Giá trị thặng dư trong sản xuất: Nguồn gốc và sự phân tích | Kinh tế chính trị Mác - Lênin | Đại học Tôn Đức Thắng

Lý luận của C. Mác về giá trị thặng dư
1. Nguồn gốc của giá trị thặng dư
 Công thức chung của tư bản: o
Sản xuất hàng hóa giản đơn: H - T - H (Mục đích: Giá trị sử dụng). o
Sản xuất tư bản chủ nghĩa: T - H - T’ (Mục đích: Giá trị lớn hơn). o
Công thức giá trị thặng dư:
t = T′−T (phần chênh lệch do lao động tạo ra).
 Nguồn gốc giá trị thặng dư: o
Xuất phát từ hàng hóa sức lao động – hàng hóa đặc biệt có khả năng tạo giá
trị lớn hơn giá trị bản thân.
2. Hàng hóa sức lao động
 Điều kiện để sức lao động trở thành hàng hóa: o
Người lao động tự do về thân thể. o
Người lao động không có tư liệu sản xuất, buộc phải bán sức lao động.
 Thuộc tính của hàng hóa sức lao động: o Giá trị:
 Nhu cầu sinh hoạt cần thiết của người lao động.
 Chi phí đào tạo lao động.
 Chi phí nuôi con cái để duy trì lực lượng lao động tương lai. o Giá trị sử dụng:
 Khi sử dụng, nó tạo ra giá trị lớn hơn giá trị bản thân → Nguồn gốc của giá trị thặng dư. 3. Kết luận
 Giá trị thặng dư không có trong trao đổi, mà được tạo ra trong sản xuất tư bản chủ nghĩa.
 Bóc lột lao động làm thuê là bản chất của chủ nghĩa tư bản.
Chủ đề: Sự sản xuất giá trị thặng dư
1. Khái niệm giá trị thặng dư (GTTD)
 Giá trị thặng dư (m) là phần giá trị mới dôi ra ngoài giá trị sức lao động, do công
nhân tạo ra nhưng bị nhà tư bản chiếm đoạt.
 Quá trình sản xuất giá trị thặng dư là sự thống nhất của tạo ra và làm tăng giá trị.
 Điều kiện: Nền sản xuất xã hội phải đạt đến trình độ phát triển nhất định. 
2. Quá trình sản xuất giá trị thặng dư  Nhà tư bản mua: o Sức lao động o Tư liệu sản xuất
 Công nhân lao động tạo giá trị mới
 Giá trị mới tạo ra lớn hơn giá trị sức lao động → Xuất hiện giá trị thặng dư
 Công thức thời gian lao động:
Tổngthờigianlaođộng=Thời gian lao động tất yếu+Thờigianlaođộngthặngdư  3. Thời gian lao động
 Thời gian lao động tất yếu: o
Thời gian công nhân lao động để bù đắp chi phí sinh hoạt và tái sản xuất sức lao động.
 Thời gian lao động thặng dư: o
Thời gian công nhân làm vượt quá thời gian tất yếu, tạo ra giá trị thặng dư
mà nhà tư bản không trả công. 
4. Các phương pháp sản xuất giá trị thặng dư
 Giá trị thặng dư tuyệt đối: o
Kéo dài thời gian lao động, giữ nguyên mức tiền công.
 Giá trị thặng dư tương đối: o
Rút ngắn thời gian lao động tất yếu, kéo dài thời gian lao động thặng dư mà
không tăng thời gian làm việc. o
Tăng năng suất lao động để sản xuất nhiều hàng hóa hơn trong cùng thời gian.
 Giá trị thặng dư siêu ngạch: o
Áp dụng công nghệ tiên tiến → Giá trị cá biệt thấp hơn giá trị xã hội →
Nhà tư bản thu được giá trị thặng dư cao hơn so với đối thủ. 
5. Bản chất của giá trị thặng dư
 GTTD là kết quả của việc bóc lột sức lao động.
 Nhà tư bản chiếm đoạt GTTD bằng cách kéo dài thời gian lao động hoặc tăng năng suất lao động. 
