsựtiêuvongcủasựvật.Nó

xemxétsựvậnđộng,pháttriểncủasựvật,hiệntượngt;sựthayđBivềlượng

đ.nsựthayđBi về chất; đó là sự tự thân vận động, tự thân phát triển, do mâu

thuẫn bêntrongcủasựvật,hiệntượng.

b. Các hình thức của phép biện chứng trong lịch sử

Cùngvớisựpháttriểncủatưduyconngười,phươngphápbiệnchứngđãtr1i

quabagiaiđoạnpháttriển,đượcthểhiệntrongtri.th/cvớibahìnhthứclịchsử

củanó:

Phép biện chứng tự phát, đãthấyđượccácsựvật,hiệntượngcủavũtrụvận

độngtrongsựsinhthành,bi.nhóavôcùngvôtận.

Phép biện chứng duy tâm, thấyđượcmốiliênhệphBbi.nvàsựpháttriểncủa

sựvậtnhưngtấtc1chỉlàsựph1nánhcủa[niệm.

Phép biện chứng duy vật, thấyđược mốiliênhệphBbi.nvàsựpháttriểncủasự

vật,hiệntượnglàmộtquátrìnhdiễnratheoquyluậtkháchquan,vàth.giớilà

vôcùng,vôtận.

II. TRIẾT HỌC MÁC - LÊNIN VÀ VAI TRÒ CỦA TRIẾT HỌC MÁC -

LÊNIN TRONG ĐỜI SỐNG XÃ HỘI

1. Sự ra đời và phát triển của triết học Mác - Lênin

a. Những điều kiện lịch sử của sự ra đời triết học Mác

Sựxuấthiệntri.th/cMáclàmộtcuộccáchmạngvĩđạitronglịchsửtri.th/c.

Đólàk.tqu1tấty.ucủasựpháttriểnlịchsửtưtư0ngtri.th/cvàkhoah/ccủa

nhânloại,trongsựphụthuộcvàonhVngđiềukiệnkinht.-xãhội,màtrựcti.p

làthựctiễnđấutranhgiaicấpcủagiaicấpvôs1nvớigiaicấptưs1n.Đócũnglà

k.tqu1củasựthốngnhấtgiVađiềukiệnkháchquanvànhântốchủquancủa

C.MácvàPh.Ăngghen.

* Điều kiện kinh tế - xã hội

-Sựcủngcốvàpháttriểncủaphươngthứcs1nxuấttưb1nchủnghĩatrongđiều

kiệncáchmạngcôngnghiệp.

-Sựxuấthiệncủagiaicấpvôs1ntrênvũđàilịchsửvớitWnhcáchmộtlựclượng

chWnhtrị-xãhộiđộclậplànhântốchWnhtrị-xãhộiquantr/ngchosựrađời

tri.th/cMác.

-Thựctiễncáchmạngcủagiaicấpvôs1nlàcơs0chủy.unhấtchosựrađời

tri.th/cMác.

* Nguồn gốc lý luận và tiền đề khoa học tự nhiên

-Nguồngốcl[luận

+Tri.th/ccBđiểnĐức

+Sựhìnhthànhtưtư0ngtri.th/c0C.MácvàPh.Ăngghendiễnratrongsựtác

độnglẫnnhauvàthâmnhậpvàonhauvớinhVngtưtư0ng,l[luậnvềkinht.và

chWnhtrị-xãhội.

-Tiềnđềkhoah/ctựnhiên

ChủnghĩaduyvậtbiệnchứngcủaMáclàk.tqu1củasựtBngk.tnhVngthành

tựutưtư0ngcủanhânloại,đượcchứngminhvàpháttriểndựatrênnhVngk.t

luậnmớinhấtcủakhoah/ctựnhiên,trongđócó3phátminhquantr/ngnhất:

+Địnhluậtb1otoànvàchuyểnhóanănglượng.Đâylàcơs0khoah/cđểkhˆng

địnhrằngvậtchấtvàvậnđộngcủavậtchấtkhôngthểdoaisángtạoravàkhông

thểbịtiêudiệt.Chúngchỉchuyểnhóat;dạngnàysangdạngkhác,hìnhthức

nàysanghìnhthứckhácmàthôi.

+Thuy.tti.nhóa của Đắcuynh. H/cthuy.tvề sựti.n hóacác giống loài

củaDarwin,nhàsinhh/cAnhlàcơs0khoah/ccủaquanđiểmduyvậtvềsựra

vàpháttriểncủasựsống,củaloàingườivà[thứcconngười.

+H/cthuy.tvềcấutạot.bào.H/cthuy.tnàylàcơs0khoah/cđểkhˆngđịnh

sựthốngnhấtvềcấutạocơthểcủagiớisinhvật;chúngcónguồngốct;t.bào

màpháttriểnlên.

-Nhântốchủquantrongsựhìnhthànhtri.th/cMác

+C.Mác(KarlMarx,05/05/1818-14/03/1883)

+Ph.Ăngghen(FriedrichEngels,28/11/1820-05/08/1895)

b. Những thời kỳ chủ yếu trong sự hình thành và phát triển của Triết học

Mác

-Thờikỳhìnhthànhtưtư0ngtri.th/cvớibướcquáđột;chủnghĩaduytâmvà

dânchủcáchmạngsangchủnghĩaduyvậtvàchủnghĩacộngs1n(1841-1844)

-ThờikỳđềxuấtnhVngnguyênl[tri.th/cduyvậtbiệnchứngvàduyvậtlịch

sử

-ThờikỳC.MácvàPh.ĂngghenbBsungvàpháttriểntoàndiệnl[luậntri.th/c

(1848-1895)

c. Thực chất và ý nghĩa cuộc cách mạng trong triết học do C.Mác và

Ph.Ăngghen thực hiện

-C.MácvàPh.Ăngghen,đãkhắcphụctWnhchấttrựcquan,siêuhìnhcủachủ

nghĩaduyvậtcũvàkhắcphụctWnhchấtduytâm,th8nbWcủaphépbiệnchứng

duytâm,sángtạoramộtchủnghĩaduyvậttri.th/choànbị,đólàchủnghĩa

duyvậtbiệnchứng.

-C.MácvàPh.Ăngghenđãvậndụngvàm0rộngquanđiểmduyvậtbiệnchứng

vàonghiêncứulịchsửxãhội,sángtạorachủnghĩaduyvậtlịchsử-nộidung

chủy.ucủabướcngoặtcáchmạngtrongtri.th/c.

-C.MácvàPh.ĂngghenđãbBsungnhVngđặctWnhmớivàotri.th/c,sángtạo

ramộttri.th/cchânchWnhkhoah/c-tri.th/cduyvậtbiệnchứng.

d. Giai đoạn Lênin trong sự phát triển Triết học Mác

-VlađimirIlichLênin(22/04/1870-21/01/1924)

-Hoànc1nhlịchsửV.I.LêninpháttriểnTri.th/cMác

-V.I.Lênintr0thànhngườik.tụctrungthànhvàpháttriểnsángtạochủnghĩa

Mácvàtri.th/cMáctrongthờiđạimới-thờiđạiđ.quốcchủnghĩavàquáđộ

lênchủnghĩaxãhội.

-Thờikỳ1893-1907,V.I.Lêninb1ovệvàpháttriểntri.th/cMácvàchuẩnbị

thànhlậpđ1ngmácxWt0Ngahướngtớicuộccáchmạngdânchủtưs1nl8nthứ

nhất.

-T;1907-1917làthờikỳV.I.Lêninpháttriểntoàndiệntri.th/cMácvàlãnh

đạophongtràocôngnhânNga,chuẩnbịchocáchmạngxãhộichủnghĩa.

-T;1917-1924làthờikỳLênintBngk.tkinhnghiệmthựctiễncáchmạng,bB

sung,hoànthiệntri.th/cMác,gắnliềnvớiviệcnghiêncứucácvấnđềxây

dựngchủnghĩaxãhội.

-Thờikỳt;1924đ.nnay,tri.th/cMác-Lêninti.ptụcđượccácĐ1ngCộng

s1nvàcôngnhânbBsung,pháttriển

2. Đối tượng và chức năng của triết học Mác - Lênin

a. Khái niệm triết học Mác - Lênin

Tri.th/cMác-Lêninlàhệthốngquanđiểmduyvậtbiệnchứngvềtựnhiên,xã

hộivàtưduy-th.giớiquanvàphươngphápluậnkhoah/c,cáchmạngcủagiai

cấpcôngnhân,nhândânlaođộngvàcáclựclượngxãhộiti.nbộtrongnhận

thứcvàc1itạoth.giới.

b. Đối tượng của triết học Mác - Lênin

Vớitưcáchlàmộthìnhtháipháttriểncaocủatưtư0ngtri.th/cnhânloại,đối

tượngnghiêncứucủatri.th/cMác-Lênintấty.uv;acósựđồngnhất,v;acó

sựkhácbiệtsovớiđốitượngnghiêncứucủacáchệthốngtri.th/ckháctrong

lịchsử.

Vớitri.th/cMác-Lêninthìđối tượng của triết học và đối tượng của các khoa

học cụ thể đã được phân biệt rõ ràng.Cáckhoah/ccụthểnghiêncứunhVng

quyluậttrongcáclĩnhvựcriêngbiệtvềtựnhiên,xãhộihoặctưduy.Tri.th/c

nghiêncứunhVngquyluậtchungnhất,tácđộngtrongc1balĩnhvựcnày.

c. Chức năng của triết học Mác - Lênin

-Chứcnăngth.giớiquan

-Chứcnăngphươngphápluận

3. Vai trò của triết học Mác - Lênin trong đời sống xã hội và trong sự

nghiệp đổi mới ở Việt Nam hiện nay

- Tri.th/cMác-Lêninlàth.giớiquan,phươngphápluậnkhoah/cvàcách

mạngchoconngườitrongnhậnthứcvàthựctiễn

-Tri.th/cMác-Lêninlàcơs0th.giớiquanvàphươngphápluậnkhoah/cvà

cáchmạngđểphântWchxuhướngpháttriểncủaxãhộitrongđiềukiệncuộc

cáchmạngkhoah/cvàcôngnghệhiệnđạipháttriểnmạnhmẽ.

-Tri.th/cMác-Lêninlàcơs0l[luậnkhoah/ccủacôngcuộcxâydựngchủ

nghĩaxãhộitrênth.giớivàsựnghiệpđBimớitheođịnhhướngxãhộichủ

nghĩa0ViệtNam.

CHƯƠNG2

CHỦNGHĨADUYVẬTBIỆNCHỨNG

I. VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC

1. Vật chất và các hình thức tồn tại của vật chất

a. Quan niệm của chủ nghĩa duy tâm và chủ nghĩa duy vật trước C.Mác về

phạm trù vật chất

-Chủnghĩaduytâm:phủnhậnvậtchấtvớitWnhcáchlàthựctạikháchquan.

Chorằngth.giớivậtchấtlàtạovậtcủaThượngđ.,hoặclà“sựk.thợp”nhVng

c1mgiáccủaconngười.

-ChủnghĩaduyvậtcBđại:đồngnhấtvậtchấtvớinhVngdạngtồntạicụthểcủa

vậtchất:

+Talét(Thales):nước

+Anaximen(Anaximenus):KhôngkhW

+HêraclWt(Heraclitus):Lửa

+Anaximanđrơchorằng,thựcthểcủath.giớilàmộtb1nnguyênkhôngxác

địnhđượcvềmặtchấtvàvôtậnvềmặtlượng.

+LơxWpvàĐêmôcrWt:Nguyêntử.Cácôngcoiđâyph8ntửcựckỳnhỏ,cứng,

truyệtđốikhôngthâmnhậpđược,khôngquansátđượcvànóichungkhôngc1m

giácđược,chỉcóthểnhậnbi.tnhờtưduy.ĐêmôcrWthìnhdungnguyêntửcó

nhiềuloại,sựk.thợphoặctáchrờigiVachúngtheocáctrậttựkhácnhaucủa

khônggiansẽtạonêntoànbộth.giới.

+Tri.th/cẤnĐộ:Đất,nước,lửa,gió

+Thuy.tÂmdương-Ngũhành:Kim-Mộc-Thủy-Hỏa-ThB.

-Chủnghĩaduyvậtth.k<XVII-XVIIIđồngnhấtvậtchấtvớinguyêntửvà

khốilượng.

Tóm lại, cácnhàtri.th/ctrướcMácđềukhôngtr1lờiđượccâuhỏi,b1nchất

củath.giớilàgì?Màh/lạiđivàonghiêncứu,tìmhiểucấutạocủavậtchất.Do

vậy,h/đãkhˆngđịnh,vậtchấtlàcáibấtbi.n,cáicụthểnàođó.Quanniệmnày

đãtồntạisuốtnhiềuth.k<tronglịchsửtri.th/cnóiriêng,trongnhậnthứccủa

conngườinóichung.

b. Cuộc cách mạng trong khoa học tự nhiên cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX

và sự phá sản của các quan điểm duy vật siêu hình về vật chất

Cuốith.k<XIXđ8uth.k<XXxuấthiệnmộtloạtphátminhkhoah/clớnnhư:

+Năm1895 (1845–1923)pháthiệnra ,mộtloạiW.Conrad Roentgen tia X

sóngđiệnt;cóbướcsóngt;0,01đ.n100.10 cm.

-8

+Năm1896 (1852-1908) pháthiệnrahiệntượngAntoine Henri Becquerel

phóngxạtrongchấturaniumvàsauđó  (1867-1934) ti.ptụcphátMarie Curie

triển(1901) Vớipháthiệnnày,ngườitahiểurarằngquanniệmvềsựbấtbi.n.

củanguyêntửlàkhôngchWnhxác.

+Năm1897 (1856–1940) pháthiệnrađiệntửvàchứngSir Joseph Thomson

minhđượcrằngđiệntửlàmộttrongnhVngthànhph8ncấutạonênnguyêntử.

Nhờphátminhnày,l8nđ8utiêntrongkhoah/csựtồntạicủanguyêntửđược

chứngminh.

+Năm1901 nhàbách/cngườiĐứcđã chứngminhđượckhốilượngKaufman,

củađiệntửkhôngph1ilàkhốilượngtĩnhmànósẽthayđBitheotốcđộvận

độngcủađiệntử.

+Năm1905 (1879-1955)đãphátminhrathuy.ttươngđốihẹpAlbert Eisntein

(E=mc )lànềnt1ngchosựpháttriểnnănglượngnguyêntửvàlàmộttrong

nhVngcơs0khoah/ccủacácl[thuy.thiệnđạivềvũtrụ.

Cácphátminhkhoah/cnàymanglạinhiều[nghĩatrongsựpháttriểncủatư

duynhânnhânloại,nhưngđồngthờinócũnggâyracuộckhủngho1ngvềth.

giớiquanchonhiềunhàtri.th/cvàvậtl[h/cthờibấygiờ.Mộtsốcácnhàvật

l[h/cgi1ithWchmộtcáchduytâmcáchiệntượngvậtl[: .vật chất tiêu tan mất

Cácnhàtri.th/cduytâmchủquanđãlợidụngquanđiểmnàyđểtấncông,phủ

nhậnvậtchấtvàchủnghĩaduyvật.TìnhhìnhđóđòihỏiLêninph1iđấutranh

b1ovệvàpháttriểnchủnghĩaduyvật.

c. Quan niệm của triết học Mác - Lênin về vật chất

C.MácvàPh.Ăngghenchorằng,vậtchấtlàcáitồntạikháchquan,độclậpvới

[thứcconngười.Th.giớivậtchấtluônluônvậnđộng,bi.nđBikhôngng;ng,

0đâucóvậtchấtlàcóvậnđộngvàvậnđộngkhôngng;ng.

Định nghĩa của V.I. Lênin về vật chất; nội dung và ý nghĩa.

Định nghĩa

K.th;atưtư0ngcủaC.MácvàPh.Ăngghen,trêncơs0kháiquátnhVngthành

tựumớinhấtcủakhoah/ctựnhiêncuốith.k<XIX,đ8uth.k<XXvềmặttri.t

h/c,trêncơs0phêphánnhVngquanđiểmduytâmvàsiêuhìnhvềvậtchất,V.I.

Lêninđãđưarađịnhnghĩavậtchấtnhưsau:

“Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem

lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp

lại, phản ánh và không lệ thuộc vào cảm giác”.

Những nội dung cơ bản

- Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan....

Phạmtrùvậtchấtlàphạmtrùkháiquátnhất,rộngnhấtcủal[luậnnhậnthức.

Dođó:

+Phạmtrùvậtchấtph1iđượcxemxétdướigócđộtri.th/cchứkhôngph1i

dướigócđộcủacáckhoah/ccụthể.Điềunàysẽgiúpchúngtatránhđượcsai

l8mkhiđồngnhấtphạmtrùvậtchấttrongtri.th/cvớicáckháiniệmvậtchất

thườngdùngtrongcáckhoah/ccụthểhoặcđờisốnghàngngày.

+Chúngtakhôngthểđịnhnghĩaphạmtrùvậtchấttheophươngphápthông

thường.Vềmặtnhậnthứcluận,theoV.I.Lênin,chỉcóthểđịnhnghĩaphạmtrù

vậtchấttrongmốiquanhệđốilậpvớinó,đólàphạmtrù[thức.

-“Thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác”

Điềunàykhˆngđịnhvớichúngtarằng,vậtchấtlàcáicótrước,c1mgiác([

thức)làcáicósau,vậtchấtlàcáiđóngvaitròquy.tđịnhđ.nnguồngốcvànội

dungkháchquancủa[thức.B0ivì,thựctạikhácquan(vậtchấtlàthựctại

kháchquan)đưalạic1mgiácchoconngườichứkhôngph1ic1mgiác([thức)

sinhrathựctạikháchquan.Đ.nđâyđịnhnghĩavậtchấtcủaV.I.Lêninđãgi1i

quy.tđượcmặtthứnhấtvấnđềcơb1ncủatri.th/ctrênlậptrườngcủachủ

nghĩaduyvậtbiệnchứng.

- “Thực tại khách quan được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản

ánh và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”

Điềunàyđãkhˆngđịnhrằng,conngườicókh1năngnhậnthứcđượcth.giới

hiệnthựckháchquan.Đ.nđâyđịnhnghĩavậtchấtcủaV.I.Lêninti.ptụcgi1i

quy.tđượcmặtthứhaitrongvấnđềcơb1ncủatri.th/ctrênlậptrườngcủachủ

nghĩaduyvậtbiệnchứng.Điềunàychứngminhrằng:

+Vậtchấtkhôngtồntạimộtcáchvôhình,th8nbWmàtồntạimộtcáchhiện

thực,đượcbiểuhiệndướicácdạngsựvật,hiệntượngcụthểmàgiácquancủa

chúngtacóthểnhậnbi.tmộtcáchtrựcti.phaygiánti.p.Dođó,vềnguyêntắc

khôngcóđốitượngvậtchấtkhôngthểnhậnthứcđược,màchỉcónhVngđối

tượngvậtchấtchưathểnhậnthứcđượcmàthôi.

+Nguồngốccủac1mgiáclàt;th.giớibênngoài,khisựvậttácđộngvàogiác

quancủaconngườithìconngườicóc1mgiácvềchúng.Bằngcácphươngpháp

nhậnthứckhácnhau(chéplại,chụplại,ph1nánh)conngườicóthểnhậnthức

đượcth.giớivậtchất.

Như vậy,địnhnghĩavậtchấtcủaV.I.Lêninđãbácbỏthuy.tkhôngthểbi.t,

đồngthờichỉrarằng,vậtchấtph1iđượchiểulàtấtc1nhVnggìtồntạikhách

quanbênngoài[thức,bấtkểsựtồntạiấyconngườiđãnhậnthứcđượchay

chưanhậnthứcđược.

Ý nghĩa định nghĩa vật chất của V.I. Lênin

-ĐịnhnghĩavậtchấtcủaV.I.Lêninđãgi1iquy.tmộtcáchđúngđắnvấnđềcơ

b1ncủatri.th/ctrênlậptrườngcủachủnghĩaduyvậtbiệnchứng,đồngthờiđã

khắcphụcđượctWnhtrựcquan,siêuhình,máymóctrongquanniệmvềvậtchất

củachủnghĩaduyvậttrướcMác,chốnglạichủnghĩaduytâmvàthuy.tkhông

thểbi.t.

-ĐịnhnghĩavậtchấtcủaV.I.Lêninlàcơs0th.giớiquankhoah/cvàphương

phápluậnđúngđắnchocácnhàkhoah/ctrongnghiêncứuth.giớivậtchất,

địnhhướngvàcBvũh/0kh1năngnhậnthứccủaconngười,ti.ptụcđisâuvào

khámphánhVngthuộctWnhmớicủath.giớivậtchất,tìmki.mcácdạnghoặc

cáchìnhthứcmớicủavậtthểtrongth.giới.

-Địnhnghĩacònlàcơs0khoah/cchoviệcxâydựngquanđiểmduyvậtbiện

chứngtronglĩnhvựcxãhội,đólàchủnghĩaduyvậtlịchsử.

d. Các hình thức tồn tại của vật chất

Vận động

- Vận động là mọi biến đổi nói chung, chưa nói lên khuynh hướng cụ thể: đi lên

hay đi xuống, tiến bộ hay lạc hậu

- Vận động là phương thức tồn tại của vật chất

+Theoquanđiểmcủachủnghĩaduyvậtbiệnchứngthìvậnđộnglàphương

thứctồntạicủavậtchất.Bấtcứ0đâuvàbấtcứlúcnàocũngkhôngcóvàkhông

thểcódạngvậtchấtnàotồntạimàkhôngvậnđộng.

+Vậtchấtchỉcóthểtồntạitrongvậnđộng,bằngcáchvậnđộng,khôngthểcó

vậtchấtkhôngvậnđộng,cũngnhưkhôngthểcóvậnđộngngoàivậtchất.

+CácthuộctWnhcủavậtchấtchỉbiểuhiệnthôngquavậnđộng.

- Vận động là thuộc tính cố hữu của vật chất

+Vậnđộnglàcáivốncócủavậtchất,gắnliềnvớivậtchất,khôngdoaisinhra

vàkhôngbaogiờbịtiêudiệt.

+Vậnđộngđượcb1otoànc1vềlượngvàvềchất.

Các hình thức vận động của vật chất.

- làsựdichuyểnvịtrWcủacácvậtthểtrongkhônggian.Vận động cơ giới

- (thayđBitrạngtháivậtl[)làvậnđộngcủaphântử,củacácVận động vật lý

hạtcơb1n,vậnđộngcủanhiệt,ánhsáng,điện,trường,âmthanh.

- (thayđBitrạngtháihóah/c)làsựvậnđộngcủacácnguyênVận động hóa học

tử;sựhóahợpvàphângi1icủacácchất.

- vậnđộngcủacáccơthểsốngnhưsựtraođBichất,đồngVận động sinh học:

hóa,dịhóa,sựtăngtrư0ng,sinhs1n,ti.nhóa.

- m/ihoạtđộngxãhộicủaconngười;sựthayth.cáchìnhVận động xã hội:

tháikinht.-xãhộit;thấpđ.ncao.

Vận động và đứng im:

Vậnđộnglàtuyệtđối,đứngimlàtươngđốivì:

-Đứng im là trạng thái ổn định về chất của sự vật, hiện tượng trong những mối

quan hệ và điều kiện cụ thể,làhìnhthứcbiểuhiệnsựtồntạithựcsựcủacácsự

vật,hiệntượngvàlàđiềukiệnchosựvậnđộngchuyểnhoácủavậtchất.

-Đứngimchỉx1ytrongmộthìnhthứcvậnđộngnhấtđịnh(vậnđộngcơgiới).

-Đứngimlàmộttrạngtháivậnđộng(vậnđộngtrongthăngbằng).

Không gian và thời gian

-Quanđiểmsiêuhìnhcoikhônggianlàmộtcáihòmrỗngtrongđóchứavật

chất.Cókhônggianvàthờigiankhôngcóvậtchất.Cósựvật,hiệntượngkhông

tồntạitrongkhônggianvàthờigian.

-Quan điểm duy vật biện chứng:

+KhônggianvàthờigianlànhVnghìnhthứctồntạicủavậtchất,gắnliềnvới

sựvậnđộngcủavậtchất.

+Khôngcókhônggianvàthờigiankhôngcóvậtchấtcũngnhưkhôngthểcósự

vật,hiệntượngtồntạingoàikhônggianvàthờigian.

+Khônggianvôtận.Thờigiankhôngcókh0iđ8uvàk.tthúc.

+Khônggiancó3chiều.Thờigiancómộtchiều.

+KhônggianvàthờigiancótWnhtươngđối.

e. Tính thống nhất vật chất của thế giới

- Tồn tại của thế giới là tiền đề cho sự thống nhất của thế giới:

Th.giớiquanhtatồntại,nhưnghìnhthứctồntạicủath.giớilàh.tsứcđadạng.

Vìth.,tồntạicủath.giớilàtiềnđềchosựthốngnhấtcủath.giới.

-Th.giớithốngnhất0tWnhvậtchấtcủanó.Điềunàychothấy:

+Chỉcómộtth.giớiduynhấtlàth.giớivậtchất,vậtchấtlàcáicótrước,tồn

tạikháchquanđộclậpvới[thứcconngười.

