Giải Sử 10 Bài 13: Văn minh Chăm-pa, Văn minh Phù Nam CD

Giải Sử 10 Bài 13: Văn minh Chăm-pa, Văn minh Phù Nam CD
Mở đầu trang 98 SGK Sử 10 CD
Mộ chum và tượng thần Bra-ma là những hiện vật khảo cổ tiêu biểu cho nền văn
minh Chăm-pa và nền văn minh Phù Nam. Mai táng người đã mất trong mộ chum là
một nét đặc sắc trong nền văn minh Chăm-pa. Thần Bra-ma (thần Sáng tạo) là một
trong ba vị thần Hin-đu giáo được điêu khắc trên nhiều chất liệu thuộc nền văn minh Phù Nam.
Vậy cơ sở nào dẫn đến sự hình thành nền văn minh Chăm-pa và nền văn minh Phù
Nam? Thành tựu tiêu biểu của các nền văn minh đó là gì? Lời giải
- Văn minh Chăm-pa và Phù Nam được hình thành dựa trên những cơ sở về: điều
kiện tự nhiên, điều kiện xã hội cụ thể, riêng biệt
- Ở thời kì cổ - trung đại, cư dân Chăm-pa, Phù Nam đã đạy được nhiều thành tựu
rực rỡ trên các phương diện về: đời sống vật chất; đời sống tinh thần; tổ chức nhà nước và xã hội. 1. Văn minh Chăm-pa
Câu hỏi trang 89 SGK Sử 10 CD: Đọc thông tin và quan sát Hình 13.3 hãy nêu cơ
sở về điều kiện tự nhiên góp phần hình thành nền văn minh Chăm-pa. Lời giải
- Điều kiện tự nhiên góp phần hình thành nền văn minh Chăm-pa:
+ Văn minh Chăm-pa hình thành trên vùng duyên hải và một phần cao nguyên miền Trung Việt Nam ngày nay.
+ Địa hình đan xen khu vực cao nguyên với đồng bằng nhỏ hẹp.
+ Những cảnh đồng màu mỡ ven sông Thu Bồn tạo điều kiện thuận lợi cho sự định
cư và canh tác nông nghiệp của cư dân.
+ Đường bờ biển dài tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình giao lưu, tiếp xúc văn hóa
với các nền văn minh khác.
Câu hỏi trang 89 SGK Sử 10 CD: Đọc thông tin, hãy nêu cơ sở dân cư hình thành nền văn minh Chăm-pa. Lời giải
- Cơ sở dân cư hình thành nền văn minh Chăm-pa:
+ Cư dân bản địa là những người nói tiếng Môn cố.
+ Bên cạnh đó, còn có sự xuất hiện của bộ phận cư dân nói tiếng Mã Lai - Đa Đảo.
=> Những nhóm cư dân này cộng cư với nhau và là chủ nhân đầu tiên của văn minh Chăm-pa.
Câu hỏi trang 90 SGK Sử 10 CD: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát Hình 13.4,
hãy trình bày những thành tựu tiêu biểu về đời sống vật chất của nền văn minh Chăm-pa. Lời giải
- Thành tựu tiêu biểu về đời sống vật chất:
+ Nguồn lương thực chính là: gạo nếp, gạo tẻ; kê, đậu,.. ngoài ra còn có nguồn hải
sản đa dạng với các loại cá, tôm, ốc,...
+ Trang phục: nam, nữ thường quấn ngang tấm vải từ lưng trở xuống, tai đeo trang sức,
+ Vua thường ở trong lầu cao, dân thường ở nhà sản dựng bằng gỗ.
+ Thuyển đi biển phổ biến là loại hai đầu nhọn, có cánh buồm, phần đầu lái và mũi thuyền đểu uốn cong.
+ Kĩ thuật làm đồ gốm và xây dựng đền tháp rất phát triển.
Câu hỏi trang 90 SGK Sử 10 CD: Đọc thông tin tư liệu, hãy trình bày những
thành tựu tiêu biểu về đời sống tinh thần trong nền văn minh Chăm-pa. Lời giải
Thành tựu tiêu biểu về đời sống tinh thần:
- Sáng tạo ra chữ Chăm cổ trên cơ sở tiếp thu chữ Phạn
- Văn học dân gian (thần thoại, truyền thuyết, văn bi kị, sử thi,...) và văn học viết
(thơ, trường ca,...) cùng song hành tồn tại.
- Tín ngưỡng – tôn giáo:
+ có tục thờ cúng tổ tiên, chôn người chết trong các mộ chum.
