142 trang 197 lượt tải

Giáo trình Chủ nghĩa xã hội khoa học | Đại học Bách Khoa Hà Nội

393

Tài liệu gồm 142 trang, có 7 chương bao gồm các kiến thức liên quan đến: Nhập môn CNXHKH; Sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân; CNXH và thời kỳ quá độ lên CNXH; Dân chủ xã hội chủ nghĩa và Nhà nước xã hội chủ nghĩa;.... giúp bạn ôn luyện và nắm vững kiến thức về môn học đại cương Triết học Mác-Lênin. Mời bạn đọc đón xem!

Môn: Chủ nghĩa xã hội khoa học 58 tài liệu

Trường: Đại học Bách Khoa Hà Nội 2.8 K tài liệu

Tác giả:

VietJack

1 năm trước

Danh sách Quiz

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

GIÁO TRÌNH

CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC

(DNH CHO BC ĐI HC - KHÔNG CHUYÊN L LUN CHNH TR)

(Đ sa cha, b sung sau khi dy th đim)

H Ni - 2019

CHỦ BIÊN:

GS. TS Hoàng Chí Bảo

ĐỒNG CHỦ BIÊN:

GS. TS Dương Xuân Ngọc

PGS. TS Đỗ Thị Thạch

TẬP THỂ TÁC GIẢ

GS.TS Hoàng Chí Bảo

GS. TS Dương Xuân Ngọc

PGS.TS Đỗ Thị Thạch

PGS. TS Nguyễn Bá Dương

PGS.TS Phạm Công Nhất

PGS.TS Đinh Thế Định

PGS.TS Đặng Hữu Toàn

PGS.TS Lê Hữu Ái

PGS.TS Bùi Thị Ngọc Lan

PGS.TS Đinh Ngọc Thạch

PGS. TS Trần Xuân Dung

PGS.TS Lê Văn Đoán

PGS. TS Ngô Thị Phượng

PGS. TS Nguyễn Chí Hiếu

Li ni đu

Chng tôi, tp th các tác giả biên soạn chương trnh v giáo trnh môn Ch

ngha x hi khoa học bc Đại học cho sinh viên các trưng Đại học (chuyên v không

chuyên) xin by t li cảm ơn chân thnh ti các đng ch trong Ban Ch đạo biên

soạn chương trnh v giáo trnh năm môn L lun chnh trị, Ban Tuyên giáo Trung

ương v B Giáo dc v Đo tạo, cảm ơn các nh khoa học trong Hi đng nghim

thu chương trnh v giáo trnh môn Ch ngha x hi khoa học đ gip đ, tạo điu

kin đ chng tôi hon thnh nhim v quan trọng ny. Đặc bit, chng tôi xin chân

thnh cảm ơn các nh khoa học, các chuyên gia trong Hi đng nghim thu đ đng

gp  kiến nhn xt, phê bnh v c những  kiến khuyến nghị đ chng tôi sa chữa,

b sung, hon thin giáo trnh sau nghim thu, phc v đợt tp huấn giảng viên Đại

học theo chương trnh, giáo trnh mi.

Tp bản thảo giáo trnh ny đ được các tác giả sa chữa, b sung theo đng kết

lun ca Hi đng nghim thu ngy 29 tháng 7 năm 2019 tại Ban Tuyên giáo Trung ương.

D các tác giả đ hết sc c gng nhưng chc rng, giáo trnh ny vn không

tránh khi những hạn chế, thiếu st. Mong các đng ch, nhất l các thầy, cô giáo d

lp tp huấn tiếp tc gp  đ các tác giả sa chữa, hon thin mt lần nữa, trưc khi

xuất bản.

Xin trân trọng cảm ơn.

T/M Tp th tác giả

GS.TS Hong Ch Bảo

Mc lc

Trang

Li ni đầu

Chương 1

Nhp môn Ch ngha x hi khoa học

Chương 2

S mnh lịch s ca giai cấp công nhân

Chương 3

Ch ngha x hi v thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi

Chương 4

Dân ch x hi ch ngha v Nh nưc x hi ch ngha

Chương 5

Cơ cấu x hi - giai cấp v liên minh giai cấp, tầng lp trong

thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi

Chương 6

Vấn đ dân tc v tôn giáo trong thi kỳ quá đ lên ch ngha

x hi

105

Chương 7

Vấn đ gia đnh trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi

128

Chương 1

NHẬP MÔN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC

A. MỤC ĐÍCH

1. Về kiến thức: sinh viên có kiến thc cơ bản, h thng v s ra đi, các giai

đoạn phát trin; đi tượng, phương pháp v  ngha ca vic học tp, nghiên cu ch

ngha x hi khoa học, mt trong ba b phn hợp thành ch ngha Mác- Lênin.

2. Về kỹ năng: sinh viên, kkhả năng lun chng đươc khách th v đi tượng

nghiên cu ca mt khoa học và ca mt vấn đ nghiên cu; phân bit được những

vấn đ chính trị- xã hi trong đi sng hin thc.

3. Về tư tưởng: sinh viên c thái đ tích cc vi vic học tp các môn lý lun

chính trị; có nim tin vào mc tiêu, l tưởng và s thành công ca công cuc đi mi

do Đảng Cng sản Vit Nam khởi xưng v lnh đạo

B. NỘI DUNG

1. Sự ra đi của Chủ nghĩa xã hi khoa học

Ch ngha x hi khoa học được hiu theo hai ngha: Theo ngha rng, Ch

ngha x hi khoa học là ch ngha Mác- Lênin, lun giải từ các giác đ triết học, kinh

tế học chính trị và chính trị- xã hi v s chuyn biến tất yếu ca xã hi loi ngưi từ

ch ngha tư bản lên ch ngha x hi và ch ngha cng sản. V.I Lênin đ đánh giá

khái quát b “Tư bản” - tác phẩm ch yếu v cơ bản trình bày ch ngha x hi khoa

học… những yếu t từ đ nảy sinh ra chế đ tương lai”

Theo ngha hẹp, ch ngha x hi khoa học là mt trong ba b phn hợp thành

ch ngha Mác - Lênin. Trong tác phẩm “Chng Đuyrinh”, Ph.Ăngghen đ viết ba phần:

“triết học”, “kinh tế chính trị” v “ch ngha x hi khoa học”. V.I.Lênin, khi viết tác

phẩm “Ba ngun gc và ba b phn hợp thành ch ngha Mác”, đ khẳng định: “N l

ngưi thừa kế chnh đáng ca tất cả những cái tt đẹp nhất m loi ngưi đ tạo ra hi

thế kỷ XIX, đ l triết học Đc, kinh tế chính trị học Anh và ch ngha x hi Pháp”

Trong khuôn kh môn học này, ch ngha x hi khoa học được nghiên cu theo

ngha hẹp.

1.1. Hoàn cảnh lịch sử ra đời chủ nghĩa xã hội khoa học

1.1.1. Điều kin kinh tế - xã hội

Vào những năm 40 ca thế kỷ XIX, cuc cách mạng công nghip phát trin

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb, Tiến b, M. 1974, t.1, tr.226

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb, Tiến b, M. 1980, t.23, tr.50

mạnh mẽ tạo nên nn đại công nghip. Nn đại công nghip cơ kh lm cho phương

thc sản xuất tư bản ch ngha c bưc phát trin vượt bc. Trong tác phẩm “Tuyên

ngôn ca Đảng Cng sản”, C.Mác v Ph.Ăngghen đánh giá: “Giai cấp tư sản trong quá

trình thng trị giai cấp chưa đầy mt thế kỷ đ tạo ra mt lc lượng sản xuất nhiu hơn

v đ s hơn lc lượng sản xuất ca tất cả các thế h trưc đây gp lại”

. Cùng vi quá

trình phát trin ca nn đại công nghip, s ra đi hai hai giai cấp cơ bản, đi lp v

lợi ch, nhưng nương ta vào nhau: giai cấp tư sản và giai cấp công nhân. Cũng từ đây,

cuc đấu tranh ca giai cấp công nhân chng lại s thng trị áp bc ca giai cấp tư

sản, biu hin v mặt xã hi ca mâu thun ngày càng quyết lit giữa lc lượng sản

xuất mang tính chất xã hi vi quan h sản xuất da trên chế đ chiếm hữu tư nhân tư

bản ch ngha v tư liu sản xuất. Do đ, nhiu cuc khởi ngha, nhiu phong tro đấu

tranh đ bt đầu và từng bưc có t chc và trên quy mô rng khp. Phong trào Hiến

chương ca những ngưi lao đng ở nưc Anh diễn ra trên 10 năm (1836 - 1848);

Phong trào công nhân dt ở thành ph Xi-lê-di, nưc Đc diễn ra năm 1844. Đặc bit,

phong trào công nhân dt thành ph Li-on, nưc Pháp diễn ra vo năm 1831 v năm

1834 đ c tnh chất chính trị rõ nét. Nếu năm 1831, phong tro đấu tranh ca giai cấp

công nhân Li-on giương cao khẩu hiu thuần túy có tính chất kinh tế “sng có vic làm

hay là chết trong đấu tranh” th đến năm 1834, khẩu hiu ca phong tro đ chuyn

sang mc đch chnh trị: “Cng hòa hay là chết”.

S phát trin nhanh chóng có tính chính trị công khai ca phong trào công nhân

đ minh chng, lần đầu tiên, giai cấp công nhân đ xuất hin như mt lc lượng chính

trị đc lp vi những yêu sách kinh tế, chính trị riêng ca mnh v đ bt đầu hưng

thẳng mũi nhọn ca cuc đấu tranh vào kẻ thù chính ca mình là giai cấp tư sản. S

ln mạnh ca phong tro đấu tranh ca giai cấp công nhân đòi hi mt cách bc thiết

phải có mt h thng lý lun soi đưng và mt cương lnh chnh trị làm kim ch nam

cho hnh đng.

Điu kin kinh tế - xã hi ấy không ch đặt ra yêu cầu đi vi các nh tư tưởng

ca giai cấp công nhân mà còn là mảnh đất hin thc cho s ra đi mt lý lun mi,

tiến b- ch ngha x hi khoa học.

1.1.2. Tiền đề khoa học tự nhiên và tư tưởng lý luận

a) Tin đ khoa học t nhiên

Sau thế kỷ ánh sáng, đến đầu thế kỷ XIX, nhân loại đ đạt nhiu thnh tu to

ln trên lnh vc khoa học, tiêu biu l ba phát minh tạo nn tảng cho phát trin tư duy

l lun. Trong khoa học t nhiên, những phát minh vạch thi đại trong vt l học v

sinh học đ tạo ra bưc phát trin đt phá c tnh cách mạng: Học thuyết Tiến hóa;

C. Mác v Ph.Ăngghen, Ton tp, Nxb CTQG, Hà Ni, 1995, t. 4, tr. 603

Định luật Bảo toàn và chuyn hóa năng lượng; Học thuyết tế bào

. Những phát minh

ny l tin đ khoa học cho s ra đi ca ch ngha duy vt bin chng v ch ngha

duy vt lịch s, cơ sở phương pháp lun cho các nh sáng lp ch ngha x hi khoa

học nghiên cu những vấn đ l lun chnh trị- x hi đương thi.

c) Tin đ tư tưởng lý lun

Cùng vi s phát trin ca khoa học t nhiên, khoa học xã hi cũng c những

thành tu đáng ghi nhn, trong đ c triết học c đin Đc vi tên tui ca các nhà

triết học v đại: Ph.Hêghen (1770 -1831) v L. Phoiơbc (1804 - 1872); kinh tế chính

trị học c đin Anh vi A.Smith (1723-1790) và D.Ricardo (1772-1823); ch ngha

không tưởng phê phán m đại biu là Xanh Ximông (1760-1825), S.Phuriê (1772-

1837) và R.O-en (1771-1858).

Những tư tưởng xã hi ch ngha không tưởng Pháp đ c những giá trị nhất

định:1) Th hin tinh thần phê phán, lên án chế đ quân ch chuyên chế và chế đ tư

bản ch ngha đầy bất công, xung đt, ca cải khánh kit, đạo đc đảo ln, ti ác gia

tăng; 2) đ đưa ra nhiu lun đim có giá trị v xã hi tương lai: v t chc sản xuất

và phân phi sản phẩm xã hi; vai trò ca công nghip và khoa học - kỹ thut; yêu

cầu xóa b s đi lp giữa lao đng chân tay v lao đng trí óc; v s nghip giải

phóng ph nữ và v vai trò lịch s ca nh nưc…; 3) chnh những tư tưởng có tính

phê phán và s dấn thân trong thc tiễn ca các nhà xã hi ch ngha không tưởng,

trong chừng mc, đ thc tnh giai cấp công nhân v ngưi lao đng trong cuc đấu

tranh chng chế đ quân ch chuyên chế và chế đ tư bản ch ngha đầy bất công,

xung đt.

Tuy nhiên, những tư tưởng xã hi ch ngha không tưởng phê phán còn không

ít những hạn chế hoặc do điu kin lịch s, hoặc do chính s hạn chế v tầm nhìn và

thế gii quan ca những nh tư tưởng, chẳng hạn, không phát hin ra được quy lut

vn đng và phát trin ca xã hi loi ngưi nói chung; bản chất, quy lut vn đng,

phát trin ca ch ngha tư bản nói riêng; không phát hin ra lc lượng xã hi tiên

phong có th thc hin cuc chuyn biến cách mạng từ ch ngha tư bản lên ch ngha

cng sản, giai cấp công nhân; không ch ra được những bin pháp hin thc cải tạo xã

hi áp bc, bất công đương thi, xây dng xã hi mi tt đẹp. V.I.Lênin trong tác

phẩm “Ba ngun gc, ba b phn hợp thành ch ngha Mác” đ nhn xét: ch ngha x

hi không tưởng không th vạch ra được li thoát thc s. Nó không giải thch được

Học thuyết Tiến hóa (1859) ca ngưi Anh Charles Robert Darwin (1809-1882); Định lut Bảo toàn

và chuyn ha năng lượng (1842-1845), ca ngưi Nga Mikhail Vasilyevich Lomonosov (1711- 1765)

v Ngưi Đc Julius Robert Mayer (1814 -1878); Học thuyết tế bào (1838-1839) ca nhà thc vt học

ngưi Đc Matthias Jakob Schleiden (1804-1881) và nhà vt lý học ngưi Đc Theodor Schwam

(1810 - 1882).

bản chất ca chế đ làm thuê trong chế đ tư bản, cũng không phát hin ra được những

quy lut phát trin ca chế đ tư bản v cũng không tm được lc lượng xã hi có khả

năng trở thnh ngưi sáng tạo ra xã hi mi. Chính vì những hạn chế ấy, mà ch ngha

xã hi không tưởng phê phán ch dừng lại ở mc đ mt học thuyết xã hi ch ngha

không tưởng- phê phán. Song vượt lên tất cả, những giá trị khoa học, cng hiến ca

các nh tư tưởng đ tạo ra tin đ tư tưởng- lý lun, đ C.Mác v Ph.Ănghen kế thừa

những hạt nhân hợp lý, lọc b những bất hợp lý, xây dng và phát trin ch ngha x

hi khoa học.

1.2. Vai trò của Các Mác và Phriđrích Ăngghen

Những điu kin kinh tế- xã hi và những tin đ khoa học t nhiên v tư tưởng

lý lun l điu kin cần cho mt học thuyết ra đi, sông điu kin đ đ học thuyết

khoa học, cách mạng và sãng tạo ra đi chính là vai trò ca C. Mác và Ph. Angghen.

C.Mác (1818-1883) v Ph.Ăngghen (1820-1895) trưởng thành ở Đc, đất nưc

có nn triết học phát trin rc r vi thành tu ni bt là ch ngha duy vt ca

L.Phoiơbc và phép bin chng ca V.Ph.Hêghen. Bng trí tu uyên bác và s dấn

thấn trong phong tro đấu tranh ca giai cấp công nhân v nhân dân lao đng C. Mác

v Ph. Angghen đến vi nhau, đ tiếp thu các giá trị ca nn triết học c đin, kinh tế

chính trị học c đin Anh và kho tàng tri thc ca nhân loại đ các ông trở thành

những nhà khoa học thiên tài, những nhà cách mạng v đại nhất thi đại.

1.2.1. Sự chuyn biến lập trường triết học và lập trường chính trị

Thoạt đầu, khi bưc vào hoạt đng khoa học, C.Mác v Ph.Ăngghen l hai

thành viên tích cc ca câu lạc b Hêghen trẻ và chịu ảnh hưởng ca quan đim triết

học ca V.Ph.Hêghen v L.Phoiơbc. Vi nhãn quan khoa học uyên bác, các ông đ

sm nhn thấy những mặt tích cc và hạn chế trong triết học ca V.Ph.Hêghen và L.

Phoiơbc. Vi triết học ca V.Ph.Hêghen, tuy mang quan đim duy tâm, nhưng cha

đng “cái hạt nhân” hợp lý ca phép bin chng; còn đi vi triết học ca L.Phoiơbc,

tuy mang năng quan đim siêu hình, song ni dung lại thấm nhuần quan nim duy vt.

C.Mác v Ph.Ăng ghen đ kế thừa “cái hạt nhân hợp l”, cải tạo và loại b cải v thần

b duy tâm, siêu hinh đ xây dng nên lý thuyết mi ch ngha duy vt bin chng.

Vi C.Mác, từ cui năm 1843 đến 4/1844, thông qua tác phẩm “Gp phần phê

phán triết học pháp quyn ca Hêghen - Li ni đầu (1844)”, đ th hin rõ s chuyn

biến từ thế gii quan duy tâm sang thế gii quan duy vt, từ lp trưng dân ch cách

mạng sang lp trưng cng sản ch ngha .

Đi vi Ph.Ăngghen, từ năm 1843 vi tác phẩm “Tnh cảnh nưc Anh”; “Lược

khảo khoa kinh tế - chính trị” đ th hin rõ s chuyn biến từ thế gii quan duy tâm

sang thế gii quan duy vt từ lp trưng dân ch cách mạng sang lp trưng cng sản

ch ngha .

Ch trong mt thi gian ngn (từ 1843 -1848) vừa hoạt đng thc tiễn, vừa

nghiên cu khoa học, C.Mác v Ph.Ăngghen đ th hin quá trình chuyn biến lp

trưng triết học và lp trưng chính trị và từng bưc cng c, dt khoát, kiên định,

nhất quán và vững chc lp trưng đ, m nếu không có s chuyn biến này thì chc

chn sẽ không có Ch ngha x hi khoa học.

1.2.2. Ba phát kiến vĩ đi của C.Mác và Ph.Ăngghen

a) Ch ngha duy vt lịch s

Trên cơ sở kế thừa “cái hạt nhân hợp l” ca phép bin chng và lọc b quan

đim duy tâm, thần bí ca Triết học V.Ph.Hêghen; kế thừa những giá trị duy vt và

loại b quan đim siêu hình ca Triết học L.Phoiơbc, đng thi nghiên cu nhiu

thành tu khoa học t nhiên, C.Mác v Ph.Ăngghen đ sáng lp ch ngha duy vt

bin chng, thành tu v đại nhất ca tư tưởng khoa học. Bng phép bin chng duy

vt, nghiên cu ch ngha tư bản, C.Mác v Ph.Ăngghen đ sáng lp ch ngha duy vt

lịch s - phát kiến v đại th nhất ca C.Mác v Ph.Ăngghen l s khẳng định v mặt

triết học s sp đ ca ch ngha tư bản và s thng lợi ca ch ngha x hi đu tất

yếu như nhau.

b) Học thuyết v giá trị thặng dư

Từ vic phát hin ra ch ngha duy vt lịch s, C.Mác v Ph.Ăngghen đi sâu

nghiên cu nn sản xuất công nghip và nn kinh tế tư bản ch ngha đ sáng tạo ra b

“Tư bản”, m giá trị to ln nhất ca n l “Học thuyết v giá trị thặng dư - phát kiến v

đại th hai ca C.Mác v Ph.Ăngghhen l s khẳng định v phương din kinh tế s dit

vong không tránh khi ca ch ngha tư bản và s ra đi tất yếu ca ch ngha x hi.

c) Học thuyết v s mnh lịch s toàn thế gii ca giai cấp công nhân

Trên cơ sở hai phát kiến v đại là ch ngha duy vt lịch s và học thuyết v giá

trị thặng dư, C.Mác v Ph.Ăngghen đ c phát kiến v đại th ba, s mnh lịch s toàn

thế gii ca giai cấp công nhân, giai cấp có s mnh th tiêu ch ngha tư bản, xây

dng thành công ch ngha x hi và ch ngha cng sản. Vi phát kiến th ba, những

hạn chế có tính lịch s ca ch ngha x hi không tưởng- phê phán đ được khc

phc mt cách trit đ; đng thi đ lun chng và khẳng định v phương din chính

trị- xã hi s dit vong không tránh khi ca ch ngha tư bản và s thng lợi tất yếu

ca ch ngha xã hi.

1.2.3. Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản đánh dấu sự ra đời của chủ nghĩa xã hội khoa học

Được s uỷ nhim ca những ngưi cng sản và công nhân quc tế, tháng 2

năm 1848, tác phẩm “Tuyên ngôn ca Đảng Cng sản” do C.Mác v Ph.Ăngghen soạn

thảo được công b trưc toàn thế gii.

Tuyên ngôn ca Đảng Cng sản là tác phẩm kinh đin ch yếu ca ch ngha x

hi khoa học. S ra đi ca tác phẩm v đại ny đánh dấu s hình thành v cơ bản lý

lun ca ch ngha Mác bao gm ba b phn hợp thành: Triết học, Kinh tế chính trị

học và Ch ngha x hi khoa học.

Tuyên ngôn ca Đảng Cng sản còn l cương lnh chnh trị, là kim ch nam

hnh đng ca toàn b phong trào cng sản và công nhân quc tế.

Tuyên ngôn ca Đảng Cng sản là ngọn c dn dt giai cấp công nhân và nhân

dân lao đng toàn thế gii trong cuc đấu tranh chng ch ngha tư bản, giải phóng

loi ngưi vnh viễn thoát khi mọi áp bc, bóc lt giai cấp, bảo đảm cho loi ngưi

được thc s sng trong hòa bình, t do và hạnh phúc.

Chính Tuyên ngôn ca Đảng Cng sản đ nêu v phân tch mt cách có h

thng lịch s và lô gic hoàn chnh v những vấn đ cơ bản nhất, đầy đ, xúc tích và

chặt chẽ nhất thâu tóm hầu như ton b những lun đim ca ch ngha x hi khoa

học; tiêu biu và ni bt là những lun đim:

- Cuc đấu tranh ca giai cấp trong lịch s loi ngưi đ phát trin đến mt giai

đoạn mà giai cấp công nhân không th t giải phóng mình nếu không đng thi giải

phng vnh viễn xã hi ra khi tình trạng phân chia giai cấp, áp bc, bóc lt v đấu

tranh giai cấp. Song, giai cấp vô sản không th hoàn thành s mnh lịch s nếu không

t chc ra chnh đảng ca giai cấp, Đảng được hình thành và phát trin xuất phát từ s

mnh lịch s ca giai cấp công nhân.

- Lôgic phát trin tất yếu ca xã hi tư sản v cũng l ca thi đại tư bản ch

ngha đ l s sp đ ca ch ngha tư bản và s thng lợi ca ch ngha x hi là tất

yếu như nhau.

- Giai cấp công nhân, do c địa vị kinh tế - xã hi đại din cho lc lượng sản

xuất tiên tiến, có s mnh lịch s th tiêu ch ngha tư bản, đng thi là lc lượng tiên

phong trong quá trình xây dng ch ngha x hi, ch ngha cng sản.

- Những ngưi cng sản trong cuc đấu tranh chng ch ngha tư bản, cần thiết

phải thiết lp s liên minh vi các lc lượng dân ch đ đánh đ chế đ phong kiến

chuyên chế, đng thi không quên đấu tranh cho mc tiêu cui cùng là ch ngha cng

sản. Những ngưi cng sản phải tiến hành cách mạng không ngừng nhưng phải có

chiến lược, sách lược khôn khéo và kiên quyết.

2. Các giai đoạn phát triển cơ bản của Chủ nghĩa xã hi khoa học

2.1. C.Mác và Ph.Ăngghen phát triển chủ nghĩa xã hội khoa học

2.1.1. Thời kỳ từ 1848 đến Công xã Pari (1871)

Đây l thi kỳ ca những s kin ca cách mạng dân ch tư sản ở các nưc Tây

Âu (1848-1852): Quc tế I thành lp (1864); tp I b Tư bản ca C.Mác được xuất bản

(1867). V s ra đi ca b Tư bản, V.I.Lênin đ khẳng định: “từ khi b “Tư bản” ra

đi… quan nim duy vt lịch s không còn là mt giả thuyết nữa, mà là mt nguyên lý

đ được chng minh mt cách khoa học; và chừng no chng ta chưa tm ra mt cách

no khác đ giải thích mt cách khoa học s vn hành và phát trin ca mt hình thái

xã hi no đ - ca chính mt hình thái xã hi, ch không phải ca sinh hoạt ca mt

nưc hay mt dân tc, hoặc thm chí ca mt giai cấp nữa v.v.., thì chừng đ quan

nim duy vt lịch s vn c l đng ngha vi khoa học xã hi”

. B “Tư bản” l tác

phẩm ch yếu v cơ bản trình bày ch ngha x hi khoa học”

Trên cơ sở tng kết kinh nghim cuc cách mạng (1848-1852) ca giai cấp

công nhân, C.Mác v Ph.Ăngghen tiếp tc phát trin thêm nhiu ni dung ca ch

ngha x hi khoa học: Tư tưởng v đp tan b máy nh nưc tư sản, thiết lp chuyên

chính vô sản; b sung tư tưởng v cách mạng không ngừng bng s kết hợp giữa đấu

tranh ca giai cấp vô sản vi phong tro đấu tranh ca giai cấp nông dân; tư tưởng v

xây dng khi liên minh giữa giai cấp công nhân và giai cấp nông dân v xem đ l

điu kin tiên quyết bảo đảm cho cuc cách mạng phát trin không ngừng đ đi ti

mc tiêu cui cùng.

2.1.2. Thời kỳ sau Công x Pari đến 1895

Trên cơ sở tng kết kinh nghim Công x Pari, C.Mác v Ph.Ănghen phát trin

toàn din ch ngha x hi khoa: B sung và phát trin tư tưởng đp tan b máy nhà

nưc quan liêu, không đp tan toàn b b máy nh nưc tư sản ni chung. Đng thi

cũng thừa nhn Công xã Pari là mt hnh thái nh nưc ca giai cấp công nhân, rt

cuc, đ tm ra.

C. Mác v Ph.Ăngghen đ lun chng s ra đi, phát trin ca ch ngha x hi

khoa học.Trong tác phẩm “Chng Đuyrinh” (1878), Ph.Ăngghen đ lun chng s

phát trin ca ch ngha x hi từ không tưởng đến khoa học v đánh giá công lao ca

các nhà xã hi ch ngha không tưởng Anh, Pháp. Sau này,V.I.Lênin, trong tác phẩm

“Lm g?” (1902) đ nhn xt: “ch ngha x hi lý lun Đc không bao gi quên rng

nó da vào Xanhximông, Phuriê và Ô-oen. Mặc dù các học thuyết ca ba nh tư tưởng

này có tính chất ảo tưởng, nhưng họ vn thuc vo hng ngũ những bc trí tu v đại

nhất. Họ đ tiên đoán được mt cách thiên tài rất nhiu chân lý mà ngày nay chúng ta

đang chng minh s đng đn ca chúng mt cách khoa học”

C. Mác v Ph.Ăngghen đ nêu ra nhim v nghiên cu ca ch ngha x hi

khoa học: “Nghiên cu những điu kin lịch s v do đ, nghiên cu chính ngay bản

chất ca s biến đi ấy và bng cách ấy làm cho giai cấp hin nay đang bị áp bc và

có s mnh hoàn thành s nghip ấy hiu rõ được những điu kin và bản chất ca

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb. Tiến b, M. 1974, t.1, tr.166

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb.Tiến b, M.1975, T.6, tr.33

s nghip ca chính họ - đ l nhim v ca ch ngha x hi khoa học, s th hin

v lý lun ca phong trào vô sản”

C.Mác v Ph.Ăngghen yêu cầu phải tiếp tc b sung và phát trin ch ngha

xã hi khoa học phù hợp vi điu kin lịch s mi.

Mặc dù, vi những cng hiến tuyt vi cả v lý lun và thc tiễn, song cả

C.Mác v Ph.Ăngghen không bao gi t cho học thuyết ca mình là mt h thng

giáo điu, “nhất thành bất biến”, trái lại, nhiu lần hai ông đ ch rõ đ ch là những

“gợi ” cho mọi suy ngh v hnh đng. Trong Li ni đầu viết cho tác phẩm Đấu

tranh giai cấp ở Pháp từ 1848 đến 1850 ca C.Mác, Ph.Ăngghen đ thẳng thn thừa

nhn sai lầm v d báo khả năng n ra ca những cuc cách mạng vô sản ở châu Âu,

vì lẽ “Lịch s đ ch rõ rng trạng thái phát trin kinh tế trên lc địa lúc bấy gi còn

rất lâu mi chín mui đ xóa b phương thc sản xuất tư bản ch ngha”

. Đây cũng

chnh l “gợi ” đ V.I.Lênin v các nh tư tưởng lý lun ca giai cấp công nhân sau

này tiếp tc b sung và phát trin phù hợp vi điu kin lịch s mi.

Đánh giá v ch ngha Mác, V.I.Lênin ch rõ: “Học thuyết ca Mác là học

thuyết vạn năng v n là mt học thuyết chnh xác”

2.2. V.I.Lênin vận dụng và phát triển chủ nghĩa xã hội khoa học trong điều kiện mới

V.I.Lênin (1870-1924) l ngưi đ kế tc xuất sc s nghip cách mạng và

khoa học ca C.Mác v Ph.Ăngghen; tiếp tc bảo v, vn dng và phát trin sáng tạo

và hin thc hóa mt cách sinh đng lý lun ch ngha x hi khoa học trong thi đại

mi, “Thi đại tan rã ch ngha tư bản, s sp đ trong ni b ch ngha tư bản, thi

đại cách mạng cng sản ca giai cấp vô sản”

; trong điu kin ch ngha Mác đ ginh

ưu thế trong phong trào công nhân quc tế và trong thi đại Quá đ từ ch ngha tư

bản lên ch ngha x hi.

Nếu như công lao ca C.Mác v Ph.Ăngghen l phát trin ch ngha x hi từ

không tưởng thành khoa học thì công lao ca V.I.Lênin l đ biến ch ngha x hi từ

khoa học từ lý lun thành hin thc, được đánh dấu bng s ra đi ca Nh nưc xã

hi ch ngha đầu tiên trên thế gii - Nh nưc Xô viết, năm 1917.

Những đng gp to ln ca V.I.Lênin trong s vn dng sáng tạo và phát

trin ch ngha x hi khoa học có th khái quát qua hai thi kỳ cơ bản:

2.2.1. Thời kỳ trước Cách mng Tháng Mười Nga

Trên cơ sở phân tích và tng kết mt cách nghiêm túc các s kin lịch s diễn

C. Mác v Ph.Ăngghen, Ton tp, Nxb. CTQG, Hà Ni 1995, t.20 tr. 393

C.Mác v Ph.Ăngghen, Ton tp, Nxb.CTQG, Hà Ni, 1995, t.22, tr.761

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb. Tiến b, M. 1978, t. 23, tr. 50

Vin Mác - Lênin, V. I. Lênin và Quc tế Cng sản, Nxb. Sách chnh trị, Mát-xcơ-va, 1970, Tiếng

Nga, tr. 130

ra trong đi sng kinh tế - xã hi ca thi kỳ trưc cách mạng tháng Mưi, V.I.Lênin

đ bảo v, vn dng và phát triẻn sáng tạo các nguyên l cơ bản ca ch ngha x hi

khoa học trên mt s khía cạnh sau:

- Đấu tranh chng các tro lưu phi mác xt (ch ngha dân ty t do, phái kinh

tế, phái mác xít hợp pháp) nhm bảo v ch ngha Mác, mở đưng cho ch ngha Mác

thâm nhp mạnh mẽ vào Nga;

- Kế thừa những di sản lý lun ca C.Mác v Ph.Ăngghen v chnh đảng,

V.I.Lênin đ xây dng lý lun v đảng cách mạng kiu mi ca giai cấp công nhân, v

các nguyên tc t chc, cương lnh, sách lược trong ni dung hoạt đng ca đảng;

- Kế thừa, phát trin tư tưởng cách mạng không ngừng ca C.Mác và

Ph.Ăngghen, V.I.Lênin đ hon chnh lý lun v cách mạng xã hi ch ngha v

chuyên chính vô sản, cách mạng dân ch tư sản kiu mi và các điu kin tất yếu cho

s chuyn biến sang cách mạng xã hi ch ngha; những vấn đ mang tính quy lut

ca cách mạng xã hi ch ngha; vấn đ dân tc v cương lnh dân tc, đon kết và

liên minh ca giai cấp công nhân vi nông dân và các tầng lp lao đng khác; những

vấn đ v quan h quc tế và ch ngha quc tế vô sản, quan h cách mạng xã hi ch

ngha vi phong trào giải phóng dân tc…

- Phát trin quan đim ca C.Mác và Ph.Angghen v khả năng thng lợi ca

cách mạng xã hi ch ngha, trên cơ sở những nghiên cu, phân tích v ch ngha đế

quc, V.I. Lênin phát hin ra quy lut phát trin không đu v kinh tế và chính trị ca

ch ngha tư bản trong thi kỳ ch ngha đế quc và đi đến kết lun: cách mng vô sản

có th n ra và thắng lợi ở một số nước, thậm chí ở một nước riêng lẻ, nơi chủ nghĩa

tư bản chưa phải là phát trin nhất, nhưng là khâu yếu nhất trong sợi dây chuyền tư

bản chủ nghĩa..

- V.I.Lênin đ dnh nhiu tâm huyết lun giải v chuyên chính vô sản, xác định

bản chất dân ch ca chế đ chuyên chính vô sản; phân tích mi quan h giữa chc

năng thng trị và chc năng x hi ca chuyên chính vô sản. Chnh V.I.Lênin l ngưi

đầu tiên ni đến phạm trù h thng chuyên chính vô sản, bao gm h thng ca Đảng

Bônsêvic lnh đạo, Nh nưc Xô viết quản lý và t chc công đon.

- Gn hoạt đng lý lun vi thc tiễn cách mạng, V.I.Lênin trc tiếp lnh đạo

Đảng ca giai cấp công nhân Nga tp hợp lc lượng đấu tranh chng chế đ chuyên

chế Nga hoàng, tiến ti giành chính quyn v tay giai cấp công nhân và nhân dân lao

đng Nga.

2.2.2. Thời kỳ sau Cách mng Tháng Mười Nga

Ngay sau khi cách mạng thng lợi, V.I.Lênin đ viết nhiu tác phẩm quan trọng

bn v những nguyên l ca ch ngha x hi khoa học trong thi kỳ mi, tiêu biu l

những lun đim:

- Chuyên chính vô sản, theo V.I.Lênin, là mt hình thc nh nưc mi - nhà

nưc dân ch, dân ch đi vi những ngưi vô sản và nói chung những ngưi không

có ca v chuyên chnh đi vi giai câp tư sản. Cơ sở và nguyên tc cao nhất ca

chuyên chính vô sản là s liên minh ca giai cấp công nhân vi giai cấp nông dân và

toàn th nhân dân lao đng cũng như các tầng lp lao đng khác dưi s lnh đạo ca

giai cấp công nhân đ thc hin nhim v cơ bản ca chuyên chính vô sản là th tiêu

mọi chế đ ngưi bóc lt ngưi, là xây dng ch ngha x hi.

- Về thời kỳ quá độ chính trị từ chủ nghĩa tư bản chủ nghĩa lên chủ nghĩa cộng

sản. Phê phán các quan đim ca kẻ thù xuyên tạc v bản chất ca chuyên chính vô

sản chung quy ch là bạo lc, V.I.Lênin đ ch rõ: chuyên chính vô sản... không phải

ch là bạo lc đi vi bọn bóc lt v cũng không phải ch yếu là bạo lc... là vic giai

cấp công nhân đưa ra được và thc hin được kiu t chc lao đng xã hi cao hơn so

vi ch ngha tư bản, đấy là ngun sc mạnh, l điu đảm bảo cho thng lợi hoàn toàn

và tất nhiên ca ch ngha cng sản. V.I.Lênin đ nêu rõ: chuyên chnh vô sản là mt

cuc đấu tranh kiên tr, đ máu v không đ máu, bạo lc và hòa bình, bng quân s

và bng kinh tế, bng giáo dc và bng hành chính, chng những thế lc và những tp

tc ca xã hi cũ.

- Về chế độ dân chủ,V.I.Lênin khẳng định: ch có dân ch tư sản hoặc dân ch

xã hi ch ngha, không c dân ch thuần tuý hay dân ch nói chung. S khác nhau

căn bản giữa hai chế đ dân ch này là chế đ dân ch vô sản so vi bất c chế đ dân

ch tư sản no, cũng dân ch hơn gấp triu lần; chính quyn Xô viết so vi nưc cng

hòa tư sản dân ch nhất th cũng dân ch hơn gấp triu lần.

- Về cải cách hành chính bộ máy nhà nước sau khi đ bưc vào thi kỳ xây

dng xã hi mi, V.I.Lênin cho rng, trưc hết, phải có mt đi ngũ những ngưi cng

sản cách mạng đ được tôi luyn và tiếp sau là phải có b máy nh nưc phải tinh,

gọn, không hành chính, quan liêu.

Về cương lĩnh xây dựng chủ nghĩa x hội ở nưc Nga, V.I.Lênin đ nhiu lần

d thảo xây dựng chủ nghĩa x hội ở nưc Nga và nêu ra nhiu lun đim khoa học

đc đáo: Cần có những bưc quá đ nh trong thi kỳ quá đ nói chung lên ch ngha

xã hi; giữ vững chính quyn Xô viết thc hin đin khí hóa toàn quc; xã hi hóa

những tư liu sản xuất cơ bản theo hưng xã hi ch ngha; xây dng nn công

nghip hin đại; đin khí hóa nn kinh tế quc dân; cải tạo kinh tế tiu nông theo

những nguyên tc xã hi ch ngha; thc hin cách mạng văn ha… Bên cạnh đ l

vic s dng rng rãi hình thc ch ngha tư bản nh nưc đ dần dần cải tiến chế đ

s hữu ca các nh tư bản hạng trung và hạng nh thành sở hữu công cng. Cải tạo

nông nghip bng con đưng hợp tác xã theo nguyên tc xã hi ch ngha; xây dng

nn công nghip hin đại v đin kh ha l cơ sở vt chất - kỹ thut ca ch ngha

xã hi; học ch ngha tư bản v kỹ thut, kinh nghim quản lý kinh tế, trnh đ giáo

dc; s dng các chuyên gia tư sản; cần phải phát trin thương nghip xã hi ch

ngha. Đặc bit, V.I.Lênin nhấn mạnh, trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi, cần

thiết phải phát trin kinh tế hàng hoá nhiu thành phần.

V.I.Lênin đặc bit coi trọng vấn đ dân tc trong hoàn cảnh đất nưc có rất

nhiu sc tc. Ba nguyên tc cơ bản trong Cương lnh dân tc: Quyn bình đẳng dân

tc; quyn dân tc t quyết v tnh đon kết ca giai cấp vô sản thuc tất cả các dân

tc. Giai cấp vô sản toàn thế gii và các dân tc bị áp bc đon kết lại…

Cùng vi những cng hiến hết sc to ln v lý lun và ch đạo thc tiễn cách

mạng, V.I.Lênin còn nêu mt tấm gương sáng v lòng trung thành vô hạn vi lợi ích

ca giai cấp công nhân, vi l tưởng cng sản do C.Mác, Ph.Ăngghen phát hin và

khởi xưng. Những điu đ đ lm cho V.I.Lênin trở thành mt thiên tài khoa học,

mt lãnh t kit xuất ca giai cấp công nhân v nhân dân lao đng toàn thế gii.

2.3. Sự vận dụng và phát triển sáng tạo của chủ nghĩa xã hội khoa học từ sau khi

V.I.Lênin qua đời đến nay

Sau khi V.I.Lênin qua đi, đi sng chính trị thế gii chng kiến nhiu thay

đi. Chiến tranh thế gii lần th hai do các thế lc đế quc phản đng cc đoan gây ra

từ 1939-1945 đ lại hu quả cc kỳ khng khiếp cho nhân loại.

Trong phe đng minh chng phát xít, Liên xô góp phần quyết định chấm dt

chiến tranh, cu nhân loại khi thảm họa ca ch ngha phát xt v tạo điu kin hình

thành h thng xã hi ch ngha thế gii, tạo lợi thế so sánh cho lc lượng hòa bnh, đc

lp dân tc, dân ch và ch ngha x hi.

J.Xtalin kế tc l ngưi lnh đạo cao nhất ca Đảng Cng sản (b) Nga v sau đ

l Đảng Cng sản Liên Xô, đng thi l ngưi ảnh hưởng ln nhất đi vi Quc tế III

cho đến năm 1943, khi G. Đi-mi-trp là ch tịch Quc tế III. Từ năm 1924 đến năm

1953, có th gọi l “Thi đoạn Xtalin” trc tiếp vn dng và phát trin ch ngha x

hi khoa học. Chnh Xtalin v Đảng Cng sản Liên Xô đ gn lý lun và tên tui ca

C.Mác vi V.I.Lênin thnh “Ch ngha Mác - Lênin”. Trên thc tiễn, trong mấy thp

kỷ bưc đầu xây dng ch ngha x hi, vi những thành quả to ln và nhanh chóng

v nhiu mặt đ Liên Xô trở thành mt cưng quc xã hi ch ngha đầu tiên và duy

nhất trên toàn cầu, buc thế gii phải thừa nhn và n trọng.

Có th nêu mt cách khái quát những ni dung cơ bản phản ánh s vn dng,

phát trin sáng tạo ch ngha x hi khoa học trong thi kỳ sau Lênin:

- Hi nghị đại biu các Đảng Cng sản và công nhân quc tế họp tại Matxcơva

tháng 11-1957 đ tng kết và thông qua 9 qui lut chung ca công cuc cải tạo xã hi

ch ngha v xây dng ch ngha x hi. Mặc dù, v sau do s phát trin ca tình hình

thế gii, những nhn thc đ đ bị lịch s vượt qua, song đây cũng l s phát trin và

b sung nhiu ni dung quan trọng cho ch ngha x hi khoa học.

- Hi nghị đại biu ca 81 Đảng Cng sản và công nhân quc tế cũng họp ở

Matxcơva vo tháng giêng năm 1960 đ phân tch tnh hnh quc tế và những vấn đ

cơ bản ca thế gii, đưa ra khái nim v “thi đại hin nay”; xác định nhim v hàng

đầu ca các Đảng Cng sản và công nhân là bảo v và cng c hòa bnh ngăn chặn

bọn đế quc hiếu chiến phát đng chiến tranh thế gii mi; tăng cưng đon kết phong

trào cng sản đấu tranh cho hòa bình, dân ch và ch ngha x hi. Hi nghị Matcơva

thông qua văn kin: “Những nhim v đấu tranh chng ch ngha đế quc trong giai

đoạn hin tại và s thng nhất hnh đng ca các Đảng Cng sản, công nhân và tất cả

các lc lương chng đế quc”. Hi nghị đ khẳng định: “H thng xã hi ch ngha

thế gii, các lc lượng đấu tranh chng ch ngha đế quc nhm cải tạo xã hi theo

ch ngha x hi, đang quyết định ni dung ch yếu, phương hưng ch yếu ca

những đặc đim ch yếu ca s phát trin lịch s ca xã hi loi ngưi trong thi đại

ngy nay”

- Sau Hi nghị Matxcơva năm 1960, hoạt đng lí lun và thc tiễn ca các

Đảng Cng sản v công nhân được tăng cưng hơn trưc. Tuy nhiên, trong phong trào

cng sản quc tế, trên những vấn đ cơ bản ca cách mạng thế gii vn tn tại những

bất đng và vn tiếp tc diễn ra cuc đấu tranh gay gt giữa những ngưi theo ch ngha

Mác - Lênin vi những ngưi theo ch ngha xt lại và ch ngha giáo điu bit phái.

- Đến những năm cui ca thp niên 80 đầu thp niên 90 ca thế kỷ XX, do

nhiu tác đng tiêu cc, phc tạp từ bên trong và bên ngoài, mô hình ca chế đ xã hi

ch ngha ca Liên xô v Đông Âu sp đ, h thng xã hi ch ngha tan rã, ch ngha

xã hi đng trưc mt th thách đòi hi phải vượt qua.

Trên phạm vi quc tế, đ diễn ra nhiu chiến dịch tấn công ca các thế thc thù

địch, rng ch ngha x hi đ cáo chung… Song từ bản chất khoa học, sáng tạo, cách

mạng v nhân văn, ch ngha x hi mang sc sng ca qui lut tiến hóa ca lịch s đ

và sẽ tiếp tc c bưc phát trin mi.

Trên thế gii, sau sp đ ca chế đ xã hi ch ngha ở Liên xô v Đông Âu,

ch còn mt s nưc xã hi ch ngha hoặc nưc c xu hưng tiếp tc theo ch ngha

xã hi, do vn có mt Đảng Cng sản lnh đạo. Những Đảng Cng sản kiên trì h tư

tưởng Mác - Lênin, ch ngha x hi khoa học, từng bưc giữ n định đ cải cách, đi

mi và phát trin.

Trung Quc tiến hành cải cách, mở từ năm 1978 đ thu được những thành tu

đáng ghi nhn, cả v lý lun và thc tiễn. Đảng Cng sản Trung Quc, từ ngày thành

lp (1 tháng 7 năm 1921) đến nay đ trải qua 3 thi kỳ ln: Cách mạng, xây dng và

cải cách, mở ca. Đại hi lần th XVI ca Đảng Cng sản Trung Quc năm 2002 đ

khái quát v quá trnh lnh đạo ca Đảng như sau: “Đảng chúng ta trải qua thi kỳ

Xem http://dangcongsan.vn/tu-lieu-van-kien/cac-ban-dang-trung-uong/books

cách mạng, xây dng và cải cách; đ từ mt Đảng lnh đạo nhân dân phấn đấu giành

chính quyn trong cả nưc trở thnh Đảng lnh đạo nhân dân nm chính quyn trong

cả nưc và cầm quyn lâu di; đ từ mt Đảng lnh đạo xây dng đất nưc trong điu

kin chịu s bao vây từ bên ngoài và thc hin kinh tế kế hoạch, trở thnh Đảng lãnh

đạo xây dng đất nưc trong điu kin cải cách mở ca (bt đầu từ Hi nghị Trung

ương 3 kha XI cui năm 1978) và phát trin kinh tế thị trưng xã hi ch ngha”. Đảng

Cng sản Trung Quc trong cải cách, mở ca “xây dng ch ngha x hi mang đặc sc

Trung Quc” kiên tr phương châm: “cầm quyn khoa học, cầm quyn dân ch, cầm

quyn theo pháp lut; “tất cả v nhân dân”; “tất cả da vo nhân dân” v thc hin 5

nguyên tc, 5 kiên trì

Đại hi XIX (2017) vi ch đ: “Quyết thng xây dng toàn din xã hi khá giả,

giành thng lợi v đại ch ngha x hi đặc sc Trung Quc thi đại mi”, đ khẳng

định: Xây dng Trung Quc trở thnh cưng quc hin đại ha x hi ch ngha giàu

mạnh, dân ch, văn minh, hi hòa, tươi đẹp vo năm 2050; “Nhân dân Trung Quc sẽ

được hưởng s hạnh phc v thịnh vượng cao hơn, v dân tc Trung Quc sẽ c chỗ

đng cao hơn, vững hơn trên trưng quc tế”

Thc ra công cuc cải cách mở ca ở Trung Quc cũng còn nhiu vấn đ cần

trao đi, bn ci. Song, qua 40 năm thc hin, Trung Quc đ trở thnh nưc th hai

trên thế gii v kinh tế và nhiu vấn đ, nhất là v lý lun “Mt quc gia, hai chế đ”

cũng l vấn đ cần tiếp tc nghiên cu.

Ở Vit Nam, công cuc đi mi do Đảng Cng sản Vit Nam khởi xưng và

lnh đạo từ Đại hi lần th VI (1986) đ thu được những thành tu to ln c  ngha

lịch s. Trên tinh thần “nhn thẳng vào s tht, đánh giá đng s tht, nói rõ s tht”

Đảng Cng sản Vit Nam không ch thành công trong s nghip xây dng và bảo v t

quc mà còn có những đng góp to ln vào kho tàng lý lun ca ch ngha Mác - Lênin:

- Đc lp dân tc gn lin vi ch ngha x hi là quy lut ca cách mạng Vit

Nam, trong điu kin thi đại ngày nay;

- Kết hợp chặt chẽ ngay từ đầu đi mi kinh tế vi đi mi chính trị, lấy đi

5 kiên trì: 1) Kiên trì coi phát trin là nhim v quan trọng s mt chấn hưng đất nưc ca đảng cầm

quyn, không ngừng nâng cao năng lc điu hành kinh tế thị trưng xã hi ch ngha; 2) kiên tr s

thng nhất hữu cơ giữa s lnh đạo ca Đảng, nhân dân làm ch da vào pháp lut đ quản l đất nưc,

không ngừng nâng cao năng lc phát trin nn chính trị dân ch XHCN; 3) kiên tr địa vị ch đạo ca ch

ngha Mác trong lnh vc hình thái ý thc, không ngừng nâng cao năng lc xây dng nn văn hoá tiên

tiến xã hi ch ngha; 4) kiên tr phát huy rng rãi nhất, đầy đ nhất mọi nhân t tích cc, không ngừng

nâng cao năng lc điu hoà xã hị; 5) kiên trì chính sách ngoại giao ho bnh đc lp t ch, không

ngừng nâng cao năng lc ng phó vi tình hình quc tế và x lý các công vic quc tế.

Đại hi XIX Đảng Cng sản Trung Quc vi ch đ “Quyết thng xây dng toàn din xã hi khả giả,

giành thng lợi v đại CNXH đặc sc Trung Quc thi đại mi” đ xác định 8 điu lm rõ v 14 điu

kiên tr l đng gp mi đi vi lý lun v CNXH đặc sc Trung Quc.

mi kinh tế lm trung tâm, đng thi đi mi từng bưc v chính trị, đảm bảo giữ

vững s n định chính trị, tạo điu kin v môi trưng thun lợi đ đi mi và phát

trin kinh tế, xã hi; thc hin gn phát trin kinh tế là nhim v trung tâm và xây

dng Đảng là khâu then cht vi phát trin văn ha l nn tảng tinh thần ca xã hi,

tạo ra ba tr ct cho s phát trin nhanh và bn vững ở nưc ta;

- Xây dng và phát trin nn kinh tế thị trưng định hưng xã hi ch ngha,

tăng cưng vai trò kiến tạo, quản lý ca Nh nưc. Giải quyết đng đn mi quan h

giữa tăng trưởng, phát trin kinh tế vi bảo đảm tiến b và công bng xã hi. Xây

dng phát trin kinh tế phải đi đôi vi giữ gìn, phát huy bản sc văn ha dân tc và

bảo v môi trưng sinh thái;

- Phát huy dân ch, xây dng Nh nưc pháp quyn Vit Nam xã hi ch ngha,

đi mi và hoàn thin h thng chính trị, từng bưc xây dng và hoàn thin nn dân

ch xã hi ch ngha bảo đảm toàn b quyn lc thuc v nhân dân;

- Mở rng và phát huy khi đại đon kết toàn dân tc, phát huy sc mạnh ca

mọi giai cấp và tầng lp nhân dân, mọi thành phần dân tc và tôn giáo, mọi công dân

Vit Nam ở trong nưc hay ở nưc ngoài, tạo nên s thng nhất v đng thun xã hi

tạo đng lc cho công cuc đi mi, xây dng và bảo v t quc;

- Mở rng quan h đi ngoại, thc hin hi nhp quc tế; tranh th ti đa s

đng tình, ng h v gip đ ca nhân dân thế gii, khai thác mọi khả năng c th hợp

tác nhm mc tiêu xây dng và phát trin đất nưc theo định hưng xã hi ch ngha,

kết hợp sc mạnh dân tc vi sc mạnh thi đại;

- Giữ vững v tăng cưng vai trò lnh đạo ca Đảng Cng sản Vit Nam - nhân

t quan trọng hng đầu bảo đảm thng lợi ca s nghip đi mi, hi nhp và phát

trin đất nưc.

Từ thc tiễn 30 năm đi mi, Đảng Cng sản Vit Nam đ rt ra mt s bài học

ln, góp phần phát trin ch ngha x hi khoa học trong thi kỳ mi:

Một là, trong quá trnh đi mi phải ch đng, không ngừng sáng tạo trên cơ sở

kiên định mc tiêu đc lp dân tc và ch ngha x hi, vn dng sáng tạo và phát trin

ch ngha Mác - Lênin, tư tưởng H Chí Minh, kế thừa và phát huy truyn thng dân tc,

tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại, vn dng kinh nghim quc tế phù hợp vi Vit Nam.

Hai là, đi mi phải luôn luôn quán trit quan đim “dân là gc”, v lợi ích ca

nhân dân, da vào nhân dân, phát huy vai trò làm ch, tinh thần trách nhim, sc sáng

tạo và mọi ngun lc ca nhân dân; phát huy sc mạnh đon kết toàn dân tc.

Ba là, đi mi phải toàn din, đng b, c bưc đi ph hợp; tôn trọng quy lut

khách quan, xuất phát từ thc tiễn, bám sát thc tiễn, coi trọng tng kết thc tiễn, nghiên

cu lý lun, tp trung giải quyết kịp thi, hiu quả những vấn đ do thc tiễn đặt ra.

Bốn là, phải đặt lợi ích quc gia - dân tc lên trên hết; kiên định đc lp, t ch,

đng thi ch đng và tích cc hi nhp quc tế trên cơ sở bnh đẳng, cùng có lợi; kết

hợp phát huy sc mạnh dân tc vi sc mạnh thi đại đ xây dng và bảo v vững

chc T quc Vit Nam xã hi ch ngha.

Năm là, phải thưng xuyên t đi mi, t chnh đn, nâng cao năng lc lãnh

đạo và sc chiến đấu ca Đảng; xây dng đi ngũ cán b, nhất l đi ngũ cán b cấp

chiến lược, đ năng lc và phẩm chất, ngang tầm nhim v; nâng cao hiu lc, hiu

quả hoạt đng ca Nh nưc, Mặt trn T quc, các t chc chính trị - xã hi và ca cả

h thng chính trị; tăng cưng mi quan h mt thiết vi nhân dân.

Ngoài những cng hiến v lý lun do Đảng Cng sản Trung Quc v Đảng

Cng sản Vit Nam tng kết, phát trin trong công cuc cải cách, mở ca, đi mi và

hi nhp, những đng gp ca Đảng Cng sản Cu Ba, Đảng Nhân dân cách mạng Lào

và ca phong trào cng sản và công nhân quc tế cũng c giá trị tạo nên sư b sung,

phát trin đáng k vào kho tàng lý lun ca ch ngha Mác- Lênin trong thi đại mi.

3. Đối tượng, phương pháp và ý nghĩa của việc nghiên cứu Chủ nghĩa xã hội khoa học

3.1. Đối tượng nghiên cứu của Chủ nghĩa xã hội khoa học

Mọi khoa học, như Ph.Ăngghen khẳng định, đu c đi tượng nghiên cu riêng

là những quy lut, tính quy lut thuc khách th nghiên cu ca n. Điu đ cũng hon

ton đng vi Ch ngha x hi khoa học, khoa học lấy lnh vc chính trị - xã hi ca

đi sng xã hi làm khách th nghiên cu.

Cùng mt khách th, có th có nhiu khoa học nghiên cu. Lnh vc chính trị -

xã hi là khách th nghiên cu ca nhiu khoa học xã hi khác nhau. S phân bit Ch

ngha x hi khoa học vi các khoa học chính trị- xã hi trưc hết là ở đi tượng

nghiên cu.

Vi tư cách l mt trong ba b phn hợp thành ch ngha Mác - Lênin, Ch

ngha x hi khoa học, học thuyết chính trị - xã hi, trc tiếp nghiên cu, lun chng

s mnh lịch s ca giai cấp công nhân, những điu kin, những con đưng đ giai cấp

công nhân hoàn thành s mnh lịch s ca mnh. Hơn nữa, da trên nn tảng lý lun

chung và phương pháp lun ca Triết học và Kinh tế chính trị học mácxít, Ch ngha

xã hi khoa học ch ra những lun c chính trị- xã hi rõ ràng, trc tiếp nhất đ chng

minh, khẳng định s thay thế tất yếu ca ch ngha tư bản bng ca ch ngha x hi;

khẳng định s mnh lịch s ca giai cấp công nhân; ch ra những con đưng, các hình

thc và bin pháp đ tiến hành cải tạo xã hi theo định hưng xã hi ch ngha v

cng sản ch ngha. Như vy, Ch ngha x hi khoa học là s tiếp tc mt cách lôgic

triết học và kinh tế chính trị học mácxít, là s biu hin trc tiếp mc đch v hiu lc

chính trị ca ch ngha Mác - Lênin trong thc tiễn. Mt cách khái quát có th xem:

Nếu như triết học, kinh tế chính trị học mácxít lun giải v phương din triết học, kinh

tế học tính tất yếu, những nguyên nhân khách quan, những điu kin đ thay thế ch

ngha tư bản bng ch ngha x hi, thì ch có Ch ngha x hi khoa học là khoa học

đưa ra câu trả li cho câu hi: bng con đưng no đ thc hin bưc chuyn biến đ.

Nói cách khác, Ch ngha x hi là khoa học ch ra con đưng thc hin bưc chuyn

biến từ ch ngha tư bản lên ch ngha x hi bng cuc đấu tranh cách mạng ca giai

cấp công nhân đưi s lnh đạo ca đi tin phong l Đảng Cng sản.

Như vy, Ch ngha x hi khoa học có chc năng giác ng v hưng dn giai

cấp công nhân thc hin s mnh lịch s ca mình trong ba thi kỳ: Đấu tranh lt đ

s thng trị ca giai cấp tư sản, giành chính quyn; thiết lp s thng trị ca giai cấp

công nhân, thc hin s nghip cải tạo và xây dng ch ngha x hi; phát trin ch

ngha x hi tiến lên ch ngha cng sản. Ch ngha x hi khoa học có nhim v cơ

bản là lun chng mt cách khoa học tính tất yếu v mặt lịch s s thay thế ca ch

ngha tư bản bng ch ngha x hi gn lin vi s mnh lịch s thế gii ca giai cấp

công nhân, địa vị, vai trò ca quần chúng do giai cấp công nhân lnh đạo trong cuc

đấu tranh cách mạng thc hin s chuyn biến từ ch ngha tư bản, xây dng ch

ngha x hi và ch ngha cng sản.

Ch ngha x hi khoa học lun giải mt cách khoa học v phương hưng và

những nguyên tc ca chiến lược v sách lược; v con đưng và các hình thc đấu

tranh ca giai cấp công nhân, v vai trò, nguyên tc t chc và hình thc thích hợp h

thng chính trị ca giai cấp công nhân, v những tin đ, điu kin ca công cuc cải

tạo xã hi ch ngha v xây dng ch ngha x hi; v những qui lut, bưc đi, hnh

thc, phương pháp ca vic t chc xã hi theo hưng xã hi ch ngha; v mi quan

h gn bó vi phong trào giải phóng dân tc, phong trào dân ch và phong trào xã hi

ch ngha trong quá trnh cách mạng thế gii

Mt nhim v vô cùng quan trọng ca ch ngha x hi khoa học là phê phán

đấu tranh bác b những tro lưu tư tưởng chng cng, chng ch ngha x hi, bảo v

s trong sáng ca ch ngha Mác - Lênin và những thành quả ca cách mạng xã hi

ch ngha.