+M/itồntạicủath.giớiđềucómốiliênhệkháchquan,biểuhiện0chỗchúng

đềulànhVngdạngcụthểcủavậtchất,lànhVngk.tcấuvậtchất,cónguồngốc

vậtchất,dovậtchấtsinhravàcùngchịusựchiphốicủaquyluậtkháchquan,

phBbi.ncủath.giớivậtchất.

+Th.giớivậtchấttồntạivĩnhviễn,vôtận,vôhạn,khôngđượcsinhravàcũng

khôngbịmấtđi.

Nhưvậy,trongth.giớikhôngcógìkháchơnlàvậtchấtđangvậnđộng.Tinh

th8n,[thứcchỉcótrongđ8uócconngườivàlàthuộctWnhcủamộtdạngvật

chấtcótBchứccao(bộóc).Khôngcóbằngchứngvềth.giớitinhth8ntồntại

bênngoàith.giớivậtchất.

Cáchìnhthức,cácdạngtồntạicủavậtchấtvàvậnđộngcóthểchuyểnhóalẫn

nhautrongnhVngđiềukiệnnhấtđịnh.

VậtchấtvậnđộngtuântheonhVngquyluậtnhấtđịnh.CónhVngquyluậtriêng

chiphốimộtlĩnhvựccụthể.CónhVngquyluậtphBbi.nchiphốitấtc1sựvật,

hiệntượngtrongtựnhiên,xãhộivàtưduy.

2. Nguồn gốc, bản chất và kết cấu của ý thức

a. Nguồn gốc của ý thức

Córấtnhiềukhoah/cchuyênsâuvàkhoah/cliênngànhnghiêncứuvề[thức

vànhVngvấnđềliênquanđ.n[thứccủaconngười. Chođ.nnaythì vấnđề

nguồngốc,b1nchấtcủa[thứclàmộtvấnđềh.tsứcphứctạpcủakhoah/cnói

chungvàcủatri.th/cnóiriêng.Đâylàvấnđềtrungtâmcủacuộcđấutranh

giVachủnghĩaduyvậtvàchủnghĩaduytâmtronglịchsửtri.th/c.Trêncơs0

củanhVngthànhtựutri.th/cduyvật,củakhoah/c,củathựctiễnxãhộitri.t

h/cMác-Lêninđãchochúngtanhậnthứcrõđượcvềnguồngốcvàb1nchấtcủa

[thức.

* Quan điển triết học ngoài mácxít về ý thức

-Quan điểm của chủ ngh9a duy tâm

+ Duy tâm khách quan:tìmnguồngốccủa[thứct;mộtlựclượngsiêutựnhiên

(Ýniệm,[niệmtuyệtđối).

- :[thứclàcáivốncócủaconngười,khôngdoth8nthánhDuy tâm chủ quan

bancho,cũngkhôngph1ilàsựph1nánhth.giớibênngoài.

- CácnhàduyvậtsiêuhìnhđãQuan điểm của chủ nghãi duy vật siêu hình:

đồngnhất[thứcvớivậtchất.H/coi[thứccũngchỉlàmộtdạngvậtchấtđặc

biệt,dovậtchấts1nsinhra.

- Quan điểm duy vật biện chứng về ý thức

Chủnghĩaduyvậtbiệnchứngchorằng,sựhìnhthànhvàpháttriểncủa[thức

chWnhlàk.tqu1củaquátrìnhti.nhóalâudàicủagiớitựnhiênvàxãhội.

Nguồn gốc tự nhiên:

Chủnghĩaduyvậtbiệnchứngkhˆngđịnhrằng:[thứclàthuộctWnh(thuộctWnh

ph1nánh)củamộtdạngvậtchấtcótBchứccaolàbộócconngười.

Bộóclàcơquanvậtchấtcủa[thức.Nhưngtạisaobộócconngườilạicóthể

sinhra[thức,làmốiliênhệvậtchấtvớith.giớikháchquan.ChWnhmốiliênhệ

vậtchấtnàyđãhìnhthànhnênquátrìnhph1nánhth.giớivậtchấtvàobộóc

conngười.

+Ph1nánhlàthuộctWnhphBbi.ntrongm/idạngvậtchất.Ph1nánhlànănglực

giVlại,táitạonhVngđặcđiểmcủamộthệthốngvậtchấtkháctrongquátrình

tácđộngqualạigiVachúng.K.tqu1củasựph1nánhphụthuộcvàovậttác

độngvàvậtnhậntácđộng,vàvậtnhậntácđộngbaogiờcũngmangthôngtin

củavậttácđộng.

+ThuộctWnhph1nánhcủavậtchấtcóquátrìnhpháttriểnlâudàit;thấpđ.n

cao,t;đơngi1nđ.nphứctạp,t;chưahoànthiệnđ.nngàycànghoànthiệnhơn.

Hìnhthứcph1nánhđơngi1nnhất,đặctrưngchogiớitựnhiênvôsinhlàph1n

ánhvậtl[,hoáh/c.CáchìnhthứcnàycótWnhchấtthụđộng,chưacósựđịnh

hướng,chưacósựlựach/n.

Hìnhthứcph1nánhsinhh/cđặctrưngchochogiớitựnhiênsống,làsựphát

triểnmớivềchấttronghìnhthứcph1nánhcủavậtchất.

Hìnhthứcph1nánhcủacáthểsốngđơngi1nnhấtlàtWnhkWchthWch,làsựtr1lời

củacơthểđốivớinhVngtácđộngcủamôitrường.

Hìnhthứcph1nánhti.ptheocủacácđộngvậtchưacóhệth8nkinh,làtWnhc1m

ứng,tWnhnhạyc1mđốivớisựthayđBicủamôitrường.

Hìnhthứcph1nánhcủacácđộngvậtcóhệth8nkinhlàcácph1nxạ

Hìnhthứcph1nánh0độngvậtbậccaokhicóhệth8nkinhtrungươngxuấthiện

làtâml[.Tâml[độngvậtchưaph1ilà[thức,nómớichỉlàsựph1nánhcótWnh

chấtb1nnăngdonhuc8utrựcti.pcủasinhl[cơthểvàdoquyluậtsinhh/cchi

phối.

Ýthứcchỉn1ysinh0tronggiaiđoạnpháttriểncaocủath.giớivậtchấtcùng

vớisựxuấthiệnconngười.Ýthứclà[thứccủaconngười,nằmtrongcon

người,khôngthểtáchrờiconngười.

Nộidung của[thứclàthôngtinvềth.giớibênngoài[thứclàsựph1nánhth.

giớibênngoàivàođ8uócconngười.

Bộóccủaconngườilàcơquanph1nánh,nhưngchỉvớiriêngbộócthìchưathể

có[thức.Khôngcósựtácđộngcủath.giớibênngoàilêngiácquanvàquađó

lênbộócthìhoạtđộng[thứckhôngthểx1yra.

Như vậy,bộóccùngvớith.giớibênngoàitácđộnglênbộóc,đólànguồngốc

tựnhiêncủa[thức.

Nguồn gốc xã hội:

Đểcho[thứcrađời,nguồngốctựnhiênlàrấtquantr/ng,khôngthểthi.u

được,nhưngchưađủ,điềukiệnquy.tđịnhchosựrađờicủa[thứclànguồn

gốcxãhội,đóchWnhlà và .lao động ngôn ngữ

Vai trò của lao động đối với việc hình thành và phát triển ý thức:

Laođộnglàđiềukiệnđ8utiênvàchủy.uđểconngườitồntại,làhoạtđộng

mangtWnhđặcthùcủaconngười,làmchoconngườikhácvớicácloàiđộngvật

khác.

+Tronglaođộngconngườiđãbi.tch.tạoracáccôngcụlaođộngvàsửdụng

cáccôngcụđóđểc1itạocủac1ivậtchất.

+LaođộnglàhoạtđộngcótWnhmụcđWch,tácđộngvàoth.giớikháchquan

nhằmtho1mãnnhuc8ucủaconngười.Dođó,[thứcconngườiph1nánhmột

cáchtWchcực,chủđộngvàsángtạo.Nhưvậy,khôngph1ingẫunhiênmàth.

giớikháchquantácđộngvàobộócconngườiđểconngườicó[thức,màtrái

lạiconngườicó[thứcchWnhlàconngườichủđộngtácđộngvàoth.giớikhách

quanthôngquahoạtđộngthựctiễnđểc1itạoth.giới.Haynóicáchkhác,lao

độnggiúpconngườic1itạoth.giớivàhoànthiệnchWnhmình.Thôngquaquá

trìnhlaođộng,bộóccủaconngườipháttriểnvàngàycànghoànthiện,làmcho

kh1năngtưduytr;utượngcủaconngườicũngngàycàngpháttriển.

+Laođộngngayt;đ8uđãliênk.tm/ithànhviêntrongxãhôilạivớinhau,làm

n1ysinh0h/nhuc8ugiaoti.p.Vìvậy,ngônngVrađờivàkhôngng;ngphát

triểncùngvớilaođộng.

Vai trò của ngôn ngữ đối với việc hình thành ý thức.

+NgônngVdonhuc8ucủalaođộngvànhờlaođộngmàhìnhthành.Nólàhệ

thốngtWnhiệuvậtchấtmangnộidung[thức.KhôngcóngônngVthì[thức

khôngthểtồntạivàthểhiệnđược.NgônngV,theoC.Mác,nóchWnhlàcáivỏ

vật chất của tư duy,làhiệnthựctrựcti.pcủatưtư0ng,khôngcóngônngVcon

ngườikhôngthểcó[thức.

+NgônngV(ti.ngnóivàchVvi.t)v;alàphươngtiệngiaoti.ptrongxãhội,

v;alàcôngcụcủatưduynhằmkháiquáthoá,tr;utượnghoáhiệnthực.Nhờ

ngônngVmàconngườicóthểtBngk.tđượcthựctiễn,traođBithôngtin,truyền

lạinhVngtrithứct;th.hệnàysangth.hệkhác.

Ýthứckhôngph1ilàmộthiệntượngthu8ntu[cánhânmàlàmộthiệntượngcó

tWnhchấtxãhội,dođó,khôngcóphươngtiệntraođBivềmặtngônngVthì[

thứckhôngthểhìnhthànhvàpháttriểnđược.

Như vậy,nguồngốctrựcti.pvàquantr/ngnhấtquy.tđịnhsựrađờivàphát

triểncủa[thứclàlaođộngvàđồngthờivớilaođộnglàngônngV.

b. Bản chất của ý thức

- đểhiểuđượcb1nchấtcủa[thứcchúngtaph1ith;anhậnc1vậtchấtThứ nhất,

và[thứcđềutồntại,nhưnggiVachúngcósựkhácnhaumangtWnhđốilập:

Vậtchấtlàcáiđượcph1nánh,tồntạikháchquan0ngoàivàđộclậpvớicái

ph1nánhtứclà[thức.

Cáiph1nánhlà[thức,làhình1nhtinhth8ncủasựvậtkháchquan,bịsựvật

kháchquanquyđịnh.Vìvậy,khôngthểđồngnhấthoặctáchrờicáiđượcph1n

ánh(vậtchất)vớicáiph1nánh([thức).

- ,khinói[thứclàhình1nhchủquancủath.giớikháchquanthìđóThứ hai

khôngph1ilàhình1nhvậtl[hayhình1nhtâml[độngvậtvềsựvật.Ýthứclà

củaconngười,rađờitrongquátrìnhconngườihoạtđộngc1itạoth.giới,cho

nên[thứcconngườimangtWnh lạihiệnthựctheonhuc8unăng động, sáng tạo

thựctiễnxãhội.

- ,tWnhsángtạocủa[thứcđượcthểhiệnrarấtphongphúvàđólàsựThứ ba

thốngnhấtcủabamặt:

 ,traođBithôngtingiVachủthểvàđốitượngph1nánh.SựtraođBinàyMột là

mangtWnhchấthaichiều,cóch/nl/ccácthôngtinc8nthi.t;

 ,môhìnhhóađốitượngtrongtưduydướidạnghình1nhtinhth8n;Hai là

Ba là,chuyểnmôhìnht;tưduyrahiệnthựckháchquan,tứclàquátrìnhhiện

thựchoátưtư0ngthôngquahoạtđộngthựctiễn.

TWnhsángtạocủa[thứckhôngcónghĩalà[thức vậtchất.TWnhsáng“đẻ ra”

tạocủa[thứclàsángtạocủasựph1nánhtheoquyluậtvàtrongkhuônkhBcủa

sựph1nánh,màk.tqu1baogiờcũnglànhVngkháchthểtinhth8n.

- Thứ tư,[thứckhôngph1ilàmộthiệntượngtựnhiênthu8ntu[màlàmộthiện

tượngxãhội.Ýthứcchỉđượcn1ysinhtronglaođộng,tronghoạtđộngc1itạo

th.giớicủaconngười.Hoạtđộngđókhôngthểlàhoạtđộngđơnlẻ,màlàhoạt

độngmangtWnhxãhội,do đó, ý thức ngay từ đầu đã là sản phẩm của xã hội,

và vẫn là như vậy chừng nào con người còn tồn tại.

c. Kết cấu của ý thức

Ýthứclàmộthiệntượngxãhội–tâml[cók.tcấuh.tsứcphứctạp.Tuỳtheo

cáchti.pcậnmàcónhiềucáchphânchiakhácnhau.Theocáchti.pcậncủachủ

nghĩaduyvậtbiệnchứngthì[thứccók.tcấunhưsau:

* Các lớp cấu trúc của ý thức:[thứcbaogồmcácy.utố:tri thức, tình cảm,

niềm tin, lý trí.Trongđótrithứclày.utốcốtlõi.Trithứcđóngvaitròlà

phươngthứctồntạicủa[thức.Điềunàycónghĩalàkhôngcótrithứcthìsẽ

khôngcó[thức.

- làk.tqu1củaquátrìnhconngườinhậnthứcth.giới,làsựph1nánhTri thức

th.giớikháchquan.Trithứccónhiềulĩnhvựckhácnhaunhưtrithứcvềtự

nhiên,vềxãhội,vềconngười,…vàcónhiềucấpđộkhácnhaunhưtrithứcc1m

tWnhvàtrithứcl[tWnh,trithứckinhnghiệmvàtrithứcl[luận,trithứctiềnkhoa

h/cvàtrithứckhoah/cv.v…

- Tình cảm lànhVngrungđộngtâml[khábềnvVngBnđịnhcủacánhâncon

ngườiph1nánhtháiđộ củamìnhtrướchiệnthựccuộcsống.Theocác nhà

nghiêncứu,sựthànhcônghaythấtbạitronghoạtđộngcủaconngườiphụthuộc

khôngWtvàotìnhc1m–tứctháiđộcủaconngườitrướchoạtđộngđó,tình

cảm v;alàth.mạnhv;alàđiểmy.unhấttrongmỗiconngười.

- lànănglựctinhth8ncủatâmhồnconngườihiệndiệnmộtcáchphiNiềm tin

c1mtWnh,xuấthiệnđểnhậnthứcvànắmbắtđốitượngbằngtrựcgiác.Niềmtin

làth;anhậnsựphùhợpcủacáchình1nhc1mtWnhcủaconngườivớisựvậtvà

hiệntượng,đólàtrithứcgiánti.pcoinhưlàchânl[khôngcóluậnchứnglôgWc

vàluậnchứngthựct.đ8yđủ.T;danht;niềmtinsẽxuấthiệncácdanht;khác

nhưtincậy,cóthể,trungthành,tintư0ng,tWnngưỡng,…

- làkh1năngconngườicóthểnắmbắtđượchiệnthựckháchquan(cácLý trí

mốiliênhệ,quyluật,mâuthuẫn)bằnghoạtđộngtinhth8nvàph1nánhnóvào

tưduy.

* ,thì[thứcchWnhlàlátcắtnộitâmcủaconngười,nóCác cấp độ của ý thức

baogồmcácy.utố:tự ý thức, tiềm thức, vô thức.

- Trongquátrìnhnhậnthứcth.giớixungquanh,conngườiđồngTự ý thức:

thờicũngtựnhậnthứcb1nthânmình.ĐóchWnhlà .Nhưvậy,tự[thứctự ý thức

cũnglà[thức,làmộtthànhtốquantr/ngcủa[thức,songđâylà[thứcvềb1n

thânmìnhtrongmốiquanhệvới[thứcvềth.giớibênngoài.

- lànhVnghoạtđộngtâml[tựđộngdiễnrabênngoàisựkiểmsoátTiềm thức

củachủthể,songlạicóliênquantrựcti.pđ.nhoạtđộngtâml[đangdiễnra

dướisựkiểmsoátcủachủthểấy.Thựcchất, lànhVngtrithứcmàchủtiềm thức

thểđãcóđượct;trước,nhưngnóđãg8nnhưtr0thànhb1nnăng,kỹnăngnằm

trongt8ngsâucủa[thứcchủthể,là[thứcdướidạngtiềmtàng.

- lànhVnghiệntượngtâml[khôngph1idol[trWđiềukhiển,nghĩalàVô thức

nónằmngoàiphạmvicủal[trWmà[thứckhôngkiểmsoátđượctrongmộtlúc

nàođó.Nóicáchkhác, lànhVngtrạngtháitâml[0chiềusâu,điềuvô thức

chỉnhsựsuynghĩ,hànhvi,tháiđộứngxửcủaconngườimàchưacósựtranh

luậnnộitâm,chưacósựtruyềntinbêntrong,chưacósựkiểmtra,tWnhtoáncủa

l[trW.

d. Vấn đề "trí tuệ nhân tạo".

-ÝthứcvàmáytWnhđiệntửlàhaiquátrìnhkhácnhauvềb1nchất."Ngườimáy

thôngminh"thựcrachỉlàmộtquátrìnhvậtl[.Hệthốngthaotáccủanóđã

đượcconngườilậptrìnhphỏngtheomộtsốthaotáccủatưduyconngười.Máy

mócchỉlànhVngk.tcấukỹthuậtdoconngườisángtạora.

-Cònconngườilàmộtthựcthểxãhộinăngđộngđượchìnhthànhtrongti.n

trìnhlịchsửti.nhoálâudàicủagiớitựnhiênvàthựctiễnxãhội.

-Máykhôngthểsángtạolạihiệnthựcdướidạngtinhth8ntrongb1nthânnó.

3. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức

a. Quan điểm của chủ nghĩa duy tâm và chủ nghĩa duy vật siêu hình

- Chủ ngh9a duy tâm , chorằng [thức,tinhth8nvốncócủaconngườiđãbịtr;u

tượnghoá,táchkhỏiconngườihiệnthựcthànhmộtlựclượngth8nbW,tiên

thiên.H/coi[thứclàtồntạiduynhất,tuyệtđối,làtWnhthứnhấtt;đósinhra

tấtc1;cònth.giớivậtchấtchỉlàb1nsao,biểuhiệnkháccủa[thứctinhth8n,là

tWnhthứhai,do[thứctinhth8nsinhra.

Chủ ngh9a duy vật siêu hình đã tuyệtđốihoáy.utốvậtchất,chỉnhấnmạnhmột

chiềuvaitròcủavậtchấtsinhra[thức,quy.tđịnh[thức,phủnhậntWnhđộc

lậptươngđốicủa[thức,khôngthấyđượctWnhnăngđộng,sángtạo,vaitròto

lớncủa[thứctronghoạtđộngthựctiễnc1itạohiệnthựckháchquan.

b. Quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng

Vật chất quyết định ý thức

- vậtchấtquy.tđịnhnguồngốccủa[thức.BộnãongườiđượcxemlàThứ nhất,

mộtdạngvậtchấtcótBchứcbao.B0ivậy,cóthểkhˆngđịnhvậtchấtlànguồn

gốcsinhra[thức.

- vậtchấtquy.tđịnhnộidungcủa[thức.ÝthứclàthuộctWnhcủamộtThứ hai,

dạngvậtchấtcótBchứccaolàbộócngười.Ýthứcph1nánhth.giớihiệnthực

kháchquan,cácquyluậtkháchquan,hoạtđộngthựctiễnchWnhlàcơs0chosự

hìnhthànhcácquanđiểm,quanniệm,[chW,tìnhc1mxãhội.

- vậtchấtquy.tđịnhb1nchấtcủa[thức.Trongtồntạixãhội,[thứcThứ ba,

chỉlàsựph1nánhtồntạixãhội,tồntạixãhộithayđBithì[thứcxãhộisớm

muộncũngph1ithayđBitheo.Tồntạixãhộiquy.tđịnh[thứcxãhội.

- ,vậtchấtquy.tđịnhsựvậnđộng,pháttriểncủa[thức.ÝthứcxãhộiThứ tư

khôngtồntạitựnó,nóchỉcóthểhìnhthànhvàpháttriểntrêncơs0hoạtđộng

thựctiễncủaconngười.

Ý thức có tính độc lập tương đối và tác động trở lại vật chất

- Thứ nhất,tWnhđộclậptươngđốicủa[thứcthểhiện0chỗ,[thứclàsựph1n

ánhth.giớivậtchấtvàotrongđ8uócconngười,dovậtchấtsinhra,nhưngkhi

đãrađờithì[thứccó“đờisống”riêng,cóquyluậtvậnđộng,pháttriểnriêng,

khônglệthuộcmộtcáchmáymócvàovậtchất.ÝthứcmộtkhirađờithìcótWnh

độclậptươngđối,tácđộngtr0lạith.giớivậtchất.

- ,sựtácđộngcủa[thứcđốivớivậtchấtph1ithôngquahoạtđộngthựcThứ hai

tiễncủaconngười.Nhờh/atđôngthựctiễn,[thứccóthểlàmbi.nđBinhVng

điềukiện,hoànc1nhvậtchất,thậmchWcòntạora“thiênnhiênthứhai”phụcvụ

chocuộcsốngcủaconngười.Còntựb1nthân[thứcthìkhôngthểbi.nđBi

đượchiệnthực.

- Thứ ba,vaitròcủa[thứcthểhiện0chỗnóchỉđạohoạtđộng,hànhđộngcủa

conngười;nócóthểquy.tđịnhlàmchohoạtđộngcủaconngườiđúnghaysai,

thànhcônghaythấtbại.

- Thứ tư,xãhộicàngpháttriểnthìvaitròcủa[thứcngàycàngtolớn,nhấtlà

trongthờiđạingàynay,thờiđạithôngtin,kinht.trithức,thờiđạicủacuộc

cáchmạngkhoah/cvàcôngnghệhiệnđại,khimàtrithứckhoah/cđãtr0

thànhlựclượngs1nxuấttrựcti.p.

Như vậy,trithứckhoah/cgiúpconngườihiểubi.tđượcnhVngmốiliênhệvà

quyluậtkháchquannhờđómàc1itạođượctựnhiênvàxãhội.Trìnhđộnhận

thứcquyluậtcàngcaothìkh1năngc1itạotựnhiênvàxãhộicànglớn.

Ý nghĩa phương pháp luận

-Khˆngđịnhvậtchấtlànguồngốckháchquan,làcơs0s1nsinhra[thức,còn

[thứclàs1nphẩm,làsựph1nánhth.giớikháchquan.Trongnhậnthứcvà

hànhđộngconngườiph1ixuấtphátt;hiệnthựckháchquan,tôntr/ngvàhành

độngtheohiệnthựckháchquan,chốngchủnghĩaduytâmvàchủquanduy[

chW.

-Khˆngđịnh[thứccóvaitròtWchcựctrongsựtácđộngtr0lạiđốivớivậtchất,

phépbiệnchứngduyvậtyêuc8utrongnhậnthứcvàtronghoạtđộngthựctiễn

conngườic8nph1inhậnthứcvàvậndụngquyluậtkháchquanmộtcáchchủ

động,sángtạo,chốnglạitháiđộtiêucực,thụđộng.

-Sứcmạnhcủa[thứcconngườikhôngph1ilà0chỗtáchrờinhVngđiềukiện

vậtchấtmàph1ibi.tdựavàođó,ph1nánhđúngquyluậtkháchquanđểc1itạo

th.giớikháchquanmộtcáchchủđộng,sángtạovới[trWvànhiệttìnhcao.Ý

thứccủaconngườiph1nánhcàngđ8yđủvàchWnhxácth.giớikháchquanthì

càngc1itạoth.giớikháchquancóhiệuqu1.Vìvậy,ph1ipháthuytWnhnăng

động,sángtạocủa[thức,pháthuyvaitrònhântốconngườiđểtácđộng,c1i

tạoth.giớikháchquan.Đồngthờiph1ikhắcphụcbệnhb1othủ,trìtruệ,tháiđộ

tiêucực,thụđộng.

II. PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT

1. Hai loại hình biện chứng và phép biện chứng duy vật

a. Biện chứng khách quan và biện chứng chủ quan

- tưduynàychophépkhôngchỉnhìnthấysựvậtcábiệtmàcònBiện chứng

thấyc1mốiliênhệqualạigiVachúng,v;athấybộphậnv;athấytoànthể.

- Biện chứng khách quan là phạm trù dùng để chỉ biện chứng của bản thân

các sự vật, hiện tượng, quá trình tồn tại độc lập và bên ngoài ý thức con người.

