Đề cương bài giảng và hướng dẫn ôn tập - Triết học Mác - Lênin | Đại học Tôn Đức Thắng

Câu hỏi 1. Đặc trưng của tri thức triết học và sự biến đổi đối tượng nghiên cứu của triết học qua các giai đoạn lịch sử? 1. Khái niệm “Triết học”, nguồn gốc của triết học. Tài liệu giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao. Mời bạn đọc đón xem!

9 5 lượt tải Tải xuống
Chia sẻ Báo cáo tài liệu

Môn: Triết học Mác -Lênin (THML01)

Trường: Đại học Tôn Đức Thắng

Thông tin:

142 trang 1 tháng trước

Tác giả:

Profile Mai Nguyệt
3
Triết h c Mác-Lênin - c ng bài ọ Đề ươ
giảng và h ng d n ôn t p ướ ẫ ậ
4
LỜI NHÀ XU T B N Ấ Ả
Nghị quy t ế Đại h i IX cộ ủa Đảng Cộng sản Vi t Nam nêu rõ: “ ng và nhân dân ta ệ Đả
quyết tâm xây d t n c Viựng đấ ướ ệt Nam theo con ng xã h i ch ngh a trên n n tđườ ộ ủ ĩ ề ảng Ch ủ
nghĩa Mác-Lênin và T tư ưởng H Chí Minh”. i v i ồ Đố ớ Đả ậ ụ ạng ta, kiên trì, v n d ng sáng t o và
phát tri n Ch ngh a Mác-Lênin là v n ể ủ ĩ ấ đề có tính nguyên tắc. Trung thành với Ch ngh a ủ ĩ
Mác-Lênin, có ngh a là n m v ng b n ch t cách m ng và khoa h c c a Ch ngh a Mác-ĩ ắ ữ ả ấ ạ ọ ủ ủ ĩ
Lênin, v n d ng m t cách n, phù h p v i ậ ụ ộ đúng đắ ợ ớ điều kiện t nđấ ướ đố ớ ực, nhất là i v i s
nghiệp đổi mới hiện nay ã góp ph n phát tri n Ch ngh a Mác-Lênin m t cách sáng t o. đ ầ ể ủ ĩ ộ ạ
Là m t trong ba b ph n lý lu n cộ ộ ậ ậ ấu thành Ch nghủ ĩa Mác-Lênin, Tri t h c Mác-ế ọ
Lênin là m t môn h c h t sộ ọ ế ức quan trọng, c ng và Nhà n c ta quan tâm ch o, đượ Đả ướ ỉ đạ
không ng ng nâng cao ch t lừ ấ ượng từ khâu biên so n giáo trình, giạ ảng d y, h c t p, nghiên ạ ọ ậ
cứu trong h th ng giáo d c c a nệ ố ụ ủ ướ đc ta. Triết học Mác-Lênin ã và ang c tu i tr h c đ đuợ ổ ẻ ọ
đườ ộ đả ế đó ậng, cán b , ng viên và toàn dân ta ti p n nhiệt tình, say mê học t p và nghiên c u ứ
nghiêm túc.
Trước đòi h i nhu cỏ ầu phát triển c a s nghi p giáo d c - o t o và nâng cao h n ủ ự ệ ụ đà ạ ơ
nữa ch t l ng gi ng dayï, h c t p Tri t h c Mác-Lênin trong các trấ ượ ả ọ ậ ế ọ ường đạ đẳi học, cao ng
hiện nay theo tinh th n "t ng b c chu n hoá giáo trình quầ ừ ướ ẩ ốc gia" c a môn h c. Trên th c ủ ọ ự
tế, quá trình giảng dạy, h c t p Tri t h c Mác-Lênin không thu c chuyên ngành tri t h c ọ ậ ế ọ ộ ế ọ
hiện nay ở các trường đạ đẳ ũi học và cao ng c ng có những khó kh n, nh t là giáo trình, tài ă ấ
liệu tham khảo.
Chính vì v y, cu n: ậ ố “Triết h c Mác-Lênin - c ng bài gi ng và h ng d n ôn ọ Đề ươ ả ướ ẫ
t p”ậ của t p th các tác gi là các gi ng viên tri t h c các trậ ể ả ả ế ọ ở ườ đạ ồng i học ở thành phố H
Chí Minh, do TS. o Duy Thanh ch biên là m t n l c r t Đà ủ ộ ỗ ự ấ đáng hoan nghênh.
Trên c s kơ ở ế th a, ti p từ ế ục nâng cao, i m i và t ng bu c cđổ ớ ừ ớ ụ th hoá giáo trình ể
quốc gia môn Tri t h c Mác-Lênin, cu n sách này th hi n k t qu tinh th n làm vi c khoa ế ọ ố ể ệ ế ả ầ ệ
học nghiêm túc c a các tác giủ ả. Trong quá trình biên so n các tác giạ ả đã tham kh o, ch n ả ọ
lọc nhi u tài liề ệu và cũng đã tuân th nguyên t c trình bày rõ ràng, lôgíc các nguyên lý tri t ủ ắ ế
học c b n c a Tri t hơ ả ủ ế ọc Mác-Lênin phù h p v i giáo trình qu c gia d i d ng h th ng các ợ ớ ố ướ ạ ệ ố
câu h i và trỏ ả lời. Vì vậy, có th nói y là m t tài li u khoa h c, h th ng và c b n, h u ích ể đâ ộ ệ ọ ệ ố ơ ả ữ
trong vi c ph c v h c t p, nghiên c u cệ ụ ụ ọ ậ ứ ủa sinh viên và b n ạ đọc.
Nhà Xu t b n Chính tr qu c gia, trân tr ng gi i thi u cu n sách: ấ ả ị ố ọ ớ ệ ố “Triết h c Mác-ọ
Lênin - cĐề ương bài giảng và h ng d n ôn tướ ẫ ập” của tập th các tác gi do TS. o Duy ể ả Đà
Thanh ch biên n ng o b n ủ đế đô đả ạ đọc.
NHÀ XU T B N CHÍNH TR QU C GIA Ấ Ả Ị Ố
5
6
LỜI NÓI U ĐẦ
Là m t trong ba b ph n c u thành Ch nghộ ộ ậ ấ ủ ĩa Mác-Lênin, ng C ng s n ViĐả ộ ả ệt Nam
vận d ng sáng t o Triụ ạ ết học Mác – Lênin vào thực tiễn Vi t Nam, t o ra vệ ạ ũ khí tinh thần s c ắ
bén trong cu c ộ đấu tranh giải phóng dân t c, th ng nhộ ố ất T qu c, xây d ng t n c ti n lên ổ ố ự đấ ướ ế
chủ nghĩa xã h i. ộ
Để nâng cao chất l ng giượ ảng d y và h c t p Tri t hạ ọ ậ ế ọc Mác – Lênin trong các tr ng ườ
đại học và cao ng hi n nay, theo tinh th n t ng b c chu n hoá giáo trình qu c gia, chúng đẳ ệ ầ ừ ướ ẩ ố
tôi biên so n cu n: ạ ố “Triết h c Mác – Lênin – c ng bài gi ng và h ng d n ôn tọ Đề ươ ả ướ ẫ ập”,
một m t nhặ ằm p ng yêu cđá ứ ầu thống nh t vấ ề ch ng trình, th i gian trong qui trình o t o; ươ ờ đà ạ
mặt khác còn là tài li u h ng d n giúp cho giệ ướ ẫ ảng viên, sinh viên th c hi n ng theo qui ch ự ệ đú ế
học v trong quá trình gi ng d y và hụ ả ạ ọc t p môn Tri t hậ ế ọc Mác – Lênin.
Tài li u này c biên so n v i s tham kh o ch yệ đượ ạ ớ ự ả ủ ếu t bừ ộ giáo trình “Tri t h c ế ọ
Mác-Lênin” c a B Giáo d c và o tủ ộ ụ Đà ạo năm 2002 và giáo trình Tri t h c Mác – Lênin c a ế ọ ủ
Hội ng Trung ng chđồ ươ ỉ đạo biên so n giáo trình qu c gia các b môn khoa h c Mác-Lênin, ạ ố ộ ọ
Tư t ng Hưở ồ Chí Minh, n m 1999. Th c hiă ự ện nội dung: “Ch ng trình môn Triươ ết học Mác –
Lênin”, dùng trong các tr ng i hườ đạ ọ ộc do B Giáo dục và o t o ban hành tháng 8/2002 – Đà ạ
Tài liệu dùng trong lớp t p huậ ấn gi ng viên Mác-Lênin các tr ng i hả ườ đạ ọc và cao ng khu đẳ
vực phía Nam, tháng 8 n m 2002. Và nh t là quá trình thă ấ ực hiện “Giáo trình Tri t h c Mác – ế ọ
Lênin”, dùng trong các tr ng i h c, cao ng c a B Giáo d c và o tườ đạ ọ đẳ ủ ộ ụ Đà ạo, Nxb Chính tr ị
quốc gia, Hà N i, 2002. ộ
Chươ đượng trình Triết học Mác – Lênin c sắp xếp theo lôgíc n i t i c a b n thân tri ộ ạ ủ ả
thức tri t hế ọc. c ng bài giĐề ươ ảng là ph n gi i thi u ch ng trình môn h c và ng th i ầ ớ ệ ươ ọ đồ ờ
trong tài liệu này chúng tôi biên so n hạ ệ thống những câu h i theo t ng bài gi ng giúp cho ỏ ừ ả để
sinh viên t nghiên c u nâng cao ch t l ng h c t p c a mình và ng thự ứ ấ ượ ọ ậ ủ đồ ời h ng d n cho ướ ẫ
sinh viên ôn t p thi môn Tri t h c Mác – Lênin ngày m t tậ để ế ọ ộ ốt hơn.
Việc giảng dạy ch ng trình Triươ ết học Mác – Lênin hiện nay các tr ng i h c và ở ườ đạ ọ
cao đẳng cũng không thống nhất do tính c thù cđặ ủa mỗi tr ng. Trên thườ ực t có tr ng dế ườ ạy
môn l ch s tri t h c là m t môn c lị ử ế ọ ộ độ ập; nhưng a sđ ố các trường không giảng d y môn L ch ạ ị
sử triết học. Chính vì v y, khi biên so n cu n sách này chúng tôi r t quan tâm n n i dung ậ ạ ố ấ đế ộ
của ph n Lầ ịch s tri t h c. M c dù n i dung c a ph n này c chúng tôi trình bày mang tính ử ế ọ ặ ộ ủ ầ đượ
khái quát, nhưng nó phản ánh t ng i y và có h th ng toàn b lươ đố đầ đủ ệ ố ộ ịch sử triết học, t để ừ
đó sinh viên m i hiớ ểu c tính tđượ ất yếu khách quan và qui lu t quá trình hình thành và phát ậ
triển c a Tri t hủ ế ọc Mác – Lênin. Và nh v y, chúng tôi cho r ng sinh viên không chư ậ ằ ỉ có tài
liệu tham khảo khi nghiên c u Triứ ết học Mác – Lênin trong l ch s phát tri n c a tri t h c, ị ử ể ủ ế ọ
mà nó còn có ý ngh a trong quá trình t nghiên c u c a sinh viên i v i l ch s tri t h c, ĩ ự ứ ủ đố ớ ị ử ế ọ để
sinh viên có thể t so sánh, t liên h m r ng thêm khi lu n ch ng v nh ng nguyên lý c ự ự ệ ở ộ ậ ứ ề ữ ơ
bản c a Tri t h c Mác – Lênin. ủ ế ọ
Cuốn sách này c phân công biên so n nhđượ ạ ư sau: TS. o Duy Thanh: ch biên, Đà ủ
biên so n ạ chương 1, 2, 3, 10 và 15; TS. Lê Th Kim Chi, biên soị ạn ch ng 4, 11 và 14;ươ TS.
Phạm V n Boong, biên so n că ạ hương 5, 6, 9 và 12; Th c s inh Huy Nhân, biên so n cạ ĩ Đ ạ hương
7, 8 và 13.
Trong quá trình biên so n, chúng tôi ã cạ đ ố gắng giáo trình qutừng b c chu n hoá ướ ẩ ốc
gia môn Tri t hế ọc Mác – Lênin, song khó tránh khỏi những h n ch . Các tác giạ ế ả mong nhận
được những ý kiến ng góp cđó ủa bạn c kđọ để ịp thời sửa ch a, b sung trong nh ng l n tái ữ ổ ữ ầ
bản sau.
Thư từ, ý kiến trao i xin vui lòng liên hđổ ệ với B môn Mác – Lênin, Khoa Khoa hộ ọc
7
cơ bản, Trường i h c Lu t thành ph HĐạ ọ ậ ố ồ Chí Minh (số 2 Nguyễn Tất Thành, quận 4, thành
phố Hồ Chí Minh).
Thành ph Hố ồ Chí Minh, tháng 7 năm 2004
TS. O DUY THANHĐÀ
MỤC L C Ụ
Chương1
Triết h c và vai trò c a tri t h c trong ọ ủ ế ọ đời sống xã h i ộ
Câu h i 1. c tr ng c a tri th c tri t h c và sỏ Đặ ư ủ ứ ế ọ ự biến i i t ng đổ đố ượ
nghiên c u c a triứ ủ ết học qua các giai n lđoạ ịch sử?
Câu h i 2. V n c b n c a tri t hỏ ấ đề ơ ả ủ ế ọc. Cơ ở s để phân bi t ch ngh a duy v t và ch nghệ ủ ĩ ậ ủ ĩa
duy tâm?
Câu hỏi 3. So sánh ph ng pháp bi n ch ng và ph ng pháp siêu hình? ươ ệ ứ ươ
Câu hỏi 4. Trình bày vai trò th gi i quan, ph ng pháp lu n c a tri t h c và vai trò c a triế ớ ươ ậ ủ ế ọ ủ ết
8
học Mác - Lênin?
Chương 2
Khái l c l ch s tri t h c tr c Mác ượ ị ử ế ọ ướ
Câu h i 5. Nhỏ ững tư t ng cưở ơ b n c a tri t h c Ph t giáo? ả ủ ế ọ ậ
Câu h i 6. Cu c u tranh gi a tri t h c duy v t và tri t h c duy tâm trong tri t hỏ ộ đấ ữ ế ọ ậ ế ọ ế ọc Trung
Hoa c i? ổ đạ
Câu h i 7. Trình bày nỏ ội dung c b n nhơ ả ững t t ng triư ưở ết học Aâm d ng – Ng hành? ươ ũ
Câu h i 8. Trình bày nỏ ội dung c b n tri t hơ ả ế ọc Nho giáo?
Câu h i 9. Trình bày nỏ ội dung c b n c a t t ng o gia? ơ ả ủ ư ưở Đạ
Câu h i 10. Trình bày nhỏ ững t t ng c b n c a triư ưở ơ ả ủ ết học Pháp gia?
Câu h i 11. Trình bày nhỏ ững nội dung th hi n l p tr ng duy v t và duy tâm c a t t ng ể ệ ậ ườ ậ ủ ư ưở
triết h c Vi t Nam? ọ ệ
Câu hỏi 12. Trình bày những nội dung c a t t ng yêu n c Viủ ư ưở ướ ệt Nam?
Câu h i 13. Trình bày nh ng quan ni m v “ o” làm ng i c a nh ng t t ng tri t h c ỏ ữ ệ ề Đạ ườ ủ ữ ư ưở ế ọ
Việt Nam?
Câu h i 14. ỏ Đ ềi u kiệ ến kinh t - xã hội và c m tri t h c Hy L p c i? đặ điể ế ọ ạ ổ đạ
Câu h ỏi 15. Đ ềi u kiệ ến kinh t xã h i và c ộ đặ điểm triết học Tây Âu th i kờ ỳ Trung c ? ổ
Câu hỏi 16. c Đặ điểm kinh t - xã h i và tri t h c th i Ph c h ng và c n i? ế ộ ế ọ ờ ụ ư ậ đạ
Câu h i 17. c ỏ Đặ điểm kinh tế - xã hội và triết học c a tri t hủ ế ọc duy v t Pháp th kậ ế ỷ XVIII?
Câu h i 18. c m kinh t - xã h i và tri t h c c a tri t hỏ Đặ điể ế ộ ế ọ ủ ế ọc cổ điển Đức thế kyÛ XVIII
nửa đầu thế kyÛ XIX?
Câu h i 19. M t sỏ ộ ố các nhà tri t h c tiêu bi u cế ọ ể ủa triết họ đc cổ iển Đức?
9
Chương 3
Sự ra i và phát tri n cđờ ể ủa tri t h c Mác - Lênin ế ọ
Câu h i 20. Nhỏ ững u kiđiề ện l ch sị ử của s ra i triự đờ ết học Mác?
Câu h i 21. Ý nghỏ ĩa bước ngo t cách m ng do Mác thặ ạ ực hiện trong tri t h c? ế ọ
Câu h i 22. Lênin phát tri n triỏ ể ết học Mác?
Chương 4
Vậ ất ch t và ý th c ứ
Câu h i 23. Phân tích n i dung, ý ngh a ph ng pháp lu n nh ngh a vỏ ộ ĩ ươ ậ đị ĩ ật chất c a Lênin? ủ
Câu h i 24. T i sao nói v n ng là ph ng th c t n t i c a v t ch t, là thu c tính c h u c a ỏ ạ ậ độ ươ ứ ồ ạ ủ ậ ấ ộ ố ữ ủ
vật ch t? ấ
Câu h i 25. Tính th ng nhỏ ố ất v t ch t c a thậ ấ ủ ế giới?