Ph.Ăngghen, trong tác phẩm “Ch ngha x hi từ không tưởng đến khoa học”

đ khái quát nhim v ca ch ngha x hi khoa học: “Thc hin s nghip giải

phóng thế gii ấy - đ l s mnh lịch s ca giai cấp công nhân hin đại. Nghiên cu

những điu kin lịch s v do đ, nghiên cu ngay chính bản chất ca s biến đi ấy

và bng cách ấy làm cho giai cấp hin nay đang bị áp bc và có s mnh hoàn thành

s nghip ấy hiu rõ được những điu kin và bản chất s nghip ca chính họ - đ l

nhim v ca ch ngha x hi khoa học, s th hin v mặt lý lun ca phong trào

công nhân”

C.Mác v Ph.Ăngghen, Ton tp, Nxb. CTQG, Hà Ni. 1994, t.17, t. 456

Từ những lun giải trên có th khái quát, đi tượng ca ch ngha x hi khoa

học: là nhng qui luật, tính qui luật chính trị- xã hội của quá trình phát sinh, hình

thành và phát trin của hình thái kinh tế- xã hội cộng sản chủ nghĩa mà giai đon

thấp là chủ nghĩa x hội; nhng nguyên tắc cơ bản, nhng điều kin, nhng con

đường và hình thức, phương pháp đấu tranh cách mng của giai cấp công nhân và

nhân dân lao động nhằm hin thực hóa sự chuyn biến từ chủ nghĩa tư bản lên chủ

nghĩa x hội và chủ nghĩa cộng sản.

3.2. Phương pháp nghiên cứu của Chủ nghĩa xã hội khoa học

Ch ngha x hi khoa học s dng phương pháp lun chung nhất là ch ngha

duy vt bin chng và ch ngha duy vt lịch s ca triết học Mác - Lênin. Ch có da

trên phương pháp lun khoa học đ, ch ngha x hi khoa học mi lun giải đng

đn, khoa học v s mnh lịch s ca giai cấp công nhân, v quá trình phát sinh, hình

thành, phát trin ca hình thái kinh tế - xã hi cng sản ch ngha v các khái nim,

phạm trù, các ni dung khác ca ch ngha x hi khoa học.

Trên cơ sở phương pháp lun chung đ, ch ngha x hi khoa học đặc bit chú

trọng s dng những phương pháp nghiên cu c th và những phương pháp c tnh

liên ngành, tng hợp:

Phương pháp kết hợp lôgíc và lịch s. Đây l phương pháp đặc trưng v đặc

bit quan trọng đi vi ch ngha x hi khoa học. Phải trên cơ sở những tư liu thc

tiễn ca các s tht lịch s m phân tch đ rút ra những nhn định, những khái quát v

lý lun có kết cấu chặt chẽ, khoa học- tc l rt ra được lôgíc ca lịch s, không dừng

lại ở s lit kê s tht lịch s. Các nh kinh đin ca ch ngha Mác - Lênin đ l

những tấm gương mu mc v vic s dng phương pháp ny khi phân tch lịch s

nhân loại, đặc bit là v s phát trin các phương thc sản xuất... đ rt ra được lôgíc

ca quá trình lịch s, căn bản là quy lut mâu thun giữa lc lượng sản xuất và quan

h sản xuất, giữa giai cấp bóc lt và bị bóc lt, quy lut đấu tranh giai cấp dn đến các

cuc cách mạng xã hi v do đ, cui cng đấu tranh giai cấp tất yếu dn đến chuyên

chính vô sản, dn đến ch ngha x hi và ch ngha cng sản. Sau này, chính cái kết

lun lôgíc khoa học đ đ vừa được chng minh vừa là nhân t dn dt tiến hành thng

lợi ca cách mạng xã hi ch ngha tháng Mưi Nga (1917) v sau đ l h thng xã

hi ch ngha thế gii ra đi vi những thành tu không th ph nhn. Tất nhiên, s

sp đ ca chế đ xã hi ch ngha ở Liên Xô v Đông Âu không phải do cái tất yếu

lôgíc ca ch ngha x hi, mà trái lại, do các đảng cng sản ở các nưc đ xa ri,

phản bi cái tất yếu đ được lun giải khoa học trên lp trưng ch ngha Mác - Lênin.

Phương pháp khảo sát và phân tích v mặt chính trị - xã hi da trên các điu

kin kinh tế - xã hi c th l phương pháp c tnh đặc thù ca ch ngha x hi khoa

học. Khi nghiên cu, khảo sát thc tế, thc tiễn mt xã hi c th, đặc bit là trong

điu kin ca thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi, những ngưi nghiên cu, khảo sát...

phải luôn có s nhạy bén v chính trị - xã hi trưc tất cả các hoạt đng và quan h xã

hi, trong nưc và quc tế. Thưng là, trong thi đại còn giai cấp v đấu tranh giai

cấp, còn chính trị thì mọi hoạt đng, mọi quan h xã hi ở các lnh vc, k cả khoa

học công ngh, tri thc và s dng tri thc, các ngun lc, các lợi ch... đu có nhân

t chính trị chi phi mạnh nhất, bởi chính trị không th không đng ở vị trí hng đầu

so vi kinh tế. Không ch  phương pháp khảo sát và phân tích v mặt chính trị - xã

hi, không có nhạy bén chính trị và lp trưng - bản lnh chnh trị vững vàng, khoa

học thì dễ mơ h, lầm ln, sai lch khôn lưng.

Phương pháp so sánh được s dng trong nghiên cu ch ngha x hi khoa học

nhm so sánh và làm sáng t những đim tương đng và khác bit trên phương din

chính trị- xã hi giữa phương thc sản xuất tư bản ch ngha v x hi ch ngha; giữa

các loại hình th chế chính trị và giữa các chê đ dân ch, dân ch tư bản ch ngha v

xã hi ch ngha… phương pháp so sánh còn được thc hin trong vic so sánh các lý

thuyết, mô hình xã hi ch ngha…

Các phương pháp c tnh liên ngnh: Ch ngha x hi khoa học là mt khoa

học chính trị - xã hi thuc khoa học xã hi ni chung, do đ, cần thiết phải s dng

nhiu phương pháp nghiên cu c th ca các khoa học xã hi khác: như phương pháp

phân tích, tng hợp, thng kê, so sánh, điu tra xã hi học, sơ đ hoá, mô hình hoá,

v.v. đ nghiên cu những khía cạnh chính trị - xã hi ca các mặt hoạt đng trong mt

xã hi còn giai cấp, đặc bit là trong ch ngha tư bản và trong ch ngha x hi, trong

đ c thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi.

Ngoài ra, ch ngha x hi khoa học còn gn bó trc tiếp vi phương pháp tng

kết thc tiễn, nhất là thc tiễn v chính trị - xã hi đ từ đ rt ra những vấn đ lý lun

có tính qui lut ca công cuc xây dng ch ngha x hi ở mỗi quc gia cũng như ca

h thng xã hi ch ngha.

3.3. Ý nghĩa của việc nghiên cứu Chủ nghĩa xã hội khoa học

Về mặt lý luận

Nghiên cu, học tp và phát trin ch ngha x hi khoa học,v mặt lý lun, có

 ngha quan trọng trang bị những nhn thc chính trị - xã hi v phương pháp lun

khoa học v quá trình tất yếu lịch s dn đến s hình thành, phát trin hình thái kinh tế

- xã hi cng sản ch ngha, giải phóng xã hi, giải phng con ngưi... Vì thế, các nhà

kinh đin ca ch ngha Mác - Lênin c l khi xác định rng, ch ngha x hi khoa

học l vũ kh l lun ca giai cấp công nhân hin đại v đảng ca n đ thc hin quá

trình giải phóng nhân loại và giải phóng bản thân mình. Mt khi giai cấp công nhân và

nhân lao đng không có nhn thc đng đn v đầy đ v ch ngha x hi thì không

th có nim tin, l tưởng và bản lnh cách mạng vững vàng trong mọi tình hung vại

mọi khúc quanh ca lịch s v cũng không c đ cơ sở khoa học và bản lnh đ vn

dng sáng tạo và phát trin đng đn lý lun v ch ngha x hi v con đưng đi lên

ch ngha x hi ở Vit Nam.

Cũng như triết học và kinh tế chính trị học Mác- Lênin, ch ngha x hi khoa

học không ch giải thích thế gii m căn bản là ở chỗ cải tạo thế gii theo qui lut t

nhiên, phù hợp vi tiến b, văn minh. Nghiên cu, học tp ch ngha x hi khoa học

góp phần định hưng chính trị - xã hi cho hoạt đng thc tiễn ca Đảng Cng sản,

Nh nưc xã hi ch ngha v nhân dân trong cách mạng xã hi ch ngha, trong công

cuc xây dng ch ngha x hi và bảo v t quc xã hi ch ngha.

Nghiên cu, học tp ch ngha x hi khoa học giúp chúng ta c căn c nhn

thc khoa học đ luôn cảnh giác, phân tch đng v đấu tranh chng lại những nhn

thc sai lch, những tuyên truyn chng phá ca ch ngha đế quc và bọn phản đng

đi vi Đảng ta, Nh nưc, chế đ ta; chng ch ngha x hi, đi ngược lại xu thế và

lợi ích ca nhân dân, dân tc và nhân loại tiến b.

Về mặt thực tiễn

Bất kỳ mt lý thuyết khoa học no, đặc bit là các khoa học xã hi, cũng luôn

có khoảng cách nhất định so vi thc tiễn, nhất là những d báo khoa học có tính quy

lut. Nghiên cu, học tp ch ngha x hi khoa học lại càng thấy rõ những khoảng

cách đ, bởi vì ch ngha x hi trên thc tế, chưa c nưc nào xây dng hoàn chnh.

Sau khi chế đ xã hi ch ngha ở Liên Xô v Đông Âu sp đ, cùng vi thoái trào ca

h thng xã hi ch ngha thế gii, lòng tin vào ch ngha x hi và ch ngha x hi

khoa học, ch ngha Mác-Lênin ca mt b phn không nh cán b, đảng viên có giảm

st. Đ l mt thc tế. Vì thế, nghiên cu, học tp và phát trin ch ngha x hi khoa

học càng khó khăn trong tnh hnh hin nay v cũng c  ngha chnh trị cấp bách.

Ch có bản lnh vững vàng và s sáng sut, kiên định ch đng sáng tạo tìm ra

những nguyên nhân cơ bản và bản chất ca những sai lầm, khuyết đim, khng hoảng, đ

v và ca những thành tu to ln trưc đây cũng như ca những thành quả đi mi, cải

cách ở các nưc xã hi ch ngha, chng ta mi có th đi ti kết lun chuẩn xác rng: không

phải do ch ngha x hi - mt xu thế xã hi hoá mọi mặt ca nhân loại; cũng không phải do

ch ngha Mác - Lênin, ch ngha x hi khoa học... lm các nưc xã hi ch ngha khng

hoảng. Trái lại, chnh l do các nưc xã hi ch ngha đ nhn thc v hnh đng trên nhiu

vấn đ trái vi ch ngha x hi, trái vi ch ngha Mác - Lênin... đ giáo điu, ch quan

duy ý chí, bảo th, k cả vic đ kỵ, xem nhẹ những thành quả chung ca nhân loại, trong

đ c ch ngha tư bản; đng thi do xuất hin ch ngha cơ hi – phản bi trong mt s

đảng cng sản và s phá hoại ca ch ngha đế quc thc hin chiến lược “Diễn biến hoà

bnh” đ lm cho ch ngha x hi thế gii lâm vào thoái trào. Thấy rõ thc chất những vấn

đ đ mt cách khách quan, khoa học; đng thi được minh chng bởi thành tu rc r ca

s nghip đi mi, cải cách ca các nưc xã hi ch ngha, trong đ có Vit Nam, chúng ta

càng cng c bản lnh kiên định, t tin tiếp tc s nghip xây dng và bảo v T quc theo

định hưng xã hi ch ngha m Đảng và Ch tịch H Ch Minh đ la chọn.

Do đ, vic nghiên cu học tp ch ngha Mác - Lênin, tư tưởng H Chí Minh

nói chung, lý lun chính trị - xã hi nói riêng và các khoa học khác... càng là vấn đ

thc tiễn cơ bản và cấp thiết. Xây dng, chnh đn Đảng, chng mọi biu hin cơ hi

ch ngha, dao đng, thoái hoá, biến chất trong đảng và cả xã hi, giáo dc lý lun

chính trị - xã hi mt cách cơ bản khoa học tc là ta tiến hành cng c nim tin tht s

đi vi ch ngha x hi... cho cán b, học sinh, sinh viên, thanh thiếu niên và nhân

dân. Tất nhiên đẩy mạnh công nghip hoá, hin đại hoá đất nưc và mở rng hợp tác

quc tế; tiến hành hi nhp quc tế, xây dng "kinh tế tri thc", xây dng nn kinh tế

thị trưng định hưng xã hi ch ngha... đang l những vn hi ln, đng thi cũng

có những thách thc ln đi vi nhân dân ta, dân tc ta. Đ cũng l trách nhim lịch s

rất nặng n và vẻ vang ca cả thế h trẻ đi vi s nghip xây dng xã hi xã hi ch

ngha, cng sản ch ngha trên đất nưc ta.

Ch ngha x hi khoa học góp phần quan trọng vic giáo dc nim tin khoa

học cho nhân dân vào mc tiêu, l tưởng xã hi ch ngha v con đưng đi lên ch

ngha x hi. Nim tin khoa học được hnh thnh trên cơ sở nhn thc khoa học và

hoạt đng thc tiễn. Trên cơ sở nhn thc khoa học, thông qua giáo dc, hoạt đng

thc tiễn mà nim tin được hình thành, phát trin. Nim tin khoa học là s thng nhất

giữa nhn thc, tình cảm, ý chí và quyết tâm trở thnh đng lc tinh thần hưng con

ngưi đến hoạt đng thc tiễn mt cách ch đng, t giác, sáng tạo và cách mạng.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP

1. Phân tch điu kin kinh tế- xã hi và vai trò ca C.Mác v Ph.Ăngghen

trong vic hình thành ch ngha x hi khoa học?

2. Phân tích vai trò ca V.I.Lênin trong bảo v và phát trin ch ngha x hi khoa học?

3. Phân tch đi tượng nghiên cu ca ch ngha x hi khoa học? So sánh vi

đi tượng ca triết học?

4. Phân tích những đng gp v lý lun chính trị- xã hi ca Đảng Cng sản

Vit Nam qua 30 năm đi mi?

D. TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. B Giáo dc v Đo tạo (2006), Giáo trình ch ngha x hi khoa học, Nxb Giáo dc v đo tạo.

2. Hi đng Trung ương ch đạo biên soạn giáo trình quc gia các môn khoa học Mác -

Lênin, tư tưởng H Chí Minh (2002) Giáo trình ch ngha x hi khoa học; Nxb CTQG, Hà Ni.

3. Học vin Chính trị quc gia H Chí Minh (2018), Giáo trình Ch ngha x

hi khoa học, “Chương trình cao cấp lý lun chính trị”, Bi Thị Ngọc Lan, Đỗ Thị

Thạch (đng ch biên) Nxb Lý lun chính trị, Hà Ni.

4. Pedro P. Geiger (2015), Ch ngha tư bản, ch ngha quc tế và ch ngha x

hi thi toàn cầu, Tạp chí Thông tin khoa học lý lun, s 3 (4).

Chương 2

S MỆNH LCH S CỦA GIAI CP CÔNG NHÂN

A. MỤC TIÊU

1. Về kiến thức: Sinh viên nm vững quan đim cơ bản ca ch ngha Mác -

Lênin v giai cấp công nhân v s mnh lịch s ca giai cấp công nhân, ni dung, biu

hin v  ngha ca s mnh đ trong bi cảnh hin nay.

2. Về kỹ năng: Biết vn dng phương pháp lun v các phương pháp nghiên cu

chuyên ngnh ch ngha x hi khoa học vo vic phân tch s mnh lịch s ca giai

cấp công nhân Vit Nam trong tiến trnh cách mạng Vit Nam, trong s nghip đi

mi v hi nhp quc tế hin nay.

3. Về tư tưởng: Gp phần xây dng v cng c nim tin khoa học, lp trưng giai

cấp công nhân đi vi s nghip xây dng ch ngha x hi trên thế gii cũng như ở

Vit Nam.

B. NỘI DUNG

S mnh lịch s thế gii ca giai cấp công nhân l ni dung ch yếu, đim căn

bản ca ch ngha Mác - Lênin, l phạm tr trung tâm, nguyên l xuất phát ca ch

ngha x hi khoa học. Đ cũng l trọng đim ca cuc đấu tranh tư tưởng l lun

trong thi đại ngy nay.

1. Quan đim cơ bn của chủ nghĩa Mác - Lênin v giai cấp công nhân và sứ mệnh

lch s th gii của giai cấp công nhân

1.1. Khái niệm và đc điểm của giai cp công nhân

C.Mác v Ph.Ăngghen đ s dng nhiu thut ngữ khác nhau đ ch giai cấp

công nhân như giai cấp vô sản; giai cấp vô sản hin đại; giai cấp công nhân hin đại;

giai cấp công nhân đại công nghip…

Đ l những cm từ đng ngha đ ch: giai cấp công nhân - con đẻ ca nn đại

công nghip tư bản ch ngha, giai cấp đại biu cho lc lượng sản xuất tiên tiến, cho

phương thc sản xuất hin đại. Các ông còn dng những thut ngữ c ni dung hẹp

hơn đ ch các loại công nhân trong các ngnh sản xuất khác nhau, trong những giai

đoạn phát trin khác nhau ca công nghip: công nhân khoáng sản, công nhân công

trưng th công, công nhân công xưởng, công nhân nông nghip…

D diễn đạt bng những thut ngữ khác nhau, song giai cấp công nhân được các

nh kinh đin xác định trên hai phương din cơ bản: kinh tế - x hi v chnh trị - x hi.

a) Giai cấp công nhân trên phương din kinh tế - x hội

Th nhất, giai cấp công nhân vi phương thc lao đng công nghip trong nn

sản xuất tư bản ch ngha: đ l những ngưi lao đng trc tiếp hay gián tiếp vn hnh

các công c sản xuất c tnh chất công nghip ngy cng hin đại v x hi ha cao.

Mô tả quá trnh phát trin ca giai cấp công nhân, C.Mác v Ph.Ăngghen đ ch

rõ: trong công trưng th công v trong ngh th công, ngưi công nhân s dng công

c ca mnh còn trong công xưởng th ngưi công nhân phải phc v máy mc

. Theo

C.Mác, Ph.Ăngghen, công nhân công nghip công xưởng l b phn tiêu biu cho giai

cấp công nhân hin đại.

Các ông nhấn mạnh rng, …“Các giai cấp khác đu suy tn v tiêu vong cng

vi s phát trin ca đại công nghip, còn giai cấp vô sản lại l sản phẩm ca bản thân

nn đại công nghip”

v “công nhân cũng l mt phát minh ca thi đại mi, ging như

máy mc vy”… “công nhân Anh l đa con đầu lòng ca nn công nghip hin đại”

Th hai, giai cấp công nhân trong quan h sản xuất tư bản ch ngha. Đ l giai

cấp ca những ngưi lao đng không sở hữu tư liu sản xuất ch yếu ca x hi. Họ

phải bán sc lao đng cho nh tư bản v bị ch tư bản bc lt giá trị thặng dư. Đi

din vi nh tư bản, công nhân l những ngưi lao đng t do, vi ngha l t do bán

sc lao đng ca mnh đ kiếm sng. Chnh điu ny khiến cho giai cấp công nhân trở

thnh giai cấp đi kháng vi giai cấp tư sản.

Những công nhân ấy, buc phải t bán mnh đ kiếm ăn từng bữa mt, l mt

hng ha, tc l mt mn hng đem bán như bất c mn hng no khác, v thế, họ phải

chịu hết mọi s may ri ca cạnh tranh, mọi s lên xung ca thị trưng

Như vy, đi din vi quan h sản xuất tư bản ch ngha, đặc trưng cơ bản ca

giai cấp công nhân trong chế đ tư bản ch ngha theo C.Mác, Ph.Ăngghen, l giai cấp

vô sản, “giai cấp công nhân lm thuê hin đại, v mất các tư liu sản xuất ca bản thân,

nên buc phải bán sc lao đng ca mnh đ sng”

Mâu thun cơ bản ca phương thc sản xuất tư bản ch ngha l mâu thun giữa

lc lượng sản xuất x hi ha ngy cng rng ln vi quan h sản xuất tư bản ch

ngha da trên chế đ tư hữu tư bản ch ngha v tư liu sản xuất. Mâu thun cơ bản

ny th hin v mặt x hi l mâu thun v lợi ch giữa giai cấp công nhân v giai cấp

tư sản. Lao đng sng ca công nhân l ngun gc ca giá trị thặng dư v s giu c

C.Mác v Ph.Ăngghen, Toàn tập, Nxb Chính trị quc gia, H Ni, 1995, tp 23, tr.605.

C.Mác v Ph.Ăngghen, Sđd, Nxb Chnh trị quc gia, H Ni, 1995, tp 4, tr.610.

C.Mác v Ph.Ăngghen, Sđd, Nxb Chnh trị quc gia, H Ni, 1993, tp 12, tr.11.

C.Mác v Ph.Ăngghen, Sđd, Nxb Chnh trị quc gia, H Ni, 1995, tp 4, tr.605.

C.Mác v Ph.Ăngghen, Sđd, Nxb Chnh trị quc gia, H Ni, 1995, tp 4, tr.596.

ca giai cấp tư sản cũng ch yếu nh vo vic bc lt được ngy cng nhiu hơn giá trị

thặng dư.

Mâu thun đ cho thấy, tnh chất đi kháng không th điu hòa giữa giai cấp

công nhân (giai cấp vô sản) vi giai cấp tư sản trong phương thc sản xuất tư bản ch

ngha v trong chế đ tư bản ch ngha.

b) Giai cấp công nhân trên phương din chnh trị - x hội

Trong chế đ tư bản ch ngha, s thng trị ca giai cấp tư sản, đặc bit ca b

phn tư sản đại công nghip l điu kin ban đầu cho s phát trin giai cấp công nhân.

“Ni chung, s phát trin ca giai cấp vô sản công nghip được quy định bởi s phát

trin ca giai cấp tư sản công nghip. Ch c dưi s thng trị ca giai cấp ny th s

tn tại ca giai cấp vô sản công nghip mi c được mt quy mô ton quc, khiến n

c th nâng cuc cách mạng ca n lên thnh mt cuc cách mạng ton quc…”

Nghiên cu giai cấp công nhân (giai cấp vô sản) từ phương din kinh tế - x hi

v chnh trị - x hi trong ch ngha tư bản, Mác v Ăngghen đ không những đưa lại

quan nim khoa học v giai cấp công nhân m còn lm sáng t những đặc đim quan

trọng ca n vi tư cách l mt giai cấp cách mạng c s mnh lịch s thế gii. C th

khái quát những đặc đim ch yếu ca giai cấp công nhân bao gm:

+ Đặc đim ni bt ca giai cấp công nhân l lao đng bng phương thc công

nghip vi đặc trưng công c lao đng l máy mc, tạo ra năng suất lao đng cao, quá

trnh lao đng mang tnh chất x hi ha.

+ Giai cấp công nhân l sản phẩm ca bản thân nn đại công nghip, l ch th

ca quá trnh sản xuất vt chất hin đại. Do đ, giai cấp công nhân l đại biu cho lc

lượng sản xuất tiên tiến, cho phương thc sản xuất tiên tiến, quyết định s tn tại v

phát trin ca x hi hin đại.

+ Nn sản xuất đại công nghip v phương thc sản xuất tiên tiến đ rn luyn

cho giai cấp công nhân những phẩm chất đặc bit v tnh t chc, kỷ lut lao đng,

tinh thần hợp tác v tâm l lao đng công nghip. Đ l mt giai cấp cách mạng v c

tinh thần cách mạng trit đ.

Những đặc đim ấy chnh l những phẩm chất cần thiết đ giai cấp công nhân c

vai trò lnh đạo cách mạng. Từ phân tch trên c th hiu v giai cấp công nhân theo

khái nim sau:

Giai cấp công nhân là một tập đoàn x hội n định, hnh thành và phát trin

cng với quá trnh phát trin của nền công nghip hin đi; Là giai cấp đi din cho

lực lượng sản xuất tiên tiến; Là lực lượng chủ yếu của tiến trnh lịch s quá độ từ chủ

nghĩa tư bản lên chủ nghĩa x hội;  các nước tư bản chủ nghĩa, giai cấp công nhân

C.Mác v F.Ăngghen, Ton tp, Nxb Chnh trị Quc gia, H Ni, 1993, tp 7, tr.29.

là nhng người không có hoặc về cơ bản không có tư liu sản xuất phải làm thuê cho

giai cấp tư sản và bị giai cấp tư sản bóc lột giá trị thặng dư;  các nước x hội chủ

nghĩa, giai cấp công nhân cng nhân dân lao động làm chủ nhng tư liu sản xuất chủ

yếu và cng nhau hợp tác lao động v lợi ch chung của toàn x hội trong đó có lợi ch

chnh đáng của mnh.

1.2. Nội dung và đc điểm sứ mệnh lịch sử của giai cp công nhân

1.2.1. Nội dung sứ mnh lịch s của giai cấp công nhân

Ni dung s mnh lịch s ca giai cấp công nhân chnh l những nhim v m

giai cấp công nhân cần phải thc hin vi tư cách l giai cấp tiên phong, l lc lượng

đi đầu trong cuc cách mạng xác lp hnh thái kinh tế - x hi cng sản ch ngha.

a) Nội dung kinh tế

L nhân t hng đầu ca lc lượng sản xuất x hi ha cao, giai cấp công nhân

cũng l đại biu cho quan h sản xuất mi, tiên tiến nhất da trên chế đ công hữu v

tư liu sản xuất, đại biu cho phương thc sản xuất tiến b nhất thuc v xu thế phát

trin ca lịch s x hi.

Vai trò ch th ca giai cấp công nhân, trưc hết l ch th ca quá trnh sản xuất

vt chất đ sản xuất ra ca cải vt chất ngy cng nhiu đáp ng nhu cầu ngy cng

tăng ca con ngưi v x hi. Bng cách đ, giai cấp công nhân tạo tin đ vt chất -

kỹ thut cho s ra đi ca x hi mi.

Mặt khác, tnh chất x hi ha cao ca lc lượng sản xuất đòi hi mt quan h

sản xuất mi, ph hợp vi chế đ công hữu các tư liu sản xuất ch yếu ca x hi l

nn tảng, tiêu biu cho lợi ch ca ton x hi. Giai cấp công nhân đại biu cho lợi ch

chung ca x hi.

Ch c giai cấp công nhân l giai cấp duy nhất không c lợi ch riêng vi ngha l

tư hữu. N phấn đấu cho lợi ch chung ca ton x hi. N ch tm thấy lợi ch chân

chnh ca mnh khi thc hin được lợi ch chung ca cả x hi.

Ở các nưc x hi ch ngha, giai cấp công nhân thông qua quá trnh công nghip

ha v thc hin “mt kiu t chc x hi mi v lao đng” đ tăng năng suất lao

đng x hi v thc hin các nguyên tc sở hữu, quản l v phân phi ph hợp vi nhu

cầu phát trin sản xuất, thc hin tiến b v công bng x hi.

Trên thc tế, hầu hết các nưc x hi ch ngha lại ra đi từ phương thc phát

trin rt ngn, b qua chế đ tư bản ch ngha. Do đ, đ thc hin s mnh lịch s

ca mnh v ni dung kinh tế, giai cấp công nhân phải đng vai trò nòng ct trong quá

trnh giải phng lc lượng sản xuất (vn bị km hm, lạc hu, chm phát trin trong

quá kh), thc đẩy lc lượng sản xuất phát trin đ tạo cơ sở cho quan h sản xuất

mi, x hi ch ngha ra đi.

Công nghip ha l mt tất yếu c tnh quy lut đ xây dng cơ sở vt chất - kỹ

thut ca ch ngha x hi. Thc hin s mnh lịch s ca mnh, giai cấp công nhân

phải l lc lượng đi đầu thc hin công nghip ha, cũng như hin nay, trong bi cảnh

đi mi v hi nhp quc tế, yêu cầu mi đặt ra đòi hi phải gn lin công nghip ha

vi hin đại ha, đẩy mạnh công nghip ha gn vi phát trin kinh tế tri thc, bảo v

ti nguyên, môi trưng.

b) Nội dung chnh trị - x hội

Giai cấp công nhân cng vi nhân dân lao đng dưi s lnh đạo ca Đảng Cng

sản, tiến hnh cách mạng chnh trị đ lt đ quyn thng trị ca giai cấp tư sản, xa b

chế đ bc lt, áp bc ca ch ngha tư bản, ginh quyn lc v tay giai cấp công nhân

v nhân dân lao đng. Thiết lp nh nưc kiu mi, mang bản chất giai cấp công nhân,

xây dng nn dân ch x hi ch ngha, thc hin quyn lc ca nhân dân, quyn dân

ch v lm ch x hi ca tuyt đại đa s nhân dân lao đng.

Giai cấp công nhân v nhân dân lao đng s dng nh nưc ca mnh, do mnh

lm ch như mt công c c hiu lc đ cải tạo x hi cũ v t chc xây dng x hi

mi, phát trin kinh tế v văn ha, xây dng nn chnh trị dân ch - pháp quyn, quản

l kinh tế - x hi v t chc đi sng x hi phc v quyn v lợi ch ca nhân dân

lao đng, thc hin dân ch, công bng, bnh đẳng v tiến b x hi, theo l tưởng v

mc tiêu ca ch ngha x hi.

c) Nội dung văn hóa, tư tưởng

Thc hin s mnh lịch s ca mnh, giai cấp công nhân trong tiến trnh cách

mạng cải tạo x hi cũ v xây dng x hi mi trên lnh vc văn ha, tư tưởng cần phải

tp trung xây dng h giá trị mi: lao đng; công bng; dân ch; bnh đẳng v t do.

H giá trị mi ny l s ph định các giá trị tư sản mang bản chất tư sản v phc

v cho giai cấp tư sản; những tn dư các giá trị đ lỗi thi, lạc hu ca các x hi quá

kh,. H giá trị mi th hin bản chất ưu vit ca chế đ mi x hi ch ngha sẽ từng

bưc phát trin v hon thin.

Giai cấp công nhân thc hin cuc cách mạng v văn ha, tư tưởng bao gm cải

tạo cái cũ lỗi thi, lạc hu, xây dng cái mi, tiến b trong lnh vc  thc tư tưởng,

trong tâm l, li sng v trong đi sng tinh thần x hi. Xây dng v cng c  thc

h tiên tiến ca giai cấp công nhân, đ l ch ngha Mác - Lênin, đấu tranh đ khc

phc  thc h tư sản v các tn dư còn st lại ca các h tư tưởng cũ. Phát trin văn

ha, xây dng con ngưi mi x hi ch ngha, đạo đc v li sng mi x hi ch

ngha l mt trong những ni dung căn bản m cách mạng x hi ch ngha trên lnh

vc văn ha tư tưởng đặt ra đi vi s mnh lịch s ca giai cấp công nhân hin đại.

1.2.2. Đặc đim sứ mnh lịch s của giai cấp công nhân

a) Sứ mnh lịch s ca giai cấp công nhân xuất phát từ nhng tiền đề kinh tế - x

hội của sản xuất mang tnh x hội hóa với hai biu hin ni bật là:

Thứ nhất, x hi ha sản xuất lm xuất hin những tin đ vt chất, thc đẩy s

phát trin ca x hi, thc đẩy s vn đng ca mâu thun cơ bản trong lòng phương

thc sản xuất tư bản ch ngha. S xung đt giữa tnh chất x hi ha ca lc lượng

sản xuất vi tnh chất chiếm hữu tư nhân tư bản ch ngha v tư liu sản xuất l ni

dung kinh tế - vt chất ca mâu thun cơ bản đ trong ch ngha tư bản.

Thứ hai, quá trnh sản xuất mang tnh x hi ha đ sản sinh ra giai cấp công

nhân v rn luyn n thnh ch th thc hin s mnh lịch s. Do mâu thun v lợi ch

cơ bản không th điu hòa giữa giai cấp vô sản v giai cấp tư sản, nên mâu thun ny

trở thnh đng lc chnh cho cuc đấu tranh giai cấp trong x hi hin đại.

Giải quyết mâu thun cơ bản v kinh tế v chnh trị trong lòng phương thc sản

xuất tư bản ch ngha chnh l s mnh lịch s ca giai cấp công nhân. Đ l tnh quy

định khách quan, yêu cầu khách quan ca s vn đng, phát trin ca lịch s từ ch

ngha tư bản lên ch ngha x hi v ch ngha cng sản.

C s thng nhất, tác đng bin chng giữa tnh quy định khách quan v s

mnh lịch s vi nỗ lc ch quan ca ch th thc hin s mnh lịch s đ. Giai cấp

công nhân ở trnh đ trưởng thnh trong cuc đấu tranh giai cấp chng ch ngha tư

bản, từ đấu tranh kinh tế (t phát) đến đấu tranh tư tưởng l lun (t giác, c  thc h

tiên tiến ch đạo) tiến đến trnh đ cao nhất l đấu tranh chnh trị, c đi tiên phong

lnh đạo l Đảng Cng sản… th vi tư cách ch th, n thc hin s mnh lịch s ca

mnh mt cách t giác, c t chc, c s liên kết vi quần chng lao đng trong dân

tc v quc tế, vi ch ngha quc tế chân chnh ca giai cấp công nhân (ch ngha

quc tế vô sản).

b) Thực hin sứ mnh lịch s của giai cấp công nhân là sự nghip cách mng

của bản thân giai cấp công nhân cng với đông đảo qun chng và mang li lợi ch

cho đa số. Đây l mt cuc cách mạng ca đại đa s mưu lợi ch cho tuyt đại đa s,

nh vic hưng ti xây dng mt x hi mi da trên chế đ công hữu những tư liu

sản xuất ch yếu ca x hi. S thng nhất cơ bản v lợi ch ca giai cấp công nhân

vi lợi ch ca nhân dân lao đng tạo ra điu kin đ đặc đim quan trọng ny v s

mnh lịch s giai cấp công nhân được thc hin.

Lc lượng sản xuất x hi ha cao, ở trnh đ phát trin hin đại v chế đ công

hữu sẽ tạo ra cơ sở kinh tế đ chấm dt vnh viễn chế đ ngưi bc lt ngưi.

Giai cấp công nhân ch c th t giải phng mnh thông qua vic đng thi giải

phng các giai cấp bị áp bc bc lt khác, giải phng x hi, giải phng con ngưi.

Giai cấp công nhân thông qua đi tin phong ca n l Đảng Cng sản sẽ thc

hin s mnh lịch s bng mt cuc cách mạng trit đ không ch xa b s thng trị

áp bc ca ch ngha tư bản m còn xây dng thnh công chế đ x hi mi - x hi

ch ngha v cng sản ch ngha, tiến ti mt x hi không còn giai cấp. Thc hin

cuc cách mạng x hi ch ngha v cng sản ch ngha đ xây dng thnh công ch

ngha x hi v ch ngha cng sản, đ xác lp hnh thái kinh tế - x hi cng sản ch

ngha (m giai đoạn đầu l ch ngha x hi) - đ l con đưng, phương thc đ thc

hin s mnh lịch s thế gii ca giai cấp công nhân. Đ l mt tiến trnh lịch s lâu

di gn lin vi vai trò, trọng trách lnh đạo ca Đảng Cng sản - đi tiên phong ca

giai cấp công nhân v nhân dân lao đng. Xây dng thnh công ch ngha x hi v

ch ngha cng sản, đến lc đ giai cấp công nhân mi hon thnh được s mnh lịch

s thế gii ca mnh.

c) Sứ mnh lịch s của giai cấp công nhân không phải là thay thế chế độ sở hu

tư nhân này bằng một chế độ sở hu tư nhân khác mà là xóa b trit đ chế độ tư hu

về tư liu sản xuất. Đi tượng xa b ở đây l sở hữu tư nhân tư bản ch ngha l

ngun gc sinh ra những áp bc, bc lt, bất công trong x hi hin đại.

S xa b ny hon ton bị quy định mt cách khách quan từ trnh đ phát trin

ca lc lượng sản xuất.

d) Vic giai cấp công nhân giành lấy quyền lực thống trị x hội là tiền đề đ cải

to toàn din, sâu sắc và trit đ x hội c và xây dựng thành công x hội mới với mc

tiêu cao nhất là giải phóng con người.

Nếu các cuc cách mạng trưc đây, đin hnh l cách mạng tư sản coi vic ginh

được chnh quyn l mc tiêu duy nhất đ thc hin quyn tư hữu th cuc cách mạng

ca giai cấp công nhân nhm xa b tnh trạng bc lt, áp bc v nô dịch con ngưi,

xa b s thng trị ca giai cấp tư sản đ thc hin quyn lm ch ca giai cấp công

nhân v nhân dân lao đng trong chế đ x hi mi - x hi ch ngha v cng sản ch

ngha. Đ l cuc cách mạng trit đ nhất thc hin l tưởng v mc tiêu ca ch

ngha cng sản “s phát trin t do ca mỗi ngưi l điu kin cho s phát trin t do

ca tất cả mọi ngưi như C.Mác v F.Ăngghen đ nhấn mạnh trong “Tuyên ngôn ca

Đảng Cng sản”, năm 1848.

1.3. Những điu kiện quy đnh sứ mệnh lch s của giai cấp công nhân

1.3.1. Điều kiện khách quan quy định sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân

Khẳng định tính tất yếu khách quan s mnh lịch s ca giai cấp công nhân,

C.Mác v Ph.Ăngghen đ nêu rõ: “…Cng vi s phát trin ca đại công nghip,

chính cái nn tảng trên đ giai cấp tư sản dã sản xuất và chiếm hữu sản phẩm ca nó,

đ bị phá sp dưi chân giai cấp tư sản. Trưc hết, giai cấp tư sản sản sinh ra ngưi

đo huyt chôn chính nó. S sp đ ca giai cấp tư sản và thng lợi ca giai cấp vô sản

đu là tất yếu như nhau”

Điu kin khách quan quy định s mnh lịch s ca giai cấp công nhân bao gm:

Thứ nhất, do địa vị kinh tế của giai cấp công nhân quy định

Giai cấp công nhân l con đẻ, là sản phẩm ca nn đại công nghip trong phương

thc sản xuất tư bản ch ngha, l ch th ca quá trình sản xuất vt chất hin đại. Vì

thế, giai cấp công nhân đại din cho phương thc sản xuất tiên tiến và lc lượng sản

xuất hin đại.

Nn sản xuất hin đại vi xu thế x hi ha cao đ tạo ra “tin đ thc tiễn tuyt

đi cần thiết” (C.Mác) cho s nghip xây dng x hi mi.

Điu kin khách quan này là nhân t kinh tế, quy định giai cấp công nhân là lc

lượng phá v quan h sản xuất tư bản ch ngha, ginh chnh quyn v tay mình,

chuyn từ giai cấp “t n” thnh giai cấp “v n”. Giai cấp công nhân trở thnh đại

biu cho s tiến hóa tất yếu ca lịch s, là lc lượng duy nhất c đ điu kin đ t

chc v lnh đạo x hi, xây dng và phát trin lc lượng sản xuất và quan h sản xuất

x hi ch ngha, tạo nn tảng vững chc đ xây dng ch ngha x hi vi tư cách l

mt chế đ x hi kiu mi, không còn chế đ ngưi áp bc, bóc lt ngưi.

Thứ hai, do địa vị chính trị - xã hội của giai cấp công nhân quy định

L con đẻ ca nn sản xuất đại công nghip, giai cấp công nhân c được những

phẩm chất ca mt giai cấp tiên tiến, giai cấp cách mạng: tính t chc và kỷ lut, t

giác v đon kết trong cuc đấu tranh t giải phóng mình và giải phóng x hi.

Những phẩm chất ấy ca giai cấp công nhân được hình thành từ chính những điu

kin khách quan, được quy định từ địa vị kinh tế v địa vị chính trị - xã hi ca nó trong

nn sản xuất hin đại và trong x hi hin đại mà giai cấp tư sản và ch ngha tư bản đ

tạo ra mt cách khách quan, ngoài ý mun ca nó.

S mnh lịch s ca giai cấp công nhân sở d được thc hin bởi giai cấp công

nhân, v n là mt giai cấp cách mạng, đại biu cho lc lượng sản xuất hin đại, cho

phương thc sản xuất tiên tiến thay thế phương thc sản xuất tư bản ch ngha, xác lp

phương thc sản xuất cng sản ch ngha, hình thái kinh tế - x hi cng sản ch

ngha. Giai cấp công nhân là giai cấp đại biu cho tương lai, cho xu thế đi lên ca tiến

trình phát trin lịch s. Đây l đặc tính quan trọng, quyết định bản chất cách mạng ca

giai cấp công nhân. Hoàn toàn không phải vì nghèo kh mà giai cấp công nhân là mt

giai cấp cách mạng. Tình trạng nghèo kh ca giai cấp công nhân dưi ch ngha tư

bản là hu quả ca s bóc lt, áp bc mà giai cấp tư sản và ch ngha tư bản tạo ra đi

C.Mác v Ph.Ăngghen, Sđd, H Ni, 1995, tp 4, tr.613.

vi công nhân. Đ l trạng thái mà cách mạng sẽ xóa b đ giải phóng giai cấp công nhân

và giải phóng x hi.

1.3.2. Điều kin chủ quan đ giai cấp công nhân thực hin sứ mnh lịch s

Ch ngha Mác - Lênin ch ra những điu kin thuc v nhân t ch quan đ giai

cấp công nhân hoàn thành s mnh lịch s ca mnh. Đ l:

a) Sự phát trin của bản thân giai cấp công nhân cả về số lượng và chất lượng.

Thông qua s phát trin này có th thấy s ln mạnh ca giai cấp công nhân cùng vi

quy mô phát trin ca nn sản xuất vt chất hin đại trên nn tảng ca công nghip,

ca kỹ thut và công ngh.

S phát trin v s lượng phải gn lin vi s phát trin v chất lượng giai cấp

công nhân hin đại, đảm bảo cho giai cấp công nhân thc hin được s mnh lịch s

ca mình. Chất lượng giai cấp công nhân phải th hin ở trnh đ trưởng thành v ý

thc chính trị ca mt giai cấp cách mạng, tc là t giác nhn thc được vai trò và

trọng trách ca giai cấp mnh đi vi lịch s, do đ giai cấp công nhân phải được giác

ng v lý lun khoa học và cách mạng ca ch ngha Mác - Lênin.

Là giai cấp đại din tiêu biu cho phương thc sản xuất tiên tiến, chất lượng giai

cấp công nhân còn phải th hin ở năng lc v trnh đ làm ch khoa học kỹ thut và

công ngh hin đại, nhất l trong điu kin hin nay. Cuc cách mạng công nghip lần

th 4 (4.0) đang tác đng sâu sc vào sản xuất, vào quản l v đi sng x hi nói

chung, đang đòi hi s biến đi sâu sc tính chất, phương thc lao đng ca công

nhân, lao đng bng trí óc, bng năng lc trí tu, bng sc sáng tạo sẽ ngy cng tăng

lên, lao đng giản dơn, cơ bp trong truyn thng sẽ giảm dần bởi s hỗ trợ ca máy

móc, ca công ngh hin đại, trong đ c vai trò ca công ngh thông tin. Trnh đ học

vấn, tay ngh, bc thợ ca công nhân, văn ha sản xuất, văn ha lao đng đáp ng yêu

cầu ca kinh tế tri thc là những thưc đo quan trọng v s phát trin chất lượng ca

giai cấp công nhân hin đại.

Ch vi s phát trin như vy v s lượng v chất lượng, đặc bit v chất

lượng thì giai cấp công nhân mi có th thc hin được s mnh lịch s ca giai

cấp mình.

b) Đảng Cộng sản là nhân tố chủ quan quan trọng nhất đ giai cấp công nhân

thực hin thắng lợi sứ mnh lịch s của mình.

Đảng Cng sản – đi tiên phong ca giai cấp công nhân ra đi v đảm nhn vai

trò lnh đạo cuc cách mạng là dấu hiu v s trưởng thnh vượt bc ca giai cấp công

nhân vi tư cách l giai cấp cách mạng.

Quy lut chung, ph biến cho s ra đi ca Đảng Cng sản là s kết hợp giữa ch

ngha x hi khoa học, tc ch ngha Mác - Lênin vi phong trào công nhân

Giai cấp công nhân l cơ sở x hi và ngun b sung lc lượng quan trọng nhất

ca Đảng, lm cho Đảng mang bản chất giai cấp công nhân trở thnh đi tiên phong,

b tham mưu chiến đấu ca giai cấp. Đảng Cng sản đại biu trung thành cho lợi ích

ca giai cấp công nhân, ca dân tc và x hi. Sc mạnh ca Đảng không ch th hin

ở bản chất giai cấp công nhân mà còn ở mi liên h mt thiết giữa Đảng vi nhân dân,

vi quần chng lao đng đông đảo trong x hi, thc hin cuc cách mạng do Đảng

lnh đạo đ giải phóng giai cấp và giải phóng x hi.

c) Ngoi hai điu kin thuc v nhân t ch quan nêu trên ch ngha Mác - Lênin

còn ch rõ, đ cuc cách mạng thc hin s mnh lịch s ca giai cấp công nhân đi ti

thng lợi, phải có s liên minh giai cấp giữa giai cấp công nhân vi giai cấp nông dân

và các tầng lp lao đng khác do giai cấp công nhân thông qua đi tiên phong ca nó

l Đảng Cng sản lnh đạo.

Đây cũng l mt điu kin quan trọng không th thiếu đ thc hin s mnh lịch

s ca giai cấp công nhân.

2. Giai cp công nhân và việc thực hiện sứ mệnh lịch sử của giai cp công nhân

hiện nay

2.1. Giai cp công nhân hiện nay

Giai cấp công nhân hin nay là những tp đon ngưi sản xuất và dịch v bng

phương thc công nghip tạo nên cơ sở vt chất cho s tn tại và phát trin ca thế

gii hin nay.

So vi giai cấp công nhân truyn thng ở thế kỷ XIX thì giai cấp công nhân hin

nay vừa có những đim tương đng vừa có những đim khác bit, có những biến đi

mi trong điu kin lịch s mi. Cần phải làm rõ những đim tương đng và khác bit

đ theo quan đim lịch s - c th ca ch ngha Mác - Lênin đ mt mặt khẳng định

những giá trị ca ch ngha Mác - Lênin, mặt khác, cần có những b sung, phát trin

nhn thc mi v vic thc hin s mnh lịch s ca giai cấp công nhân hin nay.

Thứ nhất. V đim tương đng

Giai cấp công nhân hin nay vn đang l lc lượng sản xuất hng đầu ca x hi

hin đại. Họ là ch th ca quá trình sản xuất công nghip hin đại mang tính x hi

hóa ngày càng cao. Ở các nưc phát trin, có mt tỷ l thun giữa s phát trin ca

Đảng Cng sản l sản phẩm ca s kết hợp giữa ch ngha x hi khoa học vi phong tro công

nhân. Ở Vit Nam, quy lut ph biến ny được biu hin trong tnh đặc th, xuất phát từ hon cảnh v

điu kin lịch s - c th ca Vit Nam. Đ l: Đảng Cng sản Vit Nam ra đi l kết quả ca s kết

hợp giữa ch ngha Mác - Lênin vi phong tro công nhân v phong tro yêu nưc ca dân tc. Đây l

phát kiến rất quan trọng ca H Ch Minh.

giai cấp công nhân vi s phát trin kinh tế. Lc lượng lao đng bng phương thc

công nghip chiếm tỷ l cao ở mc tuyt đi ở những nưc c trnh đ phát trin cao

v kinh tế, đ l những nưc công nghip phát trin (như các nưc thuc nhóm G7).

Cũng v thế, đa s các nưc đang phát trin hin nay đu thc hin chiến lược công

nghip ha nhm đẩy mạnh tc đ, chất lượng và quy mô phát trin. Công nghip ha

vn l cơ sở khách quan đ giai cấp công nhân hin đại phát trin mạnh mẽ cả v s

lượng và chất lượng.

Cũng ging như thế kỷ XIX, ở các nưc tư bản ch ngha hin nay, công nhân

vn bị giai cấp tư sản và ch ngha tư bản bóc lt giá trị thặng dư. Quan h sản xuất tư

bản ch ngha vi chế đ sở hữu tư nhân tư bản ch ngha sản sinh ra tình trạng bóc lt

này vn tn tại. Thc tế đ cho thấy, xung đt v lợi ch cơ bản giữa giai cấp tư sản và

giai cấp công nhân (giữa tư bản v lao đng) vn tn tại, vn l nguyên nhân cơ bản,

sâu xa ca đấu tranh giai cấp trong x hi hin đại ngày nay.

Phong trào cng sản và công nhân ở nhiu nưc vn luôn là lc lượng đi đầu

trong các cuc đấu tranh vì hòa bình, hợp tác và phát trin, vì dân sinh, dân ch, tiến

b x hi và ch ngha x hi.

Từ những đim tương đng đ ca công nhân hin đại so vi công nhân thế kỷ

XIX, có th khẳng định: Lý luận về sứ mnh lịch s của giai cấp công nhân trong chủ

nghĩa Mác - Lênin vẫn mang giá trị khoa học và cách mng, vẫn có ý nghĩa thực tiễn

to lớn, ch đo cuộc đấu tranh cách mng hin nay của giai cấp công nhân, phong

trào công nhân và qun chng lao động, chống chủ nghĩa tư bản và lựa chọn con

đường x hội chủ nghĩa trong sự phát trin của thế giới ngày nay.

Thứ hai. Những biến đi và khác bit ca giai cấp công nhân hin đại

Gn lin vi cách mạng khoa học và công ngh hin đại, vi s phát trin kinh tế

tri thc, công nhân hin đại c xu hưng trí tu hóa. Tri thc hóa và trí thc hóa công

nhân là hai mặt ca cùng mt quá trình, ca xu hưng trí tu ha đi vi công nhân và

giai cấp công nhân. Trên thc tế đ c thêm nhiu khái nim mi đ ch công nhân

theo xu hưng ny. Đ l “công nhân tri thc”, “công nhân tr thc”, “công nhân áo

trng”, lao đng trnh đ cao. Nn sản xuất và dịch v hin đại đòi hi ngưi lao đng

phải có hiu biết sâu rng tri thc và kỹ năng ngh nghip.

Báo cáo phát trin nhân lc ca Ngân hàng Thế gii từ đầu thế kỷ XXI (2002) đ

nêu rõ: “Tri thc là mt đng lc cơ bản cho vic gia tăng năng suất lao đng và cạnh

tranh toàn cầu. Nó là yếu t quyết định trong quá trình phát minh, sáng kiến và tạo ra

ca cải x hi”.

Ngy nay, công nhân được đo tạo chuẩn mc và thưng xuyên được đo tạo lại,

đáp ng s thay đi nhanh chóng ca công ngh trong nn sản xuất. Hao ph lao đng

hin đại ch yếu là hao phí v trí lc ch không còn thuần túy là hao phí sc lc cơ

bp. Cùng vi nhu cầu v vt chất, nhu cầu v tinh thần và văn ha tinh thần ca công

nhân ngy cng tăng, phong ph đa dạng hơn v đòi hi chất lượng hưởng th tinh

thần cao hơn.

Vi tri thc và khả năng lm ch công ngh, vi năng lc sáng tạo trong nn sản

xuất hin đại, ngưi công nhân hin đại đang c thêm điu kin vt chất đ t giải

phóng. Công nhân hin đại vi trnh đ tri thc và làm ch công ngh cao, vi s phát

trin ca năng lc trí tu trong kinh tế tri thc, trở thành ngun lc cơ bản, ngun vn

x hi quan trọng nhất trong các ngun vn ca x hi hin đại.

Tính chất x hi hóa ca lao đng công nghip mang nhiu biu hin mi: sản

xuất công nghip trong thế gii toàn cầu ha đang mở rng thnh “chuỗi giá trị toàn

cầu”. Quá trnh sản xuất mt sản phẩm liên kết nhiu công đoạn ca nhiu vùng, min,

quc gia, khu vc. Khác vi truyn thng, trong nn sản xuất hin đại da trên s phát

trin ca công nghip và công ngh cao, đ xuất hin những hình thc liên kết mi,

những mô hình v kiu lao đng mi như “xuất khẩu lao đng tại chỗ”, “lm vic tại

nh”, “nhm chuyên gia quc tế”, “quc tế hóa các tiêu chuẩn sản xuất công nghip”

(như ISO 9001, 9002). Tnh chất x hi hóa ca lao đng hin đại ngy cng được mở

rng và nâng cao. Lc lượng sản xuất hin đại đ vượt ra khi phạm vi quc gia – dân

tc và mang tính chất quc tế, trở thành lc lượng sản xuất ca thế gii toàn cầu.

Trong bi cảnh mi ca toàn cầu hóa, hi nhp quc tế và cách mạng công

nghip thế h mi (4.0), công nhân hin đại cũng tăng nhanh v s lượng, thay đi ln

v cơ cấu trong nn sản xuất hin đại.

Vi các nưc x hi ch ngha, giai cấp công nhân đ trở thành giai cấp lnh đạo

v Đảng Cng sản trở thnh Đảng cầm quyn. Đ l những biến đi mi ca giai cấp

công nhân hin nay so vi giai cấp công nhân thế kỷ XIX.

2.2. Thực hiện sứ mệnh lịch sử của giai cp công nhân trên thế giới hiện nay

2.2.1. Về nội dung kinh tế - x hội

Thông qua vai trò ca giai cấp công nhân trong quá trình sản xuất vi công ngh

hin đại, năng suất, chất lượng cao, đảm bảo cho phát trin bn vững, s mnh lịch s

ca giai cấp công nhân đi vi s phát trin x hi ngày càng th hin rõ, bởi s phát

trin sản xuất ca ch ngha tư bản trong thế gii ngày nay vi s tham gia trc tiếp

ca giai cấp công nhân và các lc lượng lao đng – dịch v trnh đ cao lại chính là

nhân t kinh tế - x hi thc đẩy s chín mui các tin đ ca ch ngha x hi trong

lòng ch ngha tư bản. Đ lại l điu kin đ phát huy vai trò ch th ca giai cấp công

nhân trong cuc đấu tranh vì dân sinh, dân ch, tiến b x hi và ch ngha x hi.

Mặt khác, mâu thun lợi ch cơ bản giữa giai cấp công nhân vi giai cấp tư sản

cũng ngy cng sâu sc ở từng quc gia và trên phạm vi toàn cầu. Toàn cầu hóa hin

nay vn mang đm tính chất tư bản ch ngha vi những bất công và bất bnh đẳng x

hi lại thc đẩy cuc đấu tranh chng chế đ bóc lt giá trị thặng dư trên phạm vi thế

gii, phấn đấu cho vic xác lp mt trt t x hi mi công bng v bnh đẳng, đ l

từng bưc thc hin s mnh lịch s ca giai cấp công nhân trong kinh tế - x hi.

2.2.2. Về nội dung chính trị - xã hội

Ở các nưc tư bản ch ngha, mc tiêu đấu tranh trc tiếp ca giai cấp công nhân

v lao đng là chng bất công và bất bnh đẳng x hi. Mc tiêu lâu dài là giành chính

quyn v tay giai cấp công nhân v nhân dân lao đng, được nêu rõ trong Cương lnh

chính trị ca các Đảng Cng sản trong các nưc tư bản ch ngha. Đi vi các nưc x

hi ch ngha, nơi các Đảng Cng sản đ trở thnh Đảng cầm quyn, ni dung chính

trị - xã hi ca s mnh lịch s giai cấp công nhân l lnh đạo thành công s nghip

đi mi, giải quyết thành công các nhim v trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi,

đặc bit là xây dng Đảng cầm quyn trong sạch vững mạnh, thc hin thành công s

nghip công nghip ha, hin đại ha, đưa đất nưc phát trin nhanh và bn vững.

2.2.3. Về nội dung văn hóa, tư tưởng

Thc hin s mnh lịch s ca giai cấp công nhân trong điu kin thế gii ngày

nay trên lnh vc văn ha, tư tưởng trưc hết là cuc đấu tranh ý thc h. Đ l cuc

đấu tranh giữa ch ngha x hi vi ch ngha tư bản. Cuc đấu tranh ny đang diễn ra

phc tạp và quyết lit, nhất là trong nn kinh tế thị trưng phát trin vi những tác

đng mặt trái ca nó. Mặt khác, khi h thng x hi ch ngha thế gii tan rã, phong

trào cách mạng thế gii đang phải vượt qua những thoái trào tạm thi thì nim tin vào

l tưởng x hi ch ngha cũng đng trưc những th thách càng làm cho cuc đấu

tranh tư tưởng lý lun giữa ch ngha tư bản vi ch ngha x hi trở nên phc tạp và

gay gt hơn.

Song các giá trị đặc trưng cho bản chất khoa học và cách mạng ca giai cấp công

nhân, ca ch ngha x hi vn mang  ngha ch đạo, định hưng trong cuc đấu tranh

ca giai cấp công nhân và quần chng lao đng chng ch ngha tư bản và la chọn

con đưng x hi ch ngha ca s phát trin x hi.

Các giá trị như lao đng, sáng tạo, công bng, dân ch, bnh đẳng, t do vn là

những giá trị được nhân loại thừa nhn và phấn đấu thc hin. Trên thc tế, các giá trị

mà nhân loại hưng ti đu tương đng vi các giá trị l tưởng, mc tiêu ca giai cấp

công nhân.

Không ch ở các nưc x hi ch ngha mà ở nhiu nưc tư bản ch ngha cuc

đấu tranh ca giai cấp công nhân v nhân dân lao đng vì những giá trị cao cả đ đ

đạt được nhiu tiến b x hi quan trọng.

Đấu tranh đ bảo v nn tảng tư tưởng ca Đảng Cng sản, giáo dc nhn thc

và cng c nim tin khoa học đi vi l tưởng, mc tiêu ca ch ngha x hi cho giai

cấp công nhân v nhân dân lao đng, giáo dc và thc hin ch ngha quc tế chân

chính ca giai cấp công nhân trên cơ sở phát huy ch ngha yêu nưc và tinh thần dân tc

chính là ni dung s mnh lịch s ca giai cấp công nhân hin nay v văn ha tư tưởng.

3. Sứ mệnh lịch sử của giai cp công nhân Việt Nam

3.1. Đc điểm của giai cp công nhân Việt Nam

Tại Hi nghị lần th sáu ca Ban Chấp hnh Trung ương kha X, Đảng ta đ xác

định: “Giai cấp công nhân Vit Nam là mt lc lượng x hi to ln, đang phát trin,

bao gm những ngưi lao đng chân tay v tr c, lm công hưởng lương trong các

loại hình sản xuất kinh doanh và dịch v công nghip hoặc sản xuất, kinh doanh, dịch

v có tính chất công nghip”

Giai cấp công nhân Vit Nam ra đi và phát trin gn lin vi chính sách khai

thác thuc địa ca thc dân Pháp ở Vit Nam. Giai cấp công nhân Vit Nam mang

những đặc đim ch yếu sau đây:

- Giai cấp công nhân Vit Nam ra đi trưc giai cấp tư sản vo đầu thế kỷ XX, là

giai cấp trc tiếp đi kháng vi tư bản thc dân Pháp v b lũ tay sai ca chúng. Giai

cấp công nhân Vit Nam phát trin chm vì nó sinh ra và ln lên ở mt nưc thuc

địa, na phong kiến, dưi ách thng trị ca thc dân Pháp.