- Biện chứng chủ quan là phạm trù dùng để chỉ tư duy biện chứng và biện

chứng của chính quá trình phản ánh biện chứng khách quan vào đầu óc của con

người.

b. Khái niệm phép biện chứng duy vật

- Phép biện chứng là khoa học nghiên cứu những quy luật chung nhất của mọi

sự vận động và phát triển của tự nhiên, xã hội và tư duy con người.

- Phép biện chứng duy vật:Phép biện chứng duy vật là một hệ thống các

nguyên lý, nguyên tắc, quy luật và phạm trù: một mặt giải thích thế giới như một

chỉnh thể, mặt khác định hướng cho sự phát triển của khoa học chuyên ngành

và hoạt động thực tiễn của con người. Nó là một chỉnh thể các hình thức lôgíc

với các yếu tố có chức năng nhất định liên hệ qua lại với thực tiễn; đồng thời nó

cũng là một hệ thống mở, đang phát triển.

2. Nội dung của phép biện chứng duy vật

a. Hai nguyên lý của phép biện chứng duy vật

* Nguyên lý về mối liên hệ phổ biến

Khái niệm mối liên hệ và mối liên hệ phổ biến

Th.giớilàmộtchỉnhthểthốngnhất,cácsựvật,hiệntượngvàcácquátrìnhcấu

thànhth.giớiđóv;atáchbiệtnhau,v;acósựliênhệqualại,thâmnhậpvà

chuyểnhoálẫnnhau.

- làmộtphạmtrùtri.th/cdùngđểchỉMối liên hệ các mối ràng buộc tương hỗ,

quy định và ảnh hưởng lẫn nhau giữa các yếu tố, bộ phận trong một đối tượng

hoặc giữa các đối tượng với nhau.

- : Khái niệm mối liên hệ phổ biến làkháiniệmdùngđểchỉtWnhphBbi.ncủa

cácmốiliênhệcủacácsựvật,hiệntượngtrongth.giớimà0đócácsựvật,

hiệntượnghoặccácmặtbêntrongsựvậtcómốiliênhệràngbuộc,phụthuộc

lẫnnhau,1nhhư0ng,quyđịnhlẫnnhau,tácđộng,chuyểnhóalẫnnhau.

Tính chất của các mối liên hệ phổ biến

Chủnghĩaduyvậtbiệnchứngkhˆngđịnh,tWnhchấtcủamốiliênhệphBbi.n

baogồm:tính khách quan, tính phổ biến và tính đa dạng.

- Tính khách quan

MốiliênhệmangtWnhkháchquan.B0i,cácsựvật,hiệntượngtạothànhth.giới

đadạng,phongphú,khácnhau.SongchúngđềulànhVngdạngvậtthểcủath.

giớivậtchất.ChWnhtWnhthốngnhấtvậtchấtcủath.giớilàcơs0củamốiliên

hệ.NhờcótWnhthốngnhấtđó,cácsựvật,hiệntượng,khôngthểtồntạibiệtlập,

táchrờinhau,màtrongsựtácđộngqualạichuyểnhoálẫnnhau.

Cácsựvật,hiệntượngtrongth.giớichỉbiểuhiệnsựtồntạicủamìnhthôngqua

sựvậnđộng,tácđộngqualạilẫnnhau.B1nchất,tWnhquyluậtcủasựvật,hiện

tượngcũngchỉbộclộthôngquasựtácđộngcủachúngvớicácsựvật,hiện

tượngkhác.

- Tính phổ biến

+ ,bấtcứsựvật,hiệntượngnàocũngliênhệvớisựvật,hiệntượngThứ nhất

khác.Khôngcósựvậthiệntượngnằmngoàimốiliênhệ.Mốiliênhệcũngcó0

m/ilĩnhvực:tựnhiên,xãhội,tưduy.

+ mốiliênhệbiểuhiệndướinhVnghìnhthứcriêngbiệt,tuỳtheođiềuThứ hai,

kiệnnhấtđịnh.Nhưngdùdướihìnhthứcnào,chúngcũngchỉlàbiểuhiệncủa

mốiliênhệphBbi.nnhất,chungnhất.

-Tính đa dạng, phong phú

Córấtnhiềuloạiliênhệkhácnhau:

+Mốiliênhệvềmặtkhônggianvàmốiliênhệvềmặtthờigian;

+Mốiliênhệchung,mốiliênhệcụthể

+Mốiliênhệtrựcti.pvàmốiliênhệgiánti.p;

+Mốiliênhệchủy.uvàmốiliênhệthứy.u,….

ChWnhtWnhđadạngtrongquátrìnhvậnđộng,tồntạivàpháttriểncủab1nthân

sựvật,hiệntượngquyđịnhtWnhđadạngcủamốiliênhệ.Vìvậy,trongsựvậtcó

nhiềumốiliênhệ,chứkhôngph1icómộtcặpmốiliênhệ.

Ý nghĩa phương pháp luận

T;nộidungcủanguyênl[vềmốiliênhệphBbi.n,phépbiệnchứngkháiquát

thành vớinhVngyêuc8uđốivớichủthểhoạtđộngnhậnnguyên tắc toàn diện

thứcvàthựctiễn:

- ,khinghiêncứu,xemxétđốitượngcụthể,c8nđặtnótrongchỉnhthểThứ nhất

thốngnhấtcủatấtc1cácmặt,cácbộphận,cácy.utố,cácthuộctWnh,cácmối

liênhệcủachỉnhthểđó.

- Thứ hai,chủthểph1irútrađượccácmặt,cácmốiliênhệtấty.ucủađốitượng

đóvànhậnthứcchúngtrongsựthốngnhấthVucơnộitại,b0ichỉcónhưvậy,

nhậnthứcmớicóthểph1nánhđượcđ8yđủsựtồntạikháchquanvớinhiều

thuộctWnh,nhiềumốiliênhệ,quanhệvàtácđộngqualạicủađốitượng.

- ,c8nxemxétđốitượngnàytrongmốiliênhệvớiđốitượngkhácvàvớiThứ ba

môitrườngxungquanh,kểc1cácmặtcủacácmốiliênhệtrunggian,giánti.p.

- Thứ tư,quanđiểmtoàndiệnđốilậpvớiquanđiểmphi.ndiện,mộtchiều,chỉ

thấymặtnàymàkhôngthấymặtkhác;hoặcchú[đ.nnhiềumặtnhưnglạixem

xétdàntr1i,khôngthấymặtb1nchấtcủađốitượngnêndễrơivàothuậtnguỵ

biệnvàchủnghĩachi.ttrung.

*Nguyên lý về sự phát triển

* Phát triển là sự vận động theo hướng đi lên, từ thấp đến cao, từ đơn giản đến

phức tạp, từ chưa hoàn thiện đến hoàn thiện.

Như vậy,pháttriểnkhôngph1ilàb1nthânsựvậnđộng,pháttriểnchỉlàkhuynh

hướngtấty.ucủavậnđộng,pháttriểnnóchỉkháiquátnhVngsựvậnđộngđi

lên,đólàquátrìnhkhôngng;nggiatăngvềtrìnhđộ,vềk.tcấuphứctạocủasự

vậtvàdođólàmn1ysinhtWnhquyđịnhcaohơnvềchất.Nóicáchkháchphát

triểnlàquátrìnhlàmxuấthiệncáimới,cáiti.nbộthayth.cáicũ,cáilạchậu.

Nội dung của nguyên lý phát triển

-Phépbiệnchứngduyvậtkhˆngđịnh,pháttriểnlàquátrìnhdiễnrakhông

ng;ngtrongtựnhiên,xãhộivàtưduycủaconngười.

+TronggiớihVusinhsựpháttriểnbiểuhiện0kh1năngtăngcườngthWchnghi

củacơthểtrướcsựbi.nđBicủamôitrường,0kh1năngs1nsinhvàhoànthiện

chWnhmình,0kh1nănghoànthiệnvềquátrìnhtraođBichấtgiVacơthểsống

vớimôitrường.

+Trongxãhội,sựpháttriểnbiểuhiện0kh1năngnhậnthức,c1ibi.ntựnhiên

vàxãhộitheoquyluậtthôngquahoạtđộngthựctiễncủaconngười....

+Trongtưduy,sựpháttriểnbiểuhiện0kh1năngnhậnthứcngàycàngsâusắc,

đ8yđủhơnvềtựnhiên,xãhộivànhậnthứcchWnhb1nthânconngười.

-Phépbiệnchứngduyvậtkhˆngđịnh,pháttriểnlàkhuynhhướngchungcủa

cácsựvậthiệntượngnhưngkhôngdiễnramộtcáchtrựcti.pmànóquanhco,

phứctạptheohình trongđócóthểcónhVngbướcthụtlùitươngđối.“xoáy ốc”,

-Quanđiểmsiêuhình,nóichung,phủnhậnsựpháttriển,tuyệtđốihóamặtBn

địnhcủasựvật,hiệntượng.Pháttriển0đâychỉlàsựtănglênhoặcgi1mđivề

mặtlượng,chỉlàsựtu8nhoàn,lặpđi,lặplạimàkhôngcósựthayđBivềchất,

khôngcósựrađờicủasựvật,hiệntượngmớivànguồngốccủasự“pháttriển”

đónằmngoàichúng.

-Chủnghĩaduyvậtbiệnchứngkhˆngđịnh,nguồngốccủasựpháttriểnnằm

ngaytrongb1nthânsựvật,t;cấutrúccủasựvật,domâuthuẫnbêntrongcủa

sựvậtquyđịnh.Dođó,pháttriểnlàtựthânpháttriển,làk.tqu1gi1iquy.tmâu

thuẫnbêntrongcủasựvật.Pháttriểnlàquátrìnhcáimớirađờiphủđịnhcáicũ,

đồngthờik.th;anhVnggiátrịcủacáicũ,tạoravòngkhâuliênhệgiVacáicũ

vàcáimới,tạorakhuynhhướngpháttriểntheođườngxoáyốc,nghĩalà,trong

quátrìnhpháttriểndườngnhưcósựquaytr0lạiđiểmxuấtphátnhưngtrênmộ

cơs0caohơn.

Tính chất cơ bản của sự phát triển

- thểhiện0chỗ,nguồngốccủasựpháttriểnPhát triển có tính khách quan,

nằmngaytrongb1nthânsựvật,domâuthuẫntrongchWnhsựvậtquyđịnh.Đó

làquátrìnhgi1iquy.tliêntụcnhVngmâuthuẫntrongb1nthânsựvật.Sựphát

triểnnhưvậykhôngphụthuộcvào[muốn,nguyệnv/ng,[chW,[thứccủacon

người.Dùconngườicómuốnhaykhôngmuốn,sựvậtvẫnluônpháttriểntheo

khuynhhướngchungcủath.giớivậtchất.

- TWnhphBbi.n0đâyđượchiểulànódiễnratrongPhát triển có tính phổ biến.

m/ilĩnhvực:tựnhiên,xãhộivàtưduy.Ởbấtcứsựvậtvàhiệntượngnàocủa

th.giớikháchquan.

- :sựvật,hiệntượngmớirađờikhôngthểlàsựphủPhát triển có tính kế thừa

địnhtuyệtđối,phủđịnhsạchtrơn,đoạntuyệtmộtcáchsiêuhìnhđốivớisựvật,

hiệntượngcũ

Phát triển có tính đa dạng, phong phú: khuynhhướngpháttriểnlàkhuynh

hướngchungcủam/isựvật,hiệntượng.Songmỗisựvật,hiệntượnglạicóquá

trìnhpháttriểnkhácnhau,tồntại0khônggianvàthờigiankhácnhau,sựphát

triểnsẽkhácnhau.Đồngthời,trongquátrìnhpháttriển,sựvậtcònchịutác

độngcủacácsựvật,hiệntượngkhác,củacácđiềukiệncóthểthúcđẩyhoặc

kìmh1msựpháttriểncủasựvật,đôikhicóthểlàmthayđBichiềuhướngphát

triểncủasựvật,thậmchWcóthểlàmsựvậtthụtlùi

Ý nghĩa phương pháp luận

Nghiêncứunguyênl[vềsựpháttriểngiúpchúngtarútrađược nguyên tắc

phát triển.Nguyêntắcnàyyêuc8u:

- Thứ nhất,khinghiêncứu,c8nđặtđốitượngvàosựvậnđộng,pháthiệnxu

hướngbi.nđBicủanóđểkhôngchỉnhậnthứcnó0trạngtháihiệntại,màcòn

dựbáođượckhuynhhướngpháttriểncủanótrongtươnglai.

- Thứ hai,c8nnhậnthứcđượcrằng,pháttriểnlàquátrìnhtr1iquanhiềugiai

đoạn,mỗigiaiđoạncóđặcđiểm,tWnhchất,hìnhthứckhácnhaunênc8ntìm

hìnhthức,phươngpháptácđộngphùhợpđểhoặcthúcđẩy,hoặckìmhãmsự

pháttriểnđó.

- Thứ ba,ph1isớmpháthiệnvàủnghộđốitượngmớihợpquyluật,tạođiều

kiệnchonópháttriển;chốnglạiquanđiểmb1othủ,trìtrệ,địnhki.n.

- Thứ tư,trongquátrìnhthayth.đốitượngcũbằngđốitượngmớiph1ibi.tk.

th;acácy.utốtWchcựct;đốitượngcũvàpháttriểnsángtạochúngtrongđiều

kiệnmới.

b. Các cặp phạm trù cơ bản của phép biện chứng duy vật

b1. Cái riêng và cái chung

- Cái riêng

Cái riêng là phạm trù triết học dùng để chỉ một sự vật, một hiệng tượng nhất

định.

- Cái đơn nhất

Cái đơn nhất là phạm trù triết học dùng để chỉ các mặt, các đặc điểm chỉ vốn có

ở một sự vật, hiện tượng (một cái riêng) nào đó mà không lặp lại ở sự vật, hiện

tượng nào khác.

- Cái chung

Cái chung là phạm trù triết học dùng để chỉ những mặt, những thuộc tính không

những có ở một sự vật, một hiện tượng nào đó, mà còn lặp lại trong nhiều sự

vật, hiện tượng (nhiều cái riêng) khác nữa.

Tính chất và mối quan hệ biện chứng giữa cái chung, cái riêng và cái đơn

nhất

VấnđềmốiquanhệgiVacáichungvàcáiriênglàmộttrongnhVngvấnđềquan

tr/ngnhất,khókhănnhấtcủatri.th/cnóiriêngcủasựnhậnthứcnhânloạinói

chung.Trongquátrìnhtìmlờigi1ichovấnđềnày,tronglịchsửtri.th/cđã

hìnhthànhhaipháirõrệtđólà:pháiduythựcvàduydanh.

- chorằng,cáichungtồntạiđộclập,khôngphụthuộcvàocáiPhái duy thực

riêng.

- cáichungkhôngtồntạithựctronghiệnthựckháchquan.Phái duy danh

- chorằng,cáiriêng,cáichungvàcáiđơnnhấtChủ nghĩa duy vật biện chứng

đềutồntạivàkhˆngđịnh:

+ chỉtồntạitrongcáiriêng,thôngquacáiriêngđểbiểuhiệnsựtồnCái chung

tạicủamình.Điềunàycónghĩalàkhôngcócáichungtr;utượng,thu8ntu[tồn

tạiđộclập0bênngoàicáiriêng.

+ chỉtồntạitrongmốiquanhệđưađ.ncáichung.ĐiềunàycónghĩaCái riêng

làcáiriêngtồntạiđộclậpnhưngsựtồntạiđộclậpđókhôngcónghĩalàcái

riênghoàntoàncôlậpvớicáikhác.Ngượclại,bấtcứmộtcáiriêngnàobaogiờ

cũngthamgiavàocácmốiquanhệ,liênhệqualạih.tsứcđadạngvớicácsự

vậthiệntượngkhácxungquanhmình.Khôngcócáiriêngnàolàtồntạivĩnh

viễn.

+ làcáitoànbộ,phongphúhơncáichung,còncáichunglàcáibộCái riêng

phậnnhưnglàcáisâusắchơncáiriêng(tanóicáichunglàbộphậncủacái

riêngnhưngđâylàbộphậncótWnhchấtb1nchấtchứkhôngph1ilàbộphậnhợp

thànhcủacáiriêng,nóđượcxácđịnhtrongmốiquanhệcụthể).

+Trongquátrìnhvậnđộngvàpháttriểnliêntụccủasựvật,hiệntượng,trong

nhVngđiềukiệnnhấtđịnhcáiđơnnhất,cáichung(phBbi.n)cóthểchuyểnhoá

chonhau.Cóđiềunàylàb0ivì,tronghiệnthực,cáimớikhôngbaogiờxuất

hiệnđ8yđủngaymộtlúcmàlúcđ8unóxuấthiệndướidạngcáiđơnnhất,cáicá

biệt.Nhưngtheoquyluậtcủasựpháttriển,cáimớinhấtđịnhsẽpháttriểnmạnh

lên,ngàycàngtr0nênhoànthiệnti.ntớihoànthoànthắngcáicũ.Ngượclại,cái

cũngàycàngmấtđit;chỗlàcáichungnóbi.nthànhcáiđơnnhất.

Ý nghĩa phương pháp luận

Thứ nhất,n.ubấtcứcáichungnàocũngchỉtồntạitrongcáiriêng,nhưmột

thuộctWnhchungcủamộtsốcáiriêng,nằmtrongmốiliênhệchặtchẽvớicái

đơnnhấtvàmốiliênhệđóđemlạichocáichungmộthìnhthứcriêngbiệt,thì

cácphươngphápthựctiễndựatrênviệcvậndụngmộtquyluậtchungnàođó

đềukhôngthểnhưnhauđốivớim/isựvật,hiệntượng(cáiriêng)cóliênhệvới

cáichungđó.Vìb1nthâncáichungtrongm/isựvật,hiệntượngkhôngph1ilà

mộtvàkhônggiốngnhauhoàntoàn,màchỉlàbiểuhiệncủacáichungđãđược

cábiệthóa,thìcácphươngphápxuấtphátt;cáichungđó,trongmỗitrường

hợpcụthể,c8nph1ithayđBihìnhthức,ph1icábiệthóachophùhợpvớiđặc

điểmcủat;ngtrườnghợp.

Thứ hai,n.ubấtkỳmộtphươngphápnàocũngbaohàmc1cáichunglẫncái

đơnnhất,thìkhisửdụngmộtkinhnghiệmnàođótrongđiềukiệnkhác,không

nênsửdụnghìnhthứchiệncócủanó,màchỉnênrútranhVngmặtchungđối

vớitrườnghợpđó,chỉrútranhVngcáithWchhợpvớiđiềukiệnnhấtđịnhđó.

Thứ ba,trongquátrìnhpháttriểncủasựvật,trongnhVngđiềukiệnnhấtđịnh

“cáiđơnnhất”cóthểbi.nthành“cáichung”vàngượclại“cáichung”cóthể

bi.nthành“cáiđơnnhất”,nêntronghoạtđộngthựctiễncóthểvàc8nph1itạo

điềukiệnthuậnlợiđể“cáiđơnnhất”cólợichoconngườitr0thành“cáichung”

và“cáichung”bấtlợitr0thành“cáiđơnnhất”.

b2. Nguyên nhân và kết quả

- Nguyên nhân làphạmtrùđểchỉsựtácđộnglẫnnhaugiVacácmặttrongmộtsự

vậthiệntượnghoặcgiVacácsựvật,hiệntượngvớinhaugâyramộtbi.nđBinhất

địnhnàođó.

- Kết quả làphạmtrùchỉnhVngbi.nđBixuấthiệndotácđộnglẫnnhaugiVacác

mặttrongmộtsựvậthoặcgiVacácsựvậtvớinhaugâyra.

Tính chất và mối quan hệ biện chứng giữa nguyên nhân và kết quả

* Tính chất:

- :Sựvật,hiệntượngtồntạingoài[muốncủaconngười,Tính khách quan

khôngphụthuộcvàoviệctacónhậnthứcđượcnóhaykhông.

- Tính phổ biến:Tấtc1m/isựvật,hiệntượngđềucónguyênnhânnhấtđịnh,

khôngcóhiệntượngnàolàkhôngcónguyênnhân,chỉcóđiềunguyênnhânđó

đượcpháthiệnhaychưamàthôi.

- :K.tqu1làdonguyênnhângâyravàphụthuộcvàonhVngđiềuTính tất yếu

kiệnnhấtđịnh.Mộtnguyênnhânnhấtđịnhtrongmộthoànc1nhnhấtđịnhchỉ

cóthểgâyramộtk.tqu1nhấtđịnh

-Nguyên nhân khác nguyên cớ.

NguyêncớmangtWnhchủquandùngđểcheđậynhVngnguyênnhân.Nguyên

cớlàđiềukiệnlàcáirấtc8nthi.tđểchuyểnhoánguyênnhânthànhk.tqu1.

* Mối quan hệ giữa nguyên nhân và kết quả:

-Nguyênnhânquy.tđịnhk.tqu1.

-Nguyênnhâncótrước,sinhrak.tqu1.

-Nguyênnhânth.nàothìsinhrak.tqu1th.ấy.Mộtnguyênnhâncóthểgây

nênnhiềuk.tqu1vàngượclại,mộtk.tqu1cũngcóthểdonhiềunguyênnhân

gâyra.

Mốiquanhệnhânqu1khôngchỉđơnthu8nlàsựđik.ti.pnhauvềthờigian

(cáinàycótrướccáikia),màlàmốiliênhệs1nsinh:cáinàytấty.usinhracái

kia.

Cùngmộtnguyênnhânsinhranhiềuk.tqu1vàngượclại,mộtk.tqu1donhiều

nguyênnhânsinhra.Dođó,mốiquanhệnhânqu1rấtphứctạp.Trongtrường

hợpnhiềunguyênnhâncùngthamgiasinhramộtk.tqu1,ngườitachiaracác

loạinguyênnhân.

Ý nghĩa phương pháp luận

Thứ nhất,n.ubấtkỳsựvật,hiệntượngnàocũngcónguyênnhâncủanóvàdo

nguyênnhânquy.tđịnh,thìđểnhậnthứcđượcsựvật,hiệntượngấynhấtthi.t

ph1itìmranguyênnhânxuấthiệncủanó;muốnloạibỏmộtsựvật,hiệntượng

nàođókhôngc8nthi.t,thìph1iloạibỏnguyênnhânsinhranó.

Thứ hai,xétvềmặtthờigian,nguyênnhâncótrướck.tqu1nênkhitìmnguyên

nhâncủamộtsựvật,hiệntượngc8ntìm0cácsựvật,sựkiện,mốiliênhệđãx1y

ratrướckhisựvật,hiệntượngxuấthiện.

Thứ ba, mộtsựvật,hiệntượngcóthểdonhiềunguyênnhânsinhravàquy.t

định,nênkhinghiêncứusựvật,hiệntượngđókhôngvộik.tluậnvềnguyên

nhânnàođãsinhranó;khimuốngâyramộtsựvật,hiệntượngcóWchtrong

thựctiễnc8nph1ilựach/nphươngphápthWchhợpnhấtvớiđiềukiện,hoàn

c1nhcụthểchứkhôngnênrậpkhuôntheophươngphápcũ.

b3. Tất nhiên và ngẫu nhiên

- Tất nhiên làphạmtrùchỉmốiliênhệb1nchất,donguyênnhâncơb1nbên

trongsựvật,hiệntượngquyđịnhvàtrongđiềukiệnnhấtđịnhph1ix1yrađúng

nhưth.chứkhôngthểkhác.

- Ngẫu nhiênlàphạmtrùchỉmốiliênhệkhôngb1nchất,donguyênnhân,hoàn

c1nhbênngoàiquyđịnhnêncóthểxuấthiện,cóthểkhôngxuấthiện;cóthể

xuấthiệnth.nàyhoặccóthểxuấthiệnth.khác.

Tính chất và mối quan hệ biện chứng giữa tất nhiên và ngẫu nhiên

* Tính chất

Phạmtrùcáitấtnhiênvàngẫunhiêncómốiliênhệvớiphạmtrùcáichung,với

tWnhnhânqu1vàtWnhquyluật.

-Phạmtrùtấtnhiênvớiphạmtrùcáichung.Ph8nlớncáichungđềuđượcquy.t

địnhb0ib1nchấtnộitại,b0iquyluậtbêntrongcủasựvật,nhưngcũngcócái

chungkhôngph1inhưth..VìcáichungchỉlànhVngthuộctWnhđượclặpđi,lặp

lại0nhiềusựvậtriênglẻ.Vìvậy,cócáichunglàtấtnhiên,nhưngcũngcócái

chunglàngẫunhiên.

-Phạmtrùcáitấtnhiên-ngẫunhiênvớitWnhnhânqu1.Nhưđãnói0trên,bất

kỳhiệntượngnàocũngcónguyênnhân.Vìvậy,cáitấtnhiênlẫncáingẫunhiên

đềucónguyênnhân.SựkhácnhaugiVachúngchỉlà0chỗ,cáitấtnhiêngắn

liềnvớinguyênnhâncơb1nnộitạicủasựvật,còncáingẫunhiênlàk.tqu1tác

độngcủamộtsốnguyênnhânbênngoài.

-MốiquanhệgiVatấtnhiênvàngẫunhiênvớitWnhquyluật.