Câu h i 26. Phân tích phỏ ạm trù ý th c, ngu n g c c a ý thứ ồ ố ủ ức?
Câu h i 27. Phân tích b n chỏ ả ất c a ý thủ ức và vai trò của tri thức khoa h c? ọ
Câu h i 28. Phân tích k t c u c a ý th c? ỏ ế ấ ủ ứ
Câu h i 29. Phân tích n i dung, ý ngh a m i quan h biỏ ộ ĩ ố ệ ện ch ng gi a v t ch t và ý th c? ứ ữ ậ ấ ứ
Chương 5
Phép bi n ch ng duy v t v mệ ứ ậ ề ố ổi liên h phệ bi n và s phát tri n ế ự ể
Câu h i 30. S ra i cỏ ự đờ ủa phép bi n ch ng duy vệ ứ ật?
Câu h i 31. Phân tích n i dung, ý ngh a nguyên lý m i liên h ph bi n và nguyên lý v s ỏ ộ ĩ ố ệ ổ ế ề ự
phát tri n? ể
Chương 6
Các cặp phạm trù c bơ ản của phép bi n ch ng duy v t ệ ứ ậ
Câu hỏi 32. nh ngh a phĐị ĩ ạm trù và phân bi t s khác nhau giệ ự ữa phạm trù triết học và phạm
trù c a khoa h c c thủ ọ ụ ể?
Câu h i 33. Phân tích n i dung, ý ngh a c p ph m trù cái chung và cái riêng? ỏ ộ ĩ ặ ạ
Câu h i 34. Phân tích n i dung, ý ngh a c p ph m trù nguyên nhân và k t qu ? ỏ ộ ĩ ặ ạ ế ả
Câu h i 35. Phân tích n i dung và ý ngh a c p phỏ ộ ĩ ặ ạm trù t t nhiên và ng u nhiên? ấ ẫ
Câu h i 36. Phân tích n i dung và ý ngh a c p phỏ ộ ĩ ặ ạm trù nội dung và hình thức?
Câu hỏi 37. Phân tích nội dung, ý nghĩa c p ph m trù khặ ạ ả n ng và hi n th c? ă ệ ự
Câu hỏi 38. nh ngh a qui lu t và vai trò các qui lu t c b n c a phép bi n ch ng duyĐị ĩ ậ ậ ơ ả ủ ệ ứ
10
Chương 7
Các qui lu t c b n cậ ơ ả ủa phépbi n ch ng duy vệ ứ ật
Câu h i 39. Phân tích n i dung, ý ngh a qui lu t nhỏ ộ ĩ ậ ững thay i vđổ ề l ng dượ ẫn n thay i đế đổ
chất và ngược lại?
Câu h i 40. Phân tích n i dung, ý ngh a qui lu t th ng nh t và u tranh c a các m t i l p? ỏ ộ ĩ ậ ố ấ đấ ủ ặ đố ậ
Câu h i 41. Phân tích n i dung, ý ngh a qui lu t phỏ ộ ĩ ậ ủ định c a ph ủ ủ định?
Chương 8
Lý lu n nh n th c ậ ậ ứ
Câu h i 42ỏ . Trình bày nh ng quan m c b n vữ điể ơ ả ề nhận thức của tri t hế ọc tr c Mác và quan ướ
niệm v nh n th c c a ch nghề ậ ứ ủ ủ ĩa duy v t bi n ch ng? ậ ệ ứ
Câu hỏi 43. T i sao th c ti n là c s , ng l c và là tiêu chuạ ự ễ ơ ở độ ự ẩn c a nhủ ận thức?
Câu h i 44. Phân tích n i dung, ý ngh a biỏ ộ ĩ ện ch ng c a quá trình nh n thứ ủ ậ ức?
Câu h i 45ỏ . Phân tích n i dung, ý ngh a m i quan h bi n ch ng gi a nh n th c kinh nghi m ộ ĩ ố ệ ệ ứ ữ ậ ứ ệ
và nh n th c lý lu n? ậ ứ ậ
Câu hỏi 46. Chân lý và các tímh chất của chân lý?
Câu hỏi 47. Trình bày n i dung các ph ng pháp nhộ ươ ận th c khoa hứ ọc?
Chương 9
Xã h i và t nhiên ộ ự
Câu hỏi 48. T i sao nói xã h i là m t b ph n c thù và là s n ph m cao nh t cùa t nhiên? ạ ộ ộ ộ ậ đặ ả ẩ ấ ự
Câu h i 49. Phân tích nh ng c m c a qui lu t xã h i? ỏ ữ đặ điể ủ ậ ộ
Câu h i 50. Phân tích n i dung s tác ng qua lỏ ộ ự độ ại gi a xã h i và t nhiên? ữ ộ ự
Câu h i 51. Vai trò cỏ ủa dân s i v i s phát tri n c a xã h i? ố đố ớ ự ể ủ ộ
Câu h i 52. Vai trò cỏ ủa môi tr ng i vườ đố ới sự phát tri n c a xã hể ủ ội?
Chương 10
Hình thái kinh t – xã h i ế ộ
Câu h i 53. Trình bày vai trò cỏ ủa sản xu t vấ ật ch t i v i s t n t i và phát tri n c a xã h i? ấ đố ớ ự ồ ạ ể ủ ộ
Câu h i 54ỏ . Phươ ứng th c sản xuất là nhân t quyố ế địt nh s t n t i, v n ng và phát tri n c a ự ồ ạ ậ độ ể ủ
xã h i? ộ
Câu h i 55. L c l ng s n xu t là gì? T i sao nói trong thỏ ự ượ ả ấ ạ ời i ngày nay khoa h c tr thành đạ ọ ở
lực lượng sản xu t tr c ti p? ấ ự ế
Câu h i 56. Quan h s n xu t là gì? Trình bày các lo i hình quan h s n xu t c b n hiỏ ệ ả ấ ạ ệ ả ấ ơ ả ện nay
ở Việt Nam?
Câu h i 57. Qui lu t quan h s n xu t phù h p vỏ ậ ệ ả ấ ợ ới tính chất và trình cđộ ủa l c l ng s n ự ượ ả
xuất?
Câu h i 58. N i dung, ý nghỏ ộ ĩa m i quan h bi n ch ng gi a c s h t ng và ki n trúc ố ệ ệ ứ ữ ơ ở ạ ầ ế
thượng t ng? ầ
Câu h i 59. S phát tri n các hình thái kinh t - xã h i là m t quá trình l ch s t nhiên? ỏ ự ể ế ộ ộ ị ử ự
11
Chương 11
Giai c p và các hình th c cấ ứ ộng ng ng i trong l ch sđồ ườ ị ử
Câu hỏi 60. Phân tích các c tr ng cđặ ư ơ b n trong nh ngh a giai c p c a Lênin? ả đị ĩ ấ ủ
Câu h i 61. Phân tích ngu n g c, k t c u giai c p. Ý nghỏ ồ ố ế ấ ấ ĩa c a v n này trong giai n ủ ấ đề đoạ
hiện nay n c ta? ở ướ
Câu h i 62. T i sao nói u tranh giai c p là m t ng l c c a s phát tri n xã hỏ ạ đấ ấ ộ độ ự ủ ự ể ội có giai
cấp?
Câu h i 63. Nỏ ội dung các hình thức cộng ng ng i trong l ch s ? đồ ườ ị ử
Câu h i 64. Thỏ ế nào là mối quan hệ giai c p - dân t c và giai c p - nhân lo i? ấ ộ ấ ạ
Chương 12
Nhà n c và cách m ng xã h i ướ ạ ộ
Câu h i 65. Phân tích ngu n g c, b n chỏ ồ ố ả ất của nhà n c? ướ
Câu h i 66. Phân tích nh ng c tr ng và ch c n ng c a nhà n c? ỏ ữ đặ ư ứ ă ủ ướ
Câu h i 67. Phân tích các ki u và hình thỏ ể ức nhà n c trong l ch s ? ướ ị ử
Câu h i 68. T i sao cách m ng xã hỏ ạ ạ ội là ph ng thươ ức thay th các hình thái kinh t - xã h i ế ế ộ
khác nhau?
Chương 13
Ý th c xã h i ứ ộ
Câu h i 69. Ýù th c xã h i và k t c u c a ý th c xã h i? ỏ ứ ộ ế ấ ủ ứ ộ
Câu h i 70. Biỏ ện chứng gi a t n t i xã h i và ý thữ ồ ạ ộ ức xã hội?
Câu h i 71. Ý thỏ ức chính tr và vai trò c a ch ngh a Mác-Lênin và t t ng H Chí Minh ị ủ ủ ĩ ư ưở ồ
trong s nghi p i m i hiự ệ đổ ớ ện nay n c ta? ở ướ
Câu hỏi 72. Ý thức pháp quyền và vai trò hệ ư ưở t t ng pháp quyền xã h i ch ngh a hi n nay ộ ủ ĩ ệ
ở nước ta?
Câu h i 73. Ý th c o c và vai trò c a o c c ng s n ch ngh a? ỏ ứ đạ đứ ủ đạ đứ ộ ả ủ ĩ
Câu h i 74. Ý th c tôn giáo? ỏ ứ
Câu hỏi 75. Ý thức thẩm mỹ và v n nh hấ đề đị ướ ị ệng th hiếu ngh thu t trong quá trình xây ậ
dựng n n v n hoá tiên ti n, m b n s c dân t c? ề ă ế đậ đà ả ắ ộ
Câu hỏi 76. Khoa h c và ch c n ng c a khoa h c? ọ ứ ă ủ ọ
Chương 14
Vấn đề con ng i trong tri t hườ ế ọc Mác - Lênin
Câu hỏi 77. Phân tích các quan ni m c b n vệ ơ ả ề con người trong l ch s tri t h c tr c Mác? ị ử ế ọ ướ
Câu h i 78. Phân tích quan niỏ ệm c a tri t hủ ế ọc Mác - Lênin v b n ch t c a con ng i? ề ả ấ ủ ườ
Câu hỏi 79. T i sao nhân cách là b n s c c o, riêng bi t c a m i cá nhân? ạ ả ắ độ đá ệ ủ ỗ
Câu h i 80. M i quan hỏ ố ệ gi a cá nhân và xã h i? ữ ộ
Câu h i 81. Vai trò c a qu n chúng nhân dân và cá nhân ( lãnh t ) i vỏ ủ ầ ụ đố ới s phát triự ển c a ủ
12
xã h i ? ộ
Chương 15
Một s trào l tri t h c ph ng Tây hi n i ố ưư ế ọ ươ ệ đạ
Câu hỏi 82. Trình bày ngu n gồ ốc và những lu n m c b n c a chậ điể ơ ả ủ ủ ngh a th c chĩ ự ứng?
Câu hỏi 83. Trình bày ngu n g c và nh ng lu n ồ ố ữ ậ điểm cơ bản của chủ nghĩa hi n sinh? ệ
Câu h i 84. Trình bày ngu n gỏ ồ ốc và những lu n ậ điểm c b n c a ch nghơ ả ủ ủ ĩa Th c d ng? ự ụ
Câu hỏi 85. Trình bày ngu n gồ ốc và những lu n m c b n c a chậ điể ơ ả ủ ủ ngh a Tômát mĩ ới?
TÀI LI U THAM KHỆ ẢO
13
Chương 1
TRIẾT H C VÀ VAI TRÒ C A TRI T H C Ọ Ủ Ế Ọ
TRONG I S NG XÃ HĐỜ Ố ỘI
A. C NG BÀI GI NG ĐỀ ƯƠ Ả
I. TRI T H C LÀ GÌ? Ế Ọ
1. Tri t h c và ế ọ đối t ng nghiên c u c a tri t h c ượ ứ ủ ế ọ
2. Tri t h c - h t nhân lý luế ọ ạ ậ ủn c a thế gi i quan ớ
II. V N C B N C A TRI T H C Ấ ĐỀ Ơ Ả Ủ Ế Ọ
CHỦ NGH A DUY V T VÀ CHĨ Ậ Ủ NGH A DUY TÂM Ĩ
1. V n c b n c a tri t h c ấ đề ơ ả ủ ế ọ
2. Ch ngh a duy vủ ĩ ật và chủ ngh a duy tâm ĩ
3. Thuy t không th bi t ế ể ế
III. PHƯƠ ỨNG PHÁP BIỆN CH NG VÀ PH NG PHÁP SIÊU HÌNH ƯƠ
1. S i lự đố ập gi a ph ng pháp bi n chữ ươ ệ ứng và ph ng pháp siêu hình ươ
2. Các giai đ ạo n phát tri n c a phép bi n ch ng ể ủ ệ ứ
IV. VAI TRÒ C A TRI T H C TRONG I S NG XÃ H I Ủ Ế Ọ ĐỜ Ố Ộ
1. Vai trò th gi i quan và ph ng pháp lu n c a tri t h c ế ớ ươ ậ ủ ế ọ
2. Vai trò c a Tri t h c Mác – Lênin ủ ế ọ
B. CÂU H I H NG D N ÔN T P Ỏ ƯỚ Ẫ Ậ
Câu h i 1. c tr ng c a tri th c tri t h c và s bi n i i t ng nghiên c u c a tri t ỏ Đặ ư ủ ứ ế ọ ự ế đổ đố ượ ứ ủ ế
học qua các giai đoạn lịch s ? ử
1. Khái ni m “Tri t h c”, ngu n g c cệ ế ọ ồ ố ủa tri t h c ế ọ
Triết h c v i tính cách là mọ ớ ộ ọt khoa h c xu t hiấ ện r t s m trong thấ ớ ời kỳ c i, tuy ổ đạ
nhiên s hình thành và phát tri n c a tri t h c, quan ni m vự ể ủ ế ọ ệ ề triết học cũng thay i và phát đổ
triển g n li n vắ ề ới nh ng u kiữ điề ện lịch s xã h i nh t nh. ử ộ ấ đị
Triết h c xu t hi n chọ ấ ệ ở ế độ chi m h u nô l , kho ng th kế ữ ệ ả ế ỷ th VIII - VI tr c công ứ ướ
nguyên. S ra i c a tri t h c có ngu n gự đờ ủ ế ọ ồ ốc nh n th c và ngu n g c xã hậ ứ ồ ố ội.
Ngu cồn g c nh n thố ậ ứ khẳng nh triđị ết học chỉ xu t hi n khi mà trình nhấ ệ độ ận thức c a ủ
con người có khả năng khái quát và tr u t ng hóa nh ng cái riêng lừ ượ ữ ẻ, cụ thể để n m b t ắ ắ
được cái chung, cái b n ch t và qui lu t c a hi n thả ấ ậ ủ ệ ực. Bởi, i t ng tri t h c là th giđố ượ ế ọ ế ới v t ậ
chất và con người c nó nghiên c u d i d ng các qui lu t chung và ph bi n c a t nhiên, đượ ứ ướ ạ ậ ổ ế ủ ự
xã h i và t duy. ộ ư
Ngu iồn g c xã hố ộ kh ng nh tri t h c ch xu t hi n khi xã h i phân chia thành giai ẳ đị ế ọ ỉ ấ ệ ộ
cấp. B i, nó ph n ánh và b o v l i ích cho nh ng giai c p, nhở ả ả ệ ợ ữ ấ ững lực l ng xã hượ ội nhất
định. Cho nên, tri t hế ọc mang tính giai cấp.
Những ngu n gồ ốc trên có quan hệ mật thiết với nhau mà s phân chia chúng cự ũng ch ỉ
có tính t ng i. ươ đố
Thu cật ng triữ ết họ theo t nguyên ch Hán có ngh a là bao hàm s hi u bi t ừ ữ ĩ “trí”, ự ể ế
sâu r ng c a con ngộ ủ ười v hi n thề ệ ực và vấn o lý cđề đạ ủa con ng i. Còn theo gườ ốc Hy lạp có
nghĩa là “yêu m n sế ự thông thái” ho c “làm b n vặ ạ ới trí tu ”, xu t phát t m t thành ngệ ấ ừ ộ ữ La
14
tinh c có tên là: ổ philosophia.
Nh y, nư vậ ội dung thu t ngậ ữ tri t hế ọc bao hàm hai yếu tố: là yđó ếu tố nhận thức (sự
hiểu biết c a con ng i, s giủ ườ ự ải thích hi n th c b ng hệ ự ằ ệ th ng t duy lôgíc) và yố ư ếu tố nhận
định (đánh giá v m t ề ặ đạo lý có thái và hành ng) vđể độ độ ề m t xã h i. Cho nên, dù ặ ộ ở
phươ Đông ng hay ph ng Tây, ngay t u, tri t h c bi u hi n kh nươ ừ đầ ế ọ ể ệ ả ăng nhận th c và nh ứ đá
giá c a con ng i, nó t n t i v i tính cách là m t hình thái ý th c xã h i. ủ ườ ồ ạ ớ ộ ứ ộ
Khái quát lại, theo quan m c a tri t h c Mác - Lênin thì điể ủ ế ọ triết h c là h thọ ệ ống tri
thức lý lu n chung nh t c a con ng i v th gi i; v v trí, vai trò cậ ấ ủ ườ ề ế ớ ề ị ủa con ng i trong th ườ ế
giới y. ấ
Hệ th ng tri th c lý lu n chung nh t c a con ngố ứ ậ ấ ủ ười v th gi i là các h th ng lý lu n ề ế ớ ệ ố ậ
của tri t h c v i tính cách là m t khoa hế ọ ớ ộ ọc và nó khác v i h th ng lý lu n c a các khoa h c ớ ệ ố ậ ủ ọ
cụ thể ở tính ch t chung và ph biấ ổ ến nhất của nó về hiện thực.