6. Ý nghĩa của giá trị thặng dư  Đối với tư bản: o Nguồn lợi nhuận chính. o
Thúc đẩy tích lũy tư bản, mở rộng sản xuất.  Đối với công nhân: o
Bị bóc lột sức lao động. o
Gia tăng mâu thuẫn giai cấp.  Đối với xã hội: o
Thúc đẩy phát triển kinh tế. o
Tạo ra bất công xã hội, phân hóa giàu nghèo.  7. Kết luận
 GTTD là phạm trù trung tâm của chủ nghĩa tư bản.
 Nguồn gốc GTTD xuất phát từ bóc lột sức lao động của công nhân.
 Phản ánh mâu thuẫn giữa tư bản và lao động trong xã hội tư bản chủ nghĩa.
Chủ đề: Tư bản bất biến, tư bản khả biến và tiền công 1. Tư bản bất biến (C)  Khái niệm: o
Bộ phận tư bản tồn tại dưới dạng tư liệu sản xuất (máy móc, nguyên liệu). o
Giá trị không thay đổi trong quá trình sản xuất, chỉ bảo tồn và chuyển vào sản phẩm.  Đặc điểm: o
Không tạo ra giá trị thặng dư, nhưng là điều kiện cần để sản xuất. o
Máy móc hiện đại chỉ giúp tăng năng suất lao động (NSLĐ). o
Khi lao động thuê rẻ hơn máy móc, tư bản vẫn chọn lao động thuê. 2. Tư bản khả biến (V)  Khái niệm: o
Bộ phận tư bản tồn tại dưới dạng sức lao động. o
Giá trị tăng lên trong quá trình sản xuất, tạo ra giá trị thặng dư.
 Công thức giá trị hàng hóa: G=C+(V+M) o G: Giá trị hàng hóa o
C: Giá trị tư liệu sản xuất (máy móc, nguyên vật liệu) o
V: Tư bản khả biến (tiền công) o
M: Giá trị thặng dư do lao động tạo ra
 Mối quan hệ giữa C và V: o
Tỷ lệ C/V ảnh hưởng đến tỷ suất lợi nhuận. o
Gia tăng tư bản bất biến (tự động hóa) có thể dẫn đến giảm tỷ suất lợi nhuận. o
Giá trị thặng dư chỉ được tạo ra từ tư bản khả biến. 3. Tiền công  Khái niệm: o
Giá cả của hàng hóa sức lao động. o
Là khoản tiền mà nhà tư bản trả cho công nhân.
 Bản chất bóc lột của tiền công: o
Công nhân tạo ra giá trị lớn hơn số tiền công nhận được. o
Nhà tư bản chỉ trả đủ để công nhân tái sản xuất sức lao động (đủ sống, tiếp tục làm việc). o
Phần giá trị vượt quá tiền công chính là giá trị thặng dư bị nhà tư bản chiếm đoạt.
 Quan điểm của C. Mác: o
Giá trị thặng dư có nguồn gốc từ lao động công nhân. o
Chỉ khi hàng hóa được bán đi, giá trị thặng dư mới được thực hiện. o
Tiền công chỉ là hình thức che giấu bản chất bóc lột của chủ nghĩa tư bản.
Chủ đề: Tư bản bất biến, tư bản khả biến và tiền công 1. Tư bản bất biến (C)  Khái niệm: o
Bộ phận tư bản tồn tại dưới dạng tư liệu sản xuất (máy móc, nguyên liệu). o
Giá trị không thay đổi trong quá trình sản xuất, chỉ bảo tồn và chuyển vào sản phẩm.  Đặc điểm: o
Không tạo ra giá trị thặng dư, nhưng là điều kiện cần để sản xuất. o
Máy móc hiện đại chỉ giúp tăng năng suất lao động (NSLĐ). o
Khi lao động thuê rẻ hơn máy móc, tư bản vẫn chọn lao động thuê. 2. Tư bản khả biến (V)  Khái niệm: o
Bộ phận tư bản tồn tại dưới dạng sức lao động. o
Giá trị tăng lên trong quá trình sản xuất, tạo ra giá trị thặng dư.
 Công thức giá trị hàng hóa: G=C+(V+M) o G: Giá trị hàng hóa o
C: Giá trị tư liệu sản xuất (máy móc, nguyên vật liệu) o
V: Tư bản khả biến (tiền công) o
M: Giá trị thặng dư do lao động tạo ra
 Mối quan hệ giữa C và V: o
Tỷ lệ C/V ảnh hưởng đến tỷ suất lợi nhuận. o
Gia tăng tư bản bất biến (tự động hóa) có thể dẫn đến giảm tỷ suất lợi nhuận. o
Giá trị thặng dư chỉ được tạo ra từ tư bản khả biến. 3. Tiền công  Khái niệm: o
Giá cả của hàng hóa sức lao động. o
Là khoản tiền mà nhà tư bản trả cho công nhân.