- Trc tiếp đi kháng vi tư bản thc dân Pháp, trong cuc đấu tranh chng tư

bản thc dân đế quc và phong kiến đ ginh đc lp ch quyn, xóa b ách bóc lt và

thng trị thc dân, giai cấp công nhân đ t th hin mình là lc lượng chính trị tiên

phong đ lnh đạo cuc đấu tranh giải phóng dân tc, giải quyết mâu thun cơ bản

giữa dân tc Vit Nam vi đế quc thc dân và phong kiến thng trị, mở đưng cho s

phát trin ca dân tc trong thi đại cách mạng vô sản. Giai cấp công nhân Vit Nam

không ch th hin đặc tnh cách mạng ca mnh ở ý thc giai cấp và lp trưng chính

trị mà còn th hin tinh thần dân tc, giai cấp công nhân Vit Nam gn b mt thiết vi

nhân dân, vi dân tc có truyn thng yêu nưc, đon kết và bất khuất chng xâm lược.

Tuy s lượng giai cấp công nhân Vit Nam khi ra đi còn t, những đặc tnh ca

công nhân vi tư cách l sản phẩm ca đại công nghip chưa tht s đầy đ, lại sinh

trưởng trong mt x hi nông nghip còn mang nhiu tn dư ca tâm l tiu nông

nhưng giai cấp công nhân Vit Nam sm được tôi luyn trong đấu tranh cách mạng

chng thc dân đế quc nên đ trưởng thnh nhanh chng v  thc chnh trị ca giai

cấp, sm giác ng l tưởng, mc tiêu cách mạng, tc l giác ng v s mnh lịch s

ca giai cấp mnh, nhất l từ khi Đảng ra đi. Lịch s đấu tranh cách mạng ca giai

cấp công nhân v ca Đảng cũng như phong tro công nhân Vit Nam do Đảng lnh

đạo gn lin vi lịch s v truyn thng đấu tranh ca dân tc, ni bt ở truyn thng

yêu nưc v đon kết đ cho thấy giai cấp công nhân Vit Nam trung thnh vi ch

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Hội nghị ln thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương, khóa X, Nxb.

CTQG, H.2008, tr.43.

ngha Mác - Lênin, vi Đảng Cng sản, vi l tưởng, mc tiêu cách mạng đc lp dân

tc v ch ngha x hi. Giai cấp công nhân c tinh thần cách mạng trit đ v l giai

cấp lnh đạo cách mạng thông qua đi tiên phong ca mnh l Đảng Cng sản.

- Giai cấp công nhân Vit Nam gắn bó mật thiết với các tng lớp nhân dân trong

x hội. Lợi ch ca giai cấp công nhân v lợi ch dân tc gn chặt vi nhau, tạo thnh

đng lc thc đẩy đon kết giai cấp gn lin vi đon kết dân tc trong mọi thi kỳ

đấu tranh cách mạng, từ cách mạng giải phng dân tc đến cách mạng x hi ch

ngha, trong xây dng ch ngha x hi v trong s nghip đi mi hin nay.

Đại b phn công nhân Vit Nam xuất thân từ nông dân v các tầng lp lao đng

khác, cng chung lợi ch, cng chung nguyn vọng v khát vọng đấu tranh cho đc lp

t do, đ giải phng dân tc v phát trin dân tc Vit Nam, hưng đch ti ch ngha

x hi nên giai cấp công nhân Vit Nam c mi liên h t nhiên, chặt chẽ vi giai cấp

nông dân v các tầng lp lao đng trong x hi. Đặc đim ny tạo ra thun lợi đ giai

cấp công nhân xây dng khi liên minh giai cấp vi giai cấp nông dân, vi đi ngũ tr

thc lm nòng ct trong khi đại đon kết ton dân tc. Đ cũng l cơ sở x hi rng

ln đ thc hin các nhim v cách mạng,thc hin s mnh lịch s ca giai cấp công

nhân Vit Nam, trưc đây cũng như hin nay.

Những đặc đim nêu trên bt ngun từ lịch s hnh thnh v phát trin giai cấp

công nhân Vit Nam vi cơ sở kinh tế - x hi v chnh trị ở đầu thế kỷ XX.

Ngy nay, nhất l trong hơn 30 năm đi mi vừa qua, những đặc đim đ ca

giai cấp công nhân đ c những biến đi do tác đng ca tnh hnh kinh tế - x hi

trong nưc v những tác đng ca tnh hnh quc tế v thế gii. Bản thân giai cấp công

nhân Vit Nam cũng c những biến đi từ cơ cấu x hi - ngh nghip, trnh đ học

vấn v tay ngh bc thợ, đến đi sng, li sng, tâm l  thc. Đi tiên phong ca giai

cấp công nhân l Đảng Cng sản đ c mt quá trnh trưởng thnh, trở thnh Đảng

cầm quyn, duy nhất cầm quyn ở Vit Nam, đang nỗ lc t đi mi, t chnh đn đ

nâng cao năng lc lnh đạo v sc chiến đấu ca Đảng, lm cho Đảng ngang tầm

nhim v.

C th ni ti những biến đi đ trên những nt chnh sau đây:

- Giai cấp công nhân Vit Nam hin nay đ tăng nhanh v s lượng v chất

lượng, l giai cấp đi đầu trong s nghip đẩy mạnh công nghip ha, hin đại ha, gn

vi phát trin kinh tế tri thc, bảo v ti nguyên v môi trưng.

- Giai cấp công nhân Vit Nam hin nay đa dạng v cơ cấu ngh nghip, c mặt

trong mọi thnh phần kinh tế nhưng đi ngũ công nhân trong khu vc kinh tế nh nưc

l tiêu biu, đng vai trò nòng ct, ch đạo.

- Công nhân tri thc, nm vững khoa học - công ngh tiên tiến, v công nhân trẻ

được đo tạo ngh theo chuẩn ngh nghip, học vấn, văn ha, được rn luyn trong

thc tiễn sản xuất v thc tiễn x hi, l lc lượng ch đạo trong cơ cấu giai cấp công

nhân, trong lao đng v phong tro công đon.

Trong môi trưng kinh tế - x hi đi mi, trong đ phát trin mạnh mẽ ca cách

mạng công nghip lần th 4, giai cấp công nhân Vit Nam đng trưc thi cơ phát

trin v những thách thc nguy cơ trong phát trin.

- Đ thc hin s mnh lịch s ca giai cấp công nhân Vit Nam trong bi cảnh

hin nay, cng vi vic xây dng, phát trin giai cấp công nhân ln mạnh, hin đại,

phải đặc bit coi trọng công tác xây dng, chnh đn Đảng, lm cho Đảng lnh đạo,

cầm quyn thc s trong sạch vững mạnh. Đ l đim then cht đ thc hin thnh

công s mnh lịch s ca giai cấp công nhân ở Vit Nam.

3.2. Nội dung sứ mệnh lịch sử của giai cp công nhân Việt Nam hiện nay

Trong thi kỳ đi mi, Đảng ta đ xác định vai trò giai cấp công nhân v s

mnh lịch s to ln ca giai cấp công nhân ở nưc ta.

“Trong thi kỳ đi mi, giai cấp công nhân nưc ta c s mnh lịch s to ln: l

giai cấp lnh đạo cách mạng thông qua đi tiên phong l Đảng Cng sản Vit Nam;

giai cấp đại din cho phương thc sản xuất tiên tiến, giai cấp tiên phong trong s

nghip xây dng ch ngha x hi, lc lượng đi đầu trong s nghip công nghip ha,

hin đại ha đất nưc v mc tiêu dân giu, nưc mạnh, x hi công bng, dân ch, văn

minh, lc lượng nòng ct trong liên minh giai cấp công nhân vi giai cấp nông dân v

đi ngũ tr thc dưi s lnh đạo ca Đảng”

Thc hin s mnh lịch s to ln đ, giai cấp công nhân Vit Nam phát huy vai

trò ca mt giai cấp tiên phong, phát huy sc mạnh đại đon kết ton dân tc dưi s

lnh đạo đng đn, sáng sut ca Đảng đ giải quyết các nhim v c th thuc ni

dung s mnh lịch s ca giai cấp công nhân.

- Về kinh tế:

Giai cấp công nhân Vit Nam vi s lượng đông đảo công nhân c cơ cấu ngnh

ngh đa dạng, hoạt đng trong lnh vc sản xuất v dịch v công nghip ở mọi thnh

phần kinh tế, vi chất lượng ngy mt nâng cao v kỹ thut v công ngh sẽ l ngun

nhân lc lao đng ch yếu tham gia phát trin nn kinh tế thị trưng hin đại, định

hưng x hi ch ngha, lấy khoa học - công ngh lm đng lc quan trọng, quyết định

tăng năng suất lao đng, chất lượng v hiu quả. Đảm bảo tăng trưởng kinh tế đi đôi

vi thc hin tiến b v công bng x hi, thc hin hi hòa lợi ch cá nhân - tp th v

x hi.

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Hội nghị ln thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương, khóa X, Nxb.

CTQG, H.2008.

Giai cấp công nhân phát huy vai trò v trách nhim ca lc lượng đi đầu trong s

nghip đẩy mạnh công nghip ha, hin đại ha đất nưc. Đây l vấn đ ni bt nhất

đi vi vic thc hin s mnh lịch s giai cấp công nhân Vit Nam hin nay. Thc

hin thng lợi mc tiêu công nghip ha, hin đại ha, lm cho nưc ta trở thnh mt

nưc công nghip theo hưng hin đại, c nn công nghip hin đại, định hưng x

hi ch ngha trong mt, hai thp kỷ ti, vi tầm nhn ti giữa thế kỷ XXI (2050) đ l

trách nhim ca ton Đảng, ton dân m giai cấp công nhân l nòng ct. Công nghip

ha, hin đại ha ở Vit Nam phải gn lin vi phát trin kinh tế tri thc, bảo v ti

nguyên v môi trưng. Tham gia vo s nghip công nghip ha, hin đại ha đất

nưc, giai cấp công nhân c điu kin khách quan thun lợi đ phát trin cả s lượng

v chất lượng, lm cho những phẩm chất ca giai cấp công nhân hin đại được hnh

thnh v phát trin đầy đ trong môi trưng x hi hin đại, vi phương thc lao đng

công nghip hin đại. Đ còn l điu kin lm cho giai cấp công nhân Vit Nam khc

phc những nhược đim, hạn chế vn c do hon cảnh lịch s v ngun gc x hi

sinh ra (tâm l tiu nông, li sng nông dân, thi quen, tp quán lạc hu từ truyn thng

x hi nông nghip c truyn thâm nhp vo công nhân).

Thc hin s mnh lịch s ca giai cấp công nhân trên lnh vc kinh tế gn lin

vi vic phát huy vai trò ca giai cấp công nhân, ca công nghip, thc hin khi liên

minh công - nông - tr thc đ tạo ra những đng lc phát trin nông nghip - nông

thôn v nông dân ở nưc ta theo hưng phát trin bn vững, hin đại ha, ch đng hi

nhp quc tế, nhất l hi nhp kinh tế quc tế, bảo v ti nguyên v môi trưng sinh

thái. Như vy, đẩy mạnh công nghip ha, hin đại ha l mt quá trnh tạo ra s phát

trin v trưởng thnh không ch đi vi giai cấp công nhân m còn đi vi giai cấp

nông dân, tạo ra ni dung mi, hnh thc mi đ nâng cao chất lượng, hiu quả khi

liên minh công - nông - tr thc ở nưc ta.

- Về chnh trị - x hội:

Cng vi nhim v giữ vững v tăng cưng s lnh đạo ca Đảng th nhim v

“Giữ vững bản chất giai cấp công nhân ca Đảng, vai trò tiên phong, gương mu ca

cán b đảng viên” v “tăng cưng xây dng, chnh đn Đảng, ngăn chặn, đẩy li s

suy thoái v tư tưởng chnh trị, đạo đc, li sng, “t diễn biến”, “t chuyn ha”

trong ni b” l những ni dung chnh yếu, ni bt, th hin s mnh lịch s giai cấp

công nhân v phương din chnh trị - x hi. Thc hin trọng trách đ, đi ngũ cán b

đảng viên trong giai cấp công nhân phải nêu cao trách nhim tiên phong, đi đầu, gp

phần cng c v phát trin cơ sở chnh trị - x hi quan trọng ca Đảng đng thi giai

cấp công nhân (thông qua h thng t chc công đon) ch đng, tch cc tham gia

xây dng, chnh đn Đảng, lm cho Đảng thc s trong sạch vững mạnh, bảo v Đảng,

bảo v chế đ x hi ch ngha đ bảo v nhân dân - đ l trọng trách lịch s thuc v

s mnh ca giai cấp công nhân Vit Nam hin nay.

- Về văn hóa tư tưởng:

Xây dng v phát trin nn văn ha Vit Nam tiên tiến, đm đ bản sc dân tc

c ni dung ct lõi l xây dng con ngưi mi x hi ch ngha, giáo dc đạo đc

cách mạng, rn luyn li sng, tác phong công nghip, văn minh, hin đại, xây dng

h giá trị văn ha v con ngưi Vit Nam, hon thin nhân cách - Đ l ni dung trc

tiếp v văn ha tư tưởng th hin s mnh lịch s ca giai cấp công nhân, trưc hết l

trọng trách lnh đạo ca Đảng. Giai cấp công nhân còn tham gia vo cuc đấu tranh

trên lnh vc tư tưởng l lun đ bảo v s trong sáng ca ch ngha Mác - Lênin v tư

tưởng H Ch Minh, đ l nn tảng tư tưởng ca Đảng, chng lại những quan đim sai

trái, những s xuyên tạc ca các thế lc th địch, kiên định l tưởng, mc tiêu v con

đưng cách mạng đc lp dân tc v ch ngha x hi. Mun thc hin được s mnh

lịch s ny, giai cấp công nhân Vit Nam phải thưng xuyên giáo dc cho các thế h

công nhân v lao đng trẻ ở nưc ta v  thc giai cấp, bản lnh chnh trị, ch ngha

yêu nưc v ch ngha quc tế, cng c mi liên h mt thiết giữa giai cấp công nhân

vi dân tc, đon kết giai cấp gn lin vi đon kết dân tc v đon kết quc tế. Đ l

s kết hợp sc mạnh dân tc vi sc mạnh thi đại trong thi đại H Ch Minh.

3.3. Phương hưng và một số giải pháp chủ yếu để xây dựng giai cp công nhân

Việt Nam hiện nay

3.3.1. Phương hướng

Đại hi lần th X ca Đảng Cng sản Vit Nam đ xác định phương hưng xây

dng giai cấp công nhân Vit Nam trong quá trnh đẩy mạnh công nghip hóa, hin

đại ha đất nưc theo định hưng xã hi ch ngha l: “Đi vi giai cấp công nhân,

phát trin v s lượng, chất lượng và t chc; nâng cao giác ng và bản lnh chnh trị,

trnh đ học vấn ngh nghip, xng đáng l l lc lượng đi đầu trong s nghip công

nghip hóa, hin đại ha đất nưc. Giải quyết vic làm, giảm ti đa s công nhân thiếu

vic làm và thất nghip. Thc hin tt chính sách v pháp lut đi vi công nhân và

lao đng, như Lut Lao đng, Lut Công đon, chnh sách tin lương, bảo him xã hi,

bảo him y tế, bảo him thất nghip, bảo h lao đng, chăm sc, phc hi sc khe đi

vi công nhân; c chnh sách ưu đi nh ở đi vi công nhân bc cao. Xây dng t

chc, phát trin đon viên công đon, nghip đon đu khp ở các cơ sở sản xuất kinh

doanh thuc các thành phần kinh tế…Chăm lo đo tạo cán b và kết nạp đảng viên từ

những công nhân ưu t”

Tại Hi nghị lần th sáu Ban Chấp hnh Trung ương kha X, Đảng ta đ ra nghị

quyết v “Tiếp tc xây dng giai cấp công nhân Vit Nam thi kỳ đẩy mạnh công

nghip hóa, hin đại ha đất nưc”, trong đ nhấn mạnh: “Xây dng giai cấp công

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đi hội đi biu toàn quốc ln thứ X, Nxb CTQG, Hà Ni,

2006, tr. 118.

nhân ln mạnh, có giác ng giai cấp và bản lnh chnh trị vững vàng; có ý thc công

dân, yêu nưc, yêu ch ngha x hi, tiêu biu cho tinh hoa văn ha ca dân tc; nhạy

bén và vững vàng trưc những diễn biến phc tạp ca tình hình thế gii và những biến

đi ca tnh hnh trong nưc; có tinh thần đon kết dân tc, đon kết, hợp tác quc tế;

thc hin s mnh lịch s ca giai cấp lnh đạo cách mạng thông qua đi tin phong là

Đảng Cng sản Vit Nam… Xây dng giai cấp công nhân ln mạnh, phát trin nhanh

v s lượng, nâng cao chất lượng, c cơ cấu đáp ng yêu cầu phát trin đất nưc; ngày

cng được trí thc ha: c trnh đ học vấn, chuyên môn, kỹ năng ngh nghip cao, có

khả năng tiếp cn và làm ch khoa học - công ngh tiên tiến, hin đại trong điu kin

phát trin kinh tế tri thc; thích ng nhanh vi cơ chế thị trưng và hi nhp quc

tế;… c tác phong công nghip và kỷ lut cao”

Đại hi đại biu ton quc lần th XII ca Đảng khẳng định: “Coi trọng giữ vững

bản chất giai cấp công nhân và các nguyên tc sinh hoạt ca Đảng”

. Đng thi, “Ch

trọng xây dng, phát huy vai trò ca giai cấp công nhân, giai cấp nông nhân, đi ngũ

trí thc, đi ngũ doanh nhân đáp ng yêu cầu phát trin đất nưc trong thi kỳ mi”

Vì vy, Đảng v Nh nưc phải “quan tâm giáo dc, đo tạo, bi dưng, phát trin giai

cấp công nhân cả v s lượng và chất lượng; nâng cao bản lnh chnh trị, trnh đ học

vấn, chuyên môn, kỹ năng ngh nghip, tác phong công nghip, kỷ lut lao đng ca

công nhân; bảo đảm vic làm, nhà ở, các công trình phúc lợi phc v cho công nhân;

sa đi, b sung các chính sách, pháp lut v tin lương, bảo him xã hi, bảo him y

tế, bảo him thất nghip,… đ bảo v quyn lợi, nâng cao đi sng vt chất và tính

thần ca công nhân”

3.3.2. Một số giải pháp chủ yếu

Đ thc hin thng lợi mc tiêu đưa nưc ta trở thành mt nưc công nghip

theo hưng hin đại, xây dng giai cấp công nhân Vit Nam trong thi kỳ mi cần

thc hin mt s giải pháp ch yếu sau:

Mt là, nâng cao nhn thc kiên định quan đim giai cấp công nhân là giai cấp

lnh đạo cách mạng thông qua đi tin phong l Đảng Cng sản Vit Nam. S ln

mạnh ca giai cấp công nhân là mt điu kin tiên quyết bảo đảm thành công ca công

cuc đi mi, công nghip hóa, hin đại ha đất nưc.

Hai là, xây dng giai cấp công nhân ln mạnh gn vi xây dng v phát huy sc

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Hội nghị ln thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương khóa X, Nxb

CTQG, Hà Ni, 2008, tr. 50.

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đi hội đi biu toàn quốc lm thứ XII, Nxb. CTQG-ST, H

Ni, 2016, tr. 186.

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đi hội đi biu toàn quốc lm thứ XII, Nxb. CTQG-ST, H

Ni, 2016, tr. 37 - 38.

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đi hội đi biu toàn quốc lm thứ XII, Nxb. CTQG-ST, H

Ni, 2016, tr. 160.

mạnh ca liên minh giai cấp công nhân vi giai cấp nông dân v đi ngũ tr tr thc v

doanh nhân, dưi s lnh đạo ca Đảng. Phát huy vai trò giai cấp công nhân trong

khi đại đon kết toàn dân tc - đng lc ch yếu ca s phát trin đất nưc; đng thi

tăng cưng quan h đon kết, hợp tác quc tế vi giai cấp công nhân trên toàn thế gii.

Ba là, thc hin chiến lược xây dng giai cấp công nhân ln mạnh, gn kết chặt

chẽ vi chiến lược phát trin kinh tế - xã hi, công nghip hóa, hin đại ha đất nưc,

hi nhp quc tế. X l đng đn mi quan h giữa tăng trưởng kinh tế vi thc hin

tiến b và công bng xã hi v chăm lo xây dng giai cấp công nhân; đảm bảo hài hòa

lợi ích giữa công nhân, ngưi s dng lao đng, Nh nưc và toàn xã hi; không

ngừng nâng cao đi sng vt chất, tinh thần ca công nhân, quan tâm giải quyết kịp

thi những vấn đ bc xúc, cấp bách ca giai cấp công nhân.

Bn l, đo tạo, bi dưng, nâng cao trnh đ mọi mặt cho công nhân, không

ngừng trí thc hóa giai cấp công nhân. Đặc bit quan tâm xây dng thế h công nhân

trẻ, có học vấn, chuyên môn và kỹ năng ngh nghip cao, ngang tầm khu vc và quc

tế, có lp trưng giai cấp và bản lnh chnh trị vững vàng, trở thành b phn nòng ct

ca giai cấp công nhân.

Năm l, xây dng giai cấp công nhân ln mạnh là trách nhim ca cả h thng

chính trị, ca toàn xã hi và s nỗ lc vươn lên ca bản thân mỗi ngưi công nhân, s

tham gia đng gp tch cc ca ngưi s dng lao đng. S lnh đạo ca Đảng và

quản lý ca Nh nưc có vai trò quyết định, công đon c vai trò quan trọng trc tiếp

trong chăm lo xây dng giai cấp công nhân. Xây dng giai cấp công nhân ln mạnh

gn lin vi xây dng Đảng trong sạch, vững mạnh v chính trị, tư tưởng, t chc và

đạo đc, xây dng t chc Công đon, Đon Thanh niên Cng sản H Chí Minh và

các t chc chính trị - xã hi khác trong giai cấp công nhân.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP

1. Nêu những quan đim cơ bản ca ch ngha Mác - Lênin v giai cấp công

nhân v ni dung s mnh ca lịch s ca giai cấp công nhân?

2. Trnh by những điu kin khách quan v nhân t ch quan quy định s mnh

lịch s ca giai cấp công nhân?

3. Phân tch ni dung s mnh lịch s ca giai cấp công nhân trong thế gii hin nay?

4. Phân tch đặc đim ca giai cấp công nhân Vit Nam v ni dung s mnh lịch

s ca giai cấp công nhân Vit Nam hin nay?

5. Phương hưng v giải pháp ch yếu đ xây dng giai cấp công nhân Vit Nam

hin nay theo quan đim ca Đảng Cng sản Vit Nam?

D. TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Hội nghị ln thứ sáu Ban Chấp hành

Trung ương khóa X, Nxb CTQG - ST, H Ni, 2008.

2. Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đi hội đi biu toàn quốc ln thứ XI, XII,

Nxb CTQG - ST, H Ni, 2011, 2016.

3. Hi đng TW ch đạo biên soạn giáo trình quc gia các môn khoa học Mác -

Lênin, tư tưởng H Chí Minh (2002) Giáo trình chủ nghĩa x hội khoa học; Nxb

CTQG, Hà Ni.

4. Học vin Chính trị quc gia H Chí Minh, Giáo trình Chủ nghĩa x hội khoa

học, dành cho h cao cấp lý lun chính trị, H.2018

5. Hong Ch Bảo, Nguyễn Viết Thông, Bi Đnh Bôn (đng ch biên), Một số

vấn đề lý luận về giai cấp công nhân Vit Nam trong điều kin kinh tế thị trường, đy

mnh công nghip hóa, hin đi hóa và hội nhập quốc tế. Nxb Lao đng, H Ni, 2010.

Chương 3

CHỦ NGHĨA XÃ HỘI VÀ

THỜI KỲ QUÁ ĐỘ LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI

A. MỤC TIÊU

1. Về kiến thức: Sinh viên nm được những quan đim ca ch ngha Mác -

Lênin v ch ngha x hi, thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi và s vn dng sáng

tạo ca Đảng Cng sản Vit Nam vo điu kin c th Vit Nam.

2. Về kỹ năng: Sinh viên bưc đầu biết vn dng những tri thc c được vào

phân tích những vấn đ cơ bản v ch ngha x hi v con đưng đi lên ch ngha x

hi ở Vit Nam hin nay.

3. Về tư tưởng: sinh viên khẳng định nim tin vào chế đ xã hi ch ngha, luôn

tin và ng h đưng li đi mi theo định hưng xã hi ch ngha dưi s lnh đạo

ca Đảng Cng sản Vit Nam.

B. NỘI DUNG

1. Chủ nghĩa xã hi

Ch ngha x hi (tiếng Anh: Socialism) được hiu theo bn ngha:1) L phong

trào thc tiễn, phong tro đấu tranh ca nhân dân lao đng chng lại áp bc, bất công,

chng các giai cấp thng trị; 2) L tro lưu tư tưởng, lý lun phản ánh l tưởng giải

phng nhân dân lao đng khi áp bc, bóc lt, bất công; 3) Là mt khoa học - Ch

ngha x hi khoa học, khoa học v s mnh lịch s ca giai cấp công nhân; 4) Là mt

chế đ xã hi tt đẹp, giai đoạn đầu ca hình thái kinh tế- xã hi cng sản ch ngha.

1.1. Chủ nghĩa xã hội, giai đoạn đầu của hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa

Các nhà sáng lp ch ngha x hi khoa học, C.Mác Ph.Ăngghen khi nghiên

cu lịch s phát trin ca xã hi loi ngưi, nhất là lịch s xã hi tư bản đ xây dng

nên học thuyết v hình thái kinh tế- xã hi. Học thuyết vạch rõ những qui lut cơ bản

ca vn đng xã hi, ch ra phương pháp khoa học đ giải thích lịch s. Học thuyết hình

thái kinh tế- xã hi ca C. Mác không ch làm rõ những yếu t cấu thành hình thái kinh

tế- xã hi mà còn xem xét xã hi trong quá trình biến đi và phát trin không ngừng.

Học thuyết v hình thái kinh tế - xã hi do C.Mác v Ph.Ăngghen khởi xưng

được V.I.Lênin b sung, phát trin và hin thc hoá trong công cuc xây dng ch

ngha x hi ở nưc Nga Xô viết trở thành học thuyết hình thái kinh tế - xã hi ca ch

ngha Mác- Lênin, tài sản vô giá ca nhân loại.

Học thuyết hình thái kinh tế - xã hi ca ch ngha Mác - Lênin đ ch ra tính

tất yếu s thay thế hình thái kinh tế- xã hi tư bản ch ngha bng hình thái kinh tế - xã

hi cng sản ch ngha, đ l quá trình lịch s - t nhiên. S thay thế ny được thc

hin thông qua cách mạng xã hi ch ngha xuất phát từ hai tin đ vt chất quan trọng

nhất là s phát trin ca lc lượng sản xuất và s trưởng thành ca giai cấp công nhân.

Học thuyết hình thái kinh tế - xã hi ca ch ngha Mác - Lênin đ cung cấp

những tiêu chuẩn thc s duy vt, khoa học cho s phân kỳ lịch s, trong đ c s

phân kỳ hình thái kinh tế - xã hi cng sản ch ngha.

Khi phân tích hình thái kinh tế - xã hi cng sản ch ngha, C.Mác và

Ph.Ăngghen cho rng, hình thái kinh tế - xã hi cng sản ch ngha phát trin từ thấp

lên cao qua hai giai đoạn, giai đoạn thấp v giai đoạn cao, giai đoạn cng sản ch

ngha; giữa xã hi tư bản ch ngha v x hi cng sản ch ngha l thi kỳ quá đ lên

ch ngha cng sản. Trong tác phẩm “Phê phán cương lnh Gôta” (1875) C.Mác đ cho

rng: “Giữa x hi tư bản ch ngha v x hi cng sản ch ngha l mt thi kỳ cải

biến cách mạng từ x hi ny sang x hi kia. Thch ng vi thi kỳ ấy l mt thi kỳ

quá đ chnh trị, v nh nưc ca thi kỳ ấy không th l cái g khác hơn l nn

chuyên chnh cách mạng ca giai cấp vô sản”

. Khẳng định quan đim ca C. Mác,

V.I. Lênin cho rng: “V lý lun, không th nghi ng g được rng giữa ch ngha tư

bản và ch ngha cng sản, có mt thi kỳ quá đ nhất định”

V xã hi ca thi kỳ quá đ, C. Mác cho rng đ l x hi vừa thoát thai từ xã

hi tư bản ch ngha, x hi chưa phát trin trên cơ sở ca chính nó còn mang nhiu

dấu vết ca xã hi cũ đ lại: “Cái x hi mà chúng ta nói ở đây không phải là mt xã

hi cng sản ch ngha đ phát trin trên cơ sở ca chính nó, mà trái lại là mt xã hi

cng sản ch ngha vừa thoát thai từ xã hi tư bản ch ngha, do đ l mt xã hi v mọi

phương din - kinh tế, đạo đc, tinh thần - còn mang những dấu vết ca xã hi cũ m n

đ lọt lòng ra”

Sau này, từ thc tiễn nưc Nga, V. I Lênin cho rng, đi vi những nưc chưa

có ch ngha tư bản phát trin cao “cần phải có thi kỳ quá đ khá lâu dài từ ch ngha

tư bản lên ch ngha x hi”

Vy là, v mặt lý lun và thc tiễn, thi kỳ quá đ từ ch ngha tư bản lên ch

ngha cng sản, được hiu theo hai ngha: th nhất, đi vi các nưc chưa trải qua ch

ngha tư bản phát trin, cần thiết phải có thi kỳ quá đ khá lâu dài từ ch ngha tư bản

lên ch ngha x hi- những cơn đau đẻ kéo dài

; th hai, đi vi những nưc đ trải

qua ch ngha tư bản phát trin, giữa ch ngha tư bản và ch ngha cng sản có mt

thi kỳ quá đ nhất định, thi kỳ cải biến cách mạng từ x hi ny sang x hi kia,

C.Mác và Ph.Ăngghen, Toàn tp, Nxb. CTQG, H. 1995, tp 19, tr.47.

V.I.Lênin, Toàn tập, Nxb. Tiến b, Matxcơva. 1977, tp. 39, tr. 309-310.

C.Mác và Ph.Ăngghen, Toàn tp, Nxb. CTQG, H. 1995, tp 19, tr.33 .

V.I Lênin , Sdd, 1977, t 38, tr 464.

Xem : V. I.Lênin, Sdd, 1976, tp 33, tr223.

thi kỳ quá đ từ ch ngha tư bản lên ch ngha cng sản.

1.2. Điều kiện ra đời chủ nghĩa xã hội

Bng lý lun hình thái kinh tế - xã hi, C.Mác đ đi sâu phân tch, tìm ra qui

lut vn đng ca hình thái kinh tế - xã hi tư bản ch ngha, từ đ cho php ông d

báo khoa học v s ra đi v tương lai ca hình thái kinh tế - xã hi cng sản ch

ngha. V.I Lênin cho rng: C.Mác xuất phát từ chỗ là ch ngha cng sản hình thành từ

ch ngha tư bản, phát trin lên từ ch ngha tư bản là kết quả tác đng ca mt lc

lượng xã hi do ch ngha tư bản sinh ra - giai cấp vô sản, giai cấp công nhân hin đại.

Các nhà sáng lp ch ngha x hi khoa học đ thừa nhn vai trò to ln ca ch

ngha tư bản khi khẳng định: s ra đi ca ch ngha tư bản là mt giai đoạn mi trong

lịch s phát trin mi ca nhân loại. Nh những bưc tiến to ln ca lc lượng sản

xuất, biu hin tp trung nhất là s ra đi ca công nghip cơ kh (Cách mạng công

nghip lần th 2), ch ngha tư bản đ tạo ra bưc phát trin vượt bc ca lc lượng

sản xuất. Trong vòng chưa đầy mt thế kỷ, ch ngha tư bản đ tạo ra được mt lc

lượng sản xuất nhiu hơn v đ s hơn lc lượng sản xuất mà nhân loại tạo ra đến lúc

đ

. Tuy nhiên, các ông cũng ch ra rng, trong xã hi tư bản ch ngha, lc lượng sản

xuất cng được cơ khi ha, hin đại hóa càng mang tính xã hi hóa cao, thì càng mâu

thun vi quan h sản xuất tư bản ch ngha da trên chế đ chiếm hữu tư nhân tư bản

ch ngha. Quan h sản xuất từ chỗ đng vai trò mở đưng cho lc lượng sản xuất phát

trin, thì ngày càng trở nên lỗi thi, xing xích ca lc lượng sản xuất. Mâu thun giữa

tính chất xã hi hóa ca lc lượng sản xuất vi chế đ chiếm hữu tư nhân tư bản ch

ngha đi vi tư liu sản xuất trở thành mâu thun kinh tế cơ bản ca ch ngha tư bản,

biu hin v mặt xã hi là mâu thun giữa giai cấp công nhân hin đại vi giai cấp tư

sản lỗi thi. Cuc đấu tranh giữa giai cấp công nhân và giai cấp tư sản xuất hin ngay

từ đầu và ngày càng trở nên gay gt và có tính chính trị rõ rét. C. Mác và Ph. Angghen

ch rõ: “Từ chỗ là những hình thc phát trin ca các lc lượng sản xuất, những quan

h sản xuất ấy trở thành những xing xích ca các lc lượng sản xuất. Khi đ bt đầu

thi đại môt cuc cách mạng”

Hơn nữa, cùng vi s phát trin mạnh mẽ ca nn đại công nghip cơ kh l s

trưởng thnh vượt bc cả v s lượng và chất lượng ca giai cấp công nhân, con đ ca

nn đại công nghip. Chính s phát trin v lc lượng sản xuất và s trưởng thành ca

giai cấp công nhân là tin đ kinh tế- xã hi dn ti s sp đ không tránh khi ca

ch ngha tư bản. Diễn đạt tư tưởng đ, C.Mác v Ph.Ăngghen cho rng, giai cấp tư

sản không ch tạo vũ kh đ giết mình mà còn tạo ra những ngưi s dng vũ kh đ,

những công nhân hin đại, những ngưi vô sản

. S trưởng thnh vượt bc và thc s

C.Mác và Ph.Ăngghen, Toàn tp, Nxb. CTQG, H. 1995, tp 4, tr.603.

C.Mác và Ph.Ăngghen, Toàn tp, Nxb. CTQG, H. 1995, tp 3, tr.15.

C.Mác và Ph.Ăngghen, Toàn tp, Nxb. CTQG, H. 1995, tp 4, tr.605.

ca giai cấp công nhân được đánh dấu bng s ra đi ca Đảng cng sản, đi tin

phong ca giai cấp công nhân, trc tiếp lnh đạo cuc đấu tranh chính trị ca giai cấp

công nhân chng giai cấp tư sản.

S phát trin ca lc lượng sản xuất và s trưởng thành thc s ca giai cấp

công nhân là tin đ, điu kin cho s ra đi ca hình thái kinh tế- xã hi cng sản ch

ngha. Tuy nhiên, do khác v bản chất vi tất cả các hình thái kinh tế - xã hi trưc đ,

nên hình thái kinh tế - xã hi cng sản ch ngha không t nhiên ra đi, trái lại, nó ch

được hình thành thông qua cách mạng vô sản dưi s lnh đạo ca đảng ca giai cấp

công nhân - Đảng Cng sản, thc hin bưc quá đ từ ch ngha tư bản lên ch ngha

xã hi và ch ngha cng sản.

Cách mạng vô sản là cuc cách mạng ca giai cấp công nhân và nhân dân lao

đng dưi s lnh đạo ca Đảng Cng sản, trên thc tế được thc hin bng con

đưng bạo lc cách mạng nhm lt đ chế đ tư bản ch ngha, thiết lp nh nưc

chuyên chính vô sản, thc hin s nghip cải tạo xã hi cũ, xây dng xã hi mi, xã

hi xã hi ch ngha v cng sản ch ngha. Tuy nhiên, cách mạng vô sản, v mặt lý

thuyết cũng c th được tiến hành bng con đưng hòa bnh, nhưng vô cng hiếm, quí

và trên thc tế chưa xảy ra.

Do tính sâu sc và trit đ ca nó, cách mạng vô sản ch có th thành công, hình

thái kinh tế- xã hi cng sản ch ngha ch có th được thiết lp và phát trin trên cơ sở

ca chính nó, mt khi tính tch cc chính trị ca giai cấp công nhân được khơi dy và

phát huy trong liên minh vi các giai cấp và tầng lp những ngưi lao đng dưi s

lnh đạo ca Đảng Cng sản.

1.3. Những đc trưng cơ bản của chủ nghĩa xã hội

Khi nghiên cu v hình thái kinh tế - xã hi cng sản ch ngha, các nh sáng

lp ch ngha x hi khoa học rất quan tâm d báo những đặc trưng ca từng giai

đoạn, đặc bit là giai đoạn đầu (giai đoạn thấp) ca xã hi cng sản nhm định

hưng phát trin cho phong trào công nhân quc tế. Những đặc trưng cơ bản ca

giai đoạn đầu, phản ánh bản chất v tnh ưu vit ca ch ngha x hi từng bưc

được bc l đầy đ cùng vi quá trình xây dng xã hi xã hi ch ngha. Căn c vào

những d báo ca C.Mác v Ph.Ăngghen và những quan đim ca V.I.Lênin v ch

ngha xã hi ở nưc Nga xô - viết, có th khái quát những đặc trưng cơ bản ca ch

ngha xã hi như sau:

Một là, chủ nghĩa xã hội giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc, giải phóng xã

hội, giải phóng con người, to điều kin đ con người phát trin toàn din.

Trong tác phẩm Tuyên ngôn ca Đang Cng sản, khi d báo v xã hi tương lai,

xã hi cng sản ch ngha, C.Mác và Ph.Ăngghen đã khẳng định: “Thay cho xã hi tư

bản cũ, vi những giai cấp và đi kháng giai cấp ca nó, sẽ xuất hin mt liên hợp, trong

đó s phát trin t do ca mỗi ngưi l điu kin phát trin t do ca tất cả mọi ngưi”

;

khi đ “con ngưi, cui cùng làm ch tn tại xã hi ca chnh mnh, th cũng do đ

làm ch t nhiên, làm ch cả bản thân mình trở thnh ngưi t do”

. Đây là s khác

bit v chất giữa hình thái kinh tế - xã hi cng sản ch ngha so vi các hình thái kinh

tế - xã hi ra đi trưc, th hin ở bản chất nhân văn, nhân đao, vì s nghip giải phóng

giai cấp, giải phóng xã hi, giải phóng con ngưi. Đương nhiên, đ đạt được mc tiêu

tng quát đ, C.Mác v Ph.Ăngghen cho rng, cách mạng xã hi ch ngha phải tiến

hành trit đ, trưc hết là giải phóng giai cấp, xóa b tình trạng giai cấp này bóc lt, áp

bc giai cấp kia, và mt khi tình trạng ngưi áp bc, bọc lt ngưi bị xóa b thì tình

trạng dân tc ny đi bc lt dân tc khác cũng bị xóa b”

V.I.Lênin, trong điu kin mi ca đi sng chính trị - xã hi thế gii đầu thế

kỷ XX, đng thi từ thc tiễn ca công cuc xây dng ch ngha xã hi ở nưc Nga xô

- viết đ cho rng, mc đch cao nhất, cui cùng ca những cải tạo xã hi ch ngha l

thc hin nguyên tc: làm theo năng lc, hưởng theo nhu cầu: “khi bt đầu những cải

tạo xã hi ch ngha, chúng ta phải đặt rõ cái mc đch mà những cải tạo xã hi ch

ngha đ rút cc nhm ti, c th là thiết lp mt xã hi cng sản ch ngha, mt xã hi

không ch hạn chế ở vic tưc đoạt các công xưởng, nhà máy, rung đất và tư liu

sản xuất, không ch hạn chế ở vic kim kê, kim soát mt cách chặt chẽ vic sản xuất

và phân phi sản phẩm, mà còn đi xa hơn nữa, đi ti vic thc hin nguyên tc: làm

theo năng lc, hưởng theo nhu cầu. Vì thế cái tên gọi “Đảng Cng sản là duy nhất

chính xác v mặt khoa học”

V.I.Lênin cũng khẳng định mc đch cao cả ca ch ngha

xã hi cần đạt đến là xóa b s phân chia xã hi thành giai cấp, biến tất cả thành viên

trong xã hi thành ngưi lao đng, tiêu dit cơ sở ca mọi tình trạng ngưi bóc lt

ngưi. V.I.Lênin còn ch rõ trong quá trình phấn đấu đ đạt mc đch cao cả đ, giai

cấp công nhân, chính Đảng Cng sản phải hoàn thành nhiu nhim v ca các giai

đoạn khác nhau, trong đ có mc đch, nhim v c th ca thi kỳ xây dng ch ngha

xã hi - tạo ra các điu kin v cơ sở vt chất - kỹ thut v đi sng tinh thần đ thiết lp

xã hi cng sản.

Hai là, chủ nghĩa x hội là xã hội do nhân dân lao động làm chủ

Đây l đặc trưng th hin thuc tính ban chất ca ch ngha x hi, xã hi vì

con ngưi và do con ngưi; nhân dân mà nòng ct l nhân dân lao đng là ch th ca

xã hi thc hin quyn làm ch ngày càng rng ri v đầy đ trong quá trình cải tạo xã

hi cũ, xây dng xã hi mi. Ch ngha xã hi là mt chế đ chính trị dân ch, nhà

nưc xã hi ch ngha vi h thng pháp lut và h thng t chc ngày càng ngày

C. Mác và Ph.Ăngghen, Toàn tp, Nxb. CTQG, H.1995, tp. 4, tr.628.

C.Mác v Ph.Ăngghen, Ton tp, Nxb. CTQG, H. 1995, tp. 4, tr.33.

C.Mác v Ph.Ăngghen, Ton tp, Nxb. CTQG, H. 1995, tp.4, tr.624.

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb Tiến b, Mátxcơva, 1976, tp 36, tr.57.

càng hoàn thin sẽ quan lý xã hi ngày càng hiu quả. C.Mác và Ph.Ăngghen đã

ch rõ: “… bưc th nhất trong cách mang công nhân là giai cấp vô sản biến thành

giai cấp thng trị là giành lấy dân ch”

. V.I.Lênin, từ thc tiễn xây dng ch ngha

xã hi ở nưc Nga Xô viết đ coi chính quyn Xô viết là mt kiu Nhà nưc chuyên

chính vô sản, mt chế đ dân ch ưu vit gấp triu lần so vi chế đ dân ch tư sản:

“Chế đ dân ch vô sản so vi bất kỳ chế đ dân ch tư sản nào cũng dân ch hơn gấp

triu lần; chính quyn Xô viết so vi nưc cng hoà dân ch nhất thì cũng gấp

triu lần”

Ba là, chủ nghĩa x hội có nền kinh tế phát trin cao dựa trên lực lượng sản xuất

hin đi và chế độ công hu về tư liu sản xuất chủ yếu

Đây là đặc trưng v phương din kinh tế ca ch ngha xã hi. Mc tiêu cao

nhất ca ch ngha xã hi là giải phóng con ngưi trên cơ sở điu kin kinh tế - xã hi

phát trin, mà xét đến cng là trình đ phát trin cao ca lc lượng sản xuất. Ch ngha

xã hi là xã hi có nn kinh tế phát trin cao, vi lc lượng sản xuất hin đại, quan h

sản xuất da trên chế đ công hữu v tư liu sản xuất, được t chc quản lý có hiu

quả, năng suất lao đng cao và phân phi ch yếu theo lao đng. V.I.Lênin cho rng:

“từ ch ngha tư bản, nhân loại ch có th tiến thẳng lên ch ngha x hi, ngha l chế

đ công hữu v các tư liu sản xuất và chế đ phân phi theo lao đng ca mỗi

ngưi”

Tuy nhiên, trong giai đoạn đầu ca xã hi cng sản ch ngha, ch ngha x hi,

theo Ph.Ăngghen không th ngay lp tc th tiêu chế đ tư hữu. Trả li câu hi: Liu

có th th tiêu chế đ tư hữu ngay lp tc được không? Ph.Ăngghen dt khoát cho

rng: “Không, không th được cũng y như không th làm cho lc lượng sản xuất hin

có tăng lên ngay lp tc đến mc cần thiết đ xây dng nn kinh tế công hữu. Cho nên

cuc cách mạng ca giai cấp vô sản đang có tất cả những triu chng là sp n ra, sẽ ch

có th cải tạo xã hi hin nay mt cách dần dần, và ch khi nào đ tạo nên mt khi

lượng tư liu cần thiết cho vic cải tạo đ l khi ấy mi th tiêu được chế đ tư hữu”

Cng vi vic từng bưc xác lp chế đ công hữu v tư liu sản xuất, đ

nâng cao năng suất lao đng cần phải t chc lao đng theo mt trình đ cao hơn, t

chc chặt chẽ và kỷ lut lao đng nghiêm., ngha l phải tạo ra quan h sản xuất tiến

b, thích ng vi trnh đ phát trin ca lc lượng sản xuất. V.I. Lnin cho rng: “thiết

lp mt chế đ xã hi cao hơn ch ngha tư bản, ngha là nâng cao năng suất lao đng

và do đ (và nhm mc đch đ) phải t chc lao đng theo mt trình đ cao hơn”

.Mác và Ph.Ăngghen, Toàn tp, Nxb. CTQG, H.1995, tp. 4, tr.626.

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb Tiến b, Mátxcơva, 1976, tp. 37, tr.312-313.

V.I.Lênin, Toàn tập, Nxb. Tiến b, Matxcơva.1977, tp. 31, tr.220.

C.Mác và Ph.Ăngghen, Toàn tp, Nxb. CTQG, H. 1995, tp 4, tr.469.

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb Tiến b, Mátxcơva, 1976, tp. 36, tr.228-229.

Đi vi những nưc chưa trải qua ch ngha tư bản di lên ch ngha x hi, đ

phát trin lc lượng sản xuất , nâng cao năng suất lao đng, V.I.Lênin ch rõ tất yếu

phải “bc những chiếc cầu nh vững chc” xuyên qua ch ngha tư bản nh nưc:

“Trong mt nưc tiu nông, trưc hết các đng chí phải bc những chiếc cầu nh

vững chc, đi xuyên qua ch ngha tư bản nh nưc, tiến lên ch ngha x hi”

“dưi chính quyn xô- viết thì ch ngha tư bản nh nưc sẽ có th là ¾ ch ngha

xã hi”

. Đng thi, V.I.Lênin ch rõ, những nưc chưa trải qua ch ngha tư bản di

lên ch ngha x hi cần thiết phải học hi kinh nghim t các nưc phát trin theo

cách thc: “Dng cả hai tay mà lấy những cái tt ca nưc ngoài: Chính quyn xô-viết

+ trt t ở đưng st Ph + kỹ thut và cách t chc các tơ-rt ở Mỹ + ngành giáo dc

quc dân Mỹ etc. etc. + + = ∑ (tng s) = ch ngha x hi”

Bốn là, chủ nghĩa x hội có nhà nước kiu mới mang bản chất giai cấp công

nhân, đi biu cho lợi ích, quyền lực và ý chí của nhân dân lao động.

Các nhà sáng lp ch ngha x hi khoa học đ khẳng định trong ch ngha x

hi phải thiết lp nh nưc chuyên chính vô sản, nh nưc kiu mi mang bản chất ca

giai cấp công nhân, đại biu cho lợi ích, quyn lc và ý chí ca nhân dân lao đng.

Theo V.I.Lênin, chuyên chính cách mạng ca giai cấp vô sản là mt chính

quyn do giai cấp vô sản ginh được và duy trì bng bạo lc đi vi giai cấp tư sản.

Chính quyn đ chnh l nh nưc kiu mi thc hin dân ch cho tuyt đại đa s

nhân dân và trấn áp bng vũ lc bọn bóc lt, bọn áp bc nhân dân, thc chất ca s

biến đi ca chế đ dân ch trong thi kỳ quá đ từ ch ngha tư bản lên ch ngha

cng sản

. Nh nưc vô sản, theo V.I.Lênin phải là mt công c, mt phương tin;

đng thi, là mt biu hin tp trung trnh đ dân ch ca nhân dân lao đng, phản ánh

trnh đ nhân dân tham gia vào mọi công vic ca nh nưc, quần chúng nhân dân

thc s tham gia vào từng bưc ca cuc sng v đng vai trò tch cc trong vic quản

l. Cũng theo V.I.Lênin, Nh nưc xô - viết sẽ tp hợp, lôi cun đông đảo nhân dân

tham gia quản lý Nhà nưc, quản lý xã hi, t chc đi sng xã hi v con ngưi và

cho con ngưi. Nhà nưc chuyên chính vô sản đng thi vi vic mở rng rất nhiu

chế đ dân ch - lần đầu tiên biến thành chế đ dân ch cho ngưi nghèo, chế đ dân

ch cho nhân dân ch không phải cho bọn nhà giàu - chuyên chính vô sản còn thc hành

mt loạt bin pháp hạn chế quyn t do đi vi bọn áp bc, bọn bóc lt, bọn tư bản.

Năm là, chủ nghĩa xã hội có nền văn hóa phát trin cao, kế thừa và phát huy

nhng giá trị của văn hóa dân tộc và tinh hoa văn nhân loi.

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb Tiến b, Mátxcơva, 1976, tp.44, tr. 89.

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb Tiến b, Mátxcơva, 1976, tp.36, tr. 313.

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb. CTQG, H. 2005, tp. 36, tr.684.

V.I. Lênin, Toàn tp, Nxb. Tiến b, Mátxcơva. 1978, tp. 33, tr.109.

Tính ưu vit, s n định và phát trin ca chế đ xã hi ch ngha không ch th

hin ở lnh vc kinh tế, chính trị mà còn ở lnh vc văn hóa - tinh thần ca xã hi.

Trong ch ngha x hi, văn ha l nn tảng tinh thần ca xã hi, mc tiêu,

đng lc ca phát trin xã hi, trọng tâm là phát trin kinh tế; văn hóa đ

hun đc nên tâm hn, khí phách, bản lnh con ngưi, biến con ngưi thnh con ngưi

chân, thin mỹ.

V.I.Lênin, trong quá trình xây dng ch ngha xã hi ở nưc Nga xô - viết đ

lun giải sâu sc v “văn hóa vô sản” - nn văn hóa mi xã hi ch ngha, rng, ch

có xây dng được nn văn ha vô sản mi giải quyết được mọi vấn đ từ kinh tế,

chính trị đến xã hi, con ngưi. Ngưi khẳng định: “…nếu không hiu rõ rng ch có

s hiu biết chính xác v nn văn hóa được sáng tạo ra trong toàn b quá trình phát

trin ca loài ngưi và vic cải tạo nn văn hóa đ mi có th xây dng được nn văn

hóa vô sản thì chúng ta không giải quyết được vấn đ”

. Đng thi, V. I. Lênin cũng

cho rng, trong xã hi xã hi ch ngha, những ngưi cng sản sẽ làm giàu tri thc

ca mình bng tng hợp các tri thc, văn hóa mà loài ngưi đ tạo ra: “Ngưi ta ch

có th trở thành ngưi cng sản khi biết làm giàu trí óc ca mình bng s hiu biết tất

cả những kho tàng tri thc mà nhân loại đ tạo ra”

. Do vy, quá trình xây dng nn

văn hóa xã hi ch ngha phải biết kế thừa những giá trị văn hóa dân tc và tinh hoa

văn nhân loại, đng thi, cần chng tư tưởng, văn ha phi vô sản, trái vi những giá trị

truyn thng tt đẹp ca dân tc và ca loài ngưi, trái vi phương hưng đi lên ch

ngha x hi.

Thứ sáu, chủ nghĩa xã hội bảo đảm bnh đẳng, đoàn kết gia các dân tộc và

có quan h hu nghị, hợp tác với nhân dân các nước trên thế giới.

Vấn đ giai cấp và dân tc, xây dng mt cng đng dân tc, giai cấp bình

đẳng, đon kết, hợp tác, hữu nghị vi nhân dân các nưc trên thế gii luôn có vị tr đặc

bit quan trọng trong hoạch định và thc thi chiến lược phát trin ca mỗi dân tc và

mỗi quc gia. Theo quan đim ca các nhà sáng lp ra ch ngha x hi khoa học, vấn

đ giai cấp và dân tc có quan h bin chng, bởi vy, giải quyết vấn đ dân tc, giai

cấp trong ch ngha x hi có vị tr đặc bit quan trọng và phải tuân th nguyên tc:

“xa b tình trạng ngưi bc lôt ngưi thì tình trạng dân tc này bóc lt dân tc khác

cũng bị xóa b”

. Phát trin tư tưởng ca C.Mác v Ph.Ăngghen, trong điu kin c

th ở nưc Nga, V.I.Lênin, trong Cương lnh v vấn đ dân tc trong ch ngha x hi

đ ch ra những ni dung có tính nguyên tc đ giải quyết vấn đ dân tc: “Các dân tc

hoàn toàn bình đẳng; các dân tc được quyn t quyết; liên hip công nhân tất cả các

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb. Tiến b, Mátxcơva, 1976, tp 41, tr.361.

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb Tiến b, Mátxcơva, 1976, tp 41, tr.362.

C.Mác và Ph.Ăngghen, Toàn tp, Nxb. CTQG, H.1995, tp 4, tr.624.

dân tc lại. Đ là Cương lnh dân tc mà ch ngha Mác, kinh nghim toàn thế gii

và kinh nghim ca nưc Nga dạy cho công nhân”

Giải quyết vấn đ dân tc theo Cương lnh ca V.I.Lênin, trong ch ngha x

hi, cng đng dân tc, giai cấp bnh đẳng, đon kết và hợp tác trên cơ sở cơ sở chính

trị - pháp l, đặc bit l cơ sở kinh tế- xã hi v văn ha sẽ từng bưc xây dng cng

c và phát trin. Đây l s khác bit căn bản v vic giải quyết vấn đ dân tc theo

quan đim ca ch ngha Mác- Lênin và quan đim ca ch ngha dân tc cc đoan,

hẹp hòi hoặc ch ngha phân bit chng tc. V.I.Lênin khẳng định: “… ch có chế đ

xô - viết là chế đ có th tht s đảm bảo quyn bình đẳng giữa các dân tc, bng

cách thc hin trưc hết s đon kết tất cả những ngưi vô sản, ri đến toàn th

quần chúng lao đng, trong vic đấu tranh chng giai cấp tư sản”

Ch ngha x hi, vi bản chất tt đẹp do con ngưi, v con ngưi luôn là bảo

đảm cho các dân tc bnh đẳng, đon kết và hợp tác hữu nghị; đng thi có quan h

vi nhân dân tất cả các nưc trên thế gii. Tất nhiên, đ xây dng cng đng bình

đẳng, đon kết và có quan h hợp tác, hữu nghị vi nhân dân tất cả các nưc trên thế

gii, điu kin chiến thng hoàn toàn ch ngha tư bản, theo V.I.Lênin cần thiết phải có

s liên minh và s thng nhất ca giai cấp vô sản và toàn th quần chúng cần lao thuc

tất cả các nưc và các dân tc trên toàn thế gii: “Không c s c gng t nguyn tiến

ti s liên minh và s thng nhất ca giai cấp vô sản, ri sau nữa, ca toàn th quần

chúng cần lao thuc tất cả các nưc và các dân tc trên toàn thế gii, thì không th chiến

thng hoàn toàn ch ngha tư bản được”

. Trong “Lun cương v vấn đ dân tc và vấn

đ thuc địa” văn kin v giải quyết vấn đ dân tc trong thi đại đế quc ch ngha v

cách mạng vô sản, V. I. Lê-nin ch rõ: “Trọng tâm trong toàn b chính sách ca Quc

tế Cng sản v vấn đ dân tc và vấn đ thuc địa là cần phải đưa giai cấp vô sản và

quần chng lao đng tất cả các dân tc v các nưc lại gần nhau trong cuc đấu tranh

cách mạng chung đ lt đ địa ch v tư sản. Bởi vì, ch có s gn b như thế mi bảo

đảm cho thng lợi đi vi ch ngha tư bản, không có thng lợi đó thì không th tiêu

dit được ách áp bc dân tc và s bất bnh đẳng”

. Đ cũng l cơ sở đ Ngưi đưa ra

khẩu hiu: “Vô sản tất cả các nưc và các dân tc bị áp bc đon kết lại”.

Bảo đảm bnh đẳng, đon kết giữa các dân tc và có quan h hợp tác, hữu nghị

vi nhân dân tất cả các nưc trên thế gii, ch ngha xã hi mở rng được ảnh hưởng

và góp phần tích cc vào cuc đấu tranh chung ca nhân dân thế gii vì hòa bình,

đc lp dân tc, dân ch và tiến b xã hi.

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb. Tiến b, Mátxcơva. 1976, tp. 25, tr.375.

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb. Tiến b, Mátxcơva, 1976, tp. 41, tr.202.

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb Tiến b, Mátxcơva, 1976, tp. 41 tr.206.

Vin Mác - Lênin, V. I. Lênin và Quc tế Cng sản, Nxb. Sách chnh trị, Mát-xcơ-va, 1970, Tiếng

Nga, tr199.

2. Thi kỳ quá đ lên chủ nghĩa xã hi

2.1. Tính tất yếu khách quan của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa x hội

Học thuyết hình thái kinh tế- xã hi ca ch ngha Mác- Lênin đ ch rõ: lịch s

xã hi đ trải qua 5 hình thái kinh tế- xã hi: Cng sản nguyên thy, chiếm hữu nô l,

phong kiến, tư bản ch ngha v cng sản ch ngha. So vi các hình thái kinh tế xã

hi đ xuất hin trong lịch s, hình thái kinh tế- xã hi cng sản ch ngha c s khác

bit v chất, trong đ không c giai cấp đi kháng, con ngưi từng bưc trở thành

ngưi t do…,. Bởi vy, theo quan đim ca ch ngha Mác- Lênin, từ ch ngha tư

bản lên ch ngha x hi tất yếu phải trải qua thi kỳ quá đ chính trị. C. Mác khẳng

định: “Giữa x hi tư bản ch ngha v x hi cng sản ch ngha l mt thi kỳ cải

biến cách mạng từ x hi ny sang x hi kia. Thch ng vi thi kỳ ấy l mt thi kỳ

quá đ chnh trị, v nh nưc ca thi kỳ ấy không th l cái g khác hơn l nn

chuyên chnh cách mạng ca giai cấp vô sản”

. V.I.Lênin trong điu kin nưc Nga

xô- viết cũng khẳng định: “V lý lun, không th nghi ng g được rng giữa ch

ngha tư bản và ch ngha cng sản, có mt thi kỳ quá đ nhất định”

. Khẳng định

tính tất yếu ca thi kỳ quá đ, đng thi các nhà sáng lp ch ngha xa hi khoa học

cũng phân bit có hai loại quá đ từ ch ngha tư bản lên ch ngha cng sản: 1) Quá

độ trực tiếp từ ch ngha tư bản lên ch ngha cng sản đi vi những nưc đ trải qua

ch ngha tư bản phát trin. Cho đến nay thi kỳ quá đ trc tiếp lên ch ngha cng

sản từ ch ngha tư bản phát trin chưa từng diễn ra; 2) Quá độ gián tiếp từ ch ngha

tư bản lên ch ngha cng sản đi vi những nưc chưa trải qua ch ngha tư bản phát

trin. Trên thế gii mt thế kỷ qua, k cả Liên Xô v các nưc Đông Âu trưc đây,

Trung Quc, Vit Nam và mt s nưc xã hi ch ngha khác ngy nay, theo đng l

lun Mác - Lênin, đu đang trải qua thi kỳ quá đ gián tiếp vi những trnh đ phát

trin khác nhau.