Hệ thống tri th c lý lu n chung nh t c a con ng i vứ ậ ấ ủ ườ ề v trí, vai trò cị ủa con ng i ườ
không chỉ kh ng nh con ng i có kh n ng nh n th c các qui lu t c a t nhiên, xã h i và t ẳ đị ườ ả ă ậ ứ ậ ủ ự ộ ư
duy; mà còn khẳng nh vai trò cđị ủa triế ạt học t o nên khả năng cải t o th giạ ế ới của con ng i ườ
thông qua ho t ng th c ti n và con ng i là chạ độ ự ễ ườ ủ ủ thể c a lịch sử.
2. Sự bi n ế đổ đối i t ng c a tri t h c qua các giai ượ ủ ế ọ đoạn l ch sị ử
Đố ượi t ng của triết h c là th giọ ế ới vật chất và con ng i ườ đượ ế ức tri t học nghiên c u
dưới d ng các qui lu t chung và phạ ậ ổ biến c a t nhiên, xã hủ ự ội và t duy. Tuy nhiên, i ư đố
tượng nghiên c u c a triứ ủ ết h c c ng thay i và phát triọ ũ đổ ển có tính ch t l ch s . Nh ng tri t ấ ị ử ư ế
học bao gi c ng t ra và gi i quyờ ũ đặ ả ế ật bằng lý lu n những vấn vđề ề thế giới quan, nh v n ư ấ đề
mối quan hệ gi a vữ ật ch t và ý th c, vấ ứ ề ả b n chất và tính th ng nh t th gi i cố ấ ế ớ ủa vật chấ ềt, v
khả n ng nh n thă ậ ức c a con ngủ ười.
Khi m i ra i, tri t h
ớ đờ ế ọc thời cổ đạ đượi c gọi là tri t hế ọc t nhiên , bao hàm trong nó ự
1
tri thức về ấ t t cả các l nh vĩ ực không có i t ng riêng. y là nguyên nhân sâu xa làm n y đố ượ Đâ ả
sinh quan ni m sau này coi ệ triết h c là khoa h c c a các khoa h c. ọ ọ ủ ọ Tuy nhiên, triết học thời
kỳ này ã t c nhi u thành t u và nó nh h ng to l n i vđ đạ đượ ề ự ả ưở ớ đố ơi s l ch s phát tri n c a ự ị ử ể ủ
các khoa h c. ọ
Thời trung c , Tây âu khi quyổ ở ền l c cự ủa giáo h i bao trùm m i l nh v c c a i ộ ọ ĩ ự ủ đờ
s
ống xã hội thì tri t hế ọc tự nhiên b thay th b i tri t h c kinh viị ế ở ế ọ ện
2
, phụ thuộc vào thần học
chỉ còn nhi m v lý giệ ụ ải và chứng minh cho Kinh thánh.
Sự phát tri n m nh m c a khoa h c thể ạ ẽ ủ ọ ở ế kỷ XV, XVI ã t o ra c s vđ ạ ơ ở ững chắc cho
sự ph c h ng tri t h c và p ng yêu c u c a th c tiụ ư ế ọ đá ứ ầ ủ ự ễn, các khoa h c chuyên ngành, nh t là ọ ấ
khoa h c th c nghi m ã ra i v i tính cách là nh ng khoa h c c l p so vọ ự ệ đ đờ ớ ữ ọ độ ậ ới triết học. Chủ
nghĩa duy v t d a trên c s tri thậ ự ơ ở ức của khoa h c th c nghi m ã phát tri n nhanh chóng và ọ ự ệ đ ể
đã đạ đỉt tới nh cao th kở ế ỷ XVII – XVIII như ch nghủ ĩa duy vật của Ph. Bêc n, T. Hơ ốpxơ,
Điđrô, Xpinôza, v.v… trong cu c u tranh ch ng ch ngh a duy tâm và tôn giáo. Mộ đấ ố ủ ĩ ặt khác,
tư duy tri t hế ọc cũng c phát tri n trong ch ngh a duy tâm mà đượ ể ủ ĩ đỉnh cao là triết học
Hêghen.
Điều kiện kinh t – xã h i và s phát tri n c a khoa h c u th kế ộ ự ể ủ ọ đầ ế ỷ XIX ã d n n s đ ẫ đế ự
ra i c a triđờ ủ ế ạt học Mác, đo n tuyệt với quan niệm triết học “khoa h c c a các khoa họ ủ ọc”.
Triết học mácxít xác nh i t ng nghiên c u c a mình là ti p t c giđị đố ượ ứ ủ ế ụ ải quyết mối quan h ệ
giữa vật chất và ý th c trên lứ ập tr ng duy vườ ật triệt và nghiên c u các qui lu t chung nh t để ứ ậ ấ
của t nhiên, xã h i và t duy. ự ộ ư
1
Xem: triết học thời cổ đại.
2
Xem: triết học Tây âu thời trung cổ.
15
Triết h c phọ ương Tây hi n i mu n t b quan niệ đạ ố ừ ỏ ệm truyền thống về triết h c, xác ọ
định i t ng nghiên c u riêng cho mình, nhđố ượ ứ ưng triết học bao gi c ng t ra và gi i quyờ ũ đặ ả ết
bằng lý lu n nh ng vậ ữ ấn vđề ề thế giới quan, nh v n m i quan hư ấ đề ố ệ gi a vữ ật chất và ý th c, ứ
về b n ch t và tính th ng nh t thả ấ ố ấ ế giới c a vủ ật chất, về khả năng nhận thức của con ng i. ườ
Câu h i 2. V n c b n c a tri t h c. C s phân bi t ch ngh a duy v t và ch ngh a ỏ ấ đề ơ ả ủ ế ọ ơ ở để ệ ủ ĩ ậ ủ ĩ
duy tâm?
1. V n c b n c a tri t h c ấ đề ơ ả ủ ế ọ
Trong tác ph m “Lút vích Phoiẩ ơbách và s cáo chung c a tri t h c c n ự ủ ế ọ ổ điể Đức”,
Ăngghen ã vi t: “V n c b n lđ ế ấ đề ơ ả ớn của mọi triết học, nhất là triết học hi n i là vệ đạ ấn đề
quan h gi a t duy và t n t i”. V n c b n c a tri t h c có hai m t: ệ ữ ư ồ ạ ấ đề ơ ả ủ ế ọ ặ
M tặt th nhứ ấ trả lời câu h i, giỏ ữa ý th c hay vứ ật chất thì cái nào có trước, cái nào có
sau và cái nào quyết nh cái nào? đị
Mặt th haiứ tr l i câu h i, con ngả ờ ỏ ười có kh nả ăng nhận th c c th gi i hay ứ đượ ế ớ
không?
Mối quan h giệ ữa v t ch t và ý th c là v n c b n c a tri t h c: B i vì, v t chậ ấ ứ ấ đề ơ ả ủ ế ọ ở ậ ất và
ý th c là hai phứ ạm trù r ng l n nh t c a tri t h c và ng th i nó c ng là n i dung c b n ộ ớ ấ ủ ế ọ đồ ờ ũ ộ ơ ả
nhất được xác nh trong i t ng nghiên c u c a triđị đố ượ ứ ủ ết học. Giải quyết mối quan hệ giữ ậa v t
chất và ý thức là một tiêu chu n phân bi t s gi ng nhau, khác nhau gi a các tr ng phái ẩ để ệ ự ố ữ ườ
triết học, giữa triết học và khoa h c. Gi i quyọ ả ết mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là cơ sở
lý lu n chung v th gi i quan và ph ng pháp lu n c a tri t h c. ậ ề ế ớ ươ ậ ủ ế ọ
2. Ch ngh a duy vủ ĩ ật và chủ ngh a duy tâm ĩ
Giải quyết m t thặ ứ nhấ ấ ảt v n cđề ơ b n của triết học là c s phân nh các tr ng phái ơ ở đị ườ
triết h c. Có ba cách giọ ải quyết:
Một là, vật ch t có trấ ước quyết nh ý th c, v t chđị ứ ậ ất quyết nh ý thđị ức. Cách gi i ả
quyết này th a nh n tính th nh t c a v t ch t, tính th hai c a ý th c. ừ ậ ứ ấ ủ ậ ấ ứ ủ ứ
Hai là, ý th c có tr c, v t có sau, ý th c quyứ ướ ậ ứ ế ật nh vđị t chấ ảt. Cách gi i quyết này
thừa nh n tính th nh t c a ý thậ ứ ấ ủ ức, tính th hai c a vứ ủ ật ch t. ấ
Ba là, v t chậ ất và ý thức tồn t i c lạ độ ập, chúng không n m trong quan hằ ệ s n sinh, ả
cũng không n m trong quan hằ ệ quyế địt nh nhau.
Cách gi i quyả ết thứ ấ nh t và th hai tuy i l p nhau vứ đố ậ ề n i dung nh ng gi ng nhau ộ ư ố ở
chỗ, chúng đều thừa nhận tính thứ nhất củ ộa m t nguyên th c v t ch t, ho c ý th c) Hai ể(hoặ ậ ấ ặ ứ
cách gi i quyả ết này thu c vộ ề triết họ ấc nh t nguyên.
a) Ch nghiã duy v t ủ ậ có ba hình th c c b n: ứ ơ ả
- Tri t h c duy v t cế ọ ậ ổ ậ i(duy vđạ t chất phác – ngây th ) ơ
Chủ nghĩa duy v t c i còn g i là ch ngh a duy v t ch t phác, ngây th , xuậ ổ đạ ọ ủ ĩ ậ ấ ơ ất hiện
trong chế độ chiếm h u nô l Aán , Trung Hoa, Hyl p. B i vì, xét v thữ ệ ở Độ ạ ở ề ế giới quan là
duy v t có ý nghậ ĩa chống lại những t t ng sai l m c a tri t hư ưở ầ ủ ế ọc duy tâm và tôn giáo; nhưng
xét v m t ph ng pháp lu n thì ch a có c sề ặ ươ ậ ư ơ ở khoa học, bởi nó mang tính tr c quan, c m ự ả
tính ch y u d a vào tri th c kinh nghiủ ế ự ứ ệm của chính b n thân các nhà tri t hả ế ọc hơn là những
khái quát khoa họ ủc c a b n thân tri th c tri t hả ứ ế ọ ục. Quan ni m vệ ề th giế ới là vũ tr , là vạn
vật… vật chấ ật là v t thể c thụ ể ho c thu c tính c a v t th c thặ ộ ủ ậ ể ụ ể, v.v… còn ý th c là linh ứ
hồn, là c m giác, v.v… ả
Aênghen vi t: “Quan niế ệm v th gi i m t cách nguyên th y, ngây th , nhề ế ớ ộ ủ ơ ưng căn
bản là ng y, là quan ni m c a các nhà tri t h c Hy l p th i cđú ấ ệ ủ ế ọ ạ ờ ổ, và nguời u tiên di n đầ ễ đạt
16
được rõ ràng quan ni m y là Héraclite: m i v t ệ ấ ọ ậ đều t n t i nh ng ng thh i l i không t n ồ ạ ư đồ ờ ạ ồ
tại, vì m i v t u trôi i, mọ ậ đề đ ọi vật u không ng ng thay i, m i vđề ừ đổ ọ ật đều luôn trong quá ở
trình xu t hi n và bi n i”, ho c là quan ấ ệ ế đ ặ điểm về nguyên t c a Démocrite v.v… ử ủ ,
Tóm lại, Ch nghủ ĩa duy v t ch t phác là k t qu nh n th c c a các nhà tri t hocï duy ậ ấ ế ả ậ ứ ủ ế
vật c i. Ch ngh a duy v t th i kổ đạ ủ ĩ ậ ờ ỳ này trong khi th a nh n tính th nh t c a v t ch t và ã ừ ậ ứ ấ ủ ậ ấ đ
đồng nh t v t ch t v i m t s chấ ậ ấ ớ ộ ố ấ ểt cụ th và những k t lu n c a nó mang n ng tính tr c quan ế ậ ủ ặ ự
nên ngây thơ, chất phác. Tuy còn nhiều hạn chế, nhưng ch nghủ ĩa duy v t ch t phác c i v ậ ấ ổ đạ ề
cơ bản là ng vì nó ã l y gi i t nhiên giđú đ ấ ớ ự để ải thích v giề ới tự nhiên, không viện n th n đế ầ
linh hay Th ng . ượ đế
- Ch ngh a duy vủ ĩ ật siêu hình
Siêu hình là thu t ng tri t h c ph n ánh khuynh h ng phát triậ ữ ế ọ ả ướ ển c a tri t h c duy ủ ế ọ
vật t th i kừ ờ ỳ ph c hụ ưng n thđế ời c n i, còn c g i là tri t h c t nhiên. Xét vậ đạ đượ ọ ế ọ ự ề mặt thế
giới quan là duy v t, nhậ ưng xét về m t ph ng pháp lu n l i nh h ng b i ph ng pháp ặ ươ ậ ạ ả ưở ở ươ
nghiên c u c a khoa h c t nhiên (phứ ủ ọ ự ương pháp th c nghiự ệm)của th i kờ ỳ này, nh t là khoa ấ
học vật lý. Cho nên, nó còn c g i là phép siêu hình đượ ọ “Méthaphisiqie” – “Méthode
Dialectique”
Chủ nghĩa duy vật siêu hình là hình th c c b n th hai c a ch nghứ ơ ả ứ ủ ủ ĩa duy v t, th ậ ể
hiện khá rõ các nhà tri t hở ế ọc thế kỷ XV n thđế ế k XVIII và nh cao th kỷ đỉ ở ế ỷ XVII –
XVIII. y là thĐâ ời kỳ c h c c n thu c nh ng thành t u r c r nên trong khi tiơ ọ ổ điể đượ ữ ự ự ỡ ếp tục
phát tri n quan m duy v t th i c i, chể điể ậ ờ ổ đạ ủ nghĩa duy vật giai n này chđoạ ịu sực tác ng độ
mạnh m c a ph ng pháp t duy siêu hình, máy móc – phẽ ủ ươ ư ươ ếng pháp nhìn nhận th giới nh ư
một t ng th các s v t, hi n t ng t o nên trong tr ng thái bi t lâp, t nh t i. ổ ể ự ậ ệ ượ ạ ạ ệ ĩ ạ
Trước đây, tri th c c a các l nh v c khoa h c còn là m t b phứ ủ ĩ ự ọ ộ ộ ận tr c tiự ếp của tri t ế
học. Đến th i kờ ỳ này n y sinh nhu c u các ngành hoa hả ầ ọ ụ ỏc c thể tách ra kh i tri t h c tr ế ọ ở
thành các ngành khoa h c c th , c l p; dùng ph ng pháp nghiên c u th t chi ti t nhọ ụ ể độ ậ ươ ứ ậ ế ằm
phát hi n các thu c tính, nh ng qui lu t c a v t ch t nh tính n ng, tác d ng, b n v t li u, ệ ộ ữ ậ ủ ậ ấ ư ă ụ độ ề ậ ệ
v.v… T làm xu t hi n ph ng pháp m i trong khoa hừ đó ấ ệ ươ ớ ọc t nhiên – ph ng pháp th c ự ươ ự
nghiệm và c ng trên cũ ở đó ấ xu t hi n s th ng tr c a ph ng pháp t duy siêu hình. Ph ng ệ ự ố ị ủ ươ ư ươ
pháp này xem xét s vự ật trong tr ng thái cô l p, t nh t i, không vạ ậ ĩ ạ ận ng, không bi n i, độ ế đổ
không phát tri n, v.v… là h quể đó ệ ả c a u ki n lủ điề ệ ịch s phát triử ển c a khoa hủ ọc th kở ế ỷ
XVII – XVIII.
Triết h c duy v t th i kọ ậ ờ ỳ này đại di n cho nh ng t t ng c a giai c p tệ ữ ư ưở ủ ấ ư s n ti n b , ả ế ộ
họ đã ti n hành u tranh ch ng ch nghế đấ ố ủ ĩa kinh vi n, nhà th trung c . Trong s các i bi u ệ ờ ổ ố đạ ể
cơ bản c a triủ ết học duy v t th i kậ ờ ỳ này là triết học duy v t Pháp vậ ới những quan điểm của La
Mettrie, Diderot Denis, Holbach Paul Henri, Helvétus Claude Adrie - ch ngh a duy v t ủ ĩ ậ
Pháp th k XVIII,ế ỷ v.v… chi m m t v trí c bi t quan tr ng. ế ộ ị đặ ệ ọ
- Ch ngh a duy vủ ĩ ật Biện ch ng ứ
Chủ nghĩa duy v t biậ ện chứng là hình th c c b n th ba c a chứ ơ ả ứ ủ ủ ngh a duy v t, do ĩ ậ
Mác – Aênghen xây d ng vào nh ng n m 40 c a thự ữ ă ủ ế kỷ XIX, sau c Lênin phát triđó đượ ển.
