Mở đầu trang 44 bài 9 Lịch Sử 8: Vậy, quá trình hình thành của chủ
nghĩa đế quốc đã diễn ra như thế nào? Cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX, các
nước Âu - Mỹ đã có những chuyển biến nổi bật gì trên các lĩnh vực kinh
tế, chính sách đối nội, đối ngoại? Trả lời:
- Quá trình hình thành chủ nghĩa đế quốc
+ Trong khoảng 30 năm cuối thế kỉ XIX, ở các nước tư bản Âu - Mĩ đã
bắt đầu xuất hiện các công ty độc quyền.
+ Sự kết hợp giữa tư bản ngân hàng với tư bản công nghiệp tạo nên tầng lớp tư bản tài chính.
+ Tầng lớp tư bản tài chính chú trọng hoạt động xuất khẩu tư bản
+ Các nước tư bản tăng cường cạnh tranh xâm lược thuộc địa.
=> Đến cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX, chủ nghĩa tư bản đã phát triển
thành của chủ nghĩa đế quốc.
- Điểm nổi bật trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị của các nước Âu - Mĩ:
+ Về kinh tế: tốc độ phát triển kinh tế và vị thế của các nước có sự thay
đổi; ở các nước đế quốc Âu Mĩ đều hình thành các tổ chức độc quyền.
+ Chính trị: đàn áp nhân dân lao động trong nước; tăng cường xâm chiếm thuộc địa.
1. Những nét chính về quá trình hình thành của chủ nghĩa đế quốc
Câu hỏi trang 44 Lịch Sử 8: Dựa vào hình 9.1, tư liệu 9.2 và thông tin
trong bài, em hãy nêu các biểu hiện của quá trình hình thành chủ nghĩa đế
quốc ở châu Âu và Mỹ. Chủ nghĩa tư bản phát triển thành chủ nghĩa đế
quốc vào thời điểm nào? Trả lời:
- Các biểu hiện của quá trình hình thành chủ nghĩa đế quốc ở châu Âu và Mỹ:
+ Xuất hiện các công ty độc quyền, dưới những hình thức khác nhau, như:
các-ten; xanh-đi-ca; tơ-rớt,… các công ty độc quyền này có khả năng chi
phối, lũng đoạn đời sống kinh tế, chính trị ở các nước.
+ Sự kết hợp giữa tư bản ngân hàng với tư bản công nghiệp tạo nên tầng lớp tư bản tài chính.
+ Tầng lớp tư bản tài chính chú trọng hoạt động xuất khẩu tư bản, dưới
các hình thức như: đầu tư sản xuất, kinh doanh ở các nước thuộc địa và
phụ thuộc; cho vay lãi, giành quyền kiểm soát qua thâu tóm cổ phiếu,...
+ Các nước tư bản tăng cường cạnh tranh xâm lược thuộc địa.
- Chủ nghĩa tư bản phát triển thành chủ nghĩa đế quốc vào thời điểm: cuối
thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX.
2. Những chuyển biến lớn về kinh tế, chính sách đối nội, đối ngoại của
các đế quốc Anh, Pháp, Đức, Mỹ cuối thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX
Câu hỏi trang 46 Lịch Sử 8: Các nước Anh, Pháp, Đức, Mỹ từ cuối thế
kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX có những chuyển biến lớn về kinh tế như thế nào? Trả lời:
* Những chuyển biến lớn về kinh tế ở các nước Anh, Pháp, Đức, Mỹ:
- Ở những nước tư bản Âu - Mỹ, các công ty độc quyền kiểm soát các
ngành kinh tế trọng yếu, như: luyện kim, đóng tàu và khai thác mỏ,…
- Từ cuối thế kỉ XIX, tốc độ phát triển kinh tế và vị thế của các nước Anh,
Pháp, Đức, Mỹ có sự thay đổi rõ rệt:
+ Anh từ vị trí đứng đầu thế giới về sản xuất công nghiệp đã tụt xuống vị trí thứ 3.
+ Pháp từ vị trí thứ 2 đã tụt xuống vị trí thứ 4 thế giới về sản xuất công nghiệp.
+ Công nghiệp Mỹ vươn lên dẫn đầu thế giới và Đức giữ vị trí thứ hai.
Câu hỏi trang 46 Lịch Sử 8: Nêu những nét chính về chính sách đối nội
và chính sách đối ngoại của các nước đế quốc vào cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX. Trả lời:
* Chính sách đối nội - Ở Anh:
+ Thể chế: quân chủ lập hiến. Quyền lực thuộc về Nghị viện do hai đảng
Tự do và Bảo thủ thay nhau cầm quyền.
+ Thi hành chính sách nhằm bảo vệ quyền lợi cho giai cấp tư sản, đàn áp
sự nổi dậy của phong trào công nhân. - Ở Pháp:
+ Nền Cộng hòa thứ ba được thành lập sau chiến tranh Pháp - Phổ (1870
- 1871), nhưng tình hình chính trị liên tục không ổn định.
+ Thi hành chính sách nhằm bảo vệ quyền lợi cho giai cấp tư sản, đàn áp
sự nổi dậy của phong trào công nhân. - Ở Đức:
+ Thể chế: quân chủ lập hiến, tuy nhiên nhà nước vẫn trao nhiều quyền
lực cho Hoàng đế và Thủ tướng, hạn chế vai trò của Quốc hội.
+ Thi hành chính sách nhằm bảo vệ quyền lợi cho giai cấp tư sản, đàn áp
sự nổi dậy của phong trào công nhân. - Ở Mỹ:
+ Thể chế: cộng hòa Tổng thống. Hai đảng Cộng hòa và Dân chủ thay nhau cầm quyền.