Xuất phát từ quan đim cho rng: ch ngha cng sản không phải là mt trạng

thái cần sáng tạo ra , không phải là mt l tưởng mà hin thc phải tuân theo mà là kết

quả ca phong trào hin thc, các nhà sáng lp ch ngha x hi khoa học cho rng:

Các nưc lạc hu vi s gip đ ca giai cấp vô sản đ chiến thng có th rút ngn

được quá trình phát trin: “vi s gip đ ca giai cấp vô sản đ chiến thng, các dân

tc lạc hu có th rút ngn khá nhiu quá trình phát trin ca mình lên xã hi xã hi

ch ngha v tránh được phần ln những đau kh và phần ln các cuc đấu tranh mà

chúng ta bt buc phải trải qua ở Tây Âu”

. C.Mác, khi tìm hiu v nưc Nga cũng ch

rõ: “Nưc Nga… c th không cần trải qua đau kh ca chế đ (chế đ tư bản ch ngha -

C. Mác v Ph.Ăngghen, Ton tp, Nxb. CTQG, H. 1983, tp 19, tr. 47.

V.I.Lênin, Toàn tập, Nxb. Tiến b, Matxcơva. 1977, tp 39, tr. 309-310.

Từ đin Ch ngha cng sản khoa học, Nxb S tht, Hà Ni, 1986, tr. 55.

TG) mà vn chiếm đoạt được mọi thành quả ca chế đ ấy”

Vn dng và phát trin quan đim ca C. Mác v Ph.Ăngghen trong điu kin

mi, sau cách mạng tháng Mưi, V.I.Lênin khẳng định: “vi s gip đ ca giai cấp

vô sản các nưc tiên tiến, các nưc lạc hu có th tiến ti chế đ xô - viết, và qua

những giai đoạn phát trin nhất định, tiến ti ch ngha cng sản không phải trải qua giai

đoạn phát trin tư bản ch ngha (hiu theo ngha con đưng rút ngn - TG)”

Quán trit và vn dng, phát trin sáng tạo những lý ca ch ngha Mác- Lênin,

trong thi đại ngay nay, thi đại quá đ từ ch ngha tư bản lên ch ngha x hi trên

phạm vi toàn thế gii, chúng ta có th khẳng định: Vi lợi thế ca thi đại, trong bi

cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghip 4.0, các nưc lạc hu, sau khi giành

được chính quyn, dưi s lnh đạo ca Đảng Cng sản có th tiến thẳng lên ch

ngha x hi ch ngha b qua chế đ tư bản ch ngha.

2.2. Đặc đim thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa x hội

Thc chất ca thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi là thi kỳ cải biến cách mạng

từ x hi tin tư bản ch ngha v tư bản ch ngha sang x hi x hi ch ngha. X

hi ca thi kỳ quá đ l x hi c s đan xen ca nhiu tn dư v mọi phương din

kinh tế, đạo đc, tinh thần ca ch ngha tư bản và những yếu t mi mang tính chất

xã hi ch ngha ca ch ngha x hi mi phát sinh chưa phải là ch ngha x hi đ

phát trin trên cơ sở ca chính n.

V ni dung, thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi là thi kỳ cải tạo cách mạng sâu sc, trit

đ xã hi tư bản ch ngha trên tất cả các lnh vc, kinh tế, chính trị, văn ha, x hi, xây dng từng

bưc cơ sở vt chất- kỹ thut v đi sng tinh thần ca ch ngha x hi. Đ l thi kỳ lâu dài, gian

kh bt đầu từ khi giai cấp công nhân và nhân dân lao đng ginh được chính quyn đến khi xây dng

thành công ch ngha x hi. Có th khái quát những đặc đim cơ bản ca thi kỳ quá đ lên ch

ngha x hi như sau:

- Trên lĩnh vực kinh tế

Thi kỳ quá đ từ ch ngha tư bản lên ch ngha x hi, v phương din kinh tế,

tất yếu tn tại nn kinh tế nhiu thành phần, trong đ c thnh phần đi lp. Đ cp ti

đặc trưng ny, V.I.Lênin cho rng: “Vy thì danh từ quá đ c ngha l g? Vn dng

vào kinh tế, có phải n c ngha l trong chế đ hin nay có những thành phần, những

b phn, những mảnh ca cả ch ngha tư bản ln ch ngha x hi không? Bất c ai

cũng thừa nhn là có. Song không phải mỗi ngưi thừa nhn đim ấy đu suy ngh xem

các thành phần ca kết cấu kinh tế- xã hi khác nhau hin có ở Nga, chnh l như thế

nào?. Mà tất cả then cht ca vấn đ lại chính là ở đ”

. Tương ng vi nưc Nga, V.I

C. Mác v Ph.Ăngghen, Ton tp, Nxb. CTQG, H. 1983, tp. 22, tr. 636.

V.I. Lênin, Toàn tập, Nxb. Tiến b, Matxcơva. 1977, tp. 41, tr. 295.

V.I. Lênin, Toàn tập, Nxb. Tiến b, Matxcơva. 1978, tp. 36, tr. 362.

Lênin cho rng thi kỳ quá đ tn tại 5 thành phần kinh tế: Kinh tế gia trưởng; kinh tế

hàng hóa nh; kinh tế tư bản; kinh tế tư bản nh nưc; kinh tế xã hi ch ngha.

- Trên lĩnh vực chính trị

Thi kỳ quá đ từ ch ngha tư bản lên ch ngha x hi v phương din chính

trị, là vic thiết lp, tăng cưng chuyên chính vô sản mà thc chất ca nó là vic giai

cấp công nhân nm và s dng quyn lc nh nưc trấn áp giai cấp tư sản, tiến hành

xây dng mt xã hi không giai cấp. Đây l s thng trị v chính trị ca giai cấp công

nhân vi chc năng thc hin dân ch đi vi nhân dân, t chc xây dng và bảo v

chế đ mi, chuyên chính vi những phần t th địch, chng lại nhân dân; là tiếp tc

cuc đấu tranh giai cấp giữa giai cấp vô sản đ chiến thng nhưng chưa phải đ ton

thng vi giai cấp tư sản đ thất bại nhưng chưa phải thất bại hoàn toàn. Cuc đấu

tranh diễn ra trong điu kin mi- giai cấp công nhân đ trở thành giai cấp cầm quyn,

vi ni dung mi- xây dng toàn din xã hi mi, trọng tâm là xây dng nh nưc có

tính kinh tế, và hình thc mi- cơ bản là hòa bình t chc xây dng.

- Trên lĩnh vực tư tưởng - văn hóa

Thi kỳ quá đ từ ch ngha tư bản lên ch ngha x hi còn tn tại nhiu tư

tưởng khác nhau, ch yếu l tư tưởng vô sản v tư tưởng tư sản. Giai cấp công nhân

thông qua đi tin phong ca mnh l Đảng Cng sản từng bưc xây dng văn ha vô

sản, nn văn hoá mi xã hi ch ngha, tiếp thu giá trị văn ha dân tc và tinh hoa

văn ha nhân loại, bảo đảm đáp ng nhu cầu văn ha- tinh thần ngy cng tăng ca

nhân dân.

- Trên lĩnh vực xã hội

Do kết cấu ca nn kinh tế nhiu thành phần qui định nên trong thi kỳ quá đ

còn tn tại nhiu giai cấp, tầng lp và s khác bit giữa các giai cấp tầng lp xã hi,

các giai cấp, tầng lp vừa hợp tác, vừa đấu tranh vi nhau. Trong xã hi ca thi kỳ

quá đ còn tn tại s khác bit giữa nông thôn, thành thị, giữa lao đng trí óc và lao

đng chân tay. Bởi vy, thi kỳ quá đ từ ch ngha tư bản lên ch ngha x hi, v

phương din xã hi là thi kỳ đấu tranh giai cấp chng áp bc, bất công, xóa b t nạn

xã hi và những tn dư ca xã hi cũ đ lại, thiết lp công bng xã hi trên cơ sở thc

hin nguyên tc phân phi theo lao đng là ch đạo.

3. Quá đ lên chủ nghĩa xã hi ở Việt Nam

3.1. Quá độ lên chủ nghĩa x hội b qua chế độ tư bản chủ nghĩa

Vit Nam tiến lên ch ngha x hi trong điu kin vừa thun lợi vừa kh khăn

đan xen, c những đặc trưng cơ bản:

- Xuất phát từ mt x hi vn l thuc địa, na phong kiến, lc lượng sản xuất

rất thấp. Đất nưc trải qua chiến tranh ác lit, ko di nhiu thp kỷ, hu quả đ lại còn

nặng n. Những tn dư thc dân, phong kiến còn nhiu. Các thế lc th địch thưng

xuyên tm cách phá hoại chế đ x hi ch ngha v nn đc lp dân tc ca nhân dân ta.

- Cuc cách mạng khoa học v công ngh hin đại đang diễn ra mạnh mẽ, cun

ht tất cả các nưc ở mc đ khác nhau. Nn sản xuất vt chất v đi sng x hi đang

trong quá trnh quc tế hoá sâu sc, ảnh hưởng ln ti nhịp đ phát trin lịch s v

cuc sng các dân tc. Những xu thế đ vừa tạo thi cơ phát trin nhanh cho các nưc,

vừa đặt ra những thách thc gay gt.

- Thi đại ngy nay vn l thi đại quá đ từ ch ngha tư bản lên ch ngha x

hi, cho d chế đ x hi ch ngha ở Liên Xô v Đông Âu sp đ. Các nưc vi chế

đ x hi v trnh đ phát trin khác nhau cng tn tại, vừa hợp tác vừa đấu tranh,

cạnh tranh gay gt v lợi ch quc gia, dân tc. Cuc đấu tranh ca nhân dân các nưc

v ho bnh, đc lp dân tc, dân ch, phát trin v tiến b x hi d gặp nhiu kh

khăn, thách thc, song theo quy lut tiến hoá ca lịch s, loi ngưi nhất định sẽ tiến

ti ch ngha x hi.

Quá đ lên ch ngha x hi b qua chế đ tư bản ch ngha l s la chọn duy

nhất đng, khoa học, phản ánh đng qui lut phát trin khách quan ca cách mạng Vit

Nam trong thi đại ngy nay. Cương lnh năm 1930 ca Đảng đ ch rõ: Sau khi hoàn

thành cách mạng dân tc, dân ch nhân dân, sẽ tiến lên ch ngha x hi. Đây l s la

chọn dt khoát v đng đn ca Đảng, đáp ng nguyn vọng thiết tha ca dân tc,

nhân dân, phản ánh xu thế phát trin ca thi đại, phù hợp vi quan đim khoa học,

cách mạng và sáng tạo ca ch ngha Mác - Lênin.

Quá đ lên ch ngha x hi b qua chế đ tư bản ch ngha, như Đại hi IX

ca Đảng Cng sản Vit Nam xác định: Con đưng đi lên ca nưc ta l s phát trin

quá đ lên ch ngha x hi b qua chế đ tư bản ch ngha, tc l b qua vic xác lp

vị tr thng trị ca quan h sản xuất v kiến trc thượng tầng tư bản ch ngha, nhưng

tiếp thu, kế thừa những thnh tu m nhân loại đ đạt được dưi chế đ tư bản ch

ngha, đặc bit v khoa học v công ngh, đ phát trin nhanh lc lượng sản xuất, xây

dng nn kinh tế hin đại.

Đây l tư tưởng mi, phản ánh nhn thc mi, tư duy mi ca Đảng ta v con

đưng đi lên ch ngha x hi b qua chế đ tư bản ch ngha. Tư tưởng ny cần

được hiu đầy đ vi những ni dung sau đây:

Thứ nhất, quá đ lên ch ngha x hi b qua chế đ tư bản ch ngha l con

đưng cách mạng tất yếu khách quan, con đưng xây dng đất nưc trong thi kỳ quá

đ lên ch ngha x hi ở nưc ta.

Thứ hai, quá đ lên ch ngha x hi b qua chế đ tư bản ch ngha, tc l b

qua vic xác lp vị tr thng trị ca quan h sản xuất v kiến trc thượng tầng tư bản

ch ngha. Điu đ c ngha l trong thi kỳ quá đ còn nhiu hnh thc sở hữu, nhiu

thnh phần kinh tế, song sở hữu tư nhân tư bản ch ngha v thnh phần kinh tế tư

nhân tư bản tư bản ch ngha không chiếm vai trò ch đạo; thi kỳ quá đ còn nhiu

hnh thc phân phi, ngoi phân phi theo lao đng vn l ch đạo còn phân phi theo

mc đ đng gp v qu phc lợi x hi; thi kỳ quá đ vn còn quan h bc lt v bị

bc lt, song quan h bc lt tư bản ch ngha không giữ vai trò thng trị.

Thứ ba, quá đ lên ch ngha x hi b qua chế đ tư bản ch ngha đòi hi

phải tiếp thu, kế thừa những thnh tu m nhân loại đ đạt được dưi ch ngha tư

bản, đặc bit l những thnh tu v khoa học v công ngh, thnh tu v quản l đ

phát trin x hi, quản l phát trin x hi, đặc bit l xây dng nn kinh tế hin đại,

phát trin nhanh lc lượng sản xuất.

Thứ tư, quá đ lên ch ngha x hi b qua chế đ tư bản ch ngha l tạo ra s

biến đi v chất ca xã hi trên tất cả các lnh vc, là s nghip rất kh khăn, phc

tạp, lâu dài vi nhiu chặng đưng, nhiu hình thc t chc kinh tế, xã hi có tính chất

quá đ đòi hi phái có quyết tâm chính trị cao và khát vọng ln ca ton Đảng, toàn dân.

3.2. Những đc trưng của chủ nghĩa xã hội và phương hưng xây dựng chủ nghĩa

xã hội ở Việt Nam hiện nay

3.2.1.Nhng đặc trưng bản chất của chủ nghĩa x hội Vit Nam

Vn dng sáng tạo và phát trin ch ngha Mác- Lênin vo điu kin c th ca

Vit Nam, tng kết thc tiễn quá trình cách mạng Vit Nam, nhất l qua hơn 30 năm

đi mi, nhn thc ca Đảng và nhân dân dân ta v ch ngha x hi v con đưng đi

lên ch ngha x hi ngày càng sáng r. Đại hi IV (1976), nhn thc ca Đảng ta v

ch ngha x hi v con đưng phát trin ca cách mạng nưc ta mi dừng ở mc đ

định hưng: Trên cơ sở phương hưng đng, hy hnh đng thc tế cho câu trả li.

Đến Đại hi VII, nhn thc ca Đảng Cng sản Vit Nam v ch ngha x hi và con

đưng đi lên ch ngha đ sáng t hơn, không ch dừng ở nhn thc định hưng, định

tính mà từng bưc đạt ti trnh đ đnh hnh, định lượng. Cương lnh xây dng đất

nưc trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi (1991), đ xác định mô hình ch ngha

xã hi ở nưc ta vi sáu đặc trưng

. Đến Đại hi XI, trên cơ sở tng kết 25 năm đi

mi, nhn thc ca Đảng ta v ch ngha x hi v con đưng đi lên ch ngha x hi

đ c bưc phát trin mi. Cương lnh xây dng đất nưc trong thi kỳ quá đ lên ch

ngha x hi (b sung, phát trin năm 2011) đ phát trin mô hình ch ngha x hi

Vit Nam vi tám đặc trưng, trong đ c đặc trưng v mc tiêu, bản chất, ni dung

1) Do nhân dân lao đng làm ch; 2) Có mt nn kinh tế phát trin cao da trên lc lượng san

xuất hin đai và chế đ công hữu v các tư liu san xuất ch yếu; 3) Có nn văn ha tiên tiến, đm

đ bản sc dân tc; 4) Con ngưi được giải phóng khi áp bc, bóc lt, bất công, làm theo năng lc,

hưởng theo lao đng, có cuc sng ấm no, t do hạnh phc, c điu kin phát trin toàn din cá nhân;

5) Các dân tc trong nưc bình đẳng, đon kết và giúp đ ln nhau cng tiến b; 6) Có quan h hữu

nghị và hợp tác vi nhân dân tất cả các nưc trên thế gii”.

ca xã hi xã hi ch ngha m nhân dân ta xây dng, đ l:

Một là: Dân giu, nưc mạnh, dân ch, công bng, văn minh.

Hai là: Do nhân dân lm ch.

Ba là: C nn kinh tế phát trin cao da trên lc lượng sản xuất hin đại v

quan h sản xuất tiến b ph hợp.

Bốn là: C nn văn ha tiên tiến, đm đ bản sc dân tc.

Năm là: Con ngưi c cuc sng ấm no, t do, hạnh phc, c điu kin phát

trin ton din.

Sáu là: Các dân tc trong cng đng Vit Nam bnh đẳng, đon kết, tôn trọng

v gip nhau cng phát trin.

Bảy là: C Nh nưc pháp quyn x hi ch ngha ca nhân dân, do nhân dân,

v nhân dân do Đảng Cng sản lnh đạo.

Tám là: C quan h hữu nghị v hợp tác vi các nưc trên thế gii

3.2.2 Phương hướng xây dựng chủ nghĩa x hội ở Vit Nam hin nay

Trên cơ sở xác định rõ mc tiêu, đặc trưng ca ch ngha x hôi, những nhim

v ca s nghip xây dng đất nưc trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi, Đảng

ta, đ xác định tám phương hưng cơ bản đòi hi ton Đảng, toàn quân và toàn dân ta

cần nêu cao tinh thần cách mạng tiến công, ý chí t lc t cưng, phát huy mọi tim

năng v tr tu, tn dng thi cơ, vượt qua thách thc xây dng đất nưc ta to đẹp hơn,

đng hong hơn.

Cương lnh xây dng đất nưc trong thi quá đ lên ch ngha x hi (1991) xác

định 7 phương hưng cơ bản phản ánh con đưng quá đ lên ch ngha x hi ở nưc

. Đại hi XI, trong Cương lnh xây dng đất nưc trong thi quá đ lên ch ngha x

http://tulieuvankien.dangcongsan.vn/ban-chap-hanh-trung-uong-dang/dai-hoi-dang/lan-thu-xi/cuong-

linh-xay-dung-dat-nuoc-trong-thoi-ky-qua-do-len-chu-nghia-xa-hoi-bo-sung-phat-trien-nam-2011-

1528

1) xây dng Nh nưc x hi ch ngha, Nh nưc ca nhân dân, do nhân dân, v nhân dân, lấy liên

minh giai cấp công nhân vi giai cấp nông dân v tầng lp tr thc lm nn tảng, do đảng cng sản

lnh đạo. Thc hin đầy đ quyn dân ch ca nhân dân, giữ nghiêm kỷ cương x hi, chuyên chnh

vi mọi hnh đng xâm phạm lợi ch ca T quc v ca nhân dân; 2) phát trin lc lượng sản xuất,

công nghip hoá đất nưc theo hưng hin đại gn lin vi phát trin mt nn nông nghip ton din

l nhim v trung tâm nhm từng bưc xây dng cơ sở vt chất - kỹ thut ca ch ngha x hi, không

ngừng nâng cao năng suất lao đng x hi v cải thin đi sng nhân dân; 3) ph hợp vi s phát trin

ca lc lượng sản xuất, thiết lp từng bưc quan h sản xuất x hi ch ngha từ thấp đến cao vi s

đa dạng v hnh thc sở hữu. Phát trin nn kinh tế hng hoá nhiu thnh phần theo định hưng x hi

ch ngha, vn hnh theo cơ chế thị trưng c s quản l ca Nh nưc. Kinh tế quc doanh v kinh tế

tp th ngy cng trở thnh nn tảng ca nn kinh tế quc dân. Thc hin nhiu hnh thc phân phi,

lấy phân phi theo kết quả lao đng v hiu quả kinh tế l ch yếu;4) tiến hnh cách mạng x hi ch

ngha trên lnh vc tư tưởng v văn hoá lm cho thế gii quan Mác - Lênin v tư tưởng, đạo đc H

hi (B sung và phát trin năm 2011) xác định 8 phương hưng, phản ánh con đưng

đi lên ch ngha x hi ở nưc ta, đ l:

Một là, đẩy mạnh công nghip hoá, hin đại hoá đất nưc gn vi phát trin

kinh tế tri thc, bảo v ti nguyên, môi trưng.

Hai là, phát trin nn kinh tế thị trưng định hưng x hi ch ngha.

Ba là, xây dng nn văn hoá tiên tiến, đm đ bản sc dân tc; xây dng con

ngưi, nâng cao đi sng nhân dân, thc hin tiến b v công bng x hi.

Bốn là, bảo đảm vững chc quc phòng v an ninh quc gia, trt t, an ton x hi.

Năm là, thc hin đưng li đi ngoại đc lp, t ch, ho bnh, hữu nghị, hợp

tác v phát trin; ch đng v tch cc hi nhp quc tế.

Sáu là, xây dng nn dân ch x hi ch ngha, thc hin đại đon kết ton dân

tc, tăng cưng v mở rng mặt trn dân tc thng nhất.

Bảy là, xây dng Nh nưc pháp quyn x hi ch ngha ca nhân dân, do nhân

dân, vì nhân dân.

Tám là, xây dng Đảng trong sạch, vững mạnh.

Trong quá trnh thc hin các phương hưng cơ bản đ, Đảng yêu cầu phải đặc

bit ch trọng nm vững v giải quyết tt các mi quan h ln: quan h giữa đi mi,

n định v phát trin; giữa đi mi kinh tế v đi mi chnh trị; giữa kinh tế thị trưng

v định hưng x hi ch ngha; giữa phát trin lc lượng sản xuất v xây dng, hon

thin từng bưc quan h sản xuất x hi ch ngha; giữa tăng trưởng kinh tế v phát

trin văn hoá, thc hin tiến b v công bng x hi; giữa xây dng ch ngha x hi

v bảo v T quc x hi ch ngha; giữa đc lp, t ch v hi nhp quc tế; giữa

Đảng lnh đạo, Nh nưc quản l, nhân dân lm ch;... Không phiến din, cc đoan,

duy ý chí.

Ch Minh giữ vị tr ch đạo trong đi sng tinh thần x hi. Kế thừa v phát huy những truyn thng

văn hoá tt đẹp ca tất cả các dân tc trong nưc, tiếp thu những tinh hoa văn hoá nhân loại, xây dng

mt x hi dân ch, văn minh v lợi ch chân chnh v phẩm giá con ngưi, vi trnh đ tri thc, đạo

đc, th lc v thẩm mỹ ngy cng cao. Chng tư tưởng, văn hoá phản tiến b, trái vi những truyn

thng tt đẹp ca dân tc v những giá trị cao qu ca loi ngưi, trái vi phương hưng đi lên ch

ngha x hi; 5) thc hin chnh sách đại đon kết dân tc, cng c v mở rng Mặt trn dân tc thng

nhất, tp hợp mọi lc lượng phấn đấu v s nghip dân giu, nưc mạnh. Thc hin chnh sách đi

ngoại ho bnh, hợp tác v hữu nghị vi tất cả các nưc; trung thnh vi ch ngha quc tế ca giai cấp

công nhân, đon kết vi các nưc x hi ch ngha, vi tất cả các lc lượng đấu tranh v ho bnh, đc

lp dân tc, dân ch v tiến b x hi trên thế gii; 6) xây dng ch ngha x hi v bảo v T quc l

hai nhim v chiến lược ca cách mạng Vit Nam. Trong khi đặt lên hng đầu nhim v xây dng đất

nưc, nhân dân ta luôn luôn nâng cao cảnh giác, cng c quc phòng, bảo v an ninh chnh trị, trt t

an ton x hi, bảo v T quc v các thnh quả cách mạng; 7) xây dng Đảng trong sạch, vững

mạnh v chính trị, tư tưởng và t chc ngang tầm nhim v, bảo đảm cho Đảng làm tròn trách nhim

lnh đạo s nghip cách mạng xã hi ch ngha ở nưc ta.

Thc hin tám phương hưng v giải quyết thnh công những mi quan h ln

chnh l đưa cách mạng nưc ta theo đng con đưng phát trin quá đ lên ch ngha

x hi b qua chế đ tư bản ch ngha ở nưc ta.

Tng kết 30 năm đi mi, đất nưc ta đ đạt được những thành tu to ln, có ý

ngha lịch s trên con đưng xây dng ch ngha x hi và bảo v T quc xã hi ch

ngha Đại hi XII ca Đảng Cng sản Vit Nam (2016) từ bài học kinh nghim ca 30

năm đi mi, trong quá trnh đi mi phải ch đng, không ngừng sáng tạo trên cơ sở

kiên định mc tiêu đc lp dân tc và ch ngha x hi, vn dng sáng tạo và phát trin

ch ngha Mác - Lênin, tư tưởng H Chí Minh, kế thừa và phát huy truyn thng dân

tc, tiếp thu tinh hoa văn ha nhân loại, vn dng kinh nghim quc tế phù hợp vi

Vit Nam, đ xác định mc tiêu từ nay đến giữa thế kỷ XXI, ton Đảng, toàn dân ta

phải ra sc “ Tăng cưng xây dng Đảng trong sạch, vững mạnh, nâng cao năng lc

lnh đạo và sc chiến đấu ca Đảng, xây dng h thng chính trị vững mạnh. Phát huy

sc mạnh toàn dân tc và dân ch xã hi ch ngha. Đẩy mạnh toàn din, đng b

công cuc đi mi; phát trin kinh tế nhanh, bn vững, phấn đấu sm đưa nưc ta cơ

bản trở thnh nưc công nghip theo hưng hin đại”

. Đ thc hin thành công các

mc tiêu trên, ton Đảng, toàn dân ta cần nêu cao tinh thần cách mạng tiến công, ý chí

t lc t cưng, phát huy mọi tim năng v tr tu, tn dng thi cơ, vượt qua thách

thc, quán trit và thc hin tt 12 nhim v cơ bản sau đây:

(1) Phát trin kinh tế nhanh và bn vững; tăng trưởng kinh tế cao hơn 5 năm

trưc trên cơ sở giữ vững n định kinh tế v mô, đi mi mô hnh tăng trưởng, cơ cấu

lại nn kinh tế; đẩy mạnh công nghip hóa, hin đại hóa, chú trọng công nghip hóa,

hin đại hóa nông nghip, nông thôn gn vi xây dng nông thôn mi; phát trin kinh

tế tri thc, nâng cao trnh đ khoa học, công ngh ca các ngnh, lnh vc; nâng cao

năng suất, chất lượng, hiu quả, sc cạnh tranh ca nn kinh tế; xây dng nn kinh tế

đc lp, t ch, tham gia có hiu quả vào mạng sản xuất và chuỗi giá trị toàn cầu.

(2) Tiếp tc hoàn thin th chế, phát trin kinh tế thị trưng định hưng xã hi

ch ngha; nâng cao hiu lc, hiu quả, kỷ lut, kỷ cương, công khai, minh bạch trong

quản lý kinh tế, năng lc quản lý ca Nh nưc v năng lc quản trị doanh nghip.

(3) Đi mi căn bản và toàn din giáo dc, đo tạo, nâng cao chất lượng ngun

nhân lc; đẩy mạnh nghiên cu, phát trin, ng dng khoa học, công ngh; phát huy

vai trò quc sách hng đầu ca giáo dc, đo tạo và khoa học, công ngh đi vi s

nghip đi mi và phát trin đất nưc.

http://tulieuvankien.dangcongsan.vn/ban-chap-hanh-trung-uong-dang/dai-hoi-dang/lan-thu-xii/bao-

cao-chinh-tri-cua-ban-chap-hanh-trung-uong-dang-khoa-xi-tai-dai-hoi-dai-bieu-toan-quoc-lan-thu-xii-

cua-dang-1600

(4) Xây dng nn văn ha Vit Nam tiên tiến, đm đ bản sc dân tc, con

ngưi Vit Nam phát trin toàn din đáp ng yêu cầu phát trin bn vững đất nưc và

bảo v vững chc T quc xã hi ch ngha.

(5) Quản lý tt s phát trin xã hi; bảo đảm an sinh xã hi, nâng cao phúc lợi

xã hi; thc hin tt chính sách vi ngưi có công; nâng cao chất lượng chăm sc sc

khoẻ nhân dân, chất lượng dân s, chất lượng cuc sng ca nhân dân; thc hin tt

chnh sách lao đng, vic làm, thu nhp; xây dng môi trưng sng lành mạnh, văn

minh, an toàn.

(6) Khai thác, s dng và quản lý hiu quả tài nguyên thiên nhiên; bảo v môi

trưng; ch đng phòng, chng thiên tai, ng phó vi biến đi khí hu.

(7) Kiên quyết, kiên tr đấu tranh bảo v vững chc đc lp, ch quyn, thng

nhất, toàn vẹn lãnh th ca T quc, bảo v Đảng, Nh nưc, nhân dân và chế đ xã

hi ch ngha; giữ vững an ninh chính trị, trt t, an toàn xã hi. Cng c, tăng cưng

quc phòng, an ninh. Xây dng nn quc phòng toàn dân, nn an ninh nhân dân vững

chc; xây dng lc lượng vũ trang nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhu, từng

bưc hin đại, ưu tiên hin đại hóa mt s quân chng, binh chng, lc lượng.

(8) Thc hin đưng li đi ngoại đc lp, t ch, đa phương ha, đa dạng hóa,

ch đng và tích cc hi nhp quc tế; giữ vững môi trưng hòa bình, n định, tạo

điu kin thun lợi cho s nghip xây dng và bảo v T quc; nâng cao vị thế, uy tín

ca Vit Nam trong khu vc và trên thế gii.

(9) Hoàn thin, phát huy dân ch xã hi ch ngha v quyn làm ch ca nhân

dân; không ngừng cng c, phát huy sc mạnh ca khi đại đon kết toàn dân tc;

tăng cưng s đng thun xã hi; tiếp tc đi mi ni dung v phương thc hoạt đng

ca Mặt trn T quc v các đon th nhân dân.

(10) Tiếp tc hoàn thin Nh nưc pháp quyn xã hi ch ngha, xây dng b

máy nh nưc tinh gọn, trong sạch, vững mạnh; hoàn thin h thng pháp lut, đẩy

mạnh cải cách hành chính, cải cách tư pháp, xây dng đi ngũ cán b, công chc, viên

chc có phẩm chất, năng lc đáp ng yêu cầu, nhim v; phát huy dân ch, tăng

cưng trách nhim, kỷ lut, kỷ cương; đẩy mạnh đấu tranh phòng, chng tham nhũng,

lãng phí, quan liêu, t nạn xã hi và ti phạm.

(11) Xây dng Đảng trong sạch, vững mạnh, nâng cao năng lc lnh đạo, tăng

cưng bản chất giai cấp công nhân và tính tiên phong, sc chiến đấu, phát huy truyn

thng đon kết, thng nhất ca Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng suy thoái v tư

tưởng chính trị, đạo đc, li sng, những biu hin "t diễn biến", "t chuyn hóa"

trong ni b. Đi mi mạnh mẽ công tác cán b, coi trọng công tác bảo v Đảng, bảo

v chính trị ni b; tăng cưng và nâng cao chất lượng công tác tư tưởng, lý lun, công

tác kim tra, giám sát và công tác dân vn ca Đảng; tiếp tc đi mi phương thc

lnh đạo ca Đảng.

(12) Tiếp tc quán trit và x lý tt các quan h ln: quan h giữa đi mi, n

định và phát trin; giữa đi mi kinh tế v đi mi chính trị; giữa tuân theo các quy

lut thị trưng và bảo đảm định hưng xã hi ch ngha; giữa phát trin lc lượng sản

xuất và xây dng, hoàn thin từng bưc quan h sản xuất xã hi ch ngha; giữa Nhà

nưc và thị trưng; giữa tăng trưởng kinh tế và phát trin văn ha, thc hin tiến b và

công bng xã hi; giữa xây dng ch ngha x hi và bảo v T quc xã hi ch ngha;

giữa đc lp, t ch và hi nhp quc tế; giữa Đảng lnh đạo, Nh nưc quản lý, nhân

dân làm ch;...

Đại hi XII cũng xác định 9 mi quan h ln cần nhn thc và giải quyết: Quan

h giữa đi mi, n định và phát trin; giữa đi mi kinh tế v đi mi chính trị; giữa

tuân theo các quy lut thị trưng và bảo đảm định hưng xã hi ch ngha; giữa phát

trin lc lượng sản xuất và xây dng, hoàn thin từng bưc quan h sản xuất xã hi

ch ngha; giữa Nh nưc và thị trưng; giữa tăng trưởng kinh tế và phát trin văn

hóa, thc hin tiến b và công bng xã hi; giữa xây dng ch ngha x hi và bảo v

T quc xã hi ch ngha; giữa đc lp, t ch và hi nhp quc tế; giữa Đảng lãnh

đạo, Nh nưc quản lý, nhân dân làm ch.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP

1. Phân tch điu kin ra đi và những đặc trưng ca ch ngha x hi? Liên h

vi thc tiễn Vit Nam?

2. Phân tích tính tất yếu, đặc đim ca thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi?

Liên h Vit Nam?

3. Phân tích lun đim ca Đảng Cng sản Vit Nam v con đưng đi lên ca

nưc ta l s phát trin quá đ lên ch ngha x hi b qua chế đ tư bản ch ngha?

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Đảng Cng sản Vit Nam, Cương lnh xây dng đất nưc trong thi kỳ quá

đ lên ch ngha x hi. Nhà xuất bản S Tht, Hà Ni, 1991.

2. Đảng Cng sản Vit Nam, Cương lnh xây dng đất nưc trong thi kỳ quá

đ lên ch ngha x hi (B sung và phát trin năm 2011,Nh xuất bản S Tht, Hà

Ni 2011.

3. Hi đng trung ương ch đạo biên soạn giáo trình quc gia các b môn Mác -

Lênin, Tư tưởng H Chí Minh, Giáo trình ch ngha x hi. Nhà xuất bản Chính trị

Quc gia, Hà Ni, 2002.

4. GS.TS Phùng Hữu Phú, GS, TS Lê Hữu Ngha, GS.TS Vũ Văn Hin,

PGS.TS Nguyễn Viết Thông… (đng ch biên), Mt s vấn đ lý lun - thc tiễn v

ch ngha x hi và con đưng đi lên ch ngha x hi ở Vit Nam qua 30 năm đi

mi. Nhà xuất bản Chính trị Quc gia, Hà Ni, 2016.

5. Học vin Chính trị quc gia H Chí Minh, Giáo trình Ch ngha x hi khoa

học, dành cho h cao cấp lý lun chính trị, H.2018.

Chương 4

DÂN CHỦ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA

VÀ NHÀ NƯỚC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA

A. MỤC TIÊU

1. Về kiến thức: Sinh viên nm được bản chất ca nn dân ch xã hi ch ngha

v nh nưc xã hi ch ngha ni chung, ở Vit Nam nói riêng.

2. Về kỹ năng: Sinh viên có khả năng vn dng lý lun v dân ch xã hi ch

ngha v nh nưc xã hi ch ngha vo vic phân tích những vấn đ thc tiễn liên

quan, trưc hết là trong công vic, nhim v ca cá nhân.

3. Về tư tưởng: Sinh viên khẳng định bản chất tiến b ca nn dân ch xã hi ch

ngha, nh nưc xã hi ch ngha; c thái đ phê phán những quan đim sai trái ph

nhn tính chất tiến b ca nn dân ch xã hi ch ngha, nh nưc xã hi ch ngha

nói chung, ở Vit Nam nói riêng.

B. NỘI DUNG

1. Dân chủ và dân chủ xã hi chủ nghĩa

1.1. Dân chủ và sự ra đời, phát triển của dân chủ

1.1.1. Quan nim về dân chủ

Thut ngữ dân ch ra đi vào khoảng thế kỷ th VII – VI trưc công nguyên.

Các nh tư tưởng Lạp c đại đ dng cm từ “demokratos” đ ni đến dân ch, trong

đ Demos l nhân dân (danh từ) và kratos là cai trị (đng từ). Theo đ, dân ch được

hiu là nhân dân cai trị v sau ny được các nhà chính trị gọi giản lược là quyền lực

của nhân dân hay quyền lực thuộc về nhân dân. Ni dung trên ca khái nim dân ch

v cơ bản vn giữ nguyên cho đến ngy nay. Đim khác bit cơ bản giữa cách hiu v

dân ch thi c đại và hin nay là ở tính chất trc tiếp ca mi quan h sở hữu quyn lc

công cng và cách hiu v ni hàm ca khái nim nhân dân.

Từ vic nghiên cu các chế đ dân ch trong lịch s và thc tiễn lnh đạo cách

mạng xã hi ch ngha, các nhà sáng lp ch ngha Mác - Lênin cho rng, dân ch là

sản phẩm và là thành quả ca quá trnh đấu tranh giai cấp cho những giá trị tiến b ca

nhân loại, là mt hình thc t chc nh nưc ca giai cấp cầm quyn, là mt trong

những nguyên tc hoạt đng ca các t chc chính trị - xã hi.

Tu trung lại, theo quan đim ca ch ngha Mác – Lênin dân ch có mt s ni

dung cơ bản sau đây:

Thứ nhất, v phương din quyn lc, dân chủ là quyền lực thuộc về nhân dân,

nhân dân là chủ nhân của nhà nước. Dân ch là quyn lợi ca nhân dân - quyn dân

ch được hiu theo ngha rng. Quyn lợi căn bản nhất ca nhân dân chính là quyn

lc nh nưc thuc sở hữu ca nhân dân, ca xã hi; b máy nh nưc phải vì nhân

dân, vì xã hi mà phc v. Và do vy, ch khi mọi quyn lc nh nưc thuc v nhân

dân th khi đ, mi có th đảm bảo v căn bản vic nhân dân được hưởng quyn làm

ch vi tư cách mt quyn lợi.

Thứ hai, trên phương din chế đ xã hi v trong lnh vc chính trị, dân chủ là

một hình thức hay hnh thái nhà nước, là chính th dân ch hay chế đ dân ch.

Thứ ba, trên phương din t chc và quản lý xã hi, dân ch là một nguyên tắc -

nguyên tc dân ch. Nguyên tc này kết hợp vi nguyên tc tp trung đ hình thành nguyên

tc tp trung dân ch trong t chc và quản lý xã hi.

Ch ngha Mác – Lênin nhấn mạnh, dân ch vi những tư cách nếu trên phải

được coi là mc tiêu, là tin đ v cũng l phương tin đ vươn ti t do, giải phóng

con ngưi, giải phóng giai cấp và giải phóng xã hi. Dân ch vi tư cách mt hình

thc t chc thiết chế chính trị, mt hình thc hay hnh thái nh nưc, nó là mt phạm

trù lịch s, ra đi và phát trin gn lin vi nh nưc và mất đi khi nh nưc tiêu vong.

Song, dân ch vi tư cách mt giá trị xã hi, nó là mt phạm tr vnh viễn, tn tại và

phát trin cùng vi s tn tại và phát trin ca con ngưi, ca xã hi loi ngưi. Chừng

no con ngưi và xã hi loi ngưi còn tn tại, chừng nào mà nn văn minh nhân loại

chưa bị dit vong thì chừng đ dân ch vn còn tn tại vi tư cách một giá trị nhân

loi chung.

Trên cơ sở ca ch ngha Mác – Lênin v điu kin c th ca Vit Nam, Ch

tịch H Ch Minh đ phát trin dân ch theo hưng (1) Dân chủ trước hết là một giá

trị nhân loi chung. Và, khi coi dân ch là mt giá trị xã hi mang tính toàn nhân loại,

Ngưi đ khẳng định: Dân chủ là dân là chủ và dân làm chủ. Ngưi ni: “Nưc ta là

nưc dân ch, địa vị cao nhất là dân, vì dân là ch”

. (2) Khi coi dân chủ là một th

chế chính trị, một chế độ xã hội, Ngưi khẳng định: “Chế đ ta là chế đ dân ch, tc

l nhân dân l ngưi ch, mà Chính ph l ngưi đầy t trung thành ca nhân dân”

Rng, “chnh quyn dân ch c ngha l chnh quyn do ngưi dân làm ch”; v mt

khi nưc ta đ trở thành mt nưc dân ch, “chng ta l dân ch” th dân ch l “dân

làm ch” v “dân lm ch thì Ch tịch, b trưởng, th trưởng, y viên này khác... làm

đầy t. Lm đầy t cho nhân dân, ch không phải là quan cách mạng”

H Chí Minh, Toàn tp, Nxb. CTQG, H.1996, tp.6. tr.515.

H Chí Minh, Toàn tp, Nxb. CTQG, H.1996, tp.7, tr.499.

H Chí Minh, Toàn tp, Nxb.CTQG, H. 1996, tp.6, tr.365; tp.8, tr.375.

Dân ch c ngha l mọi quyn hạn đu thuc v nhân dân. Dân phải thc s là

ch th ca xã hi v hơn nữa, dân phải được làm ch mt cách toàn din: Làm ch

nh nưc, làm ch xã hi và làm ch chính bản thân mình, làm ch và sở hữu mọi

năng lc sáng tạo ca mình vi tư cách ch th đch thc ca xã hi. Mặt khác, dân

ch phải bao quát tất cả các lnh vc ca đi sng kinh tế - xã hi, từ dân ch trong

kinh tế, dân ch trong chính trị đến dân ch trong xã hi và dân ch trong đi sng văn

hóa - tinh thần, tư tưởng, trong đ hai lnh vc quan trọng hng đầu và ni bt nhất là

dân ch trong kinh tế và dân ch trong chính trị. Dân ch trong hai lnh vc này quy

định và quyết định dân ch trong xã hi và dân ch trong đi sng văn ha – tinh thần,

tư tưởng. Không ch thế, dân ch trong kinh tế và dân ch trong chính trị còn th hin

trc tiếp quyn con ngưi (nhân quyn) và quyn công dân (dân quyn) ca ngưi

dân, khi dân thc s là ch th xã hi và làm ch xã hi mt cách đch thc.

Trên cơ sở những quan nim dân ch nêu trên, nhất là tư tưởng vì dân ca H

Ch Minh, Đảng Cng sản Vit Nam ch trương xây dng chế đ dân ch xã hi ch

ngha, mở rng và phát huy quyn làm ch ca nhân dân. Trong công cuc đi mi đất

nưc theo định hưng xã hi ch ngha, khi nhấn mạnh phát huy dân ch đ tạo ra mt

đng lc mạnh mẽ cho s phát trin đất nưc, Đảng ta đ khẳng định, “trong ton b

hoạt đng ca mnh, Đảng phải quán trit tư tưởng “lấy dân làm gc”, xây dng và

phát huy quyn làm ch ca nhân dân lao đng”

. Nhất là trong thi kỳ đi mi, nhn

thc v dân ch ca Đảng Cng sản Vit Nam có những bưc phát trin mi: “Ton

b t chc và hoạt đng ca h thng chính trị nưc ta trong giai đoạn mi là nhm

xây dng và từng bưc hoàn thin nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm quyn lc

thuc v nhân dân. Dân ch gn lin vi công bng xã hi phải được thc hin trong

thc tế cuc sng trên tất cả các lnh vc chính trị, kinh tế, văn ha, x hi thông qua

hoạt đng ca nh nưc do nhân dân c ra và bng các hình thc dân ch trc tiếp.

Dân ch đi đôi vi kỷ lut, kỷ cương, phải được th chế hóa bng pháp lut và pháp

lut bảo đảm”

Từ những cách tiếp cn trên, dân ch có th hiu Dân chủ là một giá trị xã hội

phản ánh nhng quyền cơ bản của con người; là một phm trù chính trị gắn với các

hình thức t chức nhà nước của giai cấp cm quyền; là một phm trù lịch s gắn với

quá trnh ra đời, phát trin của lịch s xã hội nhân loi.

1.1.2 Sự ra đời, phát trin của dân chủ

Nhu cầu v dân ch xuất hin từ rất sm trong xã hi t quản ca cng đng thị

tc, b lạc. Trong chế đ cng sản nguyên thy đ xuất hin hình thc manh nha ca

dân ch m Ph.Ăngghen gọi l “dân chủ nguyên thủy” hay còn gọi l “dân chủ quân

sự”. Đặc trưng cơ bản ca hình thc dân ch này là nhân dân bầu ra th lnh quân s

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đại hi Đảng thi kỳ đi mi. Nxb CTQG, H.2005, tr.28.

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đại hi Đảng thi kỳ đi mi. Nxb CTQG, H.2005, tr.327.

thông qua “Đại hi nhân dân”. Trong “Đại hi nhân dân”, mọi ngưi đu có quyn

phát biu và tham gia quyết định bng cách giơ tay hoặc hoan hô, ở đ “Đại hi nhân

dân” v nhân dân c quyn lc tht s (ngha l c dân ch), mặc d trnh đ sản xuất

còn kém phát trin.

Khi trnh đ ca lc lượng sản xuất phát trin dn ti s ra đi ca chế đ tư hữu

v sau đ l giai cấp đ lm cho hnh thc “dân ch nguyên thy” tan r, nền dân chủ

chủ nô ra đời. Nn dân ch ch nô được t chc thnh nh nưc vi đặc trưng l dân

tham gia bầu ra Nh nưc. Tuy nhiên, “Dân l ai?”, theo quy định ca giai cấp cầm

quyn ch gm giai cấp ch nô và phần nào thuc v các công dân t do (tăng lữ,

thương gia v mt s trí thc). Đa s còn lại không phải l “dân” m l “nô l”. Họ

không được tham gia vào công vic nh nưc. Như vy, v thc chất, dân ch ch nô

cũng ch thc hin dân ch cho thiu s, quyn lc ca dân đ b hẹp nhm duy trì,

bảo v, thc hin lợi ích ca “dân” m thôi.

Cùng vi s tan rã ca chế đ chiếm hữu nô l, lịch s xã hi loi ngưi bưc

vào thi kỳ đen ti vi s thng trị ca nh nưc chuyên chế phong kiến, chế đ dân

ch ch nô đ bị xóa b v thay vo đ l chế đ đc tài chuyên chế phong kiến. S

thng trị ca giai cấp trong thi kỳ ny được khoác lên chiếc áo thần bí ca thế lc

siêu nhiên. Họ xem vic tuân theo ý chí ca giai cấp thng trị là bn phn ca mình

trưc sc mạnh ca đấng ti cao. Do đ,  thc v dân ch v đấu tranh đ thc hin

quyn làm ch ca ngưi dân đ không c bưc tiến đáng k nào.

Cui thế kỷ XIV - đầu XV, giai cấp tư sản vi những tư tưởng tiến b v t do,

công bng, dân ch đ mở đưng cho s ra đi ca nn dân chủ tư sản. Ch ngha

Mác – Lênin ch rõ: Dân ch tư sản ra đi là mt bưc tiến ln ca nhân loại vi

những giá trị ni bt v quyn t do, bnh đẳng, dân ch. Tuy nhiên, do được xây dng

trên nn tảng kinh tế là chế đ tư hữu v tư liu sản xuất, nên trên thc tế, nn dân ch

tư sản vn là nn dân ch ca thiu s những ngưi nm giữ tư liu sản xuất đi vi

đại đa s nhân dân lao đng.

Khi cách mạng xã hi ch ngha Tháng Mưi Nga thng lợi (1917), mt thi đại

mi mở ra – thi đại quá đ từ ch ngha tư bản lên ch ngha x hi, nhân dân lao

đng ở nhiu quc gia ginh được quyn làm ch nh nưc, làm ch xã hi, thiết lp

Nh nưc công – nông (nhà nưc xã hi ch ngha), thiết lp nn dân chủ vô sản (dân

chủ xã hội chủ nghĩa) đ thc hin quyn lc ca đại đa s nhân dân. Đặc trưng cơ bản

ca nn dân ch xã hi ch ngha l thc hin quyn lc ca nhân dân - tc là xây

dng nh nưc dân ch thc s, dân làm ch nh nưc và xã hi, bảo v quyn lợi cho

đại đa s nhân dân.

Như vy, vi tư cách l mt hnh thái nh nưc, mt chế đ chính trị thì trong

lịch s nhân loại, cho đến nay có ba nn (chế đ) dân ch. Nền dân chủ chủ nô, gn

vi chế đ chiếm hữu nô l; nền dân chủ tư sản, gn vi chế đ tư bản ch ngha; nền

dân chủ xã hội chủ nghĩa, gn vi chế đ xã hi ch ngha. Tuy nhiên, mun biết mt

nh nưc dân ch có thc s hay không phải xem trong nh nưc ấy dân là ai và bản chất

của chế độ xã hội ấy như thế nào?

1.2. Dân chủ xã hội chủ nghĩa

1.2.1. Quá trnh ra đời của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa

Trên cơ sở tng kết thc tiễn quá trình hình thành và phát trin các nn dân ch

trong lịch s và trc tiếp nhất là nn dân ch tư sản, các nhà sáng lp ch ngha Mác -

Lênin cho rng, đấu tranh cho dân ch là mt quá trình lâu dài, phc tạp và giá trị ca

nn dân ch tư sản chưa phải là hoàn thin nhất, do đ, tất yếu xuất hin mt nn dân

ch mi, cao hơn nn dân ch tư sản v đ chnh l nn dân chủ vô sản hay còn gọi là

nền dân chủ xã hội chủ nghĩa.

Dân ch xã hi ch ngha đ được phôi thai từ thc tiễn đấu tranh giai cấp ở

Pháp v Công x Pari năm 1871, tuy nhiên, ch đến khi Cách mạng Tháng Mưi Nga

thành công vi s ra đi ca nh nưc xã hi ch ngha đầu tiên trên thế gii (1917),

nn dân ch xã hi ch ngha mi chính thc được xác lp. S ra đi ca nn dân ch

xã hi ch ngha đánh dấu bưc phát trin mi v chất ca dân ch. Quá trình phát

trin ca nn dân ch xã hi ch ngha bt đầu từ thấp đến cao, từ chưa hon thin đến

hoàn thin. Trong đ, c s kế thừa những giá trị ca nn dân ch trưc đ, đng thi b

sung và làm sâu sc thêm những giá trị ca nn dân ch mi.

Theo ch ngha Mác – Lênin: Giai cấp vô sản không th hoàn thành cuc cách

mạng xã hi ch ngha, nếu họ không được chuẩn bị đ tiến ti cuc cách mạng đ

thông qua cuc đấu tranh cho dân ch. Rng, ch ngha x hi không th duy trì và

thng lợi, nếu không thc hin đầy đ dân ch.

Quá trình phát trin ca nn dân ch xã hi ch ngha l từ thấp ti cao, từ chưa

hoàn thin đến hoàn thin; có s kế thừa mt cách chọn lọc giá trị ca các nn dân ch

trưc đ, trưc hết là nn dân ch tư sản. Nguyên tc cơ bản ca nn dân ch xã hi

ch ngha l không ngừng mở rng dân ch, nâng cao mc đ giải phóng cho những

ngưi lao đng, thu hút họ tham gia t giác vào công vic quản l nh nưc, quản lý

xã hi. Càng hoàn thin bao nhiêu, nn dân ch xã hi ch ngha lại càng t tiêu vong

bấy nhiêu. Thc chất ca s tiêu vong này theo V.I.Lênin, đ l tnh chnh trị ca dân

ch sẽ mất đi trên cơ sở không ngừng mở rng dân ch đi vi nhân dân, xác lp địa

vị ch th quyn lc ca nhân dân, tạo điu kin đ họ tham gia ngy cng đông đảo

v ngy cng c  ngha quyết định vào s quản l nh nưc, quản lý xã hi (xã hi t

quản). Quá trnh đ lm cho dân ch trở thành mt thói quen, mt tp quán trong sinh

hoạt xã hi... đ đến lúc nó không còn tn tại như mt th chế nh nưc, mt chế đ,

tc là mất đi tnh chnh trị ca nó.

Tuy nhiên, ch ngha Mác – Lênin cũng lưu  đây là quá trình lâu dài, khi xã hi

đ đạt trnh đ phát trin rất cao, xã hi không còn s phân chia giai cấp, đ l x hi

cng sản ch ngha đạt ti mc đ hoàn thin, khi đ dân ch xã hi ch ngha vi tư

cách là mt chế đ nhà nưc cũng tiêu vong, không còn nữa.

Từ những phân tch trên đây, c th hiu dân chủ xã hội chủ nghĩa là nền dân

chủ cao hơn về chất so với nền dân chủ tư sản, là nền dân chủ mà ở đó, mọi quyền lực

thuộc về nhân dân, dân là chủ và dân làm chủ; dân chủ và pháp luật nằm trong sự

thống nhất bin chứng; được thực hin bằng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa,

đặt dưới sự lnh đo của Đảng Cộng sản.

Cũng cần lưu  rng, cho đến nay, s ra đi ca nn dân ch xã hi ch ngha

mi ch trong mt thi gian ngn, ở mt s nưc có xuất phát đim v kinh tế, xã hi

rất thấp, lại thưng xuyên bị kẻ thù tấn công, gây chiến tranh, do vy, mc đ dân ch

đạt được ở những nưc này hin nay còn nhiu hạn chế ở hầu hết các lnh vc ca đi

sng xã hi. Ngược lại, s ra đi, phát trin ca nn dân ch tư sản có thi gian cả

mấy trăm năm, lại ở hầu hết các nưc phát trin (do điu kin khách quan, ch quan).

Hơn nữa, trong thi gian qua, đ tn tại và thích nghi, ch ngha tư bản đ c nhiu lần

điu chnh v xã hi, trong đ quyn con ngưi đ được quan tâm ở mt mc đ nhất

định (tuy nhiên, bản chất ca ch ngha tư bản không thay đi). Nn dân ch tư sản có

nhiu tiến b, song nó vn bị hạn chế bởi bản chất ca ch ngha tư bản.

Đ chế đ dân ch xã hi ch ngha thc s quyn lc thuc v nhân dân, ngoài

yếu t giai cấp công nhân lnh đạo thông qua Đảng Cng sản (mặc dù là yếu t quan

trọng nhất), đòi hi cần nhiu yếu t như trnh đ dân trí, xã hi công dân, vic tạo

dng cơ chế pháp lut đảm bảo quyn t do cá nhân, quyn làm ch nh nưc và

quyn tham gia vào các quyết sách ca nh nưc, điu kin vt chất đ thc thi dân ch.

1.2.2. Bản chất của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa

Như mọi loại hình dân ch khác, dân chủ vô sản, theo V.I.Lênin, không phải là

chế đ dân ch cho tất cả mọi ngưi; nó ch là dân chủ đối với qun chng lao động

và bị bóc lột; dân ch vô sản là chế độ dân chủ vì lợi ích của đa số. Rng, dân chủ

trong chủ nghĩa x hội bao quát tất cả các mặt của đời sống xã hội, trong đ, dân ch

trên lnh vc kinh tế là cơ sở; dân ch đ cng hon thin bao nhiêu, càng nhanh ti

ngày tiêu vong bấy nhiêu. Dân ch vô sản loại b quyn dân ch ca tất cả các giai cấp

l đi tượng ca nh nưc vô sản, n đưa quảng đại quần chng nhân dân lên địa vị

ca ngưi ch chân chính ca xã hi.

Vi tư cách l đnh cao trong toàn b lịch s tiến hóa ca dân ch, dân chủ xã

hội chủ nghĩa có bản chất cơ bản sau:

Bản chất chính trị: Dưi s lnh đạo duy nhất ca mt đảng ca giai cấp công

nhân (đảng Mác - Lênin) mà trên mọi lnh vc xã hi đu thc hin quyn lc ca

nhân dân, th hin qua các quyn dân ch, làm ch, quyn con ngưi, tha mãn ngày

cng cao hơn các nhu cầu và các lợi ích ca nhân dân.

Ch ngha Mác - Lênin ch rõ: Bản chất chính trị ca nn dân ch xã hi ch

ngha l s lãnh đạo chính trị ca giai cấp công nhân thông qua đảng ca n đi vi

toàn xã hi, nhưng không phải ch đ thc hin quyn lc và lợi ích riêng cho giai cấp

công nhân, mà ch yếu l đ thc hin quyn lc và lợi ích ca toàn th nhân dân,

trong đ c giai cấp công nhân. Nn dân ch xã hi ch ngha do đảng Cng sản lãnh

đạo - yếu t quan trọng đ đảm bảo quyn lc thc s thuc v nhân dân, bởi v, đảng

Cng sản đại biu cho trí tu, lợi ích ca giai cấp công nhân, nhân dân lao đng và

toàn dân tc. Vi ngha này, dân ch xã hi ch ngha mang tnh nhất nguyên v chính

trị. S lnh đạo ca giai cấp công nhân thông qua đảng Cng sản đi vi toàn xã hi

v mọi mặt V.I.Lênin gọi là s thng trị chính trị.

Trong nn dân ch xã hi ch ngha, nhân dân lao đng là những ngưi làm ch

những quan h chính trị trong xã hi. Họ có quyn gii thiu các đại biu tham gia vào

b máy chính quyn từ trung ương đến địa phương, tham gia đng gp  kiến xây

dng chính sách, pháp lut, xây dng b máy và cán b, nhân viên nh nưc. Quyn

được tham gia rng rãi vào công vic quản l nh nưc ca nhân dân chính là ni dung

dân ch trên lnh vc chính trị. V.I.Lênin còn nhấn mạnh rng: Dân ch xã hi ch

ngha l chế đ dân ch ca đại đa s dân cư, ca những ngưi lao đng bị bóc lt, là

chế đ mà nhân dân ngày càng tham gia nhiu vào công vic Nh nưc. Vi  ngha

đ, V.I.Lênin đ diễn đạt mt cách khái quát v bản chất và mc tiêu ca dân ch xã

hi ch ngha rng: đ l nn dân ch “gấp triu lần dân ch tư sản”

Bàn v quyn làm ch ca nhân dân trên lnh vc chính trị, H Ch Minh cũng đ

ch rõ: Trong chế đ dân ch xã hi ch ngha th bao nhiêu quyn lc đu là ca dân,

bao nhiêu sc mạnh đu ở nơi dân, bao nhiêu lợi ch đu là vì dân

… Chế đ dân ch

xã hi ch ngha, nhà nưc xã hi ch ngha do đ v thc chất là ca nhân dân, do

nhân dân và vì nhân dân. Cuc cách mạng xã hi ch ngha, khác vi các cuc cách

mạng xã hi trưc đây l ở chỗ nó là cuc cách mạng ca s đông, v lợi ích ca s

đông nhân dân. Cuc Tng tuyn c đầu tiên ca nưc Vit Nam dân ch cng hòa

(1946) theo H Chí Minh là mt dịp cho toàn th quc dân t do la chọn những

ngưi c ti, c đc đ gánh vác công vic nh nưc, “… hễ l ngưi mun lo vic

nưc th đu có quyn ra ng c, hễ là công dân th đu có quyn đi bầu c

. Quyn

được tham gia rng rãi vào công vic quản l nh nưc chính là ni dung dân ch trên

lnh vc chính trị.

V.I.Lênin, Toàn tâp, Nxb. Tiến b, Matxcơva.1980, tp.35, tr. 39.

H Chí Minh, Toàn tp, Nxb. CTQG, H, 2011, tp. 6, tr. 232.

H Chí Minh, Toàn tp, Nxb. CTQG, H.2000, tp. 4, tr. 133.