Nhiềunhànghiêncứuchorằng,nhVnghiệntượngnàolàtấtnhiênthìph1ituân

theoquyluật,cònnhVnghiệntượngnàolàngẫunhiênthìkhôngtuântheoquy

luật.Quanđiểmnàythậtrakhôngđúng.Trênthựct.,c1cáitấtnhiênvàcái

ngẫunhiênđềutuântheoquyluật.SựkhácnhaugiVachúngchỉlà0chỗ,cáitất

nhiêntuântheoquyluậtđượcg/ilàcáiquyluậtđộnglực,còncáingẫunhiên

tuântheoquyluậtkhácđượcg/ilàquyluậtthốngkê.

*Mối quan hệ giữa tất nhiên và ngẫu nhiên

-Chủnghĩaduyvậtbiệnchứngchorằng,c1tấtnhiênvàngẫunhiênđềutồntại

kháchquan,0bênngoàivàđộclậpvới[thứccủaconngười.

C.Mácđãvi.t,“lịchsửsẽmangtWnhth8nbWn.unhVngcáingẫunhiênkhôngcó

tácdụnggìc1.NhVngcáingẫunhiênnàychWnhlàmộtbộphậntrongti.ntrình

pháttriểnchung,vàsựpháttriểndiễnranhanhhaychậmphụthuộcrấtnhiều

vàocáingẫunhiên,kểc1nhVngcáingẫunhiênrấtnhỏ”(VWdụ:cátWnhcủa

nhVngngườilãnhđạophongtrào).

-TấtnhiênvàngẫunhiênbaogiờcũngtồntạitrongsựthốngnhấthVucơ.Song,

sựthốngnhấthVucơđóthểhiện0chỗ,cáitấtnhiênbaogiờcũngvạchđường

đichomìnhxuyênquavôvàncáingẫunhiên,còncáingẫunhiênlàhìnhthức

biểuhiệncủacáitấtnhiên,đồngthờilàcáibBsungchocáitấtnhiên.Điềunày

giúptakhˆngđịnh,cáitấtnhiênlàkhuynhhướngcủasựpháttriển,nhưng

khuynhhướngấymỗikhibộclộmìnhthìbaogiờcũngph1ibộclộradướihình

thứcngẫunhiênnàođósovớichiềuhướngchung.

Ph.Ăngghenvi.t:“Cáimàngườitaqu1quy.tcholàtấty.ulạihoàntoàndo

nhVngngẫunhiênthu8ntu[cấuthành,vàcáiđượccoilàngẫunhiênlạilàhình

thức,dướiđóẩnnấpcáitấty.u”.

-Tấtnhiênvàngẫunhiênkhôngph1itồntạivĩnhviễn0trạngtháicũmàthường

xuyênthayđBi,pháttriểnvàtrongnhVngđiềukiệnnhấtđịnhchúngchuyểnhoá

lẫnnhau,tấtnhiênbi.nthànhngẫunhiênvàngượclại.

Chú ý: RanhgiớigiVacáitấtnhiênvàcáingẫunhiênchỉcótWnhtươngđối.

ThôngquanhVngmặtnàycuaquanhệnàythìbiểuhiệnlàngẫunhiênnhưng

thôngquanhVngmặtkháchaymốiquanhệkhácthìlạibiểuhiệnlàtấtnhiênvà

ngượclại.Dovậy,chúngtac8ntránhcáinhìncứngnhắckhixemxétsựvậtvà

hiệntượng.

Ý nghĩa phương pháp luận

-Tronghoạtđộngthựctiễntac8ndựavàocáitấtnhiênchứkhôngthểdựavào

cáingẫunhiên.Nhưngkhôngph1ivìth.màbỏquacáingẫunhiên,vì,tuycái

ngẫunhiênkhôngchiphốisựpháttriểncủasựvậtnhưngnóvẫncó1nhhư0ng

đ.nsựpháttriểnấy,đôikhicóthểlàmchoti.ntrìnhpháttriểnbìnhthườngcủa

sựvậtđộtngộtbi.nđBi...

-Tronghoạtđộngthựctiễntac8ndựavàocáitấtnhiên,thìnhiệmvụcủanhận

thứcnóichung,củanhậnthứckhoah/cnóiriêngc8nph1inhậnthứccáitất

nhiên.

-Vìcáitấtnhiênkhôngtồntạidướidạngthu8ntu[màbaogiờcũngbộclộra

bênngoàithôngquacáingẫunhiên,chonênmuốnnhậnthứccáitấtnhiênc8n

bắtđ8ut;cáingẫunhiên.

-Cáingẫunhiêncũngkhôngtồntạimộtcáchthu8ntu[màbaogiờcũnglàhình

thứctrongđóẩnnấpcáitấtnhiên.Chonên,tronghoạtđộngnhậnthứccũngnhư

tronghoạtđộngthựctiễnkhôngnênbỏquacáingẫunhiênmàbaogiờcũng

ph1ichú[tìmracáitấtnhiênẩndấuđằngsaucáingẫunhiênđó.

-Khôngph1icáichungnàođồngthờicũnglàcáitấtnhiên,chonênvạchra

đượccáichungchưacó[nghĩalàđãvạchrađượccáitấtnhiên.Đómớichỉlà

mộtbướctrênconđườngvạchracáitấtnhiênmàthôi.

-TrongnhVngđiềukiệnnhấtđịnh,cáitấtnhiêncóthểbi.nthànhcáingẫunhiên

vàngượclại.Chonênc8nchú[tạoranhVngđiềukiệnc8nthi.thoặcđểngăn

tr0hoặcđểsựchuyểnhoáđódiễnratuỳtheoyêuc8ucủahoạtđộngthựctiễn.

b4. Nội dung và hình thức

- Nội dung là tổng hợp tất cả những mặt, những yếu tố, những quá trình tạo nên

sự vật.

- Hình thức là cách tổ chức, kết cấu của nội dung, là mối liên hệ ổn định giữa

các mặt, các yếu tố, bộ phận tạo thành nội dung.

Hìnhthứccóhìnhthứcbêntrongvàhìnhthứcbênngoài.Hìnhthứcbêntrong

quantr/nghơnhìnhthứcbênngoài.

C8nphânbiệtcặpphạmtrùnộidung-hìnhthứcvớicặpphạmtrùb1nchất-hiện

tượng.

Tính chất và mối quan hệ biện chứng giữa nội dung và hình thức

+Nộidungvàhìnhthứcgắnbóvớinhautrongmỗisựvật.Khôngcónộidung

nàolạikhôngcómộthìnhthứcnhấtđịnh.Cũngkhôngcómộthìnhthứcnàolại

khôngchứađựngmộtnộidungnhấtđịnh.

+Nộidungquy.tđịnhhìnhthức.B0ivì,mốiliênhệgiVanhVngmặt,nhVng

y.utố,nhVngbộphậnthìdochWnhnhVngmặt,nhVngy.utố,bộphậnđóquy.t

định.

Hìnhthứcph1iphùhợpvớinộidung.Tuynhiên,sựphùhợpgiVahìnhthứcvới

nộidungkhôngcứngnhắc.CùngmộtnộidungnhưngtrongnhVngđiềukiệntồn

tạikhácnhaucóthểcónhiềuhìnhthứckhácnhau.

+Hìnhthứccótácđộngtr0lạinộidung.N.uhìnhthứcphùhợpvớinộidungsẽ

tạođiềukiệnchonộidungpháttriển.Ngượclại,n.uhìnhthứckhôngphùhợp

vớinộidungsẽc1ntr0sựpháttriểncủanộidung.

+Khihìnhthứccũ,lỗithờimâuthuẫnvớinộidungmới.CuộcđấutranhgiVa

nộidungvàhìnhthứcsẽdẫnđ.nxóabỏhìnhthứccũ,thaybằnghìnhthứcmới

chophùhợpvớinộidungmới.Đồngthờinộidungcũngđượcc1itạolại.

Lênnin:“ĐấutranhgiVanộidungvớihìnhthức,vứtbỏhìnhthức,c1itạonội

dung”.

Ý nghĩa phương pháp luận

-Tronghoạtđộngthựctiễn,c8ntránhsựtáchrờigiVanộidungvàhìnhthức.

-Vìnộidungquy.tđịnhhìnhthứcchonênkhixemxétsựvật,hiệntượng,trước

h.tc8ncăncứvàonộidungcủanó.

-Tronghoạtđộngthựctiễn,c8nph1ibi.tsửdụngnhiềuhìnhthứcđểphụcvụ

chomộtnộidungnhấtđịnh.

-C8nthườngxuyênđBimớinộidungvàhìnhthứchoạtđộngchophùhợpvới

tìnhhìnhmới.

b5.Bản chất và hiện tượng

-Bản chất là một phạm trù dùng để chỉ sự tổng hợp tất cả những thuộc tính,

những mối liên hệ tất nhiên, hợp thành một tổng thể thống nhất hữu cơ bên

trong quy định sự vận động và phát triển của sự vật.

-Hiện tượng là một phạm trù dùng để chỉ những mặt, những thuộc tính, nhữn

mối liên hệ biểu hiện ra bên ngoài của một bản chất nhất định.

Tính chất và mối quan hệ biện chứng giữa bản chất và hiện tượng

* Tính chất

-Phạmtrùb1nchấtgắnbóh.tsứcchặtchẽvớiphạmtrùcáichung.Cáitạonên

b1nchấtcủamộtlớpsựvậtnhấtđịnh,đồngthờilàcáichungcủasựvậtđó.Tuy

nhiên,khôngph1icáichungnàocũnglàcáib1nchất,vìb1nchấtchỉlàcái

chungtấty.u,quy.tđịnhsựtồntạivàpháttriểncủasựvật.

-Cáib1nchấtcũngđồngthờilàcáicótWnhquyluật.Nóiđ.nb1nchấtcủasựvật

lànóiđ.ntBhợpnhVngquyluậtquy.tđịnhsựvậnđộngvàpháttriểncủanó.Vì

vậy,b1nchấtlàphạmtrùcùngbậcvớiquyluật.Tuyb1nchấtvàquyluậtlà

nhVngphạmtrùcùngbậcnhưngchúngkhônghoàntoànđồngnhấtvớinhau.

Quyluậtlàmốiliênhệtấtnhiên,phBbi.n,lặpđi,lặplạivàBnđịnhgiVacác

hiệntượnghaygiVacácmặtcủachúng.Cònb1nchấtlàtBnghợpcácmốiliên

hệtấtnhiêntươngđốiBnđịnh0bêntrongsựvật,nghĩalàngoàinhVngmốiliên

hệtấtnhiên,phBbi.nchungchonhiềuhiệntượngnócònbaogồmc1nhVng

mốiliênhệtấtnhiên,khôngphBbi.n,cábiệtnVa.Nhưvậy,phạmtrùb1nchất

rộnglớnvàphongphúhơnphạmtrùquyluật.

*Mối liên hệ giữa bản chất và hiện tượng

-B1nchấtvàhiệntượngtồntạikháchquan.B1nchấtvàhiệntượngtrongquá

trìnhtồntạicủamình,v;athốngnhất,v;amâuthuẫnlẫnnhau.B1nchấtbao

giờcũngđượcbộclộrathôngquahiệntượng.Cònhiệntượngbaogiờcũnglà

sựtồntạithôngquacáib1nchất.Khôngthểcóhiệntượngvàb1nchấttồntại

táchrờinhau.

-TWnhthốngnhấtgiVab1nchấtvàhiệntượng.Mỗisựvậtlàmộtsựthốngnhất

giVab1nchấtvàhiệntượng.Khib1nchấtthayđBithìhiệntượngcũngthayđBi

theo.

-SựđốilậpgiVab1nchấtvàhiệntượng:

+B1nchấtlàcáibêntrongđốilậpvớihiệntượnglàcáibênngoài.Tuynhiên,

khôngph1ilúcnàocáibênngoàicũngph1nánhcáibêntrong,thậmchWcólúc

nókhôngchỉph1nánhkhôngđúngmàcònxuyêntạcb1nchất(đâyg/ilàhiện

tượnggi1)

+B1nchấtlàcáitươngđốiBnđịnhvàhiệntượnglàcáithườngxuyênbi.nđBi.

+B1nchấtlàcáisâusắchơnhiệntượngvàhiệntượnglàcáiphongphúhơnb1n

chất.

Ý nghĩa phương pháp luận

- Khˆngđịnhb1nchấtlàcáibêntrongtươngđốiBnđịnh,cònhiệntượnglàcái

bênngoàithườngxuyênbi.nđBi,phépbiệnchứngduyvậtyêuc8uchúngta

trongnhậnthứckhôngđượcd;nglại0cáihiệntượngmàph1icăncứ,đisâu

vàob1nchất.

-Khˆngđịnhb1nchấtbaogiờcũngđượcbộclộrathôngquacáihiệntượng,

chonênmuốnnhậnthứcđượcb1nchấtthìph1ibắtđ8unhậnthứccáihiện

tượng.Tuynhiên,đểnhậnthứcđúngcáib1nchấtthìc8nph1iphânloạicáchiện

tượngđểgạtbỏcáchiệntượngkhôngph1nánhđúngb1nchất,loạibỏcáchiện

tượnggi1.

b6. Khả năng và hiện thực

- Khả năng là cái chưa có, chưa tới, nhưng sẽ có, sẽ tới trong những điều kiện

nhất định.

- Hiện thực là cái đang tồn tại trong thực tế.

Hiệnthựccóhiệnthựcvậtchấtvàhiệnthựctinhth8n.

Kh1năngcókh1năngtấtnhiênvàkh1năngngẫunhiên.Kh1năngcònđược

chiara:kh1năngg8nvàkh1năngxa.

Tính chất và mối quan hệ biện chứng giữa khả năng và hiện thực

-Kh1năngvàhiệnthựckhôngtáchrờinhau;chúnglàmtiềnđềchonhau,

chuyểnhóalẫnnhau.

-Kh1năngtrongnhVngđiềukiệnnhấtđịnhthìbi.nthànhhiệnthực.Hiệnthực

mớilạim0rakh1năngmới.

-Cùngmộtđiềukiệnnhấtđịnhcóthểtồntạinhiềukh1năng,chớkhôngph1i

chỉcómộtkh1năng.

-Kh1năngbi.nthànhhiệnthựcc8nph1icónhVngđiềukiệnnhấtđịnh.

-Sựchuyểnhóakh1năngthànhhiệnthựctrongtựnhiêndiễnramộtcáchtự

phát,khôngc8ncósựthamgiacủaconngười.Tráilại,trongđờisốngxãhội,

kh1năngbi.nthànhhiệnthựcph1ithôngquahoạtđộngcủaconngười.

Ý nghĩa phương pháp luận

+Kh1năngvàhiệnthựckhôngtáchrờinhau,nêntronghiệnthựcc8nxácđịnh

kh1năngpháttriểncủasựvật,lựach/nkh1năngtấty.uvàtạođiềukiệnđể

thúcđẩysựvậtti.nlên.Tranhthủkh1năngcólợi,đềphòngkh1năngcóhại.

+Phânbiệtkh1năngvớicáikhôngkh1năng;kh1năngvớihiệnthựcđểtránh

rơivào1otư0ng.

+Trongđờisốngxãhội,đểkh1năngbi.nthànhhiệnthựcc8npháthuytốiđa

tWnhnăngđộngchủquancủaconngười.C8ncóchWnhsáchthWchhợpđểphát

huym/itiềmnăngsángtạocủanhândân.

c. Các quy luật cơ bản của phép biện chứng duy vật

* Quy luật từ những thay đổi về lượng dẫn đến những thay đổi về chất và

ngược lại.

Khái niệm chất, lượng

Chất là phạm trù triết học dùng để chỉ tính quy định khách quan vốn có của sự

vật, hiện tượng, là sự thống nhất hữu cơ các thuộc tính làm cho nó là nó chứ

không phải là cái khác.

Chấtlàkháiniệmtri.th/c,làkháiniệmrộngnhất,khôngđồngnhấtvớikhái

niệmchấtcủacácngànhkhoah/ccụthể.

Chấtxuấtphátt;cấutrúcbêntrongcủasựvậtvàbiểuhiệnrathôngquacác

thuộctWnhcủasựvật.

Mối quan hệ giữa chất và thuộc tính:

- ThuộctWnhlànhVngtWnhchấtcủasựvật,lànhVngcáivốncócủasựvậtđó:

-NhVngtWnhchất(thuộctWnh)củasựvậtchỉbộclộrabênngoàithôngquasự

tácđộngqualạicủasựvậtmangthuộctWnhđóvớisựvậtkhác.

-Dovậy,đểnhậnthứcđượcthuộctWnhcủasựvật,chúngtaph1inhậnthứcmối

quanhệgiVasựvậtđóvớisựvậtkhác.

Thuộc tính về chất là gì? Thuộc tính về chất là một khía cạnh nào đó về chất

của một sự vật, nó được bộc lộ ra trong mối quan hệ qua lại với sự vật khác.

-ChấtlàtBnghợpcácthuộctWnh,trongđócóthuộctWnhcơb1nvàthuộctWnh

khôngcơb1n.ChỉcóthuộctWnhcơb1nmớiphânbiệtchất.Sựphânbiệtthuộc

tWnhcơb1nvàthuộctWnhkhôngcơb1nchỉcótWnhtươngđối.

Lượng phạm trù triết học dùng để chỉ tính quy định khách quan vốn có của sự

vật, biểu thị số lượng, quy mô, cường độ, trình độ, nhịp điệu của sự vận đôngj

và phát triển của sự vật cũng như các thuộc tính của sự vật.

Lượngcóthểđođượcbằngconsố.Tuynhiên,sựvậtphứctạpthìthôngsốvề

lượngcủanócũngphứctạp;dođóđểnhậnthứcđượclượngcủanó,ph1isử

dụngnhiềuconsốthốngkêvàph1ithôngquasựphánđoán,đánhgiácủatư

duy.

Phân biệt chất và lượng

Bấm Tải xuống để xem toàn bộ.

| 1/96

| | Tải xuống

Preview text:

CHƯƠNG 1
TRIẾT HỌC VÀ VAI TRÒ CỦA TRIẾT HỌC TRONG ĐỜI SỐNG XÃ HỘI 
I.TRIẾTHỌCVÀVẤNĐỀCƠBẢNCỦATRIẾTHỌC
1. KHÁI LƯỢC VỀ TRIẾT HỌC
a. Nguồn gốc của triết học
Làmộtloạihìnhnhậnthứcđặcthùcủaconngười,tri.th/crađời0c1Phương
ĐôngvàPhươngTâyg8nnhưcùngmộtthờigian(kho1ngt;th.k<VIIIđ.nth.
k<VItr.CN)tạicáctrungtâmvănminhlớncủanhânloạithờiCBđại.Ýthức
tri.th/cxuấthiệnkhôngngẫunhiên,màcónguồngốcthựct.t;tồntạixãhội
vớimộttrìnhđộnhấtđịnhcủasựpháttriểnvănminh,vănhóavàkhoah/c.Con
người,vớikỳv/ngđượcđápứngnhuc8uvềnhậnthứcvàhoạtđộngthựctiễn
củamìnhđãsángtạoranhVngluậnthuy.tchungnhất,cótWnhhê Xthốngph1n
ánhth.giớixungquanhvàth.giớicủachWnhconngười.Tri.th/clàdạngtri
thứcl[luâ Xnxuấthiệnsớmnhấttronglịchsửcácloạihìnhl[luậncủanhânloại.
VớitWnhcáchlàmộthìnhthái[thứcxãhội,tri.th/ccónguồngốcnhậnthứcvà nguồngốcxãhội.
-Nguồngốcnhậnthức:sựpháttriểncủatưduytr;utượngchophéptr;utượng
hóa,kháiquátnhVngtrithứccụthể,riênglẻthànhhệthốngtrithứcl[luận chungnhất.
-Nguồngốcxãhội:Tri.th/crađờikhilựclượngs1nxuấtđãđạtđ.nmộttrình
độnhấtđịnh,khilaođộngtrWócđãtr0thànhmộtlĩnhvựcđộclậptáchkhỏilao
độngchântay,khixãhộiđãphânchiathànhgiaicấpbóclộtvàgiaicấpbịbóc lột.
b. Khái niệm triết học
ThuậtngVtri.th/c(philosophia)cónguồngốct;ti.ngHyLạpφιλοσοφιαcó
nghĩalàyêum.nsựthôngthái(loveofwisdom). 1
ỞTrunghoa,tri.t哲gồm3t;ghéplại:手thủ(cáitay);斤cân(cáiriều);口
khẩu(cáimiệng),cónghĩalàsựphântWch(bằngl[luận)đểhiểubi.tsâusắcvề
b1nchấtcủađốitượng.
Tri.th/cxuấthiệnt;th.k<VII-VITr.CN0mộtsốnướccónềnvănminhsớm
nhưẤnĐộ,TrungHoa,HyLạp...
Nhìnchung0phươngĐônghayphươngTây,đềucóthểhiểu:
Triết học là hệ thống tri thức lý luận chung nhất về thế giới (về vũ trụ, về con
người, về vị trí và vai trò con người trong thế giới).
VớisựrađờicủaTri.th/cMác-Lênin,triết học là hệ thống quan điểm lí luận
chung nhất về thế giới và vị trí con người trong thế giới đó, là khoa học về
những quy luật vận động, phát triển chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy.
c. Vấn đề đối tượng của triết học trong lịch sử
Đốitượngcủatri.th/cthayđBiquacácthờikỳlịchsửpháttriểncủanó.
-ThờicBđại,tri.th/cchưacóđốitượngriêngcủanó.ỞHyLạpcBđại,tri.t
h/cbaogồmtấtc1cáckhoah/c:siêuhìnhh/c,toánh/c,vậtl[h/c,thiênvăn
h/c,chWnhtrịh/c,đạođứch/c,lôgWch/c,mỹh/c,v.v…Nhàtri.th/cđồngthời
lànhàkhoah/cnóichung.
ỞTrungHoavàẤnĐộcBđại,tưtư0ngtri.th/cnằmtrongcách/cthuy.t
chWnhtrị,đạođức,tôngiáo.
-ThờiTrungcB,tri.th/cbịcoilà“đ8ytớ”củatôngiáo,chỉcónhiệmvụl[gi1i,
chứngminhnhVngtWnđiềutôngiáo.
-Th.k<XVII-XVIII,tri.th/cduyvậtdựatrênkhoah/cthựcnghiệmpháttriển
mạnhmẽvàđấutranhquy.tliệtchốnglạitưtư0ngphongki.nvàgiáođiềutôn giáo.
Tuynhiêntrongthờikỳnàyngườitavẫncònquanniệm“tri.th/clàkhoah/c củacáckhoah/c”.
Quanniệmnàytồntạimãichođ.nđ8uth.k<XIX.Hêghenlànhàtri.th/c
cuốicùngcoitri.th/clàmộthệthốnghoànchỉnhcủanhậnthứctrongđómỗi
ngànhkhoah/cchỉlàmộtbộphậnhợpthànhhệthống. 2
-Sựpháttriểncủacácbộmônkhoah/cđộclậpt;ngbướclàmphás1ntham
v/ngcủatri.th/cmuốnđóngvaitrò“khoah/ccủacáckhoah/c”.
Cuộckhủngho1ngtrongquanniệmvềđốitượngcủatri.th/clàmn1ysinhmột
sốquanđiểmsaitrái.
SựrađờicủaTri.th/cMác-Lêninchấmdứtquanniệmtruyềnthốngcoitri.t
h/clàkhoah/ccủacáckhoah/cđồngthờicũngchốnglạiquanniệmhạthấp
vaitròcủatri.th/cxuốngthànhcôngcụcủatôngiáo,khoah/chayhoạtđộng thựctiễn.
-Theoquanđiểmtri.th/cMác-Lênin,tri.th/clàmộthìnhthái[thứcxãhội,
trêncơs0gi1iquy.tđúngđắnmốiquanhệgiVavậtchấtvà[thức,nóvạchra
nhVngquyluậtchungnhấtcủatựnhiên,xãhộivàtưduyđểđịnhhướngcho
nhậnthứcvàhoạtđộngthựctiễncủaconngười.
Vấnđềtưcáchkhoah/ccủatri.th/cvàđốitượngcủanóđãgâyranhVngcuộc
tranhluận kéodài chođ.n hiện nay.Nhiều h/c thuy.ttri.t h/c hiệnđại 0
phươngTâymuốnt;bỏquanniệmtruyềnthốngvềtri.th/c,xácđịnhđốitượng
nghiêncứuriêngchomìnhnhưmôt1nhVnghiệntượngtinhth8n,phântWchngV
nghĩa,chúgi1ivănb1n...
Mặcdùvậy,cáichungtrongcách/cthuy.ttri.th/clànghiêncứunhVngvấnđề
chungnhấtcủagiớitựnhiên,củaxãhộivàconngười,mốiquanhệcủacon
người,củatưduyconngườinóiriêngvớith.giới.
d. Triết học - hạt nhân lý luận của thế giới quan * Thế giới quan
Th.giớiquancónhiềuloạikhácnhau,vềcơb1nngườitathườngchiath.giới
quanlàmbaloại:Thế giới quan thần thoại, thế giới quan tôn giáo, thế giới quan triết học.
Th.giớiquanlàhệthốngcáctrithức,quanđiểm,tìnhc1m,niềmtin,l[tư0ng
xácđịnhvềth.giớivàvềvịtrWcủaconngười(baohàmc1cánhân,xãhộivà
nhânloại)trongth.giớiđó.Th.giớiquanquyđịnhcácnguyêntắc,tháiđộ,giá
trịtrongđịnhhướngnhậnthứcvàhoạtđộngthựctiễncủaconngười. 3
Nóimộtcáchngắng/n,thế giới quan là hệ thống quan điểm, quan niệm của
con người về thế giới, về vị trí và vai trò của con người trong thế gới đó. 
* Hạt nhân lý luận của thế giới quan
Nóitri.th/clàhạtnhâncủath.giớiquan,b0i:
-Thứ nhất,b1nthântri.th/cchWnhlàth.giớiquan.
-Thứ hai,trongcácth.giớiquankhácnhưth.giớiquancủacáckhoah/ccụ
thể,th.giớiquancủacácdântộc,haycácthờiđại…tri.th/cbaogiờcũnglà
thànhph8nquantr/ng,đóngvaitròlànhântốcốtlõi.
Thứ ba,vớicácloạith.giớiquantôngiáo,th.giớiquankinhnghiệmhayth.
giớiquanthôngthường…,tri.th/cbaogiờcũngcó1nhhư0ngvàchiphối,dù
cóthểkhôngtựgiác.
Thứ tư,th.giớiquantri.th/cnhưth.nàosẽquyđịnhcácth.giớiquanvàcác
quanniệmkhácnhưth.. 
Vaitròcủath.giớiquan:
- Thứ nhất,nhVngvấnđềđượctri.th/cđặtravàtìmlờigi1iđáptrướch.tlà
nhVngvấnđềthuộcth.giớiquan.
- Thứ hai,th.giớiquanv;alàk.tqu1củasựnhậnthứcth.giớicủaconngười,
v;ađóngvaitròlăngkWnhquađóconngườixemxét,nhìnnhậnth.giới,định
hướngchocuộcsống,chonhậnthứcvàhoạtđộngthựctiễncủamình.
-Th.giớiquanv;alàk.tqu1củasựnhậnthứcth.giớicủaconngười,v;a
2. Vấn đề cơ bản của triết học
a. Nội dung vấn đề cơ bản của triết học
-Vấnđềcơb1ncủatri.th/clàmốiquanhệgiVatưduyvớitồntại(giVatinh
th8nvớitựnhiên,giVa[thứcvớivậtchất).
Vấnđềnàycóhaimặt:
-Mặt thứ nhất(còng/ilàmặtb1nthểluận):tưduycótrướctồntạihaytồntại
cótrướctưduy([thứccótrướcvậtchấthayvậtchấtcótrước[thức) 4
-Mặt thứ hai(còng/ilàmặtnhậnthứcluận):tưduycónhậnthứcđượctồntại?
(conngườicónhậnthứcđượcth.giớikhông?)
b. Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm
- Chủ ngh9a duy vật: Chođ.nnay,chủnghĩaduyvậtđãđượcthểhiệndướiba
hìnhthứccơb1n:chủ ngh9a duy vật chất phác, chủ ngh9a duy vật siêu hình và
chủ ngh9a duy vật biện chứng.
+Chủ ngh9a duy vật chất pháclàk.tqu1nhậnthứccủacácnhàtri.th/cduyvật thờiCBđại.
+ Chủ ngh9a duy vật siêu hìnhlàhìnhthứccơb1nthứhaitronglịchsửcủachủ
nghĩaduyvật,thểhiệnkhárõ0cácnhàtri.th/cth.k<XVđ.nth.k<XVIIIvà
điểnhìnhlà0th.k<thứXVII,XVIII.
+Chủ ngh9a duy vật biện chứng làhìnhthứccơb1nthứbacủachủnghĩaduy
vật,doC.MácvàPh.ĂngghenxâydựngvàonhVngnăm40củath.k<XIX,sau
đóđượcV.I.Lêninpháttriển.
-Chủ ngh9a duy tâm:Chủnghĩaduytâmgồmcóhaiphái:chủ ngh9a duy tâm
chủ quan và chủ ngh9a duy tâm khách quan.
+Chủ ngh9a duy tâm chủ quan th;anhậntWnhthứnhấtcủaý thức con người.
Trongkhiphủnhậnsựtồntạikháchquancủahiệnthực,chủnghĩaduytâmchủ
quankhˆngđịnhm/isựvật,hiệntượngchỉlàphứchợpcủanhVngc1mgiác.
+Chủ ngh9a duy tâm khách quan cũngth;anhậntWnhthứnhấtcủa[thứcnhưng
coiđólàlà thứ tinh thần khách quan cótrướcvàtồntạiđộclậpvớiconngười.
c. Thuyết có thể biết (Thuyết Khả tri) và thuyết không thể biết (Thuyết Bất khả tri)
-H/cthuy.ttri.th/ckhˆngđịnhkh1năngnhậnthứccủaconngườiđượcg/i
làthuyết Khả tri (Gnosticism,Thuy.tcóthểbi.t).
-H/cthuy.ttri.th/cphủnhậnkh1năngnhậnthứccủaconngườiđượcg/i
làthuyết không thể biết (thuyết bất khả tri).
3. Biện chứng và siêu hình
a. Khái niệm biện chứng và siêu hình trong lịch sử 5
Tronglịchsửtri.th/c,ngoàisựđốilậptrongviệcgi1iquy.tvấnđềcơb1ncủa
tri.th/c,còncósựđốilậpgiVahaiphươngphápxemxétth.giới:phươngpháp
biệnchứngvàphươngphápsiêuhình.
Phương pháp siêu hình là phương pháp xem xét sự vật trong sự cô lập tách rời
giữa các mặt, các bộ phận của sự vật, giữa sự vật này với sự vậtkhác.Nó
khôngnhìnthấymốiliênhệgiVacácmặt,cácsựvậtấy.Nóchỉxemxétsựvật
trongtrạngtháitĩnh,màkhôngthấysựvậnđộng,pháttriểncủasựvậthiện tượng.
Phương pháp biện chứngkhôngchỉthấynhVngsựvậtcábiệt,màcònnhìnthấy
mốiliênhệràngbuộc,phụthuộclẫnnhau,tácđộng, chuyển hóa lẫn nhau của
tất cả các mặt bên trong sự vật và giữa các sựvậtkhácnhau.Nókhôngchỉnhìn
thấytrạngtháitĩnhmàcònnhìnthấy quá trình vận động, phát triển của sự vật.
Nó không chỉ nhìn thấy sự tồn tạimàc1sựrađờivàsựtiêuvongcủasựvật.Nó
xemxétsựvậnđộng,pháttriểncủasựvật,hiệntượngt;sựthayđBivềlượng
đ.nsựthayđBi về chất; đó là sự tự thân vận động, tự thân phát triển, do mâu
thuẫn bêntrongcủasựvật,hiệntượng.
b. Các hình thức của phép biện chứng trong lịch sử
Cùngvớisựpháttriểncủatưduyconngười,phươngphápbiệnchứngđãtr1i
quabagiaiđoạnpháttriển,đượcthểhiệntrongtri.th/cvớibahìnhthứclịchsử củanó:
Phép biện chứng tự phát, đãthấyđượccácsựvật,hiệntượngcủavũtrụvận
độngtrongsựsinhthành,bi.nhóavôcùngvôtận.
Phép biện chứng duy tâm, thấyđượcmốiliênhệphBbi.nvàsựpháttriểncủa
sựvậtnhưngtấtc1chỉlàsựph1nánhcủa[niệm.
Phép biện chứng duy vật, thấyđược mốiliênhệphBbi.nvàsựpháttriểncủasự
vật,hiệntượnglàmộtquátrìnhdiễnratheoquyluậtkháchquan,vàth.giớilà vôcùng,vôtận.
II. TRIẾT HỌC MÁC - LÊNIN VÀ VAI TRÒ CỦA TRIẾT HỌC MÁC -
LÊNIN TRONG ĐỜI SỐNG XÃ HỘI
1. Sự ra đời và phát triển của triết học Mác - Lênin 6
a. Những điều kiện lịch sử của sự ra đời triết học Mác
Sựxuấthiệntri.th/cMáclàmộtcuộccáchmạngvĩđạitronglịchsửtri.th/c.
Đólàk.tqu1tấty.ucủasựpháttriểnlịchsửtưtư0ngtri.th/cvàkhoah/ccủa
nhânloại,trongsựphụthuộcvàonhVngđiềukiệnkinht.-xãhội,màtrựcti.p
làthựctiễnđấutranhgiaicấpcủagiaicấpvôs1nvớigiaicấptưs1n.Đócũnglà
k.tqu1củasựthốngnhấtgiVađiềukiệnkháchquanvànhântốchủquancủa C.MácvàPh.Ăngghen.
* Điều kiện kinh tế - xã hội
-Sựcủngcốvàpháttriểncủaphươngthứcs1nxuấttưb1nchủnghĩatrongđiều
kiệncáchmạngcôngnghiệp.
-Sựxuấthiệncủagiaicấpvôs1ntrênvũđàilịchsửvớitWnhcáchmộtlựclượng
chWnhtrị-xãhộiđộclậplànhântốchWnhtrị-xãhộiquantr/ngchosựrađời tri.th/cMác.
-Thựctiễncáchmạngcủagiaicấpvôs1nlàcơs0chủy.unhấtchosựrađời tri.th/cMác.
* Nguồn gốc lý luận và tiền đề khoa học tự nhiên
-Nguồngốcl[luận
+Tri.th/ccBđiểnĐức
+Sựhìnhthànhtưtư0ngtri.th/c0C.MácvàPh.Ăngghendiễnratrongsựtác
độnglẫnnhauvàthâmnhậpvàonhauvớinhVngtưtư0ng,l[luậnvềkinht.và
chWnhtrị-xãhội.
-Tiềnđềkhoah/ctựnhiên
ChủnghĩaduyvậtbiệnchứngcủaMáclàk.tqu1củasựtBngk.tnhVngthành
tựutưtư0ngcủanhânloại,đượcchứngminhvàpháttriểndựatrênnhVngk.t
luậnmớinhấtcủakhoah/ctựnhiên,trongđócó3phátminhquantr/ngnhất:
+Địnhluậtb1otoànvàchuyểnhóanănglượng.Đâylàcơs0khoah/cđểkhˆng
địnhrằngvậtchấtvàvậnđộngcủavậtchấtkhôngthểdoaisángtạoravàkhông
thểbịtiêudiệt.Chúngchỉchuyểnhóat;dạngnàysangdạngkhác,hìnhthức
nàysanghìnhthứckhácmàthôi. 7
+  Thuy.t  ti.n  hóa  của  Đắcuynh.  H/c  thuy.t  về  sự  ti.n  hóa  các giống loài
củaDarwin,nhàsinhh/cAnhlàcơs0khoah/ccủaquanđiểmduyvậtvềsựra
vàpháttriểncủasựsống,củaloàingườivà[thứcconngười.
+H/cthuy.tvềcấutạot.bào.H/cthuy.tnàylàcơs0khoah/cđểkhˆngđịnh
sựthốngnhấtvềcấutạocơthểcủagiớisinhvật;chúngcónguồngốct;t.bào màpháttriểnlên.
-Nhântốchủquantrongsựhìnhthànhtri.th/cMác
+C.Mác(KarlMarx,05/05/1818-14/03/1883)
+Ph.Ăngghen(FriedrichEngels,28/11/1820-05/08/1895)
b. Những thời kỳ chủ yếu trong sự hình thành và phát triển của Triết học Mác
-Thờikỳhìnhthànhtưtư0ngtri.th/cvớibướcquáđột;chủnghĩaduytâmvà
dânchủcáchmạngsangchủnghĩaduyvậtvàchủnghĩacộngs1n(1841-1844)
-ThờikỳđềxuấtnhVngnguyênl[tri.th/cduyvậtbiệnchứngvàduyvậtlịch sử
-ThờikỳC.MácvàPh.ĂngghenbBsungvàpháttriểntoàndiệnl[luậntri.th/c (1848-1895)
c. Thực chất và ý nghĩa cuộc cách mạng trong triết học do C.Mác và
Ph.Ăngghen thực hiện
-C.MácvàPh.Ăngghen,đãkhắcphụctWnhchấttrựcquan,siêuhìnhcủachủ
nghĩaduyvậtcũvàkhắcphụctWnhchấtduytâm,th8nbWcủaphépbiệnchứng
duytâm,sángtạoramộtchủnghĩaduyvậttri.th/choànbị,đólàchủnghĩa
duyvậtbiệnchứng.
-C.MácvàPh.Ăngghenđãvậndụngvàm0rộngquanđiểmduyvậtbiệnchứng
vàonghiêncứulịchsửxãhội,sángtạorachủnghĩaduyvậtlịchsử-nộidung
chủy.ucủabướcngoặtcáchmạngtrongtri.th/c.
-C.MácvàPh.ĂngghenđãbBsungnhVngđặctWnhmớivàotri.th/c,sángtạo
ramộttri.th/cchânchWnhkhoah/c-tri.th/cduyvậtbiệnchứng.
d. Giai đoạn Lênin trong sự phát triển Triết học Mác 8
-VlađimirIlichLênin(22/04/1870-21/01/1924)
-Hoànc1nhlịchsửV.I.LêninpháttriểnTri.th/cMác
-V.I.Lênintr0thànhngườik.tụctrungthànhvàpháttriểnsángtạochủnghĩa
Mácvàtri.th/cMáctrongthờiđạimới-thờiđạiđ.quốcchủnghĩavàquáđộ
lênchủnghĩaxãhội.
-Thờikỳ1893-1907,V.I.Lêninb1ovệvàpháttriểntri.th/cMácvàchuẩnbị
thànhlậpđ1ngmácxWt0Ngahướngtớicuộccáchmạngdânchủtưs1nl8nthứ nhất.
-T;1907-1917làthờikỳV.I.Lêninpháttriểntoàndiệntri.th/cMácvàlãnh
đạophongtràocôngnhânNga,chuẩnbịchocáchmạngxãhộichủnghĩa.
-T;1917-1924làthờikỳLênintBngk.tkinhnghiệmthựctiễncáchmạng,bB
sung,hoànthiệntri.th/cMác,gắnliềnvớiviệcnghiêncứucácvấnđềxây
dựngchủnghĩaxãhội.
-Thờikỳt;1924đ.nnay,tri.th/cMác-Lêninti.ptụcđượccácĐ1ngCộng
s1nvàcôngnhânbBsung,pháttriển
2. Đối tượng và chức năng của triết học Mác - Lênin
a. Khái niệm triết học Mác - Lênin
Tri.th/cMác-Lêninlàhệthốngquanđiểmduyvậtbiệnchứngvềtựnhiên,xã
hộivàtưduy-th.giớiquanvàphươngphápluậnkhoah/c,cáchmạngcủagiai
cấpcôngnhân,nhândânlaođộngvàcáclựclượngxãhộiti.nbộtrongnhận
thứcvàc1itạoth.giới.
b. Đối tượng của triết học Mác - Lênin
Vớitưcáchlàmộthìnhtháipháttriểncaocủatưtư0ngtri.th/cnhânloại,đối
tượngnghiêncứucủatri.th/cMác-Lênintấty.uv;acósựđồngnhất,v;acó
sựkhácbiệtsovớiđốitượngnghiêncứucủacáchệthốngtri.th/ckháctrong lịchsử.
Vớitri.th/cMác-Lêninthìđối tượng của triết học và đối tượng của các khoa
học cụ thể đã được phân biệt rõ ràng.Cáckhoah/ccụthểnghiêncứunhVng
quyluậttrongcáclĩnhvựcriêngbiệtvềtựnhiên,xãhộihoặctưduy.Tri.th/c
nghiêncứunhVngquyluậtchungnhất,tácđộngtrongc1balĩnhvựcnày. 9
c. Chức năng của triết học Mác - Lênin
-Chứcnăngth.giớiquan
-Chứcnăngphươngphápluận
3. Vai trò của triết học Mác - Lênin trong đời sống xã hội và trong sự
nghiệp đổi mới ở Việt Nam hiện nay
- Tri.th/cMác-Lêninlàth.giớiquan,phươngphápluậnkhoah/cvàcách
mạngchoconngườitrongnhậnthứcvàthựctiễn
-Tri.th/cMác-Lêninlàcơs0th.giớiquanvàphươngphápluậnkhoah/cvà
cáchmạngđểphântWchxuhướngpháttriểncủaxãhộitrongđiềukiệncuộc
cáchmạngkhoah/cvàcôngnghệhiệnđạipháttriểnmạnhmẽ.
-Tri.th/cMác-Lêninlàcơs0l[luậnkhoah/ccủacôngcuộcxâydựngchủ
nghĩaxãhộitrênth.giớivàsựnghiệpđBimớitheođịnhhướngxãhộichủ nghĩa0ViệtNam. 10 CHƯƠNG2
CHỦNGHĨADUYVẬTBIỆNCHỨNG
I. VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC
1. Vật chất và các hình thức tồn tại của vật chất
a. Quan niệm của chủ nghĩa duy tâm và chủ nghĩa duy vật trước C.Mác về
phạm trù vật chất
-Chủnghĩaduytâm:phủnhậnvậtchấtvớitWnhcáchlàthựctạikháchquan.
Chorằngth.giớivậtchấtlàtạovậtcủaThượngđ.,hoặclà“sựk.thợp”nhVng
c1mgiáccủaconngười.
-ChủnghĩaduyvậtcBđại:đồngnhấtvậtchấtvớinhVngdạngtồntạicụthểcủa vậtchất:
+Talét(Thales):nước
+Anaximen(Anaximenus):KhôngkhW
+HêraclWt(Heraclitus):Lửa
+Anaximanđrơchorằng,thựcthểcủath.giớilàmộtb1nnguyênkhôngxác
địnhđượcvềmặtchấtvàvôtậnvềmặtlượng.
+LơxWpvàĐêmôcrWt:Nguyêntử.Cácôngcoiđâyph8ntửcựckỳnhỏ,cứng,
truyệtđốikhôngthâmnhậpđược,khôngquansátđượcvànóichungkhôngc1m
giácđược,chỉcóthểnhậnbi.tnhờtưduy.ĐêmôcrWthìnhdungnguyêntửcó
nhiềuloại,sựk.thợphoặctáchrờigiVachúngtheocáctrậttựkhácnhaucủa
khônggiansẽtạonêntoànbộth.giới.
+Tri.th/cẤnĐộ:Đất,nước,lửa,gió
+Thuy.tÂmdương-Ngũhành:Kim-Mộc-Thủy-Hỏa-ThB.
-Chủnghĩaduyvậtth.k<XVII-XVIIIđồngnhấtvậtchấtvớinguyêntửvà khốilượng.
Tóm lại, cácnhàtri.th/ctrướcMácđềukhôngtr1lờiđượccâuhỏi,b1nchất
củath.giớilàgì?Màh/lạiđivàonghiêncứu,tìmhiểucấutạocủavậtchất.Do
vậy,h/đãkhˆngđịnh,vậtchấtlàcáibấtbi.n,cáicụthểnàođó.Quanniệmnày 11
đãtồntạisuốtnhiềuth.k<tronglịchsửtri.th/cnóiriêng,trongnhậnthứccủa conngườinóichung.
b. Cuộc cách mạng trong khoa học tự nhiên cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX
và sự phá sản của các quan điểm duy vật siêu hình về vật chất
Cuốith.k<XIXđ8uth.k<XXxuấthiệnmộtloạtphátminhkhoah/clớnnhư:
+Năm1895W.Conrad Roentgen (1845–1923)pháthiệnratia X,mộtloại
sóngđiệnt;cóbướcsóngt;0,01đ.n100.10-8cm.
+ Năm 1896Antoine Henri Becquerel (1852-1908) phát
 hiện ra hiện tượng