+ Tiếp thu các tôn giáo của Ấn Độ là: Phật giáo và Hin-đu giáo
- Tư duy thẩm mĩ và sự sáng tạo của cư dân Chăm-pa thể hiện rõ qua các công trình
kiến trúc, điêu khắc, chế tác đồ trang sức,
- Âm nhạc và ca múa đặc biệt phát triển với các loại nhạc cụ, như đàn cầm, trồng,
kèn,... cùng nhiều kiểu múa, như điệu múa Áp-sa-ra…
Câu hỏi trang 91 SGK Sử 10 CD: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát Sơ đồ 13, hãy
trình bày những thành tựu tiêu biểu về tổ chức xã hội và nhà nước của nền văn minh Chăm-pa. Lời giải
Thành tựu tiêu biểu về tổ chức xã hội và nhà nước:
- Tổ chức xã hội: Cư dân chủ yếu sinh sống trong làng, duy trì quan hệ cộng đồng và thân tộc.
- Tổ chức nhà nước theo thể chế quản chủ chuyên chế:
+ vua là người đứng đầu nhà nước, có quyền lực tối cao và tuyệt đối
+ Giúp việc cho vua là quan lại ở trung ương và địa phương, phân cấp thành ba
hạng: tôn quan, thuộc quan và ngoại quan. Trong đó: Tôn quan là chức quan cao
cấp nhất trong triều đình. Thuộc quan là những chức quan dưới quyền tôn quan.
Ngoại quan là những quan trấn trị tại địa phương.
+ Cả nước chia thành nhiều châu, dưới châu là huyện, dưới huyện là làng. 2. Văn minh Phù Nam
Câu hỏi trang 92 SGK Sử 10 CD: Đọc thông tin, tư liệu, hãy nêu cơ sở về điều
kiện tự nhiên hình thành nền văn minh Phù Nam. Lời giải
- Cơ sở về điều kiện tự nhiên hình thành nền văn minh Phù Nam:
+ Văn minh Phù Nam hình thành trên lưu vực châu thổ sông Cửu Long với hệ thống
sông ngòi, kênh rạch chằng chịt đổ ra biển
+ Địa hình khu vực thấp, nguồn nước dồi dào, thuận lợi cho canh tác nông nghiệp trồng lúa nước.
+ Có vị trí địa lí tiếp giáp biển với nhiều nơi thuận lợi cho việc tránh bão, neo đậu
thuyền bè của các thương nhân, cư dân Phù Nam sớm có điều kiện giao lưu với nền
văn minh của nhiều quốc gia khác.
Câu hỏi trang 92 SGK Sử 10 CD: Đọc thông tin và tư liệu, hãy nêu cơ sở dân cư
hình thành nền văn minh Phù Nam. Lời giải
- Cơ sở dân cư hình thành nền văn minh Phù Nam:
+ Cư dân bản địa chủ yếu là người Môn cổ
+ Ngoài ra còn có một bộ phận cư dân đến từ bên ngoài.
=> Các tộc người này đã cùng nhau thiết lập quốc gia mới, làm chủ nền văn minh Phù Nam.
Câu hỏi trang 93 SGK Sử 10 CD: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát các hình 13.5,
13.6 hãy nêu thành tựu tiêu biểu về đời sống vật chất của nền văn minh Phù Nam Lời giải
-Thành tựu tiêu biểu về đời sống vật chất:
+ Nguồn lương thực, thực phẩm chính là: lúa gạo, các loại rau, củ, quả; gia súc, gia cầm, thuỷ hải sản…
+ Trang phục tuỳ theo từng tầng lớp xã hội: dân nghèo dùng vải may quần áo, nhà
giàu dùng tơ lụa, gấm. Trang phục phổ biến là mặc áo chui đầu hoặc ở trần, dùng
vải quân làm váy, người dân đi chân đất hoặc đi dép bằng gỗ; còn vua đi dép băng
ngà voi. Cư dân đặc biệt thích đeo đồ trang sức làm bằng đá quý, thuỷ tinh, vàng, bạc,...
+ Cư dân sống chủ yếu trong các nhà sản bằng gỗ.
+ Việc di chuyển đi lại giữa các khu vực chủ yếu bằng thuyền bè trên kênh rạch, sông, biển
Câu hỏi trang 93 SGK Sử 10 CD: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát các hình 13.7,
13.8 hãy nêu thành tựu tiêu biểu về đời sống tinh thần trong nền văn minh Phù Nam Lời giải
- Thành tựu tiêu biểu về đời sống tinh thần:
+ Sử dụng chữ viết từ sớm; các loại văn tự có loại giống chữ Hán, chữ Phạn.