Xét v bản chất chính trị, dân ch xã hi ch ngha vừa có bản chất giai cấp công

nhân, vừa có tính nhân dân rng rãi, tính dân tc sâu sc. Do vy, nn dân ch xã hi

ch ngha khác v chất so vi nn dân ch tư sản ở bản chất giai cấp (giai cấp công

nhân và giai cấp tư sản); ở cơ chế nhất nguyên và cơ chế đa nguyên; một đảng hay

nhiều đảng; ở bản chất nhà nước (nh nưc pháp quyn xã hi ch ngha v nh nưc

pháp quyn tư sản).

Bản chất kinh tế: Nn dân ch xã hi ch ngha da trên chế đ sở hữu xã hi v

những tư liu sản xuất ch yếu ca toàn xã hi đáp ng s phát trin ngày càng cao

ca lc lượng sản xuất da trên cơ sở khoa học - công ngh hin đại nhm tha mãn

ngày càng cao những nhu cầu vt chất và tinh thần ca toàn th nhân dân lao đng.

Bản chất kinh tế đ ch được bc l đầy đ qua mt quá trình n định chính trị,

phát trin sản xuất v nâng cao đi sng ca toàn xã hi, dưi s lnh đạo ca đảng

Mác - Lênin và quản l, hưng dn, gip đ ca nh nưc xã hi ch ngha. Trưc hết

đảm bảo quyn làm ch ca nhân dân v các tư liu sản xuất ch yếu; quyn làm ch

trong quá trình sản xuất kinh doanh, quản lý và phân phi, phải coi lợi ích kinh tế ca

ngưi lao đng l đng lc cơ bản nhất có sc thc đẩy kinh tế - xã hi phát trin.

Bản chất kinh tế ca nn dân ch xã hi ch ngha d khác v bản chất kinh tế

ca các chế đ tư hữu, áp bc, bóc lt, bất công, nhưng cũng như ton b nn kinh tế

xã hi ch ngha, n không hnh thnh từ “hư vô” theo mong mun ca bất kỳ ai. Kinh

tế xã hi ch ngha cũng l s kế thừa và phát trin mọi thành tu nhân loại đ tạo ra

trong lịch s, đng thi lọc b những nhân t lạc hu, tiêu cc, km hm… ca các chế

đ kinh tế trưc đ, nhất là bản chất tư hữu, áp bc, bóc l,t bất công… đi vi đa s

nhân dân.

Khác vi nn dân ch tư sản, bản chất kinh tế ca nn dân ch xã hi ch ngha

là thc hin chế độ công hu về tư liu sản xuất chủ yếu và thực hin chế độ phân phối

lợi ích theo kết quả lao động là chủ yếu.

Bản chất tư tưởng - văn hóa - xã hội: Nn dân ch xã hi ch ngha lấy h tư

tưởng Mác - Lênin - h tư tưởng ca giai cấp công nhân, làm ch đạo đi vi mọi hình

thái ý thc xã hi khác trong xã hi mi. Đng thi nó kế thừa, phát huy những tinh

hoa văn ha truyn thng dân tc; tiếp thu những giá trị tư tưởng - văn ha, văn minh,

tiến b xã hi… m nhân loại đ tạo ra ở tất cả các quc gia, dân tc… Trong nn dân

ch xã hi ch ngha, nhân dân được làm ch những giá trị văn hoá tinh thần; được

nâng cao trnh đ văn hoá, c điu kin đ phát trin cá nhân. Dưi gc đ này dân

ch là mt thành tu văn hoá, mt quá trình sáng tạo văn hoá, th hin khát vọng t do

được sáng tạo và phát trin ca con ngưi.

Trong nn dân ch xã hi ch ngha c s kết hợp hài hòa v lợi ích gia cá

nhân, tập th và lợi ích của toàn xã hội. Nn dân ch xã hi ch ngha ra sc đng

viên, thu hút mọi tim năng sáng tạo, tính tích cc xã hi ca nhân dân trong s nghip

xây dng xã hi mi.

Vi những bản chất nêu trên, dân ch xã hi ch ngha trưc hết và ch yếu được

thc hin bng nh nưc pháp quyn xã hi ch ngha, là kết quả hoạt đng t giác

ca quần chng nhân dân dưi s lnh đạo ca giai cấp công nhân, dân chủ xã hội chủ

nghĩa ch có được với điều kin tiên quyết là bảo đảm vai trò lnh đo duy nhất của

Đảng Cộng sản. Bởi lẽ, nh nm vững h tư tưởng cách mạng và khoa học ca ch

ngha Mác – Lênin v đưa n vo quần chng, Đảng mang lại cho phong trào quần

chúng tính t giác cao trong quá trình xây dng nn dân ch xã hi ch ngha; thông

qua công tác tuyên truyn, giáo dc ca mnh, Đảng nâng cao trnh đ giác ng chính

trị, trnh đ văn ha dân ch ca nhân dân đ họ có khả năng thc hin hữu hiu

những yêu cầu dân ch phản ánh đng quy lut phát trin xã hi. Ch dưi s lnh đạo

ca Đảng Cng sản, nhân dân mi đấu tranh có hiu quả chng lại mọi mưu đ lợi

dng dân ch vì những đng cơ đi ngược lại lợi ích ca nhân dân.

Vi những  ngha như vy, dân ch xã hi ch ngha và nhất nguyên v chính

trị, bảo đảm vai trò lnh đạo duy nhất ca Đảng Cng sản không loại trừ nhau mà

ngược lại, chính s lnh đạo ca Đảng l điu kin cho dân ch xã hi ch ngha ra

đi, tn tại và phát trin.

Vi tất cả những đặc trưng đ, dân chủ xã hội chủ nghĩa là nền dân chủ cao hơn

về chất so với nền dân chủ tư sản, là nền dân chủ mà ở đó, mọi quyền lực thuộc về

nhân dân, dân là chủ và dân làm chủ; dân chủ và pháp luật nằm trong sự thống nhất

bin chứng; được thực hin bằng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đặt dưới sự

lnh đo của Đảng Cộng sản.

2. Nh nước xã hi chủ nghĩa

2.1. Sự ra đời, bản cht, chức năng của nhà nưc xã hội chủ nghĩa

2.1.1. Sự ra đời của nhà nước xã hội chủ nghĩa

Khát vọng v mt xã hi công bng, dân ch, bnh đẳng v bác ái đ xuất hin từ

lâu trong lịch s. Xuất phát từ nguyn vọng ca nhân dân lao đng mun thoát khi s

áp bc, bất công và chuyên chế, ưc mơ xây dng mt xã hi dân ch, công bng và

những giá trị ca con ngưi được tôn trọng, bảo v v c điu kin đ phát trin t do

tất cả năng lc ca mnh, nh nưc xã hi ch ngha ra đi là kết quả ca cuc cách

mạng do giai cấp vô sản v nhân dân lao đng tiến hnh dưi s lnh đạo ca Đảng

Cng sản.

Tuy nhiên, ch đến khi xã hi tư bản ch ngha xuất hin, khi mà những mâu

thun giữa quan h sản xuất tư bản tư nhân v tư liu sản xuất vi tính chất xã hi hóa

ngày càng cao ca lc lượng sản xuất trở nên ngày càng gay gt dn ti các cuc

khng hoảng v kinh tế và mâu thun sâu sc giữa giai cấp tư sản và giai cấp vô sản

làm xuất hin các phong tro đấu tranh ca giai cấp vô sản, thì trong cuc đấu tranh

ca giai cấp vô sản, các Đảng Cng sản mi được thành lp đ lnh đạo phong trào

đấu tranh cách mạng và trở thành nhân t có ý ngha quyết định thng lợi ca cách

mạng. Bên cạnh đ, giai cấp vô sản được trang bị bởi vũ kh l lun là ch ngha Mác -

Lênin vi tư cách cơ sở lý lun đ t chc, tiến hành cách mạng và xây dng nh nưc

ca giai cấp mình sau chiến thng. Cùng vi đ, các yếu t dân tc và thi đại cũng tác

đng mạnh mẽ đến phong trào cách mạng ca giai cấp vô sản v nhân dân lao đng

ca mỗi nưc. Dưi tác đng ca các yếu t khác nhau và cùng vi đ l mâu thun

gay gt giữa giai cấp vô sản v nhân dân lao đng vi giai cấp bóc lt, cách mạng vô

sản có th xảy ra ở những nưc có chế đ tư bản ch ngha phát trin cao hoặc trong

các nưc dân tc thuc địa.

Nh nưc xã hi ch ngha ra đi là kết quả ca cuc cách mạng do giai cấp vô

sản v nhân dân lao đng tiến hnh dưi s lnh đạo ca Đảng Cng sản. Tuy nhiên,

ty vo đặc đim v điu kin ca mỗi quc gia, s ra đi ca nh nưc xã hi ch

ngha cũng như vic t chc chính quyn sau cách mạng có những đặc đim, hình thc

v phương pháp ph hợp. Song, đim chung giữa các nh nưc xã hi ch ngha l ở

chỗ, đ l t chc thc hin quyn lc ca nhân dân, l cơ quan đại din cho ý chí ca

nhân dân, thc hin vic t chc quản lý kinh tế, văn ha, x hi ca nhân dân, đặt

dưi s lnh đạo ca Đảng Cng sản.

Như vy, nhà nước xã hội chủ nghĩa là nhà nước mà ở đó, sự thống trị chính trị

thuộc về giai cấp công nhân, do cách mng xã hội chủ nghĩa sản sinh ra và có sứ

mnh xây dựng thành công chủ nghĩa x hội, đưa nhân dân lao động lên địa vị làm

chủ trên tất cả các mặt của đời sống xã hội trong một xã hội phát trin cao – xã hội xã

hội chủ nghĩa.

2.1.2. Bản chất của nhà nước xã hội chủ nghĩa

So vi các kiu nh nưc khác trong lịch s, nh nưc xã hi ch ngha l kiu

nh nưc mi, có bản chất khác vi bản chất ca các kiu nh nưc bóc lt trong lịch

s. Tnh ưu vit v mặt bản chất ca nh nưc xã hi ch ngha được th hin trên các

phương din:

Về chính trị, nh nưc xã hi ch ngha mang bản chất ca giai cấp công nhân,

giai cấp có lợi ích phù hợp vi lợi ích chung ca quần chng nhân dân lao đng. Trong

xã hi xã hi ch ngha, giai cấp vô sản là lc lượng giữ địa vị thng trị v chính trị.

Tuy nhiên, s thng trị ca giai cấp vô sản có s khác bit v chất so vi s thng trị

ca các giai cấp bóc lt trưc đây. S thng trị ca giai cấp bóc lt là s thng trị ca

thiu s đi vi tất cả các giai cấp, tầng lp nhân dân lao đng trong xã hi nhm bảo

v v duy tr địa vị ca mình. Còn s thng trị v chính trị ca giai cấp vô sản là s

thng trị ca đa s đi vi thiu s giai cấp bóc lt nhm giải phóng giai cấp mình và

giải phóng tất cả các tầng lp nhân dân lao đng khác trong xã hi. Do đ, nh nưc

xã hi ch ngha l đại biu cho ý chí chung ca nhân dân lao đng.

Về kinh tế, bản chất ca nh nưc xã hi ch ngha chịu s quy định ca cơ sở

kinh tế ca xã hi xã hi ch ngha, đ l chế đ sở hữu xã hi v tư liu sản xuất ch

yếu. Do đ, không còn tn tại quan h sản xuất bóc lt. Nếu như tất cả các nh nưc

bóc lt khác trong lịch s đu l nh nưc theo đng ngha ca n, ngha l b máy

ca thiu s những kẻ bóc lt đ trấn áp đa s nhân dân lao đng bị áp bc, bóc lt, thì

nh nưc xã hi ch ngha vừa là mt b máy chính trị - hành chính, mt cơ quan

cưng chế, vừa là mt t chc quản lý kinh tế - xã hi ca nhân dân lao đng, nó

không còn l nh nưc theo đng ngha, m ch l “na nh nưc”. Vic chăm lo cho

lợi ích ca đại đa s nhân dân lao đng trở thành mc tiêu hng đầu ca nh nưc xã

hi ch ngha.

Về văn hóa, x hội, nh nưc xã hi ch ngha được xây dng trên nn tảng tinh

thần là lý lun ca ch ngha Mác – Lênin và những giá trị văn ha tiên tiến, tiến b

ca nhân loại, đng thi mang những bản sc riêng ca dân tc. S phân hóa giữa các

giai cấp, tầng lp từng bưc được thu hẹp, các giai cấp, tầng lp bnh đẳng trong vic tiếp

cn các ngun lc v cơ hi đ phát trin.

2.1.3. Chức năng của nhà nước xã hội chủ nghĩa

Ty theo gc đ tiếp cn, chc năng ca nh nưc xã hi ch ngha được chia

thành các chc năng khác nhau.

Căn c vào phạm vi tác đng ca quyn lc nh nưc, chc năng ca nh nưc

được chia thành chức năng đối nội và chức năng đối ngoi.

Căn c vo lnh vc tác đng ca quyn lc nh nưc, chc năng ca nh nưc

xã hi ch ngha được chia thành chức năng chnh trị, kinh tế, văn hóa, x hội,…

Căn c vào tính chất ca quyn lc nh nưc, chc năng ca nh nưc được chia

thành chức năng giai cấp (trấn áp) và chức năng x hội (t chc và xây dng).

Xuất phát từ bản chất ca nh nưc xã hi ch ngha, nên vic thc hin các chc

năng ca nhà nưc cũng c s khác bit so vi các nh nưc trưc đ. Đi vi các nhà

nưc bóc lt, nh nưc ca thiu s thng trị đi vi đa s nhân dân lao đng, nên vic

thc hin chc năng trấn áp đng vai trò quyết định trong vic duy tr địa vị ca giai

cấp nm quyn chiếm hữu tư liu sản xuất ch yếu ca xã hi. Còn trong nh nưc xã

hi xã hi ch ngha, mặc dù vn còn chc năng trấn áp, nhưng đ l b máy do giai

cấp công nhân v nhân dân lao đng t chc ra đ trấn áp giai cấp bóc lt đ bị lt đ

và những phần t chng đi đ bảo v thành quả cách mạng, giữ vững an ninh chính

trị, tạo điu kin thun lợi cho s phát trin kinh tế - xã hi. Mặc dù trong thi kỳ quá

đ, s trấn áp vn còn tn tại như mt tất yếu, nhưng đ l s tht trấn áp ca đa s

nhân dân lao đng đi vi thiếu s bóc lt. V.I.Lênin khẳng định: “Bất c mt nhà

nưc no cũng đu c ngha l dng bạo lc; nhưng ton b s khác nhau là ở chỗ

dùng bạo lc đi vi những ngưi bị bóc lt hay đi vi kẻ đi bc lt”

. Theo

V.I.Lênin, mặc dù trong giai đoạn đầu ca ch ngha cng sản, “cơ quan đặc bit, b

máy trấn áp đặc bit l “nh nưc” vẫn còn cần thiết, nhưng n đ l nh nưc quá đ,

m không còn l nh nưc theo đng ngha ca nó nữa”

V.I. Lênin cho rng, giai cấp vô sản sau khi ginh được chính quyn, xác lp địa

vị thng trị cho đại đa s nhân dân lao đng, thì vấn đ quan trọng không ch là trấn áp

lại s phản kháng ca giai cấp bóc lt, m điu quan trọng hơn cả là chính quyn mi

tạo ra được năng suất sản xuất cao hơn chế đ xã hi cũ, nh đ mang lại cuc sng

tt đẹp hơn cho đại đa s các giai cấp, tầng lp nhân dân lao đng. Vì vy, vấn đ

quản lý và xây dng kinh tế là then cht, quyết định. Nh nưc xã hi ch ngha

“không phải ch là bạo lc đi vi bọn bóc lt, v cũng không phải ch yếu là bạo lc.

Cơ sở kinh tế ca bạo lc cách mạng đ, cái bảo đảm sc sng và thng lợi ca nó

chính là vic giai cấp vô sản đưa ra được và thc hin được kiu t chc lao đng cao

hơn so vi ch ngha tư bản. Đấy là thc chất ca vấn đ. Đấy là ngun sc mạnh, là

điu kin bảo đảm cho thng lợi hoàn toàn và tất nhiên ca ch ngha cng sản”

Cải tạo xã hi cũ, xây dng thành công xã hi mi là ni dung ch yếu và mc

đch cui cùng ca nh nưc xã hi ch ngha. Đ l mt s nghip v đại, nhưng đng

thi cũng l công vic cc kỳ kh khăn v phc tạp. N đòi hi nh nưc xã hi ch

ngha phải là mt b máy c đầy đ sc mạnh đ trấn áp kẻ thù và những phần t

chng đi cách mạng, đng thi nh nưc đ phải là mt t chc c đ năng lc đ

quản lý và xây dng xã hi xã hi ch ngha, trong đ vic t chc quản lý kinh tế là

quan trọng, kh khăn v phc tạp nhất.

2.2. Mối quan hệ giữa dân chủ xã hội chủ nghĩa và nhà nưc xã hội chủ nghĩa

Một là: Dân chủ xã hội chủ nghĩa là cơ sở, nền tảng cho vic xây dựng và hot

động của nhà nước xã hội chủ nghĩa. Ch trong xã hi dân ch xã hi ch ngha, ngưi

dân mi c đầy đ các điu kin cho vic thc hin ý chí ca mình thông qua vic la

chọn mt cách công bng, bnh đẳng những ngưi đại din cho quyn lợi chính đáng

ca mình vào b máy nh nưc, tham gia mt cách trc tiếp hoặc giản tiếp vào hoạt

đng quản lý ca nh nưc, khai thác và phát huy mt cách tt nhất sc mạnh trí tu

ca nhân dân cho hoạt đng ca nh nưc. Vi những tnh ưu vit ca mình, nn dân

ch xã hi ch ngha sẽ kim soát mt cách có hiu quả quyn lc ca nh nưc, ngăn

chặn được s tha hóa ca quyn lc nh nưc, có th dễ dng đưa ra khi cơ quan nh

nưc những ngưi thc thi công v không còn đáp ng yêu cầu v phẩm chất, năng

lc, đảm bảo thc hin đng mc tiêu hưng đến lợi ích ca ngưi dân. Ngược lại, nếu

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb. CTQG, H.2005, tp 43, tr. 380.

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb. CTQG, H.2005, tp 33, tr. 111.

Xem: V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb. CTQG, H.2005, tp 39, tr. 15-16.

các nguyên tc ca nn dân ch xã hi ch ngha bị vi phạm, thì vic xây dng nhà

nưc xã hi ch ngha cũng sẽ không thc hin được. Khi đ, quyn lc ca nhân dân sẽ

bị biến thành quyn lc ca mt nhm ngưi, phc v cho lợi ích ca mt nhm ngưi.

Hai là: Ra đi trên cơ sở nn dân ch xã hi ch ngha, nhà nước xã hội chủ

nghĩa trở thành công c quan trọng cho vic thực thi quyền làm chủ của người dân.

Bng vic th chế hóa ý chí ca nhân dân thnh các hnh lang pháp l, phân định mt

cách rõ ràng quyn và trách nhim ca mỗi công dân, l cơ sở đ ngưi dân thc hin

quyn làm ch ca mnh, đng thi là công c bạo lc đ ngăn chặn có hiu quả các

hành vi xâm phạm đến quyn và lợi ch chnh đáng ca ngưi dân, bảo v nn dân ch

xã hi ch ngha, nhà nước xã hội chủ nghĩa nằm trong nền dân chủ xã hội chủ nghĩa

là phương thức th hin và thực hin dân chủ. Theo V.I.Lênin, con đưng vn đng và

phát trin ca nh nưc xã hi ch ngha l ngy cng hon thin các hình thc đại

din nhân dân thc hin và mở rng dân ch, nhm lôi cun ngy cng đông đảo nhân

dân tham gia quản l nh nưc, quản lý xã hi. Thông qua hoạt đng quản lý ca nhà

nưc, các ngun lc xã hi được tp hợp, t chc v phát huy hưng đến lợi ích ca

nhân dân. Ngược lại, nếu nh nưc xã hi ch ngha đánh mất bản chất ca mình sẽ

tác đng tiêu cc đến nn dân ch xã hi ch ngha, sẽ dễ dn ti vc xâm phạm quyn

làm ch ca ngưi dân, dn ti chuyên chế, đc tài, th tiêu nn dân ch hoặc dân ch

ch còn là hình thc.

Trong h thng chính trị xã hi ch ngha, nh nưc là thiết chế có chc năng

trc tiếp nhất trong vic th chế hóa và t chc thc hin những yêu cầu dân ch chân

chính ca nhân dân. N cũng l công c sc bén nhất trong cuc đấu tranh vi mọi

mưu đ đi ngược lại lợi ích ca nhân dân; là thiết chế t chc có hiu quả vic xây

dng xã hi mi; là công c hữu hiu đ vai trò lnh đạo Đảng trong quá trình xây

dng ch ngha x hi được thc hin… Chnh vì vy trong h thng chính trị xã hi

ch ngha Đảng ta xem Nh nưc l “tr ct”, “mt công c ch yếu, vững mạnh” ca

nhân dân trong s nghip xây dng và bảo v T quc Vit Nam xã hi ch ngha.

3. Dân chủ xã hội chủ nghĩa và nhà nưc pháp quyn xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

3.1. Dân chủ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

3.1.1. Sự ra đời, phát trin của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa ở Vit Nam

Chế đ dân ch nhân dân ở nưc ta được xác lp sau Cách mạng Tháng Tám

năm 1945. Đến năm 1976, tên nưc được đi thành Cng hòa xã hi ch ngha Vit

Nam, nhưng trong các Văn kin Đảng hầu như chưa s dng cm từ "dân ch XHCN"

m thưng nêu quan đim "xây dng chế đ làm ch tp th xã hi ch ngha" gn vi

"nm vững chuyên chính vô sản". Bản chất ca dân ch xã hi ch ngha, mi quan h

giữa dân ch xã hi ch ngha và nh nưc pháp quyn xã hi ch ngha, cũng chưa

được xác định rõ ràng. Vic xây dng nn dân ch xã hi ch ngha, đặc bit là thc

hin dân ch trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi ở Vit Nam như thế nào cho

phù hợp vi đặc đim kinh tế, xã hi, văn ha, đạo đc ca xã hi Vit Nam, gn vi

hoàn thin h thng pháp lut, kỷ cương cũng chưa được đặt ra mt cách c th, thiết

thc. Nhiu lnh vc liên quan mt thiết đến dân ch xã hi ch ngha như dân sinh,

dân trí, dân quyn… chưa được đặt đng vị trí và giải quyết đng đ thc đẩy vic xây

dng nn dân ch xã hi ch ngha.

Đại hi VI ca Đảng (năm 1986) đ đ ra đưng li đi mi toàn din đất nưc

đ nhấn mạnh phát huy dân ch đ tạo ra mt đng lc mạnh mẽ cho phát trin đất

nưc. Đại hi khẳng định “trong ton b hoạt đng ca mnh, Đảng phải quán trit tư

tưởng “lấy dân làm gc, xây dng và phát huy quyn làm ch ca nhân dân lao

đng”

; Bài học “cách mạng là s nghip ca quần chng” bao gi cũng quan trọng.

Thc tiễn cách mạng chng minh rng: ở đâu, nhân dân lao đng có ý thc làm ch và

được làm ch tht s, thì ở đấy xuất hin phong trào cách mạng”

Hơn 30 năm đi mi, nhn thc v dân ch xã hi ch ngha, vị trí, vai trò ca

dân ch ở nưc ta đ c nhiu đim mi. Qua mỗi kỳ đại hi ca Đảng thi kỳ đi

mi, dân ch ngy cng được nhn thc, phát trin và hoàn thin đng đn, phù hợp

hơn vi điu kin c th ca nưc ta.

Trưc hết, Đảng ta khẳng định mt trong những đặc trưng ca ch ngha xã hi

Vit Nam là do nhân dân làm chủ. Dân ch đ được đưa vo mc tiêu tng quát ca

cách mạng Vit Nam: Dân giàu, nước mnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Đng thi

khẳng định: “Dân chủ xã hội chủ nghĩa là bản chất ca chế đ ta, vừa là mc tiêu, vừa

l đng lc ca s phát trin đất nưc. Xây dng và từng bưc hoàn thin nn dân ch

xã hi ch ngha, bảo đảm dân ch được thc hin trong thc tế cuc sng ở mỗi cấp,

trên tất cả các lnh vc. Dân ch gn lin vi kỷ lut, kỷ cương v phải được th chế

hóa bng pháp lut, được pháp lut bảo đảm…”

3.1.2. Bản chất của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa ở Vit nam

Cũng như bản chất ca nn dân ch xã hi ch ngha ni chung, ở Vit Nam, bản

chất dân ch xã hi ch ngha là da vo Nh nưc xã hi ch ngha v s ng h,

gip đ ca nhân dân. Đây l nn dân ch m con ngưi là thành viên trong xã hi vi

tư cách công dân, tư cách ca ngưi làm ch. Quyn làm ch ca nhân dân là tất cả

quyn lc đu thuc v nhân dân, dân là gc, là ch, dân làm ch. Điu ny đ được

H Chí Minh khẳng định:

“Nưc ta l nưc dân ch.

Bao nhiêu lợi ch đu vì dân.

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đại hi Đảng thi kỳ đi mi, Nxb. CTQG, H 2005, tr.28.

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đại hi Đảng thi kỳ đi mi, Nxb. CTQG, H 2005, tr.115.

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đại hi Đảng thi kỳ đi mi, Nxb. CTQG, H 2005, tr. 84-85.

Bao nhiêu quyn hạn đu là của dân.

Công cuc đi mi, xây dng là trách nhim của dân.

S nghip kháng chiến, kiến quc là công vic của dân.

Chính quyn từ x đến Chính ph Trung ương do dân c ra.

Đon th từ Trung ương đến xã do dân t chức nên.

Nói tóm lại, quyn hành và lc lượng đều ở dân”

Kế thừa tư tưởng dân ch trong lịch s và trc tiếp l tư tưởng dân ch ca H

Chí Minh, từ khi ra đi cho đến nay, nhất là trong thi kỳ đi mi, Đảng luôn xác định

xây dng nn dân ch xã hi ch ngha vừa là mc tiêu, vừa l đng lc phát trin xã

hi, là bản chất ca chế đ xã hi ch ngha. Dân ch gn lin vi kỷ cương v phải

th chế hóa bng pháp lut, được pháp lut bảo đảm… Ni dung ny được được hiu là:

Dân ch là mc tiêu ca chế đ xã hi ch ngha (dân giu, nưc mạnh, dân ch,

công bng, văn minh).

Dân ch là bản chất ca chế đ xã hi ch ngha (do nhân dân lm ch, quyn

lc thuc v nhân dân).

Dân ch l đng lc đ xây dng ch ngha x hi (phát huy sc mạnh ca nhân

dân, ca toàn dân tc).

Dân ch gn vi pháp lut (phải đi đi vi kỷ lut, kỷ cương).

Dân ch phải được thc hin trong đi sng thc tiễn ở tất cả các cấp, mọi lnh vc

ca đi sng xã hi v lnh vc kinh tế, chính trị, văn ha, x hi.

Bản chất dân ch xã hi ch ngha ở Vit nam được thc hin thông qua các hình

thức dân chủ gián tiếp và dân chủ trực tiếp.

Hình thc dân chủ gián tiếp là hình thc dân ch đại din, được thc hin do

nhân dân “y quyn”, giao quyn lc ca mình cho t chc mà nhân dân trc tiếp bầu

ra. Những con ngưi và t chc ấy đại din cho nhân dân, thc hin quyn làm ch

cho nhân dân. Nhân dân bầu ra Quc hi. Quc hi l cơ quan quyn lc nh nưc cao

nhất hoạt đng theo nhim kỳ 5 năm. Quyn lc nh nưc ta là thng nhất, có s phân

công, phi hợp và kim soát giữa các cơ quan nh nưc trong vic thc hin các quyn

lp pháp, hnh pháp v tư pháp.

Hình thc dân chủ trực tiếp là hình thc thông qua đ, nhân dân bng hnh đng

trc tiếp ca mình thc hin quyn làm ch nh nưc và xã hi. Hình thc đ th hin

ở các quyn được thông tin v hoạt đng ca nh nưc, được bàn bạc v công vic ca

nh nưc và cng đng dân cư; được bn đến những quyết định v dân ch cơ sở,

H Chí Minh Toàn tp, Nxb. CTQG, H.2011, tp 6, tr. 232.

nhân dân kim tra, giám sát hoạt đng ca cơ quan nh nưc từ Trung ương cho đến

cơ sở. Dân ch ngy cng được th hin trong tất cả các mi quan h xã hi, trở thành

quy chế, cách thc làm vic ca mọi t chc trong xã hi.

Trong quá trình xây dng ch ngha xã hi ở nưc ta, mt yêu cầu tất yếu là

không ngừng cng c, hoàn thin những điu kin đảm bảo quyn làm ch ca nhân

dân v chăm lo đi sng vt chất, tinh thần ca nhân dân. Thc tiễn xây dng đất nưc

cho thấy dân ch xã hi ch ngha được th hin ở vic bảo đảm và phát huy quyn

làm ch ca nhân dân theo hưng ngày càng mở rng và hoạt đng có hiu quả. Ý

thc làm ch ca nhân dân, trách nhim công dân ca ngưi dân trong xã hi ngày

cng được đ cao trong pháp lut và cuc sng. Mọi công dân đu có quyn tham gia

quản lý xã hi bng nhiu cách khác nhau, tùy theo trách nhim v ngha v ca mình.

Dân ch công dân gn lin vi kỷ cương ca đất nưc, được th chế hóa bng lut ca

nh nưc pháp quyn, trong các nguyên tc hoạt đng ca các cơ quan, t chc. Các

quy chế dân ch từ cơ sở cho đến Trung ương v trong các t chc chính trị - xã hi

đu thc hin phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kim tra”. Đảng ta khẳng

định: “Mọi đưng li, chính sách ca Đảng và pháp lut ca Nh nưc đu vì lợi ích

ca nhân dân, có s tham gia ý kiến ca nhân dân”

Bên cạnh đ, vic xây dng dân ch xã hi ch ngha ở Vit Nam diễn ra trong

điu kin xuất phát từ mt nn kinh tế kém phát trin, lại chịu hu quả chiến tranh tàn

phá nặng n. Cùng vi đ l những tiêu cc trong đi sng xã hi chưa được khc

phuc trit đ… lm ảnh hưởng đến bản chất tt đẹp ca chế đ dân ch nưc ta, làm

suy giảm đng lc phát trin ca đất nưc. Mặt khác, âm mưu “diễn biến hòa bnh”,

gây bạo loạn, lt đ, s dng chiêu bi “dân ch”, “nhân quyn” ca các thế lc th địch,

vấn đ t diễn biến, t chuyn hóa nảy sinh và diễn biến hết sc phc tạp đang l trở ngại

đi vi quá trình thc hin dân ch ở nưc ta trong giai đoạn hin nay.

Thc tiễn cho thấy, bản chất tt đẹp v tnh ưu vit ca nn dân ch xã hi ch

ngha ở Vit Nam càng ngày càng th hin giá trị lấy dân làm gc. K từ khi khai sinh

ra nưc Vit Nam Dân ch cng hòa cho đến nay, nhân dân thc s trở thnh ngưi

làm ch, t xây dng, t chc quản lý xã hi. Đây l chế đ bảo đảm quyn làm ch

trong đi sng ca nhân dân từ chính trị, kinh tế cho đến văn ha, x hi; đng thi

phát huy tính tích cc, sáng tạo ca nhân dân trong s nghip xây dng và bảo v T

quc xã hi ch ngha.

3.2. Nhà nưc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

3.2.1. Quan nim và đặc đim của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Vit Nam

Theo quan nim chung, nh nưc pháp quyn l nh nưc thượng tôn pháp lut,

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đại hi đại biu toàn quc lần th X. Nxb. CTQG, H.2006,

tr.125.

nh nưc hưng ti những vấn đ v phúc lợi cho mọi ngưi, tạo điu kin cho cá

nhân được t do, bnh đẳng, phát huy hết năng lc ca chính mình. Trong hoạt đng

ca nh nưc pháp quyn, các cơ quan ca nh nưc được phân quyn rõ rng v được

mọi ngưi chấp nhn trên nguyên tc bnh đẳng ca các thế lc, giai cấp và tầng lp

trong xã hi.

Trong giai đoạn hin nay, cách tiếp cn và những đặc trưng v nh nưc pháp

quyn vn có những cách hiu khác nhau. Song, từ những cách tiếp cn đ, nhà nước

pháp quyền được hiu là nhà nước mà ở đó, tất cả mọi công dân đều được giáo dc

pháp luật và phải hiu biết pháp luật, tuân thủ pháp luật, pháp luật phải đảm bảo tính

nghiêm minh; trong hot động của các cơ quan nhà nước, phải có sự kim soát lẫn

nhau, tất cả vì mc tiêu phc v nhân dân.

Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ca

Đảng Cng sản Vit Nam đ đưa ra những ni dung khái quát liên quan đến nh nưc

pháp quyn: Đ cao vai trò ti thượng ca Hiến pháp và pháp lut; đ cao quyn lợi và

ngha v ca công dân, đảm bảo quyn con ngưi; t chc b máy vừa đảm bảo tp

trung, thng nhất, vừa có s phân công giữa các nhánh quyn lc, phân cấp quyn hạn

và trách nhim giữa các cấp chính quyn nhm đảm bảo quyn dân ch ca nhân dân,

tránh lạm quyn. Nh nưc có mi quan h thưng xuyên và chặt chẽ vi nhân dân,

tôn trọng và lng nghe ý kiến ca nhân dân, chịu s giám sát ca nhân dân. C cơ chế

và bin pháp kim soát, ngăn ngừa và trừng trị t quan liêu, tham nhũng, lng quyn,

vô trách nhim, xâm phạm quyn dân ch ca công dân. T chc và hoạt đng ca b

máy quản lý nhà nưc theo nguyên tc tp trung dân ch, thng nhất quyn lc, có

phân công, phân cấp, đng thi bảo đảm s ch đạo thng nhất ca Trung ương.

Theo tiến trình ca công cuc đi mi đất nưc, nhn thc ca Đảng ta v Nhà

nưc pháp quyn ngày càng sáng t. Vi ch trương: “Xây dng Nh nưc pháp

quyn Vit Nam ca dân, do dân, v dân”. Đảng ta đ xác định: Nh nưc quản lý xã

hi bng pháp lut, mọi cơ quan, t chc, cán b, công chc, mọi công dân c ngha

v chấp hành Hiến pháp và pháp lut. Nhn thc đ l tin đ đ Đại hi XII ca Đảng

lm rõ hơn v Nh nưc pháp quyn xã hi ch ngha Vit Nam: “Quyn lc nh nưc

là thng nhất, có s phân công, phi hợp, kim soát giữa các cơ quan nh nưc trong

vic thc hin các quyn lp pháp, hnh pháp, tư pháp”

Từ thc tiễn nhn thc và xây dng Nh nưc pháp quyn xã hi ch ngha ở

Vit Nam trong thi kỳ đi mi, có th thấy Nh nưc pháp quyn xã hi ch ngha

ở nưc ta có mt s đặc đim cơ bản ca như sau:

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đại hi đại biu toàn quc lần th XII, Văn phòng Trung ương

Đảng, H. 2006, tr. 171.

Thứ nhất, xây dng nh nưc do nhân dân lao đng làm ch, đ l Nh nưc ca

dân, do dân, vì dân.

Thứ hai, Nh nưc được t chc và hoạt đng da trên cơ sở ca Hiến pháp và

pháp lut. Trong tất cả các hoạt đng ca xã hi, pháp lut được đặt ở vị trí ti thượng

đ điu chnh các quan h xã hi.

Thứ ba, quyn lc nh nưc là thng nhất, có s phân công rõ rng, c cơ chế phi

hợp nhịp nhàng và kim soát giữa các cơ quan: lp pháp, hnh pháp v tư pháp.

Thứ tư, Nh nưc pháp quyn xã hi ch ngha ở Vit Nam phải do Đảng Cng

sản Vit Nam lnh đạo, phù hợp vi điu 4 Hiến pháp năm 2013. Hoạt đng ca Nhà

nưc được giám sát bởi nhân dân vi phương châm: “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân

kim tra” thông qua các t chc, các cá nhân được nhân dân y nhim.

Thứ năm, Nh nưc pháp quyn xã hi ch ngha ở Vit Nam tôn trọng quyn

con ngưi, coi con ngưi là ch th, là trung tâm ca s phát trin. Quyn dân ch ca

nhân dân được thc hành mt cách rng ri; “nhân dân c quyn bầu và bãi miễn

những đại biu không xng đáng”; đng thi tăng cưng thc hin s nghiêm minh

ca pháp lut.

Thứ sáu, t chc và hoạt đng ca b máy nh nưc theo nguyên tc tp trung dân

ch, có s phân công, phân cấp, phi hợp và kim soát ln nhau, nhưng bảo đảm quyn

lc là thng nhất và s ch đạo thng nhất ca Trung ương.

Như vy, những đặc đim ca Nh nưc pháp quyn xã hi ch ngha m Vit

Nam chng ta đang xây dng đ th hin được các tinh thần cơ bản ca mt nh nưc

pháp quyn nói chung. Bên cạnh đ, n còn th hin s khác bit so vi các nh nưc

pháp quyn khác Nh nưc pháp quyn xã hi ch ngha ở Vit Nam mang bản chất

giai cấp công nhân, phc v lợi ch cho nhân dân; nh nưc là công c ch yếu đ

Đảng Cng sản Vit Nam định hưng đi lên ch ngha x hi.

3.3. Phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nưc pháp quyền xã hội chủ

nghĩa ở Việt Nam hiện nay

3.3.1. Phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa ở Vit Nam hin nay

Một là, xây dng, hoàn thin th chế kinh tế thị trưng định hưng xã hi ch ngha

tạo ra cơ sở kinh tế vững chc cho xây dng dân ch xã hi ch ngha.

Trưc hết cần th chế ha quan đim ca Đảng v phát trin đa dng các hình

thức sở hu, thành phn kinh tế, loi hình doanh nghip; bảo h các quyn và lợi ích

hợp pháp ca ch sở hữu tài sản thuc các hình thc sở hữu, loại hình doanh nghip

trong nn kinh tế. Xây dng, hoàn thin lut pháp v sở hữu đi vi các tài sản mi

như sở hữu trí tu, c phiếu, trái phiếu… quy định rõ, quyn trách nhim ca các ch

sở hữu đi vi xã hi. Cùng vi đ l c nhận thức đng đắn về vai trò quan trọng của

th chế, xây dựng và hoàn thin th chế phải được tiến hnh đng b cả ba khâu: Ban

hnh văn bản, quy định ca th chế; xây dng cơ chế vn hành, thc thi th chế trong

hoạt đng kinh doanh c th; hoàn thin t chc b máy theo dõi, giám sát vic thi

hành th chế, x lý vi phạm và tranh chấp trong thc thi th chế. Trong khi trin khai

đng b th chế môi trưng kinh doanh phải tp trung cải cách hành chính, từ b máy

hnh chnh đến th tc hành chính. Thng lợi ca cải cách hành chính sẽ nhanh chóng

thc đẩy cải thin nhiu v môi trưng kinh doanh. Đng thi, phải phát trin đồng bộ

các yếu tố thị trường và các loi thị trường. Hình thành vic rà soát, b sung, hoàn

thin các quy định pháp lut v kinh doanh phù hợp vi Vit Nam.

Hai là, xây dng Đảng Cng sản Vit Nam trong sạch, vững mạnh vi tư cách

điu kin tiên quyết đ xây dng nn dân ch xã hi ch ngha Vit Nam.

Đ đảm bảo vai trò lnh đạo ca mnh, Đảng phải vững mạnh v chính trị, tư

tưởng và t chc; thưng xuyên t đi mi, t chnh đn, ra sc nâng cao trình đ trí

tu, bản lnh chnh trị, phẩm chất đạo đc v năng lc lnh đạo. Đảng phải dân ch

hóa trong sinh hoạt, thc hin nguyên tc tp trung dân ch, t phê bình và phê bình.

C như vy, Đảng mi đảm bảo s lnh đạo trong s nghip xây dng ch ngha x

hi và xây dng nn dân ch xã hi ch ngha.

Ba là, xây dng Nh nưc pháp quyn xã hi ch ngha vững mạnh vi tư cách

điu kin đ thc thi dân ch xã hi ch ngha.

Nh nưc pháp quyn xã hi ch ngha ở nưc ta đặt dưi s lnh đạo ca Đảng

Cng sản Vit Nam phải thc thi quyn dân ch ca nhân dân trên tất cả mọi lnh vc

ca đi sng xã hi, th hin bng Hiến pháp và pháp lut. Nh nưc phải đảm bảo

quyn con ngưi là giá trị cao nhất. Chính vì vy, tất cả các chính sách, pháp lut đu

phải da vào ý chí, nguyn vọng ca nhân dân. Nh nưc đảm bảo quyn t do ca

công dân, đảm bảo danh d, nhân phảm, quyn và lợi ích hợp pháp ca công dân bng

pháp lut và trên thc tế đi sng xã hi.

Bốn là, nâng cao vai trò ca các t chc chính trị - xã hi trong xây dng nn dân

ch xã hi ch ngha.

Các t chc chính - xã hi ở nưc ta cần phải đi mi mạnh mẽ phương thc

hoạt đng đ nâng cao vị trí, vai trò ca mnh, đ tham gia giám sát, phản bin đưng

li, chính sách, pháp lut ca Đảng v Nh nưc. Tạo ra khi đon kết ton dân, chăm

lo đi sng nhân dân, thc hin dân ch trong đi sng xã hi. Đng thi tham gia vào

bảo v chính quyn, xây dng Đảng, bảo v quyn lợi chnh đáng ca nhân dân.

Năm là, xây dng và từng bưc hoàn thin các h thng giám sát, phản bin xã

hi đ phát huy quyn làm ch ca nhân dân

Tăng cưng công tác giám sát, phản bin xã hi là yếu t đảm bảo xây dng nn

dân ch xã hi ch ngha ở nưc ta, nó ảnh hưởng ti đi sng tâm lý ca nhân dân

khi nhìn nhn đánh giá các ch trưng, đưng li ca Đảng, chính sách, pháp lut ca

Nh nưc. Do đ, cần công khai hóa, minh bạch hóa, dân ch hóa v thông tin, v ch

trương, chnh sách ca Đảng v Nh nưc, đặc bit là các vấn đ liên quan đến lợi ích

chnh đáng ca nhân dân. Cần c th hóa hơn nữa các quy chế và hình thc th hin s

tôn trọng, lng nghe ý kiến ca nhân dân đi vi các vấn đ phát trin ca đất nưc.

Ngoài ra cần nâng cao dân tr, văn ha pháp lut cho toàn th xã hi (cán b đảng

viên, công chc, viên chc, nhân dân…).

3.3.2. Tiếp tc xây dựng và hoàn thin Nhà nước pháp quyền x hội chủ nghĩa

Một là, xây dng Nh nưc pháp quyn x hi ch ngha dưi s lnh đạo ca

Đảng.

Nh nưc pháp quyn x hi ch ngha ở Vit Nam mang bản chất giai cấp công

nhân, đng thi cũng gn bó chặt chẽ vi dân tc, vi nhân dân. T chc quyn lc

ca Nh nưc pháp quyn x hi ch ngha đảm bảo quyn lc nh nưc là thng

nhất, có s phân công và phi hợp giữa các cơ quan nh nưc trong vic thc hin các

quyn lp pháp, hành pháp, tư pháp.

Hai là, cải cách th chế v phương thc hoạt đng ca Nh nưc.

Kin toàn t chc, đi mi phương thc và nâng cao hiu quả hoạt đng ca

Quc hi đ đảm bảo đây l cơ quan quyn lc cao nhất ca nhân dân. Quc hi l cơ

quan quyn lc nhà nưc cao nhất ở nưc ta, l cơ quan duy nhất có quyn lp hiến và

lp pháp; thc hin mt s nhim v thuc quyn hnh pháp v tư pháp, quyn giám

sát ti cao đi vi toàn b hoạt đng ca Nh nưc.

Xây dng nn hnh chnh nh nưc dân ch, trong sạch, vững mạnh, từng bưc

hin đại hoá. Đẩy mạnh cải cách hành chính, giảm mạnh và bãi b các th tc hành

chính gây phin hà cho t chc v công dân. Nâng cao năng lc, chất lượng và t chc

thc hin các cơ chế, chnh sách. Đẩy mạnh xã hi hóa các ngành dịch v công phù

hợp vi cơ chế thị trưng định hưng xã hi ch ngha.

Ba là, xây dng đi ngũ cán b, công chc trong sạch, c năng lc.

Nâng cao chất lượng đi ngũ cán b, công chc v bản lnh chnh trị, phẩm chất

đạo đc, năng lc lnh đạo, điu hành quản lý đất nưc. C chnh sách đi ng, đng

viên, khuyến khích cán b, công chc hoàn thành tt nhim v; đng thi cũng phải

xây dng được cơ chế loại b, miễn nhim những ngưi không hoàn thành nhim v,

vi phạm kỷ lut, đạo đc công v.

Bốn là, đấu tranh phòng, chng tham nhũng, lng ph, thc hành tiết kim.

Phòng, chng tham nhũng, lng ph v thc hành tiết kim là nhim v cấp bách,

lâu dài ca quá trình xây dng Nh nưc pháp quyn xã hi ch ngha ở nưc ta. Vi

quan đim đ, Đảng v Nh nưc ta ch trương: Tiếp tc hoàn thin các th chế và

đẩy mạnh cải cách hành chính phc v nhim v, phòng chng tham nhũng, lng ph;

xây dng và hoàn thin cơ chế khuyến khích và bảo v những ngưi đấu tranh chng

tham nhũng; xây dng các chế ti đ x lý các cá nhân và t chc vi phạm; đng viên

và khuyến khch ton Đảng, toàn dân thc hành tiết kim.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP

1. Khái nim, bản chất ca dân ch xã hi ch ngha?

2. Bản chất và chc năng ca nh nưc xã hi ch ngha?

3. Bản chất v định hưng xây dng chế đ dân ch xã hi ch ngha ở Vit Nam?

4. Ni dung v định hưng xây dng Nh nưc pháp quyn xã hi ch ngha ở

Vit Nam?

5. Liên h trách nhim cá nhân trong vic góp phần xây dng nn dân ch xã hi

ch ngha, nh nưc pháp quyn xã hi ch ngha ở nưc ta hin nay?

D. TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Hoàng Chí Bảo, Thái Ninh (1991), Dân chủ tư sản và dân chủ xã hội chủ

nghĩa, Nxb S tht, Hà Ni.

2. Đảng Cng sản Vit Nam (2011), Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ

quá độ lên chủ nghĩa x hội (B sung, phát trin năm 2011), Nxb Chính trị Quc gia,

Hà Ni.

3. Học vin Chính trị Quc gia H chí Minh (2014), Giáo trình cao cấp lý luận

chính trị, tập 3 - Chủ nghĩa x hội khoa học, Nxb Lý lun chính trị, Hà Ni.

4. Nguyễn Quang Mạnh (2010), Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ

nghĩa: lý luận và thực tiễn, Nxb Chính trị Quc gia, Hà Ni.

5. Đo Tr Úc (2015), Giáo trnh Nhà nước pháp quyền, Nxb Đại học Đại học

Quc gia Hà Ni, Hà Ni.

Chương 5

CƠ CU XÃ HỘI - GIAI CP

VÀ LIÊN MINH GIAI CP, TẦNG LỚP

TRONG THỜI KỲ QUÁ ĐỘ LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI

A. MỤC TIÊU

1. Về kiến thức: Sinh viên nm được những kiến thc nn tảng v cơ cấu xã hi -

giai cấp và liên minh giai cấp, tầng lp trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi.

2. Về kỹ năng: Sinh viên có kỹ năng nhn din những biến đi trong cơ cấu xã

hi – giai cấp và ni dung liên minh giai cấp, tầng lp ở nưc ta trong thi kỳ quá đ

lên ch ngha x hi.

3. Về tư tưởng: Sinh viên nhn thc được v tầm quan trọng và thấy được s cần

thiết phải góp sc tăng cưng xây dng khi liên minh giai cấp, tầng lp vững mạnh

trong s nghip xây dng đất nưc theo định hưng xã hi ch ngha ở Vit Nam.

B. NỘI DUNG

1. Cơ cu xã hi - giai cp trong thi kỳ quá đ lên chủ nghĩa xã hi

1.1. Khái niệm và vị trí của cơ cu xã hội - giai cp trong cơ cu xã hội

Khái nim cơ cấu xã hội và cơ cấu xã hội - giai cấp

Cơ cấu xã hi là những cng đng ngưi cùng toàn b những mi quan h xã hi

do s tác đng ln nhau ca các cng đng ấy tạo nên.

Cơ cấu xã hi có nhiu loại, như: cơ cấu xã hi - dân cư, cơ cấu xã hi - ngh

nghip, cơ cấu xã hi - giai cấp, cơ cấu xã hi - dân tc, cơ cấu xã hi - tôn giáo, v.v…

Dưi gc đ chính trị - xã hi, môn Ch ngha x hi khoa học tp trung nghiên cu

cơ cấu xã hi - giai cấp v đ l mt trong những cơ sở đ nghiên cu vấn đ liên minh

giai cấp, tầng lp trong mt chế đ xã hi nhất định.

Cơ cấu xã hi - giai cấp là h thng các giai cấp, tầng lp xã hi tn tại khách

quan trong mt chế đ xã hi nhất định, thông qua những mi quan h v sở hữu tư

liu sản xuất, v t chc quản lý quá trình sản xuất, v địa vị chính trị - xã hi…giữa

các giai cấp và tầng lp đ.

Trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi, cơ cấu xã hi - giai cấp là tng th các

giai cấp, tầng lp, các nhóm xã hi có mi quan h hợp tác và gn bó chặt chẽ vi

nhau. Yếu t quyết định mi quan h đ l họ cùng chung sc cải tạo xã hi cũ v xây

dng xã hi mi trên mọi lnh vc ca đi sng xã hi. Các giai cấp, tầng lp xã hi

và các nhóm xã hi cơ bản trong cơ cấu xã hi - giai cấp ca thi kỳ quá đ lên ch

ngha x hi bao gm: giai cấp công nhân, giai cấp nông dân, tầng lp trí thc, tầng

lp doanh nhân, tầng lp tiu ch, tầng lp thanh niên, ph nữ v.v… Mỗi giai cấp,

tầng lp và các nhóm xã hi này có những vị trí và vai trò xác định song dưi s lãnh

đạo ca Đảng Cng sản - đi tin phong ca giai cấp công nhân cùng hợp lc, tạo sc

mạnh tng hợp đ thc hin những mc tiêu, ni dung, nhim v ca thi kỳ quá đ

lên ch ngha x hi, tiến ti xây dng thành công ch ngha xã hi và ch ngha cng

sản vi tư cách l mt hình thái kinh tế - xã hi mi thay thế hình thái kinh tế - xã hi

cũ đ lỗi thi.

Vị trí của cơ cấu xã hội - giai cấp trong cơ cấu xã hội

Trong h thng xã hi, mỗi loại hnh cơ cấu xã hi đu có vị trí, vai trò xác định

và giữa chúng có mi quan h, ph thuc ln nhau. Song vị trí, vai trò ca các loại cơ

cấu xã hi không ngang nhau, trong đ, cơ cấu xã hi - giai cấp có vị trí quan trọng

hng đầu, chi phi các loại hnh cơ cấu xã hi khác vì những l do cơ bản sau:

Cơ cấu xã hi - giai cấp liên quan đến các đảng phái chính trị v nh nưc; đến

quyn sở hữu tư liu sản xuất, quản lý t chc lao đng, vấn đ phân phi thu nhp…

trong mt h thng sản xuất nhất định. Các loại hnh cơ cấu xã hi khác không có

được những mi quan h quan trọng và quyết định này.

S biến đi ca cơ cấu xã hi - giai cấp tất yếu sẽ ảnh hưởng đến s biến đi ca

các cơ cấu xã hi khác v tác đng đến s biến đi ca toàn b cơ cấu xã hi. Những

đặc trưng v xu hưng biến đi ca cơ cấu xã hi – giai cấp tác đng đến tất cả các

lnh vc ca đi sng xã hi, mọi hoạt đng xã hi và mọi thành viên trong xã hi, qua

đ thấy rõ thc trạng, qui mô, vai trò, s mnh v tương lai ca các giai cấp, tầng lp

trong s biến đi cơ cấu xã hi và phát trin xã hi. Vì vy, cơ cấu xã hi – giai cấp là

căn c cơ bản đ từ đ xây dng chính sách phát trin kinh tế, văn ha, x hi ca mỗi

xã hi trong từng giai đoạn lịch s c th.

Mặc d cơ cấu xã hi - giai cấp giữ vị trí quan trọng song không vì thế mà tuyt

đi hóa nó, xem nhẹ các loại hnh cơ cấu xã hi khác, từ đ c th dn đến tùy tin,

mun xóa b nhanh chóng các giai cấp, tầng lp xã hi mt cách giản đơn theo 

mun ch quan.

1.2. Sự biến đổi có tính qui luật của cơ cu xã hội – giai cp trong thời kỳ quá độ

lên chủ nghĩa xã hội

Cơ cấu xã hi - giai cấp ca thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi thưng xuyên có

những biến đi mang tính qui lut sau đây:

Một là, cơ cấu xã hi - giai cấp biến đi gn lin và bị quy định bởi cơ cấu kinh

tế ca thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi

Trong mt h thng sản xuất nhất định, cơ cấu xã hi - giai cấp thưng xuyên

biến đi do tác đng ca nhiu yếu t, đặc bit là những thay đi v phương thc sản

xuất, v cơ cấu ngành ngh, thành phần kinh tế, cơ cấu kinh tế, cơ chế kinh tế….

Ph.Ăngghen ch rõ: “Trong mọi thi đại lịch s, sản xuất kinh tế v cơ cấu xã hi - cơ

cấu này tất yếu phải do sản xuất kinh tế mà ra, - cả hai cái đ cấu thnh cơ sở ca lịch

s chính trị và lịch s tư tưởng ca thi đại ấy…”

Sau thng lợi ca cuc cách mạng xã hi ch ngha, dưi s lnh đạo ca Đảng

Cng sản, giai cấp công nhân cùng toàn th các giai cấp, tầng lp xã hi, các nhóm xã

hi bưc vào thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi. Trong thi kỳ mi, cơ cấu kinh tế -

tất yếu có những biến đi và những thay đi đ cũng tất yếu dn đến những thay đi

trong cơ cấu xã hi theo hưng phc v thiết thc lợi ích ca giai cấp công nhân và

nhân dân lao đng do Đảng cng sản lnh đạo. Cơ cấu kinh tế trong thi kỳ quá đ tuy

vn đng theo cơ chế thị trưng, song có s quản lý ca Nh nưc pháp quyn xã hi

ch ngha nhm xây dng thành công ch ngha x hi.

Ở những nưc bưc vào thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi vi xuất phát đim

thấp, cơ cấu kinh tế sẽ có những biến đi đa dạng: từ mt cơ cấu kinh tế ch yếu là

nông nghip và công nghip còn ở trnh đ sơ khai chuyn sang cơ cấu kinh tế theo

hưng tăng t trọng công nghip và dịch v, giảm t trọng nông nghip; chuyn từ cơ

cấu vùng lãnh th còn chưa định hình sang hình thành các vùng, các trung tâm kinh tế

ln; chuyn từ cơ cấu lc lượng sản xuất hin đại nhưng không cân đi, trnh đ công

ngh nhìn chung còn lạc hu hoặc trung bình chuyn sang phát trin lc lượng sản

xuất vi trnh đ công ngh cao, tiên tiến theo xu hưng ng dng những thành quả

ca cách mạng khoa học và công ngh hin đại, ca kinh tế tri thc, kinh tế s, cách

mạng công nghip lần th tư…, từ đ hnh thnh những cơ cấu kinh tế mi hin đại

hơn, vi trnh đ xã hi ha cao v đng b hi hòa hơn giữa các vùng, các khu vc,

giữa nông thôn và thành thị, đô thị… Quá trnh biến đi trong cơ cấu kinh tế đ tất yếu

dn đến những biến đi trong cơ cấu xã hi - giai cấp, cả trong cơ cấu tng th cũng

như những biến đi trong ni b từng giai cấp, tầng lp xã hi, nhóm xã hi. Từ đ, vị

trí, vai trò ca các giai cấp, tầng lp, các nhóm xã hi cũng thay đi theo. Mặt khác,

nn kinh tế thị trưng phát trin mạnh vi tính cạnh tranh cao, cng vi xu thế hi

nhp ngày càng sâu rng khiến cho các giai cấp, tầng lp xã hi cơ bản trong thi kỳ

này trở nên năng đng, có khả năng thch ng nhanh, ch đng sáng tạo trong lao đng

sản xuất đ tạo ra những sản phẩm có giá trị, hiu quả cao và chất lượng tt đáp ng

nhu cầu ca thị trưng trong bi cảnh mi.

Xu hưng biến đi này diễn ra rất khác nhau ở mỗi quc gia khi bt đầu thi kỳ

quá đ lên ch ngha x hi do bị qui định bởi những khác bit v trnh đ phát trin kinh

tế, v hoàn cảnh, điu kin lịch s c th ca mỗi nưc.

Hai là, cơ cấu xã hi - giai cấp biến đi phc tạp, đa dạng, làm xuất hin các tầng

lp xã hi mi.

C.Mác v Ph.Ăngghen, Toàn tập, Nxb. CTQG, H.1995, tp.21, tr.11.

Ch ngha Mác - Lênin ch ra rng, hình thái kinh tế - xã hi cng sản ch ngha

đ được “thai nghn” từ trong lòng xã hi tư bản ch ngha, do vy ở giai đoạn đầu

ca nó vn còn những “dấu vết ca xã hi cũ” được phản ánh “v mọi phương din -

kinh tế, đạo đc, tinh thần”

. Bên cạnh những dấu vết ca xã hi cũ, xuất hin những

yếu t ca xã hi mi do giai cấp công nhân và các giai cấp, tầng lp trong xã hi bt

tay vào t chc xây dng, do vy tất yếu sẽ diễn ra s tn tại “đan xen” giữa những

yếu t cũ v yếu t mi. Đây l vấn đ mang tính qui lut v được th hin rõ nét nhất

trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi. V mặt kinh tế, đ là còn tn tại kết cấu

kinh tế nhiu thành phần. Chính cái kết cấu kinh tế đa dạng, phc tạp này dn đến

những biến đi đa dạng, phc tạp trong cơ cấu xã hi – giai cấp mà biu hin ca nó là

trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi còn tn tại các giai cấp, tầng lp xã hi khác

nhau. Ngoài giai cấp công nhân, giai cấp nông dân, tầng lp trí thc, giai cấp tư sản

(tuy đ bị đánh bại nhưng vn còn sc mạnh - V.I.Lênin) đ xuất hin s tn tại và

phát trin ca các tầng lp xã hi mi như: tầng lp doanh nhân, tiu ch, tầng lp

những ngưi giu c v trung lưu trong x hi…

Ba là, cơ cấu xã hi - giai cấp biến đi trong mi quan h vừa đấu tranh, vừa liên

minh, từng bưc xóa b bất bnh đẳng xã hi dn đến s xích lại gần nhau.