Với s kự ế th a tinh hoa c a các h c thuyừ ủ ọ ết triết học tr c và vướ đó ận d ng tri t thành t u ụ ệ để ự
của khoa học ng thđươ ời, chủ nghĩa duy v t bi n ch ng, ngay t khi m i ra i ã khậ ệ ứ ừ ớ đờ đ ắc phục
được những hạn chế của chủ ngh a duy v t ch t phác c i, ch ngh a duy v t siêu hình th ĩ ậ ấ ổ đạ ủ ĩ ậ ế
kỷ XVII – XVIII và nó ã thđ ể hi n c s thệ đượ ự ống nhất giữa thế giới quan duy vật khoa học
và ph ng pháp nh n thươ ậ ức khoa học.
Giải quyết mặt thứ nhất trong vấn đề c b n c a tri t h c thì ch nghơ ả ủ ế ọ ủ ĩa duy v t u ậ đề
thừa nh n vậ ật chất là tính th nhứ ất, là cái có tr c, cái quyướ ết nh i vđị đố ới ý thức còn ý thức là
tính thứ hai, cái có sau, cái ph thu c vào vụ ộ ật chất. Và gi i quyả ết m t thặ ứ hai trong v n c ấ đề ơ
bản c a tri t h c thì ch ngh a duy v t kh ng nh con ng i có kh n ng nhủ ế ọ ủ ĩ ậ ẳ đị ườ ả ă ận thức th giế ới.
b. Ch ngh a duy tâm có hai hình thủ ĩ ức:
17
- Ch ngh a duy tâm ch quan ủ ĩ ủ cho r ng cằ ơ sở hết thảy m i sọ ự vật tồn t i là c m ạ ả
giác, biểu t ng và ý th c c a cá nhân, c a chượ ứ ủ ủ ủ ủ th . T t ng tiêu bi u cể ư ưở ể a tr ng phái này ườ
là i c n i) v i quan m không th a nh n bên ngoài c m giác v n t n t i Berkeley(Thờ ậ đạ ớ điể ừ ậ ở ả ẫ ồ ạ
những s vự ậ ệt, hi n t ng thượ ực tại, c lđộ ập với con ng i, tác ng vào giác quan c a con ườ độ ủ
người hình thành c m giác, nh n th c, v.v… ả ậ ứ
- Ch ngh a duy tâm khách quan ủ ĩ thì c s c a h t thơ ở ủ ế ảy m i s v t t n t i không ọ ự ậ ồ ạ
phải là ý thức cá nhân, chủ quan là m t th ý th c “khách quan” và th n bí nào t n t i ộ ứ ứ ầ đó ồ ạ
thuần túy tr u t ng có tr c và quyừ ượ ướ ế ất nh tđị t cả, kể cả con ng i và ý th c c a con ngườ ứ ủ ười.
Tiêu bi u cho nh ng quan ể ữ điểm này ph i k n (Hy l p c i) và t h c ả ể đế Platon ạ ổ đạ Héghel(Triế ọ
C iổ đ ển c). Đứ
Như vậy, sự khác nhau c n b n gi a ch ngh a duy tâm ch quan và chă ả ữ ủ ĩ ủ ủ nghĩa duy
tâm khách quan ch yủ ếu th hi n trong quan ni m v ý th c, nh ng hể ệ ệ ề ứ ư ọ ố lại gi ng nhau về m t ặ
nguyên t c khi gi i quyắ ả ế ất v n cđề ơ b n c a tri t h c. ả ủ ế ọ
Giải quyế ứt mặt th nhất trong v n c b n c a triấ đề ơ ả ủ ết học thì họ đều thừa nhận ý thức
là tính th nhứ ất, là cái có tr c, cái quyướ ế ật nh vđị t ch t còn v t chấ ậ ất là tính th hai, cái có sau, ứ
cái ph thu c vào ý th c. ụ ộ ứ
Giải quyế ứt mặt th hai trong v n c b n c a tri t h c, chấ đề ơ ả ủ ế ọ ủ nghĩa duy tâm không
phủ nh n khậ ả năng nh n thậ ức của con người nh ng h coi kh nư ọ ả ăng phđó ụ thu c vào chính ộ
bản thân ý th c (c m giác ch quan thu n túy) ho c l c l ng siêu nhiên (ý niứ ả ủ ầ ặ ự ượ ệm - ý ni m ệ
tuyệt đối).
Như v y, ch nghậ ủ ĩa duy vật và chủ ngh a duy tâm là quan m B i ĩ điể nh n.ất nguyên luậ ở
vì, m i m t tr ng phái u xu t phát t quan m duy nhỗ ộ ườ đề ấ ừ điể ấ ật là th a nhừ n vật chất, ho c ý ặ
thức là cái có tr c cái quyướ ế địt nh, làm nguyên lý xuất phát v i tính cách là c s lý lu n ớ ơ ở ậ
chung cho h th ng lý lu n triệ ố ậ ết học của mình. Trong l ch s triị ử ết học còn có tr ng phái ườ Nhị
nguyên lu n, Thuy t không th bi t và tri t h c Tôn giáo;ậ ế ể ế ế ọ nh ng chư ủ yếu vẫn là cuộc u đấ
tranh giữa ch ngh a duy v t và ch ngh a duy tâm. ủ ĩ ậ ủ ĩ
Câu h i 3. So sánh ph ng pháp bi n ch ng và ph ng pháp siêu hình? ỏ ươ ệ ứ ươ
Phương pháp hiểu theo ngh a chung nhĩ ất là hệ thống các nguyên t c ắ đượ ửc s dụng
nhất quán trong ho t ng nói chung c a con ngạ độ ủ ườ ươi. Ph ng pháp bao g m có phồ ương pháp
nhận th c và ph ng pháp th c ti n. Ph ng pháp c a tri t h c là ph ng pháp nh n thứ ươ ự ễ ươ ủ ế ọ ươ ậ ức thế
giới hi n th c. Trong l ch s phát tri n c a tri t h c, ã t n t i hai ph ng pháp nh n thệ ự ị ử ể ủ ế ọ đ ồ ạ ươ ậ ức
đối l p nhau: là ậ đó phương pháp bi n ch ng và phệ ứ ương pháp siêu hình.
Phương pháp biện chứng là phương pháp nh n th c th gi i v i quan m cậ ứ ế ớ ớ điể ơ bản
cho r ng, s t n t i c a m i s vằ ự ồ ạ ủ ọ ự ật và hiện t ng c a thượ ủ ế gi i khách quan nói chung ớ đều ở
trong nh ng m i liên h , trong s vữ ố ệ ự ận ng và phát tri n theo nhđộ ể ững qui lu t khách quan v n ậ ố
có c a nó. ủ
Phương pháp siêu hình là ph ng pháp nhươ ận th c th giứ ế ới với quan m c b n cho điể ơ ả
rằng, m i s v t và hi n t ng c a th gi i v t ch t ọ ự ậ ệ ượ ủ ế ớ ậ ấ đều tồn tạ ẫi cô lập l n nhau, cái này bên ở
cạnh cái kia và nó luôn trong tr ng thái t nh không có s v n ng và phát tri n. Nhở ạ ĩ ự ậ độ ể ưng nếu
như có thừa nhận sự phát triể ẳn thì ch ng qua chỉ là m t quá trình t ng ho c gi m v s lộ ă ặ ả ề ố ượng.
Mặt khác, quan m này không th a nh n mâu thu n bên trong b n thân các sđiể ừ ậ ẫ ả ự vật và hiện
tượng.
Sự đối l p gi a ph ng pháp bi n ch ng và ph ng pháp siêu hìnhậ ữ ươ ệ ứ ươ trong l ch s tri t ị ử ế
học ch yủ ếu về ặ m t nguyên t c và ph ng pháp nh n th c th gi i khách quan. Trong vi c ắ ươ ậ ứ ế ớ ệ
nghiên c u c a khoa h c t nhiên, thì v n phân chia th gi i hi n th c thành các thu c ứ ủ ọ ự ấ đề ế ớ ệ ự ộ
18
tính, b ph n, h th ng t nh t i và tách r i nhau u là nh ng u ki n c n thiộ ậ ệ ố ĩ ạ ờ đề ữ điề ệ ầ ết cho nh n ậ
thức khoa học. Nhưng s không ng, n u t rút ra k t lu n cho r ng phép siêu hình là th ẽ đú ế ừ đó ế ậ ằ ế
giới quan khoa h c và ng n nhọ đú đắ ất. C n ph i phân bi t m t bên là ph ng pháp tr u t ng ầ ả ệ ộ ươ ừ ượ
hoá t m th i cô l p s v t và hi n t ng khạ ờ ậ ự ậ ệ ượ ỏi mối liên h chung, tách kh i s vệ ỏ ự ận ng và độ
phát tri n nghiên c u chúng, v i m t bên là phép siêu hình v i t cách là th giể để ứ ớ ộ ớ ư ế ới quan c a ủ
triết h c. ọ
Câu hỏi 4. Trình bày vai trò th gi i quan, ph ng pháp lu n c a tri t h c và vai trò c a ế ớ ươ ậ ủ ế ọ ủ
triết h c Mác - Lênin? ọ
1. Vai trò th gi i quan và ph ng pháp lu n c a tri t h c ế ớ ươ ậ ủ ế ọ
Thế giới quan cũng là m t h th ng nhộ ệ ố ững quan niệm mang tính khái quát về thế giới
và v vai trò c a con ng i i v i th gi i. Nó có ý nghề ủ ườ đố ớ ế ớ ĩa nh h ng cho ho t ng nói đị ướ ạ độ
chung c a con ng i, là c s cho vi c hình thành nh ng quan ni m, lý t ng xã hủ ườ ơ ở ệ ữ ệ ưở ội, o đạ
đứ ỹc, thẩm m v.v... Thế gi i quan có c u trúc ph c t p, bao g m ớ ấ ứ ạ ồ tri th c, t t ng, lý t ng, ứ ư ưở ưở
niềm tin v.v... thể hi n trong các l nh vệ ĩ ực: chính tr , o c, tri t hị đạ đứ ế ọc, khoa học và tôn giáo,
v.v... Trong tri t h c là c s lý lu n, h t nhân c a th gi i quan. B i vì, v n chđó ế ọ ơ ở ậ ạ ủ ế ớ ở ấ đề ủ yếu
của mọi thế giới quan c ng là v n cũ ấ đề ơ bản c a triủ ết học, là gi i quyđó ả ết mối quan h gi a ệ ữ
vật ch t và ý thấ ức.
Triết h c là họ ạt nhân lý lu n c a th gi i quan, làm cho th gi i quan phát tri n nh ậ ủ ế ớ ế ớ ể ư
một quá trình t giác d a trên sự ự ự t ng kổ ết kinh nghiệm th c ti n và tri thự ễ ức do các khoa h c ọ
đưa lại. là chĐó ức năng thế giới quan c a tri t h c. Chủ ế ọ ủ nghĩa duy v t, ch ngh a duy tâm là ậ ủ ĩ
cơ sở lý lu n c a hai thậ ủ ế giới quan tri t hế ọc i lđố ập nhau.
Mỗi quan điểm lý lu n c a tri t h c ng thậ ủ ế ọ đồ ời là những nguyên t c trong viắ ệc xác
định phương pháp và lý lu n v ph ng pháp. S phát triậ ề ươ ự ển c a th c tiủ ự ễn và khoa học đã dẫn
đế ự đờn s ra i m t lộ ĩnh vực c thù cđặ ủa tri th c tri t h c và khoa h c lý thuyứ ế ọ ọ ết - là ph ng đó ươ
pháp lu n. Tri t h c th c hi n ch c n ng phậ ế ọ ự ệ ứ ă ương pháp lu n chung c a toàn b nh n thậ ủ ộ ậ ức
khoa h c, trong b n thân th gi i quan c ng mang m t ý ngh a v m t ph ng pháp luọ đó ả ế ớ ũ ộ ĩ ề ặ ươ ận.
2. Vai trò c a tri t h c Mác - Lênin ủ ế ọ
Sự th ng nhố ất gi a th giữ ế ới quan duy v t và ph ng pháp bi n chậ ươ ệ ứng làm cho ch ủ
nghĩa duy v t tr nên tri t , và phép bi n ch ng tr thành lý lu n khoa h c; nh mà tri t ậ ở ệ để ệ ứ ở ậ ọ ờ đó ế
học Mác - Lênin có kh n ng nhả ă ận thức ng n v hi n thđú đắ ề ệ ực.
Triết h c Mác - Lênin ọ đoạn tuyệt với quan ni m xem tri t h c là “khoa h c cệ ế ọ ọ ủa các
khoa h c” nh tham v ng c a các tr ng phái tri t họ ư ọ ủ ườ ế ọc t nhiên tr c kia, mà xem sự ướ ự gắn bó
với khoa h c c thọ ụ ể là m t u kiộ điề ện tiên quyết cho s phát triự ển của triết học. Triết học Mác
- Lênin v i th gi i quan duy v t và ph ng pháp lu n khoa hớ ế ớ ậ ươ ậ ọc của mình có ý ngh a nh ĩ đị
hướng chung cho s phát triự ển của khoa h c và càng tr nên ọ ở đặc biệt quan tr ng trong th i ọ ờ
đại khoa h c - công ngh hi n nay. ọ ệ ệ
Trong th i i c a cách m ng khoa h c - công ngh , các trào lờ đạ ủ ạ ọ ệ ưu cách m ng xã hạ ộ đi ã
và ang t o nên s biđ ạ ự ến i sâu sđổ ắc và hết s c n ng ng trên m i l nh vứ ă độ ọ ĩ ực i s ng xã hđờ ố ội.
Sự th c hi n nh ng nhi m vự ệ ữ ệ ụ to lớn nhằm mục tiêu tiến bộ xã hội do th i i t ra òi h i ờ đạ đặ đ ỏ
con người ph i có th giả ế ới quan khoa h c v ng chọ ữ ắc và n ng l c t duy sáng t o. Vi c n m ă ự ư ạ ệ ắ
vững triết học Mác - Lênin giúp chúng ta t giác trong quá trình trau d i phự ồ ẩm ch t chính tr , ấ ị
tinh thần và tư duy sáng t o c a mình. còn là òi h i c p bách c a s nghi p xây d ng ạ ủ Đó đ ỏ ấ ủ ự ệ ự
chủ nghĩa xã h i nói chung và c a công cu c ộ ủ ộ đổi mới hiện nay n c ta nói riêng. ở ướ
19
20
Chương 2
KHÁI L C LƯỢ ỊCH S TRI T H C TR C MÁC Ử Ế Ọ ƯỚ
A. C NG BÀI GI NG ĐỀ ƯƠ Ả
I. TRI T H C N CẾ Ọ Ấ ĐỘ Ổ ĐẠI
1. Hoàn c nh ra i và c m c a tri t h c n c ả đờ đặ điể ủ ế ọ Ấ Độ ổ đại
2. Các t t ng tri t h c c b n c a các trư ưở ế ọ ơ ả ủ ường phái: (1) Trường phái ; (2) Sàmkhuya
Trường phái Mimànsà; (3) Trường phái ; (4) Tr ng phái ; (5) TrVedànta ườ Yoga ường phái
Nyàya - Vai’sesika; (6) Tr ng phái ; (7) Tr ng phái ; (8) Tr ng phái ườ Jaina ườ Lokàyata ườ Phật
giáo
II. TRI T H C TRUNG HOA C - TRUNG I Ế Ọ Ổ ĐẠ
1. Hoàn c nh ra i và c m c a tri t h c c a Trung Hoa c i ả đờ đặ điể ủ ế ọ ủ ổ đạ
2. M t s h c thuy t tiêu bi u c a tri t h c Trung Hoa cộ ố ọ ế ể ủ ế ọ ổ đại: (1) Thuyết Âm -
Dương, Ng hành Nho giaũ ; (2) ; (3) ; (4) Đạo gia Mặc gia Pháp gia; (5)
III. L CH S T T NG TRI T H C VI T NAM Ị Ử Ư ƯỞ Ế Ọ Ệ
1. Hoàn c nh ra i và c m t tả đờ đặ điể ư ưở ọng triết h c Việt Nam
2. Nh ng tữ ư t ng triưở ết học c bơ ản
IV. L CH SỊ Ử T NG TRI T H C TÂY ÂU TRƯỞ Ế Ọ ƯỚC MÁC
1. Tri t h c Hy L p c ế ọ ạ ổ đại
2. Tri t h c Tây Âu th i Trung cế ọ ờ ổ
3. Tri t h c th i k ph c h ng và c n i ế ọ ờ ỳ ụ ư ậ đạ
4. Tri t h c c ế ọ ổ điể Đứn c
B. CÂU H I H NG D N ÔN T P Ỏ ƯỚ Ẫ Ậ
Câu h i 5. Nh ng t t ng c b n cỏ ữ ư ưở ơ ả ủa tri t h c Ph t giáo? ế ọ ậ
Phật giáo là m t trào l u t t ng lộ ư ư ưở ớn n c i. Xu t hi n vào th k VI tr c ở Ấ Độ ổ đạ ấ ệ ế ỷ ướ
công nguyên. Ng i sáng l p ra Ph t giáo là Buddha (Ph t) còn có ngh a "giác ng ". Ông ườ ậ ậ ậ ĩ ộ
sinh kho ng n m 623 tr c công nguyên, s ng g n 80 n m. Sau khi ông m t, các h c trò c a ả ă ướ ố ầ ă ấ ọ ủ
ông ã phát tri n t t ng c a ông thành h th ng tôn giáo - triđ ể ư ưở ủ ệ ố ết học lớn ở Ấn có nh Độ ả
hưởng r ng rãi, sâu s c trong i s ng tinh th n và tâm linh c a nhân lo i. ộ ắ đờ ố ầ ủ ạ
Kinh n Phđiể ật giáo hiện nay r t sấ đồ ộ, gồ ộm ba b phận gọi là Tripitaka (Tam T ng) ạ
gồm kinh (Sùtra) - T ng kinh, c coi là s ghi l i l i c a Buddha thuyạ đượ ự ạ ờ ủ ết pháp; lu tậ
(Vinaya) - T ng lu t t c là nhạ ậ ứ ững điều mà giáo oàn Ph t giáo phđ ậ ải tuân theo và (Sàstra) luận
- T ng lu n, t c là s lu n gi i các vạ ậ ứ ự ậ ả ấn Phđề ật giáo của các học giả - cao tăng v sau. Nghiên ề
cứu t t ng tri t h c Ph t giáo trên hai ph ng di n: ư ưở ế ọ ậ ươ ệ
1. B n th lu n ả ể ậ
Phật giáo cho r ng các s v t và hi n t ng, c ng nh con ngằ ự ậ ệ ượ ũ ư ười là không có thực, là
ả ảo gi do vô minh em l i. Th giđ ạ ế ới (nhất là th gi i hế ớ ữu sinh - con ng i) c c u t o do ườ đượ ấ ạ
sự t ng h p c a các yổ ợ ủ ế ậ ấ ầu tố v t ch t (sắc) và tinh th n (danh). Danh và s c c chia làm 5 ắ đượ
21
y
ếu tố (gọi là ng uũ ẩn)
1
.