+ Cư dân Phủ Nam có tư duy thẩm mĩ phát triển ở trình độ khá cao, thể hiện qua kĩ
thuật chế tác đồ trang sức, kĩ thuật dệt vải, làm gốm, điêu khắc, kiến trúc.
+ Về tin ngưỡng và tôn giáo: có tín ngưỡng sùng bái núi thiêng và nàng công chúa
rắn; tiếp thu Hin-đu giáo và Phật giáo từ Ấn Độ…
Câu hỏi trang 94 SGK Sử 10 CD: Đọc thông tin và tư liệu, hãy trình bày những
thành tựu tiêu biểu về tổ chức xã hội và nhà nước của nền văn minh Phù Nam. Lời giải - Tổ chức xã hội:
+ Cư dân sinh sống trong các xóm làng (còn gọi là: phum, sóc), gồm nhiều gia đình
có cùng huyết thống, cùng sinh sống trên một khu vực
+ Xóm làng (phum, sóc) có quan hệ lỏng lẻo với nhau và bị chia cắt bởi rừng rậm, đầm lầy.
- Nhà nước Phù Nam là tập hợp của nhiều tiêu quốc và được tổ chức nhà nước theo
thể chế quần chủ chuyên chế:
+ Vua là người đứng đầu có quyền lực tối cao.
+ Giúp việc cho vua là hệ thống quan lại, tăng lữ.
Luyện tập và vận dụng trang 94 SGK Sử 10 CD
Luyện tập 1 trang 94 SGK Sử 10 CD: Lập bảng so sánh về cơ sở hình thành của
nền văn minh Chăm-pa, văn minh Phù Nam theo mẫu dưới đây. Lời giải Văn minh Chăm-pa Văn minh Phù Nam Tương đồng
- Cơ sở tự nhiên:
+ Có các dòng sông lớn, như: sông Thu Bồn ở
Chăm-pa; sông Cửu Long ở Phù Nam.
+ Có các đồng bằng phù sa màu mỡ + Tiếp giáp với biển
- Cơ sở xã hội: cư dân bản địa là người Môn
cổ; bên cạnh đó còn có một bộ phận dân cư di cư từ nơi khác tới. Khác biệt - Địa bàn hình thành: - Địa bàn hình thành: vùng duyên hải và ở lưu vực sông Cửu một phần cao nguyên Long (thuộc khu vực miền Trung Việt Nam Nam Bộ của Việt ngày nay. Nam hiện nay). - Địa hình đan xen - Địa hình thấp và khu vực cao nguyên tương đối bằng phẳng với đồng bằng nhỏ hẹp.
Luyện tập 2 trang 94 SGK Sử 10 CD: Kể tên các thành tựu tiêu biểu về đời sống
vật chất và đời sống tinh thần của nền văn minh Chăm-pa, nền văn minh Phù Nam. Lời giải
a/ Thành tựu vật chất, tinh thần của cư dân Chăm-pa
- Thành tựu về đời sống vật chất:
+ Nguồn lương thực chính là: gạo nếp, gạo tẻ; kê, đậu,.. ngoài ra còn có nguồn hải
sản đa dạng với các loại cá, tôm, ốc,…
+ Trang phục: nam, nữ thường quấn ngang tấm vải từ lưng trở xuống, tai đeo trang sức,
+ Vua thường ở trong lầu cao, dân thường ở nhà sản dựng bằng gỗ.
+ Thuyển đi biển phổ biến là loại hai đầu nhọn, có cánh buồm, phần đầu lái và mũi thuyền đểu uốn cong.
+ Kĩ thuật làm đồ gốm và xây dựng đền tháp rất phát triển.
- Thành tựu về đời sống tinh thần:
+ Sáng tạo ra chữ Chăm cổ trên cơ sở tiếp thu chữ Phạn
+ Văn học dân gian và văn học viết cùng song hành tồn tại.
+ Tín ngưỡng – tôn giáo: có tục thờ cúng tổ tiên, chôn người chết trong các mô
chum; tiếp thu các tôn giáo của Ấn Độ là: Phật giáo và Hin-đu giáo
+ Cư dân có tư duy thẩm mĩ và sự sáng tạo cao.