Trong thi kỳ quá đ từ ch ngha tư bản lên ch ngha x hi, cơ cấu xã hi -

giai cấp biến đi và phát trin trong mi quan h vừa có mâu thun, đấu tranh, vừa có

mi quan h liên minh vi nhau, dn đến s xích lại gần nhau giữa các giai cấp, tầng

lp cơ bản trong xã hi, đặc bit là giữa giai cấp công nhân, giai cấp nông dân và tầng

lp trí thc. Mc đ liên minh, xích lại gần nhau giữa các giai cấp, tầng lp trong xã

hi tùy thuc vo các điu kin kinh tế - xã hi ca đất nưc trong từng giai đoạn ca

thi kỳ quá đ. Tnh đa dạng v tnh đc lp tương đi ca các giai cấp, tầng lp sẽ

diễn ra vic hòa nhp, chuyn đi b phn giữa các nhóm xã hi v c xu hưng tiến

ti từng bưc xóa b dần tình trạng bóc lt giai cấp trong xã hi, vươn ti những giá

trị công bng, bnh đẳng. Đây l mt quá trình lâu dài thông qua những cải biến cách

mạng toàn din ca thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi. Đ l xu hưng tất yếu và là

bin chng ca s vn đng, phát trin cơ cấu xã hi - giai cấp trong thi kỳ quá đ

lên ch ngha x hi.

Trong cơ cấu xã hi - giai cấp ấy, giai cấp công nhân, lc lượng tiêu biu cho

phương thc sản xuất mi giữ vai trò ch đạo, tiên phong trong quá trình công nghip

hóa, hin đại ha đất nưc, cải tạo xã hi cũ, xây dng xã hi mi. Vai trò ch đạo ca

giai cấp công nhân còn được th hin ở s phát trin mi quan h liên minh giữa giai

cấp công nhân, giai cấp nông dân và tầng lp trí thc ngày càng giữ vị trí nn tảng

chính trị - xã hi, từ đ tạo nên s thng nhất ca cơ cấu xã hi - giai cấp trong sut thi

kỳ quá đ lên ch ngha x hi.

C.Mác v Ph.Ăngghen, Toàn tập, Nxb CTQG, H.1995, tp 19, tr. 33.

2. Liên minh giai cp, tng lớp trong thi kỳ quá đ lên chủ nghĩa xã hi

Khi nghiên cu thc tiễn các phong tro đấu tranh ca giai cấp công nhân chng

lại s áp bc, bóc lt ca giai cấp tư sản ở châu Âu, nhất là ở nưc Anh v nưc Pháp

từ giữa thế kỷ XIX, C.Mác v Ph.Ăngghen đ nêu ra nhiu lý lun nn tảng định

hưng cho cuc đấu tranh ca giai cấp công nhân đi đến thng lợi, trong đ l lun v

liên minh công, nông và các tầng lp lao đng khác đ được các ông khái quát thành

vấn đ mang tính nguyên tc. Các ông đ ch ra rng, nhiu cuc đấu tranh ca giai

cấp công nhân ở những nưc này thất bại ch yếu là do giai cấp công nhân “đơn đc”

v đ không t chc liên minh vi “ngưi bạn đng minh t nhiên” ca mình là giai

cấp nông dân. Do vy, các cuc đấu tranh đ đ trở thành những “bi đơn ca ai điếu”

Như vy, xét dưới góc độ chính trị, trong mt chế đ xã hi nhất định, chính

cuc đấu tranh giai cấp ca các giai cấp có lợi ch đi lp nhau đặt ra nhu cầu tất yếu

khách quan mỗi giai cấp đng ở vị tr trung tâm đu phải tìm cách liên minh vi các

giai cấp, tầng lp xã hi khác có những lợi ích phù hợp vi mnh đ tp hợp lc lượng

thc hin những nhu cầu và lợi ích chung - đ l quy lut mang tính ph biến và là

đng lc ln cho s phát trin ca các xã hi có giai cấp. Trong cách mạng xã hi ch

ngha, dưi s lnh đạo ca Đảng Cng sản, giai cấp công nhân phải liên minh vi giai

cấp nông dân và các tầng lp nhân dân lao đng đ tạo sc mạnh tng hợp đảm bảo

cho thng lợi ca cuc cách mạng xã hi ch ngha cả trong giai đoạn giành chính

quyn v giai đoạn xây dng chế đ xã hi mi.

Vn dng và phát trin sáng tạo quan đim ca C.Mác v Ph.Ăngghen trong giai

đoạn ch ngha tư bản đ phát trin cao, bưc sang giai đoạn đế quc ch ngha,

V.I.Lênin cũng khẳng định liên minh công, nông là vấn đ mang tính nguyên tc đ

đảm bảo cho thng lợi ca cuc cách mạng xã hi ch ngha tháng Mưi Nga năm

1917. V.I.Lênin ch rõ: “Nếu không liên minh vi nông dân thì không th c được chính

quyn ca giai cấp vô sản, không th ngh được đến vic duy trì chính quyn đ...

Nguyên tc cao nhất ca chuyên chính là duy trì khi liên minh giữa giai cấp vô sản và

nông dân đ giai cấp vô sản có th giữ được vai trò lnh đạo và chính quyn nh nưc”

Trên thc tế, trong bưc đầu ca thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi, V.I.Lênin

đã ch trương mở rng khi liên minh giữa giai cấp công nhân vi giai cấp nông dân

và các tầng lp xã hi khác. Ông xem đây l mt hình thc liên minh đặc bit không ch

trong giai đoạn dành chính quyn, mà phải được đảm bảo trong sut quá trình xây dng

ch ngha x hi. V.I.Lênin ch rõ: “Chuyên chnh vô sản là mt hình thc đặc bit ca

liên minh giai cấp giữa giai cấp vô sản, đi tin phong ca những ngưi lao đng, vi

đông đảo những tầng lp lao đng không phải vô sản (tiu tư sản, tiu ch, nông dân, trí

thc, v.v…), hoặc vi phần ln những tầng lp đ, liên minh nhm chng lại tư bản,

C.Mác v Ph.Ăngghen, Ton tp, Nxb.CTQG-ST, H. 1993, tp 8, tr. 762.

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb Tiến b, M. 1978, t. 44, tr. 57.

liên minh nhm lt đ hon ton tư bản, tiêu dit hoàn toàn s chng c ca giai cấp tư

sản và những mưu toan khôi phc ca giai cấp ấy, nhm thiết lp và cng c vnh viễn

ch ngha x hi”

Trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi, giai cấp công nhân, giai cấp nông dân

và tầng lp lao đng khác vừa là lc lượng sản xuất cơ bản, vừa là lc lượng chính trị -

xã hi to ln. Nếu thc hin tt khi liên minh giữa giai cấp công nhân vi giai cấp

nông dân và các tầng lp nhân dân lao đng khác, trong đ trưc hết là vi trí thc thì

không những xây dng được cơ sở kinh tế vững mạnh mà chế đ chính trị xã hi ch

ngha cũng ngy cng được cng c vững chc. Khẳng định vai trò ca trí thc trong

khi liên minh, V.I.Lênin viết: “Trưc s liên minh ca các đại biu khoa học, giai cấp

vô sản và gii kỹ thut, không mt thế lc đen ti no đng vững được”

Xét từ góc độ kinh tế, trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi - tc là cách

mạng đ chuyn sang giai đoạn mi, cùng vi tất yếu chính trị - xã hi, tính tất yếu

kinh tế ca liên minh lại ni lên vi tư cách l nhân t quyết định nhất cho s thng lợi

hoàn toàn ca ch ngha x hi. Liên minh ny được hình thành xuất phát từ yêu cầu

khách quan ca quá trnh đẩy mạnh công nghip hóa, hin đại hóa, và chuyn dịch cơ

cấu kinh tế từ mt nn sản xuất nh nông nghip là chính sang sản xuất hàng hóa ln,

phát trin công nghip, dịch v và khoa học - công ngh…, xây dng nn tảng vt chất

- kỹ thut cần thiết cho ch ngha x hi. Mỗi lnh vc ca nn kinh tế ch phát trin

được khi gn bó chặt chẽ, hỗ trợ cho nhau đ cng hưng ti phc v phát trin sản

xuất và tạo thành nn cơ cấu kinh tế quc dân thng nhất. Chính những biến đi trong

cơ cấu kinh tế ny đ v đang từng bưc tăng cưng khi liên minh giữa giai cấp công

nhân vi giai cấp nông dân, tầng lp trí thc và các tầng lp xã hi khác.

Vic hình thành khi liên minh giai cấp công nhân vi giai cấp nông dân và tầng

lp trí thc cũng xuất phát từ chính nhu cầu và lợi ích kinh tế ca họ nên các ch th

ca các lnh vc công nghip, nông nghip, dịch v, khoa học và công ngh… tất yếu

phải gn bó, liên minh chặt chẽ vi nhau đ cùng thc hin những nhu cầu và lợi ích

kinh tế chung ca mình. Song quan h lợi ích giữa công nhân, nông dân và trí thc

cũng c những biu hin mi, phc tạp: bên cạnh s thng nhất v lợi ích kinh tế, xuất

hin những mâu thun lợi ích ở những mc đ khác nhau. Điu này có ảnh hưởng nhất

định đến s đon kết, thng nhất ca khi liên minh. Do vy, quá trình thc hin liên

minh giai cấp, tầng lp, đng thi là quá trình liên tc phát hin ra mâu thun và có

giải pháp kịp thi, phù hợp đ giải quyết mâu thun nhm tạo s đng thun và tạo

đng lc thc đẩy quá trình công nghip hóa, hin đại ha đất nưc, đng thi tăng

cưng khi liên minh ngày càng bn chặt dưi s lnh đạo ca Đảng Cng sản ca

giai cấp công nhân.

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb Tiến b, Matxcơva.1977, tp 38, tr. 452.

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb.Tiến b, Matxcơva.1978, tp 40, tr. 218.

Như vy, liên minh giai cấp, tầng lp trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi là

s liên kết, hợp tác, hỗ trợ nhau… giữa các giai cấp, tầng lp xã hi nhm thc hin

nhu cầu và lợi ích ca các ch th trong khi liên minh, đng thi tạo đng lc thc

hin thng lợi mc tiêu ca ch ngha x hi.

3. Cơ cu xã hi - giai cp và liên minh giai cp, tng lớp trong thi kỳ quá đ lên

chủ nghĩa xã hi ở Việt Nam

3.1. Cơ cu xã hội - giai cp trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam

Sau thng lợi ca cuc cách mạng dân tc dân ch nhân dân, đánh đui thc dân

đế quc và thng nhất đất nưc, cả nưc bưc vào thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi.

Trong thi kỳ ny, cơ cấu xã hi - giai cấp ở Vit Nam có những đặc đim ni bt sau:

- S biến đi cơ cấu xã hi - giai cấp vừa đảm bảo tính qui lut ph biến, vừa

mang tính đặc thù ca xã hi Vit Nam

Trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi ở nưc ta, cơ cấu xã hi - giai cấp

cũng vn đng, biến đi theo đng qui lut: đ l s biến đi ca cơ cấu xã hi - giai

cấp bị chi phi bởi những biến đi trong cơ cấu kinh tế. Từ Đại hi VI (1986), dưi s

lãnh đạo ca Đảng, Vit Nam chuyn mạnh sang cơ chế thị trưng phát trin kinh tế

nhiu thành phần định hưng xã hi ch ngha. S chuyn đi trong cơ cấu kinh tế đ

dn đến những biến đi trong cơ cấu xã hi - giai cấp vi vic hình thành mt cơ cấu

xã hi - giai cấp đa dạng thay thế cho cơ cấu xã hi đơn giản gm giai cấp công nhân,

giai cấp nông dân, tầng lp trí thc ca thi kỳ trưc đi mi. S biến đi phc tạp, đa

dạng ca cơ cấu xã hi - giai cấp Vit Nam diễn ra trong ni b từng giai cấp, tầng lp

cơ bản ca xã hi; thm chí có s chuyn hóa ln nhau giữa các giai cấp, tầng lp xã

hi, đng thi xuất hin những tầng lp xã hi mi. Chính những biến đi mi này

cũng l mt trong những yếu t c tác đng trở lại làm cho nn kinh tế đất nưc phát

trin trở nên năng đng, đa dạng hơn v trở thnh đng lc góp phần quan trọng vào s

nghip đi mi xây dng ch ngha x hi.

- Trong s biến đi ca cơ cấu xã hi - giai cấp, vị trí, vai trò ca các giai cấp,

tầng lp xã hi ngy cng được khẳng định

Cơ cấu xã hi - giai cấp ca Vit Nam ở thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi bao

gm những giai cấp, tầng lp cơ bản sau:

Giai cấp công nhân Vit Nam có vai trò quan trọng đặc bit, là giai cấp lnh đạo

cách mạng thông qua đi tin phong l Đảng Cng sản Vit Nam; đại din cho phương

thc sản xuất tiên tiến; giữ vị trí tiên phong trong s nghip xây dng ch ngha x

hi, là lc lượng đi đầu trong s nghip công nghip hóa, hin đại ha đất nưc vì mc

tiêu dân giu, nưc mạnh, dân ch, công bng, văn minh v l lc lượng nòng ct

trong liên minh giai cấp công nhân vi giai cấp nông dân v đi ngũ tr thc

Trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi, nhim v trung tâm là phát trin kinh

tế, tiến hành công nghip hóa, hin đại hóa. Giai cấp công nhân - lc lượng đi đầu ca

quá trình này sẽ có những biến đi nhanh cả v s lượng, chất lượng và có s thay đi

đa dạng v cơ cấu. S đa dạng ca giai cấp công nhân không ch phát trin theo thành

phần kinh tế mà còn phát trin theo ngành ngh. B phn “công nhân hin đại”, “công

nhân tri thc” sẽ ngày càng ln mạnh. Trnh đ chuyên môn kỹ thut, kỹ năng ngh

nghip, ý thc t chc kỷ lut lao đng, tác phong công nghip ca công nhân cũng

ngy cng được nâng lên nhm đáp ng yêu cầu ca quá trình công nghip hóa, hin

đại hóa gn vi kinh tế tri thc và cách mạng công nghip lần th tư (4.0) đang c xu

hưng phát trin mạnh. Bên cạnh đ, s phân hóa giàu - nghèo trong ni b công nhân

cũng ngy cng rõ nt. Mt b phn công nhân thu nhp thấp, giác ng ý thc chính trị

giai cấp chưa cao v còn nhiu kh khăn v mọi mặt vn tn tại.

Giai cấp nông dân cùng vi nông nghip, nông thôn có vị trí chiến lược trong s

nghip công nghip hoá, hin đại hoá nông nghip, nông thôn gn vi xây dng nông

thôn mi, góp phần xây dng và bảo v T quc, là cơ sở và lc lượng quan trọng đ

phát trin kinh tế - xã hi bn vững, giữ vững n định chính trị, đảm bảo an ninh, quc

phòng; giữ gìn, phát huy bản sc văn hoá dân tc và bảo v môi trưng sinh thái; là

ch th ca quá trình phát trin, xây dng nông thôn mi gn vi xây dng các cơ sở

công nghip, dịch v và phát trin đô thị theo quy hoạch; phát trin toàn din, hin đại

hóa nông nghip…

Trong thi kỳ quá đ lên ch ngha xã hi, giai cấp nông dân cũng có s biến

đi, đa dạng v cơ cấu giai cấp; có xu hưng giảm dần v s lượng và t l trong cơ

cấu xã hi - giai cấp. Mt b phn nông dân chuyn sang lao đng trong các khu công

nghip, hoặc dịch v có tính chất công nghip và trở thành công nhân. Trong giai cấp

nông dân xuất hin những ch trang trại ln, đng thi vn còn những nông dân mất

rung đất, nông dân đi lm thuê…v s phân hóa giàu nghèo trong ni b nông dân

cũng ngày càng rõ.

Đội ng trí thức là lc lượng lao đng sáng tạo đặc bit quan trọng trong tiến

trnh đẩy mạnh công nghip hóa, hin đại ha đất nưc và hi nhp quc tế, xây dng

kinh tế tri thc, phát trin nn văn ha Vit Nam tiên tiến, đm đ bản sc dân tc; là

lc lượng trong khi liên minh. Xây dng đi ngũ tr thc vững mạnh là trc tiếp nâng

tầm trí tu ca dân tc, sc mạnh ca đất nưc, nâng cao năng lc lnh đạo ca Ðảng

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Hội nghị ln thứ sáu Ban chấp hành Trung ương khóa X, Nxb.

CTQG, H. 2008, tr.43-44.

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Hội nghị ln thứ bảy Ban chấp hành Trung ương khóa X, Nxb.

CTQG. 2008.

và chất lượng hoạt đng ca h thng chính trị

Hin nay, cùng vi yêu cầu đẩy mạnh công nghip hóa, hin đại hóa gn vi phát

trin kinh tế tri thc trong điu kin khoa học - công ngh và cách mạng công nghip lần

th tư đang phát trin mạnh mẽ thì vai trò ca đi ngũ tr thc càng trở nên quan trọng.

Đội ng doanh nhân. Hin nay ở Vit Nam, đi ngũ doanh nhân đang phát trin

nhanh cả v s lượng và qui mô vi vai trò không ngừng tăng lên. Đây là tầng lp xã

hi đặc bit được Đảng ta ch trương xây dng thành mt đi ngũ vững mạnh. Trong

đi ngũ doanh nhân c các doanh nhân vi tim lc kinh tế ln, có những doanh nhân

vừa và nh thuc các thành phần kinh tế khác nhau, đi ngũ ny đang đng góp tích

cc vào vic thc hin chiến lược phát trin kinh tế - xã hi, giải quyết vic làm cho

ngưi lao đng và tham gia giải quyết các vấn đ an sinh xã hi, xa đi, giảm nghèo.

Vì vy, xây dng đi ngũ doanh nhân ln mạnh, c năng lc, trnh đ và phẩm chất,

uy tín cao sẽ góp phần tích cc nâng cao chất lượng, hiu quả, sc cạnh tranh, phát

trin nhanh, bn vững và bảo đảm đc lp, t ch ca nn kinh tế…

Ph n là mt lc lượng quan trọng v đông đảo trong đi ngũ những ngưi lao

đng tạo dng nên xã hi v đng gp phần to ln vào s nghip xây dng ch ngha

xã hi. Ph nữ th hin vai trò quan trọng ca mình trong mọi lnh vc ca đi sng xã

hi và trong gia đnh. Ở bất c thi đại nào, quc gia, dân tc nào, ph nữ cũng phấn

đấu vượt qua mọi khó khăn, thách thc vươn lên đng gp tch cc vào các hoạt đng

xã hi, duy trì ảnh hưởng ca mình trên nhiu lnh vc ca đi sng xã hi.

Đội ng thanh niên l rưng ct ca nưc nhà, ch nhân tương lai ca đất nưc,

là lc lượng xung kích trong xây dng và bảo v T quc. Chăm lo, phát trin thanh

niên vừa là mc tiêu, vừa l đng lc bảo đảm cho s n định và phát trin vững bn

ca đất nưc. Tăng cưng giáo dc l tưởng, đạo đc cách mạng, li sng văn ha, 

thc công dân cho thanh niên, nhất là học sinh, sinh viên đ hình thành thế h thanh

niên có phẩm chất tt đẹp, có khí phách và quyết tâm hnh đng thc hin thành công

s nghip công nghip hoá, hin đại hoá

, có trách nhim vi s nghip bảo v T

quc và xây dng ch ngha x hi.

Tóm lại, trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi ở Vit Nam, các giai cấp, tầng

lp xã hi biến đi liên tc trong ni tại mỗi giai cấp, tầng lp, hoặc xuất hin thêm

các nhóm xã hi mi. Trong quá trình này, cần phải có những giải pháp sát thc, đng

b v tác đng tích cc đ các giai cấp, tầng lp có th khẳng định vị trí xng đáng v

Đảng Cng sản Vit Nam, Nghị quyết s 09-NQ/TW ca B Chính trị ngày 21/01/2013.

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Hi nghị lần th bảy Ban chấp hnh Trung ương kha X, Nxb.

CTQG, H. 2008.

phát huy đầy đ, hiu quả vai trò ca mnh trong cơ cấu xã hi và trong s nghip phát

trin đất nưc theo định hưng xã hi ch ngha.

3.2. Liên minh giai cp, tầng lớp trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam

Trên cơ sở những quan đim cơ bản ca ch ngha Mác - Lênin v liên minh giai

cấp, tầng lp, dưi s lnh đạo ca Ch tịch H Ch Minh v Đảng Cng sản Vit

Nam, tư tưởng liên minh giai cấp công nhân vi giai cấp nông dân v đi ngũ tr thc

đ được hình thành từ rất sm ở nưc ta v được khẳng định qua các kỳ Đại hi ca

Đảng. Tại Đại hi đại biu toàn quc lần th XII, Đảng ta tiếp tc khẳng định: “Đại

đon kết toàn dân tc l đưng li chiến lược ca cách mạng Vit Nam, l đng lc và

ngun lc to ln trong xây dng và bảo v T quc. Tăng cưng khi đại đon kết

toàn dân tc trên nn tảng liên minh giai cấp công nhân vi giai cấp nông dân v đi

ngũ tr thc do Đảng lnh đạo”

3.2.1. Nội dung của liên minh giai cấp, tng lớp trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa x

hội ở Vit Nam

Trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi, vic t chc khi liên minh vững mạnh

c  ngha đặc bit quan trọng đ thc hin những ni dung cơ bản ca liên minh.

Nội dung kinh tế của liên minh

Đây l ni dung cơ bản quyết định nhất, l cơ sở vt chất – kỹ thut ca liên

minh trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi. Khi bưc vào thi kỳ quá đ lên ch

ngha x hi, V.I.Lênin ch rõ ni dung cơ bản nhất ca thi kỳ này là: chính trị đ

chuyn trọng tâm sang chính trị trong lĩnh vực kinh tế, đấu tranh giai cấp mang những

ni dung và hình thc mi

. Ni dung này cần thc hin nhm tha mãn các nhu cầu,

lợi ích kinh tế thiết thân ca giai cấp công nhân, giai cấp nông dân, tầng lp trí và các

tầng lp khác trong xã hi, nhm tạo cơ sở vt chất – kỹ thut cần thiết cho ch ngha

xã hi.

Ni dung kinh tế ca liên minh giai cấp công nhân vi giai cấp nông dân v đi

ngũ tr thc ở nưc ta thc chất là s hợp tác giữa họ, đng thi mở rng liên kết hợp

tác vi các lc lượng khác, đặc bit l đi ngũ doanh nhân… đ xây dng nn kinh tế

mi xã hi ch ngha hin đại. Nhim v v cũng l ni dung kinh tế xuyên sut ca

thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi ở nưc ta l: “Phát trin kinh tế nhanh và bn

vững;… giữ vững n định kinh tế v mô, đi mi mô hnh tăng trưởng, cơ cấu lại nn

kinh tế; đẩy mạnh công nghip hóa, hin đại hóa, chú trọng công nghip hóa, hin đại

hóa nông nghip, nông thôn gn vi xây dng nông thôn mi; phát trin kinh tế tri

thc, nâng cao trnh đ khoa học, công ngh ca các ngnh, các lnh vc; nâng cao

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đại hi đại biu toàn quc lần th XII, Nxb. CTQG, H. 2016,

tr.158.

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb. Tiến b, Matxcơva.1977, tp 36, tr.214.

năng suất, chất lượng, hiu quả, sc cạnh tranh ca nn kinh tế; xây dng nn kinh tế

đc lp, t ch, tham gia có hiu quả vào mạng sản xuất và chuỗi giá trị toàn cầu. Tiếp

tc hoàn thin th chế, phát trin kinh tế thị trưng định hưng xã hi ch ngha…”

Dưi gc đ kinh tế, xác định đng tim lc kinh tế và nhu cầu kinh tế ca

công nhân, nông dân, trí thc và toàn xã hi, trên cơ sở đ xây dng kế hoạch đầu tư

và t chc trin khai các hoạt đng kinh tế đng trên tinh thần đảm bảo lợi ích ca

các bên và tránh s đầu tư không hiu quả, lãng phí. Xác định đng cơ cấu kinh tế

(ca cả nưc, ca ngnh, địa phương, cơ sở sản xuất, v.v.), từ đ, các địa phương, cơ

sở, vn dng linh hoạt và phù hợp vo địa phương mnh, ngnh mnh đ xác định cơ

cấu kinh tế cho đng.

T chc các hình thc giao lưu, hợp tác, liên kết kinh tế giữa công nghip - nông

nghip - khoa học và công ngh - dịch v…; giữa các ngành kinh tế; các thành phần

kinh tế, các vùng kinh tế; giữa trong nưc và quc tế… đ phát trin sản xuất kinh

doanh, nâng cao đi sng cho công nhân, nông dân, trí thc và toàn xã hi. Chuyn

giao và ng dng khoa học - kỹ thut và công ngh hin đại, nhất là công ngh cao vào

quá trình sản xuất kinh doanh nông nghip và công nghip, dịch v nhm gn kết chặt

chẽ các lnh vc kinh tế cơ bản ca quc gia, qua đ gn bó chặt chẽ công nhân, nông

dân, trí thc và các lc lượng khác trong xã hi lm cơ sở kinh tế - xã hi cho s phát

trin ca quc gia.

Nội dung chính trị của liên minh

Khi liên minh giữa giai cấp công nhân vi giai cấp nông dân và tầng lp trí thc

cần thc hin nhm tạo cơ sở chính trị - xã hi vững chc cho khi đại đon kết toàn

dân, tạo thành sc mạnh tng hợp vượt qua mọi kh khăn th thách v đp tan mọi âm

mưu chng phá s nghip xây dng ch ngha x hi, đng thi bảo v vững chc T

quc xã hi ch ngha.

Ở nưc ta, ni dung chính trị ca liên minh th hin ở vic giữ vững lp trưng

chính trị - tư tưởng ca giai cấp công nhân, đng thi giữ vững vai trò lnh đạo ca

Đảng Cng sản Vit Nam đi vi khi liên minh v đi vi toàn xã hi đ xây dng và

bảo v vững chc chế đ chính trị, giữ vững đc lp dân tc v định hưng đi lên ch

ngha x hi.

Trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi vn còn tn tại những h tư tưởng cũ,

những phong tc tp quán cũ lạc hu; các thế lc th địch vn tìm mọi cách chng phá

chính quyn cách mạng, chng phá chế đ mi, vì vy trên lp trưng tư tưởng - chính

trị ca giai cấp công nhân, đ thc hin liên minh giai cấp, tầng lp, phải “hon thin,

phát huy dân ch xã hi ch ngha v quyn làm ch ca nhân dân; không ngừng cng

c, phát huy sc mạnh ca khi đại đon kết toàn dân tc; tăng cưng s đng thun

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đi hội đi biu toàn quốc ln thứ XII, Nxb CTQG, H.2016, tr.77.

100

xã hi…”

, “Xây dng Đảng trong sạch vững mạnh, nâng cao năng lc lnh đạo, tăng

cưng bản chất giai cấp công nhân và tính tiên phong, sc chiến đấu, phát huy truyn

thng đon kết, thng nhất ca Đảng…”

Xây dng Nh nưc pháp quyn xã hi ch ngha ca nhân dân, do nhân dân, vì

nhân dân, đảm bảo các lợi ích chính trị, các quyn dân ch, quyn công dân, quyn

làm ch, quyn con ngưi ca công nhân, nông dân, trí thc và ca nhân dân lao đng,

từ đ, thc hin quyn lc thuc v nhân dân. Đng viên các lc lượng trong khi liên

minh gương mu chấp hnh đưng li chính trị ca Đảng; pháp lut và chính sách ca

nh nưc; sẵn sàng tham gia chiến đấu bảo v những thành quả cách mạng, bảo v chế

đ xã hi ch ngha. Đng thi, kiên quyết đấu tranh chng mọi biu hin tiêu cc và

âm mưu “diễn biến ho bnh” ca các thế lc th địch và phản đng.

Nội dung văn hóa x hội của liên minh

T chc liên minh đ các lc lượng dưi s lnh đạo ca Đảng cùng nhau xây

dng nn văn ha Vit Nam tiên tiến, đm đ bản sc dân tc, đng thi tiếp thu

những tinh hoa, giá trị văn ha ca nhân loại và thi đại.

Ni dung văn hoá, x hi ca liên minh giai cấp, tầng lp đòi hi phải đảm bảo

“gn tăng trưởng kinh tế vi phát trin văn ha, phát trin, xây dng con ngưi và thc

hin tiến b, công bng xã hi”

. Xây dng nn văn ha v con ngưi Vit Nam phát

trin toàn din, hưng đến chân – thin – mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tc, nhân văn,

dân ch và khoa học. Văn ha thc s trở thành nn tảng tinh thần vững chc ca xã hi,

là sc mạnh ni sinh quan trọng bảo đảm s phát trin bn vững và bảo v vững chc T

quc vì mc tiêu “dân giu, nưc mạnh, dân ch, công bng, văn minh”

Nâng cao chất lượng ngun nhân lc; xoá đi giảm nghèo; thc hin tt các

chính sách xã hi đi vi công nhân, nông dân, trí thc và các tầng lp nhân dân;

chăm sc sc khoẻ và nâng cao chất lượng sng cho nhân dân; nâng cao dân trí, thc

hin tt an sinh xã hi. Đây l ni dung cơ bản, lâu dài tạo điu kin cho liên minh

giai cấp, tầng lp phát trin bn vững.

3.2.2. Phương hướng cơ bản đ xây dựng cơ cấu xã hội - giai cấp và tăng cường liên

minh giai cấp, tng lớp trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa x hội ở Vit Nam

Một là, đẩy mạnh công nghip hóa, hin đại hóa; giải quyết tt mi quan h giữa

tăng trưởng kinh tế vi đảm bảo tiến b, công bng xã hi tạo môi trưng v điu

kin thc đẩy biến đi cơ cấu xã hi - giai cấp theo hưng tích cc.

Cơ cấu xã hi mun biến đi theo hưng tích cc phải da trên cơ sở tăng trưởng

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đi hội đi biu toàn quốc ln thứ XII, Nxb CTQG, H. 2016, tr.79.

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đi hội đi biu toàn quốc ln thứ XII, Nxb CTQG, H.2016, tr.80.

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đi hội đi biu toàn quốc ln thứ XII, Nxb CTQG, H.2016, tr.124.

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đi hội đi biu toàn quốc ln thứ XII, Nxb CTQG, H.2016, tr.126.

101

và phát trin kinh tế nhanh, bn vững. Bởi vì ch có mt nn kinh tế phát trin năng

đng, hiu quả, da trên s phát trin ca khoa học công ngh hin đại mi có khả

năng huy đng các ngun lc cho phát trin xã hi mt cách thưng xuyên và bn

vững. Vì vy, cần tiếp tc đẩy mạnh chuyn dịch cơ cấu kinh tế từ nông nghip sang

phát trin công nghip và dịch v; đẩy mạnh công nghip hóa, hin đại ha đất nưc

gn vi kinh tế tri thc đ tạo môi trưng, điu kin v đng lc thc đẩy s biến đi cơ

cấu xã hi theo hưng ngày càng phù hợp và tiến b hơn.

Tăng trưởng kinh tế gn vi phát trin văn ha, đảm bảo tiến b, công bng xã

hi và bảo v ti nguyên môi trưng l cơ sở v điu kin thun lợi cho những biến đi

tích cc ca cơ cấu xã hi, đng thi hạn chế những ảnh hưởng tiêu cc ca n đến

biến đi cơ cấu xã hi, nhất l cơ cấu xã hi - giai cấp. Quan tâm thch đáng v ph

hợp vi mỗi giai cấp, tầng lp trong xã hi, đặc bit là vi tầng lp yếu thế ca xã hi.

Tạo ra cơ hi công bng cho mọi thành phần xã hi đ tiếp cn đến s phát trin v sở

hữu tư liu sản xuất, v giáo dc, y tế, các chính sách an sinh xã hi v.v…

Hai là, xây dng và thc hin h thng chính sách xã hi tng th nhm tác đng

tạo s biến đi tích cc cơ cấu xã hi, nhất l các chnh sách liên quan đến cơ cấu xã

hi - giai cấp.

Trong h thng chính sách xã hi, các chnh sách liên quan đến cơ cấu xã hi -

giai cấp cần được đặt lên vị tr hng đầu. Các chính sách này không ch liên quan đến

từng giai cấp, tầng lp trong xã hi, mà còn chú ý giải quyết tt mi quan h trong ni

b từng giai cấp, tầng lp cũng như mi quan h giữa các giai cấp, tầng lp vi nhau

đ hưng ti đảm bảo công bng xã hi, thu hẹp dần khoảng cách phát trin và s

phân hóa giàu nghèo giữa các giai cấp, tầng lp, hoặc trong ni b từng giai cấp, tầng

lp xã hi. Cần có s quan tâm thích đáng v ph hợp đi vi mỗi giai cấp, tầng lp

trong xã hi. C th:

Đi vi giai cấp công nhân, quan tâm giáo dc, đo tạo, bi dưng phát trin cả

v s lượng và chất lượng; nâng cao bản lnh chnh trị, trnh đ học vấn, chuyên môn,

kỹ năng ngh nghip, tác phong công nghip, kỷ lut lao đng; bảo đảm vic làm,

nâng cao thu nhp, cải thin điu kin làm vic, nhà ở, các công trình phúc lợi phc v

công nhân; sa đi b sung các chính sách, pháp lut v tin lương, bảo him xã hi,

bảo him y tế, bảo him thất nghip,… đ bảo v quyn lợi, nâng cao đi sng vt chất

và tinh thần ca công nhân.

Đi vi giai cấp nông dân, xây dng và phát huy vai trò ch th ca họ trong quá

trình phát trin nông nghip, xây dng nông thôn mi. Hỗ trợ, khuyến khích nông dân

học ngh, chuyn dịch cơ cấu lao đng, tiếp nhn và ng dng tiến b khoa học - công

ngh, tạo điu kin thun lợi đ nông dân chuyn sang làm công nghip và dịch v.

Nâng cao năng suất lao đng trong nông nghip, mở rng và nâng cao chất lượng cung

ng các dịch v cơ bản v đin, nưc sạch, y tế, giáo dc, thông tin…, cải thin chất

102

lượng cuc sng ca dân cư nông thôn; thc hin có hiu quả và bn vững công cuc

xa đi giảm nghèo, khuyến khích làm giàu hợp pháp.

Đi vi đi ngũ tr thc, xây dng đi ngũ ngày càng ln mạnh, chất lượng cao.

Tôn trọng và phát huy t do tư tưởng trong hoạt đng nghiên cu, sáng tạo. Trọng

dng trí thc trên cơ sở đánh giá đng phẩm chất, năng lc và kết quả cng hiến. Bảo

v quyn sở hữu trí tu, đi ng và tôn vinh xng đáng những cng hiến ca họ. C cơ

chế, chnh sách đặc bit đ thu hút nhân tài xây dng đất nưc.

Đi vi đi ngũ doanh nhân, tạo cơ chế, môi trưng thun lợi cho doanh nhân

phát trin cả v s lượng và chất lượng, c trnh đ quản lý, kinh doanh gii, c đạo

đc ngh nghip và trách nhim xã hi cao. C cơ chế, chnh sách đảm bảo quyn lợi

ca đi ngũ doanh nhân. Tôn vinh những doanh nhân có nhiu đng gp cho s nghip

phát trin đất nưc.

Đi vi ph nữ, nâng cao trnh đ mọi mặt v đi sng vt chất, tinh thần ca

ph nữ; thc hin tt bnh đẳng gii, tạo điu kin v cơ hi cho ph nữ phát trin toàn

din, phát trin ti năng, thc hin tt vai trò ca mình. Nghiên cu, b sung và hoàn

thin lut pháp v chnh sách đi vi lao đng nữ, tạo điu kin v cơ hi đ ph nữ

thc hin tt vai trò ca mnh; tăng t l ph nữ tham gia vào cấp y và b máy quản lý

các cấp. Kiên quyết đấu tranh chng các t nạn xã hi và x lý nghiêm minh theo pháp

lut các hành vi bạo lc, buôn bán, xâm hại nhân phẩm ph nữ

Đi vi thế h trẻ, đi mi ni dung, phương thc giáo dc chính trị, tư tưởng, lý

tưởng, truyn thng, bi dưng l tưởng cách mạng, lòng yêu nưc, xây dng đạo đc,

li sng lành mạnh, ý thc tôn trọng và nghiêm chnh chấp hành Hiến pháp và pháp

lut. Tạo môi trưng v điu kin thun lợi cho thế h trẻ học tp, nghiên cu, lao

đng, giải trí, phát trin trí tu, kỹ năng, th lc. Khuyến khch thanh niên nuôi dưng

ưc mơ, hoi bo, xung kch, sáng tạo, làm ch khoa học, công ngh hin đại. Phát

huy vai trò ca thế h trẻ trong s nghip xây dng và bảo v T quc

Ba là, tạo s đng thun và phát huy tinh thần đon kết thng nhất giữa các lc

lượng trong khi liên minh và toàn xã hi.

Nâng cao nhn thc v tầm quan trọng ca khi liên minh, ca vic phát huy vai

trò ca mọi thành phần trong cơ cấu xã hi - giai cấp, từ đ xây dng ch trương,

chnh sách đng đn, phù hợp vi từng đi tượng đ tạo đng lc và tạo s đng thun

xã hi.

Tiếp tc giải quyết tt các mâu thun, các khác bit và phát huy s thng nhất

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đi hội đi biu toàn quốc ln thứ XII, Nxb CTQG, H.2016,

tr.163.

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đi hội đi biu toàn quốc ln thứ XII, Nxb. CTQG, H. 2016,

tr.162-163.

103

trong các giai cấp, tầng lp xã hi nhm tạo s đng thun, tạo sc mạnh tng hợp

thc hin s nghip đi mi, công nghip hóa, hin đại ha đất nưc, phấn đấu vì mt

nưc Vit Nam dân giu, nưc mạnh, dân ch, công bng, văn minh.

Bốn là, hoàn thin th chế kinh tế thị trưng định hưng xã hi ch ngha, đẩy

mạnh phát trin khoa học và công ngh, tạo môi trưng v điu kin thun lợi đ phát

huy vai trò ca các ch th trong khi liên minh.

Xây dng và hoàn thin th chế kinh tế thị trưng định hưng xã hi ch ngha

nhm bảo đảm hài hòa lợi ích giữa các giai cấp, tầng lp xã hi. Tiếp tc đẩy mạnh

công nghip hoá, hin đại hoá đất nưc; xây dng nông thôn mi; phát trin kinh tế tri

thc, nâng cao trnh đ khoa học, công ngh ca các ngnh, lnh vc là phương thc

căn bản và quan trọng đ thc hin v tăng cưng liên minh giai cấp công nhân vi

giai cấp nông dân v đi ngũ tr thc ở Vit Nam hin nay.

Đẩy mạnh nghiên cu sáng tạo và ng dng các thành tu ca khoa học- công

ngh hin đại, những thành tu mi ca cách mạng công nghip lần th tư trong tất cả

các ngành, nhất l trong lnh vc sản xuất nông nghip, công nghip, dịch v… lm cơ

sở vững chc cho s phát trin ca nn kinh tế thng nhất. Đ thc hin tt giải pháp

này, vai trò ca đi ngũ tr thc, ca đi ngũ doanh nhân l rất quan trọng.

Năm là, đi mi hoạt đng ca Đảng, Nh nưc, Mặt trn T quc Vit Nam nhm

tăng cưng khi liên minh giai cấp, tầng lp và xây dng khi đại đon kết toàn dân.

Nâng cao vai trò lnh đạo ca Đảng Cng sản Vit Nam đi vi tăng cưng liên minh

giai cấp, tầng lp và mở rng khi đại đon kết toàn dân, phát trin bn vững đất nưc.

Nâng cao chất lượng hoạt đng ca Nh nưc theo hưng tinh giản, hiu quả,

Xây dng Nh nưc phc v, kiến tạo phát trin nhm tạo môi trưng v điu kin

thun lợi cho tất cả các thành viên trong xã hi được phát trin mt cách công bng

trưc pháp lut. Mọi chính sách, pháp lut ca Nh nưc phải nhm phc v, bảo v

và vì lợi ch căn bản chnh đáng ca các giai cấp, tầng lp trong xã hi.

Tiếp tc đi mi và nâng cao chất lượng hoạt đng ca Mặt trn T quc vi

vic tăng cưng khi liên minh giai cấp, tầng lp và xây dng khi đại đon kết toàn

dân. Mặt Trn T quc thưng xuyên giữ mi liên h và phi hợp chặt chẽ vi các t

chc Công đon, Hi nông dân, Liên hip các Hi Khoa học và kỹ thut Vit Nam,

các hoạt đng ca đi ngũ doanh nhân… Trong liên minh cần đặc bit chú trọng hình

thc liên minh ca thế h trẻ. Đon Thanh niên Cng sản H Chí Minh, Hi Liên hip

Thanh niên Vit Nam cần ch đng hưng dn các hình thc hoạt đng, các phong trào

thi đua yêu nưc, phát huy ti năng sáng tạo ca tui trẻ vì s nghip xây dng và bảo v

T quc xã hi ch ngha.

104

C. CÂU HỎI ÔN TẬP

1. Phân tch rõ cơ cấu xã hi - giai cấp trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi

và liên h ở Vit Nam?

2. Trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi vì sao phải thc hin liên minh giai

cấp, tầng lp? Phân tích vị trí, vai trò ca các giai cấp, tầng lp cơ bản trong cơ cấu xã

hi - giai cấp Vit nam?

3. Phân tích ni dung ca liên minh giai cấp, tầng lp trong thi kỳ quá đ lên

ch ngha x hi ở Vit Nam v đ xuất phương hưng, giải pháp nhm tăng cưng

khi liên minh giai cấp, tầng lp ở nưc ta hin nay?

4. Làm rõ trách nhim ca thanh niên, sinh viên trong vic góp phần cng c

khi liên minh giai cấp, tầng lp và xây dng khi đại đon kết toàn dân?

D. TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Đảng Cng sản Vit Nam (2008), Văn kin Hi nghị lần th sáu Ban Chấp

hnh Trung ương khoá X, Nxb Chnh trị quc gia, Hà Ni.

2. Đảng Cng sản Vit Nam (2008), Văn kin Hi nghị lần th bảy Ban Chấp

hnh Trung ương khoá X, Nxb Chnh trị quc gia, Hà Ni.

3. Đảng Cng sản Vit Nam, Cương lnh xây dng đất trong thi kỳ quá đ lên

ch ngha x hi (b sung và phát trin 2011), Nxb. Chính trị quc gia, Hà Ni.

4. Đảng Cng sản Vit Nam (2016), Văn kin Đại hi đại biu toàn quc lần th

XII, Nxb Chính trị quc gia, Hà Ni, tr.156-166.

5. Tạ Ngọc Tấn (Ch biên) (2010), Mt s vấn đ v biến đi cơ cấu xã hi Vit

Nam hin nay, Nxb.Chính trị quc gia, Hà Ni.

105

Chương 6

VN Đ DÂN TỘC VÀ TÔN GIÁO TRONG THỜI KỲ QUÁ ĐỘ

LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI

A. MỤC TIÊU

Về kiến thức: Sinh viên nm được quan đim cơ bản ch ngha Mác - Lênin v

vấn đ dân tc, tôn giáo; mi quan h dân tc v tôn giáo v ni dung chính sách dân

tc, tôn giáo ca Đảng v Nh nưc Vit Nam, tầm quan trọng ca vấn đ dân tc, tôn

giáo đi vi s nghip cách mạng ca ton dân ta dưi s lnh đạo ca Đảng Cng sản

Vit Nam.

Về kỹ năng: Sinh viên rn luyn kỹ năng tư duy v năng lc vn dng những ni

dung đ học đ phân tch, giải thch những vấn đ trong thc tiễn mt cách khách

quan, c cơ sở khoa học.

Về tư tưởng: Sinh viên thấy rõ tnh khoa học trong quan đim v cách thc giải

quyết vấn đ dân tc, tôn giáo ca ch ngha Mác – Lênin, ca Đảng Cng sản Vit

Nam; từ đ xác định trách nhim ca bản thân gp phần tuyên truyn v thc hin ch

trương, chnh sách, pháp lut v dân tc, tôn giáo ca Đảng, Nh nưc.

B. NỘI DUNG

1. Dân tc trong thi kỳ quá đ lên chủ nghĩa xã hi

1.1. Chủ nghĩa Mác – Lênin về dân tộc

Khái nim, đặc trưng cơ bản của dân tộc

Theo quan đim ca ch ngha Mác – Lênin, dân tc l quá trnh phát trin lâu

di ca x hi loi ngưi, trải qua các hnh thc cng đng từ thấp đến cao, bao gm:

thị tc, b lạc, b tc, dân tc. S biến đi ca phương thc sản xuất chnh l nguyên

nhân quyết định s biến đi ca cng đng dân tc.

Ở phương Tây, dân tc xuất hin khi phương thc sản xuất tư bản ch ngha

được xác lp thay thế phương thc sản xuất phong kiến. Ở phương Đông, dân tc được

hình thành trên cơ sở mt nn văn hoá, mt tâm l dân tc đ phát trin tương đi chn

mui v mt cng đng kinh tế tuy đ đạt ti mt mc đ nhất định song nhn chung

còn km phát trin v ở trạng thái phân tán.

Dân tc được hiu theo hai ngha cơ bản:

Thứ nhất: Dân tc (nation) hay quc gia dân tc l cng đng chnh trị - x hi

có những đặc trưng cơ bản sau đây:

106

- Có chung phương thức sinh hot kinh tế. Đây l đặc trưng quan trọng nhất ca

dân tc v l cơ sở liên kết các b phn, các thnh viên ca dân tc, tạo nên nn tảng

vững chc ca dân tc.

- Có lãnh th chung n định không bị chia cắt, l địa bàn sinh tn và phát trin

ca cng đng dân tc. Khái nim lnh th bao gm cả vng đất, vng bin, hải đảo,

vng tri thuc ch quyn ca quc gia dân tc v thưng được th chế hoá thnh lut

pháp quc gia v lut pháp quc tế. Vn mnh dân tc mt phần rất quan trọng gn vi

vic xác lp v bảo v lnh th quc gia dân tc.

- Có sự quản lý của một nhà nước, nh nưc - dân tc đc lp.

- Có ngôn ng chung của quốc gia làm công c giao tiếp trong xã hi và trong

cng đng (bao gm cả ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết).

- Có nét tâm lý biu hin qua nn văn ha dân tc và tạo nên bản sc riêng ca

nn văn ha dân tc. Đi vi các quc gia có nhiu tc ngưi thì tnh thng nhất trong

đa dạng văn ha l đặc trưng ca nn văn hoá dân tc.

Thứ hai: Dân tộc – tộc người (ethnies). Ví d dân tc Ty, Thái, Ê Đê… ở Vit

Nam hin nay.

Theo ngha ny, dân tc l cng đng ngưi được hnh thnh lâu di trong lịch s

v c ba đặc trưng cơ bản sau:

- Cng đng v ngôn ngữ (bao gm ngôn ngữ nói, ngôn ngữ viết; hoặc ch riêng

ngôn ngữ ni). Đây l tiêu ch cơ bản đ phân bit các tc ngưi khác nhau và là vấn

đ luôn được các dân tc coi trọng giữ gìn. Tuy nhiên, trong quá trình phát trin tc

ngưi vì nhiu nguyên nhân khác nhau, có những tc ngưi không còn ngôn ngữ mẹ

đẻ mà s dng ngôn ngữ khác làm công c giao tiếp.

- Cng đng v văn ha. Văn ha bao gm văn ha vt th và phi vt th ở mỗi

tc ngưi phản ánh truyn thng, li sng, phong tc, tp quán, tn ngưng, tôn giáo

ca tc ngưi đ. Lịch s phát trin ca các tc ngưi gn lin vi truyn thng văn

hóa ca họ. Ngày nay, cùng vi xu thế giao lưu văn ha vn song song tn tại xu thế

bảo tn và phát huy bản sc văn ha ca mỗi tc ngưi.

- Ý thc t giác tc ngưi. Đây l tiêu ch quan trọng nhất đ phân định mt tc

ngưi và có vị trí quyết định đi vi s tn tại và phát trin ca mỗi tc ngưi. Đặc

trưng ni bt là các tc ngưi luôn t ý thc v ngun gc, tc danh ca dân tc mình;

đ còn l  thc t khẳng định s tn tại và phát trin ca mỗi tc ngưi dù cho có

những tác đng lm thay đi địa bn cư tr, lnh th, hay tác đng ảnh hưởng ca giao

lưu kinh tế, văn ha… S hình thành và phát trin ca ý thc t giác tc ngưi liên

quan trc tiếp đến các yếu t ca ý thc, tình cảm, tâm lý tc ngưi.

107

Ba tiêu chí này tạo nên s n định trong mỗi tc ngưi trong quá trình phát trin.

Đng thi căn c vo ba tiêu ch ny đ xem xét và phân định các tc ngưi ở Vit

Nam hin nay.

Trong mt quc gia c nhiu tc ngưi, căn c vo s lượng ca mỗi cng đng,

ngưi ta phân thnh tc ngưi đa s v tc ngưi thiu s. Cách gọi ny không căn c

vo trnh đ phát trin ca mỗi cng đng.

Như vy, khái nim dân tc cần phải được hiu theo hai ngha khác nhau. Thc

chất, hai vấn đ ny tuy khác nhau nhưng lại gn b rất mt thiết vi nhau v không

th tách ri nhau.

Hai xu hướng khách quan của sự phát trin quan h dân tộc

Nghiên cu vấn đ dân tc, V.I.Lênin phát hin ra hai xu hưng khách quan

trong s phát trin quan h dân tc.

Xu hướng thứ nhất, cộng đồng dân cư muốn tách ra đ hnh thành cộng đồng

dân tộc độc lập. Nguyên nhân l do s thc tnh, s trưởng thnh v  thc dân tc, ý

thc v quyn sng ca mnh, các cng đng dân cư đ mun tách ra đ thnh lp các

dân tc đc lp.

Xu hưng ny th hin rõ nt trong phong tro đấu tranh ginh đc lp dân tc

ca các dân tc thuc địa v ph thuc mun thoát khi s áp bc, bc lt ca các

nưc thc dân, đế quc.

Xu hướng thứ hai, các dân tộc trong từng quốc gia, thậm ch các dân tộc ở nhiều

quốc gia muốn liên hip li với nhau. Xu hưng ny ni lên trong giai đoạn ch ngha

tư bản đ phát trin thnh ch ngha đế quc đi bc lt thuc địa; do s phát trin ca

lc lượng sản xuất, ca khoa học v công ngh, ca giao lưu kinh tế v văn hoá trong

x hi tư bản ch ngha đ lm xuất hin nhu cầu xa b hng ro ngăn cách giữa các

dân tc, thc đẩy các dân tc xch lại gần nhau.

Trong thi đại ngy nay, hai xu hưng ny diễn ra vi những biu hin rất đa

dạng v phong ph.

Xu hưng ny th hin trong phong tro đấu tranh giải phng dân tc ca các dân

tc bị áp bc nhm xa b ách đô h ca thc dân đế quc, khẳng định quyn t quyết

dân tc; hoặc đấu tranh đ thoát khi s kỳ thị dân tc, phân bit chng tc; hoặc đấu

tranh đ thoát khi tnh trạng bị đng ha cưng bc ca các dân tc nh dưi ách áp

bc ca các nưc tư bản ch ngha. V d phong tro ny đ diễn ra mạnh mẽ vo

những năm 60 ca thế kỷ XX v kết quả l khoảng 100 quc gia đ ginh được đc lp

dân tc.

108

Ngy nay, xu hưng xch lại gần nhau th hin ở s liên minh ca các dân tc

trên cơ sở lợi ch chung v kinh tế, v chnh trị, văn hoá, quân s… đ hnh thnh các

hnh thc liên minh đa dạng, như liên minh khu vc: ASEAN, EU…

Cương lĩnh dân tộc của chủ nghĩa Mác – Lênin

Da trên quan đim ca ch ngha Mác v mi quan h giữa dân tc vi giai cấp;

kết hợp phân tch hai xu hưng khách quan trong s phát trin dân tc; da vo kinh

nghim ca phong tro cách mạng thế gii v thc tiễn cách mạng Nga trong vic giải

quyết vấn đ dân tc những năm đầu thế kỷ XX, V.I.Lênin đ khái quát Cương lnh

dân tc như sau: “Các dân tc hon ton bnh đẳng, các dân tc được quyn t quyết,

liên hip công nhân tất cả các dân tc lại”.

Một là: Các dân tộc hoàn toàn bnh đẳng

Đây l quyn thiêng liêng ca các dân tc, không phân bit dân tc ln hay nh,

ở trnh đ phát trin cao hay thấp. Các dân tc đu c ngha v v quyn lợi ngang

nhau trên tất cả các lnh vc ca đi sng x hi, không dân tc no được giữ đặc

quyn, đặc lợi v kinh tế, chnh trị, văn ha.

Trong quan h x hi cũng như trong quan h quc tế, không mt dân tc no c

quyn đi áp bc, bc lt dân tc khác. Trong mt quc gia c nhiu dân tc, quyn

bnh đẳng dân tc phải được th hin trên cơ sở pháp l, nhưng quan trọng hơn n phải

được thc hin trên thc tế.

Đ thc hin được quyn bnh đẳng dân tc, trưc hết phải th tiêu tnh trạng áp

bc giai cấp, trên cơ sở đ xoá b tnh trạng áp bc dân tc; phải đấu tranh chng ch

ngha phân bit chng tc, ch ngha dân tc cc đoan.

Quyn bnh đẳng giữa các dân tc l cơ sở đ thc hin quyn dân tc t quyết

v xây dng mi quan h hữu nghị, hợp tác giữa các dân tc.

Hai là: Các dân tộc được quyền tự quyết

Đ l quyn ca các dân tc t quyết định lấy vn mnh ca dân tc mnh, quyn

t la chọn chế đ chnh trị v con đưng phát trin ca dân tc mnh.

Quyn t quyết dân tc bao gm quyn tách ra thnh lp mt quc gia dân tc

đc lp, đng thi c quyn t nguyn liên hip vi dân tc khác trên cơ sở bnh đẳng.

Tuy nhiên, vic thc hin quyn dân tc t quyết phải xuất phát từ thc tiễn - c th v

phải đng vững trên lp trưng ca giai cấp công nhân, đảm bảo s thng nhất giữa lợi

ch dân tc v lợi ch ca giai cấp công nhân. V.I.Lênin đặc bit ch trọng quyn t

quyết ca các dân tc bị áp bc, các dân tc ph thuc.

Quyn t quyết dân tc không đng nhất vi “quyn” ca các tc ngưi thiu s

trong mt quc gia đa tc ngưi, nhất l vic phân lp thnh quc gia đc lp. Kiên

quyết đấu tranh chng lại mọi âm mưu, th đoạn ca các thế lc phản đng, th địch

109

lợi dng chiêu bi “dân tc t quyết” đ can thip vo công vic ni b ca các nưc,

hoặc kch đng đòi ly khai dân tc.

Ba là: Liên hip công nhân tất cả các dân tộc

Liên hip công nhân các dân tc phản ánh s thng nhất giữa giải phng dân tc

v giải phng giai cấp; phản ánh s gn b chặt chẽ giữa tinh thần ca ch ngha yêu

nưc v ch ngha quc tế chân chnh.

Đon kết, liên hip công nhân các dân tc l cơ sở vững chc đ đon kết các

tầng lp nhân dân lao đng thuc các dân tc trong cuc đấu tranh chng ch ngha đế

quc v đc lp dân tc v tiến b x hi. V vy, ni dung ny vừa l ni dung ch

yếu vừa l giải pháp quan trọng đ liên kết các ni dung ca Cương lnh dân tc thnh

mt chnh th.

Cương lnh dân tc ca ch ngha Mác – Lênin l cơ sở l lun quan trọng đ các

Đảng cng sản vn dng thc hin chnh sách dân tc trong quá trnh đấu tranh ginh

đc lp dân tc v xây dng ch ngha x hi.

1.2. Dân tộc và quan hệ dân tộc ở Việt Nam

Đặc đim dân tộc Vit Nam

Vit Nam l mt quc gia đa tc ngưi c những đặc đim ni bt sau đây:

Thứ nhất: Có sự chênh lch về số dân gia các tộc người

Vit Nam có 54 dân tc, trong đ, dân tc ngưi Kinh có 73.594.341 ngưi

chiếm 85,7% dân s cả nưc; 53 dân tc thiu s c 12.252.656 ngưi, chiếm 14,3%

dân s. Tỷ l s dân giữa các dân tc cũng không đng đu, c dân tc vi s dân ln

hơn 1 triu ngưi (Ty, Thái, Mưng, Khơ me, Mông...), nhưng c dân tc vi s dân

ch vi ba trăm (Si la, Pu po, Rơ măm, Brâu, Ơ đu). Thc tế cho thấy nếu mt dân tc

m s dân ch c hng trăm sẽ gặp rất nhiu kh khăn cho vic t chc cuc sng, bảo

tn tiếng ni v văn hoá dân tc, duy tr v phát trin ging nòi. Do vy, vic phát trin

s dân hợp l cho các dân tc thiu s, đặc bit đi vi những dân tc thiu s rất t

ngưi đang được Đảng v Nh nưc Vit Nam c những chnh sách quan tâm đặc bit.

Thứ hai: Các dân tộc cư tr xen kẽ nhau

Vit Nam vn l nơi chuyn cư ca nhiu dân tc ở khu vc Đông Nam Á. Tnh

chất chuyn cư như vy đ tạo nên bản đ cư tr ca các dân tc trở nên phân tán, xen

kẽ v lm cho các dân tc ở Vit Nam không c lnh th tc ngưi riêng. V vy,

không có mt dân tc no ở Vit Nam cư tr tp trung v duy nhất trên mt địa bn.

Đặc đim ny mt mặt tạo điu kin thun lợi đ các dân tc tăng cưng hiu

biết ln nhau, mở rng giao lưu gip đ nhau cng phát trin v tạo nên mt nn văn

ha thng nhất trong đa dạng. Mặt khác, do c nhiu tc ngưi sng xen kẽ nên trong

110

quá trnh sinh sng cũng dễ nảy sinh mâu thun, xung đt, tạo kẽ hở đ các thế lc th

địch lợi dng vấn đ dân tc phá hoại an ninh chnh trị v s thng nhất ca đất nưc.

Thứ ba: Các dân tộc thiu số ở Vit Nam phân bố chủ yếu ở địa bàn có vị tr

chiến lược quan trọng

Mặc d ch chiếm 14,3% dân s, nhưng 53 dân tc thiu s Vit Nam lại cư tr

trên ¾ din tch lnh th v ở những vị tr trọng yếu ca quc gia cả v kinh tế, an

ninh, quc phòng, môi trưng sinh thái – đ l vng biên gii, hải đảo, vng sâu vng

xa ca đất nưc. Mt s dân tc c quan h dòng tc vi các dân tc ở các nưc láng

ging v khu vc. V d: dân tc Thái, dân tc Mông, dân tc Khơme, dân tc Hoa…

do vy, các thế lc phản đng thưng lợi dng vấn đ dân tc đ chng phá cách mạng

Vit Nam.

Thứ tư: Các dân tộc ở Vit Nam có trnh độ phát trin không đều

Các dân tc ở nưc ta còn c s chênh lch khá ln v trnh đ phát trin kinh tế,

văn hoá, x hi. V phương din x hi, trnh đ t chc đi sng, quan h x hi ca

các dân tc thiu s khác nhau. V phương din kinh tế, c th phân loại các dân tc

thiu s Vit Nam ở những trnh đ phát trin rất khác nhau: Mt s t các dân tc còn

duy tr kinh tế chiếm đoạt, da vào khai thác t nhiên; tuy nhiên, đại b phn các dân

tc ở Vit Nam đ chuyn sang phương thc sản xuất tiến b, tiến hnh công nghip

ha, hin đại ha đất nưc. V văn ha, trnh đ dân tr, trnh đ chuyên môn kỹ thut

ca nhiu dân tc thiu s còn thấp.