phóngxạtrongchấturaniumvàsauđóMarieCurie (1867-1934) ti.p tụcphát triển(1901) Với .
pháthiệnnày,ngườitahiểurarằngquanniệmvềsựbấtbi.n
củanguyêntửlàkhôngchWnhxác.
+Năm1897Sir Joseph Thomson (1856 –1940) phát
hiệnrađiệntửvàchứng
minhđượcrằngđiệntửlàmộttrongnhVngthànhph8ncấutạonênnguyêntử.
Nhờphátminhnày,l8nđ8utiêntrongkhoah/csựtồntạicủanguyêntửđược chứngminh.
+Năm1901Kaufman, nhàbách/cngườiĐứcđã chứngminh
đượckhốilượng
củađiệntửkhôngph1ilàkhốilượngtĩnhmànósẽthayđBitheotốcđộvận
độngcủađiệntử.
+Năm1905Albert Eisntein(1879-1955)đãphátminhrathuy.ttươngđốihẹp
(E=mc2)lànềnt1ngchosựpháttriểnnănglượngnguyêntửvàlàmộttrong
nhVngcơs0khoah/ccủacácl[thuy.thiệnđạivềvũtrụ.
Cácphátminhkhoah/cnàymanglạinhiều[nghĩatrongsựpháttriểncủatư
duynhânnhânloại,nhưngđồngthờinócũnggâyracuộckhủngho1ngvềth.
giớiquanchonhiềunhàtri.th/cvàvậtl[h/cthờibấygiờ.Mộtsốcácnhàvật
l[h/cgi1ithWchmộtcáchduytâmcáchiệntượngvậtl[:vật chất tiêu tan mất.
Cácnhàtri.th/cduytâmchủquanđãlợidụngquanđiểmnàyđểtấncông,phủ
nhậnvậtchấtvàchủnghĩaduyvật.TìnhhìnhđóđòihỏiLêninph1iđấutranh
b1ovệvàpháttriểnchủnghĩaduyvật.
c. Quan niệm của triết học Mác - Lênin về vật chất 12
C.MácvàPh.Ăngghenchorằng,vậtchấtlàcáitồntạikháchquan,độclậpvới
[thứcconngười.Th.giớivậtchấtluônluônvậnđộng,bi.nđBikhôngng;ng,
0đâucóvậtchấtlàcóvậnđộngvàvậnđộngkhôngng;ng.
Định nghĩa của V.I. Lênin về vật chất; nội dung và ý nghĩa. Định nghĩa
K.th;atưtư0ngcủaC.MácvàPh.Ăngghen,trêncơs0kháiquátnhVngthành
tựumớinhấtcủakhoah/ctựnhiêncuốith.k<XIX,đ8uth.k<XXvềmặttri.t
h/c,trêncơs0phêphánnhVngquanđiểmduytâmvàsiêuhìnhvềvậtchất,V.I.
Lêninđãđưarađịnhnghĩavậtchấtnhưsau:
“Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem
lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp
lại, phản ánh và không lệ thuộc vào cảm giác”.
Những nội dung cơ bản
- Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan....
Phạmtrùvậtchấtlàphạmtrùkháiquátnhất,rộngnhấtcủal[luậnnhậnthức. Dođó:
+Phạmtrùvậtchấtph1iđượcxemxétdướigócđộtri.th/cchứkhôngph1i
dướigócđộcủacáckhoah/ccụthể.Điềunàysẽgiúpchúngtatránhđượcsai
l8mkhiđồngnhấtphạmtrùvậtchấttrongtri.th/cvớicáckháiniệmvậtchất
thườngdùngtrongcáckhoah/ccụthểhoặcđờisốnghàngngày.
+Chúngtakhôngthểđịnhnghĩaphạmtrùvậtchấttheophươngphápthông
thường.Vềmặtnhậnthứcluận,theoV.I.Lênin,chỉcóthểđịnhnghĩaphạmtrù
vậtchấttrongmốiquanhệđốilậpvớinó,đólàphạmtrù[thức.
-“Thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác”
Điềunàykhˆngđịnhvớichúngtarằng,vậtchấtlàcáicótrước,c1mgiác([
thức)làcáicósau,vậtchấtlàcáiđóngvaitròquy.tđịnhđ.nnguồngốcvànội
dungkháchquancủa[thức.B0ivì,thựctạikhácquan(vậtchấtlàthựctại
kháchquan)đưalạic1mgiácchoconngườichứkhôngph1ic1mgiác([thức)
sinhrathựctạikháchquan.Đ.nđâyđịnhnghĩavậtchấtcủaV.I.Lêninđãgi1i 13
quy.tđượcmặtthứnhấtvấnđềcơb1ncủatri.th/ctrênlậptrườngcủachủ
nghĩaduyvậtbiệnchứng.
- “Thực tại khách quan được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản
ánh và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”
Điềunàyđãkhˆngđịnhrằng,conngườicókh1năngnhậnthứcđượcth.giới
hiệnthựckháchquan.Đ.nđâyđịnhnghĩavậtchấtcủaV.I.Lêninti.ptụcgi1i
quy.tđượcmặtthứhaitrongvấnđềcơb1ncủatri.th/ctrênlậptrườngcủachủ
nghĩaduyvậtbiệnchứng.Điềunàychứngminhrằng:
+Vậtchấtkhôngtồntạimộtcáchvôhình,th8nbWmàtồntạimộtcáchhiện
thực,đượcbiểuhiệndướicácdạngsựvật,hiệntượngcụthểmàgiácquancủa
chúngtacóthểnhậnbi.tmộtcáchtrựcti.phaygiánti.p.Dođó,vềnguyêntắc
khôngcóđốitượngvậtchấtkhôngthểnhậnthứcđược,màchỉcónhVngđối
tượngvậtchấtchưathểnhậnthứcđượcmàthôi.
+Nguồngốccủac1mgiáclàt;th.giớibênngoài,khisựvậttácđộngvàogiác
quancủaconngườithìconngườicóc1mgiácvềchúng.Bằngcácphươngpháp
nhậnthứckhácnhau(chéplại,chụplại,ph1nánh)conngườicóthểnhậnthức
đượcth.giớivậtchất.
Như vậy,địnhnghĩavậtchấtcủaV.I.Lêninđãbácbỏthuy.tkhôngthểbi.t,
đồngthờichỉrarằng,vậtchấtph1iđượchiểulàtấtc1nhVnggìtồntạikhách
quanbênngoài[thức,bấtkểsựtồntạiấyconngườiđãnhậnthứcđượchay
chưanhậnthứcđược.
Ý nghĩa định nghĩa vật chất của V.I. Lênin
-ĐịnhnghĩavậtchấtcủaV.I.Lêninđãgi1iquy.tmộtcáchđúngđắnvấnđềcơ
b1ncủatri.th/ctrênlậptrườngcủachủnghĩaduyvậtbiệnchứng,đồngthờiđã
khắcphụcđượctWnhtrựcquan,siêuhình,máymóctrongquanniệmvềvậtchất
củachủnghĩaduyvậttrướcMác,chốnglạichủnghĩaduytâmvàthuy.tkhông thểbi.t.
-ĐịnhnghĩavậtchấtcủaV.I.Lêninlàcơs0th.giớiquankhoah/cvàphương
phápluậnđúngđắnchocácnhàkhoah/ctrongnghiêncứuth.giớivậtchất,
địnhhướngvàcBvũh/0kh1năngnhậnthứccủaconngười,ti.ptụcđisâuvào 14
khámphánhVngthuộctWnhmớicủath.giớivậtchất,tìmki.mcácdạnghoặc
cáchìnhthứcmớicủavậtthểtrongth.giới.
-Địnhnghĩacònlàcơs0khoah/cchoviệcxâydựngquanđiểmduyvậtbiện
chứngtronglĩnhvựcxãhội,đólàchủnghĩaduyvậtlịchsử.
d. Các hình thức tồn tại của vật chất Vận động
- Vận động là mọi biến đổi nói chung, chưa nói lên khuynh hướng cụ thể: đi lên
hay đi xuống, tiến bộ hay lạc hậu
- Vận động là phương thức tồn tại của vật chất
+Theoquanđiểmcủachủnghĩaduyvậtbiệnchứngthìvậnđộnglàphương
thứctồntạicủavậtchất.Bấtcứ0đâuvàbấtcứlúcnàocũngkhôngcóvàkhông
thểcódạngvậtchấtnàotồntạimàkhôngvậnđộng.
+Vậtchấtchỉcóthểtồntạitrongvậnđộng,bằngcáchvậnđộng,khôngthểcó
vậtchấtkhôngvậnđộng,cũngnhưkhôngthểcóvậnđộngngoàivậtchất.
+CácthuộctWnhcủavậtchấtchỉbiểuhiệnthôngquavậnđộng.
- Vận động là thuộc tính cố hữu của vật chất
+Vậnđộnglàcáivốncócủavậtchất,gắnliềnvớivậtchất,khôngdoaisinhra
vàkhôngbaogiờbịtiêudiệt.
+Vậnđộngđượcb1otoànc1vềlượngvàvềchất.
Các hình thức vận động của vật chất.
-Vận động cơ giớilàsựdichuyểnvịtrWcủacácvậtthểtrongkhônggian.
-Vận động vật lý(thayđBitrạngtháivậtl[)làvậnđộngcủaphântử,củacác
hạtcơb1n,vậnđộngcủanhiệt,ánhsáng,điện,trường,âmthanh.
-Vận động hóa học(thayđBitrạngtháihóah/c)làsựvậnđộngcủacácnguyên
tử;sựhóahợpvàphângi1icủacácchất.
-Vận động sinh học:vậnđộngcủacáccơthểsốngnhưsựtraođBichất,đồng
hóa,dịhóa,sựtăngtrư0ng,sinhs1n,ti.nhóa. 15
-Vận động xã hội:m/ihoạtđộngxãhộicủaconngười;sựthayth.cáchình
tháikinht.-xãhộit;thấpđ.ncao.
Vận động và đứng im:
Vậnđộnglàtuyệtđối,đứngimlàtươngđốivì:
-Đứng im là trạng thái ổn định về chất của sự vật, hiện tượng trong những mối
quan hệ và điều kiện cụ thể,làhìnhthứcbiểuhiệnsựtồntạithựcsựcủacácsự
vật,hiệntượngvàlàđiềukiệnchosựvậnđộngchuyểnhoácủavậtchất.
-Đứngimchỉx1ytrongmộthìnhthứcvậnđộngnhấtđịnh(vậnđộngcơgiới).
-Đứngimlàmộttrạngtháivậnđộng(vậnđộngtrongthăngbằng).
Không gian và thời gian
-Quanđiểmsiêuhìnhcoikhônggianlàmộtcáihòmrỗngtrongđóchứavật
chất.Cókhônggianvàthờigiankhôngcóvậtchất.Cósựvật,hiệntượngkhông
tồntạitrongkhônggianvàthờigian.
-Quan điểm duy vật biện chứng:
+KhônggianvàthờigianlànhVnghìnhthứctồntạicủavậtchất,gắnliềnvới
sựvậnđộngcủavậtchất.
+Khôngcókhônggianvàthờigiankhôngcóvậtchấtcũngnhưkhôngthểcósự
vật,hiệntượngtồntạingoàikhônggianvàthờigian.
+Khônggianvôtận.Thờigiankhôngcókh0iđ8uvàk.tthúc.
+Khônggiancó3chiều.Thờigiancómộtchiều.
+KhônggianvàthờigiancótWnhtươngđối.
e. Tính thống nhất vật chất của thế giới
- Tồn tại của thế giới là tiền đề cho sự thống nhất của thế giới:
Th.giớiquanhtatồntại,nhưnghìnhthứctồntạicủath.giớilàh.tsứcđadạng.
Vìth.,tồntạicủath.giớilàtiềnđềchosựthốngnhấtcủath.giới.
-Th.giớithốngnhất0tWnhvậtchấtcủanó.Điềunàychothấy:
+Chỉcómộtth.giớiduynhấtlàth.giớivậtchất,vậtchấtlàcáicótrước,tồn
tạikháchquanđộclậpvới[thứcconngười. 16
+M/itồntạicủath.giớiđềucómốiliênhệkháchquan,biểuhiện0chỗchúng
đềulànhVngdạngcụthểcủavậtchất,lànhVngk.tcấuvậtchất,cónguồngốc
vậtchất,dovậtchấtsinhravàcùngchịusựchiphốicủaquyluậtkháchquan,
phBbi.ncủath.giớivậtchất.
+Th.giớivậtchấttồntạivĩnhviễn,vôtận,vôhạn,khôngđượcsinhravàcũng khôngbịmấtđi.
Nhưvậy,trongth.giớikhôngcógìkháchơnlàvậtchấtđangvậnđộng.Tinh
th8n,[thứcchỉcótrongđ8uócconngườivàlàthuộctWnhcủamộtdạngvật
chấtcótBchứccao(bộóc).Khôngcóbằngchứngvềth.giớitinhth8ntồntại
bênngoàith.giớivậtchất.
Cáchìnhthức,cácdạngtồntạicủavậtchấtvàvậnđộngcóthểchuyểnhóalẫn
nhautrongnhVngđiềukiệnnhấtđịnh.
VậtchấtvậnđộngtuântheonhVngquyluậtnhấtđịnh.CónhVngquyluậtriêng
chiphốimộtlĩnhvựccụthể.CónhVngquyluậtphBbi.nchiphốitấtc1sựvật,
hiệntượngtrongtựnhiên,xãhộivàtưduy.
2. Nguồn gốc, bản chất và kết cấu của ý thức
a. Nguồn gốc của ý thức
Córấtnhiềukhoah/cchuyênsâuvàkhoah/cliênngànhnghiêncứuvề[thức
vànhVngvấnđềliênquanđ.n[thứccủaconngười. Cho đ.nnaythì vấn đề
nguồngốc,b1nchấtcủa[thứclàmộtvấnđềh.tsứcphứctạpcủakhoah/cnói
chungvàcủatri.th/cnóiriêng.Đâylàvấnđềtrungtâmcủacuộcđấutranh
giVachủnghĩaduyvậtvàchủnghĩaduytâmtronglịchsửtri.th/c.Trêncơs0
củanhVngthànhtựutri.th/cduyvật,củakhoah/c,củathựctiễnxãhộitri.t
h/cMác-Lêninđãchochúngtanhậnthứcrõđượcvềnguồngốcvàb1nchấtcủa [thức.
* Quan điển triết học ngoài mácxít về ý thức
-Quan điểm của chủ ngh9a duy tâm
+ Duy tâm khách quan:tìmnguồngốccủa[thứct;mộtlựclượngsiêutựnhiên
(Ýniệm,[niệmtuyệtđối). 17 -Duy tâm chủ :
quan [thứclàcáivốncócủaconngười,khôngdoth8nthánh
bancho,cũngkhôngph1ilàsựph1nánhth.giớibênngoài.
-Quan điểm của chủ nghãi duy vật siêu hình: Cácnhàduyvậtsiêuhìnhđã
đồngnhất[thứcvớivậtchất.H/coi[thứccũngchỉlàmộtdạngvậtchấtđặc
biệt,dovậtchấts1nsinhra.
- Quan điểm duy vật biện chứng về ý thức
Chủnghĩaduyvậtbiệnchứngchorằng,sựhìnhthànhvàpháttriểncủa[thức
chWnhlàk.tqu1củaquátrìnhti.nhóalâudàicủagiớitựnhiênvàxãhội.
Nguồn gốc tự nhiên:
Chủnghĩaduyvậtbiệnchứngkhˆngđịnhrằng:[thứclàthuộctWnh(thuộctWnh
ph1nánh)củamộtdạngvậtchấtcótBchứccaolàbộócconngười.
Bộóclàcơquanvậtchấtcủa[thức.Nhưngtạisaobộócconngườilạicóthể
sinhra[thức,làmốiliênhệvậtchấtvớith.giớikháchquan.ChWnhmốiliênhệ
vậtchấtnàyđãhìnhthànhnênquátrìnhph1nánhth.giớivậtchấtvàobộóc conngười.
+Ph1nánhlàthuộctWnhphBbi.ntrongm/idạngvậtchất.Ph1nánhlànănglực
giVlại,táitạonhVngđặcđiểmcủamộthệthốngvậtchấtkháctrongquátrình
tácđộngqualạigiVachúng.K.tqu1củasựph1nánhphụthuộcvàovậttác
độngvàvậtnhậntácđộng,vàvậtnhậntácđộngbaogiờcũngmangthôngtin
củavậttácđộng.
+ThuộctWnhph1nánhcủavậtchấtcóquátrìnhpháttriểnlâudàit;thấpđ.n
cao,t;đơngi1nđ.nphứctạp,t;chưahoànthiệnđ.nngàycànghoànthiệnhơn.
Hìnhthứcph1nánhđơngi1nnhất,đặctrưngchogiớitựnhiênvôsinhlàph1n
ánhvậtl[,hoáh/c.CáchìnhthứcnàycótWnhchấtthụđộng,chưacósựđịnh
hướng,chưacósựlựach/n.
Hìnhthứcph1nánhsinhh/cđặctrưngchochogiớitựnhiênsống,làsựphát
triểnmớivềchấttronghìnhthứcph1nánhcủavậtchất.
Hìnhthứcph1nánhcủacáthểsốngđơngi1nnhấtlàtWnhkWchthWch,làsựtr1lời
củacơthểđốivớinhVngtácđộngcủamôitrường. 18
Hìnhthứcph1nánhti.ptheocủacácđộngvậtchưacóhệth8nkinh,làtWnhc1m
ứng,tWnhnhạyc1mđốivớisựthayđBicủamôitrường.
Hìnhthứcph1nánhcủacácđộngvậtcóhệth8nkinhlàcácph1nxạ
Hìnhthứcph1nánh0độngvậtbậccaokhicóhệth8nkinhtrungươngxuấthiện
làtâml[.Tâml[độngvậtchưaph1ilà[thức,nómớichỉlàsựph1nánhcótWnh
chấtb1nnăngdonhuc8utrựcti.pcủasinhl[cơthểvàdoquyluậtsinhh/cchi phối.
Ýthứcchỉn1ysinh0tronggiaiđoạnpháttriểncaocủath.giớivậtchấtcùng
vớisựxuấthiệnconngười.Ýthứclà[thứccủaconngười,nằmtrongcon
người,khôngthểtáchrờiconngười. Nộidung của
[thứclàthôngtinvềth.giớibênngoài[thứclàsựph1nánhth.
giớibênngoàivàođ8uócconngười.
Bộóccủaconngườilàcơquanph1nánh,nhưngchỉvớiriêngbộócthìchưathể
có[thức.Khôngcósựtácđộngcủath.giớibênngoàilêngiácquanvàquađó
lênbộócthìhoạtđộng[thứckhôngthểx1yra.
Như vậy,bộóccùngvớith.giớibênngoàitácđộnglênbộóc,đólànguồngốc
tựnhiêncủa[thức.
Nguồn gốc xã hội:
Đểcho[thứcrađời,nguồngốctựnhiênlàrấtquantr/ng,khôngthểthi.u
được,nhưngchưađủ,điềukiệnquy.tđịnhchosựrađờicủa[thứclànguồn
gốcxãhội,đóchWnhlàlao độngvà . ngôn ngữ
Vai trò của lao động đối với việc hình thành và phát triển ý thức:
Laođộnglàđiềukiệnđ8utiênvàchủy.uđểconngườitồntại,làhoạtđộng
mangtWnhđặcthùcủaconngười,làmchoconngườikhácvớicácloàiđộngvật khác.
+Tronglaođộngconngườiđãbi.tch.tạoracáccôngcụlaođộngvàsửdụng
cáccôngcụđóđểc1itạocủac1ivậtchất.
+LaođộnglàhoạtđộngcótWnhmụcđWch,tácđộngvàoth.giớikháchquan
nhằmtho1mãnnhuc8ucủaconngười.Dođó,[thứcconngườiph1nánhmột
cáchtWchcực,chủđộngvàsángtạo.Nhưvậy,khôngph1ingẫunhiênmàth. 19
giớikháchquantácđộngvàobộócconngườiđểconngườicó[thức,màtrái
lạiconngườicó[thứcchWnhlàconngườichủđộngtácđộngvàoth.giớikhách
quanthôngquahoạtđộngthựctiễnđểc1itạoth.giới.Haynóicáchkhác,lao
độnggiúpconngườic1itạoth.giớivàhoànthiệnchWnhmình.Thôngquaquá
trìnhlaođộng,bộóccủaconngườipháttriểnvàngàycànghoànthiện,làmcho
kh1năngtưduytr;utượngcủaconngườicũngngàycàngpháttriển.
+Laođộngngayt;đ8uđãliênk.tm/ithànhviêntrongxãhôilạivớinhau,làm
n1ysinh0h/nhuc8ugiaoti.p.Vìvậy,ngônngVrađờivàkhôngng;ngphát
triểncùngvớilaođộng.
Vai trò của ngôn ngữ đối với việc hình thành ý thức.
+NgônngVdonhuc8ucủalaođộngvànhờlaođộngmàhìnhthành.Nólàhệ
thốngtWnhiệuvậtchấtmangnộidung[thức.KhôngcóngônngVthì[thức
khôngthểtồntạivàthểhiệnđược.NgônngV,theoC.Mác,nóchWnhlàcáivỏ
vật chất của tư duy,làhiệnthựctrựcti.pcủatưtư0ng,khôngcóngônngVcon
ngườikhôngthểcó[thức.
+NgônngV(ti.ngnóivàchVvi.t)v;alàphươngtiệngiaoti.ptrongxãhội,
v;alàcôngcụcủatưduynhằmkháiquáthoá,tr;utượnghoáhiệnthực.Nhờ
ngônngVmàconngườicóthểtBngk.tđượcthựctiễn,traođBithôngtin,truyền
lạinhVngtrithứct;th.hệnàysangth.hệkhác.
Ýthứckhôngph1ilàmộthiệntượngthu8ntu[cánhânmàlàmộthiệntượngcó
tWnhchấtxãhội,dođó,khôngcóphươngtiệntraođBivềmặtngônngVthì[
thứckhôngthểhìnhthànhvàpháttriểnđược.
Như vậy,nguồngốctrựcti.pvàquantr/ngnhấtquy.tđịnhsựrađờivàphát
triểncủa[thứclàlaođộngvàđồngthờivớilaođộnglàngônngV.
b. Bản chất của ý thức
-Thứ nhất, đểhiểuđượcb1nchấtcủa[thứcchúngtaph1ith;anhậnc1vậtchất
và[thứcđềutồntại,nhưnggiVachúngcósựkhácnhaumangtWnhđốilập:
Vậtchấtlàcáiđượcph1nánh,tồntạikháchquan0ngoàivàđộclậpvớicái
ph1nánhtứclà[thức. 20
Cáiph1nánhlà[thức,làhình1nhtinhth8ncủasựvậtkháchquan,bịsựvật
kháchquanquyđịnh.Vìvậy,khôngthểđồngnhấthoặctáchrờicáiđượcph1n
ánh(vậtchất)vớicáiph1nánh([thức).
-Thứ hai,khinói[thứclàhình1nhchủquancủath.giớikháchquanthìđó
khôngph1ilàhình1nhvậtl[hayhình1nhtâml[độngvậtvềsựvật.Ýthứclà
củaconngười,rađờitrongquátrìnhconngườihoạtđộngc1itạoth.giới,cho
nên[thứcconngườimangtWnhnăng động, sáng tạolạihiệnthựctheonhuc8u thựctiễnxãhội. -Thứ ,tWnh ba
sángtạocủa[thứcđượcthểhiệnrarấtphongphúvàđólàsự
thốngnhấtcủabamặt:
Một là,traođBithôngtingiVachủthểvàđốitượngph1nánh.SựtraođBinày
mangtWnhchấthaichiều,cóch/nl/ccácthôngtinc8nthi.t;
Hai là,môhìnhhóađốitượngtrongtưduydướidạnghình1nhtinhth8n;
Ba là,chuyểnmôhìnht;tưduyrahiệnthựckháchquan,tứclàquátrìnhhiện
thựchoátưtư0ngthôngquahoạtđộngthựctiễn.
TWnhsángtạocủa[thứckhôngcónghĩalà[thức“đẻ vật ra” chất.TWnhsáng
tạocủa[thứclàsángtạocủasựph1nánhtheoquyluậtvàtrongkhuônkhBcủa
sựph1nánh,màk.tqu1baogiờcũnglànhVngkháchthểtinhth8n.
- Thứ tư,[thứckhôngph1ilàmộthiệntượngtựnhiênthu8ntu[màlàmộthiện
tượngxãhội.Ýthứcchỉđượcn1ysinhtronglaođộng,tronghoạtđộngc1itạo
th.giớicủaconngười.Hoạtđộngđókhôngthểlàhoạtđộngđơnlẻ,màlàhoạt
độngmangtWnhxãhội,do đó, ý thức ngay từ đầu đã là sản phẩm của xã hội,
và vẫn là như vậy chừng nào con người còn tồn tại.
c. Kết cấu của ý thức
Ýthứclàmộthiệntượngxãhội–tâml[cók.tcấuh.tsứcphứctạp.Tuỳtheo
cáchti.pcậnmàcónhiềucáchphânchiakhácnhau.Theocáchti.pcậncủachủ
nghĩaduyvậtbiệnchứngthì[thứccók.tcấunhưsau:
* Các lớp cấu trúc của ý thức:[thứcbaogồmcácy.utố:tri thức, tình cảm,
niềm tin, lý trí.Trongđótrithứclày.utốcốtlõi.Trithứcđóngvaitròlà 21
phươngthứctồntạicủa[thức.Điềunàycónghĩalàkhôngcótrithứcthìsẽ khôngcó[thức. -Tri thức là
k.tqu1củaquátrìnhconngườinhậnthứcth.giới,làsựph1nánh
th.giớikháchquan.Trithứccónhiềulĩnhvựckhácnhaunhưtrithứcvềtự
nhiên,vềxãhội,vềconngười,…vàcónhiềucấpđộkhácnhaunhưtrithứcc1m
tWnhvàtrithứcl[tWnh,trithứckinhnghiệmvàtrithứcl[luận,trithứctiềnkhoa
h/cvàtrithứckhoah/cv.v…
- Tình cảm lànhVngrungđộngtâml[khábềnvVngBnđịnhcủacánhâncon
ngườiph1nánh tháiđộ củamình trướchiện thựccuộc sống. Theocác nhà
nghiêncứu,sựthànhcônghaythấtbạitronghoạtđộngcủaconngườiphụthuộc
khôngWtvàotìnhc1m–tứctháiđộcủaconngườitrướchoạtđộngđó,tình
cảm v;alàth.mạnhv;alàđiểm
y.unhấttrongmỗiconngười.
-Niềm tinlànănglựctinhth8ncủatâmhồnconngườihiệndiệnmộtcáchphi
c1mtWnh,xuấthiệnđểnhậnthứcvànắmbắtđốitượngbằngtrựcgiác.Niềmtin
làth;anhậnsựphùhợpcủacáchình1nhc1mtWnhcủaconngườivớisựvậtvà