Danh và s c chắ ỉ tụ hội với nhau trong m t th i gian ng n r i l i chuy n sang tr ng ộ ờ ắ ồ ạ ể ạ
thái khác. Cho nên, không có cái tôi (vô ngã). B n ch t t n t i c a th gi i là m t dòng bi n ả ấ ồ ạ ủ ế ớ ộ ế
chuyển liên t c (vô th ng), không th tìm ra nguyên nhân u tiên và không th có cái v nh ụ ườ ể đầ ể ĩ
hằng.
Thế gi i (sớ ự vật và hiện t ng) luôn biượ ến i theo chu trình: đổ Sinh - Tr - Di - Diụ ệt
(hoặc: Thành - Tr - Ho i - Không) theo lu t nhân quụ ạ ậ ả. Khái ni m “Duyên” c a Ph t giáo ệ ủ ậ
được coi vừa là kết qu (quá trình c ) và là nguyên nhân (quá trình m i). ả ũ ớ
2. Nhân sinh quan
Phật giáo bác b Brahman(Th n sáng t o) và Atman(cái tôi) nh ng l i ti p thu t ỏ ầ ạ ư ạ ế ư
tưởng luân hồi và nghiệp củ ốa Upanisad. Mục ch cuđí i cùng c a Ph t giáo là tìm ra con ủ ậ
đường gi i thoát a chúng sinh ra kh i vòng luân h i b t t n. i t i gi i thoát, Phả đư ỏ ồ ấ ậ Để đ ớ ả ật nêu
lên "T Di u " t c là b n chân lý tuyứ ệ đế ứ ố ệt di u, thiêng liêng mà m i ng i ph i nh n thệ ọ ườ ả ậ ức
được.
a) Kh : ổ đế Phật giáo cho r ng cu c i là b khằ ộ đờ ể ổ ồ, bao g m 8 thứ kh , g i là "Bát ổ ọ
khổ":
(1) Sinh; (2) Lão; (3) B nh; (4) T ; (5) Th bi t ly: Yêu thị ử ụ ệ ương nhau ph i xa nhau; (6) ả
Oán t ng h i: Ghét nhau ph i h i t vă ộ ả ộ ụ ới nhau; (7) Sở c u bầ ất c: Muđắ ốn mà không c; (8) đượ
Thủ ng u n: Kh vì có s t n t i c a thân xác. ũ ẩ ổ ự ồ ạ ủ
b) Nhân đế
Nhân còn g i là t p , vì cho r ng m i cái kh đế ọ ậ đế ằ ọ ổ đều có nguyên nhân. là 12 nhân Đó
duyên, còn g i là ọ "Thập nhị nhân duyên":
(1) Vô minh là không sáng su t, không nh n th c c thố ậ ứ đượ ế giới, s v t và hiự ậ ện
tượng u là o gi mà c cho là thđề ả ả ứ đó ực. Thế giới (sự vậ ượ đềt, hiện t ng) u do các Duyên hòa
hợp với nhau t o nên. ạ
(2) Duyên hành là ho t ng c a ý th c, sạ độ ủ ứ ự giao ng c a tâm, cđộ ủ ủa khuynh
hướng, và ã có m m m ng (manh nha) c a nghiđ ầ ố ủ ệp.
(3) Duyên th c là ứ tâm thức t chừ ỗ trong sáng cân b ng tr nên ô nhiằ ở ễm, m t cân ấ
bằng. Cái tâm thức tùy theo nghi p l c mà tìm n các nhân duyên khác hiđó ệ ự đế để ện hình,
thành ra m t ộ đời khác.
(4) Duyên danh - s c ắ là s h i t c a các yự ộ ụ ủ ếu tố vật ch t và tinh th n. ấ ầ
(5) Duyên l c nh p ụ ậ là quá trình tiếp xúc v i l c tr n (l c c n: cớ ụ ầ ụ ă ơ quan c m giác; ả
lục trần: s c, thanh, h ng, v , xúc, pháp). ắ ươ ị
(6) Duyên xúc là s ti p xúc giự ế ữa lục căn, lục tr n. ầ
(7) Duyên thụ là c m giác do ti p xúc mà n y sinh ra yêu ghét bu n vui. ả ế ả ồ
(8) Duyên ái là yêu thích, y ch s n y sinh d c v ng. ở đâ ỉ ự ả ụ ọ
(9) Duyên thủ mu n gi lố ữ ấy, chiếm lấy.
(10) Duyên hữu là xác nh ch thđị ủ ể ế chi m hữu (cái ta) thì phải t n t i (h u) t c là ồ ạ ữ ứ
đã có hành ng t o nghi p. độ ạ ệ
(11) Duyên sinh: Đã có t o nghiạ ệ ệp, tức là có nghi p nhân t có nghi p qu , t c là ắ ệ ả ứ
1
(1) S c (vắ ật ch t). (2) Thấ ụ (cảm giác). (3) Tưởng (ấn tượng); (4) Hành (tư duy nói chung); (5) Thức (ý thức).
Cũng có thuyết cho con người là do lục đại (sáu yếu t ) t t, các ch t khoáng); (2) Th c, ố ạo nên: (1) Địa (đấ ấ ủy (nướ
các ch t l ng); (3) H a (l a, nhi t); (4) Phong (gió, không khí, th ); (5) Không (kho ng tr ng); (6) Th c (ý ấ ỏ ỏ ử ệ ở ả ố ứ
thức, tư duy).
22
phải sinh ra ta.
(12) Duyên lão - tử: Có sinh t t có già và chấ ế ết đi. Sinh - lão - tử là k t qu cuả ối
cùng c a m t quá trình, nh ng ng th i c ng là nguyên nhân c a m t ki p trong vòng luân ủ ộ ư đồ ờ ũ ủ ộ ế
hồi m i. ớ
c) Di t ệ đế là kh ng nh cái kh có thẳ đị ổ ể tiêu di t c, có th ch m d t c luân ệ đượ ể ấ ứ đượ
hồi.
d) Đạo đế
Tu thành Ph t qu , nh p để ậ ả ậ được Niết bàn, là quả cao nh t c a ng i tu Ph t và c ng ấ ủ ườ ậ ũ
là m c ch duy nhụ đí ất c a Ph t h c. Nh ng vì nghiủ ậ ọ ư ệp lành d không gi ng nhau, tri thữ ố ức
không u nhau mà Ph
đề ật giáo chia các pháp môn thành 5 lo i g i là n m TH . Khái quát ạ ọ ă ỪA
1
tất c các môn pháp trên chúng ta có thả ể coi con đường gi i thoát, diả ệt khổ ủ c a Ph t giáo bao ậ
gồm 8 con đường (Bát đạo chính):
(1) Chính kiến: Hi u bi t ể ế đúng n nh t là T di u . đắ ấ ứ ệ đế
(2) Chính t duy:ư Suy ngh ng n. ĩ đú đắ
(3) Chính ngữ: Gi l i nói chân chính. ữ ờ
(4) Chính nghi
ệp: Nghiệp có tà nghi p và chính nghiệ ệp. Tà nghi p: ph i gi gi . ệ ả ữ ới
2
Chính nghi p: ệ Thân nghi p - Kh u nghi p - Ý nghi p. ệ ẩ ệ ệ
(5) Chính mệnh: Ph i ti t ch d c vả ế ế ụ ọng và gi giữ ới (gi các ữ điều r n). ă
(6) Chính tinh tiến: Phải hăng hái, tích c c trong vi c tìm kiự ệ ếm và truyền bá Phật
giáo.
(7) m: Chính niệ Phải thường xuyên nh Phớ ật, niệm Phật.
(8) nh: Chính đị Ph i t nh lả ĩ ặng, tập trung t t ng mà suy ngh v t diư ưở ĩ ề ứ ệu đế, về vô
ngã, vô thường và nỗi khổ.
Với " Bát chính o" con ngđạ ườ ệ ừ đượi có thể di t tr c vô minh, giải thoát và nhập vào
Niết bàn là tr ng thái hoàn toàn yên t nh, sáng su t, chạ ĩ ố ấm d t sinh t luân hứ ử ồi.
3) Ph t giáo Vi t Nam ậ ệ
Phật giáo truyề ản vào Việt Nam kho ng th kế ỷ đầu công nguyên n nay ã hđế đ ơn 2000
năm. Ph t giáo ã tậ đ ạo ra tín ng ng, v n hoá, phong t c t p quán cho n nhân sinh quan t ưỡ ă ụ ậ đế ừ
tư tưởng đến tình cảm c a con ng i Vi t Nam. ã có th i kủ ườ ệ Đ ờ ỳ Ph t giáo t n t i song song ậ ồ ạ
với Kh ng giáo, Lão giáo t o thành thổ ạ ế giới quan của ngườ ệi Vi t. Ngày nay ã khác Nho giáo đ
và Lão giáo còn ch ng ch t n t i nh m t tàn d . Nhă ỉ ồ ạ ư ộ ư ưng Phật giáo với tính cách là m t tín ộ
ngưỡng, m t tôn giáo dân t c v n còn t n t i, nó có nguyên nhân v m t l ch s và nhộ ộ ẫ ồ ạ ề ặ ị ử ững
điều kiện xã hội, nhận thức về Phật giáo.
Ngày nay khi nghiên c u vứ ề lịch s Ph t giáo Vi t Nam và nh giá v vai trò c a ử ậ ệ đá ề ủ
Phật giáo Việt Nam có nhiề ểu quan đi m khác nhau. Nh ng s hình thành và phát tri n c a ư ự ể ủ
Phật giáo Vi t Nam không th tách r i m t quá trình tệ ể ờ ộ ừ m t tôn giáo ngo i lai n b n ộ ạ đế ả địa, t ừ
một vùng n nhiđế ều vùng, t m t s ít ng i tin theo n i a s mừ ộ ố ườ đế đạ đ ố ọi ng i trong n c ườ ướ
ngưỡng m , tộ ừ thô s , n gi n n sâu s c và b th . Nó c ng tr i qua nhiơ đơ ả đế ắ ề ế ũ ả ều thăng trầm của
những biến cố lịch sử, nh ng Ph t giáo ã nh hư ậ đ ả ưởng tr c tiự ếp n n n v n hoá truyđế ề ă ền th ng ố
1
Nhơn thừa - Thiên th - ừa Thinh Văn - Duyên giác và Bồ Tát. Từ thấp đến cao, trước hết là Nhơn thừa và
Thiên thừa. Tu theo Nhơn thừa th ở lại làm người để hưởng phúc báo. Tu theo Thiì tr ên thừa cũng sẽ trở lại làm
người nhưng sinh ở c ời nên sung sướng hơn. Nhưng cõi tr õi người hay cõi trời cũng không bền vững chỉ l ạnh à h
phúc hữu hạn. Bởi vậy con người muốn đạt được ạnh phúc vô lâu, th h ì phải tu theo Thinh văn, Duyên giác và
Bồ Tát.
2
Cấm sát sinh, cấm đạo tặc, cấm tà dâm, cấm vọng ngữ, cấm tửu.
| 1/142
| | Tải xuống

Có thể bạn quan tâm:

Preview text:


Triết học Mác-Lênin - Đề cương bài
giảng và hướng dẫn ôn tập 3
LỜI NHÀ XUẤT BẢN
Nghị quyết Đại hội IX của Đảng Cộng sản Việt Nam nêu rõ: “Đảng và nhân dân ta
quyết tâm xây dựng đất nước Việt Nam theo con đường xã hội chủ nghĩa trên nền tảng Chủ
nghĩa Mác-Lênin và Tư tưởng Hồ Chí Minh”. Đối với Đảng ta, kiên trì, vận dụng sáng tạo và
phát triển Chủ nghĩa Mác-Lênin là vấn đề có tính nguyên tắc. Trung thành với Chủ nghĩa
Mác-Lênin, có nghĩa là nắm vững bản chất cách mạng và khoa học của Chủ nghĩa Mác-
Lênin, vận dụng một cách đúng đắn, phù hợp với điều kiện đất nước, nhất là đối với sự
nghiệp đổi mới hiện nay đã góp phần phát triển Chủ nghĩa Mác-Lênin một cách sáng tạo.
Là một trong ba bộ phận lý luận cấu thành Chủ nghĩa Mác-Lênin, Triết học Mác-
Lênin là một môn học hết sức quan trọng, được Đảng và Nhà nước ta quan tâm chỉ đạo,
không ngừng nâng cao chất lượng từ khâu biên soạn giáo trình, giảng dạy, học tập, nghiên
cứu trong hệ thống giáo dục của nước ta. Triết học Mác-Lênin đã và đang đuợc tuổi trẻ học
đường, cán bộ, đảng viên và toàn dân ta tiếp đón nhiệt tình, say mê học tập và nghiên cứu nghiêm túc.
Trước đòi hỏi nhu cầu phát triển của sự nghiệp giáo dục - đào tạo và nâng cao hơn
nữa chất lượng giảng dayï, học tập Triết học Mác-Lênin trong các trường đại học, cao đẳng
hiện nay theo tinh thần "từng bước chuẩn hoá giáo trình quốc gia" của môn học. Trên thực
tế, quá trình giảng dạy, học tập Triết học Mác-Lênin không thuộc chuyên ngành triết học
hiện nay ở các trường đại học và cao đẳng cũng có những khó khăn, nhất là giáo trình, tài
liệu tham khảo.
Chính vì vậy, cuốn: “Triết học Mác-Lênin - Đề cương bài giảng và hướng dẫn ôn
tập” của tập thể các tác giả là các giảng viên triết học ở các trường đại học ở thành phố Hồ
Chí Minh, do TS. Đào Duy Thanh chủ biên là một nỗ lực rất đáng hoan nghênh.
Trên cơ sở kế thừa, tiếp tục nâng cao, đổi mới và từng buớc cụ thể hoá giáo trình
quốc gia môn Triết học Mác-Lênin, cuốn sách này thể hiện kết quả tinh thần làm việc khoa
học nghiêm túc của các tác giả. Trong quá trình biên soạn các tác giả đã tham khảo, chọn
lọc nhiều tài liệu và cũng đã tuân thủ nguyên tắc trình bày rõ ràng, lôgíc các nguyên lý triết
học cơ bản của Triết học Mác-Lênin phù hợp với giáo trình quốc gia dưới dạng hệ thống các
câu hỏi và trả lời. Vì vậy, có thể nói đây là một tài liệu khoa học, hệ thống và cơ bản, hữu ích
trong việc phục vụ học tập, nghiên cứu của sinh viên và bạn đọc.
Nhà Xuất bản Chính trị quốc gia, trân trọng giới thiệu cuốn sách: “Triết học Mác-
Lênin - Đề cương bài giảng và hướng dẫn ôn tập” của tập thể các tác giả do TS. Đào Duy
Thanh chủ biên đến đông đảo bạn đọc.
NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA 4 5
LỜI NÓI ĐẦU
Là một trong ba bộ phận cấu thành Chủ nghĩa Mác-Lênin, Đảng Cộng sản Việt Nam
vận dụng sáng tạo Triết học Mác – Lênin vào thực tiễn Việt Nam, tạo ra vũ khí tinh thần sắc
bén trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất Tổ quốc, xây dựng đất nước tiến lên chủ nghĩa xã hội.