Mun thc hin bnh đẳng dân tc, phải từng bưc giảm, tiến ti xoá b khoảng

cách phát trin giữa các dân tc v kinh tế, văn ha, x hi. Đây l ni dung quan

trọng trong đưng li, chnh sách ca Đảng v Nh nưc Vit Nam đ các dân tc

thiu s phát trin nhanh v bn vững.

Thứ năm: Các dân tộc Vit Nam có truyền thống đoàn kết gắn bó lâu đời trong

cộng đồng dân tộc - quốc gia thống nhất

Đặc trưng ny được hnh thnh do yêu cầu ca quá trnh cải biến t nhiên v nhu

cầu phải hợp sc, hợp quần đ cng đấu tranh chng ngoại xâm nên dân tc Vit Nam

đ hnh thnh từ rất sm v tạo ra đ kết dnh cao giữa các dân tc.

Đon kết dân tc trở thnh truyn thng qu báu ca các dân tc ở Vit Nam, l

mt trong những nguyên nhân v đng lc quyết định mọi thng lợi ca dân tc trong

các giai đoạn lịch s; đánh thng mọi kẻ th xâm lược đ ginh đc lp thng nhất T

quc. Ngày nay, đ thc hin thng lợi chiến lược xây dng v bảo v vững chc T

quc Vit Nam, các dân tc thiu s cũng như đa s phải ra sc phát huy ni lc, giữ

gn v phát huy truyn thng đon kết dân tc, nâng cao cảnh giác, kịp thi đp tan mọi

âm mưu v hnh đng chia rẽ, phá hoại khi đại đon kết dân tc.

111

Thứ sáu: Mỗi dân tộc có bản sắc văn hóa riêng, góp phn to nên sự phong ph,

đa dng của nền văn hóa Vit Nam thống nhất

Vit Nam l mt quc gia đa dân tc. Trong văn ha ca mỗi dân tc đu c

những sc thái đc đáo riêng gp phần lm cho nn văn ha Vit Nam thng nhất trong

đa dạng. S thng nhất đ, suy cho cng l bởi, các dân tc đu c chung mt lịch s dng

nưc v giữ nưc, đu sm hnh thnh  thc v mt quc gia đc lp, thng nhất.

Xuất phát từ đặc đim cơ bản ca dân tc Vit Nam, Đảng v Nh nưc ta luôn

luôn quan tâm đến chnh sách dân tc, xem đ l vấn đ chnh trị - x hi rng ln v

ton din gn lin vi các mc tiêu trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi ở nưc ta.

1.2.2. Quan đim và chnh sách dân tộc của Đảng, Nhà nước Vit Nam

Quan điểm của Đảng, Nhà nước Việt Nam về dân tộc và giải quyết quan hệ dân tộc

Đảng cng sản Vit Nam ngay từ khi mi ra đi đ thc hin nhất quán những

nguyên tc cơ bản ca ch ngha Mác – Lênin v dân tc. Căn c vo thc tiễn lịch s

đấu tranh cách mạng đ xây dng v bảo v T quc Vit Nam cũng như da vo tnh

hnh thế gii trong giai đoạn hin nay, Đảng v Nh nưc ta luôn luôn coi trọng vấn đ

dân tc v xây dng khi đại đon kết ton dân tc c tầm quan trọng đặc bit. Trong

mỗi thi kỳ cách mạng, Đảng v Nh nưc ta coi vic giải quyết đng đn vấn đ dân

tc l nhim v c tnh chiến lược nhm phát huy sc mạnh tng hợp, cũng như tim

năng ca từng dân tc v đưa đất nưc quá đ lên ch ngha x hi. Đại hi XII khẳng

định: “Đon kết các dân tc c vị tr chiến lược trong s nghip cách mạng ca nưc

ta. Tiếp tc hon thin cơ chế chnh sách, bảo đảm các dân tc bnh đẳng, tôn trọng,

đon kết giải quyết hi hòa quan h giữa các dân tc, gip nhau cng phát trin, tạo

chuyn biến rõ rt trong phát trin kinh tế, văn ha, x hi vng đng bo dân tc thiu

s... Tăng cưng kim tra, giám sát, đánh giá kết quả thc hin các ch trương, chnh

sách dân tc ca Đảng v Nh nưc ở các cấp. Chng kỳ thị dân tc, nghiêm trị những

âm mưu hnh đng chia rẽ, phá hoại khi đại đon kết dân tc”

Tu trung lại, quan đim cơ bản ca Đảng ta v vấn đ dân tc th hin ở các ni

dung sau:

- Vấn đ dân tc v đon kết dân tc l vấn đ chiến lược cơ bản, lâu di, đng

thi cũng l vấn đ cấp bách hin nay ca cách mạng Vit Nam.

- Các dân tc trong đại gia đnh Vit Nam bnh đẳng, đon kết, tương trợ, gip

nhau cng phát trin, cng nhau phấn đấu thc hin thng lợi s nghip công nghip

ha, hin đại ha đất nưc, xây dng v bảo v T quc Vit Nam x hi ch ngha.

Kiên quyết đấu tranh vi mọi âm mưu chia rẽ dân tc.

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đi hội đi biu toàn quốc ln thứ XI, Nxb. CTQG, H. 2016,

tr.164-165.

112

- Phát trin ton din chnh trị, kinh tế, văn ha, x hi v an ninh - quc phòng

trên địa bn vng dân tc v min ni; gn tăng trưởng kinh tế vi giải quyết các vấn

đ x hi, thc hin tt chnh sách dân tc; quan tâm phát trin, bi dưng ngun nhân

lc; chăm lo xây dng đi ngũ cán b dân tc thiu s; giữ gn v phát huy những giá

trị, bản sc văn ha truyn thng các dân tc thiu s trong s nghip phát trin chung

ca cng đng dân tc Vit Nam thng nhất.

- Ưu tiên đầu tư phát trin kinh tế - x hi các vng dân tc v min ni, trưc

hết, tp trung vo phát trin giao thông v cơ sở hạ tầng, xa đi, giảm ngho; khai

thác c hiu quả tim năng, thế mạnh ca từng vng, đi đôi vi bảo v bn vững môi

trưng sinh thái; phát huy ni lc, tinh thần t lc, t cưng ca đng bo các dân tc,

đng thi tăng cưng s quan tâm hỗ trợ ca Trung ương v s gip đ ca các địa

phương trong cả nưc.

- Công tác dân tc v thc hin chnh sách dân tc l nhim v ca ton Đảng,

ton dân, ton quân, ca các cấp, các ngnh v ton b h thng chnh trị”

Chnh sách dân tộc của Đảng, Nhà nước Vit Nam

Chnh sách dân tc cơ bản ca Đảng v Nh nưc ta được th hin c th ở

những đim sau:

Về chnh trị: thc hin bnh đẳng, đon kết, tôn trọng, gip nhau cng phát trin

giữa các dân tc. Chnh sách dân tc gp phần nâng cao tnh tch cc chnh trị ca

công dân; nâng cao nhn thc ca đng bo các dân tc thiu s v tầm quan trọng ca

vấn đ dân tc, đon kết các dân tc, thng nhất mc tiêu chung l đc lp dân tc v

ch ngha x hi, dân giu, nưc mạnh, dân ch, công bng, văn minh.

Về kinh tế, ni dung, nhim v kinh tế trong chnh sách dân tc l các ch

trương, chnh sách phát trin kinh tế - x hi min ni, vng đng bo các dân tc

thiu s nhm phát huy tim năng phát trin, từng bưc khc phc khoảng cách chênh

lch giữa các vng, giữa các dân tc. Thc hin các ni dung kinh tế thông qua các

chương trnh, d án phát trin kinh tế ở các vng dân tc thiu s, thc đẩy quá trnh

phát trin kinh tế thị trưng định hưng x hi ch ngha. Thc hin tt chiến lược

phát trin kinh tế - x hi ở min ni, vng sâu, vng xa, vng biên gii, vng căn c

địa cách mạng.

Về văn hóa: xây dng nn văn ha Vit Nam tiên tiến đm đ bản sc dân tc.

Giữ gn v phát huy giá trị văn ha truyn thng ca các tc ngưi, phát trin ngôn

ngữ, xây dng đi sng văn ha ở cơ sở, nâng cao trnh đ văn ha cho nhân dân các

dân tc. Đo tạo cán b văn ha, xây dng môi trưng, thiết chế văn ha ph hợp vi

điu kin ca các tc ngưi trong quc gia đa dân tc. Đng thi, mở rng giao lưu văn

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Hội nghị ln thứ Bảy Ban chấp hành Trung ương, khóa IX, Nxb.

CTQG, H. 2003, tr.33 - 34.

113

ha vi các quc gia, các khu vc v trên thế gii. Đấu tranh chng t nạn x hi, chng

diễn biến hòa bnh trên mặt trn tư tưởng- văn ha ở nưc ta hin nay.

Về x hội: thc hin chnh sách x hi, đảm bảo an sinh x hi trong vng đng

bo dân tc thiu s. Từng bưc thc hin bnh đẳng x hi, công bng thông qua vic

thc hin chnh sách phát trin kinh tế - x hi, xa đi giảm ngho, dân s, y tế, giáo

dc trên cơ sở ch  đến tnh đặc th mỗi vng, mỗi dân tc. Phát huy vai trò ca h

thng chnh trị cơ sở v các t chc chnh trị - x hi ở min ni, vng dân tc thiu s.

Về an ninh quốc phòng, tăng cưng sc mạnh bảo v t quc trên cơ sở đảm bảo

n định chnh trị, thc hin tt an ninh chnh trị, trt t an ton x hi. Phi hợp chặt

chẽ các lc lượng trên từng địa bn. Tăng cưng quan h quân dân, tạo thế trn quc

phòng ton dân trong vng đng bo dân tc sinh sng.

Thc hin đng chnh sách dân tc hin nay ở Vit Nam l phải phát trin ton

din v chnh trị, kinh tế, văn ha, x hi, an ninh-quc phòng các địa bn vng dân

tc thiu s, vng biên gii, rừng ni, hải đảo ca t quc.

Như vy, chnh sách dân tc ca Đảng v Nh nưc ta mang tnh chất ton din,

tng hợp, bao trm tất cả các lnh vc ca đi sng x hi, liên quan đến mỗi dân tc

v quan h giữa các dân tc trong cng đng quc gia. Phát trin kinh tế - x hi ca

các dân tc l nn tảng đ tăng cưng đon kết v thc hin quyn bnh đẳng dân tc,

l cơ sở đ từng bưc khc phc s chênh lch v trnh đ phát trin giữa các dân tc.

Do vy, chnh sách dân tc ca Đảng v Nh nưc ta mang tnh cách mạng v tiến b,

đng thi còn mang tnh nhân văn sâu sc. Bởi v, chnh sách đ không b st bất kỳ

dân tc no, không cho phép bất c tư tưởng kỳ thị, chia rẽ dân tc no; đng thi n

còn nhm phát huy ni lc ca mỗi dân tc kết hợp vi s gip đ c hiu quả ca các

dân tc anh em trong cả nưc.

2. Tôn giáo trong thi kỳ quá đ lên chủ nghĩa xã hi

2.1. Chủ nghĩa Mác - Lênin về tôn giáo

Bản chất, nguồn gốc và tnh chất của tôn giáo

Thứ nhất: Bản chất ca tôn giáo

Ch ngha Mác - Lênin cho rng tôn giáo l mt hnh thái  thc x hi phản ánh

hư ảo hin thc khách quan. Thông qua s phản ánh đ, các lc lượng t nhiên và xã

hi trở thnh siêu nhiên, thần b... Ph.Ăngghen cho rng: “… tất cả mọi tôn giáo chẳng

qua ch l s phản ánh hư ảo - vo trong đầu c ca con ngưi - ca những lc lượng ở

bên ngoi chi phi cuc sng hng ngy ca họ; ch l s phản ánh trong đ những lc

lượng ở trần thế đ mang hnh thc những lc lượng siêu trần thế ”

C.Mác v Ph.Ăngghen, Toàn tập, Nxb. CTQG, H. 2000, tp 20, tr. 437.

114

Ở mt cách tiếp cn khác, tôn giáo l mt thc th x hi – các tôn giáo c th

(v d: Công Giáo, Tin lnh, Pht giáo…), vi các tiêu ch cơ bản sau: c nim tin sâu

sc vo đấng siêu nhiên, đấng ti cao, thần linh đ tôn th (nim tin tôn giáo); c h

thng giáo thuyết (giáo l, giáo lut, lễ nghi) phản ánh thế gii quan, nhân sinh quan,

đạo đc, lễ nghi ca tôn giáo; c h thng cơ sở th t; c t chc nhân s, quản l

điu hnh vic đạo (ngưi hoạt đng tôn giáo chuyên nghip hay không chuyên

nghip); c h thng tn đ đông đảo, những ngưi t nguyn tin theo mt tôn giáo

no đ, v được tôn giáo đ thừa nhn.

Ch rõ bản chất ca tôn giáo, ch ngha Mác – Lênin khẳng định rng: Tôn giáo

là một hin tượng x hội - văn hoá do con người sáng to ra. Con ngưi sáng tạo ra

tôn giáo v mc đch, lợi ch ca họ, phản ánh những ưc mơ, nguyn vọng, suy ngh

ca họ. Nhưng, sáng tạo ra tôn giáo, con ngưi lại bị l thuc vo tôn giáo, tuyt đi

hoá v phc tng tôn giáo vô điu kin. Ch ngha Mác - Lênin cũng cho rng, sản

xuất vt chất v các quan h kinh tế, xt đến cng l nhân t quyết định s tn tại v

phát trin ca các hnh thái  thc x hi, trong đ c tôn giáo. Do đ, mọi quan nim

v tôn giáo, các t chc, thiết chế tôn giáo đu được sinh ra từ những hoạt đng sản

xuất, từ những điu kin sng nhất định trong x hi v thay đi theo những thay đi

ca cơ sở kinh tế. Về phương din thế giới quan, các tôn giáo mang thế gii quan duy

tâm, c s khác bit vi thế gii quan duy vt bin chng, khoa học ca ch ngha

Mác - Lênin. Mặc d c s khác bit v thế gii quan, nhưng những ngưi cng sản

vi lp trưng mác xt không bao gi c thái đ xem thưng hoặc trấn áp những nhu

cầu tn ngưng, tôn giáo ca nhân dân; ngược lại, luôn tôn trọng quyn t do tn

ngưng, theo hoặc không theo tôn giáo ca nhân dân. Trong những điu kin c th

ca x hi, những ngưi cng sản v những ngưi c tn ngưng tôn giáo c th cng

nhau xây dng mt x hi tt đẹp hơn ở thế gii hin thc. X hi ấy chnh l x hi

m quần chng tn đ cũng từng mơ ưc v phản ánh n qua mt s tôn giáo.

Tôn giáo v tn ngưng không đng nhất, nhưng c giao thoa nhất định. Tín

ngưng l h thng những nim tin, s ngưng m, cũng như cách thc th hin nim

tin ca con ngưi trưc các s vt, hin tượng, lc lượng c tnh thần thánh, linh

thiêng đ cầu mong s che chở, gip đ. C nhiu loại hnh tn ngưng khác nhau như:

tn ngưng Th cng t tiên; tn ngưng Th anh hng dân tc; tn ngưng Th Mu...

Mê tn l nim tin mê mui, vin vông, không da trên mt cơ sở khoa học no.

Ni cách khác l nim tin v mi quan h nhân quả giữa các s kin, s vt, hin

tượng, nhưng thc tế không c mi liên h c th, rõ rng, khách quan, tất yếu, nhưng

được bao ph bởi các yếu t siêu nhiên, thần thánh, hư ảo. Dị đoan l s suy đoán, hnh

đng mt cách ty tin, sai lch những điu bnh thưng, chuẩn mc trong cuc sng.

Mê tn dị đoan l nim tin ca con ngưi vo các lc lượng siêu nhiên, thần

thánh đến mc đ mê mui, cung tn, dn đến những hnh vi cc đoan, sai lch quá

115

mc, trái vi các giá trị văn ha, đạo đc, pháp lut, gây tn hại cho cá nhân, x hi v

cng đng.

Thứ hai: Ngun gc ca tôn giáo

Nguồn gốc tự nhiên, kinh tế - x hội

Trong x hi công xã nguyên thuỷ, do lc lượng sản xuất chưa phát trin, trưc

thiên nhiên hng v tác đng v chi phi khiến cho con ngưi cảm thấy yếu đui v bất

lc, không giải thch được, nên con ngưi đ gán cho t nhiên những sc mạnh, quyn

lc thần bí.

Khi x hi xuất hin các giai cấp đi kháng, c áp bc bất công, do không giải

thch được ngun gc ca s phân hoá giai cấp v áp bc bc lt bất công, ti ác v.v...,

cng vi lo sợ trưc s thng trị ca các lc lượng x hi, con ngưi trông ch vo s

giải phng ca mt lc lượng siêu nhiên ngoi trần thế.

Nguồn gốc nhận thức

Ở mt giai đoạn lịch s nhất định, s nhn thc ca con ngưi v t nhiên, x hi

v chnh bản thân mnh l c gii hạn. Khi m khoảng cách giữa “biết” v “chưa biết”

vn tn tại, khi những điu m khoa học chưa giải thch được, th điu đ thưng được

giải thch thông qua lăng knh các tôn giáo. Ngay cả những vấn đ đ được khoa học

chng minh, nhưng do trnh đ dân tr thấp, chưa th nhn thc đầy đ, th đây vn l

điu kin, l mảnh đất cho tôn giáo ra đi, tn tại v phát trin. Thc chất ngun gc

nhn thc ca tôn giáo chnh l s tuyt đi hoá, s cưng điu mặt ch th ca nhn

thc con ngưi, biến cái ni dung khách quan thnh cái siêu nhiên, thần thánh.

Nguồn gốc tâm lý

S sợ hi trưc những hin tượng t nhiên, x hi, hay trong những lc m đau,

bnh tt; ngay cả những may, ri bất ng xảy ra, hoặc tâm l mun được bnh yên khi

lm mt vic ln (v d: ma chay, cưi xin, lm nh, khởi đầu s nghip kinh

doanh…), con ngưi cũng dễ tm đến vi tôn giáo. Thm ch cả những tnh cảm tch

cc như tnh yêu, lòng biết ơn, lòng knh trọng đi vi những ngưi c công vi nưc,

vi dân cũng dễ dn con ngưi đến vi tôn giáo (v d: th các anh hng dân tc, th

các thành hoàng làng…).

Thứ ba: Tnh chất ca tôn giáo

Tnh lịch s của tôn giáo

Tôn giáo l mt hin tượng x hi c tnh lịch s, ngha l n c s hnh thnh,

tn tại v phát trin v c khả năng biến đi trong những giai đoạn lịch s nhất định đ

thch nghi vi nhiu chế đ chnh trị - x hi. Khi các điu kin kinh tế – x hi, lịch

s thay đi, tôn giáo cũng c s thay đi theo. Trong quá trnh vn đng ca các tôn

116

giáo, chnh các điu kin kinh tế – x hi, lịch s c th đ lm cho các tôn giáo bị

phân lit, chia tách thnh nhiu tôn giáo, h phái khác nhau.

Theo quan đim ca ch ngha Mác - Lênin, đến mt giai đoạn lịch s no đ,

khi khoa học v giáo dc gip cho đại đa s quần chng nhân dân nhn thc được bản

chất các hin tượng t nhiên v x hi th tôn giáo sẽ dần dần mất đi vị tr ca n trong

đi sng x hi v cả trong nhn thc, nim tin ca mỗi ngưi.

Tnh qun chng của tôn giáo

Tôn giáo l mt hin tượng x hi ph biến ở tất cả các dân tc, quc gia, châu

lc. Tnh quần chng ca tôn giáo không ch biu hin ở s lượng tn đ rất đông đảo

(gần 3/4 dân s thế gii); m còn th hin ở chỗ, các tôn giáo l nơi sinh hoạt văn hoá,

tinh thần ca mt b phn quần chng nhân dân. D tôn giáo hưng con ngưi vo

nim tin hạnh phc hư ảo ca thế gii bên kia, song n luôn luôn phản ánh khát vọng

ca những ngưi lao đng v mt x hi t do, bnh đẳng, bác ái. Mặt khác, nhiu tôn

giáo c tnh nhân văn, nhân đạo v hưng thin, v vy, được nhiu ngưi ở các tầng

lp khác nhau trong x hi, đặc bit l quần chng lao đng, tin theo.

Tnh chnh trị của tôn giáo

Khi x hi chưa c giai cấp, tôn giáo ch phản ánh nhn thc hn nhiên, ngây thơ

ca con ngưi v bản thân v thế gii xung quanh mnh, tôn giáo chưa mang tnh

chnh trị. Tnh chất chnh trị ca tôn giáo ch xuất hin khi x hi đ phân chia giai

cấp, c s khác bit, s đi kháng v lợi ch giai cấp. Trưc hết, do tôn giáo l sản

phẩm ca những điu kin kinh tế - x hi, phản ánh lợi ch, nguyn vọng ca các giai

cấp khác nhau trong cuc đấu tranh giai cấp, đấu tranh dân tc, nên tôn giáo mang tnh

chnh trị. Mặt khác, khi các giai cấp bc lt, thng trị s dng tôn giáo đ phc v cho

lợi ch giai cấp mnh, chng lại các giai cấp lao đng v tiến b x hi, tôn giáo mang

tnh chnh trị tiêu cc, phản tiến b.

V vy, cần nhn rõ rng, đa s quần chng tn đ đến vi tôn giáo nhm thoả

mn nhu cầu tinh thần; song, trên thc tế, tôn giáo đ v đang bị các thế lc chnh trị –

x hi lợi dng thc hin mc đch ngoi tôn giáo ca họ.

2.1.2. Nguyên tắc giải quyết vấn đề tôn giáo trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa x hội

Trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi, tôn giáo vn còn tn tại, tuy đ c s

biến đi trên nhiu mặt. V vy, khi giải quyết vấn đ tôn giáo cần đảm bảo các

nguyên tc sau;

Tôn trọng, bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng và không tín ngưỡng của nhân dân

Tn ngưng tôn giáo l nim tin sâu sc ca quần chng vo đấng ti cao, đấng

thiêng liêng no đ m họ tôn th, thuc lnh vc  thc tư tưởng. Do đ, t do tn

ngưng v t do không tn ngưng thuc quyn t do tư tưởng ca nhân dân. Quyn

117

ny ni lên rng vic theo đạo, đi đạo, hay không theo đạo l thuc quyn t do la

chọn ca mỗi ngưi dân, không mt cá nhân, t chc no, k cả các chc sc tôn giáo,

t chc giáo hi… được quyn can thip vo s la chọn ny. Mọi hnh vi cấm đoán,

ngăn cản t do theo đạo, đi đạo, b đạo hay đe dọa, bt buc ngưi dân phải theo đạo

đu xâm phạm đến quyn t do tư tưởng ca họ.

Tôn trọng t do tn ngưng cũng chnh l tôn trọng quyn con ngưi, th hin

bản chất ưu vit ca chế đ x hi ch ngha. Nh nưc x hi ch ngha không can

thip v không cho bất c ai can thip, xâm phạm đến quyn t do tn ngưng, quyn

la chọn theo hay không theo tôn giáo ca nhân dân. Các tôn giáo v hoạt đng tôn

giáo bình thưng, các cơ sở th t, các phương tin phc v nhm thoả mn nhu cầu

tn ngưng ca ngưi dân được Nh nưc x hi ch ngha tôn trọng v bảo h.

- Khắc phc dn nhng ảnh hưởng tiêu cực của tôn giáo phải gắn liền với quá

trnh cải to x hội c, xây dựng x hội mới

Nguyên tc ny đ khẳng định ch ngha Mác - Lênin ch hưng vo giải quyết

những ảnh hưởng tiêu cc ca tôn giáo đi vi quần chng nhân dân mà không ch tr-

ương can thip vo công vic ni b ca các tôn giáo. Ch ngha Mác - Lênin ch ra

rng, mun thay đi  thc x hi, trưc hết cần phải thay đi bản thân tn tại x hi;

mun xoá b ảo tưởng nảy sinh trong tư tưởng con ngưi, phải xoá b ngun gc sinh

ra ảo tưởng ấy. Điu cần thiết trưc hết l phải xác lp được mt thế gii hin thc

không c áp bc, bất công, ngho đi v thất học… cũng như những t nạn nảy sinh

trong x hi. Đ l mt quá trnh lâu di, v không th thc hin được nếu tách ri

vic cải tạo x hi cũ, xây dng x hi mi.

- Phân bit hai mặt chnh trị và tư tưởng; tn ngưỡng, tôn giáo và lợi dng tn

ngưỡng, tôn giáo trong quá trnh giải quyết vấn đề tôn giáo

Trong x hi công x nguyên thuỷ, tn ngưng, tôn giáo ch biu hin thuần tu

v tư tưởng. Nhưng khi x hi đ xuất hin giai cấp th dấu ấn giai cấp - chnh trị t

nhiu đu in rõ trong các tôn giáo. Từ đ, hai mặt chnh trị v tư tưởng thưng th hin

v c mi quan h vi nhau trong vấn đ tôn giáo v bản thân mỗi tôn giáo.

Mặt chnh trị phản ánh mi quan h giữa tiến b vi phản tiến b, phản ánh mâu

thun đi kháng v lợi ch kinh tế, chnh trị giữa các giai cấp, mâu thun giữa những

thế lc lợi dng tôn giáo chng lại s nghip cách mạng vi lợi ch ca nhân dân lao

đng. Mặt tư tưởng biu hin s khác nhau v nim tin, mc đ tin giữa những ngưi

có tn ngưng tôn giáo v những ngưi không theo tôn giáo, cũng như những ngưi c

tn ngưng, tôn giáo khác nhau, phản ánh mâu thun không mang tnh đi kháng.

Phân bit hai mặt chnh trị v tư tưởng trong giải quyết vấn đ tôn giáo thc chất

l phân bit tnh chất khác nhau ca hai loại mâu thun luôn tn tại trong bản thân tôn

giáo v trong vấn đ tôn giáo. S phân bit ny, trong thc tế không đơn giản, bởi lẽ,

118

trong đi sng x hi, hin tượng nhiu khi phản ánh sai lch bản chất, m vấn đ

chnh trị v tư tưởng trong tôn giáo thưng đan xen vo nhau. Mặt khác, trong x hi

c đi kháng giai cấp, tôn giáo thưng bị yếu t chnh trị chi phi rất sâu sc, nên kh

nhn biết vấn đ chnh trị hay tư tưởng thuần tu trong tôn giáo. Vic phân bit hai

mặt ny l cần thiết nhm tránh khuynh hưng cc đoan trong quá trnh quản l, ng

x những vấn đ liên quan đến tn ngưng, tôn giáo.

- Quan đim lịch s c th trong giải quyết vấn đề tn ngưỡng, tôn giáo

Tôn giáo không phải l mt hin tượng x hi bất biến, ngược lại, n luôn luôn

vn đng v biến đi không ngừng tuỳ thuc vo những điu kin kinh tế - x hi -

lịch s c th. Mỗi tôn giáo đu c lịch s hnh thnh, c quá trnh tn tại v phát trin

nhất định. Ở những thi kỳ lịch s khác nhau, vai trò, tác đng ca từng tôn giáo đi

vi đi sng x hi không ging nhau. Quan đim, thái đ ca các giáo hi, giáo s,

giáo dân v những lnh vc ca đi sng x hi luôn c s khác bit. V vy, cần phải

c quan đim lịch s c th khi xem xt, đánh giá v ng x đi vi những vấn đ c

liên quan đến tôn giáo v đi vi từng tôn giáo c th.

2.2. Tôn giáo ở Việt Nam và chính sách tôn giáo của Đảng, Nhà nước ta hiện nay

Đặc đim tôn giáo ở Vit Nam

Thứ nhất: Vit Nam l mt quc gia c nhiu tôn giáo

Nưc ta hin nay c 13 tôn giáo đ được công nhn tư cách pháp nhân (Pht

giáo, Công Giáo, Hi giáo, Tin lnh, Cao Đi, Pht Giáo Hòa Hảo, T Ân Hiếu Ngha,

Bu Sơn Kỳ Hương, Baha’i, Minh L đạo - Tam Tông miếu, Giáo hi Pht đưng

Nam Tông Minh Sư Đạo, Tịnh đ Cư s Pht hi, B la môn) v trên 40 t chc tôn

giáo đ được công nhn v mặt t chc hoặc đ đăng k hoạt đng vi khoảng 24 triu

tn đ, 95.000 chc sc, 200.000 chc vic v hơn 23.250 cơ sở th t

. Các t chc

tôn giáo c nhiu hnh thc tn tại khác nhau. C tôn giáo du nhp từ bên ngoi, vi

những thi đim, hon cảnh khác nhau, như Pht giáo, Công Giáo, Tin lnh, Hi giáo;

c tôn giáo ni sinh, như Cao Đi, Hòa Hảo.

Thứ hai: Tôn giáo ở Vit Nam đa dạng, đan xen, chung sng hòa bnh v không

c xung đt, chiến tranh tôn giáo

Vit Nam l nơi giao lưu ca nhiu lung văn ha thế gii. Các tôn giáo ở Vit

Nam c s đa dạng v ngun gc v truyn thng lịch s. Mỗi tôn giáo ở Vit Nam c

quá trnh lịch s tn tại v phát trin khác nhau, nên s gn b vi dân tc cũng khác

nhau. Tn đ ca các tôn giáo khác nhau cng chung sng hòa bnh trên mt địa bn,

giữa họ c s tôn trọng nim tin ca nhau và chưa từng xảy ra xung đt, chiến tranh tôn

giáo. Thc tế cho thấy, không c mt tôn giáo no du nhp vo Vit Nam m không mang

Ngun: Ban Tôn giáo Chính ph, 12/2017.

119

dấu ấn, không chịu ảnh hưởng ca bản sc văn ha Vit Nam.

Thứ ba: Tn đ các tôn giáo Vit Nam phần ln l nhân dân lao đng, c lòng

yêu nưc, tinh thần dân tc

Tn đ các tôn giáo Vit Nam c thnh phần rất đa dạng, ch yếu l ngưi lao

đng... Đa s tn đ các tôn giáo đu c tinh thần yêu nưc, chng giặc ngoại xâm, tôn

trọng công l, gn b vi dân tc, đi theo Đảng, theo cách mạng, hăng hái tham gia

xây dng v bảo v T quc Vit Nam. Trong các giai đoạn lịch s, tn đ các tôn giáo

cng vi các tầng lp nhân dân lm nên những thng lợi to ln, vẻ vang ca dân tc và

c ưc vọng sng “tốt đời, đẹp đo”.

Thứ tư: Hng ngũ chc sc các tôn giáo c vai trò, vị tr quan trọng trong giáo

hi, c uy tn, ảnh hưởng vi tn đ

Chc sc tôn giáo l tn đ c chc v, phẩm sc trong tôn giáo, họ t nguyn

thc hin thưng xuyên nếp sng riêng theo giáo l, giáo lut ca tôn giáo m mnh tin

theo. V mặt tôn giáo, chc năng ca họ l truyn bá, thc hnh giáo l, giáo lut, lễ

nghi, quản l t chc ca tôn giáo, duy tr, cng c, phát trin tôn giáo, chuyên chăm

lo đến đi sng tâm linh ca tn đ.

Trong giai đoạn hin nay, hng ngũ chc sc các tôn giáo ở Vit Nam luôn chịu

s tác đng ca tnh hnh chnh trị - x hi trong v ngoi nưc, nhưng nhn chung xu

hưng tiến b trong hng ngũ chc sc ngy cng phát trin.

Thứ năm: Các tôn giáo ở Vit Nam đu c quan h vi các t chc, cá nhân tôn

giáo ở nưc ngoi

Nhn chung các tôn giáo ở nưc ta, không ch các tôn giáo ngoại nhp, m cả các

tôn giáo ni sinh đu c quan h vi các t chc, cá nhân tôn giáo ở nưc ngoi hoặc

các t chc tôn giáo quc tế.

Đặc bit trong giai đoạn hin nay, Nh nưc Vit Nam đ thiết lp quan h ngoại

giao vi gần 200 quc gia v vng lnh th trên ton thế gii. Đây chnh l điu kin

gián tiếp cng c v phát sinh mi quan h giữa các tôn giáo Vit Nam vi tôn giáo ở

các nưc trên thế gii. V vy, vic giải quyết vấn đ tôn giáo ở Vit Nam phải đảm

bảo kết hợp giữa mở rng giao lưu hợp tác quc tế vi vic bảo đảm đc lp, ch

quyn, không đ cho kẻ địch lợi dng dân ch, nhân quyn, t do tôn giáo đ chng

phá, can thip vo công vic ni b ca Nh nưc Vit Nam.

Thứ sáu: Tôn giáo ở Vit Nam thưng bị các thế lc phản đng lợi dng

Trong những năm trưc đây cũng như giai đoạn hin nay, các thế lc thc dân,

đế quc luôn ch  ng h, tiếp tay cho các đi tượng phản đng ở trong nưc lợi

dng tôn giáo đ thc hin âm mưu “diễn biến hòa bnh” đi vi nưc ta. Lợi dng

đưng li đi mi, mở rng dân ch ca Đảng v Nh nưc ta, các thế lc th địch

120

bên ngoi thc đẩy các hoạt đng tôn giáo, tp hợp tn đ, tạo thnh mt lc lượng đ

cạnh tranh ảnh hưởng v lm đi trọng vi Đảng Cng sản, đấu tranh đòi hoạt đng

ca tôn giáo thoát ly khi s quản l ca Nh nưc; tm mọi cách quc tế ha “vấn đ

tôn giáo” ở Vit Nam đ vu cáo Vit Nam vi phạm dân ch, nhân quyn, t do tôn giáo.

2.1.2.Chnh sách của Đảng, Nhà nước Vit Nam đối với tn ngưỡng, tôn giáo, hin nay

Quan đim, chnh sách tôn giáo ca Đảng v Nh nưc Vit Nam bao gm

những ni dung cơ bản sau:

- Tín ngưỡng, tôn giáo là nhu cu tinh thn của một bộ phận nhân dân, đang và

sẽ tồn ti cng dân tộc trong quá trnh xây dựng chủ nghĩa x hội ở nước ta

Đảng ta khẳng định, tn ngưng, tôn giáo sẽ tn tại lâu dài cùng dân tc trong quá

trnh xây dng ch ngha x hi. S khẳng định đ mang tnh khoa học v cách mạng,

hon ton khác vi cách nhn nhn ch quan, tả khuynh khi cho rng c th bng các

bin pháp hnh chnh, hay khi trnh đ dân tr cao, đi sng vt chất được bảo đảm l

c th lm cho tn ngưng, tôn giáo mất đi; hoặc duy tâm, hữu khuynh khi nhn nhn

tn ngưng, tôn giáo l hin tượng bất biến, đc lp, thoát ly vi mọi cơ sở kinh tế - xã

hi, th chế chnh trị.

V vy, thc hin nhất quán chnh sách tôn trọng v bảo đảm quyn t do tn

ngưng, theo hoặc không theo mt tn ngưng, tôn giáo no, quyn sinh hoạt ín

ngưng, tôn giáo bnh thưng theo đng pháp lut. Các tôn giáo hoạt đng trong

khuôn kh pháp lut, bnh đẳng trưc pháp lut.

- Đảng, Nhà nước thực hin nhất quán chnh sách đi đoàn kết dân tộc.

Đon kết đng bo theo các tôn giáo khác nhau; đon kết đng bo theo tôn giáo

v đng bo không theo tôn giáo. Nh nưc x hi ch ngha, mt mặt, nghiêm cấm

mọi hnh vi chia rẽ, phân bit đi x vi công dân v l do tn ngưng, tôn giáo; mặt

khác, thông qua quá trnh vn đng quần chng nhân dân tham gia lao đng sản xuất,

hoạt đng x hi thc tiễn, nâng cao đi sng vt chất, tinh thần, nâng cao trnh đ

kiến thc... đ tăng cưng s đon kết v mc tiêu “dân giu, nưc mạnh, dân ch,

công bng, văn minh”, đ cng nhau xây dng v bảo v T quc x hi ch ngha. Mọi

công dân không phân bit tn ngưng, tôn giáo, đu c quyn v ngha v xây dng, bảo

v T quc.

Giữ gn v phát huy những giá trị tch cc ca truyn thng th cng t tiên, tôn

vinh những ngưi c công vi T quc v nhân dân. Đng thi, nghiêm cấm lợi dng

tn ngưng, tôn giáo đ hoạt đng mê tn dị đoan, hoạt đng trái pháp lut v chnh

sách ca Nh nưc, kch đng chia rẽ nhân dân, chia rẽ các dân tc, gây ri, xâm phạm

an ninh quc gia.

- Nội dung cốt lõi của công tác tôn giáo là công tác vận động qun chng.

121

Công tác vn đng quần chng các tôn giáo nhm đng viên đng bo nêu cao

tinh thần yêu nưc,  thc bảo v đc lp v thng nhất đất nưc; thông qua vic thc

hin tt các chnh sách kinh tế - x hi, an ninh, quc phòng, bảo đảm lợi ch vt chất

v tinh thần ca nhân dân ni chung, trong đ c đng bo tôn giáo.

Đẩy mạnh phát trin kinh tế, x hi, văn ha vng đng bào theo các tôn giáo,

nhm nâng cao trnh đ, đi sng mọi mặt cho đng bo, lm cho quần chng nhân

dân nhn thc đầy đ, đng đn đưng li, chnh sách ca Đảng, pháp lut ca Nh

nưc, tch cc, nghiêm chnh thc hin đưng li, chnh sách, pháp lut, trong đ c

chnh sách, pháp lut v tn ngưng, tôn giáo.

- Công tác tôn giáo là trách nhim của cả h thống chnh trị. Công tác tôn giáo

c liên quan đến nhiu lnh vc ca đi sng x hi, các cấp, các ngnh, các địa bn,

liên quan đến chnh sách đi ni v đi ngoại ca Đảng, Nh nưc. Công tác tôn giáo

không ch liên quan đến quần chng tn đ, chc sc các tôn giáo, m còn gn lin vi

công tác đấu tranh vi âm mưu, hoạt đng lợi dng tôn giáo gây phương hại đến lợi

ch T quc, dân tc. Lm tt công tác tôn giáo l trách nhim ca ton b h thng

chnh trị, bao gm h thng t chc đảng, chnh quyn, mặt trn T quc, đon th

chính trị do Đảng lnh đạo. Cần cng c v kin ton t chc b máy v đi ngũ cán

b chuyên trách lm công tác tôn giáo các cấp. Tăng cưng công tác quản l nh nưc

đi vi các tôn giáo v đấu tranh vi hoạt đng lợi dng tôn giáo gây phương hại đến

lợi ch T quc và dân tc.

- Vấn đề theo đo và truyền đo. Mọi tn đ đu c quyn t do hnh đạo tại gia

đnh v cơ sở th t hợp pháp theo quy định ca pháp lut. Các t chc tôn giáo được

Nh nưc thừa nhn được hoạt đng theo pháp lut v được pháp lut bảo h. Vic

theo đạo, truyn đạo cũng như mọi hoạt đng tôn giáo khác đu phải tuân th Hiến

pháp v pháp lut; không được lợi dng tôn giáo đ tuyên truyn t đạo, hoạt đng mê

tn dị đoan, không được p buc ngưi dân theo đạo. Nghiêm cấm các t chc truyn

đạo, ngưi truyn đạo v các cách thc truyn đạo trái php, vi phạm các quy định ca

Hiến pháp v pháp lut.

3. Quan hệ dân tc v tôn giáo ở Việt Nam

3.1. Đc điểm quan hệ dân tộc và tôn giáo ở Việt Nam

Quan h dân tc và tôn giáo là s liên kết, tác đng qua lại, chi phi ln nhau

giữa dân tc vi tôn giáo trong ni b mt quc gia, hoặc giữa các quc gia vi nhau

trên mọi lnh vc ca đi sng x hi. Vic giải quyết mi quan h ny như thế no c

ảnh hưởng ln đến s n định chnh trị v phát trin bn vững ca mỗi quc gia, nhất

l các quc gia đa dân tc v đa tôn giáo.

122

Quan h dân tc v tôn giáo được biu hin dưi nhiu cấp đ, hnh thc v

phạm vi khác nhau. Ở nưc ta hin nay, mi quan h ny c những đặc đim mang

tnh đặc th cơ bản sau:

- Vit Nam là một quốc gia đa dân tộc, đa tôn giáo; quan h dân tộc và tôn giáo

được thiết lập và củng cố trên cơ sở cộng đồng quốc gia – dân tộc thống nhất

Trong lịch s cũng như hin tại, các tôn giáo ở Vit Nam c truyn thng gn b

chặt chẽ vi dân tc, đng hnh cng dân tc, gn đạo vi đi. Mọi công dân Vit

Nam không phân bit dân tc, tn ngưng v tôn giáo nhn chung đu đon kết  thc

rõ v ci ngun, v mt quc gia – dân tc thng nhất cng chung sc xây dng v

bảo v T quc.

Trong thi gian gần đây ở nhiu nưc, nhiu nơi trên thế gii ni lên xu hưng

xung đt dân tc, tôn giáo gây mất n định chnh trị - x hi, thm ch chiến tranh ni

chiến bng phát. (V d ở Ixraen, Paltxtin v mt s quc gia Đông Âu…). Trong bi

cảnh đ, ở Vit Nam - ngoại trừ giai đoạn thc dân Pháp v đế quc Mỹ lợi dng tôn

giáo như mt phương tin đ áp bc dân tc, xâm lược nưc ta, - th trong lịch s phát

trin ca dân tc, nhất l từ khi đất nưc ginh được đc lp dân tc, dưi s lnh đạo

ca Đảng Cng sản Vit Nam, quan h dân tc v tôn giáo luôn được coi trọng v nhn

chung được giải quyết khá tt, không dn đến những xung đt ln trong ni b quc

gia. Mặc d vy, trong trin khai hoạt đng thc tiễn, do nhn thc hoặc do thc hin

chưa đng các ch trương, đưng li, chnh sách ca Đảng v Nh nưc v dân tc v

tn ngưng, tôn giáo, nên c nơi c lc quan h ny vn nảy sinh những mâu thun cần

phải nhn din rõ v đánh giá mt cách khách quan, khoa học đ tiếp tc tăng cưng

giải quyết tt mi quan h dân tc v tôn giáo nhm mt mặt, phát huy những giá trị

tt đẹp ca các dân tc v những giá trị đạo đc, văn ha ca các tôn giáo, tn ngưng,

gp phần lm phong ph thêm nn văn ha Vit Nam, mặt khác, đảm bảo s n định

chnh trị quc gia.

- Quan h dân tộc và tôn giáo ở Vit Nam chịu sự chi phối mnh mẽ bởi tn

ngưỡng truyền thống

Ở Vit Nam, tn ngưng truyn thng biu hin ở nhiu cấp đ, trên phạm vi cả

nưc, diễn ra trong mọi gia đnh, dòng họ không phân bit dân tc, tôn giáo. Trong đ,

tn ngưng th cng t tiên, th anh hng dân tc, những ngưi c công vi dân, vi nưc

c  ngha đặc bit quan trọng trong đi sng tâm linh ngưi Vit.

Ở cấp đ gia đnh, th cng t tiên l hoạt đng ph biến, thm ch trở thnh

truyn thng, nt đẹp văn ha ca mỗi gia đnh, dòng họ; đng thi l sợi dây kết dnh các

thnh viên trong dòng họ, dòng tc, k cả họ c th sinh sng ở mọi min ca đất nưc.

Ở cấp đ Lng x. Hầu hết các lng x ca ngưi Vit đu th cng Thnh

hong lng, Thần Lng rất đa dạng. Đa phần đ l các vị c công gây dng lng x,

123

đem lại mt ngh cho dân lng, hoặc l ngưi c công vi nưc được sinh ra tại lng

x đ v.v… Chnh hoạt đng tn ngưng ny trở thnh sợi dây gn kết chặt chẽ các

thnh viên trong gia đnh vi lng x, gn kết các lng x vi nhau v vi triu đnh

trung ương - đại din cho cng đng quc gia dân tc thng nhất.

Ở cấp đ quc gia, đnh cao ca s hi t đon kết thng nhất cng đng dân tc

ca ngưi Vit Nam được biu hin dưi dạng tn ngưng, tôn giáo. Đ l ngưi Vit

Nam d sinh sng ở bất c nơi đâu trên mọi min ca T quc hay định cư ở nưc

ngoài, dù có khác nhau v ngôn ngữ, v tn ngưng, tôn giáo, thế h…. th đu hưng

v ci ngun dân tc chung – nơi các Vua Hng đ c công dng nưc – thc hin các

nghi lễ tế t, th cng th hin lòng tôn knh, nim t ho dân tc v con Lạc cháu

Hng, v ngha “đng bo” đon kết gn b chặt chẽ trong mt cng đng quc gia -

dân tc thng nhất.

Như vy, chnh tn ngưng truyn thng đ lm nên nt đặc th trong quan h

dân tc v tôn giáo ở Vit Nam, thm ch, n còn chi phi mạnh mẽ lm biến đi các

nn văn ha, hay các tôn giáo bên ngoi khi du nhp vo Vit Nam. Vit Nam l nơi

hi t ca nhiu nn văn ha trên thế gii v phần ln các tôn giáo đu l tôn giáo

ngoại sinh. Các nn văn ha hay các tôn giáo từ bên ngoi du nhp vo mun “cm rễ”

vo dân tc v phát trin được trên lnh th Vit Nam đu phải biến đi t nhiu đ

ph hợp vi truyn thng dân tc, vi nn tảng văn ha bản địa, trong đ c s chi

phi ca tn ngưng truyn thng, nhất l tn ngưng th cng t tiên. S biến đi ca

Nho giáo, Pht giáo, Đạo giáo, Công giáo khi vo Vit Nam l những v d đin hnh.

- Các hin tượng tôn giáo mới có xu hướng phát trin mnh làm ảnh hưởng đến

đời sống cộng đồng và khối đi đoàn kết toàn dân tộc

Từ khi đất nưc thc hin đưng li đi mi ton din, kinh tế thị trưng, toàn

cầu ha v hi nhp quc tế sâu rng th đi sng tn ngưng, tôn giáo ca ngưi Vit

Nam phát trin, trong đ xuất hin mt s hin tượng tôn giáo mi như Long hoa Di

Lặc, Tin Lnh Vng Ch, Thanh Hải vô thượng sư, Tiên rng…; các t chc đi lt

tôn giáo như Tin Lnh Đ Ga, H Mòn ở Tây Nguyên. Tnh chất mê tn ca các hin

tượng tôn giáo mi khá rõ. Thm ch, mt s nhm lợi dng nim tin tôn giáo đ tuyên

truyn những ni dung gây hoang mang trong quần chng, hay thc hnh những nghi

lễ phản văn ha, truyn đạo trái php, phát tán các ti liu c ni dung xuyên tạc

đưng li, chnh sách ca Đảng v Nh nưc, lm phương hại đến mi quan h dân

tc v tôn giáo, lm ảnh hưởng đến khi đại đon kết dân tc, đon kết tôn giáo; gây ra

nhiu vấn đ phc tạp v tác đng tiêu cc đến tnh hnh an ninh chnh trị, trt t an

ton x hi ở nhiu vng dân tc. Do vy, các hin tượng tôn giáo mi phát trin mạnh

hin nay cần phải được quản l tt nhm đảm bảo s n định chnh trị quc gia v đảm

bảo giải quyết tt mi quan h dân tc v tôn giáo ở nưc ta.

124

- Các thế lực th địch thường xuyên lợi dng vấn đề dân tộc và vấn đề tôn giáo

nhằm thực hin “diễn biến hòa bnh”, nhất là tập trung ở 4 khu vực trọng đim: Tây

Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam Bộ và Tây duyên hải miền Trung

Trong những năm gần đây, thế gii xuất hin những vấn đ mi trong dân tc v

tôn giáo, trong các hoạt đng kinh tế, chnh trị, văn ha, x hi… Các thế lc xấu, th

địch đ trit đ lợi dng những vấn đ ny, kết hợp vi những hoạt đng trong nưc ta

v dân tc v tn ngưng, tôn giáo vi âm mưu tạo ra những “đim nng”, gây mất n

định x hi... Đây l những vấn đ bc xc, đang ni lên ở mt s địa bn trọng yếu,

nhạy cảm, những khu vc biên gii, vng sâu, vng xa c s đa dạng v thnh phần

tc ngưi v tn ngưng, tôn giáo, đặc bit l tp trung ở các khu vc Tây Bc, Tây

Nguyên, Tây Nam b v Tây duyên hải min Trung. Lợi dng vấn đ dân tc v tôn

giáo, các thế lc th địch thc hin chiến lược “diễn biến hòa bnh”, tuyên truyn

xuyên tạc, kch đng tư tưởng t trị, ly khai, ch ngha dân tc hẹp hòi nhm thc hin

 đ phá hoại mi quan h dân tc v tôn giáo, từ đ âm mưu phá hoại khi đại đon

kết dân tc v đon kết tôn giáo ở nưc ta.

3.2. Định hưng giải quyết mối quan hệ dân tộc và tôn giáo ở Việt Nam hiện nay

Đ giải quyết tt mi quan h dân tc v tôn giáo, Đảng Cng sản Vit Nam ch

rõ: “… Nghiêm trị những âm mưu, hnh đng chia rẽ, phá hoại khi đại đon kết dân

tc… Đng thi ch đng phòng ngừa, kiên quyết đấu tranh vi những hnh vi lợi

dng tn ngưng, tôn giáo đ chia rẽ, phá hoại khi đại đon kết dân tc hoặc những

hoạt đng tn ngưng, tôn giáo trái quy định ca pháp lut”

Trên cơ sở nhn din rõ các đặc đim ca quan h dân tc v tôn giáo ở nưc

ta hin nay, quá trnh giải quyết mi quan h ny cần quán trit mt s quan đim sau:

- Tăng cường mối quan h tốt đẹp gia dân tộc và tôn giáo, củng cố khối đi

đoàn kết toàn dân tộc và đoàn kết tôn giáo là vấn đề chiến lược, cơ bản, lâu dài và cấp

bách của cách mng Vit Nam

Trong lịch s phát trin, từ khi nưc nh đc lp, Đảng ta luôn khẳng định: xây

dng, cng c khi đại đon kết ton dân tc v đon kết tôn giáo l vấn đ chiến

lược, cơ bản, lâu di v cấp bách ca cách mạng Vit Nam; phát huy những giá trị văn

hóa truyn thng ca các dân tc, đng thi “phát huy những giá trị văn ha, đạo đc

tt đẹp v ngun lc ca tôn giáo cho quá trnh phát trin đất nưc”

. Hin nay, s

nghip đi mi ton din đất nưc theo định hưng x hi ch ngha ca Vit Nam

cng cần c mt s đon kết rng ri ca khi đại đon kết ton dân tc, đon kết tôn

Đảng Cng sản Vit Nam, Văn kin Đi hội đi biu toàn quốc ln thứ XII, Nxb. Chính trị quc gia,

Hà Ni, 2016, tr.165.

Ch thị 18-CT/TW ca B Chính trị, ngày 10/01/2018 v tiếp tc thc hin Nghị quyết s 25-

NQ/TW ca Ban Chấp hnh Trung ương kha IX v công tác tôn giáo trong tình hình mi.

125

giáo v tăng cưng mi quan h tt đẹp giữa dân tc v tôn giáo… đ tạo đng lc to

ln thc đẩy công cuc kiến tạo đất nưc phn vinh, phát trin bn vững v bảo v nn

đc lp, ch quyn ca quc gia. Vi yêu cầu đ, x hi x hi ch ngha ở nưc ta

phải luôn l môi trưng, điu kin thun lợi nhất cho tất cả các dân tc, các tôn giáo

được t do phát trin theo đng qui định ca pháp lut, phát huy mọi ngun lc đng

góp ngày càng nhiu cho s nghip đi mi xây dng ch ngha x hi.

Thc tiễn ny cũng đặt ra yêu cầu: ở mỗi giai đoạn lịch s, vic giải quyết mi

quan h dân tc v tôn giáo cần c cách tiếp cn v la chọn ưu tiên giải quyết ph

hợp vi bi cảnh, tnh hnh ca giai đoạn đ; đng thi phải luôn nhn din đầy đ v

giải quyết mt cách hiu quả những vấn đ mi nảy sinh trong mi quan h dân tc v

tôn giáo.

- Giải quyết mối quan h dân tộc và tôn giáo phải đặt trong mối quan h với

cộng đồng quốc gia – dân tộc thống nhất theo định hướng x hội chủ nghĩa

Tôn giáo v dân tc l hai vấn đ rất nhạy cảm. Những vấn đ liên quan đến dân

tc, tôn giáo nếu không được giải quyết mt cách tha đáng sẽ dn ti nguy cơ gây

mất n định chnh trị, x hi, dễ tạo c cho các thế lc chnh trị bên ngoi can thip

vo công vic ni b ca đất nưc. V vy, đ giải quyết tt mi quan h dân tc v

tôn giáo cần phải tuân th nguyên tc: giải quyết vấn đ tôn giáo trên cơ sở vấn đ dân

tc, tuyt đi không được lợi dng vấn đ tôn giáo đòi ly khai dân tc, hay chia rẽ khi

đại đon kết dân tc lm tn hại đến lợi ch quc gia – dân tc, m phải đảm bảo giữ

vững đc lp ch quyn, thng nhất đất nưc. “Tp hợp đng bo theo tn ngưng, tôn

giáo v đng bo không theo tn ngưng, tôn giáo xây dng khi đại đon kết ton dân

tc, xây dng v bảo v T quc”

. Thc hin quan đim c tnh nguyên tc ny nhm

đảm bảo s n định chnh trị, trt t an ton x hi ở mỗi địa bn, nhất l ở vng dân

tc thiu s, vng c đạo, cũng như đảm bảo s thng nhất ton vẹn lnh th trong

mt cng đng quc gia - dân tc thng nhất theo định hưng x hi ch ngha.

- Giải quyết mối quan h dân tộc và tôn giáo phải bảo đảm quyền tự do tn

ngưỡng, tôn giáo của nhân dân, quyền của các dân tộc thiu số, đồng thời kiên quyết

đấu tranh chống lợi dng vấn đề dân tộc, tôn giáo vào mc đch chnh trị.

Trong các mi quan h x hi th quan h dân tc, tôn giáo v nhân quyn l

những quan h hết sc nhạy cảm, giữa chng c s tác đng tương hỗ, thng nhất vi

nhau, đng thi qui định ln nhau. Do vy, vic giải quyết tt mi quan h ny l

nhm đảm bảo cho con ngưi những quyn cơ bản v kinh tế, chnh trị, văn ha, x

hi v tn ngưng, tôn giáo. Song quyn phải gn lin vi pháp lut, do vy đảm bảo

Quc Hi nưc CHXHCN Vit Nam, Luật Tn ngưỡng, tôn giáo, Lut s: 02/2016/QH14, ngày

18 tháng 11 năm 2016.

126

quyn ca các dân tc, quyn t do tôn giáo, tn ngưng cũng chnh l đảm bảo thc

hin những ni dung ct yếu ca quyn con ngưi trong khuôn kh ca pháp lut.

Tăng cưng cng c an ninh quc phòng, lm tt công tác vn đng quần chng,

đẩy mạnh tuyên truyn v thc hin các chương trnh phòng chng ti phạm, giữ gn

an ninh chnh trị, trt t an ton x hi. Xây dng quy chế phi hợp giữa lc lượng

công an, quân đi vi các đon th trong công tác dân tc, tôn giáo đ nm bt chc

tnh hnh, quản l chặt đi tượng, sẵn sng các phương án ch đng đấu tranh ngăn

chặn các hoạt đng phá hoại ca các thế lc th địch. Tranh th, vn đng chc sc,

chc vic, nh tu hnh v tn đ các tôn giáo xây dng cuc sng “tt đi, đẹp đạo”.

Ch đng vạch trần những âm mưu thâm đc ca các thế lc th địch trong vic

lợi dng vấn đ dân tc v tôn giáo, hoặc kết hợp vấn đ dân tc vi vấn đ tôn giáo

nhm “tôn giáo ha dân tc” ca chng. Kiên quyết đấu tranh, x l các t chc, các

đi tượng c các hoạt đng vi phạm pháp lut truyn đạo trái php, hoặc lợi dng vấn

đ dân tc, tôn giáo v nhân quyn đ kch đng quần chng, chia rẽ tnh đon kết dân

tc, đon kết tôn giáo.

Tóm li, nhn din rõ những đặc đim ca quan h dân tc v tôn giáo ở nưc ta

hin nay đ mt mặt tiếp tc phát huy hiu quả v tăng cưng mi quan h tt đẹp

giữa dân tc v tôn giáo tạo s đng thun, đon kết dân tc, đon kết tôn giáo nhm

xây dng mt nưc Vit Nam dân giu, nưc mạnh, dân ch, công bng, văn minh.

Mặt khác, ch đng phòng ngừa, ngăn chặn mọi tác đng tiêu cc v kiên quyết đấu

tranh chng mọi hnh đng lợi dng quan h dân tc v tôn giáo gây mất trt t an

ton x hi, gây mất n định chnh trị v phá hoại s nghip xây dng v bảo v T

quc x hi ch ngha ở nưc ta hin nay.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP

1. Phân tch quan đim ca ch ngha Mác – Lênin v dân tc v giải quyết vấn

đ dân tc trong cách mạng x hi ch ngha?

2. Trnh by những quan đim, tư tưởng, chnh sách, pháp lut ca Đảng v Nh

nưc Vit Nam v dân tc v giải quyết vấn đ dân tc trong thi kỳ quá đ lên ch

ngha x hi, xây dng v bảo v T quc x hi ch ngha.

3. Phân tch, lm rõ quan đim ca ch ngha Mác – Lênin v tôn giáo v giải

quyết vấn đ tôn giáo trong cách mạng x hi ch ngha

4. Trnh by những quan đim, tư tưởng, chnh sách, pháp lut ca Đảng v Nh

nưc Vit Nam v tôn giáo v giải quyết vấn đ tôn giáo trong thi kỳ quá đ lên ch

ngha x hi, xây dng v bảo v T quc x hi ch ngha.

127

5. Phân tch mi quan h giữa dân tc vi tôn giáo ở Vit Nam v ảnh hưởng ca

mi quan h đ đến s n định chnh trị - x hi ca đất nưc, đến đc lp, ch quyn

ca T quc?

D. TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Đảng Cng sản Vit Nam (2011), Cương lnh xây dng đất nưc trong thi kỳ quá

đ lên ch ngha x hi (b sung, phát trin năm 2011), Nxb. Chnh trị quc gia, H Ni.

2. Đảng Cng sản Vit Nam (2016), Văn kin Đại hi đại biu ton quc lần th

XII, Nxb. Chnh trị quc gia, H Ni.

3. Đảng Cng sản Vit Nam (2003), Nghị quyết s 24 - NQ/TƯ, ngy 12/3/2003

ca BCHTƯ (kha IX) V công tác dân tc, Nxb. CTQG, H Ni.

4. Đảng Cng sản Vit Nam (2003), Nghị quyết s 25 - NQ/TƯ, ngy 12/3/2003

ca BCHTƯ (kha IX) V công tác tôn giáo, Nxb.CTQG, H Ni.

5. Ban Tuyên giáo Trung ương Đảng (2018), Vấn đ dân tc v chnh sách dân

tc, Nxb.Chính trị quc gia - S tht, H Ni.

6. Quc hi nưc CHXHCN Vit Nam (kha XIV), Lut tn ngưng, tôn giáo,

Lut s 02/2016/QH14, ngy 18/11/2016.