hiệntượng,đólàtrithứcgiánti.pcoinhưlàchânl[khôngcóluậnchứnglôgWc
vàluậnchứngthựct.đ8yđủ.T;danht;niềmtinsẽxuấthiệncácdanht;khác
nhưtincậy,cóthể,trungthành,tintư0ng,tWnngưỡng,…
-Lý trí làkh1năngconngườicóthểnắmbắtđượchiệnthựckháchquan(các
mốiliênhệ,quyluật,mâuthuẫn)bằnghoạtđộngtinhth8nvàph1nánhnóvào tưduy.
*Các cấp độ của ý thức,thì[thứcchWnhlàlátcắtnộitâmcủaconngười,nó
baogồmcácy.utố:tự ý thức, tiềm thức, vô thức.
-Tự ý thức: Trongquátrìnhnhậnthứcth.giớixungquanh,conngườiđồng
thờicũngtựnhậnthứcb1nthânmình.ĐóchWnhlàtự ý thức.Nhưvậy,tự[thức
cũnglà[thức,làmộtthànhtốquantr/ngcủa[thức,songđâylà[thứcvềb1n
thânmìnhtrongmốiquanhệvới[thứcvềth.giớibênngoài.
-Tiềm thức lànhVnghoạtđộngtâml[tựđộngdiễnrabênngoàisựkiểmsoát
củachủthể,songlạicóliênquantrựcti.pđ.nhoạtđộngtâml[đangdiễnra
dướisựkiểmsoátcủachủthểấy.Thựcchất,tiềm thức lànhVngtrithứcmàchủ 22
thểđãcóđượct;trước,nhưngnóđãg8nnhưtr0thànhb1nnăng,kỹnăngnằm
trongt8ngsâucủa[thứcchủthể,là[thứcdướidạngtiềmtàng.
-Vô thức lànhVnghiệntượngtâml[khôngph1idol[trWđiềukhiển,nghĩalà
nónằmngoàiphạmvicủal[trWmà[thứckhôngkiểmsoátđượctrongmộtlúc
nàođó.Nóicáchkhác,vô thức lànhVngtrạngtháitâml[0chiềusâu,điều
chỉnhsựsuynghĩ,hànhvi,tháiđộứngxửcủaconngườimàchưacósựtranh
luậnnộitâm,chưacósựtruyềntinbêntrong,chưacósựkiểmtra,tWnhtoáncủa l[trW.
d. Vấn đề "trí tuệ nhân tạo".
-ÝthứcvàmáytWnhđiệntửlàhaiquátrìnhkhácnhauvềb1nchất."Ngườimáy
thôngminh"thựcrachỉlàmộtquátrìnhvậtl[.Hệthốngthaotáccủanóđã
đượcconngườilậptrìnhphỏngtheomộtsốthaotáccủatưduyconngười.Máy
mócchỉlànhVngk.tcấukỹthuậtdoconngườisángtạora.
-Cònconngườilàmộtthựcthểxãhộinăngđộngđượchìnhthànhtrongti.n
trìnhlịchsửti.nhoálâudàicủagiớitựnhiênvàthựctiễnxãhội.
-Máykhôngthểsángtạolạihiệnthựcdướidạngtinhth8ntrongb1nthânnó.
3. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
a. Quan điểm của chủ nghĩa duy tâm và chủ nghĩa duy vật siêu hình
- Chủ ngh9a duy tâm chorằng, [thức,tinhth8nvốncócủaconngườiđãbịtr;u
tượnghoá,táchkhỏiconngườihiệnthựcthànhmộtlựclượngth8nbW,tiên
thiên.H/coi[thứclàtồntạiduynhất,tuyệtđối,làtWnhthứnhấtt;đósinhra
tấtc1;cònth.giớivậtchấtchỉlàb1nsao,biểuhiệnkháccủa[thứctinhth8n,là
tWnhthứhai,do[thứctinhth8nsinhra.
Chủ ngh9a duy vật siêu hình đã tuyệtđốihoáy.utốvậtchất,chỉnhấnmạnhmột
chiềuvaitròcủavậtchấtsinhra[thức,quy.tđịnh[thức,phủnhậntWnhđộc
lậptươngđốicủa[thức,khôngthấyđượctWnhnăngđộng,sángtạo,vaitròto
lớncủa[thứctronghoạtđộngthựctiễnc1itạohiệnthựckháchquan.
b. Quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng
Vật chất quyết định ý thức 23
-Thứ nhất,vậtchấtquy.tđịnhnguồngốccủa[thức.Bộnãongườiđượcxemlà
mộtdạngvậtchấtcótBchứcbao.B0ivậy,cóthểkhˆngđịnhvậtchấtlànguồn
gốcsinhra[thức.
-Thứ hai,vậtchấtquy.tđịnhnộidungcủa[thức.ÝthứclàthuộctWnhcủamột
dạngvậtchấtcótBchứccaolàbộócngười.Ýthứcph1nánhth.giớihiệnthực
kháchquan,cácquyluậtkháchquan,hoạtđộngthựctiễnchWnhlàcơs0chosự
hìnhthànhcácquanđiểm,quanniệm,[chW,tìnhc1mxãhội.
-Thứ ba,vậtchấtquy.tđịnhb1nchấtcủa[thức.Trongtồntạixãhội,[thức
chỉlàsựph1nánhtồntạixãhội,tồntạixãhộithayđBithì[thứcxãhộisớm
muộncũngph1ithayđBitheo.Tồntạixãhộiquy.tđịnh[thứcxãhội.
-Thứ tư,vậtchấtquy.tđịnhsựvậnđộng,pháttriểncủa[thức.Ýthứcxãhội
khôngtồntạitựnó,nóchỉcóthểhìnhthànhvàpháttriểntrêncơs0hoạtđộng
thựctiễncủaconngười.
Ý thức có tính độc lập tương đối và tác động trở lại vật chất
- Thứ nhất,tWnhđộclậptươngđốicủa[thứcthểhiện0chỗ,[thứclàsựph1n
ánhth.giớivậtchấtvàotrongđ8uócconngười,dovậtchấtsinhra,nhưngkhi
đãrađờithì[thứccó“đờisống”riêng,cóquyluậtvậnđộng,pháttriểnriêng,
khônglệthuộcmộtcáchmáymócvàovậtchất.ÝthứcmộtkhirađờithìcótWnh
độclậptươngđối,tácđộngtr0lạith.giớivậtchất.
-Thứ hai,sựtácđộngcủa[thứcđốivớivậtchấtph1ithôngquahoạtđộngthực
tiễncủaconngười.Nhờh/atđôngthựctiễn,[thứccóthểlàmbi.nđBinhVng
điềukiện,hoànc1nhvậtchất,thậmchWcòntạora“thiênnhiênthứhai”phụcvụ
chocuộcsốngcủaconngười.Còntựb1nthân[thứcthìkhôngthểbi.nđBi đượchiệnthực.
- Thứ ba,vaitròcủa[thứcthểhiện0chỗnóchỉđạohoạtđộng,hànhđộngcủa
conngười;nócóthểquy.tđịnhlàmchohoạtđộngcủaconngườiđúnghaysai,
thànhcônghaythấtbại.
- Thứ tư,xãhộicàngpháttriểnthìvaitròcủa[thứcngàycàngtolớn,nhấtlà
trongthờiđạingàynay,thờiđạithôngtin,kinht.trithức,thờiđạicủacuộc
cáchmạngkhoah/cvàcôngnghệhiệnđại,khimàtrithứckhoah/cđãtr0
thànhlựclượngs1nxuấttrựcti.p. 24
Như vậy,trithứckhoah/cgiúpconngườihiểubi.tđượcnhVngmốiliênhệvà
quyluậtkháchquannhờđómàc1itạođượctựnhiênvàxãhội.Trìnhđộnhận
thứcquyluậtcàngcaothìkh1năngc1itạotựnhiênvàxãhộicànglớn.
Ý nghĩa phương pháp luận
-Khˆngđịnhvậtchấtlànguồngốckháchquan,làcơs0s1nsinhra[thức,còn
[thứclàs1nphẩm,làsựph1nánhth.giớikháchquan.Trongnhậnthứcvà
hànhđộngconngườiph1ixuấtphátt;hiệnthựckháchquan,tôntr/ngvàhành
độngtheohiệnthựckháchquan,chốngchủnghĩaduytâmvàchủquanduy[ chW.
-Khˆngđịnh[thứccóvaitròtWchcựctrongsựtácđộngtr0lạiđốivớivậtchất,
phépbiệnchứngduyvậtyêuc8utrongnhậnthứcvàtronghoạtđộngthựctiễn
conngườic8nph1inhậnthứcvàvậndụngquyluậtkháchquanmộtcáchchủ
động,sángtạo,chốnglạitháiđộtiêucực,thụđộng.
-Sứcmạnhcủa[thứcconngườikhôngph1ilà0chỗtáchrờinhVngđiềukiện
vậtchấtmàph1ibi.tdựavàođó,ph1nánhđúngquyluậtkháchquanđểc1itạo
th.giớikháchquanmộtcáchchủđộng,sángtạovới[trWvànhiệttìnhcao.Ý
thứccủaconngườiph1nánhcàngđ8yđủvàchWnhxácth.giớikháchquanthì
càngc1itạoth.giớikháchquancóhiệuqu1.Vìvậy,ph1ipháthuytWnhnăng
động,sángtạocủa[thức,pháthuyvaitrònhântốconngườiđểtácđộng,c1i
tạoth.giớikháchquan.Đồngthờiph1ikhắcphụcbệnhb1othủ,trìtruệ,tháiđộ
tiêucực,thụđộng.
II. PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
1. Hai loại hình biện chứng và phép biện chứng duy vật
a. Biện chứng khách quan và biện chứng chủ quan -Biện chứng tư
duynàychophépkhôngchỉnhìnthấysựvậtcábiệtmàcòn
thấyc1mốiliênhệqualạigiVachúng,v;athấybộphậnv;athấytoànthể.
- Biện chứng khách quan là phạm trù dùng để chỉ biện chứng của bản thân
các sự vật, hiện tượng, quá trình tồn tại độc lập và bên ngoài ý thức con người. 25
- Biện chứng chủ quan là phạm trù dùng để chỉ tư duy biện chứng và biện
chứng của chính quá trình phản ánh biện chứng khách quan vào đầu óc của con người.
b. Khái niệm phép biện chứng duy vật
-Phép biện chứnglà khoa học nghiên cứu những quy luật chung nhất của mọi
sự vận động và phát triển của tự nhiên, xã hội và tư duy con người.
- Phép biện chứng duy vật:Phép biện chứng duy vật là một hệ thống các
nguyên lý, nguyên tắc, quy luật và phạm trù: một mặt giải thích thế giới như một
chỉnh thể, mặt khác định hướng cho sự phát triển của khoa học chuyên ngành
và hoạt động thực tiễn của con người. Nó là một chỉnh thể các hình thức lôgíc
với các yếu tố có chức năng nhất định liên hệ qua lại với thực tiễn; đồng thời nó
cũng là một hệ thống mở, đang phát triển.
2. Nội dung của phép biện chứng duy vật
a. Hai nguyên lý của phép biện chứng duy vật
* Nguyên lý về mối liên hệ phổ biến
Khái niệm mối liên hệ và mối liên hệ phổ biến
Th.giớilàmộtchỉnhthểthốngnhất,cácsựvật,hiệntượngvàcácquátrìnhcấu
thànhth.giớiđóv;atáchbiệtnhau,v;acósựliênhệqualại,thâmnhậpvà
chuyểnhoálẫnnhau.
-Mối liên hệlàmộtphạmtrùtri.th/cdùngđểchỉcác mối ràng buộc tương hỗ,
quy định và ảnh hưởng lẫn nhau giữa các yếu tố, bộ phận trong một đối tượng
hoặc giữa các đối tượng với nhau.
- Khái niệm mối liên hệ phổ biến: làkháiniệmdùngđểchỉtWnhphBbi.ncủa
cácmốiliênhệcủacácsựvật,hiệntượngtrongth.giớimà0đócácsựvật,
hiệntượnghoặccácmặtbêntrongsựvậtcómốiliênhệràngbuộc,phụthuộc
lẫnnhau,1nhhư0ng,quyđịnhlẫnnhau,tácđộng,chuyểnhóalẫnnhau.
Tính chất của các mối liên hệ phổ biến
Chủnghĩaduyvậtbiệnchứngkhˆngđịnh,tWnhchấtcủamốiliênhệphBbi.n
baogồm:tính khách quan, tính phổ biến và tính đa dạng. 26
- Tính khách quan
MốiliênhệmangtWnhkháchquan.B0i,cácsựvật,hiệntượngtạothànhth.giới
đadạng,phongphú,khácnhau.SongchúngđềulànhVngdạngvậtthểcủath.
giớivậtchất.ChWnhtWnhthốngnhấtvậtchấtcủath.giớilàcơs0củamốiliên
hệ.NhờcótWnhthốngnhấtđó,cácsựvật,hiệntượng,khôngthểtồntạibiệtlập,
táchrờinhau,màtrongsựtácđộngqualạichuyểnhoálẫnnhau.
Cácsựvật,hiệntượngtrongth.giớichỉbiểuhiệnsựtồntạicủamìnhthôngqua
sựvậnđộng,tácđộngqualạilẫnnhau.B1nchất,tWnhquyluậtcủasựvật,hiện
tượngcũngchỉbộclộthôngquasựtácđộngcủachúngvớicácsựvật,hiện tượngkhác.
- Tính phổ biến
+Thứ nhất,bấtcứsựvật,hiệntượngnàocũngliênhệvớisựvật,hiệntượng
khác.Khôngcósựvậthiệntượngnằmngoàimốiliênhệ.Mốiliênhệcũngcó0
m/ilĩnhvực:tựnhiên,xãhội,tưduy.
+Thứ hai, mốiliênhệbiểuhiệndướinhVnghìnhthứcriêngbiệt,tuỳtheođiều
kiệnnhấtđịnh.Nhưngdùdướihìnhthứcnào,chúngcũngchỉlàbiểuhiệncủa
mốiliênhệphBbi.nnhất,chungnhất.
-Tính đa dạng, phong phú
Córấtnhiềuloạiliênhệkhácnhau:
+Mốiliênhệvềmặtkhônggianvàmốiliênhệvềmặtthờigian;
+Mốiliênhệchung,mốiliênhệcụthể
+Mốiliênhệtrựcti.pvàmốiliênhệgiánti.p;
+Mốiliênhệchủy.uvàmốiliênhệthứy.u,….
ChWnhtWnhđadạngtrongquátrìnhvậnđộng,tồntạivàpháttriểncủab1nthân
sựvật,hiệntượngquyđịnhtWnhđadạngcủamốiliênhệ.Vìvậy,trongsựvậtcó
nhiềumốiliênhệ,chứkhôngph1icómộtcặpmốiliênhệ.
Ý nghĩa phương pháp luận 27
T;nộidungcủanguyênl[vềmốiliênhệphBbi.n,phépbiệnchứngkháiquát
thànhnguyên tắc toàn diệnvớinhVngyêuc8uđốivớichủthểhoạtđộngnhận
thứcvàthựctiễn:
-Thứ nhất,khinghiêncứu,xemxétđốitượngcụthể,c8nđặtnótrongchỉnhthể
thốngnhấtcủatấtc1cácmặt,cácbộphận,cácy.utố,cácthuộctWnh,cácmối
liênhệcủachỉnhthểđó.
- Thứ hai,chủthểph1irútrađượccácmặt,cácmốiliênhệtấty.ucủađốitượng
đóvànhậnthứcchúngtrongsựthốngnhấthVucơnộitại,b0ichỉcónhưvậy,
nhậnthứcmớicóthểph1nánhđượcđ8yđủsựtồntạikháchquanvớinhiều
thuộctWnh,nhiềumốiliênhệ,quanhệvàtácđộngqualạicủađốitượng.
-Thứ ba,c8nxemxétđốitượngnàytrongmốiliênhệvớiđốitượngkhácvàvới
môitrườngxungquanh,kểc1cácmặtcủacácmốiliênhệtrunggian,giánti.p.
- Thứ tư,quanđiểmtoàndiệnđốilậpvớiquanđiểmphi.ndiện,mộtchiều,chỉ
thấymặtnàymàkhôngthấymặtkhác;hoặcchú[đ.nnhiềumặtnhưnglạixem
xétdàntr1i,khôngthấymặtb1nchấtcủađốitượngnêndễrơivàothuậtnguỵ
biệnvàchủnghĩachi.ttrung.
*Nguyên lý về sự phát triển
* Phát triển là sự vận động theo hướng đi lên, từ thấp đến cao, từ đơn giản đến
phức tạp, từ chưa hoàn thiện đến hoàn thiện.
Như vậy,pháttriểnkhôngph1ilàb1nthânsựvậnđộng,pháttriểnchỉlàkhuynh
hướngtấty.ucủavậnđộng,pháttriểnnóchỉkháiquátnhVngsựvậnđộngđi
lên,đólàquátrìnhkhôngng;nggiatăngvềtrìnhđộ,vềk.tcấuphứctạocủasự
vậtvàdođólàmn1ysinhtWnhquyđịnhcaohơnvềchất.Nóicáchkháchphát
triểnlàquátrìnhlàmxuấthiệncáimới,cáiti.nbộthayth.cáicũ,cáilạchậu.
Nội dung của nguyên lý phát triển
-Phépbiệnchứngduyvậtkhˆngđịnh,pháttriểnlàquátrìnhdiễnrakhông
ng;ngtrongtựnhiên,xãhộivàtưduycủaconngười.
+TronggiớihVusinhsựpháttriểnbiểuhiện0kh1năngtăngcườngthWchnghi
củacơthểtrướcsựbi.nđBicủamôitrường,0kh1năngs1nsinhvàhoànthiện 28
chWnhmình,0kh1nănghoànthiệnvềquátrìnhtraođBichấtgiVacơthểsống vớimôitrường.
+Trongxãhội,sựpháttriểnbiểuhiện0kh1năngnhậnthức,c1ibi.ntựnhiên
vàxãhộitheoquyluậtthôngquahoạtđộngthựctiễncủaconngười....
+Trongtưduy,sựpháttriểnbiểuhiện0kh1năngnhậnthứcngàycàngsâusắc,
đ8yđủhơnvềtựnhiên,xãhộivànhậnthứcchWnhb1nthânconngười.
-Phépbiệnchứngduyvậtkhˆngđịnh,pháttriểnlàkhuynhhướngchungcủa
cácsựvậthiệntượngnhưngkhôngdiễnramộtcáchtrựcti.pmànóquanhco,
phứctạptheohình“xoáy ốc”,trongđócóthểcónhVngbướcthụtlùitươngđối.
-Quanđiểmsiêuhình,nóichung,phủnhậnsựpháttriển,tuyệtđốihóamặtBn
địnhcủasựvật,hiệntượng.Pháttriển0đâychỉlàsựtănglênhoặcgi1mđivề
mặtlượng,chỉlàsựtu8nhoàn,lặpđi,lặplạimàkhôngcósựthayđBivềchất,
khôngcósựrađờicủasựvật,hiệntượngmớivànguồngốccủasự“pháttriển”
đónằmngoàichúng.
-Chủnghĩaduyvậtbiệnchứngkhˆngđịnh,nguồngốccủasựpháttriểnnằm
ngaytrongb1nthânsựvật,t;cấutrúccủasựvật,domâuthuẫnbêntrongcủa
sựvậtquyđịnh.Dođó,pháttriểnlàtựthânpháttriển,làk.tqu1gi1iquy.tmâu
thuẫnbêntrongcủasựvật.Pháttriểnlàquátrìnhcáimớirađờiphủđịnhcáicũ,
đồngthờik.th;anhVnggiátrịcủacáicũ,tạoravòngkhâuliênhệgiVacáicũ
vàcáimới,tạorakhuynhhướngpháttriểntheođườngxoáyốc,nghĩalà,trong
quátrìnhpháttriểndườngnhưcósựquaytr0lạiđiểmxuấtphátnhưngtrênmộ cơs0caohơn.
Tính chất cơ bản của sự phát triển
-Phát triển có tính khách quan, thểhiện0chỗ,nguồngốccủasựpháttriển
nằmngaytrongb1nthânsựvật,domâuthuẫntrongchWnhsựvậtquyđịnh.Đó
làquátrìnhgi1iquy.tliêntụcnhVngmâuthuẫntrongb1nthânsựvật.Sựphát
triểnnhưvậykhôngphụthuộcvào[muốn,nguyệnv/ng,[chW,[thứccủacon
người.Dùconngườicómuốnhaykhôngmuốn,sựvậtvẫnluônpháttriểntheo
khuynhhướngchungcủath.giớivậtchất. 29
-Phát triển có tính phổ biến TWnh .
phBbi.n0đâyđượchiểulànódiễnratrong
m/ilĩnhvực:tựnhiên,xãhộivàtưduy.Ởbấtcứsựvậtvàhiệntượngnàocủa th.giớikháchquan.
-Phát triển có tính kế thừa:sựvật,hiệntượngmớirađờikhôngthểlàsựphủ
địnhtuyệtđối,phủđịnhsạchtrơn,đoạntuyệtmộtcáchsiêuhìnhđốivớisựvật, hiệntượngcũ
Phát triển có tính đa dạng, phong phú: khuynhhướngpháttriểnlàkhuynh
hướngchungcủam/isựvật,hiệntượng.Songmỗisựvật,hiệntượnglạicóquá
trìnhpháttriểnkhácnhau,tồntại0khônggianvàthờigiankhácnhau,sựphát
triểnsẽkhácnhau.Đồngthời,trongquátrìnhpháttriển,sựvậtcònchịutác
độngcủacácsựvật,hiệntượngkhác,củacácđiềukiệncóthểthúcđẩyhoặc
kìmh1msựpháttriểncủasựvật,đôikhicóthểlàmthayđBichiềuhướngphát
triểncủasựvật,thậmchWcóthểlàmsựvậtthụtlùi
Ý nghĩa phương pháp luận
Nghiêncứunguyênl[vềsựpháttriểngiúpchúngtarútrađược nguyên tắc
phát triển.Nguyêntắcnàyyêuc8u:
- Thứ nhất,khinghiêncứu,c8nđặtđốitượngvàosựvậnđộng,pháthiệnxu
hướngbi.nđBicủanóđểkhôngchỉnhậnthứcnó0trạngtháihiệntại,màcòn
dựbáođượckhuynhhướngpháttriểncủanótrongtươnglai.
- Thứ hai,c8nnhậnthứcđượcrằng,pháttriểnlàquátrìnhtr1iquanhiềugiai
đoạn,mỗigiaiđoạncóđặcđiểm,tWnhchất,hìnhthứckhácnhaunênc8ntìm
hìnhthức,phươngpháptácđộngphùhợpđểhoặcthúcđẩy,hoặckìmhãmsự pháttriểnđó.
- Thứ ba,ph1isớmpháthiệnvàủnghộđốitượngmớihợpquyluật,tạođiều
kiệnchonópháttriển;chốnglạiquanđiểmb1othủ,trìtrệ,địnhki.n.
- Thứ tư,trongquátrìnhthayth.đốitượngcũbằngđốitượngmớiph1ibi.tk.
th;acácy.utốtWchcựct;đốitượngcũvàpháttriểnsángtạochúngtrongđiều kiệnmới.
b. Các cặp phạm trù cơ bản của phép biện chứng duy vật
b1. Cái riêng và cái chung 30 - Cái riêng
Cái riêng là phạm trù triết học dùng để chỉ một sự vật, một hiệng tượng nhất định.
- Cái đơn nhất
Cái đơn nhất là phạm trù triết học dùng để chỉ các mặt, các đặc điểm chỉ vốn có
ở một sự vật, hiện tượng (một cái riêng) nào đó mà không lặp lại ở sự vật, hiện tượng nào khác. - Cái chung
Cái chung là phạm trù triết học dùng để chỉ những mặt, những thuộc tính không
những có ở một sự vật, một hiện tượng nào đó, mà còn lặp lại trong nhiều sự
vật, hiện tượng (nhiều cái riêng) khác nữa.
Tính chất và mối quan hệ biện chứng giữa cái chung, cái riêng và cái đơn nhất
VấnđềmốiquanhệgiVacáichungvàcáiriênglàmộttrongnhVngvấnđềquan
tr/ngnhất,khókhănnhấtcủatri.th/cnóiriêngcủasựnhậnthứcnhânloạinói
chung.Trongquátrìnhtìmlờigi1ichovấnđềnày,tronglịchsửtri.th/cđã
hìnhthànhhaipháirõrệtđólà:pháiduythựcvàduydanh.
-Phái duy thựcchorằng,cáichungtồntạiđộclập,khôngphụthuộcvàocái riêng.
-Phái duy danhcáichungkhôngtồntạithựctronghiệnthựckháchquan.
-Chủ nghĩa duy vật biện chứngchorằng,cáiriêng,cáichungvàcáiđơnnhất
đềutồntạivàkhˆngđịnh:
+Cái chungchỉtồntạitrongcáiriêng,thôngquacáiriêngđểbiểuhiệnsựtồn
tạicủamình.Điềunàycónghĩalàkhôngcócáichungtr;utượng,thu8ntu[tồn
tạiđộclập0bênngoàicáiriêng.
+Cái riêng chỉtồntạitrongmốiquanhệđưađ.ncáichung.Điềunàycónghĩa
làcáiriêngtồntạiđộclậpnhưngsựtồntạiđộclậpđókhôngcónghĩalàcái
riênghoàntoàncôlậpvớicáikhác.Ngượclại,bấtcứmộtcáiriêngnàobaogiờ
cũngthamgiavàocácmốiquanhệ,liênhệqualạih.tsứcđadạngvớicácsự 31
vậthiệntượngkhácxungquanhmình.Khôngcócáiriêngnàolàtồntạivĩnh viễn.
+Cái riênglàcáitoànbộ,phongphúhơncáichung,còncáichunglàcáibộ
phậnnhưnglàcáisâusắchơncáiriêng(tanóicáichunglàbộphậncủacái
riêngnhưngđâylàbộphậncótWnhchấtb1nchấtchứkhôngph1ilàbộphậnhợp
thànhcủacáiriêng,nóđượcxácđịnhtrongmốiquanhệcụthể).
+Trongquátrìnhvậnđộngvàpháttriểnliêntụccủasựvật,hiệntượng,trong
nhVngđiềukiệnnhấtđịnhcáiđơnnhất,cáichung(phBbi.n)cóthểchuyểnhoá
chonhau.Cóđiềunàylàb0ivì,tronghiệnthực,cáimớikhôngbaogiờxuất