Để nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập Triết học Mác – Lênin trong các trường
đại học và cao đẳng hiện nay, theo tinh thần từng bước chuẩn hoá giáo trình quốc gia, chúng
tôi biên soạn cuốn: “Triết học Mác – Lênin – Đề cương bài giảng và hướng dẫn ôn tập”,
một mặt nhằm đáp ứng yêu cầu thống nhất về chương trình, thời gian trong qui trình đào tạo;
mặt khác còn là tài liệu hướng dẫn giúp cho giảng viên, sinh viên thực hiện đúng theo qui chế
học vụ trong quá trình giảng dạy và học tập môn Triết học Mác – Lênin.
Tài liệu này được biên soạn với sự tham khảo chủ yếu từ bộ giáo trình “Triết học
Mác-Lênin” của Bộ Giáo dục và Đào tạo năm 2002 và giáo trình Triết học Mác – Lênin của
Hội đồng Trung ương chỉ đạo biên soạn giáo trình quốc gia các bộ môn khoa học Mác-Lênin,
Tư tưởng Hồ Chí Minh, năm 1999. Thực hiện nội dung: “Chương trình môn Triết học Mác –
Lênin”, dùng trong các trường đại học do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành tháng 8/2002 –
Tài liệu dùng trong lớp tập huấn giảng viên Mác-Lênin các trường đại học và cao đẳng khu
vực phía Nam, tháng 8 năm 2002. Và nhất là quá trình thực hiện “Giáo trình Triết học Mác –
Lênin”, dùng trong các trường đại học, cao đẳng của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002.
Chương trình Triết học Mác – Lênin được sắp xếp theo lôgíc nội tại của bản thân tri
thức triết học. Đề cương bài giảng là phần giới thiệu chương trình môn học và đồng thời
trong tài liệu này chúng tôi biên soạn hệ thống những câu hỏi theo từng bài giảng để giúp cho
sinh viên tự nghiên cứu nâng cao chất lượng học tập của mình và đồng thời hướng dẫn cho
sinh viên ôn tập để thi môn Triết học Mác – Lênin ngày một tốt hơn.
Việc giảng dạy chương trình Triết học Mác – Lênin hiện nay ở các trường đại học và
cao đẳng cũng không thống nhất do tính đặc thù của mỗi trường. Trên thực tế có trường dạy
môn lịch sử triết học là một môn độc lập; nhưng đa số các trường không giảng dạy môn Lịch
sử triết học. Chính vì vậy, khi biên soạn cuốn sách này chúng tôi rất quan tâm đến nội dung
của phần Lịch sử triết học. Mặc dù nội dung của phần này được chúng tôi trình bày mang tính
khái quát, nhưng nó phản ánh tương đối đầy đủ và có hệ thống toàn bộ lịch sử triết học, để từ
đó sinh viên mới hiểu được tính tất yếu khách quan và qui luật quá trình hình thành và phát
triển của Triết học Mác – Lênin. Và như vậy, chúng tôi cho rằng sinh viên không chỉ có tài
liệu tham khảo khi nghiên cứu Triết học Mác – Lênin trong lịch sử phát triển của triết học,
mà nó còn có ý nghĩa trong quá trình tự nghiên cứu của sinh viên đối với lịch sử triết học, để
sinh viên có thể tự so sánh, tự liên hệ mở rộng thêm khi luận chứng về những nguyên lý cơ
bản của Triết học Mác – Lênin.
Cuốn sách này được phân công biên soạn như sau: TS. Đào Duy Thanh: chủ biên,
biên soạn chương 1, 2, 3, 10 và 15; TS. Lê Thị Kim Chi, biên soạn chương 4, 11 và 14; TS.
Phạm Văn Boong, biên soạn chương 5, 6, 9 và 12; Thạc sĩ Đinh Huy Nhân, biên soạn chương 7, 8 và 13.
Trong quá trình biên soạn, chúng tôi đã cố gắng từng bước chuẩn hoá giáo trình quốc
gia môn Triết học Mác – Lênin, song khó tránh khỏi những hạn chế. Các tác giả mong nhận
được những ý kiến đóng góp của bạn đọc để kịp thời sửa chữa, bổ sung trong những lần tái bản sau.
Thư từ, ý kiến trao đổi xin vui lòng liên hệ với Bộ môn Mác – Lênin, Khoa Khoa học 6
cơ bản, Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh (số 2 Nguyễn Tất Thành, quận 4, thành phố Hồ Chí Minh).
Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 7 năm 2004
TS. ĐÀO DUY THANH
MỤC LỤC Chương1
Triết học và vai trò của triết học trong đời sống xã hội
Câu hỏi 1. Đặc trưng của tri thức triết học và sự biến đổi đối tượng
nghiên cứu của triết học qua các giai đoạn lịch sử?
Câu hỏi 2. Vấn đề cơ bản của triết học. Cơ sở để phân biệt chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm?
Câu hỏi 3. So sánh phương pháp biện chứng và phương pháp siêu hình?
Câu hỏi 4. Trình bày vai trò thế giới quan, phương pháp luận của triết học và vai trò của triết 7 học Mác - Lênin? Chương 2
Khái lược lịch sử triết học trước Mác
Câu hỏi 5. Những tư tưởng cơ bản của triết học Phật giáo?
Câu hỏi 6. Cuộc đấu tranh giữa triết học duy vật và triết học duy tâm trong triết học Trung Hoa cổ đại?
Câu hỏi 7. Trình bày nội dung cơ bản những tư tưởng triết học Aâm dương – Ngũ hành?
Câu hỏi 8. Trình bày nội dung cơ bản triết học Nho giáo?
Câu hỏi 9. Trình bày nội dung cơ bản của tư tưởng Đạo gia?
Câu hỏi 10. Trình bày những tư tưởng cơ bản của triết học Pháp gia?
Câu hỏi 11. Trình bày những nội dung thể hiện lập trường duy vật và duy tâm của tư tưởng triết học Việt Nam?
Câu hỏi 12. Trình bày những nội dung của tư tưởng yêu nước Việt Nam?
Câu hỏi 13. Trình bày những quan niệm về “Đạo” làm người của những tư tưởng triết học Việt Nam?
Câu hỏi 14. Điều kiện kinh tế - xã hội và đặc điểm triết học Hy Lạp cổ đại?
Câu hỏi 15. Điều kiện kinh tế xã hội và đặc điểm triết học Tây Âu thời kỳ Trung cổ?
Câu hỏi 16. Đặc điểm kinh tế - xã hội và triết học thời Phục hưng và cận đại?
Câu hỏi 17. Đặc điểm kinh tế - xã hội và triết học của triết học duy vật Pháp thế kỷ XVIII?
Câu hỏi 18. Đặc điểm kinh tế - xã hội và triết học của triết học cổ điển Đức thế kyÛ XVIII nửa đầu thế kyÛ XIX?
Câu hỏi 19. Một số các nhà triết học tiêu biểu của triết học cổ điển Đức? 8
Chương 3
Sự ra đời và phát triển của triết học Mác - Lênin
Câu hỏi 20. Những điều kiện lịch sử của sự ra đời triết học Mác?
Câu hỏi 21. Ý nghĩa bước ngoặt cách mạng do Mác thực hiện trong triết học?
Câu hỏi 22. Lênin phát triển triết học Mác? Chương 4
Vật chất và ý thức
Câu hỏi 23. Phân tích nội dung, ý nghĩa phương pháp luận định nghĩa vật chất của Lênin?
Câu hỏi 24. Tại sao nói vận động là phương thức tồn tại của vật chất, là thuộc tính cố hữu của vật chất?
Câu hỏi 25. Tính thống nhất vật chất của thế giới?
Câu hỏi 26. Phân tích phạm trù ý thức, nguồn gốc của ý thức?
Câu hỏi 27. Phân tích bản chất của ý thức và vai trò của tri thức khoa học?
Câu hỏi 28. Phân tích kết cấu của ý thức?
Câu hỏi 29. Phân tích nội dung, ý nghĩa mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức? Chương 5
Phép biện chứng duy vật về mối liên hệ phổ biến và sự phát triển
Câu hỏi 30. Sự ra đời của phép biện chứng duy vật?
Câu hỏi 31. Phân tích nội dung, ý nghĩa nguyên lý mối liên hệ phổ biến và nguyên lý về sự phát triển? Chương 6
Các cặp phạm trù c
ơ bản của phép biện chứng duy vật
Câu hỏi 32. Định nghĩa phạm trù và phân biệt sự khác nhau giữa phạm trù triết học và phạm
trù của khoa học cụ thể?
Câu hỏi 33. Phân tích nội dung, ý nghĩa cặp phạm trù cái chung và cái riêng?
Câu hỏi 34. Phân tích nội dung, ý nghĩa cặp phạm trù nguyên nhân và kết quả?
Câu hỏi 35. Phân tích nội dung và ý nghĩa cặp phạm trù tất nhiên và ngẫu nhiên?
Câu hỏi 36. Phân tích nội dung và ý nghĩa cặp phạm trù nội dung và hình thức?
Câu hỏi 37. Phân tích nội dung, ý nghĩa cặp phạm trù khả năng và hiện thực?
Câu hỏi 38. Định nghĩa qui luật và vai trò các qui luật cơ bản của phép biện chứng duy 9
Chương 7
Các qui luật c
ơ bản của phépbiện chứng duy vật
Câu hỏi 39. Phân tích nội dung, ý nghĩa qui luật những thay đổi về lượng dẫn đến thay đổi chất và ngược lại?
Câu hỏi 40. Phân tích nội dung, ý nghĩa qui luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập?
Câu hỏi 41. Phân tích nội dung, ý nghĩa qui luật phủ định của phủ định? Chương 8
Lý luận nhận thức
Câu hỏi 42. Trình bày những quan điểm cơ bản về nhận thức của triết học trước Mác và quan
niệm về nhận thức của chủ nghĩa duy vật biện chứng?
Câu hỏi 43. Tại sao thực tiễn là cơ sở, động lực và là tiêu chuẩn của nhận thức?
Câu hỏi 44. Phân tích nội dung, ý nghĩa biện chứng của quá trình nhận thức?
Câu hỏi 45. Phân tích nội dung, ý nghĩa mối quan hệ biện chứng giữa nhận thức kinh nghiệm và nhận thức lý luận?
Câu hỏi 46. Chân lý và các tímh chất của chân lý?
Câu hỏi 47. Trình bày nội dung các phương pháp nhận thức khoa học? Chương 9
Xã hội và tự nhiên
Câu hỏi 48. Tại sao nói xã hội là một bộ phận đặc thù và là sản phẩm cao nhất cùa tự nhiên?
Câu hỏi 49. Phân tích những đặc điểm của qui luật xã hội?
Câu hỏi 50. Phân tích nội dung sự tác động qua lại giữa xã hội và tự nhiên?
Câu hỏi 51. Vai trò của dân số đối với sự phát triển của xã hội?
Câu hỏi 52. Vai trò của môi trường đối với sự phát triển của xã hội? Chương 10
Hình thái kinh tế – xã hội
Câu hỏi 53. Trình bày vai trò của sản xuất vật chất đối với sự tồn tại và phát triển của xã hội?
Câu hỏi 54. Phương thức sản xuất là nhân tố quyết định sự tồn tại, vận động và phát triển của xã hội?
Câu hỏi 55. Lực lượng sản xuất là gì? Tại sao nói trong thời đại ngày nay khoa học trở thành
lực lượng sản xuất trực tiếp?
Câu hỏi 56. Quan hệ sản xuất là gì? Trình bày các loại hình quan hệ sản xuất cơ bản hiện nay ở Việt Nam?
Câu hỏi 57. Qui luật quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất?
Câu hỏi 58. Nội dung, ý nghĩa mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng?
Câu hỏi 59. Sự phát triển các hình thái kinh tế - xã hội là một quá trình lịch sử tự nhiên? 10 Chương 11
Giai cấp và các hình thức cộng đồng người trong lịch sử
Câu hỏi 60. Phân tích các đặc trưng cơ bản trong định nghĩa giai cấp của Lênin?
Câu hỏi 61. Phân tích nguồn gốc, kết cấu giai cấp. Ý nghĩa của vấn đề này trong giai đoạn hiện nay ở nước ta?
Câu hỏi 62. Tại sao nói đấu tranh giai cấp là một động lực của sự phát triển xã hội có giai cấp?
Câu hỏi 63. Nội dung các hình thức cộng đồng người trong lịch sử ?
Câu hỏi 64. Thế nào là mối quan hệ giai cấp - dân tộc và giai cấp - nhân loại? Chương 12
Nhà nước và cách mạng xã hội
Câu hỏi 65. Phân tích nguồn gốc, bản chất của nhà nước?
Câu hỏi 66. Phân tích những đặc trưng và chức năng của nhà nước?
Câu hỏi 67. Phân tích các kiểu và hình thức nhà nước trong lịch sử?
Câu hỏi 68. Tại sao cách mạng xã hội là phương thức thay thế các hình thái kinh tế - xã hội khác nhau? Chương 13
Ý thức xã hội
Câu hỏi 69. Ýù thức xã hội và kết cấu của ý thức xã hội?
Câu hỏi 70. Biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội?
Câu hỏi 71. Ý thức chính trị và vai trò của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh
trong sự nghiệp đổi mới hiện nay ở nước ta?
Câu hỏi 72. Ý thức pháp quyền và vai trò hệ tư tưởng pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện nay ở nước ta?
Câu hỏi 73. Ý thức đạo đức và vai trò của đạo đức cộng sản chủ nghĩa?
Câu hỏi 74. Ý thức tôn giáo?
Câu hỏi 75. Ý thức thẩm mỹ và vấn đề định hướng thị hiếu nghệ thuật trong quá trình xây
dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc?
Câu hỏi 76. Khoa học và chức năng của khoa học? Chương 14
Vấn đề con người trong triết học Mác - Lênin
Câu hỏi 77. Phân tích các quan niệm cơ bản về con người trong lịch sử triết học trước Mác?
Câu hỏi 78. Phân tích quan niệm của triết học Mác - Lênin về bản chất của con người?
Câu hỏi 79. Tại sao nhân cách là bản sắc độc đáo, riêng biệt của mỗi cá nhân?
Câu hỏi 80. Mối quan hệ giữa cá nhân và xã hội?
Câu hỏi 81. Vai trò của quần chúng nhân dân và cá nhân ( lãnh tụ) đối với sự phát triển của 11 xã hội ? Chương 15
Một số trào lưư triết học phương Tây hiện đại
Câu hỏi 82. Trình bày nguồn gốc và những luận điểm cơ bản của chủ nghĩa thực chứng?
Câu hỏi 83. Trình bày nguồn gốc và những luận điểm cơ bản của chủ nghĩa hiện sinh?
Câu hỏi 84. Trình bày nguồn gốc và những luận điểm cơ bản của chủ nghĩa Thực dụng?
Câu hỏi 85. Trình bày nguồn gốc và những luận điểm cơ bản của chủ nghĩa Tômát mới?
TÀI LIỆU THAM KHẢO 12 Chương 1
TRIẾT HỌC VÀ VAI TRÒ CỦA TRIẾT HỌC
TRONG ĐỜI SỐNG XÃ HỘI
A. ĐỀ CƯƠNG BÀI GIẢNG I. TRIẾT HỌC LÀ GÌ?
1. Triết học và đối tượng nghiên cứu của triết học
2. Triết học - hạt nhân lý luận của thế giới quan
II. VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA TRIẾT HỌC
CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA DUY TÂM
1. Vấn đề cơ bản của triết học
2. Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm
3. Thuyết không thể biết
III. PHƯƠNG PHÁP BIỆN CHỨNG VÀ PHƯƠNG PHÁP SIÊU HÌNH
1. Sự đối lập giữa phương pháp biện chứng và phương pháp siêu hình
2. Các giai đoạn phát triển của phép biện chứng
IV. VAI TRÒ CỦA TRIẾT HỌC TRONG ĐỜI SỐNG XÃ HỘI
1. Vai trò thế giới quan và phương pháp luận của triết học
2. Vai trò của Triết học Mác – Lênin
B. CÂU HỎI HƯỚNG DẪN ÔN TẬP
Câu hỏi 1. Đặc trưng của tri thức triết học và sự biến đổi đối tượng nghiên cứu của triết
học qua các giai đoạn lịch sử?
1. Khái niệm “Triết học”, nguồn gốc của triết học
Triết học với tính cách là một khoa học xuất hiện rất sớm trong thời kỳ cổ đại, tuy
nhiên sự hình thành và phát triển của triết học, quan niệm về triết học cũng thay đổi và phát
triển gắn liền với những điều kiện lịch sử xã hội nhất định.
Triết học xuất hiện ở chế độ chiếm hữu nô lệ, khoảng thế kỷ thứ VIII - VI trước công
nguyên. Sự ra đời của triết học có nguồn gốc nhận thức và nguồn gốc xã hội.
Nguồn gốc nhận thức khẳng định triết học chỉ xuất hiện khi mà trình độ nhận thức của
con người có khả năng khái quát và trừu tượng hóa những cái riêng lẻ, cụ thể để nắm bắt
được cái chung, cái bản chất và qui luật của hiện thực. Bởi, đối tượng triết học là thế giới vật
chất và con người được nó nghiên cứu dưới dạng các qui luật chung và phổ biến của tự nhiên, xã hội và tư duy.
Nguồn gốc xã hội khẳng định triết học chỉ xuất hiện khi xã hội phân chia thành giai
cấp. Bởi, nó phản ánh và bảo vệ lợi ích cho những giai cấp, những lực lượng xã hội nhất
định. Cho nên, triết học mang tính giai cấp.
