Cơ chế thị trường là gì? Ví dụ mặt tích cực, tiêu cực cơ chế thị trường

Cơ chế thị trường là gì? Ví dụ mặt tích cực, tiêu cực cơ chế thị trường
Xây dựng đất nước phát triển với định hướng đi lên chủ nghĩa xã hội là khát vọng thiêng liêng của cả dân
tộc Việt Nam. Trên con đường đi đến khát vọng ấy, Đảng và nhân dân ta không ngừng tìm tòi, đổi mới và
tổng kết lý luận - thực tiễn để có nhận thức ngày càng đúng đắn và đầy đủ hơn về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội chủ nghĩa.
Theo đó, từ những năm 1979 - 1986, Đảng và và nhân dân ta đã từng bước cải cách nền kinh tế theo cơ
chế thị trường, đề ra một đường lối cải cách toàn diện kinh tế, có bước ngoặt quyết định trong công cuộc
xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta.
Như vậy, nhằm làm rõ những nét khái quát chung về cơ chế thị trường và những vấn đề có liên quan, Luật
Minh Khuê xin gửi đến quý khách hàng bài viết sau đây.
1. Khái niệm cơ chế thị trường
Cơ chế thị trường (theo Tiếng Anh là Market Mechanism) thường được hiểu là một hệ thống thị trường tự
do. Tức là khi tham gia thị trường đó, bạn hoàn toàn tự do mà không cần phải chịu bất kỳ giới hạn nào.
Trong thị trường này, tất cả các yếu tố cung, cầu, giá cả và thị trường cùng các mối quan hệ cơ bản vận
động dưới sự điều tiết của các quy luật thị trường trong môi trường cạnh tranh với mục tiêu duy nhất là lợi nhuận.
Hoặc theo quan điểm khác, cơ chế thị trường là quá trình tương tác lẫn nhau giữa các chủ thể (hoạt động)
kinh tế trong việc hình thành giá cả, phân phối tài nguyên, xác định khối lượng và cơ cấu sản xuất.
Nói tóm lại, cơ chế thị trường là cơ chế tự điều tiết của nền kinh tế thị trường do sự tác động của các quy
luật vốn có của nó. Nói một cách cụ thể hơn, cơ chế thị trường là hệ thống hữu cơ của sự thích ứng lẫn
nhau, tự điều tiết lẫn nhau của các yếu tố giá cả, cung - cầu, cạnh tranh... trực tiếp phát huy tác dụng trên
thị trường để điều tiết nền kinh tế, là một bộ máy tinh vi để phối hợp một cách không tự giác hoạt động của
người tiêu dùng với các nhà sản xuất. Cơ chế thị trường tự phát sinh và phát triển cùng với sự vận động
của nền kinh tế, ở đâu có sản xuất và trao đổi hàng hóa thì ở đó có thị trường và cơ chế thị trường hoạt động.
2. Các yếu tố đặc trưng của cơ chế thị trường
Căn cứ theo cơ chế vận động của cơ chế thị trường, thì cơ chế thị trường có những đặc trưng sau:
- Việc phân bố sử dụng các nguồn tài nguyên, nguyên liệu đầu vào về cơ bản được giải quyết theo quy luật
của kinh tế thị trường mà cốt lõi là quy luật cung cầu;
- Các mối quan hệ kinh tế thị trường đều được tiền tệ hóa;
- Động lực chính phát triển kinh tế là lợi nhuận thu được;
- Việc sản xuất kinh doanh và tiêu dùng sản phẩm do hai phía cung và cầu quyết định;
- Môi trường, động lực, phương tiện thúc đẩy sản xuất kinh doanh phát triển là yếu tố cạnh tranh;
- Nhà sản xuất là nhân vật trung tâm và khách hàng chi phối người bán trên thị trường;
- Có sự chênh lệch giàu nghèo trong xã hội;
- Có bất cập cần có sự điều tiết của nhà nước như môi trường, khủng hoảng và nhiều vấn đề xã hội;
- Có xu hướng phát triển kinh tế mang tính hội nhập khu vực và quốc tế.
3. Cơ chế thị trường theo định hướng XHCN tại Việt Nam
Trong suốt thời kỳ đổi mới cải cách kinh tế ở Việt Nam, các chính sách đã có ảnh hưởng tích cực tới sự
tăng trưởng và cấu trúc lại nền kinh tế. Sự kết hợp giữa các biện pháp ổn định hóa kinh tế và các biện pháp
tự do hóa, giảm bớt sự can thiệp trực tiếp của Chính phủ Trung ương đối với các hoạt động kinh tế dựa trên
thước đo của thị trường, thực hiện chính sách mở cửa trong quan hệ kinh tế quốc tế đã tạo nên những
chuyển biến rõ nét về tốc độ tăng trưởng kinh tế và ổn định môi trường kinh tế vĩ mô.