+ Chính sách đối nội tập trung chủ yếu vào: hàn gắn vết thương chiến
tranh, hoà hợp quốc gia, tái thiết đất nước. Tuy nhiên, chính sách đối với
người Mỹ gốc Phi và phụ nữ vẫn còn nhiều hạn chế.
* Chính sách đối ngoại
- Từ cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX, các đế quốc Anh, Pháp, Đức, Mỹ
tăng cường xâm lược, mở rộng hệ thống thuộc địa.
+ Anh có hệ thống thuộc địa rộng lớn nhất thế giới, được gọi là “đế quốc
Mặt Trời không bao giờ lặn".
+ Đến năm 1914, hệ thống thuộc địa của Pháp đứng thứ hai trên thế giới.
+ Cuối thế kỉ XIX, Mỹ đã thiết lập ảnh hưởng và quyền kiểm soát trên
vùng biển Ca-ri-bê, Phi-líp-pin và cạnh tranh ảnh hưởng thương mại với
các đế quốc khác ở thị trường Trung Quốc.
+ Do có ít thuộc địa, nên Đức tăng cường chạy đua vũ trang, công khai
đòi dùng vũ lực chia lại thuộc địa trên thế giới.
Câu hỏi trang 46 Lịch Sử 8: Từ lược đồ 9.5, em hãy xác định vị trí thuộc
địa của các nước đế quốc Anh, Pháp, Đức, Mỹ. Trả lời:
- Thuộc địa của đế quốc Anh:
+ Ở châu Á, gồm: Ấn Độ; Miến Điện; Mã Lai…
+ Ở châu Phi, gồm: Ai Cập; Đông Xuđăng; Tây Nigiêria; Bờ biển vàng; Xômali; Nam Rôđêdia,…
+ Ở châu Mĩ có: Ca-na-đa.
+ Ở châu Đại Dương có: Ô-xtrây-li-a,…
- Thị trường, thuộc địa của đế quốc Pháp:
+ Ở châu Á, gồm: Việt Nam; Lào; Cam-pu-chia,…
+ Ở châu Phi, gồm: Angiêri; Tuynidi; Tây Xuđăng; Cônggô; Mađagaxca,…
- Thuộc địa của đế quốc Đức: chủ yếu ở châu Phi, bao gồm: Namibia; Camơrun; Tazania,…
- Đế quốc Mĩ: thiết lập ảnh hưởng và quyền kiểm soát trên vùng biển
Caribê, Philíppin và cạnh tranh ảnh hưởng thương mại với các đế quốc
khác ở thị trường Trung Quốc.
3. Luyện tập - Vận dụng
Giải Lịch sử 8 trang 47
Luyện tập 1 trang 47 Lịch Sử 8: Vẽ sơ đồ tư duy thể hiện những nét
chính của chủ nghĩa đế quốc từ cuối thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX. Trả lời:
(*) Sơ đồ tham khảo:
Luyện tập 2 trang 47 Lịch Sử 8: Điểm chung trong chính sách đối ngoại
của các nước đế quốc là gì? Trả lời:
- Điểm chung trong chính sách đối ngoại của các nước đế quốc là: tăng
cường xâm lược, mở rộng hệ thống thuộc địa.
Vận dụng 3 trang 47 Lịch Sử 8: Em hãy sưu tầm thêm tư liệu về nhân
vật Bi-xmác để hiểu rõ hơn về chính sách đối nội và đối ngoại của Đức cuối thế kỉ XIX. Trả lời:
(*) Tư liệu tham khảo: chủ trương thống nhất nước Đức bằng “sắt và
máu” của Thủ tướng Bi-xmác
- Đến giữa thế kỉ XIX, kinh tế tư bản chủ nghĩa ở Đức phát triển nhanh
chóng. Tuy nhiên, trở ngại lớn nhất cho sự phát triển này là tình trạng đất
nước Đức bị chia xẻ thành nhiều vương quốc, trong đó Áo và Phổ là hai vương quốc lớn nhất.
- Bi-xmac (1815 - 1889) là thủ tướng kiêm bộ trưởng ngoại giao của nước
Phổ. Trong một lần họp Nghị viện đầu tiên, Thủ tướng Phổ Bi-xmác đã
đập bàn tuyên bố phải thống nhất đất nước bằng con đường “sắt và máu”
(tức là thông qua kỉ luật và chiến tranh), mặc cho nhiều người la ó phản
đối. Để thực hiện chủ trương đó, Bi-xmác liên minh với Áo để tấn công
Đan Mạch, sau đó tiếp tục dùng vũ lực để tấn công Áo - bạn đồng minh
của mình. Nhằm gạt bỏ nước Pháp, Bi-xmác âm mưu bày ra cái cớ để có
thể tấn công Pháp một cách chính đáng. Cuối cùng, với việc đánh tráo bức
thư của Vin hem I gửi cho Hoàng đế Na-pô-lê-ông III bằng một bức thư
khác có lời lẽ ngạo mạn, sỉ nhục, Bi-xmác đã khiến cho Na-pô-lê-ông III
tức giận tuyên chiến với Phổ. Sau khi đánh bại quân Pháp, Bi-xmác cho
tổ chức lễ thành lập Đế quốc Đức ngay tại cung điện Mác-xây của Pháp.
Vua Phổ Vin-hem I chính thức lên ngôi Hoàng đế; Bi-xmác trở thành Thủ tướng nước Đức.