+ Âm nhạc và ca múa đặc biệt phát triển.
b/ Thành tựu vật chất, tinh thần của cư dân Phù Nam
- Thành tựu về đời sống vật chất:
+ Nguồn lương thực, thực phẩm chính là: lúa gạo, rau, củ, quả; gia súc, gia cầm, thuỷ hải sản…
+ Trang phục tuỳ theo từng tầng lớp xã hội: dân nghèo dùng vải may quần áo, nhà
giàu dùng tơ lụa, gấm. Trang phục phổ biến là mặc áo chui đầu hoặc ở trần, dùng
vải quân làm váy, người dân đi chân đất hoặc đi dép bằng gỗ; còn vua đi dép băng
ngà voi. Cư dân đặc biệt thích đeo đồ trang sức làm bằng đá quý, thuỷ tinh, vàng, bạc,...
+ Cư dân sống chủ yếu trong các nhà sản bằng gỗ.
+ Việc di chuyển đi lại giữa các khu vực chủ yếu bằng thuyền bè trên kênh rạch, sông, biển
Vận dụng trang 94 SGK Sử 10 CD: Hãy đóng vai hướng dẫn viên du lịch giới
thiệu với bạn học về một di tích thuộc văn minh Chăm-pa hoặc văn minh Phù Nam
còn tồn tại đến ngày nay. Lời giải
(*) Giới thiệu Thánh địa Mỹ Sơn
- Thánh địa Mỹ Sơn tọa lạc trong một thung lũng có đường kính khoảng 2 km, ở
làng Mỹ Sơn, xã Duy Phú, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam, cách trung tâm
thành phố Đà Nẵng khoảng 70 km về phía Tây Nam.
- Các đền tháp tại Mỹ Sơn được xây dựng và tu bổ liên tục từ thế kỉ IV – XIII, để
thờ thần Shiva (một trong ba vị thần quan trọng nhất của Ấn Độ giáo) và các vị thần
- vua của người Chăm-pa. Ban đầu, các ngôi đền ở Mỹ Sơn được làm từ gỗ. Tuy
nhiên, do hỏa hoạn nên các ngôi đền bị thiêu trụi. Từ khoảng thế kỉ VII trở đi, các
ngôi đền ở Mỹ Sơn được xây dựng bằng vật liệu bền vững như: gạch, đá…
- Từ cuối thế kỉ XIII, do nhiều nguyên nhân, thánh địa Mỹ Sơn bị bỏ hoang. Tới
năm 1885, một toán lính Pháp đã tình cờ phát hiện ra sự tồn tại của khu di tích Mỹ
Sơn. Từ đó, nhiều đoàn chuyên gia đã tới Mỹ Sơn để khai quật, nghiên cứu. Ở thời
điểm đầu thế kỷ XX, tại Mỹ Sơn có hơn 70 đền tháp, tuy nhiên, do thời gian và
chiến tranh tàn phá nên hiện nay ở Mỹ Sơn chỉ còn khoảng 20 công trình cùng
những mảng tường hoặc các dấu tích của nền móng cũ.
- Với lịch sử xây dựng và phát triển liên tục suốt 9 thế kỷ, các đền tháp nơi đây có
nhiều kiểu thức kiến trúc phong phú, song nhìn chung các đền tháp có tư thế vút lên
cao biểu trưng cho sự vĩ đại và thanh khiết của ngọn núi Mêru (ngọn núi thiêng trong Ấn Độ giáo).
- Cấu trúc mỗi ngôi đền tháp ở Mỹ Sơn có 3 bộ phận chính:
+ Đế tháp: tháp tượng trưng cho thế giới trần tục, thường được xây trên nền hình
vuông hoặc hình chữ nhật. Xung quanh đế được trang trí các hoa văn: con thú, hình người cầu nguyện…
+ Thân tháp: tượng trưng cho thế giới tâm linh, nơi con người gột rửa bụi trần được
thoát tục để có thể tiếp xúc với tổ tiên và hoà nhập với thần linh.
+ Mái tháp: mái tháp tượng trưng cho thần linh, thường có ba tầng càng lên cao
càng thu hẹp. Ðỉnh tháp là khối đá nhọn có bốn cạnh, phần dưới trang trí những
cánh sen – tượng trưng cho núi Kailasa - nơi cư ngụ của thần Shiva.
- Những công trình kiến trúc ở Mỹ Sơn đã thể hiện đôi bàn tay tài hoa, khối óc tinh
tế của cư dân Chăm-pa. Năm 1999, khu di tích Mỹ Sơn được tổ chức UNESCO
công nhận là Di sản Văn hóa thế giới.