7. Dương Xuân Ngọc (2017), Giáo trnh Ch ngha x hi khoa học, dng cho h

đo tạo Cao cấp l lun chnh trị, Nxb CAND.

128

Chương 7

VN Đ GIA ĐÌNH TRONG THỜI KỲ QUÁ ĐỘ

LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI

A.MỤC TIÊU

1. Về kiến thức: Sinh viên nm được những quan đim cơ bản, ca ch ngha Mác-

Lênin, tư tưởng H Ch Minh v Đảng Cng sản Vit Nam v gia đình, xây dng gia

đnh trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi, xây dng gia đnh ở Vit Nam hin nay.

2. Về kỹ năng: Sinh viên có kỹ năng, phương pháp khoa học trong nghiên cu

những vấn đ lý lun và thc tiễn liên quan đến vấn đ gia đnh v xây dng gia đnh,

từ đ c nhn thc đng đn v vấn đ này.

3. Về tư tưởng: Sinh viên c thái đ v hnh vi đng đn trong nhn thc và có

trách nhim xây dng gia đnh, xây dng mi quan h giữa cá nhân, gia đnh v x hi.

B. NỘI DUNG

1. Khái niệm, vị trí và chức năng của gia đình

1.1. Khái niệm gia đình

Gia đnh l mt cng đng ngưi đặc bit, có vai trò quyết định đến s tn tại và

phát trin ca xã hi. C.Mác v Ph.Ăngghen, khi đ cp đến gia đnh đ cho rng:

“Quan h th ba tham d ngay từ đầu vào quá trình phát trin lịch s: hàng ngày tái

tạo ra đi sng ca bản thân mnh, con ngưi bt đầu tạo ra những ngưi khác, sinh

sôi, nảy nở - đ l quan h giữa chng và vợ, cha mẹ v con cái, đ l gia đnh”

. Cơ

sở hnh thnh gia đnh l hai mi quan h cơ bản, quan h hôn nhân (vợ và chng) và

quan h huyết thng (cha mẹ v con cái…). Những mi quan h này tn tại trong s

gn bó, liên kết, ràng buc và ph thuc ln nhau, bởi ngha v, quyn lợi và trách

nhim ca mỗi ngưi, được quy định bng pháp lý hoặc đạo lý.

Quan h hôn nhân l cơ sở, nn tảng hình thành nên các mi quan h khác trong

gia đnh, l cơ sở pháp lý cho s tn tại ca mỗi gia đnh. Quan h huyết thng là quan

h giữa những ngưi cùng mt dòng máu, nảy sinh từ quan h hôn nhân. Đây l mi quan

h t nhiên, là yếu t mạnh mẽ nhất gn kết các thnh viên trong gia đnh vi nhau.

Trong gia đnh, ngoi hai mi quan h cơ bản là quan h giữa vợ và chng, quan

h giữa cha mẹ vi con cái, còn có các mi quan h khác, quan h giữa ông bà vi

cháu cht, giữa anh chị em vi nhau, giữa cô, dì, chú bác vi cháu v.v..

Ngày nay, ở

C.Mác v Ph.Ăngghen, Toàn tập, Nxb CTQG, H. 1995, tp. 3, tr.41.

Quc hi, Luật Hôn nhân và Gia đnh, 2014.

129

Vit Nam cũng như trên thế gii còn thừa nhn quan h cha mẹ nuôi (ngưi đ đầu)

vi con nuôi (được công nhn bng th tc pháp lý) trong quan h gia đnh. D hnh

thành từ hình thc no, trong gia đnh tất yếu nảy sinh quan h nuôi dưng, đ l s

quan tâm chăm sc nuôi dưng giữa các thnh viên trong gia đnh cả v vt chất và

tinh thần. Nó vừa là trách nhim, ngha v, vừa là mt quyn lợi thiêng liêng giữa các

thành viên trong gia đnh. Trong x hi hin đại, hoạt đng nuôi dưng, chăm sc ca

gia đnh được xã hi quan tâm chia sẻ, xong không th thay thế hoàn toàn s chăm

sc, nuôi dưng ca gia đnh.

Các quan h này có mi liên h chặt chẽ vi nhau và biến đi, phát trin ph

thuc vo trnh đ phát trin kinh tế và th chế chính trị-xã hi

Như vy, gia đnh là một hình thức cộng đồng xã hội đặc bit, được hình thành,

duy trì và củng cố chủ yếu dựa trên cơ sở hôn nhân, quan h huyết thống và quan h

nuôi dưỡng, cùng với nhng quy định về quyền và nghĩa v của các thành viên trong

gia đnh.

1.2. Vị trí của gia đình trong xã hội

Gia đnh là tế bào của xã hội

Gia đnh c vai trò quyết định đi vi s tn tại, vn đng và phát trin ca xã

hi. Ph.Ăngghen đ ch rõ: “Theo quan đim duy vt thì nhân t quyết định trong lịch

s, quy cho đến cùng, là sản xuất và tái sản xuất ra đi sng trc tiếp. Nhưng bản thân

s sản xuất đ lại có hai loại. Mt mặt là sản xuất ra tư liu sinh hoạt: thc phẩm, quần

áo, nhà ở và những công c cần thiết đ sản xuất ra những th đ; mặt khác là s sản

xuất ra bản thân con ngưi, là s truyn nòi ging. Những trt t xã hi, trong đ

những con ngưi ca mt thi đại lịch s nhất định và ca mt nưc nhất định đang

sng, là do hai loại sản xuất quyết định: mt mặt l do trnh đ phát trin ca lao đng

và mặt khác l do trnh đ phát trin ca gia đnh”

Vi vic sản xuất ra tư liu tiêu dng, tư liu sản xuất, tái sản xuất ra con ngưi,

gia đnh như mt tế bào t nhiên, là mt đơn vị cơ sở đ tạo nên cơ th - xã hi. Không

c gia đnh đ tái tạo ra con ngưi thì xã hi không th tn tại và phát trin được. Vì

vy, mun có mt xã hi phát trin lành mạnh thì phải quan tâm xây dng tế bào gia

đnh tt, như ch tịch H Ch Minh đ ni: “… nhiu gia đnh cng lại mi thành xã

hi, xã hi tt th gia đnh cng tt, gia đnh tt thì xã hi mi tt. Hạt nhân ca xã hi

chnh l gia đnh”

Tuy nhiên, mc đ tác đng ca gia đnh đi vi xã hi lại ph thuc vào bản

chất ca từng chế đ xã hi, vo đưng li, chính sách ca giai cấp cầm quyn, và ph

C.Mác v Ph.Ăngghen, Ton tp, Nxb CTQG, H. 1995, tp. 21, tr.44.

H Chí Minh, Toàn tp, Nxb. CTQG, H. 2011, t.9, tr.531.

130

thuc vào chính bản thân mô hình, kết cấu, đặc đim ca mỗi hình thc gia đnh trong

lịch s. Vì vy, trong mỗi giai đoạn ca lịch s, tác đng ca gia đnh đi vi xã hi

không hoàn toàn ging nhau. Trong các xã hi da trên cơ sở ca chế đ tư hữu v tư

liu sản xuất, s bất bnh đẳng trong quan h xã hi và quan h gia đnh đ hạn chế rất

ln đến s tác đng ca gia đnh đi vi xã hi. Ch khi con ngưi được yên ấm, hòa

thun trong gia đnh, th mi có th yên tâm lao đng, sáng tạo v đng gp sc mình

cho xã hi v ngược lại. Chính vì vy, quan tâm xây dng quan h xã hi, quan h gia

đnh bnh đẳng, hạnh phúc là vấn đ hết sc quan trọng trong cách mạng xã hi ch ngha.

Gia đnh là t ấm, mang li các giá trị hnh phúc, sự hài hòa trong đời sống cá

nhân của mỗi thành viên

Từ khi còn nm trong bng mẹ, đến lúc lọt lòng và sut cả cuc đi, mỗi cá nhân

đu gn bó chặt chẽ vi gia đnh. Gia đnh l môi trưng tt nhất đ mỗi cá nhân được

yêu thương, nuôi dưng, chăm sc, trưởng thành, phát trin. S yên n, hạnh phúc ca

mỗi gia đnh l tin đ, điu kin quan trọng cho s hình thành, phát trin nhân cách,

th lc, trí lc đ trở thành công dân tt cho xã hi. Ch trong môi trưng yên ấm ca

gia đnh, cá nhân mi cảm thấy bình yên, hạnh phc, c đng lc đ phấn đấu trở

thnh con ngưi xã hi tt.

Gia đnh là cu nối gia cá nhân với xã hội

Gia đnh l cng đng xã hi đầu tiên mà mỗi cá nhân sinh sng, có ảnh hưởng

rất ln đến s hình thành và phát trin nhân cách ca từng ngưi. Ch trong gia đnh,

mi th hin được quan h tình cảm thiêng liêng, sâu đm giữa vợ và chng, cha mẹ

và con cái, anh chị em vi nhau mà không cng đng no c được và có th thay thế.

Tuy nhiên, mỗi cá nhân lại không th ch sng trong quan h tình cảm gia đnh,

mà còn có nhu cầu quan h xã hi, quan h vi những ngưi khác, ngoài các thành

viên trong gia đnh. Mỗi cá nhân không ch là thành viên ca gia đnh m còn l thnh

viên ca xã hi. Quan h giữa các thnh viên trong gia đnh đng thi cũng l quan h

giữa các thành viên ca xã hi. Không c cá nhân bên ngoi gia đnh, cũng không th

có cá nhân bên ngoài xã hi. Gia đnh l cng đng xã hi đầu tiên đáp ng nhu cầu

quan h xã hi ca mỗi cá nhân. Gia đnh cũng chnh l môi trưng đầu tiên mà mỗi cá

nhân học được và thc hin quan h xã hi.

Ngược lại, gia đnh cũng l mt trong những cng đng đ xã hi tác đng đến

cá nhân. Nhiu thông tin, hin tượng ca xã hi thông qua lăng knh gia đnh m tác

đng tích cc hoặc tiêu cc đến s phát trin ca mỗi cá nhân v tư tưởng, đạo đc, li

sng, nhân cách v.v.. Xã hi nhn thc đầy đ và toàn din hơn v mỗi cá nhân khi

xem xét họ trong các quan h xã hi và quan h vi gia đnh. C những vấn đ quản lý

xã hi phải thông qua hoạt đng ca gia đnh đ tác đng đến cá nhân. Ngha v và

quyn lợi ca mỗi cá nhân được thc hin vi s hợp tác ca các thành viên trong gia

đnh. Chnh v vy, ở bất c xã hi nào, giai cấp cầm quyn mun quản lý xã hi theo

131

yêu cầu ca mnh, cũng đu coi trọng vic xây dng và cng c gia đnh. Vy nên, đặc

đim ca gia đnh ở mỗi chế đ xã hi có khác nhau. Trong xã hi phong kiến, đ

cng c, duy trì chế đ bóc lt, vi quan h gia trưởng, đc đoán, chuyên quyn đ

có những quy định rất kht khe đi vi ph nữ, đòi hi ngưi ph nữ phải tuyt đi

trung thành vi ngưi chng, ngưi cha - những ngưi đn ông trong gia đnh. Trong

quá trình xây dng ch ngha x hi, đ xây dng mt xã hi tht s bnh đẳng, con

ngưi được giải phóng, giai cấp công nhân ch trương bảo v chế đ hôn nhân mt

vợ mt chng, thc hin s bnh đẳng trong gia đnh, giải phóng ph nữ. Ch tịch H

Chí Minh khẳng định: “Nếu không giải phóng ph nữ là xây dng ch ngha x hi

ch mt na”

. Vì vy, quan h gia đnh trong ch ngha x hi c đặc đim khác v

chất so vi các chế đ xã hi trưc đ.

1.3. Chức năng cơ bản của gia đình

Chức năng tái sản xuất ra con người

Đây l chc năng đặc thù ca gia đnh, không mt cng đng nào có th thay thế.

Chc năng ny không ch đáp ng nhu cầu tâm, sinh lý t nhiên ca con ngưi, đáp ng

nhu cầu duy trì nòi ging ca gia đnh, dòng họ m còn đáp ng nhu cầu v sc lao đng

và duy trì s trưng tn ca xã hi.

Vic thc hin chc năng tái sản xuất ra con ngưi diễn ra trong từng gia đnh,

nhưng không ch là vic riêng ca gia đnh m l vấn đ xã hi. Bởi vì, thc hin chc

năng ny quyết định đến mt đ dân cư v ngun lc lao đng ca mt quc gia và

quc tế, mt yếu t cấu thành ca tn tại xã hi. Thc hin chc năng ny liên quan

chặt chẽ đến s phát trin mọi mặt ca đi sng xã hi. Vì vy, tùy theo từng nơi, ph

thuc vào nhu cầu ca xã hi, chc năng ny được thc hin theo xu hưng hạn chế

hay khuyến khch. Trnh đ phát trin kinh tế, văn ha, x hi ảnh hưởng đến chất

lượng ngun lc lao đng mà gia đnh cung cấp.

Chức năng nuôi dưỡng, giáo dc

Bên cạnh chc năng tái sản xuất ra con ngưi, gia đnh còn c trách nhim nuôi

dưng, dạy dỗ con cái trở thnh ngưi c ch cho gia đnh, cng đng và xã hi. Chc

năng ny th hin tình cảm thiêng liêng, trách nhim ca cha mẹ vi con cái, đng thi

th hin trách nhim ca gia đnh vi xã hi. Thc hin chc năng ny, gia đnh c 

ngha rất quan trọng đi vi s hnh thnh nhân cách, đạo đc, li sng ca mỗi ngưi.

Bởi v, ngay khi sinh ra, trưc tiên mỗi ngưi đu chịu s giáo dc trc tiếp ca cha

mẹ v ngưi thân trong gia đnh. Những hiu biết đầu tiên, m gia đnh đem lại thưng

đ lại dấu ấn sâu đm và bn vững trong cuc đi mỗi ngưi. Vì vy, gia đnh l mt

môi trưng văn ha, giáo dc, trong môi trưng này, mỗi thnh viên đu là những ch

th sáng tạo những giá trị văn ha, ch th giáo dc đng thi cũng l những ngưi th

H Chí Minh, Toàn tp, Nxb. CTQG, H. 2011, tp.9. tr.531.

132

hưởng giá trị văn ha, v l khách th chịu s giáo dc ca các thành viên khác trong

gia đnh.

Chc năng nuôi dưng, giáo dc có ảnh hưởng lâu dài và toàn din đến cuc đi

ca mỗi thành viên, từ lúc lọt lòng cho đến khi trưởng thành và tui già. Mỗi thành

viên trong gia đnh đu có vị trí, vai trò nhất định, vừa là ch th vừa là khách th

trong vic nuôi dưng, giáo dc ca gia đnh. Đây l chc năng hết sc quan trọng,

mặc dù, trong xã hi có nhiu cng đng khác (nh trưng, các đon th, chính quyn

v.v..) cũng thc hin chc năng ny, nhưng không th thay thế chc năng giáo dc ca

gia đnh. Vi chc năng ny, gia đnh góp phần to ln vào vic đo tạo thế h trẻ, thế

h tương lai ca xã hi, cung cấp và nâng cao chất lượng ngun lao đng đ duy trì s

trưng tn ca xã hi, đng thi mỗi cá nhân từng bưc được xã hi hóa. Vì vy, giáo

dc ca gia đnh gn lin vi giáo dc ca xã hi. Nếu giáo dc ca gia đnh không

gn vi giáo dc ca xã hi, mỗi cá nhân sẽ kh khăn khi hòa nhp vi xã hi, và

ngược lại, giáo dc ca xã hi sẽ không đạt được hiu quả cao khi không kết hợp vi

giáo dc ca gia đnh, không lấy giáo dc ca gia đnh l nn tảng. Do vy, cần tránh

khuynh hưng coi trọng giáo dc gia đnh m hạ thấp giáo dc ca xã hi hoặc ngược

lại. Bởi cả hai khuynh hưng hưng ấy, mỗi cá nhân đu không phát trin toàn din.

Thc hin tt chc năng nuôi dưng, giáo dc, đòi hi mỗi ngưi làm cha, làm

mẹ phải có kiến thc cơ bản, tương đi toàn din v mọi mặt, văn ha, học vấn, đặc

bit l phương pháp giáo dc.

Chức năng kinh tế và t chức tiêu dùng

Cũng như các đơn vị kinh tế khác, gia đnh tham gia trc tiếp vào quá trình sản

xuất và tái sản sản xuất ra tư liu sản xuất v tư liu tiêu dng. Tuy nhiên, đặc thù ca

gia đnh m các đơn vị kinh tế khác không c được, là ở chỗ, gia đnh l đơn vị duy

nhất tham gia vào quá trình sản xuất và tái sản xuất ra sc lao đng cho xã hi.

Gia đnh không ch tham gia trc tiếp vào sản xuất và tái sản xuất ra ca cải vt

chất v sưc slao đng, mà còn là mt đơn vị tiêu dùng trong xã hi. Gia đnh thc hin

chc năng t chc tiêu dng hng ha đ duy tr đi sng ca gia đnh v lao đng sản

xuất cũng như các sinh hoạt trong gia đnh. Đ l vic s dng hợp lý các khoản thu

nhp ca các thnh viên trong gia đnh vo vic đảm bảo đi sng vt chất và tinh thần

ca mỗi thành viên cùng vi vic s dng quỹ thi gian nhàn rỗi đ tạo ra mt môi

trưng văn ha lnh mạnh trong gia đnh, nhm nâng cao sc khe, đng thi đ duy

tr sở thích, sc thái riêng ca mỗi ngưi.

Cùng vi s phát trin ca xã hi, ở các hình thc gia đnh khác nhau v ngay cả

ở mt hình thc gia đnh, nhưng ty theo từng giai đoạn phát trin ca xã hi, chc

năng kinh tế ca gia đnh c s khác nhau, v quy mô sản xuất, sở hữu tư liu sản xuất

và cách thc t chc sản xuất và phân phi. Vị trí, vai trò ca kinh tế gia đnh v mi

quan h ca kinh tế gia đnh vi các đơn vị kinh tế khác trong xã hi cũng không hon

133

toàn ging nhau.

Thc hin chc năng ny, gia đnh đảm bảo ngun sinh sng, đáp ng nhu cầu

vt chất, tinh thần ca các thnh viên trong gia đnh. Hiu quả hoạt đng kinh tế ca

gia đnh quyết định hiu quả đi sng vt chất và tinh thần ca mỗi thành viên gia

đnh. Đng thi, gia đnh đng gp vo quá trnh sản xuất và tái sản xuất ra ca cải, s

giàu có ca xã hi. Gia đnh c th phát huy mt cách có hiu quả mọi tim năng ca

mình v vn, v sc lao đng, tay ngh ca ngưi lao đng, tăng ngun ca cải vt

chất cho gia đnh v x hi. Thc hin tt chc năng ny, không những tạo cho gia

đnh c cơ sở đ t chc tt đi sng, nuôi dạy con cái, m còn đng gp to ln đi

vi s phát trin ca xã hi.

Chức năng tha mãn nhu cu tâm sinh lý, duy trì tình cảm gia đnh

Đây l chc năng thưng xuyên ca gia đnh, bao gm vic tha mãn nhu cầu

tình cảm, văn ha, tinh thần cho các thnh viên, đảm bảo s cân bng tâm lý, bảo v

chăm sc sc khe ngưi m, ngưi già, trẻ em. S quan tâm, chăm sc ln nhau giữa

các thnh viên trong gia đnh vừa là nhu cầu tình cảm vừa là trách nhim, đạo lý,

lương tâm ca mỗi ngưi. Do vy, gia đnh l chỗ da tình cảm cho mỗi cá nhân, là

nơi nương ta v mặt tinh thần ch không ch l nơi nương ta v vt chất ca con

ngưi.Vi vic duy trì tình cảm giữa các thnh viên, gia đnh c  ngha quyết định

đến s n định và phát trin ca xã hi. Khi quan h tình cảm gia đnh rạn nt, quan h

tình cảm trong xã hi cũng c nguy cơ bị phá v.

Ngoài những chc năng trên, gia đnh còn c chc năng văn ha, chc năng

chính trị… Vi chc năng văn ha, gia đnh l nơi lưu giữ truyn thng văn ha ca

dân tc cũng như tc ngưi. Những phong tc, tp quán, sinh hoạt văn ha ca cng

đng được thc hin trong gia đnh. Gia đnh không ch l nơi lưu giữ m còn l nơi

sáng tạo và th hưởng những giá trị văn ha ca xã hi. Vi chc năng chnh trị, gia

đnh l mt t chc chính trị ca xã hi, l nơi t chc thc hin chính sách, pháp lut ca

nh nưc và quy chế (hương ưc) ca lng x v hưởng lợi từ h thng pháp lut, chính

sách và quy chế đ. Gia đnh l cầu ni ca mi quan h giữa nh nưc vi công dân.

2. Cơ sở xây dựng gia đình trong thi kỳ quá đ lên chủ nghĩa xã hi

2.1. Cơ sở kinh tế - xã hội

Cơ sở kinh tế - xã hi đ xây dng gia đnh trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x

hi là s phát trin ca lc lượng sản xuất v tương ng trnh đ ca lc lượng sản

xuất là quan h sản xuất mi, xã hi ch ngha. Ct lõi ca quan h sản xuất mi ấy là

chế đ sở hữu xã hi ch ngha đi vi tư liu sản xuất từng bưc hình thành và cng

c thay thế chế đ sở hữu tư nhân v tư liu sản xuất. Ngun gc ca s áp bc bóc lt

và bất bnh đẳng trong xã hi v gia đnh dần dần bị xóa b, tạo cơ sở kinh tế cho vic

xây dng quan h bnh đẳng trong gia đnh v giải phóng ph nữ trong trong xã hi.

134

V.I.Lênnin đ viết: “Bưc th hai v l bưc ch yếu là th tiêu chế đ tư hữu v

rung đất, công xưởng v nh máy. Chnh như thế và ch c như thế mi mở được con

đưng giải phóng hoàn toàn và tht s cho ph nữ, mi th tiêu được “chế đ nô l gia

đnh” nh có vic thay thế nn kinh tế gia đnh cá th bng nn kinh tế xã hi hóa quy

mô ln”

Xóa b chế đ tư hữu v tư liu sản xuất là xóa b ngun gc gây nên tình trạng

thng trị ca ngưi đn ông trong gia đnh, s bất bnh đẳng giữa nam và nữ, giữa vợ

và chng, s nô dịch đi vi ph nữ. Bởi vì s thng trị ca ngưi đn ông trong gia

đnh l kết quả s thng trị ca họ v kinh tế, s thng trị đ t nó sẽ tiêu tan khi s

thng trị v kinh tế ca đn ông không còn. Xa b chế đ tư hữu v tư liu sản xuất

đng thi cũng l cơ sở đ biến lao đng tư nhân trong gia đnh thnh lao đng xã hi

trc tiếp, ngưi ph nữ d tham gia lao đng xã hi hay tham gia lao đng gia đnh th

lao đng ca họ đng gp cho s vn đng và phát trin, tiến b ca xã hi. Như

Ph.Ăngghen đ nhấn mạnh: “Tư liu sản xuất chuyn thành tài sản chung, th gia đnh

cá th sẽ không còn l đơn vị kinh tế ca xã hi nữa. Nn kinh tế tư nhân biến thành

mt ngành lao đng xã hi. Vic nuôi dạy con cái trở thành công vic ca xã hi”

. Do

vy, ph nữ c địa vị bnh đẳng vi đn ông trong x hi. Xóa b chế đ tư hữu v tư

liu sản xuất cũng l cơ sở lm cho hôn nhân được thc hin da trên cơ sở tình yêu

ch không phải vì lý do kinh tế, địa vị xã hi hay mt s tính toán nào khác.

2.2. Cơ sở chính trị - xã hội

Cơ sở chính trị đ xây dng gia đnh trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi là

vic thiết lp chính quyn nh nưc ca giai cấp công nhân v nhân dân lao đng, nhà

nưc xã hi ch ngha. Trong đ, lần đầu tiên trong lịch s, nhân dân lao đng được

thc hin quyn lc ca mình không có s phân bit giữa nam và nữ. Nh nưc cũng

chính là công c xóa b những lut l cũ kỹ, lạc hu, đ nặng lên vai ngưi ph nữ

đng thi thc hin vic giải phóng ph nữ và bảo v hạnh phc gia đnh. Như

V.I.Lênin đ khẳng định: “Chnh quyn xô viết là chính quyn đầu tiên và duy nhất

trên thế gii đ hon ton th tiêu tất cả pháp lut cũ kỹ, tư sản, đê tin, những pháp

lut đ đặt ngưi ph nữ vào tình trạng không bnh đẳng vi nam gii, đ dnh đặc

quyn cho nam gii… Chnh quyn xô viết, mt chính quyn ca nhân dân lao đng,

chính quyn đầu tiên và duy nhất trên thế gi đ hy b tất cả những đặc quyn gn

lin vi chế đ tư hữu, những đặc quyn ca ngưi đn ông trong gia đnh…”

Nh nưc xã hi ch ngha vi tnh cách l cơ sở ca vic xây dng gia đnh

trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi, th hin rõ nét nhất ở vai trò ca h thng

pháp lut, trong đ c Lut Hôn nhân v Gia đnh cng vi h thng chính sách xã hi

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb Tiến b, Matxcơva.1977, tp 42, tr.464,

C.Mác v Ph.Ăngghen, Ton tp, Nxb. CTQG, H. 1995, tp 21, tr.118.

V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb Tiến b, Matxcơva. 1977, t.40, tr.182.

135

đảm bảo lợi ích ca công dân, các thnh viên trong gia đnh, đảm bảo s bnh đẳng

gii, chính sách dân s, vic làm, y tế, bảo him xã hi… H thng pháp lut và chính

sách xã hi đ vừa định hưng vừa thc đẩy quá trnh hnh thnh gia đnh mi trong

thi kỳ quá đ đi lên ch ngha x hi. Chừng nào và ở đâu, h thng chính sách, pháp

lut chưa hon thin thì vic xây dng gia đnh v đảm bảo hạnh phc gia đnh còn

hạn chế.

2.3. Cở sở văn hóa

Trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi, cùng vi những biến đi căn bản

trong đi sng chính trị, kinh tế, th đi sng văn ha, tinh thần cũng không ngừng

biến đi. Những giá trị văn ha được xây dng trên nn tảng h tư tưởng chính trị ca

giai cấp công nhân từng bưc hình thành và dần dần giữ vai trò chi phi nn tảng văn

hóa, tinh thần ca xã hi, đng thi những yếu t văn ha, phong tc tp quán, li

sng lạc hu do xã hi cũ đ lại từng bưc bị loại b.

S phát trin h thng giáo dc, đo tạo, khoa học và công ngh góp phần nâng

cao trnh đ dân trí, kiến thc khoa học và công ngh ca xã hi, đng thi cũng

cung cấp cho các thnh viên trong gia đnh kiến thc, nhn thc mi, làm nn tảng

cho s hình thành những giá trị, chuẩn mc mi, điu chnh các mi quan h gia đnh

trong quá trình xây dng ch ngha x hi.

Thiếu đi cơ sở văn ha, hoặc cơ sở văn ha không đi lin vi cơ sở kinh tế, chính

trị, thì vic xây dng gia đnh sẽ lch lạc, không đạt hiu quả cao.

2.4. Chế độ hôn nhân tiến bộ

Hôn nhân tự nguyn

Hôn nhân tiến b là hôn nhân xuất phát từ tình yêu giữa nam và nữ. Tình yêu là

khát vọng ca con ngưi trong mọi thi đại. Chừng no, hôn nhân không được xây

dng trên cơ sở tình yêu thì chừng đ, trong hôn nhân, tnh yêu, hạnh phc gia đnh sẽ

bị hạn chế.

Hôn nhân xuất phát từ tình yêu tất yếu dn đến hôn nhân t nguyn. Đây l bưc

phát trin tất yếu ca tình yêu nam nữ, như Ph.Ăngghen nhấn mạnh: “…nếu ngha v

ca vợ và chng là phải thương yêu nhau th ngha v ca những kẻ yêu nhau há chẳng

phải là kết hôn vi nhau v không được kết hôn vi ngưi khác”

. Hôn nhân t nguyn

l đảm bảo cho nam nữ có quyn t do trong vic la chọn ngưi kết hôn, không chấp

nhn s áp đặt ca cha mẹ. Tất nhiên, hôn nhân t nguyn không bác b vic cha mẹ quan

tâm, hưng dn gip đ con cái có nhn thc đng, c trách nhim trong vic kết hôn.

Hôn nhân tiến b còn bao hàm cả quyn t do ly hôn khi tình yêu giữa nam và nữ

không còn nữa. Ph.Ăngghen viết: “Nếu ch riêng hôn nhân da trên cơ sở tình yêu mi

C.Mác v Ph.Ăngghen, Ton tp, Nxb. CTQG, H. 1995, tp. 21, tr.125.

136

hợp đạo đc th cũng ch riêng hôn nhân trong đ tnh yêu được duy trì, mi là hợp

đạo đc m thôi… v nếu tnh yêu đ hon ton phai nhạt hoặc bị mt tình yêu say

đm mi át đi, th ly hôn sẽ l điu hay cho cả đôi bên cũng như cho x hi”

. Tuy

nhiên, hôn nhân tiến b không khuyến khích vic ly hôn, v ly hôn đ lại hu quả nhất

định cho xã hi, cho cả vợ, chông v đặc bit là con cái. Vì vy, cần ngăn chặn những

trưng hợp nông ni khi ly hôn, ngăn chặn hin tượng lợi dng quyn ly hôn và những

lý do ích kỷ hoặc vì mc đch v lợi.

Hôn nhân một vợ một chồng, vợ chồng bnh đẳng

Bản chất ca tình yêu là không th chia sẻ được, nên hôn nhân mt vợ mt chng

là kết quả tất yếu ca hôn nhân xuất phát từ tình yêu. Thc hin hôn nhân mt vợ mt

chng l điu kin đảm bảo hạnh phúc gia đnh, đng thi cũng ph hợp vi quy lut

t nhiên, phù hợp vi tâm lý, tình cảm, đạo đc con ngưi.

Hôn nhân mt vợ mt chng đ xuất hin từ sm trong lịch s xã hi loi ngưi,

khi có s thng lợi ca chế đ tư hữu đi vi chế đ công hữu nguyên thy. Tuy nhiên,

trong các xã hi trưc, hôn nhân mt vợ mt chng thc chất ch đi vi ngưi ph

nữ. “Chế đ mt vợ mt chng sinh ra t s tp trung nhiu ca cải vào tay mt ngưi,

- vo tay ngưi đn ông, v từ nguyn vọng chuyn ca cải ấy lại cho con cái ca

ngưi đn ông ấy, ch không phải ca ngưi nào khác. Vì thế, cần phải có chế đ mt

vợ mt chng v pha ngưi vợ, ch không phải v pha ngưi chng”

. Trong thi kỳ

quá đ lên ch ngha x hi, thc hin chế đ hôn nhân mt vợ mt chng là thc hin

s giải phng đi vi ph nữ, thc hin s bnh đẳng, tôn trọng ln nhau giữa vợ và

chng. Trong đ vợ và chng đu có quyn lợi v ngha v ngang nhau v mọi vấn đ

ca cuc sng gia đnh. Vợ và chng được t do la chọn những vấn đ riêng, chính

đáng như ngh nghip, công tác xã hi, học tp và mt s nhu cầu khác v.v.. Đng thi

cũng c s thng nhất trong vic giải quyết những vấn đ chung ca gia đnh như ăn,

ở, nuôi dạy con cái… nhm xây dng gia đnh hạnh phúc.

Quan h vợ chng bnh đẳng l cơ sở cho s bnh đẳng trong quan h giữa cha

xu thế mẹ vi con cái và quan h giữa anh chị em vi nhau. Nếu như cha mẹ c ngha

v yêu thương con cái, ngược lại, con cái cũng c ngha v biết ơn, knh trọng, nghe

li dạy bảo ca cha mẹ. Tuy nhiên, quan h giữa cha mẹ và con cái, giữa anh chị em sẽ

có những mâu thun không th tránh khi do s chênh lch tui tác, nhu cầu, sở thích

riêng ca mỗi ngưi. Do vy, giải quyết mâu thun trong gia đnh l vấn đ cần được

mọi ngưi quan tâm, chia sẻ.

Hôn nhân được đảm bảo về pháp lý

Quan h hôn nhân, gia đnh thc chất không phải là vấn đ riêng tư ca mỗi gia

C.Mác v Ph.Ăngghen, Toàn tp, Nxb CTQG, H.1995, tp. 21, tr.128.

C.Mác v Ph.Ăngghen, Ton tp, Nxb CTQG, H.1995, tp. 21, tr.118.

137

đnh m l quan h xã hi. Tình yêu giữa nam và nữ là vấn đ riêng ca mỗi ngưi, xã

hi không can thip, nhưng khi hai ngưi đ tha thun đ đi đến kết hôn, tc là đ

đưa quan h riêng bưc vào quan h xã hi, thì phải có s thừa nhn ca xã hi, điu

đ được biu hin bng th tc pháp lý trong hôn nhân. Thc hin th tc pháp lý

trong hôn nhân, là th hin s tôn trọng trong tình tình yêu, trách nhim giữa nam và

nữ, trách nhim ca cá nhân vi gia đnh v x hi v ngược lại. Đây cũng l bin

pháp ngăn chặn những cá nhân lợi dng quyn t do kết hôn, t do ly hôn đ thảo mãn

những nhu cầu không chnh đáng, đ bảo v hạnh phúc ca cá nhân v gia đnh. Thc

hin th tc pháp l trong hôn nhân không ngăn cản quyn t do kết hôn và t do ly hôn

chnh đáng, m ngược lại, l cơ sở đ thc hin những quyn đ mt cách đầy đ nhất.

3. Xây dựng gia đình Việt Nam trong thi kỳ quá đ lên chủ nghĩa xã hi

Trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi, dưi tác đng ca nhiu yếu t khách

quan v ch quan: phát trin ca kinh tế thị trưng định hưng x hi ch ngha, công

nghip ha, hin đại ha gn vi phát trin kinh tế tri thc, xu thế ton cầu ha v hi

nhp quc tế, cách mạng khoa học v công ngh hin đại, ch trương, chnh sách ca

Đảng v Nh nưc v gia đnh…,- gia đnh Vit Nam đ c s biến đi tương đi ton

din, v quy mô, kết cấu, các chc năng cũng như quan h gia đnh. Ngược lại, s biến

đi ca gia đnh cũng tạo ra đng lc mi thc đẩy s phát trin ca x hi.

3.1. Sự biến đổi của gia đình Việt Nam trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội

Biến đi quy mô, kết cấu của gia đnh

Gia đnh Vit Nam ngy nay c th được coi l “gia đnh quá đ” trong bưc

chuyn biến từ x hi nông nghip c truyn sang x hi công nghip hin đại. Trong

quá trnh ny, s giải th ca cấu trc gia đnh truyn thng v s hnh thnh hnh thái

mi l mt tất yếu. Gia đnh đơn hay còn gọi l gia đnh hạt nhân đang trở nên rất ph

biến ở các đô thị v cả ở nông thôn - thay thế cho kiu gia đnh truyn thng từng giữ

vai trò ch đạo trưc đây.

Quy mô gia đnh ngy nay tn tại xu hưng thu nh hơn so vi trưc kia, s

thnh viên trong gia đnh trở nên t đi. Nếu như gia đnh truyn thng xưa c th tn

tại đến ba bn thế h cùng chung sng dưi mt mái nhà thì hin nay, quy mô gia đnh

hin đại đ ngy cng được thu nh lại. Gia đnh Vit Nam hin đại ch có hai thế h

cùng sng chung: cha mẹ - con cái, s con trong gia đnh cũng không nhiu như trưc,

cá bit còn có s t gia đnh đơn thân, nhưng ph biến nhất vn là loại hnh gia đnh hạt

nhân quy mô nh.

Quy mô gia đnh Vit Nam ngày càng thu nh, đáp ng những nhu cầu v điu

kin ca thi đại mi đặt ra. S bnh đẳng nam nữ được đ cao hơn, cuc sng riêng tư

ca con ngưi được tôn trọng hơn, tránh được những mâu thun trong đi sng ca gia

đnh truyn thng. S biến đi ca gia đnh cho thấy chnh n đang lm chc năng tch

138

cc, thay đi chính bản thân gia đnh v cũng l thay đi h thng xã hi, làm cho xã hi

trở nên thích nghi và phù hợp hơn vi tình hình mi, thi đại mi.

Tất nhiên, quá trình biến đi đ cũng gây những phản chc năng như tạo ra s

ngăn cách không gian giữa các thnh viên trong gia đnh, tạo kh khăn, trở lc trong

vic gìn giữ tình cảm cũng như các giá trị văn ha truyn thng ca gia đnh. X hi

ngày càng phát trin, mỗi ngưi đu bị cun theo công vic ca riêng mình vi mc

đch kiếm thêm thu nhp, thi gian dnh cho gia đnh cũng v vy m ngy cng t đi.

Con ngưi dưng như rơi vo vòng xoáy ca đng tin và vị thế xã hi mà vô tình

đánh mất đi tnh cảm gia đnh. Các thnh viên t quan tâm lo lng đến nhau và giao tiếp

vi nhau hơn, lm cho mi quan h gia đnh trở nên ri rạc, lng lẻo...

Biến đi các chức năng của gia đnh

- Chc năng tái sản xuất ra con ngưi

Vi những thnh tu ca y học hin đại, hin nay vic sinh đẻ được các gia đnh

tiến hnh mt cách ch đng, t giác khi xác định s lượng con cái v thi đim sinh

con. Hơn nữa, vic sinh con còn chịu s điu chnh bởi chnh sách x hi ca Nh

nưc, ty theo tnh hnh dân s v nhu cầu v sc lao đng ca x hi. Ở nưc ta, từ

những năm 70 v 80 ca thế kỷ XX, Nh nưc đ tuyên truyn, ph biến v áp dng

rng ri các phương tin v bin pháp kỹ thut tránh thai v tiến hnh kim soát dân s

thông qua Cuc vn đng sinh đẻ c kế hoạch, khuyến khch mỗi cặp vợ chng ch

nên c từ 1 đến 2 con. Sang thp niên đầu thế kỷ XXI, dân s Vit Nam đang chuyn

sang giai đoạn giá ha. Đ đảm bảo lợi ch ca gia đnh v s phát trin bn vững ca

x hi, thông đip mi trong kế hoạch ha gia đnh l mỗi cặp vợ chng nên sinh đ

hai con.

Nếu như trưc kia, do ảnh hưởng ca phong tc, tp quán v nhu cầu sản xuất

nông nghip, trong gia đnh Vit Nam truyn thng, nhu cầu v con cái th hin trên

ba phương din: phải c con, cng đông con cng tt v nhất thiết phải c con trai ni

dõi th ngy nay, nhu cầu ấy đ c những thay đi căn bản: th hin ở vic giảm mc

sinh ca ph nữ, giảm s con mong mun v giảm nhu cầu nhất thiết phải c con trai

ca các cặp vợ chng. Trong gia đnh hin đại, s bn vững ca hôn nhân ph thuc

rất nhiu vo các yếu t tâm l, tnh cảm, kinh tế, ch không phải ch l các yếu t c

con hay không có con, có con trai hay không có con trai như gia đnh truyn thng.

Biến đi chức năng kinh tế và t chức tiêu dng

Xt mt cách khái quát, cho đến nay kinh tế gia đnh đ c hai bưc chuyn

mang tnh bưc ngoặt

: Thứ nhất, từ kinh tế t cấp t tc thnh kinh tế hng ha, tc

l từ mt đơn vị kinh tế khp kn sản xuất đ đáp ng nhu cầu ca gia đnh thnh đơn

Xem: Lê Ngọc Văn, Gia đnh và biến đi gia đnh ở Vit Nam, Nxb. KHXH, H. 2012, tr. 176.

139

vị m sản xuất ch yếu đ đáp ng nhu cầu ca ngưi khác hay ca x hi. Thứ hai, từ

đơn vị kinh tế m đặc trưng l sản xuất hng ha đáp ng nhu cầu ca thị trưng quc

gia thnh t chc kinh tế ca nn kinh tế thị trưng hin đại đáp ng nhu cầu ca thị

trưng ton cầu.

Hin nay, kinh tế gia đnh đang trở thnh mt b phn quan trọng trong nn kinh

tế quc dân. Tuy nhiên, trong bi cảnh hi nhp kinh tế v cạnh tranh sản phẩm hng

ha vi các nưc trong khu vc v trên thế gii, kinh tế gia đnh gặp rất nhiu kh

khăn, trở ngại trong vic chuyn sang hưng sản xuất kinh doanh hng ha theo hưng

chuyên sâu trong kinh tế thị trưng hin đại. Nguyên nhân l do kinh tế gia đnh phần

ln c quy mô nh, lao đng t v t sản xuất l chnh.

S phát trin ca kinh tế hng ha v ngun thu nhp bng tin ca gia đnh tăng

lên lm cho gia đnh trở thnh mt đơn vị tiêu dng quan trọng ca x hi. Các gia

đnh Vit Nam đang tiến ti “tiêu dng sản phẩm do ngưi khác lm ra”, tc l s

dng hng ha v dịch v x hi.

Biến đi chức năng giáo dc (x hội hóa).

Trong x hi Vit Nam truyn thng, giáo dc gia đnh l cơ sở ca giáo dc x

hi th ngy nay, giáo dc x hi bao trm lên giáo dc gia đnh v đưa ra những mc

tiêu, những yêu cầu ca giáo dc x hi cho giáo dc gia đnh

. Đim tương đng giữa

giáo dc gia đnh truyn thng v giáo dc ca x hi mi l tiếp tc nhấn mạnh s hy

sinh ca cá nhân cho cng đng.

Giáo dc gia đnh hin nay phát trin theo xu hưng s đầu tư ti chnh ca gia

đnh cho giáo dc con cái tăng lên. Ni dung giáo dc gia đnh hin nay không ch

nặng v giáo dc đạo đc, ng x trong gia đnh, dòng họ, lng x, m hưng đến giáo

dc kiến thc khoa học hin đại, trang bị công c đ con cái hòa nhp vi thế gii.

Tuy nhiên, s phát trin ca h thng giáo dc x hi, cng vi s phát trin kinh

tế hin nay, vai trò giáo dc ca các ch th trong gia đnh c xu hưng giảm. Nhưng

s gia tăng ca các hin tượng tiêu cc trong x hi v trong nh trưng, lm cho s

kỳ vọng v nim tin ca các bc cha mẹ vo h thng giáo dc x hi trong vic rn

luyn đạo đc, nhân cách cho con em ca họ đ giảm đi rất nhiu so vi trưc đây.

Mâu thun này là mt thc tế chưa c li giải hữu hiu ở Vit Nam hin nay. Những

tác đng trên đây lm giảm st đáng k vai trò ca gia đnh trong thc hin chc năng

x hi ha, giáo dc trẻ em ở nưc ta thi gian qua.

Hin tượng trẻ em hư, b học sm, lang thang, nghin ht ma ty, mại dâm…

cũng cho thấy phần no s bất lc ca x hi v s bế tc ca mt s gia đnh trong

vic chăm sc, giáo dc trẻ em.

Xem: Lê Ngọc Văn, Gia đnh và biến đi gia đnh ở Vit Nam, Nxb. KHXH, H. 2012, tr. 238.

140

Biến đi chức năng tha mn nhu cu tâm sinh lý, duy tr tnh cảm

Trong xã hi hin đại, đ bn vững ca gia đnh không ch ph thuc vào s ràng

buc ca các mi quan h v trách nhim, ngha v giữa vợ và chng; cha mẹ và con

cái; s hy sinh lợi ích cá nhân cho lợi ch gia đnh, m n còn bị chi phi bởi các mi

quan h hòa hợp tình cảm giữa chng và vợ; cha mẹ và con cái, s đảm bảo hạnh phúc

cá nhân, sinh hoạt t do, chnh đáng ca mỗi thnh viên gia đnh trong cuc sng chung.

Trong gia đnh Vit Nam hin nay, nhu cầu tha mãn tâm lý - tình cảm đang tăng

lên, do gia đnh c xu hưng chuyn đi từ ch yếu l đơn vị kinh tế sang ch yếu là

đơn vị tình cảm. Vic thc hin chc năng ny l mt yếu t rất quan trọng tác đng

đến s tn tại, bn vững ca hôn nhân và hạnh phc gia đnh, đặc bit là vic bảo v

chăm sc trẻ em v ngưi cao tui, nhưng hin nay, các gia đnh đang đi mặt vi rất

nhiu kh khăn, thách thc. Đặc bit, trong tương lai gần, khi mà tỷ l các gia đnh ch

có mt con tăng lên th đi sng tâm lý - tình cảm ca nhiu trẻ em và k cả ngưi ln

cũng sẽ km phong ph hơn, do thiếu đi tnh cảm v anh, chị em trong cuc sng gia đnh.

Tác đng ca công nghip ha v ton cầu ha dn ti tnh trạng phân ha giu

ngho sâu sc, lm cho mt s h gia đnh c cơ may mở rng sản xuất, tch lũy ti

sản, đất đai, tư liu sản xuất th trở nên giu c, trong khi đại b phn các gia đnh trở

thành lao đng lm thuê do không c cơ hi phát trin sản xuất, mất đất đai v các tư

liu sản xuất khác, không c khả năng tch lũy ti sản, mở rng sản xuất. Nh nưc

cần c chnh sách hỗ trợ các hô ngho, khc phc khoảng cách giu ngho đang c xu

hưng ngy cng gia tăng.

Cng vi đ, vấn đ đặt ra l cần phải thay đi tâm l truyn thng v vai trò ca

con trai, tạo dng quan nim bnh đẳng giữa con trai v con gái trong trách nhim nuôi

dưng, chăm sc cha mẹ gi v th phng t tiên. Nh nưc cần c những giải pháp,

bin pháp nhm bảo đảm an ton tnh dc, giáo dc gii tnh v sc khe sinh sản cho

các thnh viên sẽ l ch gia đnh tương lai; cng c chc năng x hi ha ca gia đnh,

xây dng những chuẩn mc v mô hnh mi v giáo dc gia đnh, xây dng ni dung

v phương pháp mi v giáo dc gia đnh, gip cho các bc cha mẹ c định hưng

trong giáo dc v hnh thnh nhân cách trẻ em; giải quyết tha đáng mâu thun giữa

nhu cầu t do, tiến b ca ngưi ph nữ hin đại vi trách nhim lm dâu theo quan

nim truyn thng, mâu thun v lợi ch giữa các thế h, giữa cha mẹ v con cái. N

đòi hi phải hnh thnh những chuẩn mc mi, bảo đảm s hi hòa lợi ch giữa các

thnh viên trong gia đnh cũng như lợi ch giữa gia đnh v x hi.

Sự biến đi quan h gia đnh

-Biến đi quan h hôn nhân v quan h vợ chng

Trong thc tế, hôn nhân v gia đnh Vit Nam đang phải đi mặt vi những thách

thc, biến đi ln. Dưi tác đng ca cơ chế thị trưng, khoa học công ngh hin đai,

141

ton cầu ha… khiến các gia đnh phải gánh chịu nhiu mặt trái như: quan h vợ

chng - gia đnh lng lẻo; gia tăng tỷ l ly hôn, ly thân, ngoại tnh, quan h tnh dc

trưc hôn nhân v ngoi hôn nhân, chung sng không kết hôn. Đng thi, xuất hin

nhiu bi kịch, thảm án gia đnh, ngưi gi cô đơn, trẻ em sng ch kỷ, bạo hnh trong

gia đnh, xâm hại tnh dc… Từ đ, dn ti h ly l giá trị truyn thng trong gia đnh

bị coi nhẹ, kiu gia đnh truyn thng bị phá v, lung lay v hin tượng gia tăng s h

gia đnh đơn thân, đc thân, kết hôn đng tnh, sinh con ngoi giá th… Ngoi ra, sc

p từ cuc sng hin đại (công vic căng thẳng, không n định, di chuyn nhiu…)

cũng khiến cho hôn nhân trở nên kh khăn vi nhiu ngưi trong x hi.

Trong gia đnh truyn thng, ngưi chng l tr ct ca gia đnh, mọi quyn lc

trong gia đnh đu thuc v ngưi đn ông. Ngưi chng l ngưi ch sở hữu ti sản

ca gia đnh, ngưi quyết định các công vic quan trọng ca gia đnh, k cả quyn dạy

vợ, đánh con.

Trong gia đnh Vit Nam hin nay, không còn mt mô hnh duy nhất l đn ông

lm ch gia đnh. Ngoi mô hnh ngưi đn ông - ngưi chng lm ch gia đnh ra th

còn c t nhất hai mô hnh khác cng tn tại

. Đ l mô hnh ngưi ph nữ - ngưi vợ

lm ch gia đnh v mô hnh cả hai vợ chng cng lm ch gia đnh. Ngưi ch gia

đnh được quan nim l ngưi c những phẩm chất, năng lc v đng gp vượt tri,

được các thnh viên trong gia đnh coi trọng. Ngoi ra, mô hnh ngưi ch gia đnh

phải l ngưi kiếm ra nhiu tin cho thấy mt đòi hi mi v phẩm chất ca ngưi

lnh đạo gia đnh trong bi cảnh phát trin kinh tế thị trưng v hi nhp kinh tế.

- Biến đi quan h giữa các thế h, các giá trị, chuẩn mc văn ha ca gia đnh

Trong bi cảnh x hi Vit Nam hin nay, quan h giữa các thế h cũng như các

giá trị, chuẩn mc văn ha ca gia đnh cũng không ngừng biến đi. Trong gia đnh

truyn thng, mt đa trẻ sinh ra v ln lên dưi s dạy bảo thưng xuyên ca ông b,

cha mẹ ngay từ khi còn nh. Trong gia đnh hin đại, vic giáo dc trẻ em gần như ph

mặc cho nh trưng, m thiếu đi s dạy bảo thưng xuyên ca ông b, cha mẹ. Ngược

lại, ngưi cao tui trong gia đnh truyn thng thưng sng cùng vi con cháu, cho

nên nhu cầu v tâm lý, tình cảm được đáp ng đầy đ. Còn khi quy mô gia đnh bị

biến đi, ngưi cao tui phải đi mặt vi s cô đơn thiếu thn v tình cảm.

Những biến đi trong quan h gia đnh cho thấy, thách thc ln nhất đặt ra cho

gia đnh Vit Nam l mâu thun giữa các thế h, do s khác bit v tui tác, khi cng

chung sng vi nhau. Ngưi gi thưng hưng v các giá trị truyn thng, c xu

hưng bảo th, áp đặt nhn thc ca mnh đi vi ngưi trẻ. Ngược lại, tui trẻ thưng

hưng ti những giá trị hin đại, c xu hưng ph nhn yếu t truyn thng. Gia đnh

cng nhiu thế h, mâu thun thế h cng ln.

Xem: Lê Ngọc Văn, Gia đnh và biến đi gia đnh ở Vit Nam, Nxb. KHXH, H. 2012, tr. 335.

142

Ngày càng xuất hin nhiu hin tượng m trưc đây chưa h hoặc t c như: bạo

lc gia đnh, ly hôn, ly thân, ngoại tình, sng th... Chng đ lm rạn nt, phá hoại s

bn vững ca gia đnh, lm cho gia đnh trở nên mong manh, dễ tan v hơn. Ngoi ra,

các t nạn như trẻ em lang thang, nghin hút, buôn bán ph nữ qua biên gii... cũng

đang đe dọa, gây nhiu nguy cơ lm tan r gia đnh.

3.2. Phương hưng cơ bản xây dựng và phát triển gia đình Việt Nam trong thời kỳ

quá độ lên chủ nghĩa xã hội

Thứ nhất, tăng cường sự lnh đo của Đảng, nâng cao nhận thức của xã hội về

xây dựng và phát trin gia đnh Vit Nam

Tiếp tc đẩy mạnh công tác tuyên truyn đ các cấp y, chính quyn, các t chc

đon th từ trung ương đến cơ sở nhn thc sâu sc v vị trí, vai trò và tầm quan trọng

ca gia đnh v công tác xây dng, phát trin gia đnh Vit Nam hin nay, coi đây l

mt trong những đng lc quan trọng quyết định thành công s phát trin bn vững

kinh tế - xã hi trong thi kỳ công nghip hóa, hin đại ha đất nưc, xây dng và bảo

v T quc Vit Nam xã hi ch ngha. Cấp y và chính quyn các cấp phải đưa ni

dung, mc tiêu ca công tác xây dng và phát trin gia đnh vo chiến lược phát trin kinh

tế- xã hi v chương trnh kế hoạch công tác hng năm ca các b, ngnh, địa phương.

Thứ hai, đy mnh phát trin kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống vật chất, kinh tế

hộ gia đnh

Xây dng và hoàn thin chính sách phát trin kinh tế - xã hi đ góp phần cng

c, n định và phát trin kinh tế gia đnh; c chnh sách ưu tiên hỗ trợ phát trin kinh

tế gia đnh cho các gia đnh lit sỹ, gia đnh thương binh bnh binh, gia đnh các dân tc

t ngưi, gia đnh ngho, gia đnh đang sinh sng ở vng sâu, vng xa, vng kh khăn.

Có chính sách kịp thi hỗ trợ các gia đnh phát trin kinh tế, sản xuất kinh doanh

các sản phẩm mi, sản phẩm s dng nguyên liu tại chỗ, hỗ trợ các gia đnh tham gia

sản xuất phc v xuất khẩu.

Tích cc khai thác và tạo điu kin thun lợi cho các h gia đnh vay vn ngn

hạn và dài hạn nhm xa đi giảm nghèo, chuyn dịch cơ cấu sản xuất, mở rng phát trin

kinh tế, đẩy mạnh loại hình kinh tế trang trại, vươn lên lm giu chnh đáng.

Thứ ba, kế thừa nhng giá trị của gia đnh truyền thống đồng thời tiếp thu nhng

tiến bộ của nhân loi về gia đnh trong xây dựng gia đnh Vit Nam hin nay

Gia đnh truyn thng được hun đc từ lâu đi trong lịch s dân tc. Bưc vào

thi kỳ mi gia đnh ấy bc l cả những mặt tích cc và tiêu cc. Do vy, Nh nưc

cũng như các cơ quan văn ha, các ban ngnh liên quan cần phải xác định, duy trì

những nt đẹp c ch; đng thi, tìm ra những hạn chế và tiến ti khc phc những h

tc ca gia đnh cũ. Xây dng gia đnh Vit Nam hin nay là xây dng mô hình gia

đnh hin đại, phù hợp vi tiến trình công nghip hóa, hin đại ha đất nưc và hi

143

nhp kinh tế quc tế.

Xây dng và phát trin gia đnh Vit Nam hin nay vừa phải kế thừa và phát huy

những giá trị văn ha truyn thng tt đẹp ca gia đnh Vit Nam, vừa kết hợp vi

những giá trị tiên tiến ca gia đnh hin đại đ phù hợp vi s vn đng phát trin tất

yếu ca xã hi. Tất cả nhm hưng ti thc hin mc tiêu lm cho gia đnh thc s là

tế bào lành mạnh ca xã hi, là t ấm ca mỗi ngưi.

Thứ ta, tiếp tc phát trin và nâng cao chất lượng phong trào xây dựng gia đnh

văn hóa

Gia đnh văn ha l mt mô hnh gia đnh tiến b, mt danh hiu hay ch tiêu m

nhiu gia đnh Vit Nam mong mun hưng đến. Đ l, gia đnh ấm no, hoà thun,

tiến b, khoẻ mạnh và hạnh phúc; Thc hin tt ngha v công dân; Thc hin kế

hoạch hoá gia đnh; Đon kết tương trợ trong cng đng dân cư.

Được hình thành từ những năm 60 ca thế kỷ XX, tại mt địa phương ca tnh

Hưng Yên, đến nay, xây dng gia đnh văn ha đ trở thnh phong tro thi đua c đ

bao ph hầu hết các địa phương ở Vit Nam. Phong trào xây dng gia đnh văn ha đ

thc s tác đng đến nn tảng gia đnh vi những quy tc ng x tt đẹp, phát huy giá

trị đạo đc truyn thng ca gia đnh Vit Nam. Chất lượng cuc sng gia đnh ngy

cng được nâng cao. Do vy, đ phát trin gia đnh Vit Nam hin nay cần tiếp tc

nghiên cu, nhân rng xây dng các mô hnh gia đnh văn ha trong thi kỳ công

nghip hóa, hin đại hóa vi những giá trị mi tiên tiến cần tiếp thu và d báo những

biến đi v gia đnh trong thi kỳ mi, đ xuất hưng giải quyết những thách thc

trong lnh vc gia đnh.

Ở đây, cần tránh xu hưng chạy theo thành tích, phản ánh không thc chất

phong trào và chất lượng gia đnh văn ha. Các tiêu ch xây dng gia đnh văn ha

phải phù hợp v c  ngha thiết thc vi đi sng ca nhân dân, công tác bình xét

danh hiu gia đnh văn ha phải được tiến hành theo tiêu chí thng nhất, trên nguyên

tc công bng, dân ch, đáp ng được nguyn vọng, tâm tư, tnh cảm, tạo được s

đng tnh hưởng ng ca nhân dân.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP

1. Phân tích vị trí, chc năng ca gia đnh?

2. Trình bày những cơ sở ca gia đnh trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi?

3. Những biến đi cơ bản ca gia đnh Vit Nam trong thi kỳ quá đ lên ch

ngha x hi?

4. Trình bày những phương hưng xây dng và phát trin gia đnh ở Vit Nam

trong thi kỳ quá đ lên ch ngha x hi?

144

D. TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Đảng Cng sản Vit Nam (2016), Văn kin Đi hội Đi biu toàn quốc ln thứ

XII, Nxb Chính trị Quc gia, Hà Ni.

2. Quc hi s 52/2014/QH13, Luật Hôn nhân và Gia đnh, ban hành ngày 19

tháng 6 năm 2014.

3. Chiến lược phát trin gia đnh Vit Nam đến năm 2020, tm nhìn 2030 - Quyết

định s 629/QĐ-TTg ca Th tưng Chính ph, ngy 29 tháng 5 năm 2012.

4. Đặng Cảnh Khanh, Lê Thị Quý (2007), Gia đnh học, Nxb Thanh niên, Hà Ni.

5. Lê Ngọc Văn (2011), Gia đnh và biến đi gia đnh ở Vit Nam, Nxb KHXH,

Hà Ni.

Bấm Tải xuống để xem toàn bộ.

Giáo trình Chủ nghĩa xã hội khoa học | Đại học Bách Khoa Hà Nội

Tài liệu liên quan:

Câu hỏi trắc nghiệm chương 4 môn CNXHKH có đáp án

Nguyên nhân chủ yếu của những hạn chế của chủ nghĩa xã hội không tưởng | Tài liệu trắc nghiệm môn Chủ nghĩa xã hội khoa học | Đại học Bách khoa hà nội

Những yếu tố tư tưởng XHCN được xuất hiện từ khi nào ? | Tài liệu trắc nghiệm môn Chủ nghĩa xã hội khoa học | Đại học Bách khoa hà nội

Nhà tư tưởng xã hội chủ nghĩa nào đã tố cáo quá trình tích luỹ tư bản chủ nghĩa bằng hình ảnh "cừu ăn thịt người | Tài liệu trắc nghiệm môn Chủ nghĩa xã hội khoa học | Đại học Bách khoa hà nội

Những biểu hiện cơ bản của tư tưởng xã hội chủ nghĩa là gì? | Tài liệu trắc nghiệm môn Chủ nghĩa xã hội khoa học | Đại học Bách khoa hà nội