Những nguồn gốc trên có quan hệ mật thiết với nhau mà sự phân chia chúng cũng chỉ có tính tương đối.
Thuật ngữ triết học theo từ nguyên chữ Hán có nghĩa là “trí”, bao hàm sự hiểu biết
sâu rộng của con người về hiện thực và vấn đề đạo lý của con người. Còn theo gốc Hy lạp có
nghĩa là “yêu mến sự thông thái” hoặc “làm bạn với trí tuệ”, xuất phát từ một thành ngữ La 13
tinh cổ có tên là: philosophia.
Như vậy, nội dung thuật ngữ triết học bao hàm hai yếu tố: đó là yếu tố nhận thức (sự
hiểu biết của con người, sự giải thích hiện thực bằng hệ thống tư duy lôgíc) và yếu tố nhận
định (đánh giá về mặt đạo lý để có thái độ và hành động) về mặt xã hội. Cho nên, dù ở
phương Đông hay phương Tây, ngay từ đầu, triết học biểu hiện khả năng nhận thức và đánh
giá của con người, nó tồn tại với tính cách là một hình thái ý thức xã hội.
Khái quát lại, theo quan điểm của triết học Mác - Lênin thì triết học là hệ thống tri
thức lý luận chung nhất của con người về thế giới; về vị trí, vai trò của con người trong thế
giới ấy.
Hệ thống tri thức lý luận chung nhất của con người về thế giới là các hệ thống lý luận
của triết học với tính cách là một khoa học và nó khác với hệ thống lý luận của các khoa học
cụ thể ở tính chất chung và phổ biến nhất của nó về hiện thực.
Hệ thống tri thức lý luận chung nhất của con người về vị trí, vai trò của con người
không chỉ khẳng định con người có khả năng nhận thức các qui luật của tự nhiên, xã hội và tư
duy; mà còn khẳng định vai trò của triết học tạo nên khả năng cải tạo thế giới của con người
thông qua hoạt động thực tiễn và con người là chủ thể của lịch sử.
2. Sự biến đổi đối tượng của triết học qua các giai đoạn lịch sử
Đối tượng của triết học là thế giới vật chất và con người được triết học nghiên cứu
dưới dạng các qui luật chung và phổ biến của tự nhiên, xã hội và tư duy. Tuy nhiên, đối
tượng nghiên cứu của triết học cũng thay đổi và phát triển có tính chất lịch sử. Nhưng triết
học bao giờ cũng đặt ra và giải quyết bằng lý luận những vấn đề về thế giới quan, như vấn đề
mối quan hệ giữa vật chất và ý thức, về bản chất và tính thống nhất thế giới của vật chất, về
khả năng nhận thức của con người.
Khi mới ra đời, triết học thời cổ đại được gọi là triết học tự nhiên1, bao hàm trong nó
tri thức về tất cả các lĩnh vực không có đối tượng riêng. Đây là nguyên nhân sâu xa làm nảy
sinh quan niệm sau này coi triết học là khoa học của các khoa học. Tuy nhiên, triết học thời
kỳ này đã đạt được nhiều thành tựu và nó ảnh hưởng to lớn đối vơi sự lịch sử phát triển của các khoa học.
Thời trung cổ, ở Tây âu khi quyền lực của giáo hội bao trùm mọi lĩnh vực của đời
sống xã hội thì triết học tự nhiên bị thay thế bởi triết học kinh viện2, phụ thuộc vào thần học
chỉ còn nhiệm vụ lý giải và chứng minh cho Kinh thánh.
Sự phát triển mạnh mẽ của khoa học ở thế kỷ XV, XVI đã tạo ra cơ sở vững chắc cho
sự phục hưng triết học và đáp ứng yêu cầu của thực tiễn, các khoa học chuyên ngành, nhất là
khoa học thực nghiệm đã ra đời với tính cách là những khoa học độc lập so với triết học. Chủ
nghĩa duy vật dựa trên cơ sở tri thức của khoa học thực nghiệm đã phát triển nhanh chóng và
đã đạt tới đỉnh cao ở thế kỷ XVII – XVIII như chủ nghĩa duy vật của Ph. Bêcơn, T. Hốpxơ,
Điđrô, Xpinôza, v.v… trong cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa duy tâm và tôn giáo. Mặt khác,
tư duy triết học cũng được phát triển trong chủ nghĩa duy tâm mà đỉnh cao là triết học Hêghen.
Điều kiện kinh tế – xã hội và sự phát triển của khoa học đầu thế kỷ XIX đã dẫn đến sự
ra đời của triết học Mác, đoạn tuyệt với quan niệm triết học “khoa học của các khoa học”.
Triết học mácxít xác định đối tượng nghiên cứu của mình là tiếp tục giải quyết mối quan hệ
giữa vật chất và ý thức trên lập trường duy vật triệt để và nghiên cứu các qui luật chung nhất
của tự nhiên, xã hội và tư duy.
1 Xem: triết học thời cổ đại.
2 Xem: triết học Tây âu thời trung cổ. 14
Triết học phương Tây hiện đại muốn từ bỏ quan niệm truyền thống về triết học, xác
định đối tượng nghiên cứu riêng cho mình, nhưng triết học bao giờ cũng đặt ra và giải quyết
bằng lý luận những vấn đề về thế giới quan, như vấn đề mối quan hệ giữa vật chất và ý thức,
về bản chất và tính thống nhất thế giới của vật chất, về khả năng nhận thức của con người.
Câu hỏi 2. Vấn đề cơ bản của triết học. C
ơ sở để phân biệt chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm?
1. Vấn đề cơ bản của triết học
Trong tác phẩm “Lút vích Phoiơbách và sự cáo chung của triết học cổ điển Đức”,
Ăngghen đã viết: “Vấn đề cơ bản lớn của mọi triết học, nhất là triết học hiện đại là vấn đề
quan hệ giữa tư duy và tồn tại”. Vấn đề cơ bản của triết học có hai mặt:
Mặt thứ nhất trả lời câu hỏi, giữa ý thức hay vật chất thì cái nào có trước, cái nào có
sau và cái nào quyết định cái nào?
Mặt thứ hai trả lời câu hỏi, con người có khả năng nhận thức được thế giới hay không?
Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là vấn đề cơ bản của triết học: Bởi vì, vật chất và
ý thức là hai phạm trù rộng lớn nhất của triết học và đồng thời nó cũng là nội dung cơ bản
nhất được xác định trong đối tượng nghiên cứu của triết học. Giải quyết mối quan hệ giữa vật
chất và ý thức là một tiêu chuẩn để phân biệt sự giống nhau, khác nhau giữa các trường phái
triết học, giữa triết học và khoa học. Giải quyết mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là cơ sở
lý luận chung về thế giới quan và phương pháp luận của triết học.
2. Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm
Giải quyết mặt thứ nhất vấn đề cơ bản của triết học là cơ sở phân định các trường phái
triết học. Có ba cách giải quyết:
Một là, vật chất có trước quyết định ý thức, vật chất quyết định ý thức. Cách giải
quyết này thừa nhận tính thứ nhất của vật chất, tính thứ hai của ý thức.
Hai là, ý thức có trước, vật có sau, ý thức quyết định vật chất. Cách giải quyết này
thừa nhận tính thứ nhất của ý thức, tính thứ hai của vật chất.
Ba là, vật chất và ý thức tồn tại độc lập, chúng không nằm trong quan hệ sản sinh,
cũng không nằm trong quan hệ quyết định nhau.
Cách giải quyết thứ nhất và thứ hai tuy đối lập nhau về nội dung nhưng giống nhau ở
chỗ, chúng đều thừa nhận tính thứ nhất của một nguyên thể(hoặc vật chất, hoặc ý thức) Hai
cách giải quyết này thuộc về triết học nhất nguyên.
a) Chủ nghiã duy vật có ba hình thức cơ bản:
- Triết học duy vật cổ đại(duy vật chất phác – ngây thơ)
Chủ nghĩa duy vật cổ đại còn gọi là chủ nghĩa duy vật chất phác, ngây thơ, xuất hiện
trong chế độ chiếm hữu nô lệ ở Aán Độ, Trung Hoa, Hylạp. Bởi vì, xét về thế giới quan là
duy vật có ý nghĩa chống lại những tư tưởng sai lầm của triết học duy tâm và tôn giáo; nhưng
xét về mặt phương pháp luận thì chưa có cơ sở khoa học, bởi nó mang tính trực quan, cảm
tính chủ yếu dựa vào tri thức kinh nghiệm của chính bản thân các nhà triết học hơn là những
khái quát khoa học của bản thân tri thức triết học. Quan niệm về thế giới là vũ trụ, là vạn
vật… vật chất là vật thể cụ thể hoặc thuộc tính của vật thể cụ thể, v.v… còn ý thức là linh
hồn, là cảm giác, v.v…
Aênghen viết: “Quan niệm về thế giới một cách nguyên thủy, ngây thơ, nhưng căn
bản là đúng ấy, là quan niệm của các nhà triết học Hy lạp thời cổ, và nguời đầu tiên diễn đạt 15
được rõ ràng quan niệm ấy là Héraclite: mọi vật đều tồn tại nhưng đồng thhời lại không tồn
tại, vì mọi vật đều trôi đi, mọi vật đều không ngừng thay đổi, mọi vật đều luôn ở trong quá
trình xuất hiện và biến đi”, hoặc là quan điểm về nguyên tử của Démocrite, v.v…
Tóm lại, Chủ nghĩa duy vật chất phác là kết quả nhận thức của các nhà triết hocï duy
vật cổ đại. Chủ nghĩa duy vật thời kỳ này trong khi thừa nhận tính thứ nhất của vật chất và đã
đồng nhất vật chất với một số chất cụ thể và những kết luận của nó mang nặng tính trực quan
nên ngây thơ, chất phác. Tuy còn nhiều hạn chế, nhưng chủ nghĩa duy vật chất phác cổ đại về
cơ bản là đúng vì nó đã lấy giới tự nhiên để giải thích về giới tự nhiên, không viện đến thần linh hay Thượng đế.
- Chủ nghĩa duy vật siêu hình
Siêu hình là thuật ngữ triết học phản ánh khuynh hướng phát triển của triết học duy
vật từ thời kỳ phục hưng đến thời cận đại, còn được gọi là triết học tự nhiên. Xét về mặt thế
giới quan là duy vật, nhưng xét về mặt phương pháp luận lại ảnh hưởng bởi phương pháp
nghiên cứu của khoa học tự nhiên (phương pháp thực nghiệm)của thời kỳ này, nhất là khoa
học vật lý. Cho nên, nó còn được gọi là phép siêu hình “Méthaphisiqie” – “Méthode Dialectique”
Chủ nghĩa duy vật siêu hình là hình thức cơ bản thứ hai của chủ nghĩa duy vật, thể
hiện khá rõ ở các nhà triết học thế kỷ XV đến thế kỷ XVIII và đỉnh cao ở thế kỷ XVII –
XVIII. Đây là thời kỳ cơ học cổ điển thu được những thành tựu rực rỡ nên trong khi tiếp tục
phát triển quan điểm duy vật thời cổ đại, chủ nghĩa duy vật giai đoạn này chịu sực tác động
mạnh mẽ của phương pháp tư duy siêu hình, máy móc – phương pháp nhìn nhận thế giới như
một tổng thể các sự vật, hiện tượng tạo nên trong trạng thái biệt lâp, tĩnh tại.
Trước đây, tri thức của các lĩnh vực khoa học còn là một bộ phận trực tiếp của triết
học. Đến thời kỳ này nảy sinh nhu cầu các ngành hoa học cụ thể tách ra khỏi triết học trở
thành các ngành khoa học cụ thể, độc lập; dùng phương pháp nghiên cứu thật chi tiết nhằm
phát hiện các thuộc tính, những qui luật của vật chất như tính năng, tác dụng, độ bền vật liệu,
v.v… Từ đó làm xuất hiện phương pháp mới trong khoa học tự nhiên – phương pháp thực
nghiệm và cũng trên cở đó xuất hiện sự thống trị của phương pháp tư duy siêu hình. Phương
pháp này xem xét sự vật trong trạng thái cô lập, tĩnh tại, không vận động, không biến đổi,
không phát triển, v.v… đó là hệ quả của điều kiện lịch sử phát triển của khoa học ở thế kỷ XVII – XVIII.
Triết học duy vật thời kỳ này đại diện cho những tư tưởng của giai cấp tư sản tiến bộ,
họ đã tiến hành đấu tranh chống chủ nghĩa kinh viện, nhà thờ trung cổ. Trong số các đại biểu
cơ bản của triết học duy vật thời kỳ này là triết học duy vật Pháp với những quan điểm của La
Mettrie, Diderot Denis, Holbach Paul Henri, Helvétus Claude Adrie - chủ nghĩa duy vật
Pháp thế kỷ XVIII,v.v… chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng.
- Chủ nghĩa duy vật Biện chứng
Chủ nghĩa duy vật biện chứng là hình thức cơ bản thứ ba của chủ nghĩa duy vật, do
Mác – Aênghen xây dựng vào những năm 40 của thế kỷ XIX, sau đó được Lênin phát triển.
Với sự kế thừa tinh hoa của các học thuyết triết học trước đó và vận dụng triệt để thành tựu
của khoa học đương thời, chủ nghĩa duy vật biện chứng, ngay từ khi mới ra đời đã khắc phục
được những hạn chế của chủ nghĩa duy vật chất phác cổ đại, chủ nghĩa duy vật siêu hình thế
kỷ XVII – XVIII và nó đã thể hiện được sự thống nhất giữa thế giới quan duy vật khoa học
và phương pháp nhận thức khoa học.
Giải quyết mặt thứ nhất trong vấn đề cơ bản của triết học thì chủ nghĩa duy vật đều
thừa nhận vật chất là tính thứ nhất, là cái có trước, cái quyết định đối với ý thức còn ý thức là
tính thứ hai, cái có sau, cái phụ thuộc vào vật chất. Và giải quyết mặt thứ hai trong vấn đề cơ
bản của triết học thì chủ nghĩa duy vật khẳng định con người có khả năng nhận thức thế giới.
b. Chủ nghĩa duy tâm có hai hình thức: 16
- Chủ nghĩa duy tâm chủ quan cho rằng cơ sở hết thảy mọi sự vật tồn tại là cảm
giác, biểu tượng và ý thức của cá nhân, của chủ thể. Tư tưởng tiêu biểu của trường phái này
là Berkeley(Thời cận đại) với quan điểm không thừa nhận ở bên ngoài cảm giác vẫn tồn tại
những sự vật, hiện tượng thực tại, độc lập với con người, tác động vào giác quan của con
người hình thành cảm giác, nhận thức, v.v…
- Chủ nghĩa duy tâm khách quan thì cơ sở của hết thảy mọi sự vật tồn tại không
phải là ý thức cá nhân, chủ quan là một thứ ý thức “khách quan” và thần bí nào đó tồn tại
thuần túy trừu tượng có trước và quyết định tất cả, kể cả con người và ý thức của con người.
Tiêu biểu cho những quan điểm này phải kể đến Platon (Hy lạp cổ đại) và Héghel(Triết học Cổ điển Đức).
Như vậy, sự khác nhau căn bản giữa chủ nghĩa duy tâm chủ quan và chủ nghĩa duy
tâm khách quan chủ yếu thể hiện trong quan niệm về ý thức, nhưng họ lại giống nhau về mặt
nguyên tắc khi giải quyết vấn đề cơ bản của triết học.
Giải quyết mặt thứ nhất trong vấn đề cơ bản của triết học thì họ đều thừa nhận ý thức
là tính thứ nhất, là cái có trước, cái quyết định vật chất còn vật chất là tính thứ hai, cái có sau,
cái phụ thuộc vào ý thức.
Giải quyết mặt thứ hai trong vấn đề cơ bản của triết học, chủ nghĩa duy tâm không
phủ nhận khả năng nhận thức của con người nhưng họ coi khả năng đó phụ thuộc vào chính
bản thân ý thức (cảm giác chủ quan thuần túy) hoặc lực lượng siêu nhiên (ý niệm - ý niệm tuyệt đối).
Như vậy, chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm là quan điểm nhất nguyên luận. Bởi
vì, mỗi một trường phái đều xuất phát từ quan điểm duy nhất là thừa nhận vật chất, hoặc ý
thức là cái có trước cái quyết định, làm nguyên lý xuất phát với tính cách là cơ sở lý luận
chung cho hệ thống lý luận triết học của mình. Trong lịch sử triết học còn có trường phái Nhị
nguyên luận, Thuyết không thể biết và triết học Tôn giáo; nhưng chủ yếu vẫn là cuộc đấu
tranh giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm.
Câu hỏi 3. So sánh phương pháp biện chứng và phương pháp siêu hình?
Phương pháp hiểu theo nghĩa chung nhất là hệ thống các nguyên tắc được sử dụng
nhất quán trong hoạt động nói chung của con người. Phương pháp bao gồm có phương pháp
nhận thức và phương pháp thực tiễn. Phương pháp của triết học là phương pháp nhận thức thế
giới hiện thực. Trong lịch sử phát triển của triết học, đã tồn tại hai phương pháp nhận thức
đối lập nhau: đó là phương pháp biện chứng và phương pháp siêu hình.