hiệnđ8yđủngaymộtlúcmàlúcđ8unóxuấthiệndướidạngcáiđơnnhất,cáicá
biệt.Nhưngtheoquyluậtcủasựpháttriển,cáimớinhấtđịnhsẽpháttriểnmạnh
lên,ngàycàngtr0nênhoànthiệnti.ntớihoànthoànthắngcáicũ.Ngượclại,cái
cũngàycàngmấtđit;chỗlàcáichungnóbi.nthànhcáiđơnnhất.
Ý nghĩa phương pháp luận
Thứ nhất,n.ubấtcứcáichungnàocũngchỉtồntạitrongcáiriêng,nhưmột
thuộctWnhchungcủamộtsốcáiriêng,nằmtrongmốiliênhệchặtchẽvớicái
đơnnhấtvàmốiliênhệđóđemlạichocáichungmộthìnhthứcriêngbiệt,thì
cácphươngphápthựctiễndựatrênviệcvậndụngmộtquyluậtchungnàođó
đềukhôngthểnhưnhauđốivớim/isựvật,hiệntượng(cáiriêng)cóliênhệvới
cáichungđó.Vìb1nthâncáichungtrongm/isựvật,hiệntượngkhôngph1ilà
mộtvàkhônggiốngnhauhoàntoàn,màchỉlàbiểuhiệncủacáichungđãđược
cábiệthóa,thìcácphươngphápxuấtphátt;cáichungđó,trongmỗitrường
hợpcụthể,c8nph1ithayđBihìnhthức,ph1icábiệthóachophùhợpvớiđặc
điểmcủat;ngtrườnghợp.
Thứ hai,n.ubấtkỳmộtphươngphápnàocũngbaohàmc1cáichunglẫncái
đơnnhất,thìkhisửdụngmộtkinhnghiệmnàođótrongđiềukiệnkhác,không
nênsửdụnghìnhthứchiệncócủanó,màchỉnênrútranhVngmặtchungđối
vớitrườnghợpđó,chỉrútranhVngcáithWchhợpvớiđiềukiệnnhấtđịnhđó.
Thứ ba,trongquátrìnhpháttriểncủasựvật,trongnhVngđiềukiệnnhấtđịnh
“cáiđơnnhất”cóthểbi.nthành“cáichung”vàngượclại“cáichung”cóthể
bi.nthành“cáiđơnnhất”,nêntronghoạtđộngthựctiễncóthểvàc8nph1itạo 32
điềukiệnthuậnlợiđể“cáiđơnnhất”cólợichoconngườitr0thành“cáichung”
và“cáichung”bấtlợitr0thành“cáiđơnnhất”.
b2. Nguyên nhân và kết quả
- Nguyên nhân làphạmtrùđểchỉsựtácđộnglẫnnhaugiVacácmặttrongmộtsự
vậthiệntượnghoặcgiVacácsựvật,hiệntượngvớinhaugâyramộtbi.nđBinhất địnhnàođó.
- Kết quả làphạmtrùchỉnhVngbi.nđBixuấthiệndotácđộnglẫnnhaugiVacác
mặttrongmộtsựvậthoặcgiVacácsựvậtvớinhaugâyra.
Tính chất và mối quan hệ biện chứng giữa nguyên nhân và kết quả * Tính chất:
-Tính khách quan:Sựvật,hiệntượngtồntạingoài[muốncủaconngười,
khôngphụthuộcvàoviệctacónhậnthứcđượcnóhaykhông.
- Tính phổ biến:Tấtc1m/isựvật,hiệntượngđềucónguyênnhânnhấtđịnh,
khôngcóhiệntượngnàolàkhôngcónguyênnhân,chỉcóđiềunguyênnhânđó
đượcpháthiệnhaychưamàthôi.
-Tính tất yếu:K.tqu1làdonguyênnhângâyravàphụthuộcvàonhVngđiều
kiệnnhấtđịnh.Mộtnguyênnhânnhấtđịnhtrongmộthoànc1nhnhấtđịnhchỉ
cóthểgâyramộtk.tqu1nhấtđịnh
-Nguyên nhân khác nguyên cớ.
NguyêncớmangtWnhchủquandùngđểcheđậynhVngnguyênnhân.Nguyên
cớlàđiềukiệnlàcáirấtc8nthi.tđểchuyểnhoánguyênnhânthànhk.tqu1.
* Mối quan hệ giữa nguyên nhân và kết quả:
-Nguyênnhânquy.tđịnhk.tqu1.
-Nguyênnhâncótrước,sinhrak.tqu1.
-Nguyênnhânth.nàothìsinhrak.tqu1th.ấy.Mộtnguyênnhâncóthểgây
nênnhiềuk.tqu1vàngượclại,mộtk.tqu1cũngcóthểdonhiềunguyênnhân gâyra. 33
Mốiquanhệnhânqu1khôngchỉđơnthu8nlàsựđik.ti.pnhauvềthờigian
(cáinàycótrướccáikia),màlàmốiliênhệs1nsinh:cáinàytấty.usinhracái kia.
Cùngmộtnguyênnhânsinhranhiềuk.tqu1vàngượclại,mộtk.tqu1donhiều
nguyênnhânsinhra.Dođó,mốiquanhệnhânqu1rấtphứctạp.Trongtrường
hợpnhiềunguyênnhâncùngthamgiasinhramộtk.tqu1,ngườitachiaracác loạinguyênnhân.
Ý nghĩa phương pháp luận
Thứ nhất,n.ubấtkỳsựvật,hiệntượngnàocũngcónguyênnhâncủanóvàdo
nguyênnhânquy.tđịnh,thìđểnhậnthứcđượcsựvật,hiệntượngấynhấtthi.t
ph1itìmranguyênnhânxuấthiệncủanó;muốnloạibỏmộtsựvật,hiệntượng
nàođókhôngc8nthi.t,thìph1iloạibỏnguyênnhânsinhranó.
Thứ hai,xétvềmặtthờigian,nguyênnhâncótrướck.tqu1nênkhitìmnguyên
nhâncủamộtsựvật,hiệntượngc8ntìm0cácsựvật,sựkiện,mốiliênhệđãx1y
ratrướckhisựvật,hiệntượngxuấthiện.
Thứ ba, mộtsựvật,hiệntượngcóthểdonhiềunguyênnhânsinhravàquy.t
định,nênkhinghiêncứusựvật,hiệntượngđókhôngvộik.tluậnvềnguyên
nhânnàođãsinhranó;khimuốngâyramộtsựvật,hiệntượngcóWchtrong
thựctiễnc8nph1ilựach/nphươngphápthWchhợpnhấtvớiđiềukiện,hoàn
c1nhcụthểchứkhôngnênrậpkhuôntheophươngphápcũ.
b3. Tất nhiên và ngẫu nhiên
- Tất nhiên làphạmtrùchỉmốiliênhệb1nchất,donguyênnhâncơb1nbên
trongsựvật,hiệntượngquyđịnhvàtrongđiềukiệnnhấtđịnhph1ix1yrađúng
nhưth.chứkhôngthểkhác.
- Ngẫu nhiênlàphạmtrùchỉmốiliênhệkhôngb1nchất,donguyênnhân,hoàn
c1nhbênngoàiquyđịnhnêncóthểxuấthiện,cóthểkhôngxuấthiện;cóthể
xuấthiệnth.nàyhoặccóthểxuấthiệnth.khác.
Tính chất và mối quan hệ biện chứng giữa tất nhiên và ngẫu nhiên * Tính chất
Phạmtrùcáitấtnhiênvàngẫunhiêncómốiliênhệvớiphạmtrùcáichung,với
tWnhnhânqu1vàtWnhquyluật. 34
-Phạmtrùtấtnhiênvớiphạmtrùcáichung.Ph8nlớncáichungđềuđượcquy.t
địnhb0ib1nchấtnộitại,b0iquyluậtbêntrongcủasựvật,nhưngcũngcócái
chungkhôngph1inhưth..VìcáichungchỉlànhVngthuộctWnhđượclặpđi,lặp
lại0nhiềusựvậtriênglẻ.Vìvậy,cócáichunglàtấtnhiên,nhưngcũngcócái chunglàngẫunhiên.
-Phạmtrùcáitấtnhiên-ngẫunhiênvớitWnhnhânqu1.Nhưđãnói0trên,bất
kỳhiệntượngnàocũngcónguyênnhân.Vìvậy,cáitấtnhiênlẫncáingẫunhiên
đềucónguyênnhân.SựkhácnhaugiVachúngchỉlà0chỗ,cáitấtnhiêngắn
liềnvớinguyênnhâncơb1nnộitạicủasựvật,còncáingẫunhiênlàk.tqu1tác
độngcủamộtsốnguyênnhânbênngoài.
-MốiquanhệgiVatấtnhiênvàngẫunhiênvớitWnhquyluật.
Nhiềunhànghiêncứuchorằng,nhVnghiệntượngnàolàtấtnhiênthìph1ituân
theoquyluật,cònnhVnghiệntượngnàolàngẫunhiênthìkhôngtuântheoquy
luật.Quanđiểmnàythậtrakhôngđúng.Trênthựct.,c1cáitấtnhiênvàcái
ngẫunhiênđềutuântheoquyluật.SựkhácnhaugiVachúngchỉlà0chỗ,cáitất
nhiêntuântheoquyluậtđượcg/ilàcáiquyluậtđộnglực,còncáingẫunhiên
tuântheoquyluậtkhácđượcg/ilàquyluậtthốngkê.
*Mối quan hệ giữa tất nhiên và ngẫu nhiên
-Chủnghĩaduyvậtbiệnchứngchorằng,c1tấtnhiênvàngẫunhiênđềutồntại
kháchquan,0bênngoàivàđộclậpvới[thứccủaconngười.
C.Mácđãvi.t,“lịchsửsẽmangtWnhth8nbWn.unhVngcáingẫunhiênkhôngcó
tácdụnggìc1.NhVngcáingẫunhiênnàychWnhlàmộtbộphậntrongti.ntrình
pháttriểnchung,vàsựpháttriểndiễnranhanhhaychậmphụthuộcrấtnhiều
vàocáingẫunhiên,kểc1nhVngcáingẫunhiênrấtnhỏ”(VWdụ:cátWnhcủa
nhVngngườilãnhđạophongtrào).
-TấtnhiênvàngẫunhiênbaogiờcũngtồntạitrongsựthốngnhấthVucơ.Song,
sựthốngnhấthVucơđóthểhiện0chỗ,cáitấtnhiênbaogiờcũngvạchđường
đichomìnhxuyênquavôvàncáingẫunhiên,còncáingẫunhiênlàhìnhthức
biểuhiệncủacáitấtnhiên,đồngthờilàcáibBsungchocáitấtnhiên.Điềunày
giúptakhˆngđịnh,cáitấtnhiênlàkhuynhhướngcủasựpháttriển,nhưng 35
khuynhhướngấymỗikhibộclộmìnhthìbaogiờcũngph1ibộclộradướihình
thứcngẫunhiênnàođósovớichiềuhướngchung.
Ph.Ăngghenvi.t:“Cáimàngườitaqu1quy.tcholàtấty.ulạihoàntoàndo
nhVngngẫunhiênthu8ntu[cấuthành,vàcáiđượccoilàngẫunhiênlạilàhình
thức,dướiđóẩnnấpcáitấty.u”.
-Tấtnhiênvàngẫunhiênkhôngph1itồntạivĩnhviễn0trạngtháicũmàthường
xuyênthayđBi,pháttriểnvàtrongnhVngđiềukiệnnhấtđịnhchúngchuyểnhoá
lẫnnhau,tấtnhiênbi.nthànhngẫunhiênvàngượclại.
Chú ý: RanhgiớigiVacáitấtnhiênvàcáingẫunhiênchỉcótWnhtươngđối.
ThôngquanhVngmặtnàycuaquanhệnàythìbiểuhiệnlàngẫunhiênnhưng
thôngquanhVngmặtkháchaymốiquanhệkhácthìlạibiểuhiệnlàtấtnhiênvà
ngượclại.Dovậy,chúngtac8ntránhcáinhìncứngnhắckhixemxétsựvậtvà hiệntượng.
Ý nghĩa phương pháp luận
-Tronghoạtđộngthựctiễntac8ndựavàocáitấtnhiênchứkhôngthểdựavào
cáingẫunhiên.Nhưngkhôngph1ivìth.màbỏquacáingẫunhiên,vì,tuycái
ngẫunhiênkhôngchiphốisựpháttriểncủasựvậtnhưngnóvẫncó1nhhư0ng
đ.nsựpháttriểnấy,đôikhicóthểlàmchoti.ntrìnhpháttriểnbìnhthườngcủa
sựvậtđộtngộtbi.nđBi...
-Tronghoạtđộngthựctiễntac8ndựavàocáitấtnhiên,thìnhiệmvụcủanhận
thứcnóichung,củanhậnthứckhoah/cnóiriêngc8nph1inhậnthứccáitất nhiên.
-Vìcáitấtnhiênkhôngtồntạidướidạngthu8ntu[màbaogiờcũngbộclộra
bênngoàithôngquacáingẫunhiên,chonênmuốnnhậnthứccáitấtnhiênc8n
bắtđ8ut;cáingẫunhiên.
-Cáingẫunhiêncũngkhôngtồntạimộtcáchthu8ntu[màbaogiờcũnglàhình
thứctrongđóẩnnấpcáitấtnhiên.Chonên,tronghoạtđộngnhậnthứccũngnhư
tronghoạtđộngthựctiễnkhôngnênbỏquacáingẫunhiênmàbaogiờcũng
ph1ichú[tìmracáitấtnhiênẩndấuđằngsaucáingẫunhiênđó. 36
-Khôngph1icáichungnàođồngthờicũnglàcáitấtnhiên,chonênvạchra
đượccáichungchưacó[nghĩalàđãvạchrađượccáitấtnhiên.Đómớichỉlà
mộtbướctrênconđườngvạchracáitấtnhiênmàthôi.
-TrongnhVngđiềukiệnnhấtđịnh,cáitấtnhiêncóthểbi.nthànhcáingẫunhiên
vàngượclại.Chonênc8nchú[tạoranhVngđiềukiệnc8nthi.thoặcđểngăn
tr0hoặcđểsựchuyểnhoáđódiễnratuỳtheoyêuc8ucủahoạtđộngthựctiễn.
b4. Nội dung và hình thức
- Nội dung là tổng hợp tất cả những mặt, những yếu tố, những quá trình tạo nên sự vật.
- Hình thức là cách tổ chức, kết cấu của nội dung, là mối liên hệ ổn định giữa
các mặt, các yếu tố, bộ phận tạo thành nội dung.
Hìnhthứccóhìnhthứcbêntrongvàhìnhthứcbênngoài.Hìnhthứcbêntrong
quantr/nghơnhìnhthứcbênngoài.
C8nphânbiệtcặpphạmtrùnộidung-hìnhthứcvớicặpphạmtrùb1nchất-hiện tượng.
Tính chất và mối quan hệ biện chứng giữa nội dung và hình thức
+Nộidungvàhìnhthứcgắnbóvớinhautrongmỗisựvật.Khôngcónộidung
nàolạikhôngcómộthìnhthứcnhấtđịnh.Cũngkhôngcómộthìnhthứcnàolại
khôngchứađựngmộtnộidungnhấtđịnh.
+Nộidungquy.tđịnhhìnhthức.B0ivì,mốiliênhệgiVanhVngmặt,nhVng
y.utố,nhVngbộphậnthìdochWnhnhVngmặt,nhVngy.utố,bộphậnđóquy.t định.
Hìnhthứcph1iphùhợpvớinộidung.Tuynhiên,sựphùhợpgiVahìnhthứcvới
nộidungkhôngcứngnhắc.CùngmộtnộidungnhưngtrongnhVngđiềukiệntồn
tạikhácnhaucóthểcónhiềuhìnhthứckhácnhau.
+Hìnhthứccótácđộngtr0lạinộidung.N.uhìnhthứcphùhợpvớinộidungsẽ
tạođiềukiệnchonộidungpháttriển.Ngượclại,n.uhìnhthứckhôngphùhợp
vớinộidungsẽc1ntr0sựpháttriểncủanộidung.
+Khihìnhthứccũ,lỗithờimâuthuẫnvớinộidungmới.CuộcđấutranhgiVa
nộidungvàhìnhthứcsẽdẫnđ.nxóabỏhìnhthứccũ,thaybằnghìnhthứcmới 37
chophù hợp với nội dung mới. Đồng thời nội dung cũng được c1i tạo lại.
Lênnin:“ĐấutranhgiVanộidungvớihìnhthức,vứtbỏhìnhthức,c1itạonội dung”.
Ý nghĩa phương pháp luận
-Tronghoạtđộngthựctiễn,c8ntránhsựtáchrờigiVanộidungvàhìnhthức.
-Vìnộidungquy.tđịnhhìnhthứcchonênkhixemxétsựvật,hiệntượng,trước
h.tc8ncăncứvàonộidungcủanó.
-Tronghoạtđộngthựctiễn,c8nph1ibi.tsửdụngnhiềuhìnhthứcđểphụcvụ
chomộtnộidungnhấtđịnh.
-C8nthườngxuyênđBimớinộidungvàhìnhthứchoạtđộngchophùhợpvới tìnhhìnhmới.
b5.Bản chất và hiện tượng
-Bản chất là một phạm trù dùng để chỉ sự tổng hợp tất cả những thuộc tính,
những mối liên hệ tất nhiên, hợp thành một tổng thể thống nhất hữu cơ bên
trong quy định sự vận động và phát triển của sự vật.
-Hiện tượng là một phạm trù dùng để chỉ những mặt, những thuộc tính, nhữn
mối liên hệ biểu hiện ra bên ngoài của một bản chất nhất định.
Tính chất và mối quan hệ biện chứng giữa bản chất và hiện tượng * Tính chất
-Phạmtrùb1nchấtgắnbóh.tsứcchặtchẽvớiphạmtrùcáichung.Cáitạonên
b1nchấtcủamộtlớpsựvậtnhấtđịnh,đồngthờilàcáichungcủasựvậtđó.Tuy
nhiên,khôngph1icáichungnàocũnglàcáib1nchất,vìb1nchấtchỉlàcái
chungtấty.u,quy.tđịnhsựtồntạivàpháttriểncủasựvật.
-Cáib1nchấtcũngđồngthờilàcáicótWnhquyluật.Nóiđ.nb1nchấtcủasựvật
lànóiđ.ntBhợpnhVngquyluậtquy.tđịnhsựvậnđộngvàpháttriểncủanó.Vì
vậy,b1nchấtlàphạmtrùcùngbậcvớiquyluật.Tuyb1nchấtvàquyluậtlà
nhVngphạmtrùcùngbậcnhưngchúngkhônghoàntoànđồngnhấtvớinhau.
Quyluậtlàmốiliênhệtấtnhiên,phBbi.n,lặpđi,lặplạivàBnđịnhgiVacác
hiệntượnghaygiVacácmặtcủachúng.Cònb1nchấtlàtBnghợpcácmốiliên
hệtấtnhiêntươngđốiBnđịnh0bêntrongsựvật,nghĩalàngoàinhVngmốiliên 38
hệtấtnhiên,phBbi.nchungchonhiềuhiệntượngnócònbaogồmc1nhVng
mốiliênhệtấtnhiên,khôngphBbi.n,cábiệtnVa.Nhưvậy,phạmtrùb1nchất
rộnglớnvàphongphúhơnphạmtrùquyluật.
*Mối liên hệ giữa bản chất và hiện tượng
-B1nchấtvàhiệntượngtồntạikháchquan.B1nchấtvàhiệntượngtrongquá
trìnhtồntạicủamình,v;athốngnhất,v;amâuthuẫnlẫnnhau.B1nchấtbao
giờcũngđượcbộclộrathôngquahiệntượng.Cònhiệntượngbaogiờcũnglà
sựtồntạithôngquacáib1nchất.Khôngthểcóhiệntượngvàb1nchấttồntại táchrờinhau.
-TWnhthốngnhấtgiVab1nchấtvàhiệntượng.Mỗisựvậtlàmộtsựthốngnhất
giVab1nchấtvàhiệntượng.Khib1nchấtthayđBithìhiệntượngcũngthayđBi theo.
-SựđốilậpgiVab1nchấtvàhiệntượng:
+B1nchấtlàcáibêntrongđốilậpvớihiệntượnglàcáibênngoài.Tuynhiên,
khôngph1ilúcnàocáibênngoàicũngph1nánhcáibêntrong,thậmchWcólúc
nókhôngchỉph1nánhkhôngđúngmàcònxuyêntạcb1nchất(đâyg/ilàhiện tượnggi1)
+B1nchấtlàcáitươngđốiBnđịnhvàhiệntượnglàcáithườngxuyênbi.nđBi.
+B1nchấtlàcáisâusắchơnhiệntượngvàhiệntượnglàcáiphongphúhơnb1n chất.
Ý nghĩa phương pháp luận
- Khˆngđịnhb1nchấtlàcáibêntrongtươngđốiBnđịnh,cònhiệntượnglàcái
bênngoàithườngxuyênbi.nđBi,phépbiệnchứngduyvậtyêuc8uchúngta
trongnhậnthứckhôngđượcd;nglại0cáihiệntượngmàph1icăncứ,đisâu vàob1nchất.
-Khˆngđịnhb1nchấtbaogiờcũngđượcbộclộrathôngquacáihiệntượng,
chonênmuốnnhậnthứcđượcb1nchấtthìph1ibắtđ8unhậnthứccáihiện
tượng.Tuynhiên,đểnhậnthứcđúngcáib1nchấtthìc8nph1iphânloạicáchiện
tượngđểgạtbỏcáchiệntượngkhôngph1nánhđúngb1nchất,loạibỏcáchiện tượnggi1. 39
b6. Khả năng và hiện thực
- Khả năng là cái chưa có, chưa tới, nhưng sẽ có, sẽ tới trong những điều kiện nhất định.
- Hiện thực là cái đang tồn tại trong thực tế.
Hiệnthựccóhiệnthựcvậtchấtvàhiệnthựctinhth8n.
Kh1năngcókh1năngtấtnhiênvàkh1năngngẫunhiên.Kh1năngcònđược
chiara:kh1năngg8nvàkh1năngxa.
Tính chất và mối quan hệ biện chứng giữa khả năng và hiện thực
-Kh1năngvàhiệnthựckhôngtáchrờinhau;chúnglàmtiềnđềchonhau,
chuyểnhóalẫnnhau.
-Kh1năngtrongnhVngđiềukiệnnhấtđịnhthìbi.nthànhhiệnthực.Hiệnthực
mớilạim0rakh1năngmới.
-Cùngmộtđiềukiệnnhấtđịnhcóthểtồntạinhiềukh1năng,chớkhôngph1i
chỉcómộtkh1năng.
-Kh1năngbi.nthànhhiệnthựcc8nph1icónhVngđiềukiệnnhấtđịnh.
-Sựchuyểnhóakh1năngthànhhiệnthựctrongtựnhiêndiễnramộtcáchtự
phát,khôngc8ncósựthamgiacủaconngười.Tráilại,trongđờisốngxãhội,
kh1năngbi.nthànhhiệnthựcph1ithôngquahoạtđộngcủaconngười.
Ý nghĩa phương pháp luận
+Kh1năngvàhiệnthựckhôngtáchrờinhau,nêntronghiệnthựcc8nxácđịnh
kh1năngpháttriểncủasựvật,lựach/nkh1năngtấty.uvàtạođiềukiệnđể
thúcđẩysựvậtti.nlên.Tranhthủkh1năngcólợi,đềphòngkh1năngcóhại.
+Phânbiệtkh1năngvớicáikhôngkh1năng;kh1năngvớihiệnthựcđểtránh rơivào1otư0ng.
+Trongđờisốngxãhội,đểkh1năngbi.nthànhhiệnthựcc8npháthuytốiđa
tWnhnăngđộngchủquancủaconngười.C8ncóchWnhsáchthWchhợpđểphát
huym/itiềmnăngsángtạocủanhândân.
c. Các quy luật cơ bản của phép biện chứng duy vật 40
* Quy luật từ những thay đổi về lượng dẫn đến những thay đổi về chất và ngược lại.
Khái niệm chất, lượng
Chất là phạm trù triết học dùng để chỉ tính quy định khách quan vốn có của sự
vật, hiện tượng, là sự thống nhất hữu cơ các thuộc tính làm cho nó là nó chứ
không phải là cái khác.
Chấtlàkháiniệmtri.th/c,làkháiniệmrộngnhất,khôngđồngnhấtvớikhái
niệmchấtcủacácngànhkhoah/ccụthể.
Chấtxuấtphátt;cấutrúcbêntrongcủasựvậtvàbiểuhiệnrathôngquacác
thuộctWnhcủasựvật.
Mối quan hệ giữa chất và thuộc tính:
- ThuộctWnhlànhVngtWnhchấtcủasựvật,lànhVngcáivốncócủasựvậtđó:
-NhVngtWnhchất(thuộctWnh)củasựvậtchỉbộclộrabênngoàithôngquasự
tácđộngqualạicủasựvậtmangthuộctWnhđóvớisựvậtkhác.
-Dovậy,đểnhậnthứcđượcthuộctWnhcủasựvật,chúngtaph1inhậnthứcmối
quanhệgiVasựvậtđóvớisựvậtkhác.
Thuộc tính về chất là gì? Thuộc tính về chất là một khía cạnh nào đó về chất
của một sự vật, nó được bộc lộ ra trong mối quan hệ qua lại với sự vật khác.
-ChấtlàtBnghợpcácthuộctWnh,trongđócóthuộctWnhcơb1nvàthuộctWnh
khôngcơb1n.ChỉcóthuộctWnhcơb1nmớiphânbiệtchất.Sựphânbiệtthuộc
tWnhcơb1nvàthuộctWnhkhôngcơb1nchỉcótWnhtươngđối.
Lượng phạm trù triết học dùng để chỉ tính quy định khách quan vốn có của sự
vật, biểu thị số lượng, quy mô, cường độ, trình độ, nhịp điệu của sự vận đôngj
và phát triển của sự vật cũng như các thuộc tính của sự vật.
Lượngcóthểđođượcbằngconsố.Tuynhiên,sựvậtphứctạpthìthôngsốvề
lượngcủanócũngphứctạp;dođóđểnhậnthứcđượclượngcủanó,ph1isử
dụngnhiềuconsốthốngkêvàph1ithôngquasựphánđoán,đánhgiácủatư duy.
Phân biệt chất và lượng 41

Chương 1: Triết học và vai trò của triết học trong đời sống xã hội - Triết học về tự nhiên | Đại học Bách Khoa - Đại học Đà Nẵng

Thông tin :

Tài liệu liên quan:

Bài tập trắc nghiệm môn Triết học Mác - Lênin: Chương 2- Chủ nghĩa duy vật biện chứng (Có đáp án) | Trường Đại học Bách khoa, Đại học Đà Nẵng

Ôn thi kết thúc học phần chương trình 2 môn Triết học Mác - Lênin | Đại học Bách Khoa - Đại học Đà Nẵng

Soạn bài: Nội dung cơ bản của triết học môn Triết học Mác - Lênin | Đại học Bách Khoa - Đại học Đà Nẵng

Nội dung ôn tập - Trắc nghiệm môn Triết học Mác - Lênin | Đại học Bách Khoa - Đại học Đà Nẵng

Ý Nghĩa Phương Pháp Luận Và Sự Vận Dụng Của đãng cộng sản Việt Nam | Đại học Bách Khoa - Đại học Đà Nẵng