 Bản chất bóc lột của tiền công: o
Công nhân tạo ra giá trị lớn hơn số tiền công nhận được. o
Nhà tư bản chỉ trả đủ để công nhân tái sản xuất sức lao động (đủ sống, tiếp tục làm việc). o
Phần giá trị vượt quá tiền công chính là giá trị thặng dư bị nhà tư bản chiếm đoạt.
 Quan điểm của C. Mác: o
Giá trị thặng dư có nguồn gốc từ lao động công nhân. o
Chỉ khi hàng hóa được bán đi, giá trị thặng dư mới được thực hiện. o
Tiền công chỉ là hình thức che giấu bản chất bóc lột của chủ nghĩa tư bản. 
Chủ đề: Tuần hoàn và chu chuyển của tư bản (phần E) 1. Tuần hoàn tư bản
 Khái niệm: Quá trình vận động của tư bản qua 3 giai đoạn lặp lại nhằm tạo giá trị thặng dư.  Mục đích: o
Đảm bảo tư bản vận động liên tục. o
Thúc đẩy tái sản xuất. o
Kết nối sản xuất – lưu thông – tiêu dùng.  Ba giai đoạn chính: o Tư bản tiền tệ (T - H)
 Mua tư liệu sản xuất (TLSX) và sức lao động (SLĐ).
 Ý nghĩa: Chuẩn bị điều kiện sản xuất. o
Quá trình sản xuất (SX → H')
 TLSX + SLĐ → Hàng hóa mới (H') chứa giá trị thặng dư. o Tư bản hàng hóa (H' - T')
 H' được bán → Thu về T' (T’ > T → Giá trị thặng dư). 2. Chu chuyển tư bản
 Khái niệm: Tuần hoàn tư bản xét trong thời gian dài, diễn ra liên tục và định kỳ.
 Tốc độ chu chuyển: Số vòng chu chuyển trong một đơn vị thời gian. o Công thức: n= CH/ch o
n càng lớn → Tư bản chu chuyển nhanh → Tăng lợi nhuận.  Thời gian chu chuyển: o
Thời gian sản xuất: Tạo ra sản phẩm. o
Thời gian lưu thông: Bán sản phẩm và chuyển thành tiền.
 Mục tiêu: Giảm thời gian chu chuyển để tăng số vòng quay tư bản.
3. Phân loại tư bản sản xuất  Tư bản cố định: o
Tồn tại dưới hình thái tư liệu lao động (máy móc, nhà xưởng...). o
Giá trị chuyển dần vào sản phẩm theo thời gian. o Hao mòn:
 Hữu hình: Hư hỏng do sử dụng.
 Vô hình: Công nghệ mới làm mất giá trị dù chưa hư hỏng.  Tư bản lưu động: o
Bao gồm nguyên vật liệu, nhiên liệu, sức lao động. o
Giá trị chuyển hoàn toàn vào sản phẩm sau mỗi chu kỳ sản xuất.
4. Ý nghĩa và tác động của tuần hoàn & chu chuyển tư bản
 Đối với doanh nghiệp: o
Tăng tốc độ chu chuyển → Thu hồi vốn nhanh → Giảm rủi ro tài chính. o
Tái đầu tư và mở rộng sản xuất. o
Sử dụng hiệu quả tư bản, giảm lãng phí.
 Đối với nền kinh tế: o
Đẩy nhanh lưu thông hàng hóa, thúc đẩy sản xuất – tiêu dùng. o
Tạo sự liên kết giữa doanh nghiệp – thị trường – người lao động. o
Tối ưu hóa phân bổ vốn → Tăng trưởng bền vững.  Yếu tố ảnh hưởng: o
Tổ chức sản xuất hợp lý → Giảm thời gian sản xuất. o
Môi trường kinh doanh thuận lợi → Hàng hóa lưu thông nhanh. o
Ứng dụng công nghệ mới → Nâng cao năng suất lao động.