Phương pháp biện chứng là phương pháp nhận thức thế giới với quan điểm cơ bản
cho rằng, sự tồn tại của mọi sự vật và hiện tượng của thế giới khách quan nói chung đều ở
trong những mối liên hệ, trong sự vận động và phát triển theo những qui luật khách quan vốn có của nó.
Phương pháp siêu hình là phương pháp nhận thức thế giới với quan điểm cơ bản cho
rằng, mọi sự vật và hiện tượng của thế giới vật chất đều tồn tại cô lập lẫn nhau, cái này ở bên
cạnh cái kia và nó luôn ở trong trạng thái tĩnh không có sự vận động và phát triển. Nhưng nếu
như có thừa nhận sự phát triển thì chẳng qua chỉ là một quá trình tăng hoặc giảm về số lượng.
Mặt khác, quan điểm này không thừa nhận mâu thuẫn bên trong bản thân các sự vật và hiện tượng.
Sự đối lập giữa phương pháp biện chứng và phương pháp siêu hình trong lịch sử triết
học chủ yếu về mặt nguyên tắc và phương pháp nhận thức thế giới khách quan. Trong việc
nghiên cứu của khoa học tự nhiên, thì vấn đề phân chia thế giới hiện thực thành các thuộc 17
tính, bộ phận, hệ thống tĩnh tại và tách rời nhau đều là những điều kiện cần thiết cho nhận
thức khoa học. Nhưng sẽ không đúng, nếu từ đó rút ra kết luận cho rằng phép siêu hình là thế
giới quan khoa học và đúng đắn nhất. Cần phải phân biệt một bên là phương pháp trừu tượng
hoá tạm thời cô lập sự vật và hiện tượng khỏi mối liên hệ chung, tách khỏi sự vận động và
phát triển để nghiên cứu chúng, với một bên là phép siêu hình với tư cách là thế giới quan của triết học.
Câu hỏi 4. Trình bày vai trò thế giới quan, phương pháp luận của triết học và vai trò của
triết học Mác - Lênin?
1. Vai trò thế giới quan và phương pháp luận của triết học
Thế giới quan cũng là một hệ thống những quan niệm mang tính khái quát về thế giới
và về vai trò của con người đối với thế giới. Nó có ý nghĩa định hướng cho hoạt động nói
chung của con người, là cơ sở cho việc hình thành những quan niệm, lý tưởng xã hội, đạo
đức, thẩm mỹ v.v... Thế giới quan có cấu trúc phức tạp, bao gồm tri thức, tư tưởng, lý tưởng,
niềm tin v.v... thể hiện trong các lĩnh vực: chính trị, đạo đức, triết học, khoa học và tôn giáo,
v.v... Trong đó triết học là cơ sở lý luận, hạt nhân của thế giới quan. Bởi vì, vấn đề chủ yếu
của mọi thế giới quan cũng là vấn đề cơ bản của triết học, đó là giải quyết mối quan hệ giữa vật chất và ý thức.
Triết học là hạt nhân lý luận của thế giới quan, làm cho thế giới quan phát triển như
một quá trình tự giác dựa trên sự tổng kết kinh nghiệm thực tiễn và tri thức do các khoa học
đưa lại. Đó là chức năng thế giới quan của triết học. Chủ nghĩa duy vật, chủ nghĩa duy tâm là
cơ sở lý luận của hai thế giới quan triết học đối lập nhau.
Mỗi quan điểm lý luận của triết học đồng thời là những nguyên tắc trong việc xác
định phương pháp và lý luận về phương pháp. Sự phát triển của thực tiễn và khoa học đã dẫn
đến sự ra đời một lĩnh vực đặc thù của tri thức triết học và khoa học lý thuyết - đó là phương
pháp luận. Triết học thực hiện chức năng phương pháp luận chung của toàn bộ nhận thức
khoa học, trong đó bản thân thế giới quan cũng mang một ý nghĩa về mặt phương pháp luận.
2. Vai trò của triết học Mác - Lênin
Sự thống nhất giữa thế giới quan duy vật và phương pháp biện chứng làm cho chủ
nghĩa duy vật trở nên triệt để, và phép biện chứng trở thành lý luận khoa học; nhờ đó mà triết
học Mác - Lênin có khả năng nhận thức đúng đắn về hiện thực.
Triết học Mác - Lênin đoạn tuyệt với quan niệm xem triết học là “khoa học của các
khoa học” như tham vọng của các trường phái triết học tự nhiên trước kia, mà xem sự gắn bó
với khoa học cụ thể là một điều kiện tiên quyết cho sự phát triển của triết học. Triết học Mác
- Lênin với thế giới quan duy vật và phương pháp luận khoa học của mình có ý nghĩa định
hướng chung cho sự phát triển của khoa học và càng trở nên đặc biệt quan trọng trong thời
đại khoa học - công nghệ hiện nay.
Trong thời đại của cách mạng khoa học - công nghệ, các trào lưu cách mạng xã hội đã
và đang tạo nên sự biến đổi sâu sắc và hết sức năng động trên mọi lĩnh vực đời sống xã hội.
Sự thực hiện những nhiệm vụ to lớn nhằm mục tiêu tiến bộ xã hội do thời đại đặt ra đòi hỏi
con người phải có thế giới quan khoa học vững chắc và năng lực tư duy sáng tạo. Việc nắm
vững triết học Mác - Lênin giúp chúng ta tự giác trong quá trình trau dồi phẩm chất chính trị,
tinh thần và tư duy sáng tạo của mình. Đó còn là đòi hỏi cấp bách của sự nghiệp xây dựng
chủ nghĩa xã hội nói chung và của công cuộc đổi mới hiện nay ở nước ta nói riêng. 18 19 Chương 2
KHÁI LƯỢC LỊCH SỬ TRIẾT HỌC TRƯỚC MÁC
A. ĐỀ CƯƠNG BÀI GIẢNG
I. TRIẾT HỌC ẤN ĐỘ CỔ ĐẠI
1. Hoàn cảnh ra đời và đặc điểm của triết học Ấn Độ cổ đại
2. Các tư tưởng triết học cơ bản của các trường phái: (1) Trường phái Sàmkhuya; (2)
Trường phái Mimànsà; (3) Trường phái Vedànta; (4) Trường phái Yoga; (5) Trường phái
Nyàya - Vai’sesika; (6) Trường phái Jaina; (7) Trường phái Lokàyata; (8) Trường phái Phật giáo
II. TRIẾT HỌC TRUNG HOA CỔ - TRUNG ĐẠI
1. Hoàn cảnh ra đời và đặc điểm của triết học của Trung Hoa cổ đại
2. Một số học thuyết tiêu biểu của triết học Trung Hoa cổ đại: (1) Thuyết Âm -
Dương, Ngũ hành; (2) Nho gia; (3) Đạo gia; (4) Mặc gia; (5) Pháp gia
III. LỊCH SỬ TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC VIỆT NAM
1. Hoàn cảnh ra đời và đặc điểm tư tưởng triết học Việt Nam
2. Những tư tưởng triết học cơ bản
IV. LỊCH SỬ TƯỞNG TRIẾT HỌC TÂY ÂU TRƯỚC MÁC
1. Triết học Hy Lạp cổ đại
2. Triết học Tây Âu thời Trung cổ
3. Triết học thời kỳ phục hưng và cận đại
4. Triết học cổ điển Đức
B. CÂU HỎI HƯỚNG DẪN ÔN TẬP
Câu hỏi 5. Những tư tưởng cơ bản của triết học Phật giáo?
Phật giáo là một trào lưu tư tưởng lớn ở Ấn Độ cổ đại. Xuất hiện vào thế kỷ VI trước
công nguyên. Người sáng lập ra Phật giáo là Buddha (Phật) còn có nghĩa "giác ngộ". Ông
sinh khoảng năm 623 trước công nguyên, sống gần 80 năm. Sau khi ông mất, các học trò của
ông đã phát triển tư tưởng của ông thành hệ thống tôn giáo - triết học lớn ở Ấn Độ có ảnh
hưởng rộng rãi, sâu sắc trong đời sống tinh thần và tâm linh của nhân loại.
Kinh điển Phật giáo hiện nay rất đồ sộ, gồm ba bộ phận gọi là Tripitaka (Tam Tạng)
gồm kinh (Sùtra) - Tạng kinh, được coi là sự ghi lại lời của Buddha thuyết pháp; luật
(Vinaya) - Tạng luật tức là những điều mà giáo đoàn Phật giáo phải tuân theo và luận (Sàstra)
- Tạng luận, tức là sự luận giải các vấn đề Phật giáo của các học giả - cao tăng về sau. Nghiên
cứu tư tưởng triết học Phật giáo trên hai phương diện:
1. Bản thể luận
Phật giáo cho rằng các sự vật và hiện tượng, cũng như con người là không có thực, là
ảo giả do vô minh đem lại. Thế giới (nhất là thế giới hữu sinh - con người) được cấu tạo do
sự tổng hợp của các yếu tố vật chất (sắc) và tinh thần (danh). Danh và sắc được chia làm 5 20
yếu tố (gọi là ngũ uẩn)1.
Danh và sắc chỉ tụ hội với nhau trong một thời gian ngắn rồi lại chuyển sang trạng
thái khác. Cho nên, không có cái tôi (vô ngã). Bản chất tồn tại của thế giới là một dòng biến
chuyển liên tục (vô thường), không thể tìm ra nguyên nhân đầu tiên và không thể có cái vĩnh hằng.
Thế giới (sự vật và hiện tượng) luôn biến đổi theo chu trình: Sinh - Trụ - Di - Diệt
(hoặc: Thành - Trụ - Hoại - Không) theo luật nhân quả. Khái niệm “Duyên” của Phật giáo
được coi vừa là kết quả (quá trình cũ) và là nguyên nhân (quá trình mới). 2. Nhân sinh quan
Phật giáo bác bỏ Brahman(Thần sáng tạo) và Atman(cái tôi) nhưng lại tiếp thu tư
tưởng luân hồi và nghiệp của Upanisad. Mục đích cuối cùng của Phật giáo là tìm ra con
đường giải thoát đưa chúng sinh ra khỏi vòng luân hồi bất tận. Để đi tới giải thoát, Phật nêu
lên "Tứ Diệu đế" tức là bốn chân lý tuyệt diệu, thiêng liêng mà mọi người phải nhận thức được.
a) Khổ đế: Phật giáo cho rằng cuộc đời là bể khổ, bao gồm 8 thứ khổ, gọi là "Bát khổ":
(1) Sinh; (2) Lão; (3) Bịnh; (4) Tử; (5) Thụ biệt ly: Yêu thương nhau phải xa nhau; (6)
Oán tăng hội: Ghét nhau phải hội tụ với nhau; (7) Sở cầu bất đắc: Muốn mà không được; (8)
Thủ ngũ uẩn: Khổ vì có sự tồn tại của thân xác. b) Nhân đế
Nhân đế còn gọi là tập đế, vì cho rằng mọi cái khổ đều có nguyên nhân. Đó là 12 nhân
duyên, còn gọi là "Thập nhị nhân duyên":
(1) Vô minh là không sáng suốt, không nhận thức được thế giới, sự vật và hiện
tượng đều là ảo giả mà cứ cho đó là thực. Thế giới (sự vật, hiện tượng) đều do các Duyên hòa hợp với nhau tạo nên.
(2) Duyên hành là hoạt động của ý thức, sự giao động của tâm, của khuynh
hướng, và đã có mầm mống (manh nha) của nghiệp.
(3) Duyên thức là tâm thức từ chỗ trong sáng cân bằng trở nên ô nhiễm, mất cân
bằng. Cái tâm thức đó tùy theo nghiệp lực mà tìm đến các nhân duyên khác để hiện hình, thành ra một đời khác.
(4) Duyên danh - sắc là sự hội tụ của các yếu tố vật chất và tinh thần.
(5) Duyên lục nhập là quá trình tiếp xúc với lục trần (lục căn: cơ quan cảm giác;
lục trần: sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp).
(6) Duyên xúc là sự tiếp xúc giữa lục căn, lục trần.
(7) Duyên thụ là cảm giác do tiếp xúc mà nảy sinh ra yêu ghét buồn vui.
(8) Duyên ái là yêu thích, ở đây chỉ sự nảy sinh dục vọng.
(9) Duyên thủ muốn giữ lấy, chiếm lấy.
(10) Duyên hữu là xác định chủ thể chiếm hữu (cái ta) thì phải tồn tại (hữu) tức là
đã có hành động tạo nghiệp.
(11) Duyên sinh: Đã có tạo nghiệp, tức là có nghiệp nhân ắt có nghiệp quả, tức là
1 (1) Sắc (vật chất). (2) Thụ (cảm giác). (3) Tưởng (ấn tượng); (4) Hành (tư duy nói chung); (5) Thức (ý thức).
Cũng có thuyết cho con người là do lục đại (sáu yếu tố) tạo nên: (1) Địa (đất, các chất khoáng); (2) Thủy (nước,
các chất lỏng); (3) Hỏa (lửa, nhiệt); (4) Phong (gió, không khí, thở); (5) Không (khoảng trống); (6) Thức (ý thức, tư duy). 21 phải sinh ra ta.
(12) Duyên lão - tử: Có sinh tất có già và chết đi. Sinh - lão - tử là kết quả cuối
cùng của một quá trình, nhưng đồng thời cũng là nguyên nhân của một kiếp trong vòng luân hồi mới.
c) Diệt đế là khẳng định cái khổ có thể tiêu diệt được, có thể chấm dứt được luân hồi.
d) Đạo đế
Tu để thành Phật quả, nhập được Niết bàn, là quả cao nhất của người tu Phật và cũng
là mục đích duy nhất của Phật học. Nhưng vì nghiệp lành dữ không giống nhau, tri thức
không đều nhau mà Phật giáo chia các pháp môn thành 5 loại gọi là năm THỪA1. Khái quát
tất cả các môn pháp trên chúng ta có thể coi con đường giải thoát, diệt khổ của Phật giáo bao
gồm 8 con đường (Bát đạo chính):
(1) Chính kiến: Hiểu biết đúng đắn nhất là Tứ diệu đế.
(2) Chính tư duy: Suy nghĩ đúng đắn.
(3) Chính ngữ: Giữ lời nói chân chính.
(4) Chính nghiệp: Nghiệp có tà nghiệp và chính nghiệp. Tà nghiệp: phải giữ giới2.
Chính nghiệp: Thân nghiệp - Khẩu nghiệp - Ý nghiệp.
(5) Chính mệnh: Phải tiết chế dục vọng và giữ giới (giữ các điều răn).
(6) Chính tinh tiến: Phải hăng hái, tích cực trong việc tìm kiếm và truyền bá Phật giáo.
(7) Chính niệm: Phải thường xuyên nhớ Phật, niệm Phật.
(8) Chính định: Phải tĩnh lặng, tập trung tư tưởng mà suy nghĩ về tứ diệu đế, về vô
ngã, vô thường và nỗi khổ.
Với " Bát chính đạo" con người có thể diệt trừ được vô minh, giải thoát và nhập vào
Niết bàn là trạng thái hoàn toàn yên tĩnh, sáng suốt, chấm dứt sinh tử luân hồi.
3) Phật giáo Việt Nam
Phật giáo truyền vào Việt Nam khoảng thế kỷ đầu công nguyên đến nay đã hơn 2000
năm. Phật giáo đã tạo ra tín ngưỡng, văn hoá, phong tục tập quán cho đến nhân sinh quan từ
tư tưởng đến tình cảm của con người Việt Nam. Đã có thời kỳ Phật giáo tồn tại song song
với Khổng giáo, Lão giáo tạo thành thế giới quan của người Việt. Ngày nay đã khác Nho giáo
và Lão giáo còn chăng chỉ tồn tại như một tàn dư. Nhưng Phật giáo với tính cách là một tín
ngưỡng, một tôn giáo dân tộc vẫn còn tồn tại, nó có nguyên nhân về mặt lịch sử và những
điều kiện xã hội, nhận thức về Phật giáo.
Ngày nay khi nghiên cứu về lịch sử Phật giáo Việt Nam và đánh giá về vai trò của
Phật giáo Việt Nam có nhiều quan điểm khác nhau. Nhưng sự hình thành và phát triển của
Phật giáo Việt Nam không thể tách rời một quá trình từ một tôn giáo ngoại lai đến bản địa, từ
một vùng đến nhiều vùng, từ một số ít người tin theo đến đại đa số mọi người trong nước
ngưỡng mộ, từ thô sơ, đơn giản đến sâu sắc và bề thế. Nó cũng trải qua nhiều thăng trầm của
những biến cố lịch sử, nhưng Phật giáo đã ảnh hưởng trực tiếp đến nền văn hoá truyền thống
1 Nhơn thừa - Thiên thừa - Thinh Văn - Duyên giác và Bồ Tát. Từ thấp đến cao, trước hết là Nhơn thừa và
Thiên thừa. Tu theo Nhơn thừa thì trở lại làm người để hưởng phúc báo. Tu theo Thiên thừa cũng sẽ trở lại làm
người nhưng sinh ở cõi trời nên sung sướng hơn. Nhưng cõi người hay cõi trời cũng không bền vững chỉ là hạnh
phúc hữu hạn. Bởi vậy con người muốn đạt được hạnh phúc vô lâu, thì phải tu theo Thinh văn, Duyên giác và Bồ Tát.
2 Cấm sát sinh, cấm đạo tặc, cấm tà dâm, cấm vọng ngữ, cấm tửu. 22