Trong quá trình chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang một nền kinh tế thị trường, Việt Nam
đang mong muốn tìm kiếm cho mình một nền kinh tế mà trong đó sử dụng được các tác dụng tích cực và
hạn chế những khiếm khuyết của cả hai yếu tố thị trường và sự can thiệp của nhà nước đối với hai mặt tăng
trưởng kinh tế và đảm bảo công bằng xã hội.
Ngoài ra, tại Nghị quyết Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 8, khóa XI đã chỉ rõ: Chủ động
phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của cơ chế thị trường, bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa
trong phát triển giáo dục và đào tạo. Bởi lẽ, cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa chi phối ảnh
hưởng tới toàn bộ các hoạt động của đất nước ta, trong đó có giáo dục và đào tạo. Thành công của quá
trình đổi mới sự nghiệp giáo dục và đào tạo phụ thuộc rất nhiều vào sự chủ động, năng lực của tổ chức, cá
nhân trong việc chủ động phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của cơ chế thị trường.
4. Mặt tích cực của cơ chế thị trường
Có thể nói, mặt tích cực của cơ chế thị trường nhìn chung là sự chú trọng giải quyết quan hệ cung cầu;
cạnh tranh, tạo động lực nâng cao chất lượng hàng hóa và dịch vụ, chú trọng hiệu quả đầu tư. Cụ thể, cơ
chế thị trường có những mặt tích cực như sau:
- Cơ chế thị trường kích thích hoạt động của các chủ thể kinh tế và tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động tự
do của họ. Do đó, làm cho nền kinh tế phát triển năng động và hiệu quả.
- Sự tác động của cơ chế thị trường sẽ đưa đến sự thích ứng tự phát giữa khối lượng và cơ cấu của sản
xuất với khối lượng và cơ cấu nhu cầu của xã hội, nhờ đó con người mới có thể thỏa mãn tốt hơn đối với
các nhu cầu đa dạng về sản phẩm, dịch vụ.
- Cơ chế thị trường kích thích sự đổi mới kỹ thuật, hợp lý hóa sản xuất, cạnh tranh càng cao đòi hỏi giảm
chi phí cá biệt càng lớn bằng cách áp dụng các phương pháp đổi mới kỹ thuật và công nghệ sản xuất, đổi
mới sản phẩm, đổi mới tổ chức sản xuất và quản lý kinh doanh, nâng cao hiệu quả kinh tế.
- Cơ chế thị trường thực hiện phân phối các nguồn lực kinh tế một cách tối ưu. Các nguồn lực sản xuất tự
điều tiết và di chuyển đến nơi nào được sử dụng với hiệu quả cao nhất, tuân theo các nguyên tắc của thị trường.
- Sự điều tiết của cơ chế thị trường mềm dẻo có khả năng thích nghi cao trước sự biến đổi các điều kiện
kinh tế - xã hội, làm thích ứng giữa sản xuất xã hội với nhu cầu xã hội.
5. Mặt tiêu cực của cơ chế thị trường
Bên cạnh những mặt tích cực thì cơ chế thị trường cũng không tránh khỏi những mặt hạn chế, tiêu cực của
nó. Những mặt tiêu cực của cơ chế thị trường có thể kể đến như:
- Đôi khi các doanh nghiệp mải chạy theo lợi nhuận tối đa, bỏ quên lợi ích lâu dài của người tiêu dùng, gây bức xúc xã hội.
- Cơ chế thị trường phát huy tác dụng tốt khi có cạnh tranh hoàn hảo, khi xuất hiện cạnh tranh không hoàn
hảo thì hiệu lực cơ chế thị trường bị giảm. Chẳng hạn, khi xuất hiện độc quyền thì các nhà độc quyền có thể
giảm sản lượng, tăng giá, chậm thay đổi và nâng cao kỹ thuật mới.
- Mục đích của doanh nghiệp là lợi nhuận tối đa, vì vậy, họ có thể lạm dụng tài nguyên của xã hội, gây ô
nhiễm môi trường sống của con người với mục đích tối đa lợi nhuận.
- Sự tác động của cơ chế thị trường dẫn đến sự phân hóa giàu nghèo, phân phối thu nhập không công
bằng, sự phân cực về của cải, có tác động xấu đến đạo đức và tình người.
- Nền kinh tế do cơ chế thị trường điều tiết một cách thuần túy khó tránh khỏi những thăng trầm, khủng
hoảng, lạm phát, thất nghiệp.